MC LC

PHN M U.............................................................................................................1
PHN 1: S RA I V PHT TRIN CA TRIT HC MC - LNIN.............17
I. Nhng iu kin lch s ca s ra i trit hc Mc ...................................................17
1. iu kin kinh t - x hi............................................................................................17
1.1. S cng c v pht trin ca phng thc sn xut t bn ch ngha trong iu
kin cch mng cng nghip..................................................................................20
1.2. S xut hin ca giai cp v sn trn v i lch s vi tnh cch mt lc lng
chnh tr - x hi c lp............................................................................................
1.3. Thc tin cch mng ca giai cp v sn l c s ch yu nht cho s ra i
trit hc Mc..............................................................................................................
2. Ngun gc l lun v nhng tin khoa hc t nhin..................................................
2.1. Ngun gc l lun..................................................................................................
2.2. Tin khoa hc t nhin......................................................................................
II. Qu trnh hnh thnh v pht trin trit hc Mc............................................................
1. C.Mc, Ph.ngghen v qu trnh chuyn bin t tng ca cc ng t ch ngha duy
tm v dn ch cch mng sang ch ngha duy vt v cng sn ch ngha.........................
2. Giai on xut nhng nguyn l trit hc duy vt bin chng v duy vt lch s......
3. Giai on Mc v ngghen b sung v pht trin l lun trit hc.................................
4. Thc cht v ngha cuc cch mng trong trit hc do Mc v ngghen thc hin....
5. Giai on Lnin trong s pht trin trit hc Mc...........................................................
PHN II: VAI TR V S VN DNG TRIT HC MC - LNIN TRONG IU
KIN TH GII NGY NAY...........................................................................................
I. Vai tr ca trit hc Mc Lnin....................................................................................
II. Vn dng v pht trin trit hc Mc - Lnin trong th gii ngy nay...........................
KT LUN........................................................................................................................

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

LI NI U
Trit hc Mc - Lnin c xy dng nn bi ba thin ti, l C.Mc (18181883), Ph.ngghen (1820-1895) v V.I.Lnin (1870-1924). S ra i trit hc Mc Lnin to nn s bin i c ngha cch mng trong lch s pht trin trit hc ca
nhn loi.
Trong qu trnh xy dng hc thuyt trit hc ca mnh, C.Mc v Ph.ngghen
k tha mt cch c ph phn nhng thnh tu t duy nhn loi, sng to nn ch
ngha duy vt trit hc trit , khng iu ha vi ch ngha duy tm v php siu
hnh.
Trit hc Mc khc phc s tch ri th gii quan duy vt v php bin chng
trong lch s pht trin ca trit hc. Cc hc thuyt trit hc duy vt trc Mc
cha ng khng t nhng lun im ring bit th hin tinh thn bin chng; song do
s hn ch ca iu kin x hi v ca trnh pht trin khoa hc nn tnh siu hnh
vn l mt nhc im chung ca ch ngha duy vt trit hc trc Mc. Trong khi ,
php bin chng li c pht trin trong ci v duy tm thn b ca mt s i biu
trit hc c in c, c bit l trong trit hc Hghen. Nhng ch ngha duy vt bin
chng khng phi l s "lp ghp" php bin chng ca Hghen vi ch ngha duy vt
ca Phoibc. xy dng trit hc duy vt bin chng, Mc phi ci to c ch
ngha duy vt c v c php bin chng duy tm ca Hghen. Gii thot ch ngha duy
vt khi tnh hn ch siu hnh, Mc lm cho ch ngha duy vt tr nn hon b v
m rng hc thuyt y t ch nhn thc gii t nhin n ch nhn thc x hi loi
ngi: "Ch ngha duy vt lch s ca Mc l thnh tu v i nht ca t tng khoa hc".
l mt cuc cch mng tht s trong hc thuyt v x hi, mt trong nhng yu t ch yu ca bc ngot cch mng
m Mc v ngghen thc hin trong trit hc.

Sau C.Mc v Ph.ngghen, trit hc Mc c Lnin b sung v pht trin mt

cch sng to trong tnh hnh mi. Lnin vn dng sng to hc thuyt ca Mc gii
quyt nhng vn ca cch mng v sn trong thi i ch ngha quc v bc u xy
dng ch ngha x hi. bo v ch ngha Mc, Lnin khng ch khng khoan nhng i
vi mi k th ca ch ngha Mc. ng thi, Lnin ch trng tng kt kinh nghim thc tin
cch mng v da vo nhng thnh qu mi nht ca khoa hc b sung , pht trin di sn l
lun ca Mc v ngghen li. Chnh v th, trit hc Mc ni ring gn lin vi tn tui ca V.I.Lnin v c
gi l trit hc Mc - Lnin ni ring, ch ngha Mc - Lnin ni chung.

Ngy nay, vai tr ca trit hc Mc - Lnin ni ring v vai tr ca Ch ngha

Mc - Lnin ni chung trong vic ci to x hi khng ai c th ph nhn. Nghin cu
lch s trit hc Mc - Lnin thy c vai tr x hi cng nh v tr ca trit hc
Mc - Lnin v s ng gp to ln ca C.Mc, Ph.ngghen v V.I.Lnin trong vic
xy dng nn hc thuyt trit hc ny. V vy, em chn ti Lch s trit hc Mc - Lnin.
Kt cu ca Tiu lun gm:

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

1. Li ni u.
2. Phn I: S ra i v pht trin ca Trit hc Mc - Lnin.
3. Phn II: Vi tr v s vn dng trit hc Mc - Lnin trong iu kin
th gii ngy nay.
4. Kt lun.
PHN I. S RA I V PHT TRIN CA TRIT HC MC - LNIN
I. Nhng iu kin lch s ca s ra i trit hc Mc
1. iu kin kinh t - x hi
1.1. S cng c v pht trin ca phng thc sn xut t bn ch ngha
trong iu kin cch mng cng nghip
Trit hc Mc ra i vo nhng nm 40 ca th k XIX. S pht trin rt mnh
m ca lc lng sn xut do tc ng ca cuc cch mng cng nghip, lm cho
phng thc sn xut t bn ch ngha c cng c vng chc l c im ni bt
trong i sng kinh t - x hi nhng nc ch yu ca chu u. Nc Anh hon
thnh cuc cch mng cng nghip v tr thnh cng quc cng nghip ln nht.
Php, cuc cch mng cng nghip ang i vo giai on hon thnh. Cuc cch mng
cng nghip cng lm cho nn sn xut x hi c c pht trin mnh ngay trong
lng x hi phong kin.
S pht trin mnh m lc lng sn xut lm cho quan h sn xut t bn ch
ngha c cng c, phng thc sn xut t bn ch ngha pht trin mnh m trn c
s vt cht - k thut ca chnh mnh, do th hin r tnh hn hn ca n so vi
phng thc sn xut phong kin.
Mt khc, s pht trin ca ch ngha t bn lm cho nhng mu thun x hi
cng thm gay gt v bc l ngy cng r rt. Ca ci x hi tng ln nhng chng
nhng l tng v bnh ng x hi m cuc cch mng t tng nu ra khng thc
hin c m bt cng x hi li tng thm, i khng x hi thm su sc, nhng
xung t gia v sn v t sn tr thnh nhng cuc u tranh giai cp.
1.2. S xut hin ca giai cp v sn trn v i lch s vi tnh cch mt
lc lng chnh tr - x hi c lp
Giai cp v sn v giai cp t sn ra i v ln ln cng vi s hnh thnh v
pht trin ca phng thc sn xut t bn ch ngha trong lng ch phong kin.
Giai cp v sn cng i theo giai cp t sn trong cuc u tranh lt ch
phong kin.
Khi ch t bn ch ngha c xc lp, giai cp t sn tr thnh giai cp
thng tr x hi v giai cp v sn l giai cp b tr th mu thun gia v sn vi t sn
vn mang tnh cht i khng cng pht trin, tr thnh nhng cuc u tranh giai cp.

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

Cuc khi ngha ca th dt Ly ng (Php) nm 1831, b n p v sau li n ra
vo nm 1834; Anh, c phong tro Hin chng vo cui nhng nm 30 th k XIX;
nc c cn ang vo m trc ca cuc cch mng t sn, song s pht trin
cng nghip trong iu kin cch mng cng nghip lm cho giai cp v sn ln
nhanh.
Trong hon cnh lch s , giai cp t sn khng cn ng vai tr l giai cp
cch mng. Anh v Php, giai cp t sn ang l giai cp thng tr, li hong s trc
cuc u tranh ca giai cp v sn nn khng cn l lc lng cch mng trong qu
trnh ci to dn ch nh trc. Cn giai cp t sn c ang ln ln trong lng ch
phong kin, vn khip s bo lc cch mng khi nhn vo tm gng Cch mng t
sn Php 1789, nay li thm s hi trc s pht trin ca phong tro cng nhn c.
V vy, giai cp v sn xut hin trn v i lch s khng ch c s mnh l "k ph
hoi" ch ngha t bn m cn l lc lng tin phong trong cuc u tranh cho nn
dn ch v tin b x hi.
1.3. Thc tin cch mng ca giai cp v sn l c s ch yu nht cho s
ra i trit hc Mc.
Trit hc, theo cch ni ca Hghen, l s nm bt thi i bng t tng. V
vy, thc tin x hi ni chung, nht l thc tin cch mng v sn, i hi phi c
soi sng bi l lun ni chung v trit hc ni ring. Nhng vn ca thi i do s
pht trin ca ch ngha t bn t ra c phn nh bi t duy l lun t nhng lp
trng giai cp khc nhau, lm hnh thnh nhng hc thuyt vi tnh cch l mt h
thng nhng quan im l lun v trit hc, kinh t v chnh tr x hi khc nhau. iu
c th hin rt r qua cc tro lu khc nhau ca ch ngha x hi thi . S l
gii v nhng khuyt tt ca x hi t bn ng thi, v s cn thit phi thay th n
bng x hi tt p, thc hin c s bnh ng x hi theo nhng lp trng giai cp
khc nhau sn sinh ra nhiu bin chng ca ch ngha x hi nh: "ch ngha x hi
phong kin", "ch ngha x hi t sn", "ch ngha x hi tiu t sn"...
S xut hin giai cp v sn cch mng to c s x hi cho s hnh thnh l
lun tin b v cch mng mi. l l lun th hin th gii quan cch mng ca giai
cp cch mng trit nht trong lch s, do , kt hp mt cch hu c tnh cch
mng v tnh khoa hc trong bn cht ca mnh; nh , n c kh nng gii p bng
l lun nhng vn ca thi i t ra. L lun nh vy c sng to nn bi
C.Mc v Ph.ngghen, trong trit hc ng vai tr l c s l lun chung: c s th
gii quan v phng php lun.
2. Ngun gc l lun v nhng tin khoa hc t nhin
2.1. Ngun gc l lun
xy dng hc thuyt ca mnh ngang tm cao ca tr tu nhn loi, C.Mc v
Ph. ngghen k tha nhng thnh tu trong lch s t tng ca nhn loi. Lnin
vit: "Lch s trit hc v lch s khoa hc x hi ch ra mt cch hon ton r rng

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

rng ch ngha Mc khng c g l ging "ch ngha tng phi", hiu theo ngha l mt
hc thuyt ng kn v cng nhc, ny sinh ngoi con ng pht trin v i ca
vn minh th gii". Ngi cn ch r, hc thuyt ca Mc "ra i l s tha k thng v
trc tip nhng hc thuyt ca nhng i biu xut sc nht trong trit hc, trong kinh
t chnh tr hc v trong ch ngha x hi"2.
Trit hc c in c, c bit vi hai nh trit hc tiu biu l Hghen v
Phoibc, l ngun gc l lun trc tip ca trit hc Mc.
C. Mc v Ph. ngghen tng l nhng ngi theo hc trit hc Hghen. Sau
ny, c khi t b ch ngha duy tm ca trit hc Hghen, cc ng vn nh gi cao
t tng bin chng ca n. Trong khi ph phn ch ngha duy tm ca Hghen,
C.Mc da vo truyn thng ca ch ngha duy vt trit hc m trc tip l ch
ngha duy vt trit hc ca Phoibc; ng thi ci to ch ngha duy vt c, khc
phc tnh cht siu hnh v nhng hn ch lch s khc ca n. T Mc v ngghen
xy dng nn trit hc mi, trong ch ngha duy vt v php bin chng thng nht
vi nhau mt cch hu c. Vi tnh cch l nhng b phn hp thnh h thng l lun
ca trit hc Mc, ch ngha duy vt v php bin chng u c s bin i v cht so
vi ngun gc ca chng. xy dng trit hc duy vt bin chng, Mc ci to c
ch ngha duy vt c, c php bin chng ca Hghen.
S hnh thnh t tng trit hc Mc v ngghen din ra trong s tc ng ln
nhau v thm nhp vo nhau vi nhng t tng, l lun v kinh t v chnh tr - x
hi.
Vic k tha v ci to kinh t chnh tr hc vi nhng i biu xut sc l A. Xmit v
.Ricac khng nhng lm ngun gc xy dng hc thuyt kinh t m cn l nhn
t khng th thiu c trong s hnh thnh v pht trin trit hc Mc. Ch ngha x hi
khng tng Php vi nhng i biu ni ting nh Xanh Ximng v Scl Phuri l mt
trong ba ngun gc l lun ca ch ngha Mc. Song, nu nh trit hc Mc ni chung,
ch ngha duy vt lch s ni ring l tin l lun trc tip lm cho ch ngha x hi
pht trin t khng tng thnh khoa hc, th iu cng c ngha l s hnh thnh
v pht trin trit hc Mc khng tch ri vi s pht trin nhng quan im l lun v
ch ngha x hi ca Mc.
2.2. Tin khoa hc t nhin
Cng vi nhng ngun gc l lun nu trn, nhng thnh tu khoa hc t nhin
l nhng tin cho s ra i trit hc Mc. iu c ct ngha bi mi lin h
khng kht gia trit hc v khoa hc ni chung, khoa hc t nhin ni ring. S pht
trin t duy trit hc phi da trn c s tri thc do cc khoa hc c th em li. V
th, nh ngghen ch r, mi khi khoa hc t nhin c nhng pht minh mang tnh
cht vch thi i th ch ngha duy vt khng th khng thay i hnh thc ca n.
Trong nhng thp k u th k XIX, khoa hc t nhin pht trin mnh vi
nhiu pht minh quan trng. Nhng pht minh ln ca khoa hc t nhin lm bc l r

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

tnh hn ch v s bt lc ca phng php t duy siu hnh trong vic nhn thc th
gii. Phng php t duy siu hnh ni bt th k XVII v XVIII tr thnh mt
tr ngi ln cho s pht trin khoa hc. Mt khc, vi nhng pht minh ca mnh, khoa
hc cung cp c s tri thc khoa hc pht trin t duy bin chng vt khi tnh
t pht ca php bin chng c i, ng thi thot khi v thn b ca php bin
chng duy tm.
Ba pht minh ln c nh hng quyt nh i vi s hnh thnh trit hc duy
vt bin chng l: nh lut bo ton v chuyn ha nng lng, thuyt t bo v
thuyt tin ha ca cuyn. Vi nhng pht minh , khoa hc vch ra mi lin h
thng nht gia nhng dng tn ti khc nhau, cc hnh thc vn ng khc nhau trong
tnh thng nht vt cht ca th gii, vch ra tnh bin chng ca s vn ng v pht
trin ca n. nh gi v ngha ca nhng thnh tu khoa hc t nhin thi y,
ngghen vit: "Quan nim mi v gii t nhin c hon thnh trn nhng nt c
bn: tt c ci g cng nhc u b tan ra, tt c ci g l c nh u bin thnh my
khi, v tt c nhng g c bit m ngi ta cho l tn ti vnh cu th tr thnh
nht thi; v ngi ta chng minh rng ton b gii t nhin u vn ng theo mt
dng v mt tun hon vnh cu" 2.
Nh vy, trit hc Mc cng nh ton b ch ngha Mc ra i nh mt tt yu
lch s khng nhng v i sng v thc tin, nht l thc tin cch mng ca giai cp
cng nhn, i hi phi c l lun mi soi ng m cn v nhng tin cho s ra
i l lun mi c nhn loi to ra.
II. Qu trnh hnh thnh v pht trin trit hc Mc
1. C.Mc, Ph.ngghen v qu trnh chuyn bin t tng ca cc ng t
ch ngha duy tm v dn ch cch mng sang ch ngha duy vt v cng sn
ch ngha
Cc Mc (1818 - 1883) sinh trng trong mt gia nh tr thc (b l lut s),
thnh ph Trev, tnh Ranh, mt vng c nhiu nh hng ca Cch mng t sn
Php. thnh ph Trev hi , o Kit l tn gio c tn; v th, cng nh gia
nh, Mc l tn Kit gio.
Nhng nh hng tt ca gio dc gia nh, nh trng v ca cc quan h x
hi khc lm hnh thnh v pht trin Mc tinh thn nhn o v xu hng yu t
do. Phm cht o c - tinh thn cao p khng ngng c bi dng tr
thnh nh hng cho cuc i sinh vin v a Mc ti ch ngha dn ch cch mng
v quan im v thn. Sau khi tt nghip trung hc (1835), Mc theo hc lut hc
i hc Bon (1835 - 1836) v trng i hc Tng hp Beclin (1836 - 1841); ti y,
Mc nghin cu c trit hc v lch s. Mc, vic nghin cu trit hc tr thnh
nim say m ca nhn thc nhm gii p vn gii phng con ngi, thc hin dn
ch, vn ti t do v s hon thin con ngi.
Thng 4-1841, Mc nhn bng Tin s trit hc. Trong lun n tin s vi ti

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

tuy Mc vn l ngi
theo trit hc duy tm ca Hghen, song ng coi nhim v ca trit hc l phi phc v
cuc u tranh cho s nghip gii phng con ngi, ph b hin thc li thi theo tinh
thn cch mng ca php bin chng. Nh vy, lc ny, trong t tng Mc c s mu
thun v th gii quan gia ch ngha duy tm trit hc vi tinh thn dn ch cch
mng v v thn. Mu thun c gii quyt trong qu trnh kt hp cht ch hot
ng l lun vi thc tin u tranh chng ch chuyn ch ca nh nc phong
kin.
S khc nhau gia trit hc t nhin ca mcrit v trit hc t nhin ca piquya,

Phririch ngghen (1820 - 1895) sinh ra trong gia nh ch xng dt thnh

ph Bacmen. Khi cn l hc sinh trung hc, ngghen cm ght s chuyn ch v
c on ca bn quan li, ng kin tr t hc, nui ch lm khoa hc v hot ng
ci bin x hi bng cch mng. ngghen say m nghin cu trit hc, c bit l cc
tc phm ca Hghen. V vy, nm 1841, trong khi lm ngha v qun s Beclin, ng
thng xuyn d thnh cc bi ging v trit hc ti trng i hc Tng hp Bclin
v tham gia vo nhm Hghen tr. Cui nm , ngghen c Bn cht o C c; tc
phm ni ting ny ca Phoibc c nh hng mnh m n th gii quan ca ng.
Tinh thn dn ch cch mng v v thn ca ngghen th hin r ngay trong bi
bo u tin ca mnh Nhng bc th t Vesphali, cng b thng 3 nm 1839. Trong
ng ph phn nhng ch xng sng o, ng thi th hin r thin cm vi cng
nhn. Nhng tc phm ca ngghen thi k 1841 - 1842 nhm ph phn cc quan
im phn ng ca gio s Sling, mt nh trit hc c. Song, ch thi gian gn hai
nm sng Mansetxt (Anh) t ma Thu 1842, vic nghin cu i sng kinh t v s
pht trin chnh tr ca nc Anh, nht l vic trc tip tham gia phong tro cng nhn,
mi dn n bc chuyn bin cn bn trong th gii quan v lp trng chnh tr ca
ng.
Nh vy, cho n gia nm 1842, C.Mc v Ph.ngghen vn l ngi duy tm
v trit hc v l nhng nh dn ch cch mng v quan im chnh tr. Bc ngot
trong cuc i dn n s chuyn bin t tng ca Mc din ra khi Mc i vo hot
ng chnh tr, s dng cng c bo ch u tranh ginh dn ch, t do.
S chuyn bin bc u ch thc s din ra trong thi k Mc lm vic bo
Sng Ranh. Thng 5-1842 ng bt u lm cng tc vin; thng 10 nm tr thnh
bin tp vin v ng vai tr linh hn ca t bo, lm cho n tr thnh c quan ca
phi dn ch cch mng.
S chuyn bin v th gii quan trit hc din ra tng bc do vic ph phn
chnh quyn nh nc ng thi cho Mc thy rng, ci quan h khch quan quyt
nh hot ng ca nh nc khng phi l hin thn ca tinh thn tuyt i nh
Hghen tm cch chng minh bng trit hc, m l nhng li ch; cn chnh quyn
nh nc li l c quan i din ng cp ca nhng li ch t nhn3.
Nh vy, qua kim tra l lun trong thc tin, nguyn vng mun ct ngha hin
thc, xc lp l tng t do trong thc t lm ny n khuynh hng duy vt Mc,

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

tinh thn dn ch cch mng su sc khng cn dung hp vi trit hc duy tm t
bin. V th, sau khi bo Sng Ranh b cm (t ngy 1 thng 4 nm 1843), Mc t ra cho
mnh nhim v duyt li mt cch c ph phn quan nim duy tm ca Hghen v x
hi v nh nc, ng thi pht hin nhng ng lc tht s bin i th gii bng
cch mng.
Nm 1843, Mc sang Pari. y khng kh chnh tr si ng v c tip xc
vi nhiu i biu trong phong tro cng nhn dn n bc chuyn dt khot ca
ng sang ch ngha duy vt v ch ngha cng sn. Cc bi bo ca Mc: Bn v vn
Do Thi, Gp phn ph phn trit hc php quyn ca Hghen. Li ni u trn tp ch Nin
gim Php - c thng 2 nm 1844 nh du bc hon thnh qu trnh chuyn bin .
Cng trn s tp ch ny c cc bi ca ngghen gi n t Mansetxt (Anh):
Lc tho ph phn khoa kinh t chnh tr, Tnh cnh nc Anh, Tmt Ccly, Qu kh v hin ti. Cc tc
phm cho thy, ngghen, qu trnh chuyn bin t ch ngha duy tm sang ch
ngha duy vt v t dn ch cch mng sang ch ngha cng sn cng hon thnh.
S nht tr v t tng to nn tnh bn v i ca Mc v ngghen, gn lin
tn tui ca hai ng vi s ra i v pht trin mt trit hc mi mang tn Mc - mt
th gii quan cch mng ca giai cp v sn.
S chuyn bin dt khot ca Mc t ch ngha duy tm v dn ch cch mng
sang ch ngha duy vt v ch ngha cng sn c th hin c bit r rt khi C.Mc
phn tch mt cch su sc theo quan im duy vt lch s, ngha to ln v c mt
hn ch ca cuc cch mng t sn m ng gi l "cuc cch mng b phn" hay "s
gii phng chnh tr", phc tho nhng nt u tin v cuc cch mng v sn c
gi l "cuc cch mng trit " v khng nh rng "ci kh nng tch cc" ca cuc
cch mng trit thc hin s "gii phng con ngi" "chnh l giai cp v sn".
Mc cng nhn mnh s thng nht bin chng gia l lun cch mng v thc
tin cch mng. Theo Mc, gn b vi cuc u tranh cch mng, l lun tin phong c
ngha cch mng to ln v "tr thnh mt sc mnh vt cht".
2. Giai on xut nhng nguyn l trit hc duy vt bin chng v duy
vt lch s
Thi gian t nm 1844 n nm 1848 l qu trnh Mc - ngghen tng bc xy
dng nhng nguyn l trit hc duy vt bin chng v duy vt lch s.
Trong tc phm Bn tho kinh t - trit hc nm 1844, Mc trnh by nhng quan im
kinh t v trit hc ca mnh thng qua vic ph phn kinh t chnh tr hc c in ca
Anh v tip tc ph phn trit hc duy tm Hghen; ng thi ng vch ra "mt tch
cc" ca n l php bin chng. Nhng quan im mi ca Mc c th hin trong
vic phn tch s tha ha ca lao ng vi phm tr "lao ng b tha ha"; t , Mc
ct ngha t tha ha bn thn con ngi v vch ra con ng khc phc s tha ha .
Mc lun chng cho tnh tt yu ca ch ngha cng sn trong s pht trin x

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

hi. Mc d s lun chng ny cn trnh cha chn mui v l lun, song n
cho php phn bit quan nim ca Mc v ch ngha cng sn vi nhng quan nim
ch ngha bnh qun vn c ca cc mn phi ch ngha cng sn khng tng. Mc
cng tin xa hn Phoibc rt nhiu trong quan nim v ch ngha cng sn tuy vn
dng nhng thut ng trit hc ca Phoibc.
T gc trit hc, Mc nhn thc ch ngha cng sn nh mt nc thang
lch s cao hn ch ngha t bn, bi v n ch ngha t bn th lao ng b tha ha
t ti pht trin cao nht khin cho s ph nh ch ngha t bn tr nn tt yu
vi nhng tin do chnh ch ngha t bn to ra. Nhng hn ch v l lun ca
tc phm ban u ny tng bc s c khc phc vi s hnh thnh Mc quan
nim duy vt v lch s.
Tc phm Gia nh thn thnh do Mc v ngghen vit chung c xut bn thng 21845. Cng vi vic ph phn quan im duy tm v lch s ca "phi Hghen tr",
ng u l anh em nh Bau, hai ng xut mt s nguyn l c bn ca trit
hc mcxt v ca ch ngha cng sn khoa hc. Tc phm H t tng c, c Mc v
ngghen vit chung vo cui nm 1845 - u nm 1846, nh du mt mc quan trng
trong qu trnh hnh thnh trit hc Mc.
Vi quan im thc tin ng n, Mc vch ra "khuyt im ch yu" ca
ton b ch ngha duy vt trc kia, k c ch ngha duy vt ca Phoibc; ng thi
cng ph phn v bc b quan im ca ch ngha duy tm v tnh nng ng, sng to
ca t duy. Cng t quan im duy vt bin chng v thc tin, Mc i ti nhn thc
v mt x hi ca bn cht con ngi "Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi
l tng ho nhng quan h x hi"1.
Quan nim duy vt lch s xem xt lch s x hi xut pht t con ngi. l
nhng con ngi hin thc m sn xut vt cht l hnh vi lch s u tin ca h. Sn
xut vt cht l c s ca i sng x hi. Do , hiu c con ngi, Mc i
su tm hiu s sn xut vt cht ca con ngi trong x hi. Nghin cu bin chng
gia lc lng sn xut v quan h sn xut, pht hin ra quy lut vn ng v pht
trin ca nn sn xut vt cht ca x hi, trit hc Mc i ti nhn thc i sng x
hi bng mt h thng cc quan im l lun tht s khoa hc.
Vi tc phm H t tng c, quan nim duy vt v lch s Mc hnh thnh.
Quan im duy vt lch s to c s l lun khoa hc vng chc cho s pht trin t
tng cng sn ch ngha ca Mc v ngghen. T , mt s quan im v ch ngha
x hi khoa hc c nu ln nhng cha c c s din t r rng; song, iu quan
trng l Mc v ngghen a ra phng php tip cn khoa hc nhn thc ch
ngha cng sn. Ch ngha cng sn l mt l tng cao p ca nhn loi, nhng l
tng c thc hin tng bc vi nhng mc tiu c th no, bng con ng
no; iu ty thuc vo im xut pht v ch c qua phong tro thc tin mi tm
ra c nhng hnh thc v bc i thch hp.
Trong tc phm S khn cng ca trit hc (1847) v Tuyn ngn ca ng Cng sn (thng 2-

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

1848), ch ngha Mc c trnh by nh mt chnh th cc quan im l lun nn
tng vi ba b phn hp thnh ca n. Trong S khn cng ca trit hc, Mc tip tc xut
cc nguyn l trit hc, ch ngha cng sn khoa hc. Tc phm Tuyn ngn ca ng Cng
sn l vn kin c tnh cht cng lnh u tin ca ch ngha Mc; trong c s trit
hc ca ch ngha Mc c trnh by mt cch thin ti, thng nht hu c vi cc
quan im kinh t v cc quan im chnh tr - x hi. "Tc phm ny - Lnin nhn
nh - trnh by mt cch ht sc sng sa v r rng th gii quan mi, ch ngha duy
vt trit - ch ngha duy vt ny bao qut c lnh vc sinh hot x hi, - php bin
chng vi t cch l hc thuyt ton din nht v su sc nht v s pht trin, l lun
u tranh giai cp v vai tr cch mng - trong lch s ton th gii - ca giai cp v
sn, tc l giai cp sng to mt x hi mi, x hi cng sn"2.
3. Giai on Mc v ngghen b sung v pht trin l lun trit hc
T sau Tuyn ngn ca ng Cng sn, hc thuyt Mc tip tc c b sung v
pht trin trong s gn b mt thit hn na vi thc tin cch mng m Mc v
ngghen va l nhng i biu t tng va l lnh t thin ti ca phong tro cng
nhn. Bng hot ng l lun ca mnh, Mc v ngghen a phong tro cng nhn
t t pht thnh phong tro t gic v pht trin ngy cng mnh m; v chnh trong
qu trnh , hc thuyt ca cc ng cng khng ngng c pht trin.
Trong tc phm Ngy mi tm thng Sng m ca Lui Bnapct, C.Mc
pht trin nhiu nguyn l quan trng ca ch ngha duy vt lch s nh nguyn l u
tranh giai cp l ng lc pht trin ca x hi c giai cp i khng, nguyn l v tnh
tt yu ca chuyn chnh v sn, v thi ca giai cp cng nhn i vi nh nc t
sn trong u tranh cch mng...
Nhiu vn trit hc, c bit nhng vn phng php lun duy vt bin
chng v duy vt lch s c C.Mc pht trin trong cc tc phm nghin cu kinh t
- chnh tr, tiu biu l b T bn (vit t nhng nm 1840 v xut bn tp I nm 1867).
B T bn khng ch l cng trnh s ca Mc v kinh t hc m cn l s b sung,
pht trin ca trit hc Mc ni ring, ca hc thuyt Mc ni chung.
Nm 1875, C.Mc vit Ph phn Cng lnh Gta, y l tc phm l lun quan
trng nht sau Tuyn ngn ca ng Cng sn v b T bn. Trong tc phm , C.Mc
lm su sc v phong ph thm hc thuyt v hnh thi kinh t - x hi, pht trin hn
na hc thuyt mcxt v nh nc v cch mng, v ln u trnh by t tng v hai
giai on pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha.
Trong khi , ngghen pht trin trit hc Mc thng qua vic khi qut cc
thnh tu khoa hc v ph phn cc l lun trit hc duy tm, siu hnh v c nhng
quan nim duy vt tm thng nhng ngi t nhn l ngi mcxt nhng li khng
hiu ng thc cht ca hc thuyt Mc. Vi nhng tc phm ch yu ca mnh nh
Chng uyrinh, Bin chng ca t nhin, Ngun gc ca gia nh, ca ch t hu v ca
nh nc, Ltvch Phoibc v s co chung ca trit hc c in c, v.v.. ngghen
trnh by hc thuyt Mc ni chung, trit hc Mc ni ring di dng mt h thng l

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

lun.
Tc phm Chng uyrinh ca Ph.ngghen c vit vo ma thu nm 1876 n
gia nm 1878, l mt trong nhng tc phm quan trng nht nh du s pht trin
ca trit hc Mc ni ring v ch ngha Mc ni chung. Tc phm gm ba phn chnh:
Phn th nht: trit hc; phn th hai: kinh t chnh tr hc; phn th ba: ch ngha x
hi. Trong tc phm ny, ln u tin Ph.ngghen trnh by hon chnh th gii quan
mcxt v ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s, kinh t chnh tr
hc, ch ngha x hi khoa hc, v ch ra mi lin h hu c gia ba b phn hp
thnh ch ngha Mc. Tc phm c vit nhm khi qut v mt trit hc nhng thnh
tu v khoa hc t nhin t c vo gia th k XIX nhm b sung v pht trin
php bin chng duy vt.
S nghin cu lch s x hi nguyn thu gip Ph.ngghen khng nh thm
lun im v u tranh giai cp nh l ni dung ca lch s x hi c giai cp. c bit,
Ph.ngghen khng nh quan im duy vt lch s v nh nc nh l sn phm ca
s phn chia x hi thnh giai cp.
4. Thc cht v ngha cuc cch mng trong trit hc do Mc v
ngghen thc hin
S ra i trit hc Mc to nn s bin i c ngha cch mng trong lch s
pht trin trit hc ca nhn loi. C.Mc v Ph.ngghen k tha mt cch c ph
phn nhng thnh tu t duy nhn loi, sng to nn ch ngha duy vt trit hc trit
, khng iu ha vi ch ngha duy tm v php siu hnh.
Trit hc Mc khc phc s tch ri th gii quan duy vt v php bin chng
trong lch s pht trin ca trit hc. Vi s ra i ca trit hc Mc, vai tr x hi ca
trit hc cng nh v tr ca trit hc trong h thng tri thc khoa hc cng bin i.
Trit hc Mc l th gii quan khoa hc ca giai cp cng nhn, mt giai cp tin b
v cch mng nht, mt giai cp c li ch ph hp vi li ch c bn ca nhn dn lao
ng v vi s pht trin x hi. S kt hp l lun ca ch ngha Mc vi phong tro
cng nhn to nn bc chuyn bin v cht ca phong tro, t trnh t pht ln t
gic. Php bin chng mcxt mang tnh cch mng su sc nht. Sc mnh "ci to th
gii" ca trit hc mcxt chnh l s gn b mt thit cuc u tranh cch mng ca
qun chng nhn dn ng o, nh l lun "s tr thnh lc lng vt cht".
Trit hc Mc cng chm dt tham vng nhiu nh trit hc duy tm coi
trit hc l "khoa hc ca cc khoa hc" ng trn mi khoa hc. Mc v ngghen
xy dng l lun trit hc ca mnh trn c s khi qut cc thnh tu ca khoa hc t
nhin v khoa hc x hi. S pht trin mnh m ca khoa hc ngy nay cng chng t
s cn thit phi c t duy bin chng duy vt v ngc li phi pht trin l lun trit
hc ca ch ngha Mc da trn nhng thnh tu ca khoa hc hin i.
5. Giai on Lnin trong s pht trin trit hc Mc

10

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

Sau C.Mc v Ph.ngghen, trit hc Mc c Lnin b sung v pht trin mt
cch sng to trong tnh hnh mi.
V.I.Lnin (1870 - 1924) vn dng sng to hc thuyt ca Mc gii quyt
nhng vn ca cch mng v sn trong thi i ch ngha quc v bc u xy
dng ch ngha x hi. ng c ng gp to ln vo s pht trin l lun ca ch
ngha Mc ni chung, trit hc Mc ni ring.
Trong nhng tc phm ln ban u ca mnh, nh Nhng "ngi bn dn" l th
no v h u tranh chng nhng ngi dn ch - x hi ra sao? v Ni dung kinh t ca ch
ngha dn tu v s ph phn trong cun sch ca ng Xtruv v ni dung , Lnin
vch trn bn cht phn cch mng, gi danh "ngi bn ca dn" ca phi dn tu
Nga vo nhng nm 90 ca th k XIX. V trit hc ng ph phn quan im duy
tm ch quan v lch s ca nhng nh dn tu. Trong cuc u tranh , Lnin khng
nhng bo v ch ngha Mc khi s xuyn tc ca nhng ngi dn tu m cn
pht trin, lm phong ph thm quan im duy vt lch s, nht l l lun v hnh thi
kinh t - x hi ca Mc.
Nhng nm cui cng ca th k XIX bc sang th k XX, trong lnh vc khoa
hc t nhin c nhng pht minh ln "mang tnh vch thi i", nht l pht hin v
in t v cu to nguyn t lm o ln cn bn quan nim v th gii ca vt l
hc c in, dn ti "cuc khng hong vt l". Li dng tnh hnh , ch ngha duy
tm, trong c ch ngha Makh - mt th ch ngha duy tm ch quan - tn cng
vo ch ngha duy vt ni chung, ch ngha duy vt mcxt ni ring.
nh ngha ca Lnin v vt cht vi tnh cch l mt phm tr trit hc, nhiu
vn cn bn ca nhn thc lun mcxt c lm su sc thm, c nng ln
mt trnh mi. Phng php ca Lnin trong vic phn tch "cuc khng hong vt
l" c ngha ht sc quan trng i vi s pht trin ca khoa hc t nhin hi v
cho n c ngy nay.
Vic nghin cu nhng vn trit hc c Lnin tin hnh vo nhng nm
Chin tranh th gii ln th nht nhm p ng yu cu nhn thc giai on c quyn
nh nc ca ch ngha t bn v gii quyt nhng vn cp bch ca thc tin cch
mng v sn. Lnin tip tc khai thc ci "ht nhn hp l" ca trit hc Hghen
lm phong ph thm php bin chng duy vt, c bit l l lun v s thng nht ca
cc mt i lp. Tinh thn sng to ca t duy bin chng cng gip cho Lnin c
nhng ng gp quan trng vo kho tng l lun ca ch ngha Mc v trit hc x hi
nh vn nh nc, cch mng bo lc, chuyn chnh v sn, l lun v ng kiu
mi, v.v.. Lun im ca Lnin v kh nng thng li ca ch ngha x hi bt u
mt s nc, thm ch mt nc ring l, c rt ra t s phn tch quy lut pht
trin khng u ca ch ngha t bn, c nh hng rt ln ti tin trnh cch mng
nc Nga cng nh trn ton th gii.
Trong khi lnh o cng cuc xy dng nhng c s ban u ca ch ngha x
hi, Lnin tip tc c nhng ng gp mi quan trng vo vic pht trin trit hc

11

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

Mc. ng thi ng nu ln nhng mu mc v s thng nht gia tnh ng vi
yu cu sng to trong vic vn dng l lun ca ch ngha Mc.
bo v ch ngha Mc, Lnin khng ch ph phn khng khoan nhng i
vi mi k th ca ch ngha Mc, m cn kch lit ph phn nhng ngi nhn danh
l lun ca Mc trn li ni nhng thc t l ch ngha xt li, hoc t ra xa ri hc
thuyt ca Mc. ng thi, Lnin ch trng tng kt kinh nghim thc tin cch mng
v da vo nhng thnh qu mi nht ca khoa hc b sung, pht trin di sn l
lun ca Mc v ngghen li. Vi tinh thn bin chng duy vt, xem chn l l c
th, c khi Lnin phi thay i mt cch cn bn i vi mt quan nim no ca
mnh v ch ngha x hi, khng chp nhn mi th biu hin ca ch ngha gio iu.
Chnh v th m mt giai on mi trong s pht trin ca ch ngha Mc ni chung,
trit hc Mc ni ring gn lin vi tn tui ca V.I.Lnin v c gi l trit hc
Mc - Lnin ni ring, ch ngha Mc - Lnin ni chung.
Ngy nay, hn bao gi ht, yu cu b sung v pht trin l lun ca trit hc
Mc - Lnin l rt cp thit.
c im ca thi i ngy nay l s tng tc gia hai qu trnh cch mng cch mng khoa hc cng ngh v cch mng x hi, to nn s bin i rt nng
ng ca i sng x hi.
S khng hong ca ch ngha x hi lm cho yu cu pht trin trit hc Mc Lnin cng tr nn cp bch. Thc tin cuc u tranh bo v nhng thnh qu m ch
ngha x hi ginh c, nht l cng cuc u tranh bo v a s nghip xy
dng ch ngha x hi vt qua thch thc to ln hin nay v tip tc tin ln, i hi
cc ng Cng sn phi nm vng l lun ca ch ngha Mc - Lnin. Trc ht, phi
thm nhun th gii quan duy vt v phng php bin chng khoa hc ca n. C
nhng thnh cng cng nh tht hi trong qu trnh i mi, "ci t" ch ngha x hi
chng t s cn thit phi kin quyt u tranh chng ch ngha xt li, ng thi phi
khc phc bnh gio iu trong vic vn dng l lun ca ch ngha Mc - Lnin.
Chng ta khng th i mi thnh cng nu xa ri lp trng ca ch ngha Mc
- Lnin, ri vo ch ngha xt li. Nh vy, pht trin l lun trit hc mcxt v i
mi ch ngha x hi trong thc tin l mt qu trnh thng nht, bi v "thng nht
gia l lun v thc tin l mt nguyn tc cn bn ca ch ngha Mc - Lnin".
Phn II
VAI TR V S VN DNG TRIT HC MC - LNIN
TRONG IU KIN TH GII NGY NAY
I. Vai tr ca trit hc Mc - Lnin:
Trong trit hc Mc - Lnin, th gii quan v phng php lun thng nht cht
ch vi nhau. Th gii quan trong trit hc Mc - Lnin l th gii quan duy vt bin chng.

12

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

Phng php lun trong trit hc Mc - Lnin l phng php lun bin chng duy vt. Vic tm hiu, vn dng
trit hc Mc - Lnin chnh l tm hiu, tip thu v vn dng mt th gii quan khoa hc v phng php lun
ng n. iu th hin thi khch quan trong s nh gi s vt, bit tn trng s vt khch quan cng
nh biu hin mt phng php t duy bin chng, xem xt, i x vi s vt mt cch linh hot, mm do.

Trit hc Mc - Lnin c mi quan h hu c vi cc b mn khoa hc c th.

N va l kt qu ca s tng kt, khi qut cc thnh tu ca khoa hc c th li va
l c s th gii quan v phng php lun ph bin ng n cho s pht trin ca
khoa hc c th. Trong iu kin cch mng khoa hc v cng ngh hin i lm ny sinh nhiu vn mi,
mt mt i hi trit hc Mc - Lnin phi c s tng kt, khi qut kp thi, mt khc i hi khoa hc c th
phi ng vng trn lp trng th gii quan duy vt bin chng v phng php t duy bin chng duy vt ca
trit hc Mc - Lnin.

Trong thi i ngy nay, cng vi s bng n ca cch mng khoa hc v cng
ngh hin i, th gii cng c s thay i v cng su sc. c th t c mc tiu
tin b x hi do thi i t ra, i hi con ngi phi c trang b mt th gii quan
khoa hc vng chc v nng lc t duy sng to. Vic nm vng trit hc Mc - Lnin
s gip chng ta t gic trong qu trnh trau di phm cht chnh tr cng nh nng lc
t duy sng to ca mnh. iu c bit c ngha i vi s nghip xy dng Ch ngha x hi ni
chung, cng cuc i mi t nc hin nay ni ring.

II. Vn dng v pht trin trit hc Mc - Lnin trong th gii ngy nay
Trong cc nc pht trin theo con ng ch ngha x hi, trit hc Mc - Lnin c truyn b
mt cch rng ri v thun li, c nh hng su rng trong qun chng v trn mi mt ca i sng x hi. Vi
t cch l mt b phn hp thnh, ng thi l c s l lun chung ca ch ngha Mc - Lnin, trit hc Mc Lnin ng vai tr quan trng khng th thiu c trong s pht trin ca thc tin xy dng x hi mi vi
nhng thnh tu to ln khng th ph nhn c. Trit hc Mc - Lnin khng ch trang b th gii quan v
phng php lun khoa hc m cn gp phn tch cc vo vic trau di nng lc t duy l lun cho ch th xy
dng x hi mi, x hi x hi ch ngha.
Thc tin xy dng ch ngha x hi li lm ny sinh hng lot vn cn c
gii p v mt l lun m iu khng h c trong di sn l lun ca cc nh kinh
in. iu i hi cc ng cng sn phi bit dng lp trng, quan im, phng
php ca ch ngha Mc- Lnin nh ch tch H Ch Minh ni, tng kt nhng kinh
nghim thc tin, nh hiu c quy lut, nh ra c ng li, phng chm,
bc i c th thch hp ca cch mng x hi ch ngha.
Chng hn, xa b ch t hu, xy dng ch cng hu l mt quan im
c bn mang tnh nguyn tc ca ch ngha x hi khoa hc . Hoc vn k hoch ho trong
vic qun l nn sn xut ca x hi x hi ch ngha.

Thc tin chng t, ch ngha ch quan v duy ch khng nhng dn n

nhiu sai lm khuyt im nghim trng trong xy dng ch ngha x hi m cn l tr
ngi cho vic pht trin l lun. Nhng hn ch, nhng khuyt tt ca ch ngha x hi
hin thc, do iu kin lch s cng nh do sai lmch quan gy nn, cng c phn
nh vo t duy l lun, chi phi qu trnh pht trin ca trit hc. Thc t chng t,
c ch qun l kinh t v qun l x hi mang tnh cht tp trung quan liu l tr lc to
ln vi s pht trin nng lc sng to ca con ngi, ca t duy l lun ni ring.

13

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

c im ca thi i ngy nay l s tng tc gia hai qu trnh cch mng cch mng khoa hc cng ngh v cch mng x hi, to nn s bin i rt nng
ng ca i sng x hi. Trong nhng iu kin , qu trnh to ra nhng tin ca
ch ngha x hi din ra trong cc x hi t bn ch ngha pht trin c y mnh
nh mt xu hng khch quan.
S khng hong ca ch ngha x hi ti cc nc ng u, lm cho yu cu pht trin trit
hc Mc - Lnin cng tr nn cp bch. Thc tin cuc u tranh bo v nhng thnh qu m ch ngha x hi
ginh c, nht l cng cuc u tranh bo v a s nghip xy dng ch ngha x hi vt qua thch thc
to ln hin nay v tip tc tin ln, i hi cc ng cng sn phi nm vng l lun ca ch ngha Mc - Lnin.
Trc ht, phi thm nhun th gii quan duy vt v phng php bin chng khoa hc ca n. C thnh cng
cng nh tht bi trong qu trnh i mi, ci t ch ngha x hi chng t s cn thit phi kin quyt u
tranh chng ch ngha xt li, ng thi phi khc phc bnh gio iu trong vic vn dng l lun ca ch ngha
Mc - Lnin.
Chng ta khng th thc hin cng cuc i mi thnh cng nu xa ri lp trng ca ch ngha
Mc - Lnin, ri vo ch ngha xt li. Ch ngha ch quan v bnh gio iu cn dn n s vn dng l lun
theo li ch ngha chit trung, m li l cch xuyn tc ch ngha Mc - Lnin ca ch ngha c hi.
ng nhin, nhng vn ca ch ngha x hi do qu trnh i mi t ra
khng th gii thch c ch bng l lun trit hc v bn thn t duy trit hc cng
cn phi c i mi pht trin. Vic tm gii php cho nhng vn ca ch ngha
x hi cng nh vic b sung v pht trin l lun trit hc ca ch ngha Mc - Lnin
phi c thc hin thng qua tng kt kinh nghim thc tin. Mun vy, vic tng kt
thc tin li phi c thc hin theo phng php khoa hc Mcxt. C nh vy mi
c th lm sng t nhng iu ng nhn, nhng quan im xuyn tc, ph nh cc gi
tr c bn ca hc thuyt Mc - Lnin.
Nh vy, pht trin l lun trit hc mcxt v i mi ch ngha x hi trong
thc tin l mt qu trnh thng nht, bi v thng nht gia l lun v thc tin l mt
nguyn tc cn bn ca ch ngha Mc - Lnin.

KT LUN
Kt qu nghin cu lch s pht trin trit hc Mc - Lnin nh trn ch ra
rng s ra i v pht trin ca trit hc Mc - Lnin l mt cuc cch mng trn lnh
vc trit hc. Sng to ra ch ngha duy vt bin chng, Mc v ngghen lm bin i cn bn mi quan
h gia trit hc vi cc khoa hc khc. Trit hc Mc- Lnin c ngha th gii quan v phng php lun to
ln i vi cc khoa hc c th.

Hiu bit cc quy lut chung nht ca hin thc khch quan s gip nghin cu
c kt qu quy lut c th, iu ng c khoa hc t nhin v khoa hc x hi.
Nu khng c quan im duy vt bin chng v i sng x hi th khng th to ra

14

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

c kinh t hc chnh tr nh mt khoa hc, khng th hiu c nhng mt khc nhau
ca i sng x hi. S thng nht gia trit hc Mc-Lnin vi cc khoa hc c th l
mt m bo cho vic hc tp, nghin cu cc mn khoa hc ni chung v chuyn
ngnh k thut ni ring.
L mt k s chuyn ngnh cng ngh vt liu, th vic nm vng cc quy lut ca hin thc khch quan,
php bin chng duy vt ca trit hc Mc - Lnin s gip em trong cng tc nghin cu to ra c nhng sn
phm hu ch ng dng vo cuc sng thc t.

15

TIU LUN TRIT HC | 05.2013

TI LIU THAM KHO

[1]. GS.TS Nguyn Ngc Long, GS.TS Nguyn Hu Vui,Gio trnh trit hc
Mc - Lnin, NXB B Gio dc - o to.
[2]. Nhm tc gi Nguyn Th Hng Vn, Minh Sn v Trn Tho Nguyn
Tp, Bi ging trit hc Mc - Lnin, Chng trnh o to i hc t xa.
[3]. B mn Trit hc, Gio trnh trit hc Mc Lnin, Trng i hc kinh t
thnh ph H Ch Minh.
[4]. H Thin Sn, Tp bi ging Lch s trit hc, Trng i hc Y Dc
thnh ph H Ch Minh.

16