Konceptet baze

LINUX
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Konceptet baze te linux
Linux eshte nje sistem operativ multitasking, multiuser qe do te
thote qe do te thote qe shume njerez mund te veprojne me shume
aplikacione ne nje kompjuter te vetem ne te njejten kohe..Kjo
eshte diferenca nga MS-DOS, ku nje person I vetem mund ta
perdore sistemin ne nje kohe.
Per identifikimin tone ne sistem ne duhet qe te log in,ku ne fusim
login name (emri ne sistem qe na identitfikon ne), dhe me pas
fusim password, I cili eshte celesi personal per accountin tone.
Me ane te passwordit vetem ne mund te logohemi me emrin tone
dhe askush tjeter.
Cdo sistem ka nje host name. Host name perdoret per te
identifikuar makinat individuale ne rrjet ,por edhe nqs makina jone
nuk eshte e identifikuar ne rrjet ajo duhet te kete host name te vet.

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Command line
Komand line (command line) eshte celesi kryesor
per cdo sistem operativ
Hapi i pare ne mesimin e linux eshte si te
aksesojme command line .Rruga me e thjeshte
per ta bere kete eshte hapja e terminal window,
qe eshte ne GUI.
Nje tjeter menyre per te hapur command line
eshte ndezja e console, e cila eshte nje menyre
shfaqje ne gjithe ekranin dhe nuk ka butona
,dritare apo objekte te tjera GUI....

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Command line
Per ta realizuar hyrjen ne console shtypim
CRTL, ALT dhe F1 ne GUI. GUI zhduket dhe i
gjithe ekrani behet i zi pervec disa karaktereve
qe jane te bardha..Per tu rikthyer ne GUI
shtypim CTRL, ALT dhe F8
http://sites.google.com/site/albunimaster/sis-op-rt
Krijimi I nje accounti
Per te krijuar nje account per vehten log in si root dhe
perdorim komandat useradd ose adduser
[root@m1]# useradd u1
[root@m1]# passwd u1
Changing password for user u1
New UNIX password:
Retype new UNIX password:
passwd: all authentication tokens updated
successfully
[root@m1]#
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Logimi
Me poshte japim shembullin e nje logimi ku kemi emrin e host
name.

Me pas fusim emrin e perdoruesit(user name ) dhe enter.:
comp1 login :larry
Password ;
Me pas fusim password-in. Karakteret nuk do te shfaqen ne
ekran keshtu duhen te shtypen me kujdes. Nqs kemi
harruar te shtypim passwordin do te na shfaqet ky mesazh.
Login incorrect
dhe ne do te provojme perseri derisa ta realizojme sakte.
Nqs kemi futur sakte emrin e perdoruesit dhe passwordin
atehere zyrtarisht ne jemi loguar ne sistem .

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Shell-I
Shell-I eshte nje program qe na jep
1.tipin e komandave
2.interpreton ato ne instruksione te sistemit operativ.
3.mund te krahasohet me COMMAND.COM te MS-DOS,
te cilat ne thelb jane e njejte gje..
4. eshte nje nderfaqe e linux .Nderkohe ekzistojne shume
nderfaqe si X Window System, e cila na jep mundesine
e veprimit te komandave duke perdorur mouse dhe
tastiere.
Pasi ne jemi loguar sistemi fillon shellin dhe ne mund
te fusim komandat.Me poshte jepet nje shembull. u1
logohet dhe pret shellin.
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Shell-I
comp1 login :u1
Password :u1s password
Welcome to comp1
/home/u1 #
Ky rreshti I fundit tregon qe shelli eshte gati
per marrjen e komandave
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Dalja nga logimi (log out )
/home/u1 # exit
Faktikisht ka shume menyra por kjo eshte
menyra me e perdorshme
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
useradd-Krijimi i nje perdoruesi te ri
Useradd
d-direktoria baze
s-fillimi i programit
p-fjalekalimi
g-grupi I pare i perdoruesve
G-grupe te tjera pervec nesh
m-krijimi i direktorise baze per perdoruesin

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Shembull
shtimi I nje perdoruesi te ri
Grupi I pare I perdoruesve
Grupi I dyte mgmt
Fillimi shell/bin/bash
Fjalekalimi
Direktoria baze
Krijimi I direktorise baze
Emiri I rregullt
Useradd-gusers-Gmgmt-s/bin/shell-pxxx-
d/home/roger-m roger

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
usermod-Modifikimi I perdoruesit
ekzistues
Opsionet
d-direktoria baze
s-fillimi I programit (shell)
p-fjalekalimi
g-(grupi I pare I eshte dhene perdoruesve)
G-(grupeve te tjera perdoruesi I perket)
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Per te shtuar grupin te tjeret
perdoruesi roger
usermod -G others perdorues
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
userdel-Fshirja e nje perdoruesi
-r (fshirja e direktorise baze)
Shembull
Per te fshire perdoruesin perdoruesdhe
direktorin e tij baze

userdel-r perdorues
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
passwd-Fjalekalimi I perdoruesit
user's name (vetem kur ju jeni duke e
perdorur dhe doni te ndryshoni fjalekalimin e
perdoruesit)

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Shembull:Per te ndryshuar fjalkalimin
per perdoruesin qe jeni te loguar

passwd
Enter existing password
Enter new password
Enter new password again

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Shembull:Per te ndryshuar fjalkalimin
e perdoruesit roger
passwd perdorues
Enter existing password
Enter new password
Enter new password again
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Ku ruhen informacionet e perdoruesve
Emrat e perdoruesve jane te ruajtur ne
/etc/passwd. Formati I skedarit eshte
Perdoruesi
Fjalekalimi
ID e perdoruesit
ID e grupit te pare
Shenim (emri I plote)
Direktoria baze (normally /home/<user name> )
Default shell (normally /bin/bash)

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Fjalkalimet per cdo perdorues
Ruhen ne /etc/shadow
Informacioni per grupin ruhet ne /etc/group.
Nga mund te kalohet direkt duke perdorur vieditor
Group name
Group password
Group ID
User names


http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
su - Switch User
per te kaluar ne nje perdorues tjeter perdorim
komanden su
Shembull
su
Enter root's passwd
Shembull: To switch to the user 'roger'...
su perdorues
Enter perdorues's or root's passwd
Per tu rikthyer tek perdoruesi origjinal, shtyp
exit
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Disa komanda te tjera
ls - lista file
cd - nderro direktori
mkdir - krijo direktori
chmod - nderron lejet e karteles
chwon - nderron lwon qe eshte pronari i
karteles
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Filet dhe direktorite
Filet jane nje grup informacioni me nje emer te
dhene qe quhet filename .
Cdo gje e ruajtur ne nje disk eshte e ruajtur ne
nje file individual.
Zakonisht emri I file duhet te jete I tille qe te
nenkuptohet se cfare permban ne te .Nuk ka nje
standart per emrat e fileve ,por ne pergjithesi nje
file mund te permbaje karaktere ne nje limit deri
ne 256 karaktere ne gjatesi .

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Direktorite
Me konceptin e fileve lidhet koncepti I direktorive
,ku nje direktori eshte nje grup filesh .Direktorite
kane emrat e tyre ,te cilat I identifikojne ato
.Direktorite I nenshtrohen struktures peme cka
do te thote qe direktorite mund te permbajne ne
vetevete direktori te tjera qe quhen nendirektori .
Ne I referohemi nje file me ane te path name te
tij e cila perbehet nga filename e ndjekur nga
emri I direktorise qe e permban kete file qe ne
po I referohemi .

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Pema e direktorive
Shume sisteme linux perdorin nje kornize standarte per filet keshtu
filet dhe burimet e sistemit mund te lokalizohen thjeshte.
Kjo forme njihet si peme direktorie e cila fillon me ``/'' e cila njihet
si direktoria root.. Nderkohe me pas vijne disa nendirektori te
rendesishme /bin, /etc, /dev, dhe /usr,.Keto direktori permbajne
direktori te tjera te cilat permbajne filet e sistemit te konfigurimit te
sistemit, programe e te tjera.
Ne vecanti cdo perdorues ka nje home directory,e cila eshte nje
direktori qe eshte e vendosur ne ane per cdo perdorues dhe
permban filet e ruajtur me pare .Ne shembullin e mesiperm te
gjithe filet e Larryt jane te ruajtura tek direktoria home dhe pamja
eshte e tille . /home/u1.
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Komandat me kryesore
Komanda
Kuptimi
apropos
Kerkon informacion rreth nje komande ose subjekti.
cat
Shfaq permbatjen e nje ose me shume fileve..
cd
Na con ne nje direktori tjeter
exit
Dalim nga shell
file
Na jep informacion rreth permbajtjes se nje file ..
info
Lexojme info rreth nje komande ..
logout
Dalim krejt nga shell..
ls
Liston permbajtjen e nje direktorie..
man
Leximi i faqeve manuale te nje komande.
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Komandat kryesore
passwd
Ndryshimi i passwordit tone..
pwd
Shfaq direktorine ku po punojme..

>
Drejton daljen
>>
Shton nje file
<
Drejton hyrjen
<<
"Here" document
|
Pipe output
&
Ekzekuton procesin ne background.
;
Ndan komandat e te njejtit rresht
*
Lidh karaktere ne filename
?
Lidh disa karaktere ne filename
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Komandat kryesore
[ ]
Lidh cdo karakter te mbyllur
( )
Ekzekutim ne nenshelll
` `
Zevendeson daljen
" "
Perfshin variabla
' '
Nuk perfshihet gje tjeter)
\
Vazhdon karakteri tjeter
$var
Perdorimi i vleres se variablit
$$
Process id
$0
Emri i komandes
$n
nth argument (n nga 0 tek 9)



http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Komandat kryesore
$*
Te gjithe argumentat si nje fjale te vetme.
#
Fillimi i komenteve
bg
Ekzekutimi Background
break
Shkaterrimi i cikleve
cd
Ndryshimi i direktorive
continue
Vazhdimi i cikleve te programit
echo
Shfaqja e daljes
eval
Vleresi mi i argumentave
exec
Ekzekutimi i nje shelli te ri
fg
Ekzekutimi i foreground
jobs
Shfaqja e puneve aktive
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Komandat kryesore
kill
Perfundimi i ekzekutimit te punes
newgrp
Ndryshimi i grupit
shift
Shift i parametrave pozicional
stop
Varesia e punes background
suspend
Varesia e punes foreground
time
Koha e nje a komande
umask
Listimi i te drejtave te file
unset
Fshirja e variableve .
wait
Pritja qe nje pune background te perfundoje

http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Console e Linux
Nje konsole (terminal ) dhe nje shell jane
ekuivalente me command line te windows sic
e kemi thene edhe me siper .Por ne kontrast
me command line te windows ,console eshte
nje nga toolsetet me te fuqishme te
perdoruesit .Kombinimi i fuqise se console me
fuqine e shell (p.s Bash ) mund te realizohen
me qindra pune ku me poshte jepen disa
shembuj.
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt
Console vazhdim
Administrim dhe konfigurim I sistemit ne gjeresi .
Instalim te software ,update dhe fshirje.,
Administrim dhe manipulim filesh dhe folder,
Sharime,aksesime dhe transferime te dhenash.,
Menaxhim emaili l (mutt, pine), web browsing (lynx,
elinks)
Degjohet muzike . (mpd/mpc, mp3blaster, xmms-shell),
burning CDs (cdrecord, cdrdao) dhe DVDs (growiofs),
chatime ndermjet IRC
http://sites.google.com/site/albunimaster/
sis-op-rt