Dziecko Przewlekle Chore W Szkole-Podrecznik PDF

Projekt wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________

Biuro Projektu: ul.Chopina 35/1, 20-023 Lublin, tel. 501 16 26 80, e-mail: poczta@widomscy.com

DZIECKO PRZEWLEKLE CHORE W SZKOLE

Poradnik jest czci projektu
TO TAKE TWJ UCZE

Projekt jest wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Rodzaje i przyczyny najczciej wystpujcych chorb
przewlekych, ktrymi dotknite s dzieci
Janusz Kocki

Pojcie zdrowia i choroby
Punktem wyjcia do wszelkich dziaa medycznych musi by waciwa ocena sytuacji epidemiologicznej
dajcej obraz skali problemw zdrowotnych zwizanych z okrelon jednostk chorobow.

Definicje zdrowia i choroby
Zdrowie: cakowity dobrostan fizyczny, psychiczny i spoeczny, a nie tylko brak choroby czy niedomaganie
(wg WHO)

Przewleka choroba dziecka, zwaszcza taka, ktra nie rokuje poprawy w wieloletniej perspektywie
czasowej, obok zaburze somatycznych wywouje rozlege skutki psychiczne, tj. lk, bezsilno, utrat
nadziei, obnienie poczucia wasnej wartoci, poczucie wstydu i bycia innym:
choroba jako zdarzenie w procesie rozwoju dziecka.
w kadym wypadku choroba stanowi dla dziecka obcienie psychiczne, pocztkowo wystpuje
naprzemienno rnych reakcji i zachowa, a w miar trwania choroby i narastania obcienia
utrwalaj si bierne formy zachowania
Choroba jest czynnikiem traumatyzujcym: wpywa ujemnie na oglny rozwj dziecka chorego. Wpyw ten
jest wikszy, im modsze dziecko zaatakuje choroba.

Podejcie epidemiologiczne w ocenie stanu zdrowia i choroby
Do oceny natenia chorb w populacji posugujemy si negatywnymi miernikami stanu zdrowia. Naley do
nich chorobowo, ktra opisuje liczb osb chorujcych wczeniej i tych, ktrzy zachorowali w okrelonym
okresie czasu, zazwyczaj w okresie ostatnich 12 miesicy. Jeli odnosi si to do duszego okresu czasu to
nazywamy j chorobowoci okresow. Jeli przedstawia informacje o wszystkich chorych, ktrzy chorowali
kiedykolwiek w swoim yciu do czasu badania to nazywamy j chorobowoci skumulowan lub zbiorcz.
Aby mona byo porwnywa populacje o rnych liczebnociach mierniki stanu zdrowia wyraane s w
postaci liczb wzgldnych, czyli wspczynnikw

Epidemiologia nauka o czstoci wystpowania rnych stanw zdrowotnych w populacji (fizjologicznych
i patologicznych) oraz o czynnikach i warunkach zwizanych z ich wystpowaniem.

Cele epidemiologii - ocena czstoci wystpowania stanw zdrowotnych, poszukiwanie czynnikw
etiologicznych ryzyka, opracowanie zasad profilaktyki, wprowadzenie w ycie, monitorowanie.

Naturalna historia choroby: podatno i czynniki ryzyka, stadia przedkliniczne i kliniczne choroby,

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


skala zdrowia i choroby, profilaktyka choroby.

Pomiar stanu zdrowia: umieralno, chorobowo, zapadalno
Pozytywne mierniki zdrowia: dane obrazujce natenie zjawisk fizjologicznych mierzalnych, np.
rozwj fizyczny (cinienie ttnicze krwi, morfologia, masa ciaa i in.)

Negatywne mierniki zdrowia populacji: wspczynniki wskaniki opisujce natenie zgonw
(umieralno) i natenie chorb (zapadalno, chorobowo).

Wspczynniki umieralnoci niemowlt wiadcz o stanie suby zdrowia w danym kraju.
Wspczynnik zgonw: okres niemowlcy liczba zgonw(0-364(365))/liczba ywych urodze z danego okresu
sprawozdawczego (m)
okres noworodkowy = liczba zgonw(0-27 dnia ycia)/m
okres pnoniemowlcy = liczba zgonw (28-364-(365) dzie ycia)/m

Urodzenie ywe: (wg WHO) cakowite wydobycie/wydalenie z ustroju matki noworodka niezalenie od
czasu trwania ciy, wykazujcego >=1z poniszych cech: skurcze mm szkieletowych, akcja serca, ttnienie
ppowiny, niezalenie od tego czy sznur ppowiny zosta odcity i czy oysko zostao wydalone, do
obliczania wspczynnikw bierze si dziecko speniajce: waga > 500g, dugo >25 cm, cia trwa
minimum 22 tygodnie, wspczynniki dla niemowlt nie podlegaj obowizkowi standaryzacji.

rda informacji o stanie zdrowia populacji
Bezporednie: metoda reprezentatywna, metoda wybranej grupy ludnoci, badania przesiewowe.
Porednie: dane demograficzne, dane o chorobach, informacje o czynnikach geograficznych, geologicznych
itd.
Inne: budownictwo, konsumpcja, dochd ludnoci, zatrudnienie

Bilanse zdrowia i badania przesiewowe
Badania przesiewowe - metoda wczesnego wykrywania choroby u osb pozornie zdrowych
wykrywanie nierozpoznanej choroby lub wady za pomoc testw lub innych bada, ktre mog by szybko
przeprowadzone. Amerykaska Komisja d/s Chorb Przewlekych: testy takie nie s w peni diagnostyczne:
wyrniaj osoby chore i prawdopodobnie nie chore

Badania screeningowe - co moe podlega badaniom screeningowym: wzrost, ostro wzroku, cinienie
rdoczne, ostro suchu, fenyloketynuria, albuminuria, glikozuria, bakteriuria itd.
Jeeli wynik testu jest dodatni naley: osoby po dalszych badaniach zdrowe do okresu rescreeningowego;
osoby chore do leczenia; osoby niepewne do obserwacji

Pojcie choroby przewlekej
a) zaburzenie o charakteryzujce si przeduonym trwaniem, ktre moe mie charakter postpujcy lub
moe powodowa zbyt wczesny zgon osoby, lub uniemoliwi przecitne trwanie ycia, pomimo nie w peni
sprawnych funkcji biologicznych bd psychicznych.
b) z socjologicznego punktu widzenia mona j utosamia z zakceniami biograficznymi.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


c) przewleke problemy ze zdrowiem to zaburzenia trwajce okoo trzech miesicy lub duej, ktre
wpywaj na funkcjonowanie osoby pod wzgldem fizycznym, intelektualnym, psychologicznym i
psychicznym dziecka lub osoby dorosej w nastpstwie pojawiajcych si objaww, koniecznoci ich leczenia,
a take ogranicze ich aktywnoci codziennych zaj takich jak: chodzenie do szkoy, praca, relacje w
rodzinie

Pojcie choroby i choroby przewlekej w wietle polskiego ustawodawstwa.
a) choroba przewleka to zaburzenie o charakteryzujce si przeduonym trwaniem, ktre moe mie
charakter postpujcy lub moe powodowa zbyt wczesny zgon osoby, lub uniemoliwi przecitne trwanie
ycia, pomimo nie w peni sprawnych funkcji biologicznych bd psychicznych.
b) z socjologicznego punktu widzenia mona j utosamia z zakceniami biograficznymi.
c) przewleke problemy ze zdrowiem to zaburzenia trwajce okoo trzech miesicy lub duej, ktre wpywaj
na funkcjonowanie osoby pod wzgldem fizycznym, intelektualnym, psychologicznym i psychicznym dziecka
lub osoby dorosej w nastpstwie pojawiajcych si objaww, koniecznoci ich leczenia, a take ogranicze
ich aktywnoci codziennych zaj takich jak: chodzenie do szkoy, praca, relacje w rodzinie

Rozporzdzenie Ministra Zdrowia. Wykaz chorb przewlekych, wrodzonych lub nabytych, dla
ktrych leki i wyroby medyczne przepisuje si bezpatnie, za opat ryczatow lub za
czciow odpatnoci: akromegalia, astma, przewleka obturacyjna chorob puc, eozynofilowe
zapalenie oskrzeli, choroba Alzheimera, choroba i zesp Parkinsona, choroba Leniowskiego-Crohna,
choroby psychiczne lub upoledzenia umysowe, cukrzyca, epidermolysis bullosa, fenyloketonuria, grulica, w
tym rwnie grulica wielolekooporna i inne mykobakteriozy, hipercholesterolemia LDL-C powyej 130 mg/dl
utrzymujca si pomimo terapii statynami w przypadku: stanu po zawale serca lub rewaskularyzacji
wiecowej (przezskrnej lub kardiochirurgicznej), stanu po rewaskularyzacji obwodowej lub amputacji
obwodowej z powodu choroby miadycowej, hipercholesterolemii rodzinnej, jaskra, miastenia, miadyca
objawowa naczy wiecowych leczona stentami metalowymi (do 6 tygodni od implantacji stentu) lub
stentami antyrestenotycznymi uwalniajcymi leki (do 12 miesicy od implantacji stentu) w celu zapobiegania
zakrzepom, moczwka prosta przysadkowa, mukowiscydoza, neuralgia poppacowa przewleka,
niedoczynno tarczycy, nowotwory zoliwe, w tym rwnie: a) neutropenia w chorobach nowotworowych,
b) przerzuty osteolityczne w chorobach nowotworowych, c) rak piersi i rak trzonu macicy, d) rak piersi w II
rzucie hormonoterapii, e) rak prostaty, osteoporoza, padaczka, padaczka oporna na leczenie, pierwotna
dyskineza rzsek, przerost gruczou krokowego, przewleke owrzodzenia, schizofrenia, schizofrenia w
przypadku nawrotu objaww psychotycznych podczas terapii neuroleptykami w wyniku udokumentowanego
uporczywego braku wsppracy chorego, stan po przeszczepie narzdu unaczynionego bd szpiku, stan po
resekcji trzustki, stan po zawale minia sercowego bez uniesienia odcinka ST, do 12 miesicy stosowania,
stan po zawale minia sercowego z uniesieniem odcinka ST, do 30 dni stosowania, stwardnienie rozsiane,
stwardnienie zanikowe boczne, udokumentowana niewydolno serca w klasach NYHA II- NYHA IV,
wieloobjawowy miejscowy zesp blowy typu I - odruchowa dystrofia wspczulna oraz typu II kauzalgia,
wrzodziejce zapalenie jelita grubego, zakaenie wirusem cytomegalii u pacjentw poddawanych
przeszczepom narzdw miszowych profilaktyka po zakoczeniu hospitalizacji zwizanej z transplantacj
do 110. dnia po przeszczepie, zespoy wrodzonych defektw metabolicznych, alergie pokarmowe, biegunki
przewleke, zesp nadpobudliwoci psychoruchowej z deficytem uwagi wycznie jako element
kompleksowego (zawierajcego psychoterapi) leczenia u dzieci powyej 6. roku ycia, ylne powikania
zakrzepowo-zatorowe u dorosych pacjentw po przebytej planowej alloplastyce cakowitej stawu
biodrowego lub kolanowego prewencja pierwotna.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Wystpowanie wad wrodzonych u osb w wieku 0-14 lat
Wrodzone wady rozwojowe (niedorozwoje) s to wady, ktre powstay przed urodzeniem, w czasie rozwoju
zarodka lub podu w onie matki i zostay wykryte przed ukoczeniem 2-ego roku ycia. Wady mog by
atwo dostrzegalne i upoledzajce wygld dziecka oraz niedostrzegalne zewntrznie, a dotyczce narzdw
wewntrznych i powodujce zaburzenia czynnoci organizmu. Najwicej dzieci z wadami wrodzonymi (8%)
odnotowano w wojewdztwach wschodnich: lubelskim, podlaskim, warmisko-mazurskim, a take w
wojewdztwie lubuskim. Najmniej licznie przypadki niedorozwoju wystpuj wrd dzieci mieszkajcych na
poudniu Polski w maopolskim i lskim.

Specyfika choroby przewlekej u dziecka w rnym wieku
Choroba jest jednym z najbardziej niepodanych zjawisk w yciu i rozwoju dziecka. Powoduje zmiany w
spoecznym funkcjonowaniu, pozbawiajc je, czciowo lub cakowicie, kontynuowania penionych dotd rl
spoecznych, narusza sfer ycia psychicznego, zaburza rne procesy i funkcje

Problemy dzieci przewlekle chorych i ich rodzin
Kada choroba przewleka ma jedn lub wicej z nastpujcych cech: jest trwaa, pozostawia po sobie
inwalidztwo, spowodowana jest nieodwracalnymi zmianami patologicznymi, wymaga specjalnego
postpowania rehabilitacyjnego, koniecznoci staego leczenia

Wpyw choroby na psychik dziecka w kategoriach niezaspokojonych potrzeb - rodzaje
deprywacji potrzeb:
- deprywacja spoeczna, gdy np. dziecko na skutek hospitalizacji zostaje pozbawione kontaktw z rodzin i
rwienikami,
- deprywacja czynnociowa, gdy choroba uniemoliwia dziecku podejmowanie rnego rodzaju czynnoci,
- deprywacja sensoryczna, gdy w wyniku choroby dziecko naraone jest na zuboenie bodcw wzrokowo-
suchowych.
Zasady opieki nad dzieckiem nieuleczalnie chorym w szkole
- zmniejszanie utrudnie w czasie nauki
- czuwanie nad stanem zdrowia i zapewnienie opieki specjalistycznej
- korzystne i prawidowe warunki podczas nauki oraz opieki
- szkoa wykorzystuje wszystkie moliwoci dotyczce rehabilitacji
- zapewnienie wyjazdw majcych sprzyja poprawie zdrowia podczas wakacji
- wykonywanie wszystkich zada obowizujcych pielgniark i lekarza w stosunku do uczniw sprawnych
- wsppraca z zespoami pedagogiczny

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Aspekty rozwojowe chorb przewlekych u dzieci
Organizacja opieki pediatrycznej
Pediatria, jako specjalno lekarska; dziecko nie jest miniaturk dorosego. Rola lekarza rodzinnego i
pielgniarki szkolnej. Opieka pielgniarska jest czci opieki zdrowotnej sprawowanej nad rodzin w
rodowisku zamieszkania przez lekarza rodzinnego. Gwnym zadaniem pielgniarki rodowiskowo-rodzinnej
jest dokadne poznanie sytuacji spoeczno-zdrowotnej i ekonomicznej rodziny: wnikliwa obserwacja, analiza
dokumentacji i wywiad - gromadzenie danych o rodzinie i ustalenie diagnozy - podjcie odpowiednich
kierunkw dziaa. W kolejnym etapie pracy pielgniarka szczegowo planuje opiek, ktra bdzie
obejmowaa dziecko niepenosprawne i rodzin dziecka.

Opieka nad dzieckiem przewlekle chorym
Pierwszym etapem dziaa w stosunku do dziecka przewlekle chorego jest wnikliwe i precyzyjne rozpoznanie
jego potrzeb s one zalene m. in. od wieku, stopnia niepenosprawnoci.

Indywidualny program stymulacji rozwoju dziecka przewlekle chorego
1. Informacje oglne: pena diagnoza, podstawowe metody porozumiewania si z dzieckiem, edukacja,
informacje o specjalistach (lekarz, fizjoterapeuta, logopeda, psycholog, pedagog), koordynator programu.
2. Charakterystyka dziecka: ocena aktualnego poziomu rozwoju dziecka, funkcjonowanie dziecka, jego
mocne punkty, stany emocjonalne, zachowanie, nastroje, sposoby komunikacji ze rodowiskiem.
3. Realizacja programu: rodzaje zaj (terapia zajciowa, fizyczna, czynnoci dnia codziennego, jzyk i
komunikacja), priorytety zaj, czstotliwo zaj, rodowisko zaj, grupa - wielko, miejsce, czas,
lokalizacja - szkoa, orodek, personel realizujcy program, czstotliwo zaj
4. Informacje o dziecku na podstawie obserwacji.
5. Zadania szczegowe uoone przez zesp terapeutyczny

Czynniki ograniczajce opiekucz rol suby zdrowia
1. struktura rodziny (np. niepeno rodziny brak jednego z rodzicw),
2. ograniczenie sprawnoci fizycznej i psychicznej opiekunw (np. istniejca choroba),
3. dyspozycyjno opiekunw (czas przeznaczony dla dziecka, moe by ograniczona np. przez prac
zawodow).
4. sytuacja bytowa rodziny (standard mieszkania, warunki fizyczne, ktre rodzina moe zapewni
dziecku),sytuacj materialn (finansow),
5. istniejce patologie w rodzinie (np. alkoholizm, przemoc),
6. motywacje opiekunw do penienia zada opiekuczych (wzajemne wspieranie si partnerw, akceptacja
dziecka),
7. poziom wyksztacenia opiekunw, wiedza i umiejtnoci sprawowania opieki nad dzieckiem
niepenosprawnym.

Wspczesna opieka nad dzieckiem z wada wrodzon
1.koordynowanie i nadzr nad opiek pielgnacyjn w stosunku do podopiecznego i jego rodziny,
2. zapewnienie cigoci w opiece,
3. prowadzenie doradztwa profesjonalnego w sprawowaniu opieki przez rodzin,
4. edukowanie rodziny i dziecka niepenosprawnego w zakresie akceptacji choroby przewlekej i integracji
spoecznej,
5. wspdziaanie\wsppraca z rnymi zespoami funkcjonujcymi w opiece nad zdrowiem rodziny w celu

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


wspierania jej w pokonywaniu trudnoci i problemw.
6. aktywne uczestnictwo w edukacji spoeczestwa dotyczcej ksztatowania waciwych postaw otoczenia
wobec niepenej sprawnoci.

Charakterystyka niektrych chorb przewlekych
Borelioza (Choroba z Lyme) wywoywana jest przez bakterie przenoszone przez kleszcze. Bakteria Borrelia,
moe rozwija si praktycznie we wszystkich narzdach, dlatego te grupa powika choroby jest bardzo
szeroka na przykad s nimi powikania neurologiczne takie jak: zapalenie opon mzgowych, zapalenie
mzgu, poraenia nerww. Ponad poowa zakaonych cierpi z powodu chorb staww rematoidalnego
zapalenia. Borelioza powoduje te zagroenie dla serca, wywoujc zapalenie osierdzia, w wielu przypadkach
prowadzi do bloku serca. U niektrych chorych dochodzi do rozwoju choroby psychicznej.
Cukrzyca grupa chorb metabolicznych charakteryzujca si hiperglikemi (podwyszonym poziomem
cukru we krwi) wynikajc z defektu produkcji lub dziaania insuliny wydzielanej przez komrki beta trzustki.
Przewleka hiperglikemia wie si z uszkodzeniem, zaburzeniem czynnoci i niewydolnoci rnych
narzdw, szczeglnie oczu, nerek, nerww, serca i naczy krwiononych. Ze wzgldu na przyczyn i
przebieg choroby, mona wyrni cukrzyc typu 1, typu 2, cukrzyc ciarnych i inne.
cukrzyca typu I cukrzyca insulinozalena - wymaga bezwzgldnego leczenia insulin, wystpuje
zwykle przed 35 rokiem ycia, szczyt jej wystpowania przypada na okres 12-15 lat - cukrzyca modziecza.
cukrzyca typu II cukrzyca insulinoniezalena - ujawnia si u ludzi starszych i w rednim wieku,
zwykle po 40, szczyt 60-65 lat, na og nie wymaga leczenia insulin. Czstsza u kobiet, przebieg powolny,
czsto w kilku pierwszych latach bezobjawowy, chorzy s czsto otyli, regulacja diety i odchudzanie czsto
wystarczaj do uzyskania poprawy,
cukrzyca typu III cukrzyca wtrna, obejmuje bardzo niski procent wszystkich przypadkw cukrzycy. Jest
ona skutkiem innej choroby podstawowej, np. chorb trzustki, wtroby, dziaa niektrych lekw.

Zachorowalno na cukrzyc w wikszoci obszarw wiata wynosi ponad 5% populacji dzieci i dorosych.
Najwiksza liczba zachorowa przypada wrd dzieci midzy 3 a 15 rokiem ycia dziewczt w 12 roku
ycia, a chopcw midzy 13-14 rokiem ycia. Rozpoznanie cukrzycy jest szokiem dla caej rodziny, ktra
staje przed zupenie obcymi dla niej problemami. Uczy si zasad ywienia, podawania insuliny, kontrolowania
poziomw glukozy we krwi itp. Dziecko chore na cukrzyc wymaga podawania insuliny 4-5 razy na dob.
Posiki dziecka s dokadnie wyliczone pod wzgldem zawartoci wglowodanw
Charakterystyczne objawy to: zwikszone pragnienie i apetyt, jednoczesna utrata masy ciaa, czste
oddawanie moczu. Objawy pocztkowe, zwykle niedostrzegane - niech do zabawy, nauki, rozdranienie
oraz narastajce osabienie organizmu. Objawy pniejsze: skra sucha, szorstka i zaczerwieniona na twarzy,
niegojce zajady i zapalenia okolicy krocza.
Skuteczno leczenia cukrzycy u dzieci - zaley od stosowanych metod samokontroli. Czsto pomiarw
poziomu cukru we krwi zaley od dawek insuliny.
Hipoglikemia moe by wywoana niespoyciem o waciwej porze posiku lub zwikszon aktywnoci
fizyczn. Charakteryzuje si ona takimi zespoami objaww jak: zimny pot, drenie rk, uczucie saboci,
gd, zawroty i bl gowy, bl brzucha, nudnoci, wymioty, linotok, zmiana ttna, podwyszone cinienie. W

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


zachowaniu dziecka wystpuje nadmierna pobudliwo emocjonalna, niepokj, lk, napady zoci, zaburzenia
mylenia, orientacji, koncentracji uwagi, a take zaburzenia ruchowe jak drgawki, niedowady, automatyzmy
ruchowe (ssanie palca, ucie). W skrajnych przypadkach moe doj do utraty przytomnoci.

Fenyloketonuria, oligofrenia fenylopirogronowa wrodzona, uwarunkowana genetycznie choroba
polegajca na gromadzeniu si w organizmie i toksycznym wpywie aminokwasu - fenyloalaniny
(hiperfenyloalaninemia, typ I). U podoa choroby ley mutacja genu odpowiedzialnego za aktywno
enzymu hydroksylazy fenyloalaninowej (PAH), ktry bierze udzia w metabolizmie fenyloalaniny. Objawami
nieleczonej choroby s pogbiajce si zaburzenia neurologiczne z napadami padaczkowymi, znacznego
stopnia upoledzenie rozwoju umysowego i motorycznego. Poza tym mog wystpowa, zaburzenia chodu,
postawy, hipotonia miniowa, ruchy atetotyczne, zesztywnienie staww. Do obrazu chorobowego docza
charakterystyczny "mysi" zapach potu oraz czste wystpowanie wysypek. Przy wczesnym rozpoznaniu
choroby (najlepiej zaraz po urodzeniu) i odpowiednim leczeniu mona zapobiec wystpieniu objaww
choroby. Powszechne stosowanie u noworodkw w Polsce i wielu innych krajach, w trzecim dniu po
urodzeniu prostego screeningowego badania krwi (test przesiewowy) umoliwia wczesne rozpoznanie
fenyloketonurii. Screening w kierunku fenyloketonurii by pierwsz, zastosowan na szerok skal prb
przeciwdziaania schorzeniu uwarunkowanemu genetycznie. U chorego dziecka najpniej w cigu 2 tygodni
od urodzenia naley wprowadzi odpowiedni diet eliminacyjn niskofenyloalaninow, w ktrej stosuje si
specjalne mieszanki zawierajce biaka o niskiej zawartoci tego aminokwasu. Stenie fenyloalaniny nie
moe przekracza 37 mg/l. Przykadem preparatu biakowego o niskiej zawartoci fenyloalaniny s
hydrolizaty kazeiny (w kazeinie niska zawarto fenyloalaniny rekompensowana jest podwyszon iloci
tyrozyny). Niski poziom fenyloalaniny we krwi pozwala na wyeliminowanie jej szkodliwego wpywu na tkank
mzgow. Przy rygorystycznym zachowywaniu diety dziecko bdzie rozwija si prawidowo, natomiast
niewprowadzenie lub zbyt pne wprowadzenie leczenia prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia mzgu.
Choroby ukadu krenia: Dziecko rodzi si ze stosunkowo duym sercem, way ono ok. 20g, podczas
gdy u dorosego ok. 300g. Zarwno pojemno serca, jak i sia skurczowa s jeszcze bardzo mae. Ze
wzgldu na due zapotrzebowanie organizmu dziecka na tlen, skadniki odywcze itp., serce dziecka musi
intensywniej pracowa. Czsto skurczw serca (ttna) na minut u dzieci jest wysza, i wynosi: noworodek
rednio 120, dziecko 3 lata 100, dziecko 12 lat 85 i dorosy 70/min. W miar wzrastania dziecka
ronie sia skurczu, a misie sercowy, zwaszcza lewej komory, ulega pogrubieniu. Serce ma swoje okresy
szybszego wzrostu, np. w pniejszym okresie dojrzewania, lub zwolnienia wzrostu (w stosunku do caego
organizmu) we wczesnym okresie dojrzewania. Cinienie skurczowe krwi jest u noworodka niskie 10, 4
kPa (78 mm Hg), u niemowlcia pod koniec 1 roku ycia 10, 9 kPa (82 mm Hg). Cinienie rozkurczowe
jest niewiele nisze od notowanego u dorosego 8, 0 10,0 kPa (6075 mm Hg). Ilo krwi krcej u
niemowlcia wynosi ok. 10% wagi ciaa, u dorosego 78% wagi ciaa. Ukad krenia dziecka (nawet
najmodszego) jest zupenie wydolny, dopki dziecko znajduje si w normalnych warunkach.
Wrodzone wady serca
Wady strukturalne serca i duych naczy, obecne od urodzenia
Czsto 5-8/1000 urodze
Druga po wczeniactwie przyczyna zgonw

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


W wikszoci przypadkw (90%) przyczyna powstania wrodzonej wady serca jest nieznana.
Pozostae wizane s z wadami genetycznymi oraz wpywem czynnikw teratogennych. Zarwno
mutacje pojedynczego genu jak i anomalie chromosomalne mog mie wpyw na powstawanie
defektw. Stwierdzono zaleno midzy pojawianiem si wad serca u dzieci a ich wczeniejszym
wystpowaniem w rodzinie (do 10% ryzyka w przypadku wady serca u matki). Wrodzone wady serca
pojawiaj si u czsto u noworodkw, ktrych matki w pierwszym trymestrze ciy choroway na
niektre choroby wirusowe, zwaszcza na ryczk, stosoway niektre leki (hydantoina, sole litu,
talidomid, witamin A) lub naduyway alkoholu. Spord innych czynnikw teratogennych
zwikszajcych ryzyko wymienia si nieuregulowan cukrzyc matki w czasie ciy, padaczk, tocze
rumieniowaty ukadowy.
Ze wzgldu na wpyw na utlenowanie krwi, wady dzieli si na wczesnosinicze, pnosinicze i
niesinicze.
Obecno sinicy jako objawu wady serca zwizana jest z du domieszk w krwi ttniczej hemoglobiny
nieutlenowanej (powstaje gdy stenie hemoglobiny nieutlenowanej przekracza 5 g %). Ilo hemoglobiny i
nasilenie sinicy zale od wielkoci przepywu krwi ylnej do ttnic duego ukadu krenia, z pominiciem
puc.
Wady niesinicze - wrodzone nieprawidowoci, w ktrych istnieje utrudnienie przepywu krwi, bez przeciekw
pomidzy kreniem maym i duym (koarktacja aorty czyli zwenie uku aorty, zwenie aorty, izolowane
zwenie ttnicy pucnej).
Wady pnosinicze - wady, w ktrych pocztkowo wystpuje przeciek lewo-prawy (z "wysokocinieniowej"
komory lewej do "niskocinieniowego" serca prawego), a nastpnie wyniku przerostu nadmiernie
obcionego minia komory prawej dochodzi do zmiany gradientu cinie w jamach serca i odwrcenia
przecieku na prawo-lewy (ubytek przegrody midzykomorowej, ubytek przegrody midzyprzedsionkowej,
ubytek w przegrodzie przedsionkowo-komorowej, przetrway przewd ttniczy Botalla, kana przedsionkowo-
komorowy).
Wady wczesnosinicze - od pocztku ycia pozapodowego wystpuje przeciek prawo-lewy (z prawego serca
do lewego serca) (tetralogia Fallota; przeoenie gwnych naczy, zaronicie zastawki trjdzielnej, wsplny
pie ttniczy, cakowite nieprawidowe przyczenie y pucnych, inaczej cakowicie nieprawidowe
poczenie y pucnych lub cakowicie nieprawidowy spyw y pucnych, pentalogia Fallota, zesp
hipoplazji lewego serca.
Wikszo dzieci z chorobami ukadu krenia moe prowadzi cakowicie normalny tryb ycia. Jadospis
dziecka z chorob ukadu krenia nie rni si od jadospisu dzieci zdrowych. Dzieci te s szczeglnie
skonne do nadmiernego pocenia si, ktre znacznie nasila si przy przegrzaniu.
obek, przedszkole, szkoa. Dzieci z wadami wrodzonymi serca z reguy nie kwalifikuj si do obka ze
wzgldu na moliwo nawracajcych infekcji drg oddechowych, ktre maj ciszy przebieg ni u dzieci
zdrowych. Natomiast przewaajca wikszo dzieci z chorobami ukadu krenia moe i powinna uczszcza
do przedszkola i szkoy.
U dzieci z chorobami serca nie zawsze konieczne jest ograniczanie aktywnoci fizycznej.
Dzieci z chorobami serca naley szczeglnie chroni przed chorobami zakanymi(rola szczepie ochronnych).
W niektrych wadach serca, szczeglnie siniczych, atwo rozwija si prchnica uzbienia. Wczesne
wdroenie nawyku codziennego starannego mycia zbw ma zasadnicze znaczenie zapobiegawcze. Dziecko z
chorob serca powinno pozostawa pod systematyczn kontrol lekarza stomatologa i najdrobniejsze zmiany
prchnicze naley wczenie leczy.
Wikszo pacjentw z wadami wrodzonymi serca nie ma zaburze rozwoju pciowego. U dziewczynek z

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


siniczymi wadami wrodzonymi serca pierwsza miesiczka moe wystpi o rok lub dwa lata pniej. U
chopcw cechy dojrzewania pciowego mog rwnie wystpi pniej.

Niewydolno serca (niewydolno krenia) jest to zesp objaww spowodowanych uszkodzeniem
minia sercowego. Niewydolno moe dotyczy prawej, lewej komory lub obu tych komr cznie.
Najczciej wystpujcymi klinicznie objawami niewydolnoci serca jest osabienie i atwe mczenie.
Charakterystyczna jest duszno, obrzki ng (okolica kostek i goleni). Gwna przyczyna niewydolnoci
serca to wady serca.

Choroba Kawasaki - ostra choroba zapalna maych i rednich naczy o nieznanej etiologii. W przebiegu
choroby Kawasaki obserwuje si przede wszystkim zapalenie duych naczy wiecowych z ich nastpowym
poszerzeniem, tworzeniem zmian ttniakowatych i niedokrwienie minia sercowego. Choruj gwnie
chopcy poniej 5. roku ycia. Zachorowania wystpuj sezonowo, czciej w okresach wiosennym i
jesiennym. miertelno wynosi okoo 1%, najczstszym miertelnym powikaniem choroby jest zawa serca.

Choroby alergiczne u dzieci
Choroby alergiczne s najczstszymi chorobami przewlekymi wieku rozwojowego. W Polsce choruje okoo
20% populacji dziecicej, a w niektrych regionach Polski okoo 30%. Najczciej mwi si o astmie,
atopowym zapaleniu skry i alergicznym zapaleniu bony luzowej nosa.

Ukad immunologiczny-pierwotne narzdy limfatyczne. Pierwotne narzdy limfatyczne s gwnym
miejscem rozwoju limfocytw tzn. rnicowania z komrek macierzystych, proliferacji, dojrzewania i
przeksztacania w komrki, ktre bd sprawne czynnociowo. Do pierwotnych narzdw limfatycznych
nale grasica, w ktrej dojrzewaj komrki T oraz szpik kostny, ktry jest miejscem dojrzewania komrek.
Wtrne narzdy limfatyczne: grudki limfatyczne, migdaki, tkanka limfatyczna jelit, wzy chonne
limfatyczne, ledziona. Istotn rol w odpowiedzi immunologicznej organizmu peni komrki (limfocyty T, B,
K, NK, komrki plazmatyczne, makrofagi, komrki dendrytyczne, granulocyty) i przeciwciaa
immunoglobuliny.

Rodzaje odpornoci: odporno naturalna (dziedziczna, nieswoista) - organizm uzyskuje j przed
zetkniciem si z drobnoustrojami chorobotwrczymi.
Odporno nabyta (swoista) powstaje w wyniku zadziaania drobnoustroju albo przez wprowadzenie do
organizmu surowicy swoistej. Odporno nabyta skierowana jest przeciwko drobnoustrojowi lub przeciwko
jego toksynie. Odporno t dzieli si na: czynn - uwarunkowan przez przebycie choroby lub
uodpornieniem na szczepionk i biern - uzyskan w sposb naturalny w onie matki czy z mlekiem matki a
take w sposb sztuczny po podaniu surowicy odpornociowej.
Organizm posiada take dwa rodzaje mechanizmw odpornoci: humoraln zalen swoistych przeciwcia i
komrkow - zwizan z aktywacj komrek.

Nadwraliwo jest to stan, w ktrym odpowied immunologiczna osiga nieprawidowy poziom i prowadzi
do uszkodzenia tkanek. Nadwraliwo nie wystpuje dopiero przy kolejnym kontakcie z antygenem. Znane
s cztery typy nadwraliwoci, z ktrych I, II, III zaley od udziau przeciwcia a IV od limfocytw T i
makrofagw.
Typy nadwraliwoci:
Typ I (anafilaktyczny) - zachodzi natychmiast, gdy immunoglobulina E (IgE) jest wytwarzana w odpowiedzi

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


na niskie stenie niegronych antygenw pochodzcych ze rodowiska (pyki rolin, roztocza). Przykady:
katar sienn, atropowe zapalenie skry, astma, wstrzs anafilaktyczny.
Typ II (cytotoksyczny) jest zwizana z cytotoksycznoci komrkow uzalenion od przeciwcia.
Przykady: reakcja poprzetoczeniowa, choroba hemolityczna noworodkw.
Typ III - kompleksy immunologiczne odkadaj si w duych ilociach w tkankach, ktre uszkadzaj.
Przykady: choroba posurowicza, przewleke kbuszkowe zapalenia.
Typ IV (komrkowy) - pobudzenie limfocytw T. Przykady: reakcje odrzucania przeszczepu alogenicznego,
kontaktowe zapalenie skry, odczyn po podaniu tuberkuliny.

Nadwraliwo typu I to inaczej reakcja alergiczna pojawiajca si zaraz po kontakcie z alergenem. Alergeny
s to antygeny mogce wywoa reakcj alergiczn. Alergia oznacza zmiany reaktywnoci organizmu podczas
powtrnego kontaktu z antygenem. Dawniej alergia nie bya czona z nadwraliwoci typu I. Z alergi
bardzo cile zwizana jest atopia. Atopia jest to dziedziczna skonno do nadmiernego wytwarzania
przeciwcia immunoglobuliny E w porwnaniu do wystpujcych zazwyczaj w rodowisku antygenw. U jej
podoa le mechanizmy nadwraliwoci typu I.

Czynniki mogce spowodowa wystpienie alergii:
Czynniki genetyczne i rodowiskowe (pokarm, czynniki infekcyjne i toksyczne, dym tytoniowy, spaliny
samochodowe.

Astma oskrzelowa
Astma oskrzelowa naley do najczstszych chorb o charakterze przewlekym na wiecie.
Astma jest przewlek chorob zapaln oskrzeli. Fakt ten ma implikacje diagnostyczne, terapeutyczne i
zapobiegawcze. Obraz immunohistopatologiczny astmy obejmuje zuszczenie nabonka oskrzeli, zogi
kolagenu pod bon podstawn nabonka, obrzk, pobudzenie mastocytw, nacieki z komrek zapalnych
neutrofilw (zwaszcza w gwatownych, miertelnych zaostrzeniach astmy), eozynofilw, limfocytw (Th2).
Proces zapalny toczcy si w cianie oskrzeli jest odpowiedzialny za nadreaktywno oskrzeli, ograniczenie
przepywu powietrza w drogach oddechowych, objawy ze strony ukadu oddechowego oraz przewleky
charakter choroby. Zapalenie w cianie oskrzeli powoduje ostry skurcz i obrzk ciany oskrzeli, tworzenie
czopw luzowych oraz przebudow ciany oskrzeli zmiany te prowadz do obturacji oskrzeli. Atopia,
genetyczna predyspozycja do rozwoju IgE-zalenej odpowiedzi na pospolite alergeny, jest najsilniejszym
wykrywalnym czynnikiem sprzyjajcym wystpieniu astmy.
Wyniki bada ISAAC przeprowadzonych w Polsce pokazay, e czsto wystpowania astmy wrd dzieci z
Krakowa i Poznania w wieku 13-14 lat 2,4% jest zbliona do takich pastw jak, otwa - 4,3%, Estonia -
2,5%, Rumunia - 3,7% czy Rosja 2,4%. Czsto wystpowania astmy u dzieci znacznie rnia si w
poszczeglnych populacjach. Bya najnisza w krajach Europy Wschodniej, Grecji, Indiach i nie przekraczaa
4%. Wrd dzieci najczciej astm rozpoznawano w Australii - 32,2%, Nowej Zelandii - 26,3% i Wielkiej
Brytanii - 22,8%.
Objawy astmy zale od wieku dziecka.
U najmniejszych dzieci, do 2. roku ycia, astma przebiega przede wszystkim pod postaci kaszlu i/lub
wiszczcego oddechu. Czsto pojawia si on po wysiku, paczu, karmieniu. Mog pojawia si napady
dusznoci. U dzieci starszych, powyej 2. roku ycia, z objawami nawracajcego lub przeduajcego si
wiszczcego oddechu mog czy si m.in.: atopowe zapalenie skry, katar alergiczny, alergia pokarmowa.

Wysiek fizyczny moe wywoywa objawy astmy - cigu 510 minut po zakoczeniu wysiku.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Przewleky kaszel moe by jedynym objawem astmy. Kaszel sugerujcy astm jest: suchy i nawracajcy,
gwnie w nocy, nasila si pod wpywem wysiku fizycznego, zimnego powietrza, alergenw, zakae, nie
ustpuje po leczeniu antybiotykami, moe by sezonowy.

Objawy astmy - typowy napad: duszno, uczucie ciaru w klatce piersiowej, wisty przy oddychaniu,
silny suchy kaszel, odkrztuszanie lepkiej plwociny.

Testy oddechowe - spirometria, pikfloumetria i pomiar PEF i inne.

Cele przewlekego leczenia astmy oskrzelowej: trwae opanowanie objaww chorobowych,
zapobieganie wystpowaniu zaostrze, utrzymanie wydolnoci ukadu oddechowego na poziomie jak
najbardziej zblionym do prawidowego, utrzymanie normalnej aktywnoci yciowej w tym w tym zdolnoci
podejmowania wysikw fizycznych, unikanie skutkw ubocznych stosowanych lekw, niedopuszczenie do
nieodwracalnego ograniczania przepywu powietrza przez drogi oddechowe, niedopuszczenie do zgonu z
powodu astmy.

Modziecze reumatoidalne zapalenie staww
Modziecze przewleke zapalenie staww jest najczstsz zapaln ukadow chorob tkanki cznej w wieku
rozwojowym. Kliniczne podtypy choroby: pocztek uoglniony, pocztek wielostawowy, pocztek z zajciem
niewielu staww. Przebieg choroby ma charakter przewleky z nawracajcymi okresami zaostrze i poprawy.
U dzieci, ktre zachoroway wczenie, czsto spotyka si zaburzenia rozwojowe. Powikania: zmiany w
narzdzie wzroku lub narzdzie ruchu. Rozpoznanie: wykluczenie zakae, chorb rozrostowych i innych
zapalnych chorb tkanki cznej. W przebiegu tej choroby u dzieci wyrnia si okres leczenia w szpitalu,
okres leczenia uzdrowiskowego oraz okresy leczenia w poradniach specjalistycznych i w domu.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Skutki fizyczne i psychiczne najczciej wystpujcych chorb
przewlekych, ktrymi dotknite s dzieci
Janusz Kocki

Metody oceny wzrastania i rozwoju u dzieci, w szczeglnoci: w wieku
przedszkolnym, wczesnoszkolnym i dojrzewania.
Siatka centylowa jest jedn z metod kontroli zdrowia dziecka poprzez ocen jego rozwoju fizycznego.
Najczciej oceniane s przebieg wzrostu, masy ciaa, przyrostu obwodu gowy. Przez siatk biegnie kilka
krzywych - najwyej biegnie linia 99-go centyla - oznacza ona, e u 99% dzieci oceniany parametr ma nisz
warto. Nastpne linie oznaczaj 97, 85, 50, 15, 3 i 1 centyl.
Dostpne siatki centylowe:
- waga do wieku dla dzieci do 5 lat (o pionowa waga w kg, o pozioma wiek w tygodniach)
- wzrost/dugo do wieku dla dzieci do 5 lat (o pionowa wzrost/dugo w cm, o pozioma wiek w
tygodniach)
- obwd gwki do wieku dla dzieci do 5 lat (o pionowa obwd gwki w cm, o pozioma wiek w
tygodniach)
- obwd ramienia do wieku dla dzieci do 5 lat (o pionowa obwd ramienia w cm, o pozioma wiek w
tygodniach)
- BMI do wieku dla dzieci do 5 lat (o pionowa wskanik BMI, o pozioma wiek w tygodniach)
- waga do dugoci/wzrostu dla dzieci do 120cm wzrostu (o pionowa waga w kg, o pozioma
dugo/wzrost w cm)
Dane umieszczone na siatkach pochodz z tabel wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) i s wynikiem
wieloletnich bada rozwoju dzieci na caym wiecie. Wicej informacji na temat danych rdowych w tym
warunki ich uycia mona znale na stronie: http://www.who.int/childgrowth/standards
BMI (z angielskiego Body Mass Index): wskanik masy ciaa, czyli wspczynnik powstay przez podzielenie
masy ciaa podanej w kilogramach przez kwadrat wysokoci podanej w metrach.
Auksologia zajmuje si problematyk rozwoju biologicznego, psychicznego i spoecznego dziecka, z
uwzgldnieniem jego determinantw i stymulatorw. czy w sobie zarwno antropologi rozwojow, jak i
medycyn wieku rozwojowego.
Celem bada auksologicznych jest monitorowanie rozwoju, ocena prawidowoci jego przebiegu na
podstawie aktualnych ukadw odniesienia, czyli norm, a take ocena przystosowania si rosncego
organizmu do stale zmieniajcych si warunkw rodowiskowych. Wyniki tych bada umoliwiaj wczesne
wykrywanie nieprawidowoci rozwoju i zaburze w stanie zdrowia, analiz skutecznoci dziaa
terapeutycznych, a take prognozowanie dalszego przebiegu rozwoju.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Zaburzenia psychosomatyczne
Przyczyna konflikt psychologiczny, zmieniajcy funkcje somatyczne organizmu, zdradliwy pocztek.
Histeria: utrata lub zmiana funkcjonowania narzdw bez uchwytnych przyczyn organicznych
Np. obecne odruchy cigniste w poraonych koczynach
Hipochondria: mylenie z obaw, e jest si ciko chorym i ujawnianie przey i stanw psychicznych w
postaci objaww somatycznych; podawanie skarg somatycznych w celu zagodzenia wewntrznego napicia i
niepokoju
Zaburzenia psychofizjologiczne: dugotrway lk powoduje nieprawidowoci w obrbie autonomicznego
ukadu nerwowego, co prowadzi do zmian strukturalnych w zakresie narzdw: np: wyprysk, astma, ch.
wrzodowa. Zasady leczenia: objawy wystpujce u dzieci nie podlegaj ich wiadomej kontroli, nie stymuluj
choroby bl jest rzeczywisty. Psychiatra konieczno. Istnieje rzeczywista przyczyna, ktrej nie mona
wykry. Wyjanienie rodzicom roli emocji i przyczyn zaburze i zaakceptowanie przez nich tych informacji.
Psychoterapia dziecka i konsultacje dla rodzicw. Wsppraca pediatra-psychiatra. Mae dawki lekw
uspokajajcych. Pomoc rodzinie w celu prowadzenia normalnego ycia. Moliwo wystpowania choroby
psychosomatycznej lub somatycznej w rodzinie dziecko identyfikuje si z nimi konieczno leczenia
rodzicw

Bl
Bl (ac. - dolor, gr. - algos, odyne) - wg Midzynarodowego Towarzystwa Badania Blu subiektywne przykre
i negatywne wraenie zmysowe i emocjonalne powstajce pod wpywem bodcw uszkadzajcych tkank
(tzw. nocyceptywnych) lub zagraajcych ich uszkodzeniem.
Bl jest odczuciem subiektywnym. Receptorami blowymi s nocyceptory. Odczucie blu wyzwala rwnie
kady supramaksymalny bodziec specyficzny dla danego receptora, np. silny impuls wietlny powoduje bl
gaek ocznych, silny bodziec akustyczny powoduje bl lokalizowany w uchu. Blowi towarzyszy pobudzenie
ukadu nerwowego wspczulnego (przyspieszenie czynnoci serca, wzrost cinienia ttniczego) i wzmoenie
wydzielania niektrych hormonw (np. hormonw kory nadnerczy). Bl ma istotne znaczenie dla rozpoznania
i umiejscowienia procesu chorobowego. Niepowodzenie w leczeniu blu ostrego moe w niektrych
przypadkach doprowadzi do rozwinicia si stanu blu przewlekego.
Ocena blu
Skale oceny stopnia natenia blu:
Wizualna najbardziej popularna jest tzw. skala wzrokowo analogowa (ang. Visual Analogue Score - VAS).
Posugujc si linijk dugoci 10 cm, okrela si natenie odczuwanego blu, gdzie 0 oznacza cakowity
brak blu, natomiast 10 najsilniejszy bl.
Werbalna oceniajca bl w sposb opisowy: brak blu, bl saby, bl umiarkowany, bl silny lub
dodatkowo, stopie pity bl nie do zniesienia.
Numeryczna oceniajca bl w skali liczbowej, gdzie 0 oznacza brak blu, a 10 najsilniejszy bl.
Klasyfikacja neurofizjologiczna
Bl receptorowy - nocyceptywny - powstaje w wyniku dranienia receptorw nerww czuciowych np. przez
mediatory zapalne.
Bl niereceptorowy - neuropatyczny - powstaje w wyniku ucisku lub zniszczenia struktur ukadu nerwowego.
Najczstsze przyczyny blu: bl ostry, wszelkie urazy, bl wiecowy, bl w ostrym zapaleniu trzustki, bl
spowodowany pkniciem wrzodu odka lub dwunastnicy, kolka ciowa, bl w zapaleniu wyrostka
robaczkowego, kolka nerkowa, bl zwizany z krwawieniem podpajczynwkowym, bl w ostrym
niedokrwieniu koczyny, bl przewleky, bl nowotworowy, bl w przewlekym zapaleniu trzustki, bl
reumatyczny, bl zwizany z innymi zmianami zwyrodnieniowymi, bl fantomowy, bl pourazowy, ble

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


migrenowe.

Duszno
Duszno - utrudnione oddychanie - kade zaburzenie oddechu rnice si od stanu prawidowego, kady
wyraz niewydolnoci oddechowej wywoanej rnymi przyczynami. Duszno jest objawem obiektywnym i
subiektywnym
Drogi oddechowe dziecka s wskie i wraliwe na dziaania bodcw zewntrznych. Duszno jest stanem,
ktre moe u dziecka wystpi do atwo. Zazwyczaj przyczyn jej jest zachynicie ciaem obcym, astma
oskrzelowa, zapalenie puc, oskrzeli lub udlenie przez owada. Kade zaburzenie oddechu, ktre jest rone
od normalnego stanu mona zaliczy do dusznoci. Trudnoci z oddychaniem zazwyczaj pojawia si nagle.
Objawy obiektywne dusznoci: odchylenia czynnoci oddechowej w zakresie czstoci, gbokoci i rytmu;
hiperwentylacja, hipowentylacja, oddech stkajcy, oddech o typie apania powietrza, oddechy patologiczne
typu Kussmaula, Biota, Cheyne-Stokesa; szmery dodatkowe powodowane przez prd powietrza (np. wist),
patologiczne ruchy klatki piersiowej lub brzucha, patologiczna czynno serca, zmiana zabarwienia skry i
bon luzowych - sinica lub tlenek wgla, objawy zaburzenia koordynacji ukadu autonomicznego, kaszel,
zmiany gosu i mowy.
Objawy psychiczne w dusznoci: wygld, zachowanie, wypowiedzi, odczucia ucisku i ciskania, odczucie
przymusu, aby oddycha gbiej i szybciej.
Ostra niedrono w ukadzie oddechowym: szeroko otwarte oczy, nieruchomo utkwione spojrzenie,
rozwarte nozdrza, potwarte usta, twarz przekrwiona pokryta kroplami potu, wzmoone napicie mini
szyi. Klatka piersiowa porusza si intensywnie przy wdechu, jaki i przy wydechu barki nieruchome, w
przypadku wyczerpania si si dziecka dochodzi do ograniczenia gbokoci oddechw, rysy twarzy
rozluniaj si. Dzieci ze stadium zmczenia popadaj w piczk ostatnim widocznym objawem jest
poruszanie skrzydeek nosa.
Przyczyny ostrej niedronoci: zaronicie nozdrzy tylnych (noworodki), przepuklina oponowa lub opon
mzgowych i mzgu (noworodki), ostry nieyt nosa z zapaleniem zatok, bonicze zapalenie bony luzowej
nosa - naczynioruchowy (alergiczny) nieyt nosa, ciaa obce w nosie, guzy tylnych nozdrzy i grnego garda,
zmiany zapalne podgoniowe i nagoniowe, zesp ksztuca, ostre zapalenie oskrzeli, zapalenie oskrzelikw,
astma oskrzelowa, wdychanie trujcych gazw, ukszenia owadw, uczulenia, urazy zewntrzne krtani,
nerczyca, poraeniem wstecznego (poraenie strun gosowych), poraenie n. bdnego, nowotwory krtani,
ciao obce, zapalenia puc, wady wrodzone, odma, wysiki opucnowe zapalne i niezapalne, klatka piersiowa
urazy, uszkodzenia ukadu przewodzcego i miniowego - miastenia, choroby serca, niewydolno
krenia zapalenia minia sercowego, bloki serca, choroby osierdzia, wady wrodzone, zatrucia tlenkiem
wgla, azotanami, azotynami, alkoholem.

Otyo
W Polsce czsto wystpowania otyoci jest szacowana na 2,5-12% dzieci. Wystpowanie otyoci u
dorosych i dzieci ma charakter epidemiczny. Otyo jest najczstsz wspczesn chorob cywilizacyjn.
Czsto wystpowania otyoci u dzieci w europejskich krajach wysokorozwinitych oszacowano na okoo
10-15%, w USA do 25%. Otyo jest nadmiarem tkanki tuszczowej w stosunku do beztuszczowej masy
ciaa (czyli masy koci, mini, narzdw wewntrznych, wody). W codziennych warunkach wykonanie
pomiaru zawartoci tkanki tuszczowej w organizmie jest niewykonalne. Pomiary te wykonywane s tylko w
wyspecjalizowanych orodkach dla celw naukowych. W codziennej - siatki centylowe. Otyo jest to
nadmiar masy ciaa w stosunku do masy nalenej dla wzrostu i pci, przekraczajcy 25%.
Natomiast nadmiar masy ciaa mieszczcy si w granicach 10-25% klasyfikujemy jako nadwag.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Warto BMI przekraczajca 25 oznacza nadwag a otyo to BMI powyej 30. Warto BMI pomidzy 18,5 i
24,9 uwaa si zwykle za prawidow, natomiast u osb z nadwag (BMI pomidzy 25 a 29,9) wystpuje
zwikszone ryzyko chorb towarzyszcych, a u osb z otyoci (BMI powyej 30) ryzyko jest
umiarkowane lub due.
Przyczyny otyoci: najczstsza jest otyo prosta, zwana take samoistn, pierwotn lub alimentacyjn,
czyli spowodowana le zbilansowan energetycznie diet oraz ograniczeniem wysiku fizycznego. Stanowi
ona ok. 90% przypadkw otyoci u dzieci. Bardzo rzadkie s przypadki otyoci spowodowanej chorobami
endokrynologicznymi (niedoczynno tarczycy, choroba i zesp Cushinga, rzekomej niedoczynno
przytarczyc somatotropinowa niedoczynno przysadki, zesp policystycznych jajnikw) lub genetycznymi
(zesp Turnera, Klinefeltera, Willi-Pradera, Lawrence-Moon-Biedla).
Diagnostyka u dziecka z otyoci: Kade dziecko z nadwag/otyoci powinno zosta zbadane przez
pediatr. Konieczne jest wykonanie bada takich jak: profil lipidw w surowicy krwi, poziom glikemii na czczo
oraz oznaczenie hormonw tarczycy. W niektrych uzasadnionych przypadkach przeprowadza si
diagnostyk cukrzycy, ktra jest powikaniem otyoci. Zwykle wyniki tych bada s prawidowe i nie ma
potrzeby wykonywania dalszych bada ani konsultacji specjalistycznych.
Dzieci z nadwag oraz otyoci, u ktrych stwierdza si obecno przynajmniej jednego z czynnikw ryzyka
(w rodzinie wystpuj choroby ukadu krenia, podwyszone cinienie ttnicze krwi, duy przyrost masy
ciaa w krtkim czasie, zaniepokojenie nadwag, niski wzrost) wymagaj diagnostyki specjalistycznej
(metabolicznej, endokrynologicznej, genetycznej). W wielu miastach istniej poradnie leczenia otyoci, w
ktrych dzieckiem zajmuje si zesp: lekarza, dietetyka, rehabilitanta i psychologa.
Postpowanie w otyoci: Celem leczenia otyoci u rozwijajcego si dziecka jest utrzymanie stabilnej
masy ciaa, tak aby dziecko doroso do swojej nalenej masy ciaa, o ile otyo nie jest znaczna. Proces
ten jest powolny, ale przynosi zdecydowanie wicej korzyci ni nage odchudzanie. Dieta
ubogoenergetyczna, zawierajca 1000-1500 kcal moe by stosowana u dzieci powyej 7 roku ycia. Diety
zawierajce poniej 1000 kcal na dob mog by stosowane tylko w szpitalu pod cis kontrol lekarsk w
uzasadnionych przypadkach. Wskazane jest spoywanie maych objtociowo lecz czstszych posikw (4-5
w cigu dnia) i eliminacja zjawiska podjadania midzy posikami i kalorycznych przeksek. Posiki
przygotowywane w domu s mniej kaloryczne ni spoywane w restauracjach i barach. Dieta oferowana
dziecku musi by smaczna, penowartociowa, urozmaicona i dajca poczucie sytoci. Picie wody zamiast
napojw i sokw jest wanym krokiem w normalizacji masy ciaa, poniewa spoywanie sodzonych napojw
gazowanych i sokw czsto dostarcza w cigu doby dodatkowo 500-1000 kcal!
Potrawy, ktrych w oglne nie naley podawa to: kluski, makaron, kasze, ry, boczek, sonina, smalec,
groch, fasola, torty, kremy, ciastka, kakao, czekolada, mietana, sodkie lemoniady, Coca-Cola etc., b. tuste
miso, b. tuste wdliny, sosy, lody, banany, dem, mid.
Potrawy, ktre mona podawa w zmniejszonej iloci: potrawy mczne (np. pierogi), ziemniaki, pieczywo
(zwaszcza biay); naley dawa ciemny lub mieszany chleb cienko pokrojony (bez sonecznika i duej
zawartoci innych ziaren), sodycze (tylko may deser po jedzeniu).
Potrawy, ktre mona spoywa: ser biay, bez mietany, chude miso gotowane lub pieczone bez tuszczu,
chude ryby, jaja, mleko. Kady posiek powinien mie dodatek w postaci owocw i jarzyn. Zupy powinny by
bez zasmaki, mietany, makaronu, mona doda niewielk ilo wieego masa.

Jadowstrt
Jadowstrt psychiczny (z grec. Anorexia nervosa) zaburzenie odywiania, polegajce na celowej utracie
wagi wywoanej i podtrzymywanej przez osob chor. Obraz wasnego ciaa jest zaburzony; wystpuj
objawy dysmorfofobii. Lk przybiera posta uporczywej idei nadwartociowej, w zwizku z czym pacjent

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


wyznacza sobie niski limit wagi. Najwiksze zagroenie zachorowaniem dotyczy wieku midzy 14 a 18 r..
Anoreksj cechuje szybko postpujce wyniszczenie organizmu, ktre pozostawia czsto ju nieodwracalne
zmiany. Nieleczona prowadzi do mierci w okoo 10% przypadkw. Zwykle, w 75% przypadkw, rozpoczyna
si przed 25. rokiem ycia. Anoreksj cechuje szybko postpujce wyniszczenie organizmu, ktre pozostawia
czsto ju nieodwracalne zmiany. Nieleczona prowadzi do mierci w okoo 10% przypadkw. Zwykle, w 75%
przypadkw, rozpoczyna si przed 25. rokiem ycia. Stwierdzono, e jadowstrt psychiczny wystpuje
czciej u homoseksualistw i biseksualistw.
Gwne cechy anoreksji: Potrzeba wewntrznej czystoci lub perfekcjonizm. Spotyka si take inne
powody, jak ch bycia lekkim, czy pragnienie poniesienia kary lub mierci. Chorzy czsto rezygnuj ze
spoywania misa lub przechodz na wegetarianizm. Iloci przyjmowanego poywienia ulegaj znacznemu
zmniejszeniu, co prowadzi do spadku masy ciaa, czsto o ponad 15%. Zachowania osb cierpicych na
anoreksj rni si. Anoreksja czsto przeplata si, lub tez cakowicie przeksztaca si w aroczno
(bulimi), gdzie czsto wystpuj: prowokowanie wymiotw, zaywanie duych iloci rodkw
przeczyszczajcych i moczopdnych oraz wyczerpujce wiczenia fizyczne.
Moemy podejrzewa anoreksj u dziecka, gdy pacjent: przeywa silny lk przed przybraniem na wadze lub
otyoci, nawet jeli ma niedowag; nie chce utrzyma wagi w granicach normy dla swojego wieku i
wzrostu, co nie jest spowodowane adnym schorzeniem fizycznym ani psychicznym; jej BMI jest rwny lub
mniejszy od 17,5; nieprawidowo ocenia wag wasnego ciaa, wymiary i sylwetk; lekceway skutki nagego
spadku wagi; w okresie dojrzaoci pciowej (po okresie pokwitania) cierpi na wtrny brak miesiczki w cigu
co najmniej 3 miesicy (jest to kryterium D w DSM-IV. W DSM-V postuluje si usunicie tego kryterium
spoywa posiki w samotnoci (ze wstydu przed innymi); gotuje dla innych tzw. "zdrowe posiki"; uprawia
intensywne wiczenia fizyczne; kamie o iloci zjedzonych posikw; gwny temat rozmw z osob chor to
jedzenie, kalorie, zawarto tuszczu w produktach i diety.
Rozpoznano dwa typy anoreksji: typ restrykcyjny (chory ogranicza przyjmowanie pokarmu do bardzo
niewielkich iloci i nieregularnie stosuje rodki przeczyszczajce) i typ bulimiczny (anorektyk, cho zazwyczaj
ogranicza ilo przyjmowanego pokarmu, regularnie miewa okresy przejadania si lub prowokowania
wymiotw i naduywania lekw przeczyszczajcych i moczopdnych).
Przyczyny anoreksji - czynniki osobowociowe, rodzinne, biologiczne i kulturowe.
Powszechnie w anoreksji wystpuj: niska samoocena, poczucie beznadziejnoci i brak wiary w siebie,
niezadowolenie ze swojej figury, zaburzone postrzeganie obrazu wasnego ciaa, lk przed dorosoci i
dojrzewaniem.
Leczenie
Podstawowym leczeniem anoreksji jest leczenie psychoterapeutyczne. W ostrych stanach somatycznych
odpowiednie oddziay internistyczne lub OIOM'y, w w innych przypadkach - oddziay psychiatryczne.

Bulimia
Bulimia (aroczno psychiczna; gr. , ac. blmia nervosa) zaburzenie odywiania
charakteryzujce si napadami objadania si, po ktrych wystpuj zachowania kompensacyjne. Do
najczstszych zachowa nale: wywoywanie wymiotw, godwki, uycie diuretykw, rodkw
przeczyszczajcych, wykonywanie lewatyw, nadmierne wiczenia fizyczne.
Kryteria rozpoznawania bulimii: nawracajce okresy arocznoci, kiedy pacjent zjada olbrzymie iloci
pokarmu w cigu dnia (w okresie 2 godzin) czuje, e traci kontrol nad swoim zachowaniem w czasie
napadu arocznoci, regularnie stosuje metody zapobiegajce przyrostowi wagi ciaa, takie jak:
prowokowanie wymiotw, naduywanie rodkw przeczyszczajcych i moczopdnych, cisa dieta, godwka
lub bardzo wyczerpujce wiczenia fizyczne, ma minimum dwa napady arocznoci w tygodniu (i stosuje po

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


nich sposoby prowadzce do zmniejszenia wagi), przez co najmniej trzy miesice, przesadnie skupia uwag
na swojej sylwetce i wadze. Opisywane zaburzenia w odywianiu si nie wystpuj dodatkowo w przebiegu
anoreksji.
Typy bulimii: typ przeczyszczajcy (po napadzie arocznoci nastpuje prowokowanie wymiotw, rodkw
przeczyszczajcych, diuretykw, lewatywy) i typ nieprzeczyszczajcy (zamiast przeczyszczania si rodkami
farmakologicznymi i wymuszania wymiotw, chorzy, w ramach dziaa kompensacyjnych, stosuj cis diet
(czsto godwk), ograniczajc ilo spoywanych pokarmw do minimum, bd te wykonuj duo
wyczerpujcych wicze fizycznych (tzw. bulimia sportowa).
Zmiany fizyczne i psychiczne u osb cierpicych na bulimi: niedobory pokarmowe, odwodnienie, zmczenie,
ospao, zy nastrj, niepokj, zaparcia, ble gowy, niedocinienie ttnicze, dyskomfort w jamie brzusznej,
zaburzenia rwnowagi elektrolitycznej, nieregularne miesiczki lub ich brak, sucha skra, zgrubienia i blizny
skry powierzchni grzbietowej rk (od prowokowania wymiotw), rany lub blizny na grzbietach doni,
uszkodzenie szkliwa zbw, uszkodzenie naczynek krwiononych w oczach, opuchlizna twarzy i policzkw
(zapalenia linianek), awitaminoza, rozcignicie odka do znacznych rozmiarw, osabienie serca, wtroby
i ukadu pokarmowego, podranienie przeyku, zgaga, refluks w skrajnych przypadkach pknicie przeyku
lub przepony, niech do samego siebie, stany depresyjne, poczucie wstydu i upokorzenia, psychiczne
uzalenienie od rodkw przeczyszczajcych i odwadniajcych.
Leczenie bulimii - leczenie psychoterapeutyczne i farmakologiczne.

Nieprawidowoci postawy
Przyczyny zmiennoci postawy u dzieci i modziey: warunki anatomiczne i fizjologiczne. Postaw
dziecka moemy oceni dopiero przy pierwszych samodzielnych prbach stania. Krgosup posiada ju wtedy
wyksztacone przodowygicie w odcinku szyjnym i lekkie tyowygicie w odcinku piersiowo-ldwiowym.
Plecy maego dziecka s lekko zaokrglone lub zupenie paskie, koczyny dolne ustawione w lekkim zgiciu
w stawach biodrowych i kolanowych. Brzuch w zwizku z bardzo sabymi miniami wchodzcymi w skad
jego ciany jest mocno uwypuklony.
Zmiany w postawie u dziecka w okresie przedszkolnym postpuj powoli i polegaj na coraz wyraniejszym
ksztatowaniu si przodowygicia krgosupa w odcinku ldwiowym (lordoza ldwiowa) oraz stopniowym
zmniejszaniu nadmiernego uwypuklenia brzucha. Znaczne uwypuklenie brzucha, zaokrglenie plecw,
odstawanie opatek, wysunicie barkw i gowy ku przodowi s wadliwe.
W okresie szkolnym naley zwrci uwag na dwa okresy krytyczne w ksztatowaniu postawy ciaa dziecka,
gdy wtedy wanie powstaje lub ujawnia si najwicej wad postawy. Pierwszy okres krytyczny przypada na
wiek 6-7 lat i zwizany jest ze zmian trybu ycia dziecka. Istota tej zmiany tkwi w przejciu ze swobodnego
w duej mierze, indywidualnie regulowanego przez dziecko reimu ruchu-wysiku i odpoczynku, w narzucony
kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzcej, czsto w niewaciwych awkach szkolnych. Drugi
okres krytyczny w ksztatowaniu postawy ciaa dziecka przypada na wiek pokwitania, charakteryzujcy si
intensywnym przyrostem wysokoci ciaa. Jest to tzw. skok pokwitaniowy. Zaczyna si on wzrostem koczyn
dolnych, a w rok pniej tuowia. Narusza to dotychczasow rwnowag, zmienia proporcje ciaa oraz
istniejcy uprzednio ukad rodkw jego cikoci.
Metody oceny postawy ciaa
Wzrokowa analiza poszczeglnych elementw postawy. Metoda ta pozwala na okrelenie uoenia
poszczeglnych odcinkw ciaa. Otrzymuje si analityczny opis elementw skadowych postawy, oraz
wymienia si ich lokalizacj, wielko i charakter.
Metody sylwetkowe metody waciwej oceny wzrokowej. Kryterium stanowi tu wzorce (typy)
postawy, do ktrych porwnuje si badanego.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Najbardziej znan w tej grupie metod jest typologia metod sylwetek Browna sylwetki harwardzkie. A
postawa doskonaa gowa wyprostowana nad klatk piersiow, biodrami i stopami, klatka piersiowa paska,
brzuch paski, plecy agodnie wygite;
B postawa dobra gowa wysunita nieco ku przodowi, klatka piersiowa mniej wypuka, brzuch nieco
uwypuklony, plecy bardziej wygite;
C postawa wadliwa gowa wysunita przed klatk piersiow, klatka piersiowa paska, brzuch wypuky,
plecy zgarbione;
D postawa za gowa bardzo wysunita do przodu, klatka piersiowa zapadnita, brzuch zwiotczay,
wiszcy, plecy wybitnie zgarbione.
Typy postaw ciaa wg Wolaskiego: K-kifotyczny, L-lordotyczny, R-rwnowany.
Do najczstszych wad postawy nale: plecy okrge, plecy wklse, plecy wklso-okrge, plecy
paskie, boczne skrzywienia krgosupa-skoliozy, wady statyczne koczyn dolnych.
Do bdw postawy zalicza si: odstawanie opatek, asymetri barkw, asymetri eber i klatki piersiowej.
Skolioza jest bocznym skrzywieniem krgosupa.
Wady klatki piersiowej: znieksztacenia klatki piersiowej zalicza si do wad wrodzonych, najczciej
wystpujce znieksztacenia patologiczne klatki piersiowej to: klatka piersiowa kurza, klatka piersiowa
lejkowata.
Wady koczyn dolnych: znieksztacenia koczyn dolnych w znacznym stopniu wpywaj na statyk i postaw
ciaa. Powstaj w wyniku asymetrii w budowie wyej pooonych odcinkw ciaa, przecie prac lub s
wadami wrodzonymi albo powstaj na skutek innych przyczyn: kolana kolawe, kolana szpotawe, stopa
paska, stopa pasko-kolawa, stopa wydrona.
Podstawowe dziaania w zakresie profilaktyki wad postawy:
1. Ograniczenie siedzcego trybu ycia, zwikszenie oglnej sprawnoci ruchowej czowieka,
ze szczeglnym uwzgldnieniem tych form, dziki ktrym s wzmacniane minie grzbietu i brzucha, dobr
wicze majcych na celu ksztatowanie prawidowych krzywizn krgosupa, a nie ich niwelowanie;
2. Nauczenie ju we wczesnym dziecistwie, a nastpnie wyrabiane nawyku utrzymania prawidowej postawy
ciaa we wszystkich czynnociach ycia, zwaszcza tych, w ktrych krgosup mgby by przeciony,
przestrzeganie prawidowej postawy ciaa przy pracy i w czasie odpoczynku;
3. Dostosowanie sprztw domowych i rodowiska, w ktrych przebywamy, do potrzeb i moliwoci
fizjologicznych naszego krgosupa.
W przypadku stwierdzenia u dziecka wady postawy niezbdne jest odpowiednie postpowanie korekcyjne w
domu i w szkole. Dziecko powinno by skierowane do szkolnego zespou gimnastyki korekcyjnej. Bardzo
wany jest czynny udzia rodzicw w instruktau w zakresie wicze domowych, gdy podstawow form
oddziaywania korekcyjnego powinny stanowi, prcz zaj gimnastyki korekcyjnej w szkole, wiczenia
domowe. Aby proces korygowania wad mg by w peni efektywny, rodzice powinni opanowa oglne
zasady doboru wicze korekcyjnych, poniewa tylko na podstawie znajomoci tego zagadnienia bd mogli
w sposb wiadomy i celowy pomc swojemu dziecku w wiczeniach domowych.

Zaburzenia afektywne
Zaburzenia afektywne: depresja, mania, choroba schizoafektywna, choroba afektywna dwubiegunowa.
Podstaw do rozpoznania choroby afektywnej jest stwierdzenie duej trwajcych, gbokich zaburze
nastroju istotnie zmieniajcych ycie codzienne osoby, ktra dowiadcza niezalenych od wasnej woli zmian
samopoczucia. Zaburzenia afektywne mog mie charakter epizodyczny, okresowy (nawracajce zaburzenia
depresyjne lub zaburzenia dwubiegunowe) lub charakter przewleky pod postaci uporczywych, cho
przeywanych w mniejszym nasileniu zaburze nastroju (dystymia, cyklotymia).

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Zaburzenia nastroju mog przejawia si jego obnieniem (depresja), podwyszeniem (stanem
maniakalnym), czasami stanami mieszanymi (jednoczesne objawy depresji i manii).
Dua depresja (depresja endogenna) obejmuje wystpujce przynajmniej przez 2 tygodnie objawy:
obnienie nastroju, utrata zainteresowania dotd wanymi czynnociami lub anhedonia (niemono
czerpania przyjemnoci z ycia), zaburzenie napdu i aktywnoci psychoruchowej, zaburzenia snu (np. w
czesne budzenie si - zwykle 3 godz. przed normalnym czasem), zmiany hormonalne, zmczenie lub brak
energii, skargi somatyczne: ble gowy, zachwiania wagowe, dysfunkcja przewodu pokarmowego, lk,
zaburzenia mylenia, trudnoci w pracy, izolacja, powtarzajce si myli o mierci samobjczej itp.
Cyklotymia oznacza utrzymujce si przez dugi czas (czsto przez cae ycie) wahania nastroju i
aktywnoci w postaci agodnych stanw subdepresyjnych (dystymia - nieznacznie nasilona depresja) oraz
hipomanii, wystpujce przemiennie niezalenie od wydarze yciowych.
Zesp maniakalny oznacza zmieniony chorobowo podwyszony nastrj i wzmoon aktywno. Przejawy
manii to przede wszystkim euforia, niczym nieuzasadnione, bardzo dobre samopoczucie. Nadmierna rado,
nieuzasadnione poczucie szczcia i zadowolenie sprawiaj wraenie niczym nieuzasadnionych reakcji,
czasem nieadekwatnych, nawet na przykre wydarzenia yciowe. W bardziej nasilonych stanach maniakalnych
dobre samopoczucie znika, a dominuje nastrj gniewny (dysforyczny). Rozdranienie, konfliktowo
ujawniaj si w sytuacjach, gdy chory napotyka na przeszkody w realizacji swoich zamiarw.
Stanowi maniakalnemu towarzyszy zmniejszenie potrzeby snu, bezsenno, mniejszy apetyt. Osoba w stanie
maniakalnym czsto ma przewiadczenie o swojej nieomylnoci, siy, potencji, nie widzi przeszkd w
realizacji swoich licznych pomysw i celw. Chory czsto naduywa alkohol, zawiera wiele nowych
znajomoci, jest aktywny seksualnie, potrafi straci due sumy pienidzy, zaciga poyczki na rne
nieracjonalne inwestycje
Zaburzenia schizoafektywne - maj charakter epizodyczny. W ich przebiegu stwierdza si intensywne
objawy zarwno afektywne, jak i schizofreniczne, ktre jednak nie uzasadniaj rozpoznania ani schizofrenii,
ani epizodw depresyjnego czy maniakalnego
Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje si wystpowaniem depresji i manii. Najczciej
objawy pierwszego epizodu depresyjnego narastaj powoli i agodnie. Mania natomiast pojawia si w sposb
nagy i narasta w cigu kilku dni. Choroba afektywna dwubiegunowa ma charakter nawracajcy. redni czas
trwania fazy depresyjnej wynosi 3 - 6 miesicy, natomiast stany maniakalne trwaj zazwyczaj krcej tj. kilka
tygodni.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Lekoterapia dzieci przewlekle chorych i jej skutki: wpyw na
psychik, trudnoci adaptacyjne, obniona samoocena; problem
przyjmowania lekw w szkole
Anna Bogucka-Kocka

W Midzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorb i Problemw Zdrowotnych (International Statistical
Classification of Diseases and Health Related Problems. Tenth revision + ICD + X) choroby okrela si, jako
krtko lub dugotrwae. Choroby dugotrwae okrelane s te czsto, jako choroby przewleke. Te ostatnie
okrelane s take jako przewleke (Pecyna, 2000). Przyjtym kryterium podziau jest czas trwania choroby -
od jej zdiagnozowania do koca procesu leczenia. Choroba przewleka zawsze trwa dugo, a wic co
najmniej trzy miesice i oznacza najczciej chorob, trwajc w sposb cigy lub dajc nawroty. Inni
autorzy przyjmuj, i choroba przewleka to taki niekorzystny stan, ktry trwa duej ni trzy miesice w roku
lub wymaga cigej hospitalizacji przez co najmniej okres jednego miesica. Za chorob przewlek mona
take uwaa takie schorzenia, ktre trwaj przez znaczny okres lub maj charakter nawracajcy, to znaczy -
w dugim czasie nastpuj kolejne rzuty choroby (Pilecka, 2002). Niektre, szczeglnie niekorzystne i cikie
choroby przewlekle, mog trwa latami .
Niezalenie jednak od przyjtej definicji choroby przewlekej, ich wsplnym mianownikiem jest
niezaprzeczalny, negatywny wpyw na funkcjonowanie czowieka. Pomijajc oczywisty i bezdyskusyjny aspekt
medyczny choroby, jej negatywne oddziaywanie dotyczy sytuacji psychospoecznej czowieka. Nieodcznym
bowiem towarzyszem choroby przewlekej jest obnienie jakoci ycia psychicznego, stany lkowe czy stres.
Niebagatelne znaczenie ma take aspekt ekonomiczny dotyczcy zarwno jednostki i zwizanych z chorob
obnionych dochodw a zwikszonych kosztw leczenia, jak rwnie kosztw ponoszonych przez cae
spoeczestwo (Tuszyska-Bogucka, 2007). Choroby przewleke s chorobami bardzo kosztochonnymi dla
finansw suby zdrowia. Niestety, choroby przewleke dotykaj rwnie dzieci i modziey.
Wymienione powyej zagadnienia spowodoway konieczno postrzegania choroby, a w szczeglnoci
choroby dziecka, w szerokiej, interdyscyplinarnej i wielowymiarowej perspektywie. Przykadem, ktry

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


wydaje si dobrze odzwierciedla istniejc potrzeb, jest model procesu decyzji leczniczych, autorstwa
Hoesa, zakadajcy tzw. wielowarunkowo choroby. W efekcie jego przyjcia kolejnymi etapami pracy s:
wielowymiarowa analiza uwarunkowa medycznych, emocjonalnych i spoecznych choroby; wieloosiowa
diagnostyka medyczna, psychologiczna oraz pedagogiczna, postawiona na podstawie informacji z wielu
dostpnych rde (nauczyciele, rodzice, dziecko, lekarze), i jej wielometodyczne leczenie obejmujce
szerok gam oddziaywa zarwno na samo dziecko, jak te na jego otoczenie spoeczne (Hoes, 1997).
Niepokojcym zjawiskiem jest obecnie skala problemu wystpowania chorb przewlekych, dotykajcych
dzieci w wieku szkolnym. Wiek szkolny jest jednym z najwaniejszych okresw w yciu czowieka. Jest
czasem budowania fundamentu przyszego ycia, jakim jest wyksztacenie. Ostatnia dekada w naszym
kraju bya okresem wielu, bardzo istotnych i gbokich zmian politycznych, ekonomicznych i spoecznych,
okrelanych mianem transformacji ustrojowej. Transformacja ustrojowa przyniosa wiele zmian
pozytywnych, zwizanych z polepszeniem si jakoci ycia wielu czonkw naszego spoeczestwa.
Jednake, nie mona nie dostrzega rwnie wielu negatywnych procesw zachodzcych w spoeczestwie
takich jak, np. bezrobocie, ubstwo czy wykluczenie spoeczne. Niezalenie od przyczyn tych zjawisk, nie ma
adnych wtpliwoci, i czynnikiem, ktry w najlepszym stopniu potrafi zabezpieczy czowieka przed tymi
negatywnymi zjawiska jest dobra edukacja i odpowiednie wyksztacenie. Najlepszym tego przykadem moe
by analiza statystyk zwizanych z bezrobociem, ktra wskazuje, i najniszy odsetek bezrobotnych
odnotowano wrd ludzi z wyszym wyksztaceniem (Dmochowska, 2008). Nie ulega wic wtpliwoci, i
czowiek dobrze wyksztacony posiada kompetencje i umiejtnoci, pozwalajce mu efektywnie
funkcjonowa w stale rozwijajcym i zmieniajcym si spoeczestwie.
W 2004 roku przeprowadzono oglnopolskie przekrojowe badania stanu zdrowia wylosowanej do badania
populacji Polakw. Zgodnie z zaleceniami wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) podstawowe pytanie
dotyczyo samooceny wasnego zdrowia. W grupie wiekowej 0-14 lat na to pytanie odpowiadali rodzice.
Bardzo dobr ocen stanu zdrowia uzyskano dla 37,7% ogu badanych dzieci, ocen dobr dla 53,3%,
redni (ani dobr ani z) dla 7,4%. Najwyej oceniono zdrowie dzieci w przedziale wiekowym 0-4 lat. Stan
zdrowia 93,7% z nich oceniono na bardzo dobry lub dobry. W przedziale wiekowym 5-9 lat okrelono stan
zdrowia jako zy lub bardzo zy w grupie 1,9% dzieci a dla 8,3% jako taki sobie. Podobnie byo w grupie
dzieci 10-14 letnich (GUS 2006).
Wystpowanie dugotrwaych problemw zdrowotnych, czyli takich, ktre trwaj sze miesicy i duej,
rodzice zgaszali dla okoo 16 % badanych dzieci. Wrd nich najwiksz grup stanowiy dzieci w wieku 10-

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


14 lat, najmniejsz dzieci poniej 4 roku ycia.(GUS, 2006). Podstawow zmienn uwzgldnian w
ankietowanych badaniach by problem wystpowania chorb przewlekych. W cytowanym opracowaniu
statystycznym (GUS 2006) za podstawowe kryterium przyjto czsto wystpowania danej choroby i ocen,
na ile dana choroba jest powana z medycznego i spoecznego punktu widzenia.
Na licie schorze przewlekych dzieci znalazo si 16 chorb. Jak wskazuj wyniki, czsto zachorowa
wzrasta wraz z wiekiem. Okoo 30% dzieci do 14 roku ycia chorowao kiedykolwiek na przynajmniej jedn
chorob przewlek, a obecnie choruje przewlekle 20,5% ogu badanych dzieci. W obrbie badanej grupy
czciej choruj dzieci w wieku 5 lat i wicej, ni dzieci modsze w wieku 0-4 lat(15,9%). Chopcy choruj
czciej (21,8%) ni dziewczynki (19,2) i ta rnica zaznacza si w kadej grupie wiekowej. Przewlekle
choruje grupa 17,4% chopcw w wieku 0-4 lat, grupa 24,2% w wieku 5-9 lat oraz grupa 22,9% w wieku
10-14 lat.
Do najczciej wystpujcych chorb przewlekych u dzieci nale choroby alergiczne (9%), choroby puc (w
tym astma i astma o podou alergicznym) - 3,9% oraz choroby oka - 3,7%. W mniejszym nasileniu
zanotowano wystpowanie chorb: ukadu pokarmowego, ukadu sercowo-naczyniowego, nerek i ukadu
moczowego, krgosupa, tarczycy, padaczki, cukrzycy, czstych blw gowy, nowotworw, przewlekych
chorb skry, przewlekych stanw lkowych, depresji lub zaburze zachowania (GUS 2006).
A. Maciarz [2006] twierdzi, e chorob przewlek powinno traktowa si, jako zjawisko totalne, ktre
obejmuje swoim zasigiem dziecko i cae jego otoczenie spoeczne. Gwne obcienia dziecka chorego to:
ze samopoczucie, zaburzenia funkcji rnych organw i ukadw ciaa, doznawanie blu, przeywanie lku,
poczucie cierpienia, permanentna konieczno samokontroli oraz ograniczenie aktywnoci psychoruchowej
(12). W badaniach HBSC (Helth Behaviour in School-aged Children), chorob przewlek lub inne
dugotrwae problemy zwizane ze zdrowiem sygnalizowa co dwunasty ankietowany w Polsce ucze szkoy
publicznej w wieku 11-15 lat [Mazur 2010].
Prognozuje si, e problem ten bdzie si rozszerza ze wzgldu na:
1. Postp medycyny, ktry zaowocowa zwikszeniem przeywalnoci dzieci dotknitych wadami
wrodzonymi lub genetycznie uwarunkowanymi zaburzeniami metabolicznymi
2. Zwikszya si efektywno wczesnej diagnozy i terapii chorb o wysokim wskaniki
miertelnoci tj. choroby nowotworowe
3. Wzrosa przeywalno noworodkw z nisk mas urodzeniow

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


4. Stale ronie odsetek dzieci i modziey ze zdiagnozowan astm, chorobami alergicznymi,
otyoci, zaburzeniami rozwoju fizycznego i psychicznego [Mazur 2010]
W materiaach opublikowanych na podstawie Europejskich Ankietowych Bada Zdrowia w 2009r. przez
Departament Bada Spoecznych stwierdzono, e:
1. Co szste dziecko ma dugotrwae dolegliwoci zdrowotne lub choroby przewleke. Czciej dotykaj
one chopcw ni dziewczynki (odpowiednio 17% i 14%).
2. U, blisko co dziesitego dziecka stwierdzono wystpowanie powanych kopotw lub trudnoci w
funkcjonowaniu narzdw zmysu lub ruchu.
3. Dzieci najczciej maj kopoty ze wzrokiem (6%) oraz trudnoci w mwieniu (3%).
4. Wrd dzieci korzystajcych z rnych rodzajw urzdze pomocniczych najwiksz grup (8%)
stanowi osoby noszce okulary lub szka kontaktowe. Niewiele ponad 1% ogu badanych korzysta
z innych urzdze pomocniczych, jak aparat suchowy, kula, balkonik, wzek inwalidzki, itp.[GUS]

Z bada przeprowadzonych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich na podstawie danych Gwnego Urzdu
Statystycznego wynika, i prawna lub biologiczna niepenosprawno dotyczy 291,3 tys. dzieci i modziey w
wieku 5-19 lat, co stanowi 3,8 tej populacji wiekowej. Jednake znacznie wicej osb w tym wieku zmaga si
z dugotrwaymi problemami zdrowotnymi - ma kopoty ze suchem, wzrokiem, trudnoci w mwieniu,
poruszaniu si lub inne trudnoci - stwierdza si je u 1250,2 tys. Dzieci i modziey, co stanowi 16,5 %
populacji. Wiadomo take, i 1569,7 tys. dzieci i modziey w wieku 5 - 19 lat ( a 20,7 % populacji) cierpi
na choroby przewleke i s to najczciej: alergie - 577,8 tys. dzieci, astma - 279,3 tys., choroby krgosupa -
149,1 tys., przewleke stany lkowe, depresja lub zaburzenia zachowania - 114,2 tys., choroby serca i ukadu
krenia 109,5 tys., choroby nerek i ukadu moczowego - 85,2 tys., padaczka - 40,9 tys., cukrzyca - 8,1
tys.[Kochanowski 2008].
Wrd dzieci objtych obowizkiem szkolnym dua grupa ma zrnicowane problemy zdrowotne, w tym
choroby przewleke. Nauczyciele i pedagodzy powinni, zatem posiada podstawow wiedz na temat chorb
i farmakoterapii przyjmowanej przez dzieci w aspekcie wpywu na zachowanie, wyniki w nauce i aktywno
dziecka w szkole. Nauczyciel powinien wiedzie, jakie objawy wystpujce u dziecka powinny budzi jego
niepokj i jak powinien postpi w przypadku ich wystpienia. Dlatego wszelkie formy edukacji nauczycieli w
zakresie edukacji zdrowotnej mog pomc przygotowa pedagoga do wsppracy i opieki nad dzieckiem
niepenosprawnym jak rwnie przyczyni si do stworzenia lepszych warunkw do aktywnego ycia

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


dzieciom niepenosprawnym.

Lek i farmakoterapia
Lek to substancja, ktrej nadano odpowiedni form (tabletki, czopki, krople, plastry) ktr stosuje si w
leczeniu i do zapobiegania chorb ludzi i zwierzt.
Farmakoterapia zwiksza zakres zapobiegania chorobom, ich leczenia bd agodzenia objaww.
Podstawow koncepcj wprowadzania na rynek i stosowania w praktyce klinicznej lekw jest maksymalna
skuteczno minimalne objawy uboczne.
Znaczenie farmakoterapii
Poznanie substancji chemicznych o wysokiej aktywnoci farmakologicznej, ktre stay si kamieniami
milowymi warunkujcymi postp medycyny wpyno na:
Dugo ycia w czasach staroytnych przecitna dugo ycia wynosia okoo dwudziestukilku lat,
do XIX w przeduya si do 40-45 lat, w XXI wieku wynosi w Europie okoo 70 lat. Prognozuje si e
pod koniec XXI w rednia dugo ycia bdzie wynosia ok 120 lat. W cigu ostatnich 2000 lat
redni czas ycia czowieka wydua si co 100 lat o 1 rok, w XX w co 3 lata o rok, prognozuje si e
w XXI wieku czas ycia bdzie si wydua co 2 lata o rok.
Zachorowalno (zapadalno)
miertelno (z powodu rnych chorb)
O sukcesie terapeutycznym leku decyduje jego farmakodynamika i farmakokinetyka w organizmie
pacjenta.
Farmakodynamika to nauka zajmujca si mechanizmem dziaania, dziaaniami niepodanymi,
interakcjami i toksycznoci leku.
Farmakokinetyka to procesy zwizane z ilociow, matematyczn ocen dynamiki wchaniania, dystrybucji
leku w ustroju, metabolizmu (biotransformacji) i eliminacji.
Losy leku w ustroju opisywane s przez szereg procesw okrelanych akronimem LADME
L liberation rozpad, uwalnianie i rozpuszczenie w pynach ustrojowych
A absorption wchanianie i transport do otaczajcych tkanek i krwiobiegu czyli ruch leku z jego miejsca
wchaniania do kompartmentu centralnego oraz szybko z jak proces ten zachodzi

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


D distribution rozmieszczenie w rnych tkankach i pynach ustrojowych zalene jest od waciwoci
fizykochemicznych danego leku. Szybko dostarczenia i ilo leku w tkankach determinowana jest
pojemnoci minutow serca, przepywem krwi w kompartmencie, efektywnoci transportu kapilarnego. W
pierwszej fazie najwiksza ilo leku trafia do dobrze ukrwionych narzdw tj. wtroba, nerki, mzg. Druga
faza dystrybucji moe trwa nawet kilka godzin. Po tym czasie stenie leku w tkankach i we krwi zostaje
zrwnowaone. Na tym etapie zalene jest od liopofilnoci zwizku, efektywnoci transportu transbonowego,
wizania leku z biakami osocza i makroczsteczkami tkanek.
M metabolism metabolizm ukad enzymatyczny zaangaowany w metabolizm leku zlokalizowany jest
gwnie w wtrobie, przewodzie pokarmowym, nerkach i pucach. Efektem biotransformacji ustrojowej leku
jest wytworzenie polarnych nieaktywnych metabolitw. Metabolizm lekw i ksenobiotykw do form
hydrofilowych jest podstaw ich eliminacji z ustroju.
E excretion wydalanie leki s eliminowane z ustroju albo w postaci niezmienionej na drodze wydalania
albo w postaci metabolitw. Substancje o wysokiej polarnoci s znacznie lepiej usuwane z organizmu przez
narzdy wydalania ni substancje niepolarne. Leki rozpuszczalne w tuszczach nie s eliminowane do
momentu dopki nie zostan zmetabolizowane do bardziej polarnych metabolitw. Gwnym narzdem
wydalania s nerki. Z kaem wydalane s zwizki aplikowane doustnie, ktre nie wchaniaj sie z przewodu
pokarmowego, leki ktrych metabolity wydzielane s z ci bd wydzielane s bezporednio do przewodu
pokarmowego i nie s resorbowane. Wydalanie przez puca ma najwiksze znaczenie przy wydalaniu gazw
znieczulenia oglnego. Naley pamita, e wiele lekw przenika do mleka matek karmicych i w ten sposb
rwnie jest usuwana z organizmu. Wydalanie lekw z potem, lin i zami jest ilociowo nie istotne w
eliminacji leku z ustroju natomiast ma znaczenie w medycynie sdowej.
Dostpno farmaceutyczna to ilo substancji leczniczej uwalniajcej si z postaci leku do
otaczajcego pynu oraz szybko, z jak ten proces zachodzi.
Dostpno biologiczna oznacza szybko i stopie wchaniania substancji leczniczej z leku do krenia
ustrojowego i decyduje o jego steniu w miejscu dziaania i o skutecznoci leczniczej. Zgodnie z definicj
okrelana jest jako procent (uamek) dawki leku jaki przechodzi do krenia oglnego lub swego miejsca
dziaania po pozanaczyniowym podaniu leku.
Farmakologia pediatryczna - dzia farmakologii zajmujcy si badaniem reakcji modych i rozwijajcych
si organizmw na leki i wyjanienie przyczyn rnic wystpujcych pomidzy organizmem dziecka i osoby
dorosej. Odmienne reakcje dzieci na leki wynikaj w gwnej mierze z niepenej sprawnoci ich systemw

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


enzymatycznych. Skutkuje to silniejszym i przeduonym dziaaniem oraz zwikszon toksycznoci wielu
lekw. Reasumujc, dzieci reaguj silniej na leki, ale wie si to jednoczenie ze zwikszon toksycznoci
lekw na ich organizm.
Farmakogenetyka - Farmakogenetyk nazywamy nauk zajmujc si wpywem genotypu czowieka na
dziaanie lekw. Farmakogenomika wykorzystuje wiedz wynikajc z badania caego genomu do okrelenia
wielogenowych uwarunkowa odpowiedzi na leki. Rnice w dziaaniu lekw u rnych ludzi wynikaj
gwnie (cho nie wycznie) z tzw. defektw enzymatycznych. Jednym z procesw biotransformacji
ustrojowej jest proces acetylacji prowadzcy do dezaktywacji lekw. Wrd ludzi wyodrbniaj si dwie
grupy: jedna szybko druga wolno acetylujca. Wystpowanie rnic w biotransformacji lekw tj. rnice w
acetylowaniu moe prowadzi do kumulacji leku i efektw toksycznych u populacji wolnoacetylujcej (np
zapalenie wielonerwowe po stosowaniu izoniazydu) a w populacji szybko acetylujcej moemy spodziewa
si braku efektu terapeutycznego (np. izoniazyd, sulfonamidy, prokainamid). U przedstawicieli rasy biaej jest
mniej wicej po 50% szybko- i wolno-acetylujcych. U Japoczykw i Eskimosw przewaaj wolno-
acetylujcy. Znane jest wiele dziedzicznych enzymopatii warunkujcych nieprawidowe reagowanie na rne
leki - np. hemoliz krwinek czerwonych na podawanie waciwych dawek takich lekw jak np. sulfonamidy,
chloramfenikol, niektre leki przeciwgrzybicze, nitrogliceryna i wiele innych.
Rwnie reaktywno na leki dziaajce na ukad autonomiczny jest zdeterminowana genotypowo. Leki
adrenergiczne (pobudzajce zakoczenia ukadu wspczulnego) dziaaj znaczenie silniej na przedstawicieli
rasy biaej ni na Murzynw. Z zaobserwowanych indywidualnych bd populacyjnych rnic w
biotransformacji wielu lekw wynika, e podajc leki musimy liczy si z nieprzewidzianymi a
uwarunkowanymi genotypowo reakcjami.
Stan fizjologiczny organizmu a dziaanie leku
Efekt farmakologiczny leku zaley w istotnym stopniu od stanu czynnociowego narzdu efektorowego (np.
serca czy mzgu). W stanach zahamowania efektora silniej dziaaj leki ktre go pobudzaj ni hamujce i
odwrotnie. Leki analeptyczne (np. kofeina) dziaaj silniej w nocy ni w dzie. Leki podwyszajce cinienie
krwi (hipertensyjne) dziaaj silniej w stanach niedocinienia ni w nadcinieniu. Przyczyn jest rny
wyjciowy stan efektora i rna jego wydolno. Dziaanie lekw moe zmieni si m.in. pod wpywem
wysiku fizycznego, podwyszonej temperatury (rodki znieczulajce miejscowo dziaaj na og sabiej, leki

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


pobudzajce s bardziej toksyczne), w ciy (pojawienie si nowego kompartmentu, powoduje zmiany
dystrybucji, zmiana czynnoci wielu narzdw warunkujcych dystrybucj jak i dziaanie lekw, zmiana ta
hormonalnego i in.), w zaburzeniach funkcjonowania czynnociowego przewodu pokarmowego (zaparcie,
biegunki i in.).
Dziaanie lekw zmienia si rwnie w rytmie dobowym - zajmuje si tym tzw. chronofarmakologia. Leki
znieczulajce miejscowo (np. lidokaina) dziaaj ok. 3-krotnie silniej i duej po poudniu ni rano. Dziaanie
nasenne barbituranw, jest najdusze w nocy, najkrtsze za ok. godz. 14-tej. U ludzi szczeglnie
wraliwych stan czynnociowy organizmu zmienia si pod wpywem czynnikw pogodowych.
Gwnym celem niniejszego opracowania bya prba odpowiedzi na pytanie jakie mog by konsekwencje
przewlekej farmakoterapii, wynikajce gwnie z podanego i niepodanego oddziaywania substancji
chemicznych aktywnych, zawartych w gwnych rodkach farmakologicznych stosowanych w terapii chorb
ukadu oddechowego i cukrzycy dla funkcjonowania dzieci i modziey w wieku szkolnym?

Choroby ukadu oddechowego
Lekami najczciej stosowanymi w chorobach ukadu oddechowego s :
1. Leki udraniajce nos i inne preparaty do stosowania miejscowego
Sympatykomimetyki Efedryna, Oksymetazolina, Ksylometazolina, Nafazolina, Tymazolina
Preparaty przeciwalergiczne bez kortykosteroidw Kromoglikan, Lewokabastyna
2. Leki udraniajce nos do stosowania wewntrznego
Sympatykomimetyki Pseudoefedryna, Fenylefryna
Kortykosteroidy Budesonid, Flutikazon, Mometazon
3. Leki adrenergiczne podawane drog wziewn
Selektywni agonici receptora
2
-adrenergicznego Salbutamol, Fenoterol, Salmeterol, Formoterol,
Glikokortykosteroidy Beklometazon, Budezonid, Flutikazon, Cyklezonid
Leki przeciwcholinergiczne Bromek ipratropinum, Bromek tiotropinum,
Leki przeciwalergiczne (bez kortykosteroidw) Kromoglikan, Nedokromil
4. Leki adrenergiczne do stosowania wewntrznego
Selektywni agonici receptora
2
-adrenergicznego Salbutamol

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Agonici receptorw i - adrenergicznych - Efedryna
Pochodne puryny Teofilina, Aminofilina
Antagonici receptora leukotrienowego Zafirlukast, Montelukast
5. Leki przeciwhistaminowe
Etery alkiloaminowe Klemastyna
Pochodne alkiloaminy Dimetinden
Pochodne fenotiazyny Prometazyna, Tietylperazyna
Pochodne piperazyny Cetiryzyna, Lewocetiryzyna
Inne Antazolina, Loratydyna, Ketotifen, Azelastyna, Feksofenatydyna, Desloratydyna
6. Leki wykrztune
Guajafenezyna
Sulfoguajakol
7. Leki mukolityczne
Acetylocysteina
Bromheksyna
Karbocysteina
Mesna
Ambroksol
Dornaza Alfa
8. Leki przeciwkaszlowe
Alkaloidy opium i ich pochodne Kodeina, Dekstrometorfan (Pharmindex 2006, Rang 2001,
Kostowski 1998).
Z przytoczonej listy preparatw szczeglnej uwagi wymagaj leki przeciwhistaminowe. Jest to do obszerna
grupa lekw stosowana we wszystkich chorobach, w ktrych dochodzi do uwolnienia histaminy, a wic
zarwno w astmie, jak i w innych chorobach alergicznych, tj. pokrzywce, wstrzsie anafilaktycznym, obrzku
Quinckiego, uczuleniach na leki, alergicznym nieycie nosa, alergicznym zapaleniu spojwek, ukszeniach
przez owady czy widzie. Szeroka gama zastosowa lekw przeciwhistaminowych dotyczy rwnie dzieci w
wieku szkolnych. Niepokoi bowiem coraz liczniejsza grupa uczniw, ktrzy musz zaywa owe preparaty.
Histamina jest produktem dekarboksylacji aminokwasu histydyny obecnym we wszystkich tkankach ludzkiego
organizmu, magazynowana w komrkach tucznych i granulocytach zasadochonnych. Jej uwolnienie z

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


magazynw nastpuje pod wpywem uszkodzenia komrki, wydzielenia IgE w reakcji nadwraliwoci, innych
substancji chemicznych. Histamina ma ogromne znaczenia w reakcjach alergicznych, szczeglnie typu
natychmiastowego. Moe wywoa takie reakcje alergiczne jak: pokrzywka, wstrzs anafilaktyczny, obrzk
Quinckego. Osoby z genetyczn predyspozycj do tworzenia si przeciwcia IgE maj predyspozycje do
zachorowa na: atopowe egzemy, sezonowe i stae alergiczne zapalenia bony luzowej oraz astm
oskrzelow.
Najczstszym dziaaniem niepodanym tych lekw jest ich wpyw na orodkowy ukad nerwowy. Hamuj
one ukad nerwowy, powodujc spowolnienie reakcji, wywouj zaburzenia odkowo-jelitowe, sucho
jamy ustnej, zaburzenia w wydalaniu moczu oraz zaburzenia rytmu serca (Rang 2001, Mutschler 2001,
Kostowski1998).
Nastpn powszechnie stosowan grup lekw s leki adrenergiczne, wrd ktrych moemy wyrni
selektywnych agonistw receptora
2
-adrenergicznego podawanych w w/w jednostkach chorobowych drog
wziewn i doustn. Podstawowym efektem dziaania lekw z tej grupy jest zniesienie skurczu oskrzeli, ktry
nastpuje poprzez pobudzenie bezporednie receptorw
2
-adrenergicznych, zlokalizowanych na powierzchni
mini gadkich od tchawicy do oskrzelikw kocowych, na powierzchni pcherzykw pucnych, na
komrkach nabonka i rdbonka naczy i mastocytach. Leki te rozkurczaj oskrzela niezalenie od
obecnoci czynnika kurczcego. Hamuj rwnie uwalnianie mediatorw z komrek tucznych oraz TNF- z
monocytw. Ponadto poprzez wpyw na czynno rzsek uatwiaj one usuwanie luzu z drzewa
oskrzelowego.
Objawy niepodane tej grupy lekw wynikaj z przenikania do krenia oglnego. Do najczstszych
objaww nale: drenie miniowe (czsto wystpowania tego powikania jest do dua i zmienna
osobniczo), bl gowy, tachykardia, migotanie przedsionkw, skurcze dodatkowe, zwikszona
nadpobudliwo nerwowa, uczucie niepokoju, zwikszona potliwo, osabienie i bolesne skurcze miniowe
(Rang 2001, Mutschler 2001, Kostowski1998).
Glikokortykosteroidy s jedn z najbardziej aktywnych grup lekw o bardzo szerokim spectrum stosowania i
jednoczenie przy podaniu doustnym wykazuj znaczne niekorzystne nastpstwa leczenia. Mechanizm
dziaania glikokortykosteroidw w drogach oddechowych jest wielokierunkowy: hamuj reakcje zapalne
poprzez pobudzenie syntezy lipokortyny-1, zmniejszaj wytwarzanie IgG, zmniejszaj wychwyt i wizanie
pozaneuronalne katecholoamin, powoduj wzrost gstoci receptorw
2
, zwikszaj syntez enzymw
endopeptydazy i konwertazy angiotensyny ktre rozkadaj kininy biorce udzia w odczynach zapalnych,

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


hamuj wytwarzanie cytokin, co rwnie ma due znaczenie w hamowaniu procesu zapalnego w oskrzelach.
Dziaania niepodane przy podawaniu wziewnym to zakaenia grzybicze, chrypka, kaszel, hamowanie osi
przysadkowo-nadnerczowej i obrzk naczynioruchowy. Po podaniu doustnym natomiast niepodane efekty
uboczne to: osabienie reakcji na zakaenie, zahamowanie syntezy endogennych glikokortykosteroidw,
dziaania metaboliczne (zahamowanie wzrostu, cukrzyca), osteoporoza (glikokortykosterydy modyfikuj
transkrypcj genw kolagenazy i hamuj wywoan przez witamin D
3
indukcj genw w osteoblastach.
Osabiaj czynno osteoblastw i zwikszaj aktywno osteoklastw, mog wywoywa take jatrogenny
zesp Cushinga, eufori, depresj lub objawy psychotyczne, jaskr, podwyszenie cinienia
rdczaszkowego, nadmiern krzepliwo krwi, gorczk, zaburzenia miesiczkowania i inne (Rang 2001,
Mutschler 2001, Kostowski1998).
Pochodne puryn silnie rozszerzaj oskrzela w mechanizmie, ktry do koca nie zosta jeszcze poznany.
Obecnie wiadomo, e oprcz dziaania rozkurczowego na minie gadkie maj ona wpyw na faz zapalenia
alergicznego i maj dziaanie immunomodulacyjne.
Wskazaniem do leczenia teofilin jest duszno w wyniku upoledzenia dronoci drg oddechowych w
przebiegu astmy oskrzelowej, zapalenia oskrzeli i rozedmy puc. Teofilina zwiksza skuteczno pracy mini
oddechowych, zwaszcza przepony, poprawia clearence luzowo-rzskowy, zmniejsza przepuszczalno
naczy wosowatych.
Dziaania niepodane tej grupy lekw dotycz gwnie ukadu sercowo naczyniowego, orodkowego ukadu
nerwowego i przewodu pokarmowego. Mog one wywoywa ble wiecowe, zaburzenia rytmu serca czy
obnienie cinienia krwi. W wyniku zmniejszenia przepywu mzgowego powoduj one ble i zawroty gowy,
za zmniejszenie napicia dolnego zwieracza przeyku moe powodowa objawy refluksu przeykowego. Jako
ich skutek obserwowano take wzmoon draliwo i drenia miniowe. U dzieci ju w dawkach
terapeutycznych moe wywoa drgawki.
Antagonici receptorw leukotrienw hamuj wytwarzanie luzu, obrzk, skurcz oskrzeli oraz uszkodzenie
nabonka oskrzelowego. Wrd dziaa niepodanych obserwowano ble gowy, brzucha, biegunk,
niestrawno i gorczk.
Leki przeciwcholinergiczne (Bromek ipratropinum, Bromek tiotropinum) i niesterydowe leki przeciwalergiczne
(Kromoglikan, Nedokromil) wywouj nieznaczne dziaania uboczne, do ktrych zaliczamy sucho w obrbie
jamy ustnej i kaszel.
Leki o dziaaniu wykrztunym uatwiaj lub przyspieszaj usuwanie wydzieliny luzowej z oskrzeli i tchawicy.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


W obrbie tej grupy wyrnia si leki sekretolityczne, mukolityczne i stymulujce transport luzu. Dziaania
niepodane wystpuj stosunkowo rzadko, s nimi najczciej zaburzenia odkowo jelitowe, ble gowy,
szum w uszach, duszno, gorczka (Rang 2001, Mutschler 2001, Kostowski1998).
Na zakoczenie tego skrtowego omwienia lekw stosowanych w najczciej wystpujcych chorobach
przewlekych dzieci w wieku szkolnym nie sposb nie zwrci szczeglnej uwagi na preparaty zawierajce w
swym skadzie kodein. W lecznictwie stosuje si gwnie fosforan kodeiny. Kodeina ma dziaanie
przeciwkaszlowe, przeciwblowe oraz przeciwbiegunkowe. Oprcz podanych dziaa terapeutycznych
posiada ona take wiele dziaa ubocznych, wywoujcych objawy, takie jak senno, zawroty gowy,
zaparcia, spowolnienie rytmu oddechowego, w wikszych dawkach euforia lub nadmierne uspokojenie. Moe
doprowadzi do uzalenienia. W ostatnim czasie obserwuje si coraz czstsze stosowanie kodeiny jako
rodka euforyzujcego i podnoszcego nastrj wrd dzieci w wieku szkolnym (Rang 2001, Mutschler 2001,
Kostowski1998) [Bogucka-Kocka i inni 2008].

Cukrzyca
Zachorowalno na cukrzyc w wiecie jest bardzo zrnicowana. W Stanach Zjednoczonych przypadki
cukrzycy typu I pojawiaj si z czstoci 18 na 100000 mieszkacw rocznie, podobnie w wielkiej Brytanii.
W Europie zachorowalno na cukrzyc typu I zwizana jest z szerokoci geograficzn i tak najwyszy
wskanik zanotowano w Europie Pn.- Finlandia 43/100000, najniszy w Europie Pd. Francja, Wochy
8/100000. Wyjtkiem jest tu Sardynia gdzie liczba chorych wynosi 30/100000. W Japonii 1/100000.
Wrd pacjentw chorych na cukrzyc ogromna wikszo to pacjenci z cukrzyc typu II. W USA to okoo
90%. Zachorowalno na cukrzyc typu II wzrasta z wiekiem i wynosi rednio 440/100000/rok u mczyzn
po 60 roku ycia. Wrd afroamerykanw liczba zachorowa siga 540/100000 u Indian Pima 5000/100000.
W Europie wskanik zachorowalnoci na cukrzyc typu II jest odwrotnie proporcjonalny do cukrzycy typu I.
Na pn. Europy jest niszy 100-250/100000 ni na poudniu 800/100000.
Obecnie szacuje si, e na wiecie choruje na cukrzyc okoo 220mln. ludzi. Drastycznie wzrasta wskanik
zachorowa: do 2025 roku liczba chorych moe wzrosn do 333mln. Przyczyna zachorowa na cukrzyc
typu I nie jest znana, prawdopodobnie zwizane jest to ze starzeniem sie organizmu, otyoci, siedzcym
trybem ycia, ma mas urodzeniow. Cukrzyca typu drugiego do tej pory charakterystyczna dla wieku
dojrzaego coraz czciej diagnozowana jest u dzieci i modziey i obecnie stanowi okoo 45 % wszystkich
zdiagnozowanych w tej grupie przypadkw.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Symptomy, ktre powinny niepokoi: niech do zabawy, nauki, rozdranienie oraz narastajce osabienie
organizmu. W miar zaawansowania choroby mog pojawi si zmiany na skrze dziecka, ktra staje si
sucha, szorstka i zaczerwieniona na twarzy. Czsto pojawiaj si niegojce zajady lub stany zapalne
zewntrznych narzdw moczowo-pciowych.
Objawy hiperglikemii: czste oddawanie moczu, pragnienie, kwasica metaboliczna objawiajca si
dusznociami, kwanym oddechem, mdociami i wymiotami, suchoci w ustach
Leki stosowane w cukrzycy
Insuliny
Doustne rodki hipoglikemizujce
o Pochodne sulfonylomocznika
o Tiazolidynediony
o Inhibitory -glukozydazy
Dziaanie niepodane: hipoglikemia. Przyczyn zazwyczaj jest zbyt dua dawka insuliny, rozbieno
pomidzy szczytem uwalniania insuliny a spoytym posikiem, nadmierny wysiek fizyczny (zwikszony
wychwyt insuliny). Pierwsze objawy hipoglikemii to pocenie si, gd, parestezje, koatanie serca, drenie i
niepokj. Nastpnie doczaj si zaburzenie koncentracji i spltanie, osabienie, senno, uczucie gorca,
zawroty gowy, nieostre widzenie i w kocu utrata przytomnoci.
Wszyscy pacjenci leczeni insulin powinni umie rozpoznawa u siebie objawy hipoglikemii, nosi ze sob
atw do przyjcia posta glukozy, kart identyfikacyjn albo bransolet zawierajc odpowiednie informacje
medyczne [Brunton et al. 2007].

Podsumowanie
Z powyszego zestawienia wynika, e leki przyjmowane w farmakoterapii chorb przewlekych nie pozostaj
obojtne na samopoczucie i zachowanie dzieci. Przyjmowanie lekw ratuje ycie, ale z drugiej strony stawia
przed dzieckiem trudne zadanie akceptacji skutkw choroby i jej wpywu na organizm. Leki te mog z jednej
strony w sposb niekontrolowany podnosi nastrj, jak i wywoywa stany depresyjne, z drugiej - mog
take wywoywa dokuczliwe drenia miniowe, ble gowy, nage zaburzenia rytmu serca, dusznoci,

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


gorczk i wiele innych, wczeniej omwionych objaww. Truizmem jest stwierdzenie, i wszelkie te objawy
w sposb jednoznacznie negatywny wpywaj na funkcjonowanie jednostki. Zaburzaj funkcjonowanie
intelektualne powodujc problemy w uczeniu si i w penieniu roli ucznia, wynikajce z problemw z
koncentracj, obnieniem sprawnoci analizy i syntezy, myleniem logicznym, procesem zapamitywania i
przypominania, czy obnieniem motywacji do nauki szkolnej. W skrajnych przypadkach przyjmowanie lekw
moe doprowadzi do bardzo niepodanego stanu obnienia efektywnego wykorzystania lekcji w szkole.
Pomimo fizycznego pobytu na lekcjach ucze nie jest w stanie poda za przekazem i nie przyswaja
informacji.
Negatywne oddziaywanie chemioterapeutykw dotyka rwnie sfery funkcjonowania spoecznego i
emocjonalnego. U dzieci przewlekle chorych obserwuje si czsto takie cechy funkcjonowania, jak:
wzmoona draliwo, zniechcenie, rezygnacja, postawa lkowa, zwaszcza, jeli chodzi o swoj przyszo,
a take labilno emocjonalna. Do czsto wystpuj u nich take objawy emocjonalno-wegetatywne, np.
obgryzanie paznokci, jkanie si, ssanie palcw itp. (Pecyna, 2000). Wszystko to moe spowodowa
skonno do izolowania si od rwienikw. Moe rwnie doj do bardzo niekorzystnego zjawiska
spoecznego: odrzucenia chorego ucznia przez grup rwienicz. Odrzucenie spoeczne jest bardzo
negatywnym zjawiskiem spoecznym, mogcym doprowadzi do zaprzestania nauki w szkole, konfliktw z
otoczeniem czy innych zachowa antyspoecznych, ktrych wynikiem jest nieprawidowy rozwj i
funkcjonowanie spoeczne (Bogucki, 2006).
Problematyka negatywnych skutkw farmakoterapii winna si, wic znale w programach edukacji
nauczycieli, pedagogw zdrowia czy psychologw. Przede wszystkim chore dzieci powinny posiada wiedza
na temat swojej choroby i jej oddziaywania na ich funkcjonowanie, pomagajc im zmodyfikowa
zachowania indywidualne a poprzez to zwikszy skuteczno oddziaywania i kontroli nad wasnym
zdrowiem (Kulik, 1999). Wiedza ta wydaje si by niezbdna w prawidowej pracy wychowawczo-
dydaktycznej nauczycieli. Zapewni zrozumienie przyczyn specyficznego funkcjonowania chorego dziecka i
zapobiegnie powstaniu ewentualnych problemw w relacjach nauczyciel-ucze. Dotyczy to wszystkich
przypadkw, gdy zachowanie i funkcjonowanie dziecka jest modyfikowane chorob, czy to alergi czy np.
zespoem ADHD (Tuszyska-Bogucka i inni, 2007). Wiedza o schorzeniu, jego przyczynach oraz czynnika
modyfikujcych przebieg choroby i ewentualnych negatywnych skutkach dla funkcjonowania dziecka jest te
niezbdna rodzicom. W procesie terapii system rodzinny odgrywa niezwykle istotna rol, mogc przyczyni
si pozytywnie bd negatywnie do sukcesu w walce z chorob (Tuszyska-Bogucka, 2007) [Bogucka-Kocka

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


i inni 2008].
Podawanie dzieciom przewlekle chorym lekw lub wykonywanie innych czynnoci
przedmedycznych przez nauczycieli moe by prowadzone na zasadzie dobrowolnego zobowizania
si nauczyciela wobec rodzicw ucznia do wykonywania powyszych zabiegw lub czynnoci
przedmedycznych ustalonych dla dziecka i wynikajcych z zalece lekarskich. Profesjonaln opiek
medyczn mog zapewni na terenie szkoy tylko wykwalifikowane suby medyczne jak pielgniarka
szkolna lub higienistka [Kope].

Literatura

Bogucka-Kocka A., Bogucki J., Kocki J.(2008) Oddziaywanie przewlekej farmakoterapii na zachowanie
dzieci w wieku szkolnym na przykadzie terapii chorb ukadu oddechowego. W: Zdrowa szkoa zdrowy
ucze. Edukacja wobec wspczesnych zagroe zdrowia. NeuroCentrum Lublin 2008.
Bogucki J. (2006): Modele procesu odrzucenia spoecznego dzieci a ich funkcjonowanie spoeczne.
Przegld Bada Edukacyjnych nr 2, ss. 65 74.
Brunton L. Lazo J.S., Parker K.L.: Farmakologia Goodmana and Gilmana. Lublin 2007. Czelej Sp.z o.o.
Dmochowska H. (Red. Gwny): May rocznik statystyczny Polski 2008. Zakad Wydawnictw
Statystycznych. Warszawa.
GUS (2006) : Stan Zdrowia Ludnoci w 2004r. Warszawa.
GUS Departament Bada Spoecznych. Materia na konferencj prasow w dniu 23 grudnia 2010r
Hoes M.J.A.J.M. (1997): Adverse life events and psychosomatic disease. Cur Op Psych, 10: 462-465.
Kochanowski J. Rzecznik Praw Obywatelskich. Wystpienie RPO do Minister Zdrowia Ewy Kopacz w
sprawie realizacji zasady rwnego dostpu do nauki dzieci przewlekle chorych. 25.01.2008.
Kope Danuta: Organizacja ksztacenia uczniw przewlekle chorych.www.czerniejowo.org
Kostowski W (1998): Farmakologia, Podstawy farmakoterapii. Wyd. Lek. PZWL Warszawa.
Kulik T.B. (1997): Edukacja zdrowotna w rodzinie i szkole. Oficyna Wydawnicza Fundacji Uniwersyteckiej,
Stalowa Wola.
Maciarz A.: Dziecko przewlekle chore. Opieka wsparcie. Warszawa 2006. Wydawnictwo Akademickie ak.
Mazur J., Makowska-Szkutnik A.: Choroby przewleke a postrzeganie wymaga szkolnych przez uczniw
11-15-letnich w Polsce. Medycyna Wieku Rozwojowego, 2010, XIV, 2; 160-168.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Mutschler E., Geisslinger G., Heyo K., Kroemer K., Schfer-Korting M. (2001): Farmakologia i
Toksykologia, Wyd. Urban and Partner, Wrocaw.
Pecyna M., B. (2000): Dziecko i jego choroba. Wyd. Akademickie ak, Warszawa.
Pilecka W. (2002): Przewleka choroba somatyczna w yciu i rozwoju dziecka. Wyd. UJ, Krakw.
Rang H.P., Dale M.M., Ritter J.M. (2001): Farmakologia kliniczna, Wyd. Czelej Lublin.
Tuszyska-Bogucka W. (2007): Funkcjonowanie systemu rodziny z dzieckiem przewlekle chorym
dermatologicznie. Wyd. UMCS, Lublin.
Tuszyska-Bogucka W., Bogucki J., Gaju Lankamer E., Wjcik A., M. (2007): Problemy we
wczesnej diagnostyce objaww ADHD zagroeniem w prawidowych relacjach nauczyciel-ucze. [w:]
Gwodzicka-Piotrowska M., Zduniak A. (red.): Edukacja w spoeczestwie Ryzyka. Bezpieczestwo jako
warto. Wyd. WSB, Pozna, ss. 51 55.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Metody pedagogiki terapeutycznej zastosowane w konkretnych
sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych
Jacek Bogucki

Na funkcjonowanie dziecka przewlekle chorego w szkole specyficzne pitno wywiera mog nastpujce
moliwe/prawdopodobne problemy psychologiczne, wynikajce z faktu choroby:
Wykluczenie z grupy,
- dokuczanie, potrcanie, uderzenia i drwiny,
- poczucie niezdolnoci do obrony,
- pozbawienie przyjaci, odwiedzin,
- odczuwanie nieszczcia, ponienia, kalectwa,
- utrata anonimowoci,
- ograniczenie poruszania si w rodowisku,
- poczucie wasnej odmiennoci,
- cierpienie fizyczne, maa wydolno fizyczna,
- podleganie trudnociom zwizanym z leczeniem.
Te wanie problemy wyznaczaj kierunki pracy z maym pacjentem, ktra powinna by prowadzona w jego
instytucjonalnym rodowisku wychowawczym. W postpowaniu z dzieckiem chorym wane jest wic, aby
obok terapii medycznej rwnolegle podejmowa dziaania natury psychologicznej w formie specjalnej
pomocy i wsparcia wychowawczo-terapeutycznego. Szczeglnie istotne w przypadku dzieci chorych jest:
- ksztatowanie u dziecka waciwego obrazu jego choroby (poprzez rozmowy wyjaniajce);
- rozumienie samego siebie, akceptacja wasnej saboci;
- rodowisko pobudzajce i wspierajce rozwj indywidualnoci (a nie dostosowanie do jednego wzoru),
zachcajce dzieci do rozwizywania trudnych problemw;
- stawianie realistycznych celw, co pozwala unikn niepowodze oraz ich szkodliwego oddziaywania na
wyobraenie dziecka o sobie;
- usuwanie przyczyny zachowania aspoecznego, zanim zagrozi szansom spoecznej akceptacji dziecka;
- zaspokojenie potrzeby kontaktu z rwienikami.
Chore dziecko wykazuje take najczciej specjalne potrzeby edukacyjne. Jest to powizane z jego chorob,
jej specyfik, przebiegiem oraz rodzajem problemw, jakie stwarza. I tak, przykadowo cukrzyca jest
chorob, powanie ograniczajc wydolno dziecka, za choroba nowotworowa powoduje najczciej
problemy z absencj w szkole, czy te dolegliwoci blowe (zwizane z sam chorob bd procesem
leczenia). W zwizku z tym nauczyciel ma do wykonania wyjtkowo wan prac, ktra ma na celu chociaby
czciowe skompensowanie tych problemw. Jednoczenie w obecnych warunkach nie ma przyjtych
systemowych rozwiza dla pracy z dzieckiem chorym, praca ta opiera si w ogromnej mierze na

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


indywidualnym wysiku nauczycieli.
W pracy z uczniem o specyficznych, powodowanych chorob, potrzebach edukacyjnych zastosowa mona
kilka rozwiza, mogcych przyczyni si do efektywnego kontynuowania procesu edukacyjnego.
Indywidualizacja programu nauczania oraz zastosowanie (dostosowanie metod nauczania/uczenia si do
potrzeb ucznia z chorob);

Metody nauczania/uczenia si Ocena trudnoci zastosowania i
przydatnoci metod nauczania/uczenia
si w przypadku dzieci przewlekle
chorych
Kierowanie samodzieln prac ucznia Bardzo trudna/bardzo skuteczna
Poszukujce rednio trudna/bardzo skuteczna
Podajce atwa/mao skuteczna

Indywidualizacja procesu ksztacenia pozwala na uwzgldnienie specyficznych potrzeb i uwarunkowa pracy
(np. tempa pracy) dzieci chorych.
W przypadku pracy indywidualnej mona wyrni kilka dziaa szczegowych:
- staa kontrola pracy moliwo jej wykonania w czasie realnym
- podzielenie pracy na mniejsze/krtsze etapy.
- przygotowanie specjalnych instrukcji do poszczeglnych zada
- zadbanie o czytelno i zrozumiao instrukcji
- motywowania ucznia do dalszej pracy
- oraz szczeglnie istotne dziaanie w przypadku dzieci chorych - nagradzanie i wsparcie emocjonalne.
Jedna z najbardziej efektywnych form indywidualizacji pracy z dzieckiem chorym jest tworzenie kart pracy.
Karty pracy stanowi rwnie bardzo dobry rodzaj katalogu pracy dziecka. Prowadzona systematycznie
biblioteczka kart pracy ucznia pozwala na stae monitorowanie postpw w nauce, powtarzanie i
wzmacnianie elementw wiedzy, z ktrymi ucze ma trudnoci, udostpnianie wiedzy rodzicom, ktrzy mog
mie do nich wgld.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Wybrane metody kierowania samodzieln prac ucznia
Zastosowanie metod kierowania samodzieln prac ucznia nie oznacza i pracuje on w oderwaniu od
klasy. Gwn ide przedstawienie kilku wybranych form pracy jest (oczywicie oprcz samodzielnej pracy
ucznia) zaangaowanie go w aktywne formy wsppracy z rwienikami. Bardzo czsto bowiem (gwnie z
powodu wysokiej absencji w szkole) dzieci przewlekle chore trac kontakt z rwienikami. Sytuacja taka
moe doprowadzi do bardzo powanych zaburze funkcjonowania spoecznego, szczeglnie niezwykle
wanych dla prawidowego rozwoju psychicznego - relacji rwieniczych. Angaowanie uczniw w kontakty i
relacje z innymi uczniami wydaje si by bardzo wanym elementem procesu edukacyjnego.
Gry dydaktyczne metody nauczania oparte na grze prowadzonej wedug cile okrelonych metod i
zasad postpowania. Gry dydaktyczne charakteryzuj si nasileniem aktywnoci ucznia, duym
zaangaowaniem emocjonalnym i przyjemna atmosfer. Przykady: krzywki, zagadki, rebusy, wirwki itp.
Wsplne wykonywanie i rozwizywanie gier dydaktycznych przyczynia si jednoczenie do podniesienia
poziomu wiedzy jak tez do nawizanie pozytywnych kontekstw i relacji rwieniczych.
Studium przypadku - aktywna forma ksztacenia polegajca na analizie tzw. opisu sytuacyjnego. Jej istota
jest kompleksowa analiza wybranego zjawiska, zdarzenia czy sytuacji.
Etapy studium przypadku:
1. Diagnoza sformuowanie problemu
2. Poszukiwanie rozwiza
3. Prognozowanie nastpstw
4. Dyskusja nad poszczeglnymi rozwizaniami
5. Wnioski
Studium przypadku moe by indywidualna prac rodzajem projektu jak tez efektem wysiku
zbiorowego z zaangaowaniem dziecka w prace grupy.

Metody poszukujce
Wrd metod poszukujcych na szczeglne zainteresowanie zasuguj metody oparte na dyskusji zarwno
indywidualne jak te prowadzonej w grupach (stymulujc zangaowanie w kontakty spoeczne):
Burza mzgw istota polega na podaniu jak najwikszej iloci potencjalnych rozwiza
635 modyfikacja burzy mzgw. 6 liczba osb lub grup biorcych udzia w dyskusji, 3 liczba zgaszanych
rozwiza, 5 czas przeznaczony na zapisanie pomysw;
Ranking diamentowy wykorzystanie w dyskusji elementu porzdkujcego, przyjmujcego graficzny
ksztat rombu. Pozwala na ranking czyli uporzdkowanie stwierdze od najbardziej istotnych do najmniej
istotnych.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Dywanik pomysw dyskusja poczona z wizualizacj. Efektem pracy jest plakat stanowicy zbir
wynikw dyskusji
Drzewo decyzyjne - pozwala zauway zwizki pomidzy rnymi moliwociami rozwizania problemu.
Drzewo bdzie miao tyle gazi ile uda si potencjalnym moliwoci rozwiza.

Wybrane zasady pracy z dzieckiem chorym
Uzupenianie normalnych lekcji zajciami typu Jak si uczy, Jak dobrze wypa na egzaminie, itp. Ma to
na celu nauk autoprezentacji czy opanowywania emocji, ktre mog wywrze wyjtkowo niekorzystny
wpyw na dziecko, a przez to na uzyskiwane przez niego wyniki. Dzieje si tak np. z dziemi z astm, u
ktrych duy stres, z ktrym dziecko nie potrafi sobie poradzi, moe wydatnie pogorszy jego stan, a przez
to take wyniki w nauce.
Indywidualna forma oceny osigni w pracy. Stae motywowanie i nagradzanie efektw pracy.
Zastosowanie metody peer teacher, a wic wyznaczenie choremu dziecku kolegi, ktry pomagaby
mu w organizacji pracy. Jest to szczeglnie wane, gdy np. chore dziecko nie moe uczszcza w normalnym
toku lekcji, gdy jest dugo w domu lub szpitalu, lub gdy nie moe uczestniczy w okrelonych zajciach.
Rwieniczy nauczyciel bdzie w takiej sytuacji cznikiem pomidzy maym pacjentem a szko i kolegami,
bdzie rdem cennych informacji, nie tylko o tym, co aktualnie jest tematem lekcji, ale take, co dzieje si
z kolegami.
Monitorowanie oraz feedback (kontrola pracy i reagowanie na zachowanie ucznia). Nauczyciel winien si
zaopatrzy w arkusze obserwacji chorego dziecka, w celu systematycznego opisu zachowa dziecka, co
pozwoli na okrelenie jego stanu oraz dynamiki zmian jego zachowaniu np. czy problemy narastaj, czy
wycofuj si, czy te s w okresie stagnacji. Takie materiay mona take pokaza pniej rodzicom w celu
zapoznania ich ze specyfik pracy oraz problemami dziecka na lekcjach.
Nauczyciel, podejmujc czynnoci wychowawcze i edukacyjne, zawsze winien pamita o zasadach,
przydatnych w pracy z dzieckiem chorym oraz jego klas, dziki ktrym wspierana jest spoeczna integracja:
- taktownie informowa i wyjania dzieciom penosprawnym przyczyny i skutki przewlekej choroby ich
rwienika, wskazywa im jego trudnoci, sposoby udzielania mu pomocy, uwraliwia ich na swoiste,
zwizane z jego chorob potrzeby. Odpowiednio przygotowane przez nauczyciela dzieci zdrowe s wraliwe
na symptomy przednapadowe chorego kolegi, waciwie zachowuj si w czasie jego napadu i udzielaj mu
odpowiedniej pomocy. Dzieci te czuj si odpowiedzialne za chorego czonka grupy klasowej i maj potrzeb
udzielania mu pomocy;

- stale wcza dziecko przewlekle chore w rne czynnoci i zajcia dzieci zdrowych*, przydziela mu
zadania na miar jego moliwoci wysikowych, inicjowa jego wspprac z rwienikami;

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


- stale wzmacnia poczucie wartoci u dziecka chorego, motywowa go do wysiku w okresach remisji
choroby, eksponowa w zespole jego osignicia i pozytywne cechy.

- uwraliwia dzieci zdrowe na zmiany zdolnoci do wysiku i samopoczucia u dziecka chorego, potrzeb
chronienia go przed szkodliwymi dla niego czynnikami i sytuacjami, nie naraa go na stres i przecienia
wysikowe oraz odpowiednio udziela mu pomocy w czasie atakw choroby;

- traktowa dziecko chore na rwni z innymi dziemi we wszystkich tych sytuacjach i czynnociach, ktre nie
s dla niego zdrowotnie przeciwwskazane;

- nie eksponowa nadmiernie w grupie obnionej sprawnoci dziecka chorego, gdy to deprecjonuje je wrd
rwienikw, a raczej eksponowa te jego dyspozycje, ktre mogyby zwikszy jego atrakcyjno;

- motywowa dziecko chore do kontaktw i wspdziaania z dziemi zdrowymi wzmacniajc jego poczucie
wartoci.

Oprcz wspierania psychospoecznej integracji dziecka chorego, do zada nauczyciela naley:
- poznawanie stanu zdrowia i rozwoju dziecka chorego,
- wsppraca z rodzicami i wspieranie ich,
- terapeutyczne wspieranie dziecka.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


WPYW CHOROBY PRZEWLEKEJ NA PSYCHIK DZIECKA
I SYTUACJ WEWNTRZRODZIN
Wioletta Tuszyska-Bogucka

Choroba przewleka wie si przede wszystkim z tym, e dolegliwoci zdrowotne nie mijaj, a
wrcz przeciwnie utrzymuj si latami albo nasilaj si w miar upywu czasu. Powoduje to
negatywne skutki w niemal kadej sferze ycia: Choroby przewleke wywieraj ogromny wpyw na
funkcjonowanie dziecka. Wspczesna medycyna w obecnym czasie potrafi skutecznie
zdiagnozowad chorob i leczyd jej objawy, jednak funkcjonowanie psychospoeczne dzieci z
chorobami przewlekymi w rodowisku rwieniczym oraz wytyczne, co do sposobu pracy z t
grup dzieci w dalszym cigu s tematem otwartym. Badacze twierdz, i sylwetka psychiczna
dziecka przewlekle chorego ulega znacznemu przeobraeniu. Dziecko takie nabywa, bowiem, lub
te potguje pewne cechy. Dzieje si tak, gdy:

- obnia si sprawnod organizmu i samopoczucie fizyczne
- pogarsza si samopoczucie psychiczne (przeciwstawne emocje mog wystpowad
naprzemiennie, np.: obnienie nastroju, draliwod, agresja, lk, obojtnod, zalenod
emocjonalna)
- zmienia si rytm ycia (zostaje podporzdkowany chorobie zaywaniu lekw, wizytom
lekarskim, zabiegom)
- zmienia si wygld (wyniszczenie, otwarte rany, ysienie, okaleczenie po operacjach
chirurgicznych)
- maleje yciowa aktywnod (fizyczna, zawodowa, towarzyska, samoobsugowa)
- zmienia si ilod i rodzaj kontaktw z innymi ludmi (moe pojawiad si w nich rozpacz, litod,
izolowanie; zwykle zamiera ycie erotyczne i aktywnod seksualna)
- nastpuj zmiany w hierarchii wartoci (zwykle zachwiane zostaje poczucie sensu ycia;
wikszego ni dotychczas znaczenia nabieraj wartoci niematerialne, np. relacje z bliskimi, religia)
- leenie w ku jest sprzeczne z natur dziecka, a ponadto - stoi w jaskrawej sprzecznoci z jego
naturaln, wrodzon potrzeba ruchu i aktywnoci. Jest to dowiadczenie, bolenie odczuwane
przez dziecko, a dodatkowo sytuacji tej towarzyszy zwykle monotonia, nuda, brak wraeo, a co

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


wicej - odsunicie od rodzicw i kolegw; unieruchomienie dziecka w ku, (co najczciej ma
miejsce w trakcie hospitalizacji) przyczynia si do wyostrzenia narzdw zmysw na skutek
deprywacji oraz umiejtnoci poznawczych; dugotrwae unieruchomienie doprowadza do sytuacji,
w ktrej wyran przewag uzyskuj okrelone dyspozycje psychiczne nad innymi;
- dzieci przewlekle chore znacznie intensywniej i gbiej w porwnaniu z dziedmi zdrowymi
przeywaj wszelkie stany emocjonalne, zarwno pozytywne, jak i negatywne. Z reguy cechuje je
take pewna nadwraliwod emocjonalna;
- czsto sytuacja choroby doprowadza u nich do powstania poczucia mniejszej wartoci, co kolei
doprowadza do smutku, zniechcenia czy wyranej tendencji do wzmoonej mczliwoci;
- moe ono stad si egocentrykiem, wykorzystujcym swoj chorob dla osignicia okrelonych
korzyci i manipulowania otoczeniem. U dzieci przewlekle chorych obserwuje si czsto takie cechy
funkcjonowania, jak: wzmoona draliwod, zniechcenie, rezygnacja, postawa lkowa, zwaszcza,
jeli chodzi o swoj przyszod, a take labilnod emocjonalna. Wszystko to moe spowodowad
skonnod do izolowania si od rwienikw. Dod czsto wystpuj u nich take objawy
emocjonalno-wegetatywne, np. obgryzanie paznokci, jkanie si, ssanie palcw itp. Mona wic
powiedzied, i choroba wywiera nao specyficzne pitno, ktre wtrnie moe mied wpyw na jej
przebieg.
- choroba przewleka wymusza na modym czowieku akceptacj zarwno przeduajcej si
zalenoci od rodziny i braku autonomii, jak i powstaego stanu pasywnoci; naturalny brak zgody
na tak sytuacj budzi lk i gniew;
- przewlekle chory adolescent i jego rodzina staj wobec koniecznoci wyboru drogi yciowej
adekwatnej do ograniczeo wynikajcych z choroby oraz konfrontacji marzeo i oczekiwao z
moliwociami. Rysuj si tu dwa przeciwstawne zagroenia: przecenianie wpywu choroby i
poczucie rezygnacji z jednej strony oraz negowanie ograniczeo i wyznaczanie sobie
nierzeczywistych celw yciowych z drugiej. Warto tutaj pamitad, e w okresie nadmiernej
wraliwoci na wasny wygld i atrakcyjnod fizyczn oraz silnych tendencji konformistycznych
wewntrz grupy rwieniczej: chory znaczy odmienny, co z kolei znaczy gorszy;
- rysuj si problemy z ksztatowaniem niezalenoci, ktre, odbywajc si na drodze tworzenia
prawa do prywatnoci i poszerzania sfer wolnych od wpywu i kontroli rodzicw u dziecka chorego
nie przebiega prawidowo;
- przewleka choroba utrudnia rwnie wybr odpowiedniego zawodu. Wpywaj na to liczne
ograniczenia dotyczce, zalenie od rodzaju choroby, rnych form aktywnoci.

Choroba, zwaszcza przewleka czy nieuleczalna, wpywa nie tylko na samego chorego, ale take na
jego otoczenie, jest czynnikiem silnie stresogennym, szczeglnie wtedy, gdy chore jest dziecko.
Zadaniem dorosych jest stworzenie dziecku takich warunkw, by jak najmniej odczuwao
nieprzyjemne skutki swojej sytuacji. Aby rodzicom udao si ten cel zrealizowad, potrzebna jest ich

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


wiadoma postawa, umiejtna wsppraca z personelem medycznym, ksztacenie w dziecku
wybranych cech osobowoci. Jednak nie wszystkie rodziny dobrze sobie radz z t trudn sytuacj,
co rzutuje na sposb funkcjonowania chorego dziecka.
W literaturze psychologicznej zwraca si uwag na fakt, e objawy choroby czy zgaszane przez
dziecko dolegliwoci, mog penid wane funkcje psychologicznie. Czasem choroba peni tak wan
rol, e jej wyleczenie mogoby zdestabilizowad sytuacj, odebrad podstawowy sens istnienia
rodziny. Zwykle peni funkcj stabilizacji rodziny i utrzymania wzajemnych powizao. Zachowania
zwizane z pielgnacj chorego, jego leczeniem stanowi podstaw wzajemnych kontaktw, mimo
znacznych nieraz uciliwoci objaww. Tam gdzie nie ma innych wsplnych problemw, brakuje
paszczyzny porozumienia choroba staje si potrzebna do podtrzymania istnienia rodziny.
Ponadto w rodzinach gdzie stosuje si przemoc, zachowania czonkw rodziny wobec chorego i
jego problemw stanowi iluzj wzajemnego wsparcia i wsplnoty. Take w rodzinach, w ktrych
panuj surowe zasady opanowywania i nieokazywania adnych uczud, choroba moe stanowid
przyzwolenie na pewn bliskod.
Choroba w rodzinie sprawia, e czonkowie musz przystosowad si do wielu trudnoci, midzy
innymi:
- zaburzenia rytmu dnia (np. w przypadku hospitalizacji codzienne dojedanie do szpitala do
pacjenta) - szczeglnie w sytuacji, gdy s mae dzieci, ktre wymagaj staego rozkadu dnia
i przestrzegania pewnego rytmu.
- kopoty finansowe kopoty zwizane z wydatkami na leczenie, z utrat pracy chorego lub
koniecznoci ograniczenia pracy przez zdrowego czonka rodziny.
- zaburzenia planw krtkoterminowych rezygnacja z planowanych zajd czy wyjazdw.
- zaburzenia planw dugofalowych koniecznod przerwania nauki czy zmiany pracy.
- utrata bliskoci fizycznej w maeostwie szczeglnie po okaleczajcych zabiegach operacyjnych
(uczucie wstydu, lku osoby chorej lub partnera).
- konflikty w obrbie rodziny - sama choroba jest sytuacj stresujc, a gdy dochodz jeszcze
powysze trudnoci sytuacja staje si bardzo napita i nietrudno o wywoanie ktni.
- zaburzenie komunikacji w rodzinie brak szczeroci we wzajemnych kontaktach.
Dynamika systemowa rodziny z dzieckiem przewlekle chorym najczciej charakteryzuje si

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


nastpujcymi, negatywnymi zjawiskami:
- wyznaczaniem jednemu z czonkw rodziny roli koza ofiarnego, najczciej dzieje si tak w przypadku
problematycznego dziecka;
- problemami komunikacyjnymi oraz relacyjnymi;
- problemami maeoskimi;
- zalenoci i niedojrzaoci, wzmacnian dodatkowo przez wzory midzypokoleniowe;
- nisk samoocen rodzicw;
- poczuciem winy;
- sab kontrol rodzicielsk;
- konfliktami wrd rodzeostwa;
- odrzuceniem;
- sab jakoci wdraania (modelowania) umiejtnoci spoecznych;
- ryzykiem fizycznego wykorzystania i krzywdzenia.
Oprcz tego, rodzice takiego dziecka bardzo czsto zostaj odizolowani od wiata zewntrznego
nie s po prostu w stanie znaled odpowiedniej osoby, ktra zaopiekowaaby si odpowiedzialnie
dzieckiem, podczas ich nieobecnoci. Wielu rodzicw raportowao w czasie badao, e czuj si
osamotnieni, zmczeni, e nie mog wyjechad nawet na krtko, aby odpoczd.

SPOSOBY NEUTRALIZACJI NEGATYWNYCH SKUTKW CHOROBY

Za gwne kierunki dziaao pracy z rodzin takich osb uznad naley:
Edukacj rodzinn. Jest to w zasadzie wizja bardzo wczesnej profilaktyki. Obejmuje ona popraw
wzajemnej komunikacji, nauk umiejtnoci wychowawczych rodzicw, nauk usamodzielniania dziecka a
take umiejtnoci przebudowy relacji z dzieckiem w zalenoci od jego wieku. Jest to, wic praca z
rodzinami, obejmujca podstawowe umiejtnoci, zwizane z penieniem rl rodzicielskich. Moe mied ona
jedynie pozytywny efekt, korzystnie wpywajc zarwno na funkcjonowanie diady maeoskiej (poprzez
popraw komunikacji oraz uporzdkowanie relacji), jak i efekty wychowawcze (wynikajce z lepszego,
bardziej wiadomego i adekwatnego funkcjonowania w rolach rodzicielskich).
Wspomaganie rehabilitacji - gdy dziecko, ktre wykazao problem poddawane jest terapii (rozumianej w
aspekcie medycznym i/lub psychologicznym), przez cay powinny byd prowadzone dziaania terapeutyczne

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


wobec rodzicw. Rodzina przygotowuje si, jak pomagad dziecku w zmaganiu si z problemami,
wynikajcymi z choroby, zapobiegad jej atakom, przewidywad tzw. sytuacje krytyczne (a wic
szczeglnie grone, trudne czy nieprzyjemne dla chorego dziecka) w celu ich unikania, itp.
Uczestnictwo w podtrzymujcej grupie terapeutycznej, ktra umoliwia rodzicom i innym krewnym
dziecka odpoczynek, zdobycie informacji, jak radzid sobie z problemami oraz uzyskanie elementarnego
wsparcia emocjonalnego.
Metodami pracy mog byd:
- praca nad przekonaniami
- metoda zadao rodzinnych
- metoda zadao cyrkularnych
- praca systemowa
- wspieranie rodziny
- programy wzbogacania zasobw rodzinnych
- programy adaptacji
- programy nauki zmagania si ze stresem (np. techniki relaksacyjne, dwiczenia oddechowe, rozlunianie
mini, techniki wizualizacyjne);
- program wyboru waciwej strategii rodzinnej
- praca z puapk powicania si

Naley rwnoczenie stwierdzid, i zadania rodzinne z ca pewnoci nie zostan wykonane przez
rodziny samorzutnie i samodzielnie. Aby dobrze zaprogramowad swoje dziaania, rzetelnie je
zrealizowad i twrczo wykorzystad w stwarzaniu dziecku, czy jakiemukolwiek innemu czonkowi
rodziny, majcemu problemy (np. choremu dziecku), warunkw do rozwoju oraz skutecznej terapii i
rekonwalescencji, istnieje potrzeba sprzymierzonych dziaao ze strony personelu placwek,
terapeutw i innych specjalistw, zaangaowanych w proces leczenia i terapii pacjenta oraz jego
najbliszego otoczenia.
Dobra rodzina wic stanowi jeden z najpewniejszych rezerwuarw zasobw rozwojowych i
potencjaw, za tzw. rodzina dysfunkcjonalna - jedno z najwikszych zagroeo dla wszystkich
swoich czonkw. Rodzina jest podstawowym rodowiskiem wsparcia, spoecznego i psychicznego

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


(dajc poczucie bezpieczeostwa i przynalenoci). Stanowi ona take swoisty pomost dla pacjenta,
czcy wiat jego choroby i zwizanych z ni przeyd, ze wiatem codziennym i zwyczajnym:
przypominajc, e oprcz choroby istnieje inna, codzienna zwyczajnod;
informujc, e bezustannie dzieje si tam co, co, w czym pacjent moe uczestniczyd;
podtrzymujc spoeczn tosamod pacjenta, (czyli albo wzmacnia poczucie jestem
pacjentem, albo poczucie oprcz bycia pacjentem jestem jeszcze kim);
uatwiajc kontakt i porozumienie pomidzy wiatem choroby i niechoroby.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Pozyskiwanie rodkw zewntrznych na projekty
edukacyjne
Magorzata Zieliska - Latoch

Program Operacyjny Kapita Ludzki 20072013.
Jest to najistotniejsze i najwiksze jak dotd rdo finansowania dziaa o charakterze edukacyjnym
adresowanych do kadr owiatowych. Program Operacyjny Kapita Ludzki 20072013 wykorzystuje rodki
Europejskiego Funduszu Spoecznego, jednego z dwch dostpnych w Polsce funduszy strukturalnych. W
programie tym znajdujemy dwa priorytety owiatowe:
Priorytet III Wysoka jako systemu owiaty
Dziaania w ramach Priorytetu III koncentruj s na podwyszaniu jakoci i efektywnoci systemu owiaty
oraz ukierunkowaniu ksztacenia na dziedziny o znaczeniu kluczowym dla budowy gospodarki opartej na
wiedzy.
Priorytet IX - Rozwj wyksztacenia i kompetencji w regionach.
W ramach Priorytetu IX realizowane s dziaania obejmujce wsparcie kierowane do osb i placwek
realizujcych proces ksztacenia, majce na celu wyrwnywanie szans edukacyjnych w trakcie procesu
ksztacenia poprzez wysokiej jakoci usug edukacyjnych. Przede wszystkim wspierane s te obszary i
rodowiska, ktre napotykaj na najsilniejsze bariery w dostpie do wysokiej jakoci usug edukacyjnych.
Jednym z gwnych dziaa w ramach Priorytetu jest upowszechnienie edukacji przedszkolnej, a co za tym
idzie, wyrwnanie szans edukacyjnych dzieci na pocztkowym etapie edukacji. Istotnym elementem
Priorytetu IX s te programy rozwojowe szk i placwek owiatowych, ktre obejmuj m.in. dodatkowe
zajcia pozalekcyjne i pozaszkolne dla uczniw, z jednej strony stanowice instrument wyrwnywania szans
edukacyjnych uczniw napotykajcych si z rnych przyczyn na problemy edukacyjne, za z drugiej strony
wzmacniajce znaczenie kompetencji kluczowych w trakcie procesu nauczania.

Program Uczenie si przez cae ycie
Jest to program Unii Europejskiej realizowany na podstawie decyzji Parlamentu Europejskiego. Celem
programu jest rozszerzanie wsppracy europejskiej i wymiany w dziedzinie edukacji. Jej rne formy

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


obejmuj dzieci, modzie i dorosych - od przedszkola po uniwersytety trzeciego wieku.
Program Comenius
Jest skierowany m.in. do:
uczniw korzystajcych z edukacji szkolnej do koca szkoy redniej;
szk okrelonych przez pastwa czonkowskie;
nauczycieli i pozostaego personelu tych szk;
stowarzysze, organizacji non profit, organizacji pozarzdowych i przedstawicieli podmiotw
zwizanych z owiat szkoln;
Dziaania wspierane w ramach Programu Comenius to m.in.:
a. Mobilno obejmujca:
wymian uczniw i kadry;
mobilno w szkoach dla uczniw oraz stae w szkoach lub przedsibiorstwach dla kadry
nauczycielskiej;
uczestnictwo w szkoleniach dla nauczycieli i pozostaej kadry nauczycielskiej;
wizyty studyjne i przygotowawcze w ramach dziaa zwizanych z mobilnoci, partnerstwem,
projektami lub sieciami (rwnie seminaria kontaktowe);
praktyki dla nauczycieli;
b. Tworzenie partnerstw:
pomidzy szkoami w celu rozwijania wsplnych projektw owiatowych dla uczniw i ich
nauczycieli;
pomidzy instytucjami penicymi rol lokalnej lub regionalnej wadzy owiatowej w celu
wzmacniania europejskiego wymiaru w edukacji, realizacji celw programu Comenius, rozwijania
struktur wsppracy midzynarodowej, w tym przygranicznej, a w konsekwencji wzbogacenia oferty
edukacyjnej dla uczniw
c. Projekty wielostronne
d. Wielostronne sieci

Mobilno szkolnej kadry edukacyjnej
Celem programu jest podnoszenie kwalifikacji kadry owiatowej, poprzez dofinansowanie udziau w
szkoleniach w krajach europejskich.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Beneficjenci mog bra udzia w:
kursach szkoleniowych,
konferencjach lub seminariach,
1

job-shadowing/work placement
2

Kursy szkoleniowe mog trwa od 5 dni roboczych do 6 tygodni. W tej grupie wyrniamy:
kursy jzykowe,
kursy jzykowo-metodyczne,
kursy tematyczne
Partnerskie Projekty Regio
Celem programu jest wzmacnianie europejskiego wymiaru w edukacji poprzez promowanie wsppracy
midzy lokalnymi i regionalnymi wadzami owiatowymi w Europie, realizacja celw programu Comenius, a w
konsekwencji wzbogacenie oferty edukacyjnej dla uczniw. Partnerstwa w ramach programu Comenius
Regio daj moliwo wzajemnego uczenia si, wymiany najlepszych praktyk, rozwijania struktur wsppracy
midzynarodowej, w tym przygranicznej. W Comenius Regio mog bra udzia jednostki samorzdu
terytorialnego na poziomie gminy, powiatu i wojewdztwa oraz kuratoria owiaty we wsppracy z co
najmniej jedn szko uprawnion do udziau w programie Comenius oraz co najmniej jedn instytucj,
organizacj dziaajc w danym regionie w obszarze edukacji (midzy innymi: kluby modzieowe, sportowe,
stowarzyszenia rodzicw, lokalne placwki doskonalenia nauczycieli, przedsibiorstwa, muzea). Tematyka
projektw Comenius Regio moe dotyczy dowolnego tematu dotyczcego edukacji szkolnej istotnego dla
obu wsppracujcych w ramach projektu regionw.
Modzie w dziaaniu
To program Unii Europejskiej wspierajcy uczestnictwo w ksztaceniu pozaszkolnym, czyli w edukacji
pozaformalnej. Jest skierowany przede wszystkim do modych ludzi w wieku 13-30 lat oraz do osb
pracujcych z modzie. Program umoliwia nawizywanie kontaktw midzynarodowych i wymian
dowiadcze. Zachca do podejmowania rnorakich dziaa na rzecz spoecznoci lokalnej, sucych
rwnie indywidualnemu rozwojowi.
Nadrzdnym celem programu jest przezwycianie barier, uprzedze i stereotypw wrd modych ludzi,

1
Konferencje i seminaria to krtsze formy doskonalenia, ktre trwaj minimum 1 dzie.
2
Job-shadowing to rodzaj praktyki zawodowej, odbywanej w instytucji owiatowej, polegajcej na poznawaniu pracy
na danym stanowisku poprzez obserwacj zada wykonywanych przez innych.

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


wspieranie ich mobilnoci oraz promowanie aktywnoci obywatelskiej. Modzie w dziaaniu wspiera
przedsiwzicia, ktre maj pomc w rozwoju osobowoci modych ludzi oraz nabywaniu nowych
umiejtnoci. W programie moe uczestniczy kady mody czowiek bez wzgldu na pe, pochodzenie
etniczne, status spoeczny, sytuacj materialn itp. Szczeglny nacisk program kadzie na zwikszenie
udziau w yciu spoecznym modziey z mniejszymi szansami, czyli takiej, ktra ze wzgldw spoecznych,
geograficznych, zdrowotnych lub ekonomicznych ma mniejsze moliwoci uczestnictwa w spoeczestwie.
Program wspiera modzie i osoby pracujce z modzie gwnie poprzez dofinansowanie ich projektw, ale
rwnie poprzez udostpnianie im informacji, organizowanie szkole oraz tworzenie moliwoci
przygotowywania nowych przedsiwzi z partnerami w caej Europie i poza jej granicami.
Fundusz stypendialny i szkoleniowy
Ustanowienie Funduszu Stypendialnego i Szkoleniowego to inicjatywa wspierajca wspprac edukacyjn
pomidzy Polsk a krajami darczycami (Islandi, Liechtensteinem, Norwegi). Dziaania, ktre bd
realizowane w ramach FSS powinny przyczyni si do rozszerzenia wymiany studentw i pracownikw uczelni
pomidzy Polsk a pastwami-darczycami oraz wzmocnienia wsppracy pomidzy instytucjami
edukacyjnymi tych krajw. W ramach dziaania IV - Wsppracy Instytucjonalnej FSS mona realizowa
dwustronne oraz wielostronne projekty majce na celu rozwj i wzmocnienie wsppracy pomidzy
instytucjami edukacyjnymi w Polsce i w pastwach darczycach poprzez organizacj wsplnych
przedsiwzi, przeprowadzenie bada i analiz nad zdefiniowanym zagadnieniem.
Polsko-litewski fundusz wymiany modziey
Fundusz wspiera finansowo (konkurs wnioskw) i merytorycznie (system szkole, konsultacje) realizacj
pomysw modych ludzi dofinansowuje wymiany, seminaria i szkolenia. Dziki realizacji wsplnych
projektw modzi Polacy i Litwini odkrywaj wsplne korzenie i przeamuj stereotypy narodowe, buduj
przyjaznej wsppracy i umacniania wizi pomidzy obydwoma narodami.

Czym jest projekt?
Projekt to okrelone w czasie przedsiwzicie, podjte w celu osignicia unikalnego produktu lub usugi.
3

3
A Guide to the Project Management Body of Knowledge - PMBOK Guide, 2000

______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________


Tworzenie projektu
1. Analiza problemu
2. Adresaci projektu
3. Cel

Cel to odpowied na pytanie: po co to robimy?, co, gdzie, kiedy, dla kogo, w jakim stopniu zostanie
zmienione w wyniku realizacji projektu?, jaki stan chcemy osign? Prawidowo sformuowany cel
powinien odzwierciedla zasad SMART
S - Specific - konkretny
M - Measurable - mierzalny
A - Actionable - przekadalny na dziaania
R - Realistic - realistyczny, moliwy do osignicia
T - Timetabled - okrelony w czasie
Cel okrela nowy stan, musi wic by opisany przy uyciu wyrae opisujcych stan, a nie dziaanie.
4. Planowane rezultaty
Rezultat to bezporedni efekt podejmowanych dziaa, to korzy osigana przez beneficjentw ju w trakcie
uczestnictwa w projekcie. Rezultaty s etapami na drodze do osignicia zakadanych celw.
5. Dziaania
6. Harmonogram
7. Budet projektu

Dziecko Przewlekle Chore W Szkole-Podrecznik PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dziecko Przewlekle Chore W Szkole-Podrecznik PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Projekt wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

You might also like