2- H×nh thÓ

"H×nh thÓ kiÕn tróc lµ ®iÓm tiÕp cËn gi÷a

khèi vµ kh«ng gian. H×nh thÓ kiÕn tróc,
kÕt cÊu bÒ mÆt, chÊt liÖu, nhÞp ®iÖu cña
¸nh s¸ng, bãng ®æ, mÇu s¾c, tÊt c¶ kÕt
nèi cïng nhau t¹o nªn mét chÊt lîng,mét linh
hån cña kh«ng gian. ChÊt lîng cña kiÕn tróc
sÏ ®îc x¸c ®Þnh bëi lü n¨ng cña ngêi thiÕt
kÕ trong viÖc sö dông vµ kÕt hîp c¸c yÕu
tè trªn ë c¶ kh«ng gian néi thÊt lÉn kh«ng
gian ngo¹i thÊt bao quanh c«ng tr×nh"

E®mun N.Bacon
The DÐign ß Cities(1974)

33
H×nh thÓ lµ mét thuËt ng÷ chung cã
nhiÒu ý nghÜa. Nã cã thÓ ¸m chØ sù
xuÊt hiÖn bÒ ngo×a cã thÓ nhËn ra
ngay nh mét c¸i ghÕ hay ngêi ngåi
trªn ghÕ. Nã còng cã thÓ ¸m chØ
®Õn mét tr¹ng th¸i riªng biÖt mµ khi
®ã sù vËt tù chøng tá m×nh, nh níc ë
tr¹ng th¸i cña tuyÕt hay h¬i níc. Trong
nghÖ thuËt vµ thiÕt kÕ, chóng ta sö
dông thuËt ng÷ nµy nh»m lµm râ cÊu
tróc h×nh th¸i cña mét t¸c phÈm -
tr¹ng th¸i cña sù s¾p xÕp, kÕt hîp c¸c
yÕu tè, c¸c thµnh phÇn cña bè côc
Trong ph¹m vi cña c«ng viÖc
nghiªn cøu nµy, h×nh thÓ gîi lªn
sù liªn quan ®Õn cÊu tróc bªn
trong lÉn h×nh d¸ng bªn ngoµi vµ
nh÷ng nguyªn t¾c t¹o nªn tÝnh
thèng nhÊt toµn thÓ. Trong khi
h×nh th¸i thêng híng ®Õn c¶m
gi¸c ba chiÒu cña kh«ng gian, cña
khèi, h×nh d¸ng ®Æc biÖt híng
®Õn khÝa c¹nh cèt yÕu cña h×nh
thÓ, chi phèi vÎ bÒ ngoµi cña nã.
Sù s¾p xÕp c©n ®èi h×nh thøc
cña nh÷ng ®êng bao giíi h¹n nªn
H×nh d¸ng: lµ ®Æc tÝnh ®êng
bao hay h×nh d¹ng bªn ngoµi
cña mét h×nh thÓ riªng biÖt.
H×nh d¸ng lµ diÖn m¹o bÒ ngoµi
chñ yÕu ®Ó chóng ta ph©n
biÖt, nhËn d¹ng h×nh thÓ.
Ngoµi h×nh d¸ng, h×nh thÓ cßn
cã c¸c ®Æc tÝnh thÞ gi¸c kh¸c
nh:
KÝch thíc: §é lín, nhá thùc chÊt
cña chiÒu dµi, chiÒu réng, chiÒu
s©u cña h×nh thÓ. Trong khi
kÝch thíc dïng ®Ó x¸c ®Þnh quy
m« cña mét h×nh thÓ th× tû lÖ
cña nã c¸c ®Þnh bëi mèi quan
hÖ vÒ kÝch thíc víi c¸c h×nh thÓ
kh¸c trong bao c¶nh.
MÇu s¾c: Mét hiÖn tîng cña ¸nh
s¸ng vµ c¶m thô thÞ gi¸c cã thÓ
®îc m« t¶ trong giíi h¹n cña sù
nhËn thøc chñ quan gi¸ trÞ mÇu,
sù b¶o hßa mÇu, møc ®é mÇu.
MÇu s¾c ®Æc tÝnh gióp ph©n
biÖt mét h×nh thÓ víi m«i c¶nh.
Nã cßn cã thÓ t¸c ®éng ®Õn
thÞ lîng cña h×nh thÓ.
KÕt cÊu bÒ mÆt: ChÊt lîng thÞ
gi¸c vµ c¶ xóc gi¸c (cã thÓ c¶m
34
 nhËn b»ng c¸ch sê vµo) cña mÆt
ph¼ng ®îc x¸c ®Þnh bëi kÝch
thíc, h×nh d¸ng, sù s¾p xÕp, tû
lÖ cña c¸c thµnh tè. KÕt cÊu bÒ
mÆt cßn x¸c ®Þnh møc ®é
ph¶n chiÕu hay hÊp thô ¸nh
s¸ng cña mÆt ph¼ng.

H×nh thÓ cßn cã nh÷ng ®Æc tÝnh liªn quan kh¸c chi phèi, ¶nh hëng ®Õn
mÉu h×nh vµ sù s¾p xÕp c¸c yÕu tè, ®ã lµ:

VÞ trÝ:
VÞ trÝ cña
mét h×nh
thÓ quan hÖ
®Õn m«i
c¶nh cña nã
còng nh
trong trêng
nh×n.

Sù ®Þnh h-
íng:
chiÒu híng
cña mét
h×nh thÓ cã
quan hÖ víi
mÆt ph¼ng
nÒn, ®iÓm
nh×n,
nh÷ng h×nh
thÓ kh¸c,
hoÆc víi sù
quan s¸t vËt

35
thÓ cña con
ngêi.
Qu¸n tÝnh thÞ gi¸c: Møc ®é tËp trung vµ æn ®Þnh cña h×nh thÓ. Qu¸n
tÝnh thÞ gi¸c cña h×nh thÓ phô thuéc vµo h×nh d¸ng h×nh häc cña nã
còng nh mèi quan hÖ vÒ chiÒu híng so víi mÆt nÒn, vµo träng lùc vµ vµo
®êng ng¾m cña chóng ta.

TÊt c¶ nh÷ng ®Æc tÝnh trªn cña h×nh thÓ thùc ra ®Òu bÞ ¶nh hëng bëi sù
quan s¸t chñ quan cña chóng ta.
- Sù thay ®æi gãc nhh×n sÏ cho ra sù kh¸c nhau cña h×nh d¸ng bÒ ngoµi
cña h×nh thÓ.
- Kho¶ng c¸ch tõ ngêi quan s¸t ®Õn h×nh thÓ x¸c ®Þnh nªn kÝch thíc, ®é
to nhá cña nã.
- §iÒu kiÖn ¸nh s¸ng cña trêng nh×n t¸c ®éng ®Õn sù râ rµng cña h×nh
d¸ng, cÊu tróc.
- Vïng bao c¶nh xung quanh mét h×nh thÓ ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng nhËn
thøc vµ x¸c ®Þnh nã.

H×nh d¸ng m« t¶ ®Æc

tÝnh ®êng bao cña
h×nh ph¼ng hay h×nh
d¹ng cña mét h×nh thÓ
ba chiÒu. §ã lµ ®Æc
tÝnh c¬ b¶n ®Ó chóng
ta cã thÓ thõa nhËn, x¸c
®Þnh, ph©n lo¹i nh÷ng
h×nh ¶nh,h×nh thÓ
riªng biÖt. NhËn thøc
cña chóng ta vÒ h×nh
d¸ng phô thuéc vµo møc
®é t¬ng ph¶n thÞ gi¸c
däc theo ®êng bao ®Ó
ph©nbiÖt mét h×nh
¶nh víi ph«ng nÒn,mét
36
 h×nh thÓ víi phong
c¶nh.

Tîng b¸n th©n n÷

hoµng Nefertiti.
MÉu thøc vËn ®éng cña
m¾t ngêi khi quan s¸t
h×nh ¶nh. Nghiªn cøu
cña Alfred L Yarbus cña
viÖn ngiªn cøu vÊn ®Ò
chuyÓn t¶i th«ng tin ë
Maxc¬va

Trong kiÕn tróc, chóng

ta quan t©m ®Õn h×nh
d¸ng cña:
- MÆt sµn,têng, trÇn
giíi h¹n kh«ng gian.
- Kho¶ng më cña cöa
®i vµ cöa sæ bªn
trong hÖ bao kh«ng
gian.
- H×nh bãng, ®êng
bao cña h×nh thÓ
c«ng tr×nh.

Nh÷ng vÝ dô sau minh häa sù liªn hÖ gi÷a khèi vµ kh«ng gian, m« t¶ h×nh
th¸i ®êng bao cña khèi c«ng tr×nh ph¸t triÓn tõ mÆt ®Êt vµ tiÕp gi¸p bÇu
trêi phÝa trªn.

37
§iÖn trung tÊm ®Òn Horyu-Ji, Nara,
NhËt B¶n, 607 sau c«ng nguyªn.

Cung ®iÖn Suleymainiye Mosque, Constantinople (Istabul), 1551-1558,

Sinan.

CÊu tróc t©m lý kh¼ng ®Þnh r»ng ý thøc sÏ tù ®éng ®¬n

gi¶n hãa trêng nh×n ®Ó hiÓu nã. Khi ®a ra bÊt kú tæ hîp
hh×nh thÓ nµo, chóng ta sÏ cã khuynh híng gia gi¶m nh÷ng
chñ thÓ trong trêng nh×n ra c¸c h×nh d¸ng ®¬n gi¶n, phæ

38
biÕn. C¸c h×nh d¸ng cµng ®¬n gi¶n ngµy cµng phæ biÕn,
chóng ta cµng dÔ dµng tiÕp thu vµ nhËn thøc ®îc nã.

Trong h×nh häc, nh÷ng h×nh d¸ng th«ng dông mµ chóng

ta biÕt ®Õn lµ h×nh trßn vµ mét sè h×nh ®a gi¸c cã thÓ lµ
néi tiÕp trong h×nh trßn. Trong sè ®ã,nh÷ng h×nh d¸ng
c¬ b¶n quan träng h¬n c¶ lµ h×nh trßn, h×nh tam gi¸c,
h×nh vu«ng.

H×nh trßn: §êng

cong ph¼ng víi
nh÷ng ®iÓm c¸ch
®Òu mét ®iÓm cè
®Þnh.

H×nh tam gi¸c : Mét

h×nh ph¼ng víi ba
c¹nh vµ ba gãc.

H×nh vu«ng: H×nh

ph¼ng víi bèn gãc
vu«ng vµ bèn c¹nh
b»ng nhau.

39
 Trung t©m æn ®Þnh BÊt
æn ®Þnh C©n b»ng

Tæ hîp cña c¸c ®êng èn ®Þnh Trung t©m N¨ng

trßn
®éngvµ c¸c
BÊtph©n
®Þnh ®o¹n
cong

H×nh trßn lµ mét h×nh

®èi xøng t©m, híng
t©m, rÊt æn ®Þnh vµ th-
êng lµ t©m ®iÓm m«i
c¶nh. §Æt mét h×nh trßn
vµo trung t©m vèn cã
cña nã. Liªn kÕt nã víi
nh÷ng h×nh thÓ gãc
c¹nh, hoÆc ®Æt mét
thµnh tè däc theo chu vi
cña nã,cã thÓ sÏ g©y ra

40
khuynh híng chuyÓn
®éng quay râ rÖt.

H×nh tam gi¸c biÓu hiÖn cho sù æn ®Þnh. Khi tùa trªn
mét c¹nh cña nã, tam gi¸c sÏ lµ mét h×nh ¶nh v« cïng bÒn
v÷ng. Tuy nhiªn khi tùc trªn mét ®Ønh cña nã, nã sÏ g©y
ra tr¹ng th¸i c©n b»ng kh«ng ch¾c ch¾n, sÏ kh«ng æn
®Þnh vµ cã xu híng ng¶ vÒ mét c¹nh cña nã.

B¶o tµng nghÖ thuËt hiÖn ®¹i Caracas, Venezuela, 1955, Oscar Niemeyer.

41
C¨n hé Vigo Sundt, Madison, Kim tù th¸p Cheops ë Gizha,
Ai CËp, 2500 tríc c«ng
Wisconsin, 1942, Frank Lloyd
nguyªn.
Wright.

C¸c tæ hîp víi sù biÕn ®æi tõ h×nh vu«ng.

H×nh vu«ng tîng trng cho tÝnh nguyªn chÊt, cho lý
tÝnh. Nã lµ mét h×nh ¶nh tÜnh t¹i, trung tÝnh,
kh«ng cã mét chiÒu híng râ rµng. tÊt c¶ c¸c h×nh
ch÷ nhËt cã thÓ ®îc xem nh lµ sù chuyÓn hãa tõ
h×nh vu«ng - sù biÕn ®æi tõ mét h×nh ¶nh chuÈn
mùc b»ng c¸ch t¨ng cêng chiÒu cao hay chiÒu réng.
Còng nh h×nh tam gi¸c, h×nh vu«ng æn ®Þnh, bÒn
v÷ng khi tùa trªn c¹nh cña nã, n¨ng ®éng vµ linh
ho¹t khi tùc trªn ®Ønh (gãc) cña nã.

42
Nhµ t¾m trung t©m Jewish, Agora ë Ephesus, Asia Minnor (TiÓu ¸).
Trenton, New Jersey, 1954-1959,
Louis Kahn.

"Khèi lËp ph¬ng, khèi nãn, khèi cÇu,

khèi trô hay khèi tø diÖn lµ nh÷ng khèi
c¬ b¶n, ë ®ã ¸nh s¸ng béc lé rÊt râ
rµng. H×nh ¶nh cña chóng lµ h÷u
h×nh vµ dÔ nhËn thÊy còng nh hoµn
toµn kh«ng cã sù mËp mê, tèi nghÜa.
§ã lµ lý do chóng lµ nh÷ng h×nh khèi
®Ñp nhÊt." - Le Corbusier

Mét h×nh d¸ng gèc cã thÓ ®îc më réng, ®îc xoay trßn ®Ó h×nh thµnh nªn
h×nh khèi ph©n biÖt, dÔ nhËn d¹ng. H×nh trßn t¹o nªn khèi cÇu, khèi trô;
h×nh tam gi¸c t¹o nªn khèi h×nh nãn, khèi tø diÖn; h×nh vu«ng t¹o nªn
khèi lËp ph¬ng. Trong trêng hîp nµy, thuËt ng÷ khèi kh«ng ph¶i ®Ó chØ
nh÷ng khèi ®Æc mµ ®Ó nãi ®Õn tÝnh ba chiÒu cña h×nh khèi.

Khèi cÇu: Mét h×nh cÇu ®îc

t¹o nªn khi xoay mét nöa
h×nh trßn quanh ®êng kÝnh
mµ mÆt ngoµi lµ tËp hîp cña
nh÷ng ®iÓm c¸ch ®Òu mét
®iÓm. Khèi cÇu lµ mét h×nh
thÓ cã tÝnh ®èi xøng, tÝnh
tËp trung cao. T¬ng tù nh
h×nh trßn t¹o nªn nã, khèi
cÇu cã tÝnh ®Þnh t©m vµ th-
êng æn ®Þnh trong m«i c¶nh
cña nã. Nã cã thÓ cã khuynh
híng chuyÓn ®éng quay khi
43
 ®îc ®Æt trªn mét mÆt
ph¼ng nghiªng. Tõ bÊt kú
®iÓm nh×n nµo, nã ®Òu cã
h×nh d¸ng trßn.
Khèi trô: lµ h×nh khèi ®îc t¹o
nªn tõ sù xoay vßng cña mét
h×nh ch÷ nhËt quanh mét
c¹nh cña nã. Khèi trô cã tÝnh
®èi xøng qua trôc lµ ®êng
th¼ng nèi t©m cña hai mÆt
h×nh trßn. Nã cã thÓ dÔ
dµng ®îc më réng däc theo
trôc ®èi xøng. Khèi trô rÊt
æn ®Þnh khi tùc trªn mÆt
trßn vµ mÊt æn®Þnh khi trôc
®èi xøng bÞ lÖch khái ph¬ng
th¼ng ®øng.

Khèi h×nh nãn (khèi

chãp): lµ h×nh khèi ®îc
t¹o nªn khi xoay mét tam
gi¸c c©n xung quanh ®-
êng th¼ng ®i qua ®Ønh
c©n cña tam gi¸c vµ
vu«ng gãc víi c¹nh ®èi
diÖn. Gièng nh dÆc ®iÓm
cña h×nh tam gi¸c, khèi
chãp æn ®Þnh cao khi tùa
trªn diÖn h×nh trßn vµ
mÊt æn ®Þnh khi trôc
®øng cña nã bÞ nghiªng
hay bÞ lËt ngîc. Nã còng
cã thÓ tùa trªn mét ®Ønh
víi tr¹ng th¸i c©n b»ng
kh«ng ch¾c ch¾n.

44
Khèi tø diÖn: lµ khèi cã
bèn mÆt ®Òu lµ tam gi¸c,
cã c¸c ®Ønh vµ c¸c c¹nh
chung. Khèi tø diÖn còng
cã c¸c ®Æc tÝnh gièng
nh h×nh chãp. Tuy nhiªn,
tÊt c¶ c¸c mÆt ®Òu
ph¼ng nªn khèi tø diÖn cã
thÓ æn ®Þnh trªn tÊt c¶
c¸c mÆt cña nã. Trong khi
khèi chãp lµ h×nh khèi t-
¬ng ®èi mÒm m¹i th×
khèi tø diÖn l¹i cã ®Æc
®iÓm lµ t¬ng ®èi cøng
vµ gãc c¹nh.
Khèi lËp ph¬ng: lµ khèi
l¨ng trô ®îc giíi h¹n bëi 6
mÆt h×nh vu«ng b»ng
nhau, c¸c gãc ®îc t¹o
thµnh gi÷a hai mÆt c¹nh
nhau lµ gãc vu«ng. Do
tÝnh ®ång ®Òu vÒ kÝch
thíc nªn khèi lËp ph¬ng lµ
mét h×nh thÓ tÜnh t¹i,
kh«ng cã mét chiÒu híng
râ rµng. Nã lµ mét h×nh
thÓ æn ®Þnh chØ trõ khi
nã tùa trªn c¸c c¹nh hay
c¸c gãc cña m×nh. MÆc
dï
c¸c mÆt nh×n nghiªng bÞ ¶nh hëng bëi gãc nh×n chñ quan, h×nh lËp ph-
¬ng vÉn cã ®Æc ®iÓm lµ dÔ dµng ph©n biÖt víi bÊt cø h×nh khèi nµo kh¸c.

45
C«ng tr×nh Maupertius, mét ph¬ng ¸n thiÕt kÕ nhµ ë n«ng d©n, 1775,
KTS Claude=Nicolas Ledoux.

Nhµ nguyÖn Massachuset, ViÖn nghiªn cøu c«ng nghÖ Cambridge,

Massachuset, 1955,
Eero Saarinen vµ c¸c céng sù.

Ph¬ng ¸n ®µi tëng niÖm h×nh nãn, 1784, Etienne-Louis BoulÐe.

46
Kim tù th¸p Cheops, Chephren vµ Mykernos ë Giza, Ai CËp, 2500 TCN.

C¨n hé Hanselmann, Fort Wayne, Ên §é, 1967, Michel Graves

Nh÷ng h×nh khèi c¬ b¶n cã ®Æc ®iÓm lµ c¸c thµnh phÇn cña nã ®îc liªn
kÕt víi nhau trong mét tr¹ng th¸i t¬ng thÝch vµ trËt tù. Chóng thêng rÊt æn
®Þnh vµ ®èi xøng qua mét hay nhiÒu trôc. Khèi cÇu, khèi trô, khèi

47
nãn,khèi lËp ph¬ng hay khèi tø diÖn lµ nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ nh÷ng
khèi c¬ b¶n.
H×nh khèi vÉn cã thÓ
duy tr× c¸c ®Æc tÝnh
cña nã ngay c¶ khi thay
®æi vÒ kÝch thíc hay
thªm bít c¸c thµnh tè.
Dùa vµo ký øc vÒ nh÷ng
h×nh thÓ t¬ng tù, chóng
ta cã thÓ x©y dùng mét
h×nh ¶nh cña tæng thÓ
ngay c¶ khi mét phÇn
cña nã bÞ mÊt ®i hoÆc
®îc thªm vµo.
Nh÷ng h×nh khèi phi c¬
b¶n lµ nh÷ng h×nh khèi
cã c¸c thµnh phÇn kh¸c
nhau vÒ b¶n chÊt vµ liªn
hÖ víi nhau trong mét
tr¹ng th¸i t¬ng ph¶n.
Chóng thêng kh«ng ®èi
xøng vµ linh ho¹t h¬n so
víi c¸c h×nh khèi c¬ b¶n.
Chóng cã thÓ xuÊt ph¸t
tõ nh÷ng h×nh khèi c¬
b¶n vµ ®îc thªm vµo
hoÆc bít ®i c¸c thµnh
phÇn phi c¬ b¶n, hoÆc
cã thÓ lµ mét tæ hîp phi
c¬ b¶n cña c¸c h×nh
khèi c¬ b¶n.
V× trong kiÕn tróc,
chóng ta ph©n chia ra
kkhèi ®Æc vµ kho¶ng
kh«ng gian rçng, nh÷ng
h×nh thÓ c¬ b¶n cã thÓ
®îc ch÷a trong nh÷ng
48
 h×nh phi c¬ b¶n vµ ngîc
l¹i, nh÷ng h×nh thÓ phi
c¬ b¶n cã thÓ ®îc chøa
trong nh÷ng h×nh thÓ
c¬ b¶n.

Nhµ h¸t Phiharmonic, Berlin, 1956-

1963, Hans Scharoun sö dông c¸c
h×nh khèi c¬ b¶n

Ng«i nhµ bªn bê s«ng Illinois,

1912, Frank Lloyd Wright: Mét tæ
hîp c¬ b¶n cña c¸c h×nh thÓ phi
c¬ b¶n (h×nh tù do).

Cung ®iÖn Katsura, Kyoto, NhËt

B¶n, TK17: Mét bè côc tù do cña
c¸c h×nh c¬ b¶n.

Ph¬ng ¸n thiÕt kÕ s©n tong cho

mét ng«i nhµ cña KTS Mies Van De
49
 Rohe n¨m 1934: C¸c h×nh thÓ tù
do ®Æt trong mét khu s©n h×nh
ch÷ nhËt.

Ng«i ®Òn håi gi¸o thê Sultan

Hasan, Cairo, Ai CËp, 1356-
1363: C¸c h×nh thÓ c¬ b¶n
bªn trong mét tæ hîp tù do.

TÊt c¶ c¸c h×nh thÓ kh¸c ®îc xem nh lµ sù biÕn ®æi tõ c¸c khèi c¬ b¶n.
Sù thay ®æi ®îc t¹o ra bëi viÖc thay ®æi mét hay nhiÒu kÝch thíc, bëi viÖc
thªm, bít c¸c thµnh tè.
Sù biÕn ®æi kÝch thíc: Mét h×nh thÓ cã thÓ ®îc biÕn ®æi bëi viÖc thay
®æi mét hay nhiÒu kÝch thíc vµ vÉn duy tr× ®Æc tÝnh c¬ b¶n, nh lµ mét
thµnh phÇn trong mét nhãm h×nh thÓ. Mét khèi lËp ph¬ng cã thÓ ®æi
sang d¹ng l¨ng trô th«ng qua viÖc thay ®æi râ rµng chiÒu cao, chiÒu réng,
chiÒu dµi. Nã cã thÓ ®îc nÐn thµnh mét h×nh thÓ h¹ng diÖn hay ®îc kÐo
dµi thµnh mét h×nh thÓ d¹ng tuyÕn.

Sù biÕn ®æi trõ bít: Mét h×nh thÓ cã thÓ ®îc biÕn ®æi bëi viÖc trõ bít ®i
mét phÇn cña khèi gèc. Tuú thuéc vµo møc ®é cña qu¸ tr×nh trõ bít,h×nh
thÓ cã thÓ duy tr× nh÷ng ®Æc tÝnh gèc cña nã hoÆc bÞ biÕn ®æi thµnh
mét h×nh thÓ kh¸c h¼n,thuéc mét nhãm lo¹i h×nh thÓ kh¸c h¼n. V× dô
h×nh lËp ph¬ng vÉn cã thÓ duy tr× nh÷ng ®Æc tÝnh cña nã khi mét phÇn
cña nã bÞ trõ bít, hoÆc bÞ biÕn ®æi thµnh mét h×nh ®a diÖn gÇn víi
h×nh cÇu.

50
Sù biÕn ®æi thªm vµo: Mét h×nh cã thÓ ®îc biÕn ®æi bëi viÖc thªm vµo
c¸c thµnh tè phô cña khèi gèc. Tuú thuéc vµo tr¹ng th¸i cña qu¸ tr×nh thªm
vµo còng nh sè lîng vµ mèi quan hÖ vÒ kÝch thíc cña c¸c thµnh tè ®îc
thªm, c¸c ®Æc tÝnh gèc cña h×nh thÓ cã thÓ bÞ biÕn ®æi hay vÉn ®îc
duy tr×.

Chóng ta lu«n t×m kiÕm sù trän

vÑn, sù liªn tôc cña c¸c h×nh
thÓ mµ chóng ta cã ®îc trong tr-
êng nh×n. NÕu c¸c h×nh thÓ
gèc bÞ che khuÊt mét phÇn,
chóng ta sÏ cã khuynh híng hoµn
thiÖn chóng vµ h×nh dung, c¶m
nhËn nã nh mét tæng thÓ hoµn
chØnh v× trÝ tëng tîng sÏ bæ
sung nh÷ng g× chóng ta kh«ng
thÊy ®îc. T¬ng tù, khi nh÷ng
h×nh khèi c¬ b¶n mÊt ®i mét
phÇn cña khèi th× chóng vÉn
duy tr× ®îc c¸c ®Æc tÝnh gèc,
cho dï chóng ta c¶m nhËn chóng
lµ mét tæng thÓ cha hoµn
chØnh. Chóng ta xem nh÷ng
h×nh thÓ bÞ c¾t xÐn bít nµy lµ
nh÷ng h×nh thÓ lo¹i trõ.

51
 Nh÷ng khèi h×nh häc ®¬n gi¶n
cã thÓ dÓ dµng nhËn d¹ng ®îc,
thÝch hîp víi ph¬ng thøc xö lý
trõ bít ®i. Nh÷ng h×nh thÓ nµy
sÏ vÉn duy tr× ®îc nh÷ng ®Æc
tÝnh gèc cña chóng khi c¸c
thµnh phÇn bÞ t¸ch rêi mµ
kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn c¸c
c¹nh, c¸c gãc vµ mÆt nh×n
nghiªng toµn thÓ.
NÕu c¸c thµnh phÇn bÞ t¸ch rêi
khái h×nh khèi gèc vµ lµm h h¹i
®Õn c¸c c¹nh, lµm biÕn ®æi lín
mÆt nh×n nghiªng, c¸c ®Æc
tÝnh gèc cña h×nh khèi sÏ trë
nªn mËp mê, tèi nghÜa.
Trong lo¹t h×nh ¶nh díi ®©y,
h×nh vu«ng nµo víi mét phÇn
gãc bÞ t¸ch rêi trë thµnh sù s¾p
xÕp cña hai h×nh ch÷ nhËt?

Mét khèi h×nh cÇu cã thÓ ®îc biÕn ®æi thµnh d¹ng elip b»ng c¸ch kÐp dµi
theo mét trôc.
52
Mét khèi tø diÖn cã thÓ ®îc biÕn ®æi b»ng c¸ch thay ®æi mÆt ®¸y, hiÖu
chØnh chiÒu cao hoÆc lµm nghiªng trôc ®øng.

Mét h×nh lËp ph¬ng cã thÓ ®îc biÕn ®æi thµnh nh÷ng khèi d¹ng l¨ng trô
b»ng c¸ch thu ng¾n hay kÐo dµi chiÒu cao, chiÒu réng hoÆc chiÒu s©u.

53
Ph¬ng ¸n thiÕt kÕ mÆt b»ng nhµ thê
Pensiero Della Chiesa S.Carlo cã h×nh elip,
Tk17, KTS Francessco Borromini.

Nhµ thê th¸nh Pierre, Firminy-Vert, Ph¸p, 1956, Ler Corbusier.

Ph¬ng ¸n thiÕt kÕ c©u l¹c bé thuyÒn buåm Yahara, Madison,

Wisconsin, 1902, Frank Lloyd Wright.

Trêng ®¹i häc Habitation, Firmini-Vert,

Ph¸p, 1936-1968, Ler Corbusier: Sù
chuyÓn ®æi kÝch thíc tõ h×nh lËp ph-
¬ng sang d¹ng phiÕn ®øng

54
C¨n hé Gwathmey, Amagensett,
NewYork, 1967, Charles Gwathmey/
Gwathmey Siegel: sö dông thñ ph¸p
biÕn ®æi trõ bít ®Ó kiÕn t¹o kh«ng
gian.

VD3: II Redentore, Venice, 1577-1592, Andrea Palladio: sù chuyÓn ®æi khi

céng thªm vµo khèi chÝnh c¸c thµnh phÇn thø cÊp.

C¨n hé Gorman, Amagasett,

NewYork, 1968, Julian vµ Barbara
Neski.

55
C¨n hé ë Dtabio, Thôy SÜ, 1981,
Mario Bota: C¸c khèi kh«ng gian cã
thÓ ®îc trõ bít tõ mét h×nh thÓ ®Ó
t¹o nªn lèi vµo lâm vµo trong, nh÷ng
kh«ng gian s©n trong râ rÖt, nh÷ng
kho¶ng më cöa sæ ®îc ch¾n n¾ng
bëi c¸c diÖn ngang vµ ®øng cña hèc
lâm.

C¨n hé Gwathmey, Amagansett,

NewYork, 1967, Charles Gwathmey/
Gwathmey Siegel vµ c¸c céng sù.

BiÖt thù Shodan, Alme®aba, Ên

§é, 1956, Le Corbusier

56
BiÖt thù Benacerraf, Princeton, New Jersey, 1969, Michael Graves.

57
Ler Corbusier bµn luËn
vÒ h×nh thÓ nh sau:
Sù tæ hîp tÝch luü:
- H×nh thÓ thªm
vµo
- Mét kiÓu mÉu dÔ
thuyÕt phôc
h¬n.
- G©y Ên tîng,
n¨ng ®éng.
- Cã thÓ ®îc bè trÝ
hoµn chØnh b»ng
sù ph©n lo¹i,
ph©n cÊp.
Sù tæ hîp lËp ph¬ng
(nh÷ng l¨ng trô thuÇn
chÊt):
- RÊt khã (®Ó
tho¶ m·n tinh
thÇn).
- RÊt dÔ (sù kÕt
hîp thuËn lîi)
H×nh thÓ trõ bít:
- RÊt tù do.
- Ngo¹i thÊt: mét
nguyÖn väng
kiÕn tróc ®îc
ñng hé.
- Néi thÊt: c¸c yªu
cÇu chøc n¨ng
cÇn ®îc tháa m·n
(¸nh s¸ng, sù liªn
tôc, giao th«ng
thuËn tiÖn).

58
Trong khi mét h×nh khèi
trõ bít lµ kÕt qu¶ cña viÖc
t¸ch rêi mét phÇn ra khái
khèi gèc, mét h×nh khèi
céng thªm ®îc t¹o thµnh
b»ng c¸ch liªn kÕt, ch¾p
nèi mét hay nhiÒu h×nh
khèi thø cÊp vµo h×nh
khèi gèc.
Nh÷ng kh¶ n¨ng tæ hîp
hai hay nhiÒu h×nh khèi.:
Søc c¨ng kh«ng gian: Lo¹i
quan hÖ nµy dùa vµo
tr¹ng th¸i gÇn kÒ cña c¸c
h×nh khèi hoÆc sù chia xÎ
nh÷ng ®iÓm chung næi
bËt nh: h×nh d¸ng, mÇu
s¾c hay chÊt liÖu.

TiÕp xóc gi÷a c¹nh víi

c¹nh: Trong quan hÖ nµy,
c¸c h×nh khèi chia xÎ
nhau mét c¹nh chung vµ
cã thÓ xoay quanh c¹nh
®ã.

TiÕp xóc gi÷a mÆt vµ

mÆt: Lo¹i quan hÖ nµu
®ßi hái hai h×nh cã thÓ
cã hai mÆt t¬ng øng song
song nhau.
59
 Nh÷ng h×nh khèi ®an
xen víi nhau: Trong lo¹i
quan hÖ nµy, c¸c h×nh
khèi ®an xen vµo nhau.
Nh÷ng h×nh khèi nµy
kh«ng cÇn ph¶i chung
nh÷ng ®Æc ®iÓm næi
bËt.

Nh÷ng h×nh khèi céng thªm tõ viÖc ph©n bæ thªm nh÷ng yÕu tè riªng
biÖt, cã thÓ ®îc m« t¶ b»ng kh¶ n¨ng gia t¨ng, kÕt hîp víi c¸c h×nh khèi
kh¸c. §èi víi chóng ta, ®Ó nhËn thøc râ nh÷ng thµnh phÇn thªm vµo nh
mét bè côc thèng nhÊt nh÷ng h×nh khèi, c¸c thµnh tè ph¶i ®îc liªn kÕt víi
nhau mét c¸ch m¹ch l¹c.
S¬ ®å ph©nlo¹i c¸c h×nh khèi thªm vµo dùa vµo b¶n chÊt cña nh÷ng mèi
quan hÖ tån t¹i gi÷a nh÷ng h×nh khèi cÊu thµnh còng nh bè côc tæng thÓ.
§Æc ®iÓm cña sù s¾p xÕp nµy còng t¬ng tù nh sù s¾p xÕp kh«ng gian sÏ
giíi thiÖu ë ch¬ng 4.
H×nh th¸i híng
t©m: Mét sè h×nh
khèi thø cÊp tËp
trung quanh mét
h×nh khèi trung
t©m chiÕm u thÕ.

H×nh th¸i d¹ng

tuyÕn: Mét lo¹t
nh÷ng h×nh khèi
s¾p xÕp tuÇn tù
trong mét hµng.

60
H×nh th¸i d¹ng táa
trßn: Mét bè côc
nh÷ng h×nh khèi
ph¸t triÓnhíng ra xa
mét h×nh khèi
trung t©m theo
d¹ng tia.

H×nh th¸i ph©n

t¸n: TËp hîp mét
nhãm c¸c h×nh khèi
b»ng sù gÇn gòi v«
vÞ trÝ, hay nh÷ng
®Æc ®iÓm næi bËt
chung.

H×nh th¸i líi: Mét

tËp hîp nh÷ng h×nh
thÓ gièng nhau ®îc
liªn kÕt vµ kiÓm
so¸t bëi mét hÖ líi
kh«ng gian ba
chiÒu.

61
§Òn thê S.Maria Della Saulte, Venice, 1631-1682, Baldassare Longhena.

Beth Scholom Synagogue,

BiÖt thù Capra (Rotunda),
Elkins Park, Pennsylvania,
Vicenza, Italia, 1552-1567,
1956, Frank Lloyd Wright.
Andrea Palladio.

62
 Tempietto. S.Pietro in Montorio, Rome, 1502, Donato Bramant

H×nh th¸i híng t©m ®ßi hái

sù vît tréi vÒ thÞ c¶m cña
mét h×nh khèi c¬ b¶n ë vÞ
trÝ trung t©m, nh khèi cÇu,
khèi nãn hoÆc khèi h×nh trô.
Víi tÝnh híng t©m vèn cã cña
chóng, nh÷ng h×nh thÓ nµy
cã cïng ®Æc tÝnh ®Þnh t©m
víi ®iÓm hay ®êng trßn.
Chóng rÊt hoµn h¶o khi lµ
mét cÊu tróc riªng biÖt ®øng
t¸ch ra khái m«i c¶nh. Chóng
chiÕm cø mét ®iÓm trong
kh«ng gian x¸c ®Þnh trung
t©m cña mét khu vùc x¸c
®Þnh. Chóng cã thÓ ®¹i diÖn
cho mét n¬i kÝnh cÈn, bÊt
kh¶ x©m ph¹m, hay mang
tÝnh kû niÖm mét con ngêi,
mét sù kiÖn.

Yume - Dono khu phÝ ®«ng ®Òn Hojyu-ji, NhËt B¶n, 607 TCN.

Mét h×nh th¸i d¹ng tuyÕn cã thÓ cã ®îc tõ sù thay ®æi tû lÖ cña mét kÝch
thíc, hoÆc sù s¾p xÕp cña d·y nh÷ng h×nh thÓ riªng biÖt däc theo mét
trôc. Trong trêng hîp thø hai, nh÷ng d·y h×nh thÓ cã thÓ lÆp l¹i hhoÆc
kh«ng ®ång d¹ng vÒ b¶n chÊt, hoÆc ®îc x¸c ®Þnh nh mét yÕu tè ®éc lËp,
riªng biÖt nh têng lèi ®i.

63
 Mét h×nh th¸i d¹ng
tuyÕn cã thÓ bÞ ph©n
®o¹n, bÞ uèn cong ®Ó
t¬ng thÝch víi ®Þa
h×nh, víi hÖ thùc vËt,
tÇm nh×n hoÆc víi
nh÷ng ®iÓm kh¸c cña
mÆt b»ng.

 Mét h×nh th¸i d¹ng

tuyÕn cã thÓ lÆmmt
tiÒn, x¸c ®Þnh mét gãc
cña kh«ng gian ngo¹i
thÊt hoÆc x¸c ®Þnh
mét lèi vµo kh«ng gian
bªn trong d¹ng diÖn.

 Mét h×nh th¸i d¹ng

tuyÕn cã thÓ ®îc t¹o
nªn ®Ó khÐp kÝn mét
kh«ng gian.

 Mét h×nh th¸i d¹ng

tuyÕn cã thÓ ®îc ®Þnh
híng th¼ng ®øng nh
c¸c yÕu tè th¸p ®Ó x¸c
lËp, ®Þnh râ mét ®iÓm
trong kh«ng gian.

 Mét h×nh th¸i d¹ng

tuyÕn cã thÓ ®îc sö
dông nh mét yÕu tè
s¾p xÕp, liªn kÕt c¸c
h×nh khèi thø cÊp.

64
Runcorn New Town House, Anh, 1967, James Stirling.

Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh lÆp l¹i theo d¹ng tuyÕn.

Mét h×nh cã d¹ng tuyÕn thêng m« t¶ sù di chuyÓn.

Buroughs Adding Machine Company, Plymouth, Michigan, 1904, Albert Kaln.

65
 Agora cña Assas, Asia Minor, TK 2 TCN.

C¸c h×nh d¹ng tuyÕn x¸c ®Þnh kh«ng gian ngo¹i thÊt.

Trêng ®¹i häc Queen's, Cambridge, C¸c c«ng tr×nh ®îc x©y dùng tõ
thÕ kû 18, ®èi diÖn víi mét kªnh
Anh, 1709-1738, Nicholas ®µo ë Kampen, Hµ Lan
Hawksmoor.

66
BiÖt thù Henry Babson, bªn bê s«ng Illinois, 1907, Louis Sulivan.

Bè côc kh«ng gian d¹ng tuyÕn cña biÖt thù Henry Babson

Ph¬ng ¸n thiÕt kÕ nhµ chäc trêi Mile-high Illinois, Illinois, 1956, Frank Lloyd
Wright.
67
 Mét h×nh th¸i gåm nh÷ng
h×nh thÓ d¹ng tuyÕn ph¸t
triÓn tõ mét yÕu tè lâi ë
trung t©m vµ ph¸t triÓn táa
ra xung quanh. Nã kÕt hîp
tÝnh híng t©m vµ tÝnh lu
tuyÕn trong mét bè côc ®¬n
gi¶n.

YÕu tè lâi lµ trung t©m

tËp trung hoÆc cã
chøc n¨ng cña bè côc.
VÞ trÝ trung t©m cã
thÓ ®îc biÓu lé râ rµng
víi mét h×nh thÓ vît
tréi, hoÆc cã thÓ
kh«ng hîp nhÊt vµ trë
nªn phô thuéc víi c¸c
yÕu tè c¸nh tuyÕn.
C¸c yÕu tè c¸nh tuyÕn
cã nh÷ng ®Æc tÝnh t-
¬ng tù nh c¸c h×nh
thÓ d¹ng tuyÕn, t¹o
nªn c¸c h×nh thÓ híng
ngo¹i. Chóng cã thÓ vît
ra ngoµi, liªn kÕt hoÆc
g¾n kÕt b¶n th©n
chóng víi nh÷ng ®Æc
C¸c h×nh th¸i d¹ng tia ®iÓm x©y dùng.
cã thÓ ph¸t triÓn Chóng t¹o nªn nh÷ng
thµnh mét hÖ thèng diÖn dµi ®Ó tiÕp thô
c¸c trung t©m ®îc kÕt nh÷ng ®iÒu kiÖn nh:
nèi bëi hÖ c¸nh tuyÕn. 68
 mÆt trêi, giã, tÇm
nh×n, kh«ng gian.

Tßa nhµ UNESCO, Place de

Frontenoy, Ph¸p, 1953-
1958, Marcel Breuer:

Gãc nh×n chim bay. Gãc nh×n tõ mÆt ®Êt.

Bè côc cña mét h×nh th¸i d¹ng tia ®îc

quan s¸t vµ nhËn thøc tèt nhÊt tõ mét
®iÓm nh×n trªn kh«ng. Khi quan s¸t
tõ mÆt ®Êt, yÕu tè lâi trung t©m cã
thÓ ®îc x¸c ®Þnh, mÉu h×nh cña c¸c
yÕu tè c¸nh tuyÕn cã thÓ bÞ che
69
khuÊt hoÆc bÞ biÕn d¹ng víi gãc nh×n
phèi c¶nh.

Ph¬ng ¸n thiÕt kÕ toµ nhµ chäc trêi bªn bê biÓn, 1938,

Ler Corbusier.
Trong khi mét h×nh th¸i h-
íng t©m cã mét c¬ së
h×nh häc v÷ng ch¾c cho
trËt tù c¸c h×nh khèi, mét
h×nh khèi tËp trung c¸c tæ
hîp c¸c h×nh khèi dùa vµo
yªu cÇu chøc n¨ng cña
kÝch thíc, h×nh d¸ng. Tuy
nhiªn thiÕu v¾ng tÝnh chÊt
t¬ng ®ång h×nh häc, tÝnh
híng néi cña nh÷ng h×nh
th¸i híng t©m, mét h×nh
th¸i tËp trung ®ñ linh ho¹t
®Ó cã thÓ kÕt hîp víi c¸c
h×nh th¸i kh¸c nhau vÒ
h×nh d¸ng, kÝch thíc vµ
chiÒu híng vµo trong mét
cÊu tróc chung.
Theo møc ®é linh ho¹t,
nh÷ng h×nh th¸i tËp trung
cña h×nh thÓ cã thÓ ®îc
ph©n lo¹i theo c¸c c¸ch
sau:
 Chóng cã thÓ ®îc kÕt hîp
nh thªm vµo mét tæ hîp
h×nh thÓ kh«ng gian lín.

70
  Chóng cã thÓ ®îc liªn hÖ
b»ng quan hÖ gÇn kÒ béc
lé, m« t¶ b¶n th©n nh
nh÷ng h×nh khèi, nh÷ng
c¸ thÓ riªng biÖt.
 Chóng cã thÓ lång ghÐp
c¸c h×nh khèi vµ hîp thµnh
mét khèi ®a diÖn.
Mét h×nh th¸i tËp trung cã
thÓ bao gåm nhiÒu h×nh
thÓ gièng nhau vÒ kÝch th-
íc, vÒ h×nh d¹ng vµ vÒ
chøc n¨ng. C¸c h×nh thÓ
nµy ®îc s¾p xÕp trong
mét tæ chøc dÝnh liÒn, phi
tÇng bËc, kh«ng chØ nhê
quan hÖ gÇn kÒ mµ cßn
nhê vµo ®Æc tÝnh t¬ng
®ång thÞ c¶m cña chóng.

Nhµ nghØ, biÓn Ranch, California, 1968,

MLTV/Moore & Tumbul: NhiÒu h×nh khèi nèi kÕt
víi mét h×nh khèi lín

G.N. Blak House (Kragsyde), Manchester-by-the Sea,

Massachusetts, 1882-1883, Peabody & Steams:
NhiÒu h×nh khèi lång ghÐp víi nhau.

71
House Study, 1956, James Stirling &
James Gowan: NhiÒu kh«ng gian khíp
nèi víi nhau.

72
Lµng Truili, Alberobello, Italia: Lo¹i h×nh c tró truyÒn thèng nµy ®· tån t¹i tõ
TK17.

NhiÒu vÝ dô vÒ
h×nh th¸i nhµ ë
tËp trung cã thÓ
®îc b¾t gÆp ë
kiÕn tróc b¶n
®Þa cña nhiÒu
nÒn v¨n hãa kh¸c
nhau. Cho dï mçi
nÒn v¨n hãa s¶n
sinh ra mét kiÓu
c¸ch ®éc nhÊt t-
¬ng thÝch víi c¸c
yÕu tè kü thuËt,
khÝ hËu vµ x· héi
kh¸c nhau, nh÷ng
h×nh th¸i nhµ ë
tËp trung nµy vÉn
thêng duy tr×
tÝnh c¸ nh©n cña
tõng ®¬n vÞ vµ
mét møc ®é ®a
d¹ng t¬ng ®èi
trong bèi c¶nh
mét trËt tù toµn
thÓ.

73
Trung t©m v¨n phßng Benheer,
Apeldoom, Hµ Lan, 1972,
Herman Hetzberger vµ
Lucas&Niemeyer.
Nhµ ë Isarel, Jerusalem, 1969, Moshe Safdie.

Nhµ ë Montreal, 1967, Moshe Safdie.

Nh÷ng vÝ dô trªn cña h×nh

th¸i tËp trung cã thÓ dÔ dµng
®îc chuyÓn ®æi vµo mét tæ
chøc trËt tù modul h×nh häc,
liªn hÖ víi cÊu tróc líi cña
h×nh thÓ.

Mét hÖ líi lµ hÖ thèng cña hai hay nhiÒu tËp hîp c¸c ®êng th¼ng song song
c¸ch ®Òu nhau. Nã ph¸t sinh ®ång thêi mét mÉu thøc h×nh häc c¸c ®iÓm
giao c¾t cña hÖ líi, c¸ch ®Òu nhau vµ nh÷ng khu vùc ®ång ®Òu ®îc x¸c
®Þnh bëi chÝnh hÖ líi.
HÖ líi phæ biÕn nhÊt ®îc
ph¸t triÓn trªn c¬ së h×nh
häc cña h×nh vu«ng. Nhê
74

S¬ ®å ý tëng b¶o tµng nghÖ thuËt
Gunna, NhËt B¶n, 1974, Arata Isozaki.
Toµ nhµ Nakagin Capsule, Tokyo, 1972, Kisho Kurokawa.
vµo tÝnh ®ång ®Òu vÒ
kÝch thíc vµ tÝnh ®èi xøng,
mét hÖ líi vu«ng cã b¶n chÊt
phi chiÒu híng vµ phi tÇng
bËc. Nã cã thÓ ®îc sö dông
®Ó gi¶m nhÑ mét diÖn, t¹o
nªn nh÷ng ®¬n vÞ nhá vµ
t¹o nªn mét kÕt cÊu bÒ mÆt
míi. Nã cã thÓ ®îc sö dông
®Ó liªn kÕt nhiÒu mÆt
ph¼ng cña h×nh thÓ, ®ång
nhÊt chóng trong mét d¹ng
h×nh häc trïng lÆp, liªn tôc
vµ lan táa.
HÖ líi vu«ng, khi ph¸t triÓn
ra chiÒu híng thø ba, t¹o
thµnh mét hÖ líi kh«ng gian
thø ba, t¹o thµnh mét hÖ líi
kh«ng gian nh÷ng hÖ
chuÈn, ®êng chuÈn. Trong
hÖ líi kh«ng gian nµy, c¸c
h×nh thÓ vµ kh«ng gian ®îc
tæ chøc, s¾p xÕp.
75
 C¸c khèi lËp ph¬ng.

HÖ kÕt cÊu khung.

HÖ khung vµ c¸c kh«ng gian.

C¨n hé Hattenbach, Santa Monica, Carlifornia, 1971-1973, Raymond Kappe:

76
 Khi hai h×nh thÓ kh¸c
nhau b»ng h×nh thøc
h×nh häc, hoÆc chiÒu
híng, giao c¾t nhau, sÏ
cã sù tranh chÊp trong
trêng nh×n. Trong c¸c
trêng hîp nµy, nh÷ng
h×nh thÓ sau cã thÓ
®îc t¹o nªn:
 C¶ hai h×nh thÓ cã
thÓ ®Òu xãa bá
nh÷ng ®Æc tÝnh riªng
cña chóng vµ t¹o nªn
mét h×nh thÓ tæ hîp
míi.

 Mét trong hai h×nh

thÓ cã thÓ hµm chøa
toµn bé c¸i kia trong
nã.

 C¶ hai h×nh thÓ cã

thÓ vÉn duy tr× nh÷ng
®Æc tÝnh riªng biÖt vµ
cã chung mét phÇn
khèi.

 C¶ hai h×nh thÓ cã

thÓ c¸ch xa nhau nhng
®îc kÕt nèi b»ng mét
yÕu tè thø ba ®ång
d¹ng víi mét trong hai
h×nh thÓ gèc.

77
Nh÷ng h×nh thÓ kh¸c nhau vÒ h×nh thøc h×nh häc vµ chiÒu híng cã thÓ
®îc liªn kÕt tæ hîp vµo mét ®¬n thÓ theo c¸c c¸ch thøc sau:
 §Ó t¬ng thÝch hoÆc
lµm næi bËt nh÷ng yªu
cÇu kh¸c nhau cña
kh«ng gian néi thÊt vµ
h×nh thÓ ngo¹i thÊt.
 §Ó m« t¶ sù quan träng
cã tÝnh chøc n¨ng hoÆc
tÝnh biÓu tîng cña mét
h×nh thÓ, mét kh«ng
gian trong m«i c¶nh.
 §Ó t¹o nªn mét tæ hîp
h×nh thÓ, trong ®ã c¸c
h×nh thÓ t¬ng ph¶n ®-
îc bè côc trong mét tËp
hîp híng t©m.
 §Ó chuyÓn ®æi mét
kh«ng gian phï hîp víi
tÝnh chÊt ®Æc biÖt cñ
Æmt b»ng x©y dùng.
 §Ó khoÐt mét khèi
kh«ng gian tõ h×nh thÓ
c«ng tr×nh.
 §Ó biÓu diÔn, béc lé hÖ
khèi cÇu chÞu lùc trong
h×nh thÓ c«ng tr×nh.

78
  §Ó t¨ng tÝnh ®èi xøng
vèn cã cña h×nh thÓ
c«ng tr×nh.
 §Ó phï hîp víi sù t¬ng
ph¶n h×nh häc cña ®Þa
h×nh, th¶m thùc vËt,
®êng bao vµ c¸c c«ng
tr×nh hiÖn h÷u cña
mÆt b»ng x©y dùng.
 §Ó nhËn thøc vÒ mét
tuyÕn giao th«ng xuyªn
qua mÆt b»ng x©y
dùng.

Thµnh phè lý tëng, 1615 Vicenzo Scamozzi.

Mét h×nh trßn cã thÓ ®øng tù do

mét m×nh trong bao c¶nh ®Ó
biÓu lé mét h×nh ¶nh hoµn h¶o
vµ cã thÓ kÕt hîp víi nh÷ng h×nh
häc tuyÕn ®a chøc n¨ng bªn
trong chu vi cña nã.
TÝnh híng t©m cña mét h×nh
trßn cho phÐp nã cã vai trß nh
mét h×nh thÓ trung t©m, tËp hîp
79
quanh nã c¸c h×nh thÓ t¬ng
ph¶n vÒ h×nh häc vµ ph¬ng h-
íng.
Toµ ®¹i sø Ph¸p, Brassilia, 1964-1965, Ler Corbusier.

BiÖt thù Island (Teatro Marittimo) Hadrian's Villa Tivoli, Italy, 118-125 SCN.

B¶o tµng North Rhine-Westphalia, Dusseldorf, §øc, 1975, James

Stirling&Micheal Wilford.

80
Mét kh«ng gian d¹ng cÇu hoÆc d¹ng trô cã
thÓ ®îc tæ chøc trong mét ®êng bao h×nh
ch÷ nhËt.

BiÖt thù Murray, Cambridge, Massachusetts, 1969, MLTW/Moore-Turnbul.

81
 Pearl Mosque, Agra, Ên §é, 1658-1707,
Aurangzib. Kh«ng gian néi thÊt cña th¸nh ®-
êng Håi gi¸o ®îc ®Þnh híng chÝnh x¸c trong
khi ngo¹i thÊt cña nã vÉn ph¶i t¬ng thÝch víi
ph¸o ®µi hiÖn h÷u cã s½n.

MÆt b»ng thµnh phè Sforzinda, 1464, Antonio Filarete

Ph¬ng ¸n thiÕt kÕ th¸p St. Mark's, thµnh phè New York, 1929, Frank Lloyd
Wright.

Taliesin West, gÇn

Scottsdale, Arizona, 1938-
1959, Frank Lloyd Wright.

82
House III cña Robert Miler, Lakevile, Connecticut, 1971, b¶n vÏ ph¸t triÓn
thiÕt kÕ, Peter Elsenman.

83
Nhµ thê Palacio Guell, Barcelona, 1885-1889, Atonio Gaudi.

84
Sù biÓu lé ë ®©y nãi vÒ mét Ngîc l¹i, nh÷ng gãc cña h×nh thÓ
tr¹ng th¸i trong ®ã c¸c diÖn cña cã thÓ ®îc uèn trßn lµm nÒn ®Ó
mét h×nh thÓ kÕt hîp víi nhau nhÊn m¹nh tÝnh liªn tôc cña c¸c
®Ó x¸c ®Þnh h×nh d¸ng, khèi diÖn hoÆc vËt liÖu, mÇu s¾c, kÕt
tÝch cña nã. Mét h×nh thÓ râ cÊu bÒ mÆt, mÉu h×nh sÏ ®îc ph¸t
rµng ph¶i béc lé mét c¸ch chÝnh triÓn ®Ó phñ lªn c¸c gãc vµ c¸c
x¸c c¸c thµnh phÇn cïng sù liªn diÖn kÕ cËn nhau ®Ó gi¶m yÕu
hÖ gi÷a chóng víi nhaum gi÷a tÝnh ®éc lËp cña c¸c yÕu tè diÖn
chóng víi tæng thÓ. Nh÷ng bÒ
mÆt cña nã xuÊt hiÖn nh nh÷ng
diÖn riªng biÖt víi h×nh d¸ng dÔ
nhËn thÊy, chóng cã ®Æc tÝnh râ
rµng vµ dÔ hiÓu. T¬ng tù nh vËy,
sù biÓu lé cña mét nhãm h×nh
thÓ nhÊn m¹nh vµo c¸c khíp nèi
gi÷a c¸c bé phËn cÊu thµnh ®Ó
diÔn ®¹t sù riªng biÖt cña chóng.
Mét h×nh thÓ cã thÓ ®îc biÓu lé b»ng:
 Sù kh¸c nhau vÒ chÊt liÖu, mÇu s¾c, kÕt cÊu bÒ mÆt hoÆc mÉu
h×nh cña c¸c diÖn kÕ cËn.
 Sù ph¸t triÓn c¸c gãc thµnh nh÷ng yÕu tè tuyÕn t¸ch biÖt khái
nh÷ng yÕu tè tuyÕn t¸ch biÖt khái nh÷ng diÖn tiÕp gi¸p.
 T¸ch rêi nh÷ng diÖn tiÕp gi¸p métkho¶ng nhÊt ®Þnh.
 ViÖc chiÕu s¸ng h×nh thÓ ®Ó t¹o nªn sù t¬ng ph¶n m¹nh mÏ vÒ gi¸
trÞ thÞ c¶m s¾c tè däc theo c¸c c¹nh gãc.

V× sù biÓu lé cña h×nh thÓ phô thué cvµo c¸ch thøc c¸c diÖn gÆp nhau,
nªn h×nh thøc c¸c c¹nh ®îc gi¶i quyÕt sÏ quyÕt ®Þnh sù râ rµng, tÝnh x¸c
®Þnh cña h×nh thÓ.
Tuy nhiªn, mét gãc cã thÓ
®îc biÓu lé ®¬n gi¶n bëi
sù t¬ng ph¶n chÊt lîng bÒ

85
 mÆt bëi chÊt liÖu trong
suèt, nhËn thøc cña chóng
ta vÒ sù hiÖn h÷u cña nã
cßn bÞ t¸c ®éng cña luËt
phèi c¶nh vµ chÊt lîng ®îc
chiÕu s¸ng cña h×nh khèi.
§Ó mét gãc ®îc nhËn thøc
râ cÇn cã sù biÕn ®æi
nhiÒu h¬n lµ viÖc xoay
chuyÓn mét gãc kh«ng
®¸ng kÓ gi÷a c¸c diÖn
gÇn nhau. V× chóng ta
cÇn liªn tôc t×m kiÕm
tÝnh ®Òu ®Æn, sù liªn
tôc trong trêng nh×n,
chóng ta cã khuynh híng
lo¹i bá sù biÕn ®æi kh«ng
®¸ng kÓ cña nh÷ng h×nh
khèi. VÝ dô: mét bøc têng
®îc uèn cong nhÑ sÏ ®îc
nhËn thøc nh mét diÖn
ph¼ng. YÕu tè gãc sÏ
kh«ng ®îc nhËn ra.

Sù lÖch híng nµo t¹o gãc

vu«ng, gãc nhän,..?

Mét ®o¹n th¼ng? …hay

gÉy khóc?

Mét ph©n ®o¹n cong?...

hay chØ lµ sù thay ®æi
cña ®êng th¼ng?

 C¸c yÕu tè gèc x¸c ®Þnh vÞ

trÝ gÆp nhau cña hai mÆt.

86
 NÕu hai mÆt nµy chØ ®¬n
gi¶n c¾t nhau, sù hiÖn h÷u
cña gãc sÏ phô thuéc vµo c¸ch
xö lý thÞ c¶m cña hai mÆt
gÇn kÒ. Gãc trong tr¹ng th¸i
nµy nhÊn m¹nh khèi tÝch cña
h×nh thÓ.
 Mét tr¹ng th¸i gãc cã thÓ ®îc
t¨ng cêng bëi viÖc t¸ch rêi ra
mét yÕu tè riªng biÖt, ®éc lËp
víi c¸c mÆt nã liªn kÕt. YÕu tè
nµy biÓu lé gãc nh mét tuyÕn
tè c¸c ®Þnh râ c¹nh cña c«ng
tr×nh vµ trë thµnh mét h×nh
¶nh râ rµng cña h×nh thÓ.
 NÕu mét kho¶ng më ®îc ®Ò
xuÊt vÒ mét phÝa cña gãc,
mét mÆt sÏ tr¸nh c¾t mÆt kia.
Kho¶ng më nµy lµm suy yÕu
tr¹ng th¸i gãc, lµm gi¶m nhÑ
tÝnh x¸c ®Þnh cña khèi h×nh
vµ nhÊn m¹nh tÝnh mÆt
ph¼ng cña c¸c diÖn gÇn kÒ.
 NÕu c¶ hai mÆt cßn l¹i còng
lui vµo mét kho¶ng kh«ng gian
sÏ ®îc t¹o nªn thay thÕ cho
gãc. Tr¹ng th¸i gãc nµy sÏ lµm
gi¶m gi¸ trÞ cña khèi h×nh
thÓ, cho phÐp kh«ng gian néi
thÊt ®îc béc lé ra bªn ngoµi vµ
x¸c ®Þnh c¸c mÆt nh c¸c yÕu
tè diÖn trong kh«ng gian.
 ViÖc bo trßn c¸c gãc nhÊn
m¹nh sù liªn tôc cña mÆt bao
che, sù c« ®äng cña khèi tÝch
vµ lµm mÒm dÞu ®êng bao.
Tû lÖ b¸n kÝnh ®êng cong lµ
87
rÊt quan träng. NÕu qu¸ nhá,
nã sÏ g©y c¶m gi¸c kh«ng
®¸ng kÓ, nÕu qu¸ lín, nã sÏ t¸c
®éng ®Õn kh«ng gian néi
thÊt nã bao che vµ c¶ kh«ng
gian ngo¹i thÊt nã m« t¶.

B¶o tµng Everson, Syracuse, New York, 1968,

I.M.Pei::
C¸c gãc kh«ng ®îc xö lý nhÊn m¹nh h×nh khèi cña
c«ng tr×nh.

88
 Chi tiÕt xö lý gãc ë ®Òn Izumo,
Shimane Perfecture, J©pn, 717SCN.

Chi tiÕt gãc, Commonwealth

Promenade Apartment, Chicago,
1923-1956, Mies Van Der Rohe: Thµnh
phÇn gãc ®éc lËp víi c¸c mÆt ph¼ng
têng kÕ cËn.

89
Chi tiÕt gãc, The Bassilicia, Vicenza, Italy, 1554, Andrea Palladio.

§µi thiªn v¨n Einstein, Potsdam, §øc, 1919, Mendelsohn.

C¸c gãc cong thÓ hiÖn sù liªn tôc

cña c¸c mÆt ph¼ng, sù mÒm m¹i
cña h×nh thÓ.

90
Th¸p Laboratorry, , Johnson Wax Building, Rache, Wisconsin, 1950, Frank
Lloyd Wright.

BiÖt thù Kaufmann Desert, Palm Springs, 1946, Richard Neutra.

C¸c kho¶ng më ë gãc nhÊn m¹nh tÝnh x¸c ®Þnh cña c¸c diÖn ph¼ng.

91
Nghiªn cøu thiÕt kÕ, 1923, Van Doesburg vµ Esteren.

Sù nhËn thøc vÒ h×nh d¸ng, kÝch thíc, tû lÖ,… vµ träng lùc thÞ gi¸c cña
mét diÖn tuú thuéc vµo nh÷ng ®Æc tÝnh bÒ mÆt vµ bao c¶nh xung
quanh.
 Sù t¬ng ph¶n râ nÐt
gi÷a mÇu s¾c cña diÖn
víi mÇu s¾c cña bao
c¶nh cã thÓ lµm næi râ
h×nh d¸ng cña diÖn,
trong khi viÖc ®iÒu
chØnh gi¸ trÞ s¾c diÖn sÏ
lµm t¨ng hay gi¶m träng
lùc thÞ gi¸c cña nã.

 Mét gãc nh×n th¼ng

ph¶n ¸nh ®óng vÒ diÖn,
mét gãc nh×n xiªn sÏ lµm
biÕn d¹ng nã.

 C¸c yÕu tè ®· x¸c

®Þnh trong trêng nh×n
92
 sÏ t¨ng cêng sù nhËn thøc
vÒ kÝch thíc, tû lÖ cña
diÖn.

 KÕt cÊu bÒ mÆt cïng

víi mÇu s¾c ¶nh hëng
®Õn träng lîng thÞ gi¸c
vµ tû lÖ cña mét diÖn vµ
møc ®é nã ph¶n chiÕu
¸nh s¸ng, ph¶n x¹ ©m
thanh.

 ChiÒu híng, kÝch thíc

cña c¸c mÉu h×nh quang
häc cã thÓ lµm biÕn d¹ng
h×nh d¸ng hoÆc phãng
®¹i h×nh d¸ng cña mét
diÖn.

Mét nhµ chung c trªn ®êng Vincent,

London, 1928, Edwin Lutyens.
93
Palazzo Medici-Ricardo, Florence, Italy, 1444, Michelozzi.

BiÖt thù Hoffman, phÝa

§«ng Ampton, New York,
1966-1967, Richard
Meier.

MÇu s¾c, kÕt cÊu bÒ

mÆt, mÉu h×nh cña
diÖn sÏ x¸c ®Þnh sù
hiÖn h÷u cña c¸c bÒ
mÆt vµ c¶ träng lîng
thÞ gi¸c cña h×nh thÓ.

John Deere& Company Building, Moline,

Illinois, 1961-1964, Eero Saaninen vµ céng

94
 sù: C¸c thiÕt bÞ che n¾ng d¹ng tuyÕn nhÊn
m¹nh ph¬ng ngang cña c«ng tr×nh.

C¸c mÉu h×nh d¹ng tuyÕn cã kh¶ n¨ng

nhÊn m¹nh chiÒu cao, chiÒu dµi cña h×nh
thÓ, kÕt nèi c¸c mÆt còng nh x¸c ®Þnh
chÊt lîng kÕt cÊu bÒ mÆt.

Tßa nhµ CBS, New York, 1962-1964, Eero

Saarinen vµ céng sù: C¸c mÉu h×nh d¹ng
tuyÕn ®øng nhÊn m¹nh chiÒu cao cña
c«ng tr×nh.

Ng©n hµng Fukuoka Sogo, 1971, Arata

Isozaki, mét mÉu thøc d¹ng líi ®iÒu chØnh
tæ hîp ba chiÒu.

Sù chuyÓn ®æi tõ nhiÒu Trung t©m nghiªn cøu IBM, La

kho¶ng më trªn mÆt têng Guade, Var, Ph¸p, 1960-1961, Marcel
®Õn mét mÆt kÝnh më réng Breuer: H×nh thøc ba chiÒu cña c¸c
®îc x¸c ®Þnh víi hÖ khung kho¶ng më t¹o nªn kÕt cÊu ¸nh s¸ng,
d¹ng tuyÕn. bãng ®æ.

95
Nhµ thê First Unitarian, Rochester, New York, 1956-1967, Louis Kahn: Sö
dông c¸c kho¶ng më, c¸c hèc têng ng¾t ®o¹n sù liªn tôc cña c¸c diÖn têng.

96
97