3-Kh«ng gian vµ

h×nh thÓ
"Ba m¬i t¨m hoa nèi kÕt víi nhau t¹o nªn
mét b¸nh xe, nhng chÝnh nhê nh÷ng
kho¶ng trèng kh«ng gi÷a c¸c t¨m hoa,
b¸nh xe míi cã thÓ dïng ®îc. Nhåi ®Êt
sÐt ®Ó lµm c¸i t¸ch, nhng chÝnh nhê
vµo kho¶ng trèng ë gi÷a, c¸i cèc míi sö
dông ®îc. §ôc cöa ®i vµ cöa sæ ®Ó t¹o
nªn c¨n nhµ, nhng chÝnh nhê nh÷ng
kho¶ng trèng do cöa t¹o thµnh mµ ng«i
nhµ míi sö dông ®îc. VËy kh«ng ph¶i lµ
c¸i "cã " míi cã lîi mµ thùc ra c¸i "kh«ng"
míi lµ h÷u dông.
L·o Tö - ThÕ kû 6 Sau C«ng nguyªn.

91
Kh«ng gian bao quanh sù tån t¹i cña
chóng ta. Chóng ta di chuyÓn quan
s¸t h×nh thÓ, l¾ng nghe ©m thanh,
c¶m nhËn h¬i thë cña mïa xu©n, ngöi
thÊy mïi th¬m cña hoa ®ang në trong
kho¶ng kh«ng gian. Nã còng lµ mét
chÊt liÖu nh gç, ®¸. Ngay c¶ khi nã
vèn lµ nh÷ng h¬i níc v« h×nh. H×nh
thÓ thÞ gi¸c, kÝch thíc, tû lÖ, chÊt lîng
¸nh s¸ng, tÊt c¶ nh÷ng ®Æc tÝnh nµy
phô thuéc vµo nhËn thøc vÒ ®êng
bao kh«ng gian, ®îc x¸c ®Þnh b»ng
c¸c thµnh tè cña h×nh khèi. Khi kh«ng
gian ®îc chiÕm ngù, ®îc bao bäc, ®îc
tæ chøc bëi c¸c yÕu tè h×nh khèi,
kiÕn tróc trë nªn hiÖn h÷u.

92
§Òn Partheon, Rome, 120-124 TCN.

93
Trêng nh×n cña chóng ta thêng bao gåm c¸c yÕu tè phøc hîp,kh¸c nhau vÒ
h×nh d¸ng, kÝch thíc, mÇu s¾c hoÆc ph¬ng híng. §Ó cã thÓ lÜnh héi tèt
h¬n cÊu tróc mét trêng nh×n, chóng ta cã khuynh híng tæ chøc c¸c thµnh
tè vµo hai nhãm ®èi nghÞch nhau. Nh÷ng thµnh tè x¸c ®Þnh ®îc nhËn
thøc nh nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng thµnh tè phñ ®Þnh cung cÊp mét ph«ng
nÒn cho h×nh ¶nh ®ã.
NhËn thøc cña chóng ta vÒ mét
tæ hîp phô thuéc vµo c¸ch
chóng ta ph©n tÝch sù t¬ng t¸c
gi÷a nh÷ng thµnh tè x¸c ®Þnh
vµ c¸c thµnh tè phñ ®Þnh trong
trêng nh×n. VÝ dô trong h×nh
1 , nh÷ng ký tù ®îc xem nh
nh÷ng h×nh ¶nh ®en trªn
ph«ng nÒn tr¾ng cña mÆt
giÊy. KÕt qu¶ lµ chóng ta cã thÓ
hiÓu ®îc tæ chøc cña chóng
thµnh tõ, c©u vµ ®o¹n v¨n.
Trong h×nh 2, ký tù "a" ®îc
xem lµ mét h×nh ¶nh kh«ng
chØ v× nã lµ mét thµnh phÇn
trong dÉy alphabet mµ cßn v×
®Æc tÝnh kh¸c biÖt cña nã so
víi ph«ng nÒn vµ vÞ trÝ c« lËp
trong bao c¶nh. Tuy nhiªn khi
nã ph¸t triÓn vÒ kÝch thíc, c¸c
yÕu tè bªn trong bao quanh ký
tù sÏ thu hót sù chó ý cña chóng
ta. Vµ ®Õn khi mèi quan hÖ
gi÷a h×nh ¶nh vµ ph«ng nÒn
trë nªn mËp mê, ®ång thêi
nhËn thøc cña chóng ta vÒ
®Æc tÝnh tríc - sau cña chóng
còng chuyÓn ®æi.
Tuy vËy, trong tÊt c¶ c¸c trêng
hîp, chóng ta nªn hiÓu r»ng
nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng yÕu

94
 tè x¸c ®Þnh thu hót sù chó ý
cña chóng ta, kh«ng thÓ tån t¹i
nÕu kh«ng cã sù t¬ng ph¶n víi
ph«ng nÒn. Nh÷ng h×nh ¶nh
vµ ph«ng nÒn lu«n lµ nh÷ng
yÕu tè t¬ng ph¶n hau. Chóng
cïng t¹o nªn mét thùc thÓ
kh«ng t¸ch rêi - mét sù hîp nhÊt
cña nh÷ng yÕu tè t¬ng ph¶n.
B¶n chÊt cña kiÕn tróc ®îc
h×nh thµnh tõ sù hßa hîp gi÷a
c¸c yÕu tè h×nh thÓ vµ kh«ng
gian.

A, B, C,
A. TuyÕn c¸c ®Þnh ®êng giíi h¹n gi÷a khèi ®Æc vµ kho¶ng rçng.
B. H×nh thÓ cña khèi ®Æc ®îc minh häa nh mét h×nh ¶nh.
C. H×nh thÓ cña kho¶ng kh«ng gian ®îc minh häa nh mét h×nh ¶nh.

H×nh khèi kiÕn tróc xuÊt hiÖn trong sù t¬ng quan gi÷a khèi vµ kh«ng gian.
Trong khi thÓ hiÖn vµ ®äc nh÷ng b¶n vÏ, chóng ta thêng quan t©m ®Õn
h×nh khèi trong kh«ng gian còng nh b¶n th©n khèi kh«ng gian.

Mét phÇn b¶n

®å Rome, ®-

95
îc vÏ bëi
Giambattista
Nolli, 1748.

Tuú thuéc vµo viÖc chóng ta nhËn thøc nh÷ng yÕu tè x¸c ®Þnh, mèi quan
hÖ h×nh - nÒn gi÷a h×nh khèi vµ kh«ng gian cã thÓ bÞ ®¶o ngîc. Trong
mét phÇn b¶n ®å, c¸c c«ng tr×nh xuÊt hiÖn nh nh÷ng h×nh thÓ kh¼ng
®Þnh x¸c lËp nªn c¸c kh«ng gian ®êng phè. Trong mét sè phÇn kh¸c, c¸c
kh«ng gian qu¶ng trêng, c¸c kh«ng gian lín bªn trong c«ng tr×nh ®îc xem
nh nh÷ng thµnh phÇn kh¼ng ®Þnh, lÊy c¸c c«ng tr×nh lµm nÒn ®Ó næi
bËt.
Mèi quan hÖ céng sinh cña h×nh khèi vµ kh«ng gian trong kiÕn tróc cã thÓ
®îc kh¶o s¸t vµ t×m thÊy trong nhiÒu tû lÖ kh¸c nhau. ë mçi møc ®é,
chóng ta kh«ng chØ quan t©m ®Õn h×nh thÓ cña c«ng tr×nh mµ cßn
quan t©m ®Õn t¸c ®éng cña nã ®Õn kh«ng gian xung quanh nã. ë tû lÖ
quy ho¹ch, chóng ta cÇn c©n nh¾c cÈn thËn vai trß cña mét c«ng tr×nh lµ
tiÕp tôc ph¸t triÓn cÊu tróc hiÖn h÷u, lµ thiÕt lËp ph«ng nÒn cho c¸c c«ng
tr×nh kh¸c, c¸c ®Þnh nªn mét kh«ng gian quy ho¹ch, hoÆc nã cã thÓ ®øng
®éc lËp nh mét chñ thÓ quan träng trong kh«ng gian.
ë tû lÖ mét c«ng tr×nh kiÕn tróc, cã nhiÒu ph¬ng thøc kh¸c nhau cho
sùlliªn hÖ gi÷a h×nh thÓ c«ng tr×nh vµ kh«ng gian quanh nã.
A. ThiÕt lËp mét bøc têng däc
theo mét c¹nh cña mÆt
b»ng vµ t¹o nªn mét kh«ng
gian x¸c ®Þnh bªn ngoµi.
B.Bao quanh khÐp kÝn mét
kh«ng gian s©n trong,
atrium bªn trong c«ng
tr×nh.
C.KÕt hîp kh«ng gian néi thÊt
vµ kh«ng gian ngo¹i thÊt

96
 trong mét mÆt b»ng ®îc
bao che.
D. KhÐp kÝn mét
phÇn mÆt b»ng.
E. §øng ®éc lËp nh mét h×nh
thÓ kh¸c biÖt trong kh«ng
gian.
F. Më réng vµ t¹o nªn mét diÖn
lín cho c¶ mÆt b»ng.
G. §øng ®éc lËp
trong mÆt b»ng nhng cã
nh÷ng kh«ng gian ngo¹i thÊt
nh sù më réng cña kh«ng
gian ngo¹i thÊt.
H.§øng ®¬n lÎ nh mét h×nh
thÓ x¸c ®Þnh trong kh«ng
gian.

Pizza of San Marco, Venice. Boston City Hall, 1960, Kallman,

McKinnell vµ Knowles.
Nhµ h¸t ë Seinajoli, PhÇn
Lan, 1968-1969, Alvar
Aalto.

97
ë tû lÖ mét c«ng tr×nh kiÕn
tróc, h×nh d¸ng c¸c bøc têng ®-
îc xem nh nh÷ng yÕu tè x¸c
®Þnh trªn mÆt b»ng. Tuy nhiªn
nh÷ng kho¶ng trèng gi÷a chóng
kh«ng chØ ®îc xem ®¬n gi¶n
nh ph«ng nÒn mµ cßn lµ nh÷ng
h×nh ¶nh cã thÓ thøc, cã h×nh
d¸ng trong b¶n vÏ.
H×nh thÓ vµ ®êng bao kh«ng
gian trong mét c«ng tr×nh x¸c
®Þnh hoÆc ®îc x¸c ®Þnh bëi
nh÷ng kh«ng gian xung quanh
nã. VÝ dô, trong nhµ h¸t Sunajoki
cña Alvar Aalto, chóng ta cã thÓ
nhËn ra nhiÒu lo¹i h×nh khèi
kh«ng gian vµ ph©n tÝch c¸ch
thøc chóng t¸c ®éng lÉn nhau.
Mçi lo¹i cã mét gi¸ trÞ chøc n¨ng
bÞ ®éng hay chñ ®éng trong
viÖc x¸c ®Þnh kh«ng gian.
A. C¸c kh«ng gian nh v¨n phßng, cã chøc
n¨ng ®Æc biÖt gièng nhau, cã thÓ ®îc
tæ hîp theo h×nh th¸i ®¬n lÎ, h×nh
th¸i tuyÕn vµ h×nh th¸i ph©n t¸n.
B. C¸c kh«ng gian nh héi trêng, víi nh÷ng
chøc n¨ng ®Æc biÖt vµ nh÷ng yªu cÇu
vÒ kü thuËt ®Æc biÖt, ®ßi hái mét
h×nh th¸i ®Æc biÖt vµ sÏ t¸c ®éng
®Õn h×nh thÓ c¸c kh«ng gian xung
quanh nã.
C. C¸c kh«ng gian nh hµnh lang, rÊt dÔ bÞ
¶nh hëng vµ ®îc x¸c ®Þnh bëi c¸c
kh«ng gian, hoÆc nhãm kh«ng gian
xung quanh nã.
ThËm chÝ ë tû lÖ mét c¨n phßng, c¸c vËt
dông cã thÓ ®øng ®éc lËp nh mét h×nh
thÓ trong kh«ng gian hoÆc gãp phÇn x¸c
98
Qu¶ng trêng Giron, Columbia, Ch©u Nam Mü.

Khi ®Æt mét h×nh ¶nh hai chiÒu lªn mÆt giÊy, nã sÏ ¶nh hëng ®Õn
kho¶ng giÊy xung quanh. T¬ng tù mét h×nh khèi ba chiÒu sÏ béc lé râ rµng
khèi kh«ng gian quanh nã ®Ó thiÕt lËp vïng ¶nh hëng. PhÇn tiÕp theo cña
ch¬ng nµy sÏ bµn ®Õn nh÷ng tuyÕn ngang, ®øng vµ tr×nh bÇy nh÷ng vÝ
dô vÒ c¸ch thøc tæ chøc kh¸c nhau ®Ó thiÕt lËp c¸c kiÓu lo¹i kh«ng gian
kh¸c nhau.

MÆt ph¼ng nÒn:

99
Mét mÆt ph¼ng n»m
ngang, mét h×nh ¶nh
trong sù t¬ng ph¶n víi
bao c¶nh, sÏ c¸c ®Þnh
mét vïng kh«ng gian
®¬n gi¶n. Vïng kh«ng
gian nµy cã thÓ ®îc
t¨ng cêng theo c¸c
c¸ch sau:

N©ng cao mÆt

ph¼ng nÒn:
Mét mÆt ph¼ng ngang
®îc n©ng cao h¬n
mÆt nÒn, t¹o ra c¸c
mÆt ®øng däc theo
c¸c c¹nh, t¨ng cêng
thªm sù t¸ch biÖt gi÷a
vïng kh«ng gian cña nã
víi bao c¶nh.

H¹ thÊp mÆt ph¼ng

nÒn:
Mét mÆt ph¼ng ®îc h¹
thÊp vµo trong mÆt
nÒn, cïng víi c¸c mÆt
®øng ®îc t¹o ra, x¸c
®Þnh nªn mét kh«ng
gian riªng biÖt.

MÆt ph¼ng trªn cao

:
Mét mÆt ph¼ng trªn
cao cïng víi mÆt nÒn sÏ
t¹o ra mét khèi kh«ng
gian riªng biÖt.
100
§Ó cho c¸c mÆt ph¼ng
ngang ®îc xem nh mét
h×nh ¶nh, cÇn cã sù
kh¸c biÖt vÒ mÇu s¾c,
kÕt cÊu bÒ mÆt,.. gi÷a
bÒ mÆt cña nã vµ khu
vùc bao quanh.

Sù x¸c ®Þnh c¸c gãc,

c¹nh cµng râ nÐt, khu
vùc cña nã cµng t¸ch
biÖt.

MÆt dï cã sù lu chuyÓn
kh«ng gian b¨ng qua,
mét vïng mÆt ph¼ng
ngang còng t¹o nªn mét
kh«ng gian, mét khu vùc
bªn trong ®êng bao cña
nã.

C¸c bÒ mÆt ®îc béc lé

râ nÐt trong mÆt ®Êt
hoÆc mÆt sµn, thêng ®-

101
 îc sö dông trong kiÕn tróc
®Ó x¸c ®Þnh vïng kh«ng
gian trong mét bao c¶nh
réng h¬n.

C¸c vÝ dô trong trang

tiÕp theo minh häa c¸ch
thøc x¸c ®Þnh laäi kh«ng
gian nµy cã thÓ ®îc dïng
®Ó t¸ch biÖt lèi ®i, n¬i
nghØ ng¬i, x¸c ®Þnh
khu vùc cña c«ng tr×nh
kiÕn tróc, ph©n biÖt mét
vïng chøc n¨ng bªn trong
khu vùc mét phßng
kh¸ch.

Parterre de Broderie, Cung ®iÖn

Versailles, Ph¸p, TK 17, AndrÐ Le
§êng phè ë Wooodstock, Oxfordshire, Anh.
N«tre.

102
 Néi thÊt phßng kh¸ch, New
Cung ®iÖn Katsura, Kyoto, NhËt B¶n, TK 17.
Canaan, Connecticut, 1949,
Phillip Johnson.

N©ng cao mét phÇn

mÆt nÒn sÏ t¹o nªn mét
ph¹m vi riªng biÖt trong
mét bao c¶nh kh«ng
gian réng h¬n. Sù thay
®æi ®é cao däc theo
c¸c c¹nh, x¸c ®Þnh nªn
®êng kh«ng bao cña
kh«ng gian xuyªn qua
nã.

NÕu ®Æc tÝnh bÒ mÆt

cña mÆt nÒn ®îc duy
tr× ë mÆt ph¼ng ®îc
n©ng cao, th× ë khu
vùc ®îc t¹o ra cã thÓ ®-
îc xem nh mét phÇn cña
kh«ng gian xung quanh.
Tuy nhiªn, nÕu tr¹ng th¸i
c¸c c¹nh ®îc thay ®æi
trong h×nh thøc, mÇu
103
 s¾c, kÕt cÊu bÒ mÆt,
khu vùc ®îc t¹o ra sÏ
hoµn toµn t¸ch biÖt víi
kh«ng gian xung quanh.

Fatehpur Siki, Palace

Complex of Akbar the
Great, Mogul Emperor of
Indian, 1569-1574. Mét
n¬i chèn ®Æc biÖt ®îc
thiÕt lËp víi mét mÆt
nÒn næi bªn trªn hå níc
nh©nt¹o, ®îc bao
quanh lµ khu vùc nhµ
vua sèng vµ nghØ ng¬i.

Møc ®é sù liªn tôc cña

kh«ng gian, cña trêng
nh×n ®îc duy tr× gi÷a
mét kh«ng gian ®îc
n©ng cao vµ bao c¶nh
phô thuéc vµo tû lÖ biÕn
®æi cao ®é.
1. C¹nh cña khu vùc ®îc
x¸c ®Þnh t¬ng ®èi,
sù liªn tôc cña trêng
nh×n vµ cña kh«ng
104
 gian ®îc duy tr×, sù
tiÕp cËn vËt lý hoµn
toµn ®îc ®¸p øng.
2. Trêng nh×n ®îc liªn
tôc, kh«ng gian bÞ
gi¸n ®o¹n,. Sù tiÕp
cËn vËt lý ®ßi hái t¹o
bËc thang hoÆc t¹o
®êng dèc.
3. Trêng nh×n vµ kh«ng
gian bÞ gi¸n ®o¹n.
Ph¹m vi cña mÆt
ph¼ng n©ng cao bÞ
c« lËp khái mÆt ®Êt
hoÆc mÆt sµn. MÆt
ph¼ng n©ng cao cã
thÓ chuyÓn ®æi
thµnh yÕu tè bao che
cho kh«ng gian bªn d-
íi.

105
 Acropol, Athen, TK5 TCN.

§Òn Shrine, Shimane Prefecture, NhËt B¶n, 717 SCN (®îc x©y l¹i n¨m 1774)

§Òn thê thÇn Jupiter Capitolinus, Rome, 509 TCN

N©ng cao mét phÇn mÆt

nÒn t¹o nªn mét bÖ cao
®Ó ®ì h×nh khèi c«ng
tr×nh. MÆt nÒn ®îc
n©ng cao cã thÓ do hiÖn
106
tr¹ng tù nhiªn cã s½n
hoÆc cã thÓ lµ mét cÊu
tróc nh©n t¹o ®Ó t«n
cao c«ng tr×nh so víi bao
c¶nh, hoÆc nhÊn m¹nh
h×nh ¶nh cña nã trong
khu vùc. C¸c vÝ dô díi
®©y minh ho¹ c¸c c¸ch
®îc sö dông cho c¸c c«ng
tr×nh t«n nghiªm, c¸c
c«ng tr×nh l¨ng tÈm.

§iÖn Th¸i Hoµ, Tö CÊm Thµnh, B¾c Kinh, 1672.

107
S©n trong cña cung ®iÖn, Tö CÊm
Thµnh, B¾c Kinh, TK15.
Mét mÆt nÒn ®îc n©ng cao cã thÓ
x¸c ®Þnh mét kh«ng gian chuyÓn
tiÕp gi÷a néi thÊt c«ng tr×nh vµ
m«i trêng bªn ngoµi. Cïng víi diÖn
m¸i, nã trë thµnh mét cæng vµo
riªng t hoÆc mét hµng hiªn.

MÆt c¾t BiÖt thù Farnswoth, Plano, Illinois, 1950, Mies Van Der Rohe: BiÖt
thù Farnswoth ®îc n©ng cao h¬n møc níc d©ng cña s«ng Fox; mÆt nÒn ®-
îc n©ng cao nµy cïng víi diÖn trÇn x¸c ®Þnh nªn khèi kh«ng gian ®îc n©ng
cao trªn kh«ng so víi mÆt ®Êt.

108
BÖ thê trong nhµ nguyÖn
Cistercian Manastery cña La
Tourette gÇn Lyons, Ph¸p, 1956-
1959, Le Corbusier

Mét phÇn cña sµn ®îc

n©ng cao ®Ó thiÕt lËp
mét khu vùc ®Æc biÖt
trong mét phßng lín h¬n.
Kh«ng gian nµy nh mét sù
rót lui khái ho¹t ®éng
xung quanh hoÆc lµ bËc
thÒm ®Ó quan s¸t kh«ng
gian xung quanh. Trong
c«ng tr×nh t«n gi¸o, nã
x¸c ®Þnh mét kh«ng gian
linh thiªng, thÇn th¸nh.

109
East Harlem Preschool, New York, 1970, Hammel Grªn&Abrahamson

H¹ thÊp mét phÇn cña

mÆt nÒn sÏ c« lËp mét
vïng kh«ng gian khái
mét bao c¶nh lính¬n.
C¸c mÆt ®øng ®îc t¹o
ra sÏ x¸c ®Þnh ®êng
bao cña ph¹m vi ®ã.
C¸c ®êng bao nµy
kh«ng nh trong trêng
hîp mÆt nÒn n©ng
cao - cã gi¸ trÞ tëng t-
îng - mµ hoµn toµn
h÷u h×nh vµ t¹o nªn
nh÷ng bøc têng cña
kh«ng gian.
Vïng kh«ng gian cã thÓ
trë nªn râ rµng h¬n bëi
c¸ch xö lý t¬ng ph¶n
gi÷a vïng h¹ thÊp vµ
mÆt nÒn xung quanh.

Sù t¬ng ph¶n vÒ h×nh

thÓ, h×nh häc hoÆc
ph¬ng híng cã thÓ
t¨ng cêng nh÷ng ®Æc
tÝnh vµ tÝnh ®éc lËp
cña vïng h¹ thÊp.

110
[Page 109]

Møc ®é liªn tôc cña

kh«ng gian gi÷a vïng
kh«ng gian lâm vµ
bao c¶nh xung
quanh phô thuéc vµo
tû lÖ biÕn ®æi cao
®é:
 Vïng h¹ thÊp chØ
lµ mét sù gi¸n
®o¹n cña mÆt
nÒn vµ vÉn duy
tr× tÝnh trän vÑn
cña kh«ng gian.
 Gia t¨ng ®é s©u
cña vïng h¹ thÊp
sÏ lµm suy yÕu sù
liªn hÖ thÞ gi¸c
cña nã víi kh«ng
gian xung quanh
vµ t¨ng cêng
®Æc tÝnh riªng
biÖt cña khèi
kh«ng gian.
 Khi mÆt nÒn gèc
vît qu¸ tÇm m¾t,
vïng h¹ thÊp trë
thµnh mét c¨n

111
 phßng riªng biÖt
t¸ch rêi.
Cã thÓ t¹o nªn sù
chuyÓn tiÕp cao ®é
b»ng bËc thÒm, ®-
êng dèc, gióp t¨ng c-
êng sù liªn tôc gi÷a
c¸c kh«ng gian lâm
vµ vïng cao xung
quanh nã.
Trong khi mét kh«ng
gian ®îc n©ng cao
diÔn t¶ b¶n chÊt h-
íng ngo¹i hay sù
quan träng, mét
kh«ng gian ®îc h¹
thÊp l¹i ¸m chØ ®Õn
b¶n chÊt híng néi
hay dÆc tÝnh che
chë, b¶o vÖ.

Nhµ h¸t ngoµi trêi Epidauros, Hy

L¹p, 350 TCN, Polycleitos

112
Vïng h¹ thÊp trong ®Þa
h×nh cña
mÆt b»ng ®îc sñ dông nh
kh¸n ®µi cho c¸c ®Êu tr-
êng, c¸c nhµ h¸t ngoµi trêi.
Sù thay ®æi tù nhiªn vÒ
cao ®é cã lîi vÒ híng s¸ng
còng nh ©m thanh cho
nh÷ng kh«ng gian nµy.

Lower Plazz, Rockefeller Center, New

York, 1930, Wallace K. Harrison vµ
Max Abramovitz

113
Ng«i lµng díi mÆt ®Êt, gÇn Loyang, Trung Quèc

MÆt nÒn cã thÓ ®îc h¹ thÊp ®Ó tæ

chøc mét kh«ng gian ngoµi trêi cho
nh÷ng c«ng tr×nh ngÇm. Mét s©n
trong lâm, võa ®îc b¶o vÖ khái søc
giã, tiÕng ån, nhng vÉn duy tr× ®îc
c¸c ®iÒu kiÖn tho¸ng khÝ, ¸nh s¸ng,
tÇm nh×n cho nh÷ng kh«ng gian
ngÇm híng vÒ nã.

Trong c¶ hai vÝ dô trªn Alvar

Aalto ®· t¹o nªn khu vùc ®äc
s¸ch trong mét kh«ng gian th
viÖn lín b»ng c¸ch h¹ thÊp mÆt
sµn thÊp h¬n ®é cao chÝnh cña
toµn bé c«ng tr×nh. ¤ng cßn sö
dông c¸c mÆt ®øng bao quanh
lµm kÖ s¸ch.

114
Th viÖn, trung t©m v¨n ho¸
Wulfsburg, Essen, §øc, 1962, Alvar
Aalto

MÆt b»ng mét phÇn th viÖn

Rovaniemi, PhÇn Lan, 1965-
1968, Alvar Aalto

Mét phÇn mÆt c¾t qua phßng ®äc chÝnh

115
C¨n hé trªn b·i biÓn Massachusetts, 1948, Hugh Stubbins.

Mét khu vùc trong mét c¨n phßng lín h¬n cã

thÓ ®îc h¹ thÊp ®Ó biÕn ®æi tû lÖ cña c¨n
phßng vµ x¸c ®Þnh mét kh«ng gian th©n mËt
h¬n bªn trong nã. Mét vïng ®îc h¹ thÊp cßn cã
thÓ ®îc sö dông nh mét kh«ng gian chuyÓn
tiÕp gi÷a hai mÆt sµn cña c«ng tr×nh.

T¬ng tù nh tr¹ng th¸i

cña mét t¸n c©y cho
c¶m gi¸c che ch¾n bªn
díi cÊu tróc dï cña nã,
mét mÆt ph¼ng trªn
116
cao sÏ x¸c ®Þnh mét
vïng kh«ng gian gi÷a
nã vµ mÆt nÒn. V×
c¸c c¹nh cña mÆt trªn
thiÕt lËp ®êng bao
quanh cña khu vùc,
nªn h×nh d¸ng, kÝch
thíc, ®é cao cña nã
quy ®Þnh chÊt lîng cña
kh«ng gian.
Trong khi c¸c sù biÕn
®æi cña mÆt nÒn ®·
®îc ®Ò cËp x¸c ®Þnh
nh÷ng kh«ng gian mµ
giíi h¹n trªn lµ bao c¶nh
xugnn quanh, mét
mÆt ph¼ng trªn cã
kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh
nh÷ng kh«ng gian
riªng biÖt thùc sù bëi
chÝnh nã.
C¸c yÕu tè tuyÕn
®øng cã thÓ ®îc sö
dông ®Ó chèng ®ì
mÆt rrªn, t¨ng cêng
viÖc thiÕt lËp giíi h¹n
cña kh«ng gian mµ
kh«ng ph¸ vì tÝnh lu
chuyÓn cña kh«ng gian
xuyªn qua khu vùc ®ã.
NÕu c¸c c¹nh cña mÆt
trªn h¹ thÊp, hoÆc
mÆt nÒn bªn díi nã ®-
îc t¨ng cêng bëi sù
thay ®æi cao ®é, giíi
h¹n cña khèi kh«ng

117
 gian sÏ trë nªn râ rµng
h¬n.

V× kÌo gç

Di chuyÓn m¸i nhµ ë Guinea Giµn thÐp.

Thµnh phÇn phÝa trªn cao cña mét c«ng
tr×nh chÝnh lµ diÖn trÇn cña nã. Nã
kh«ng chØ b¶o vÖ cho kh«ng gian bªn
trong khái ¸nh mÆt trêi, ma, tuyÕt, mµ
cßn ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn h×nh d¸ng
c«ng tr×nh vµ thiÕt lËp nªn kh«ng gian.
H×nh thøc cña diÖn trÇn, ®Õn lît nã ®- Vßm g¹ch

îc x¸c ®Þnh bëi vËt liÖu, bëi ®Æc tÝnh

cña hÖ cÊu tróc vµ tr¹ng th¸i chÞu t¶i
còng nh vît kho¶ng kh«ng gian.

118
CÊu tróc d©y c¨ng, TriÓn l·m vên quèc gia , Colongne, §øc, 1957, Frei Otto
vµ Peter Stromeyer.

Mét bøc tranh Trung Hoa m« t¶ cÊu tróc lÒu tr¹i x¸c ®Þnh kh«ng gian nghØ
ng¬i.

119
Phßng héi nghÞ Chicago (ph¬ng ¸n), 1953, Mies Van Der Rohe
DiÖn trÇn cã thÓ m« t¶ cô thÓ cÊu tróc chÞu t¶i, truyÒn t¶i cña hÖ kÕt cÊu.

Glass House, New Canaan, Connecticut, 1949, Phillip Johnson.

DiÖn trÇn cã thÓ lµ thµnh phÇn x¸c ®Þnh kh«ng gian lín cña c«ng tr×nh, cã
thÓ tæ chøc nhiÒu h×nh thÓ vµ kh«ng gian bªn díi vßm b¶o vÖ cña nã.

120
Trung t©m Le Corbusier, Zurich, 1963-1967, Le Corbusier.

DiÖn trÇn cña mét kh«ng gian néi thÊt cã thÓ ph¶n ¸nh hÖ cÊu tróc chÞu
t¶i m¸i nhµ hoÆc sµn trªn. V× nã kh«ng ph¶i chèng l¹i c¸c t¸c nh©n khÝ
hËu hay mang mét t¶i träng lín, diÖn trÇn cã thÓ ®îc t¸ch rêi khái mÆt sµn
vµ m¸i vµ trë thµnh mét thµnh phÇn riªng biÖt trong kh«ng gian.

Nh trong c¸c trêng hîp mÆt nÒn cã thÓ ®îc biÕn ®æi ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng
vïng kh«ng gian riªng biÖt trong phßng, diÖn trÇn cã thÓ ®îc h¹ thÊp hoÆc
n©ng cao ®Ó biÕn ®æi tû lÖ cña kh«ng gian, ®Ó tæ chøc ®êng giao
th«ng ngang qua nã, hay cho phÐp ¸nh s¸ng tù nhiªn vµo bªn trong tõ phÝa
trªn.

121
H×nh thøc, mÇu s¾c, kÕt cÊu bÒ mÆt vµ mÉu h×nh cña diÖn trÇn cã thÓ
®îc thao t¸c ®Ó t¨ng cêng ®Æc tÝnh cña ¸nh s¸ng, ©m thanh bªn trong
mét kh«ng gian hoÆc cho nã mét chÊt lîng ph¬ng híng.

C¸c vïng trèng phÝa trong diÖn trÇn, vÝ dô nh lç cöa trêi, cã thÓ cã nh÷ng
h×nh d¸ng ®îc x¸c ®Þnh ®Ó ®ång thêi t¹o nªn mét vïng kh«ng gian bªn d-
íi.

Nhµ cÇu nguyÖn ë tu viÖn

Cistercian cña La Tourette,
gÇn Lyons, Ph¸p, 1956-1959,
Le Corbusier.

Néi thÊt nhµ thê, gi¸o xø

Trung t©m, Wolfsburg, §øc,
1960-1962, Alvar Aalto.

122
Trong c¸c phÇn tríc cña ch¬ng
nµy, c¸c mÆt n»m ngang tæ
chøc nªn kh«ng gian, trong ®ã
c¸c mÆt ®øng ®îc ¸m chØ
nhiÒu h¬n, ®îc m« t¶ s¸t thùc.
C¸c phÇn sau ®©y sÏ bµn vÒ
vai trß quyÕt ®Þnh cña c¸c
yÕu tè ®øng cña hinh thÓ
trong viÖc thµnh lËp nªn
nh÷ng giíi h¹n thÞ gi¸c cña
kh«ng gian.
C¸c h×nh thÓ ®øng cã tÝnh
hiÖn h÷u trong trêng nh×n lín
h¬n c¸c h×nh thÓ n»m ngang,
do ®ã lµ ph¬ng tiÖn tÝch cùc
h¬n trong viÖc x¸c ®Þnh mét
123
khèi kh«ng gian riªng biÖt vµ
cung cÊp c¶m gi¸c khÐp kÝn,
riªng t cho nh÷ng ai bªn trong
nã. Thªm n÷a, nã cßn ®îc sö
dông ®Ó t¸ch biÖt mét kh«ng
gian tõ c¸c kh«ng gian kh¸c
®Ó thiÕt lËp mét ®êng bao
chung cho kh«ng gian néi thÊt
vµ m«i trêng bªn ngoµi.
C¸c yÕu tè ®øng cßn ®ãng
vai trß quan träng trong cÊu
tróc cña kh«ng gian vµ h×nh
thÓ kiÕn tróc. Chóng ta sö
dông nh c¸c yÕu tè chÞu lùc
cho sµn vµ m¸i, chóng cung
cÊp sù che chë, b¶o vÖ khái
c¸c t¸c nh©n khÝ hËu vµ ®Þnh
híng cho giã, nhiÖt ®é, ©m
thanh vµo bªn trong vµ xuyªn
qua kh«ng gian néi thÊt cña
c«ng tr×nh.
YÕu tè tuyÕn
®øng: C¸c yÕu tè
tuyÕn ®øng x¸c
®Þnh c¸c c¹nh vu«ng
gãc cña kh«ng gian.

DiÖn ®øng ®¬n lÎ:

Mét diÖn ®øng ®¬n
lÎ ®Þnh râ kh«ng gian
tríc nã.

DiÖn ®øng d¹ng L:

Mét h×nh th¸i d¹ng L
cña c¸c mÆt th¼ng
124
®øng thiÕt lËp mét
vïng kh«ng gian híng
ngo¹i tõ gãc ra däc ®-
êng chÐo.

C¸c diÖn song song:

Hai diÖn ®øng song
song x¸c ®Þnh mét
khèi kh«ng giangi÷a
chóng ®îc ®Þnh híng
vÒ hai kho¶ng më.

H×nh ch÷ U: Mét

h×nh thÓ ch÷ U cña
c¸c diÖn ®øng x¸c
®Þnh mét khèi kh«ng
gian ®îc ®Þnh híng
chñ yÕu vÒ kho¶ng
më cuèi h×nh thÓ.

Bèn mÆt - khÐp

kÝn: Bèn diÖn ®øng
thiÕt lËp nh÷ng ®êng
bao cña mét kh«ng
gian híng néi vµ g©y
¶nh hëng ®Õn nh÷ng
vïng kh«ng gian xung
quanh.

Mét yÕu tè ®øng nh cét,

th¸p, ®µi tëng niÖm
thiÕt lËp mét ®iÓm trªn
mÆt ®Êt vµ t¨ng cêng sù
hiÖn h÷u trong kh«ng
gian §øng th¼ng vµ ®¬n
®éc, mét yÕu tè th¼ng
125
®øng kh«ng cã tÝnh
®Þnh híng trong kh«ng
gian trõ ®êng dÉn híng
ra ®Õn vÞ trÝ cña nã
trong kh«ng gian. NhiÒu
trôc ngang cã thÓ ®îc t¹o
nªn ®i qua nã.

Khi n»m trong mét kh«ng

gian, cét sÏ x¸c ®Þnh
quanh nã mét vïng kh«ng
gian riªng biÖt, g¾n bã
víi kh«ng gian xung
quanh. Cét nèi kÕt c¸c
mÆt ph¼ng têng khi lµm
bæ trô. Cét nèi kÕt hai
mÆt têng t¹o c¸c gãc cña
mét kh«ng gian. Khi
®øng tù do trong kh«ng
gian, cét x¸c ®Þnh mét
vïng kh«ng gian bªn
trong c¸c ®êng bao.

Khi n»m ë trung t©m

mét kh«ng gian cét sÏ
kh¼ng ®Þnh nã nh mét
t©m ®iÓm cña kh«ng
gian vµ x¸c ®Þnh nh÷ng
vïng kh«ng gian t¬ng
øng gi÷a b¶n th©n cét
vµ c¸c mÆt têng xung
quanh. Cét x¸c ®Þnh nªn
nh÷ng vïng kh«ng gian
cã thø bËc kh¸c nhau vÒ
kÝch thíc, h×nh thøc vµ
vÞ trÝ.

126
Kh«ng cã khèi kh«ng gian
nµo ®îc x¸c ®Þnh mµ
kh«ng cã c¹nh, c¸c gãc
cña nã. C¸c yÕu tè tuyÕn
®îc sö dông cho môc
®Ých ®¸nh dÊu giíi h¹n
cña nh÷ng kh«ng gian yªu
cÇu tÝnh liªn tôc vÒ kh«ng
gian vµ trêng nh×n tíi khu
vùc xung quanh.

Hai cét cã thÓ thiÕt lËp

mét mµng kh«ng gian
trong suèt b»ng søc c¨ng
thÞ gi¸c gi÷a chóng. Ba
hoÆc nhiÒu cét ®îc tæ
chøc ®Ó x¸c ®Þnh c¸c
gãc cña kh«ng gian. Lo¹i
kh«ng gian nµy kh«ng ®ßi
hái mét bao c¶nh lín h¬n
nhng cã thÓ liªn hÖ hoµn
toµn tù do víi nã.

C¸c c¹nh cña khèi kh«ng

gian cã thÓ ®îc t¨ng cêng
b»ng mÆt nÒn vµ viÖc
thiÕt lËp c¸c giíi h¹n trªn
nh c¸c thanh ®µ b¨ng
ngang nèi kÕt c¸c cét
hoÆc mÆt ph¼ng trÇn.
Mét lo¹t c¸c cét lÆp l¹i däc
theo chu vi cã thÓ t¨ng c-
127
êng tÝnh x¸c ®Þnh cña
kh«ng gian.

Piazza Del Campo, Siena, Italy.

C¸c yÕu tè tuyÕn cã thÓ kÕt thóc
mét trôc, ®¸nh dÊu mét trung
t©m trong kh«ng gian quy ho¹ch
hoÆc cung cÊp mét ®iÓm nhÊn
däc theo mét tuyÕn kh«ng gian
quy ho¹ch.

Shokin Tein, Cung ®iÖn Katsura, Kyoto, NhËt

B¶n, TK 17.
Trong vÝ dô trªn Tokobashira thêng lµ mét
th©n c©y tù nhiªn, lµ biÓu tîng ®¸nh dÊu
mét gãc cña Tokonoma bªn trong mét
phßng trµ
128
 Piazza of St. Peter, Rome, 1655-1667, Giovani Bernini.

Taj Mahal, L¨ng Muntaz Mahal, Arga, Ên §é, 1630-1653.

Mét lïm c©y x¸c ®Þnh mét kh«ng

gian bãng r©m trong c«ng viªn.
Mé cña Jahangir, gÇn Lahore.

129
 Mé cña Muntaz Mahal, Argaa.

Mé cña I'timad-Daula, Agraa.

Trong c¸c vÝ dô nµy, nhiÒu h×nh thÓ d¹ng th¸p ®¸nh ®¸u c¸c gãc cña mét
mÆt nÒn, thiÕt lËp mét vïng kh«ng gian - mét khung sên ba chiÒu cho c¸c
cÊu tróc l¨ng tÈm.

Palazzo Antonini, Udine, Italy,

Atrium Tetrastyle, C¨n hé cña Silver
We®ing, Pompei, TK2 TCN
Bèn cét cã thÓ x¸c ®Þnh mét vïng
kh«ng gian riªng biÖt trong mét c¨n
phßng, mét khung c¶nh lín h¬n. Khi
chÞu t¶i cña mét m¸i vßm ë bªn trªn,
c¸c cét nµy t¹o nªn mét s¶nh ®êng
nhá ®ãng vai trß nh mét kh«ng gian
linh thiªng, hay mét trung t©m biÓu
tîng cña kh«ng gian.
Palazzo Antomini, Udine, 1556,
Andrea Palladio.
1556
Andrea
Trong suètPalladio
thêi kú Phôc Hng, Andrea
Palladio hîp nhÊt kiÓu bèn cét nµy vµo
c¸c ®¹i s¶nh, c¸c héi trêng cña nhiÒu
cung ®iÖn. CÊu tróc bèn cét kh«ng
chØ chÞu t¶i cho m¸i vßm hay mÆt
sµn ë phÝa trªn mµ cßn cã chøc n¨ng
®iÒu chØnh, híng ®Õn tû lÖ
Palladian.
Trong c¸c ®¬n vÞ ë biÓn Rach, bèn
cét cïng víi mét mÆt nÒn h¹ thÊp,
130
mÆt trÇn phÝa trªn t¹o nªn mét kh«ng
gian riªng t c¸ch biÖt bªn trong mét
Nhµ ë truyÒn thèng Roma ®iÓn
h×nh, ®îc tæ chøc quanh mét s©n
trêi më, ®îc bao che bëi hÖ cÊu tróc
m¸i víi bèn cét chÞu t¶i ë bèn gãc.
Vitruvius cho ®©y lµ mét atrium
kiÓu bèn cét.

Tu viÖn
Chevanliers,
Mont S.Michel,
Ph¸p, 1203-
1228.

131
Mét lo¹t c¸c cét, c¸c yÕu tè th¼ng ®øng c¸ch ®Òu
nhau t¹o nªn d·y cét. YÕu tè nguyªn mÉu nµy trong
nguyªn lý thiÕt kÕ kiÕn tróc cho phÐp x¸c ®Þnh mét
c¸ch Ên tîng c¸c giíi h¹n cña kh«ng gian mµ sù liªn tôc
vÒ tÇm nh×n, vÒ kh«ng gian, ®îc duy tr× gi÷a nã
vµ kh«ng gian xung quanh. Mét dÉy cét cã thÓ kÕt
nèi víi têng víi chøc n¨ng bæ trô, chÞu t¶i cho bøc t-
êng, ®ång thêi ®iÒu chØnh tû lÖ, nhÞp ®iÖu vµ tû
lÖ cña kh«ng gian c«ng tr×nh.
Mét hÖ líi c¸c cét trong mét c¨n phßng, mét s¶nh ®-
êng lín kh«ng chØ nh»m chÞu t¶i cho sµn, m¸i bªn
trªn. C¸c hµng cét cã trËt tù nµy cã thÓ nhÊn m¹nh
khèi kh«ng gian, t¸ch biÖt c¸c vïng kh«ng gian ®Òu
®Æn trong vïng kh«ng gian vµ thiÕt lËp mét tû lÖ,
nhÞp ®iÖu võa ph¶i, t¨ng cêng sù nhËn thøc vÒ kÝch
thíc cña kh«ng gian.
N¨m 1962 Le Corbusier ph¸t
biÓu vÒ "5 ®iÓm trong kiÕn
tróc míi". NhËn thøc nµy dùa
vµo nh÷ng thµnh tùu quy m«
lín cña kÕt cÊu bª t«ng cèt thÐp
b¾t ®Çu vµo nh÷ng n¨m cuèi
thÓ kû 19. KÕt cÊu nµy, trong
viÖc sö dông cho cét bª t«ng
cèt thÐp ®Ó chÞu t¶i sµn vµ
m¸i vµ t¹o nªn mét kh¶ n¨ng míi
®Ó giíi h¹n kh«ng gian trong
mét c«ng tr×nh.

Sµn bª t«ng cèt thÐp cã thÓ v-

¬n xa khái cét chÞu t¶i thiÕt
lËp mÆt ®øng tù do víi bè côc
132
 têng vµ cöa sæ tù do. Bªn trong
c«ng tr×nh, mét mÆt b»ng tù
do lµ cã thÓ nhê giíi h¹n còng
nh sù s¾p ®Æt cña kh«ng gian
kh«ng cßn bÞ giíi h¹n cña kÕt
cÊu têng chÞu lùc. Kh«ng gian
ngo¹i thÊt cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh
tù do víi v¸ch ng¨n kh«ng chÞu
t¶i vµ bè côc cña nã cã thÓ
hoµn toµn tù do ®¸p øng ch-
¬ng tr×nh yªu cÇu.

Trang tiÕp theo ®©y minh häa

hai vÝ dô t¬ng ph¶n nhau trong
viÖc sö dông mét hÖ líi cét:
1. Mét hÖ líi cét thiÕt lËp mét
kh«ng gian lín, trong ®ã c¸c
kh«ng gian néi thÊt ®îc tæ
chøc tù do.
2. Mét hÖ líi cét t¬ng thÝch chÆt
chÏ víi c¸c kh«ng gian néi thÊt,
cÊu tróc vµ kh«ng gian g¾n
chÆt nhau.

1. Tßa nhµ Milliowners' Associatetion, Almedabad,Ên §é, 1954, Le

Corbusier.

133
 HÖ líi cét MÆt b»ng
tÇng 1

MÆt b»ng tÇng 2

MÆt b»ng tÇng 3

2. Nhµ ë truyÒn thèng

HÖ líi Modulor HÖ cét MÆt b»ng

Mét mÆt th¼ng ®øng ®¬n

®éc trong kh«ng gian t¹o nªn
mét hiÖu qu¶ thÞ gi¸c kh¸c
biÖt ®¸ng chó ý so víi mét cét
®øng riªng lÎ. Mét cét trßn
134
kh«ng cã chiÒu híng næi tréi
nµo kh¸c ngoµi trôc ®øng cña
nã. Mét cét vu«ng cã hai mÆt
t¬ng ®¬ng nhau nªn còng cã
hai trôc gièng nhau. Mét cét
h×nh ch÷ nhËt còng cã hai
trôc nhng chóng kh¸c nhau vÒ
mÆt ¶nh hëng. Khi cét h×nh
ch÷ nhËt trë nªn gÇn gièng víi
mét bøc têng h¬n, nã cã thÓ
xuÊt hiÖn nh mét ph©n ®o¹n
cña mét mÆt ph¼ng x¸c
®Þnh réng h¬n vµ dµi h¬n,
chia c¾t mét khèi kh«ng gian.
Mét mÆt ph¼ng ®øng cã
®Æc tÝnh bÒ mÆt. Hai bÒ
mÆt cña nã x¸c ®Þnh hai c¹nh
cña hai kh«ng gian riªng biÖt
®îc ng¨n c¸ch.
Hai bÒ mÆt cña cïng mét mÆt
th¼ng ®øng cã thÓ t¬ng ®-
¬ng nhay vµ ®èi diÖn víi hai
kh«ng gian t¬ng ®¬ng nhau.
HoÆc chóng cã thÓ kh¸c biÖt
nhau vÒ mÆt h×nh thøc, mÇu
s¾c, kÕt cÊu bÒ mÆt t¬ng
øng víi c¸c tr¹ng th¸i kh«ng
gian kh¸c nhau. Mét mÆt
th¼ng ®øng cã thÓ cã hai
mÆt t¬ng ®¬ng hoÆc mét
mÆt tríc, mét mÆt sau.
Vïng kh«ng gian ®èi diÖn víi
mét mÆt ®øng lµ cha x¸c
®Þnh. MÆt th¼ng ®øng, b¶n
th©n nã chØ cã thÓ thiÕt lËp
mét c¹nh cña vïng kh«ng gian.
§Ó ®Þnh râ giíi h¹n cña mét
135
 khèi kh«ng gian riªng biÖt,
mÆt th¼ng ®øng ph¶i kÕt hîp
víi c¸c yÕu tè kh¸c trong
kh«ng gian.
Mèi t¬ng quan gi÷a ®é
cao cña mét mÆt th¼ng
®øng víi chiÒu cao c¬ thÓ
ngêi sÏ x¸c ®Þnh sù ¶nh h-
ëng cña mÆt ph¼ng
th¼ng ®øng ®Õn kh«ng
gian ®îc m« t¶. Khi chØ
cao 2 feet, mét mÆt
th¼ng ®øng x¸c ®Þnh ®-
êng bao cña kh«ng gian
nhng cung cÊp mét c¶m
gi¸c giíi h¹n rÊt mong
manh. Khi cao ®Õn th¾t
lng, nã b¾t ®Çu cung cÊp
mét c¶m gi¸c vÒ giíi h¹n
nhng vÉn duy tr× tÝnh
tiÕp nèi, sù liªn hÖ thÞ
gi¸c víi c¸c kh«ng gian kÕ
cËn. Khi cao ngang tÇm
m¾t, nã b¾t ®Çu ph©n
®Þnh râ mét kh«ng gian
riªng biÖt. Mét mÆt
th¼ng ®øng cao h¬n tÇm
m¾t con ngêi sÏ lµm gi¸n
®o¹n sù liªn tôc vÒ thÞ
gi¸c vµ kh«ng gian gi÷a
hai khu vùc, cung cÊp mét
c¶mgi¸c m¹nh mÏ vÒ giíi
h¹n.
MÇu s¾c, kÕt cÊu, mÉu
h×nh bÒ mÆt cña mét
mÆt t¸c ®éng ®Õn c¶m

136
gi¸c vÒ tû lÖ, sù c©n
xøng, søc nÆng tri gi¸c.
Khi ®îc liªn kÕt ®Ó x¸c
®Þnh kh«ng gian, mÆt
th¼ng ®øng cã thÓ lµ
mÆt c¬ b¶n ®Þnh râ
chiÒu híng cña kh«ng
gian. Nã cã thÓ ®èi diÖn
víi kh«ng gian vµ x¸c
®Þnh lèi vµo, cã thÓ lµ
yÕu tè ®øng ®¬n ®éc
trong kh«ng gian, chia c¾t
kh«ng gian ra hai khu vùc
ng¨n c¸ch nhng liªn hÖ
nhau.

Mét mÆt ®øng ®¬n lÎ cã thÓ x¸c ®Þnh mÆt ®øng chÝnh cña c«ng tr×nh
tríc mét kh«ng gian c«ng céng, x¸c lËp mét cæng vµo, còng nh kÕt nèi c¸c
vïng kh«ng gian kh¸c nhau trong mét kh«ng gian lín h¬n.

Kh¶i hoµn m«n, Rome, 203 SCN.

§Òn S. Agostino, Rome, 1479-1483, Giacomo Da Pietrasanta.

137
 Glass House, New Canaan, Conneticut, 1949, Phillip Johnson.

Nhµ triÓn l·m German Pavillion t¹i héi chî quèc tÕ

Exposition 1929, Barcelona Ludwig, Mies Van Der
Rohe.

Mét tæ hîp c¸c mÆt th¼ng ®øng

chia c¾t c¸c khu vùc liªn tôc trong
kh«ng gian kiÕn tróc, t¹o nªn c¸c
kh«ng gian më liªn hÖ víi nhau. Sù
chia c¾t nµy kh«ng bao giê t¹o nªn
c¸c vïng khÐp kÝn vµ thiÕu n¨ng
®éng.

138
"A Garden-Wail Building" Ký tóc x¸
sinh viªn, Trêng Selwyn,
Cambridge, Anh, 1959, Jamestirling
vµ James Gowan.

Mét h×nh th¸i c¸c mÆt

ph¼ng th¼ng ®øng
h×nh L x¸c ®Þnh mét
kh«ng gian híng ra däc
theo ®¬ng chÐo tõ
gãc. Trong khi khu vùc
nµy cã tÝnh x¸c ®Þnh,
tÝnh giíi h¹n kh¸ râ
rµng th× c¸c ®Æc tÝnh
®ã sÏ lËp tøc bÞ triÖt
tiªu khi tiÕn xa khái
gãc, tÝnh híng néi cña
khu vùc gÇn gãc sÏ
chuyÓn ho¸ ra tÝnh h-
íng ngo¹i däc theo c¸c
c¹nh më cña nã.

Trong khi hai c¹nh cña

khu vùc ®îc x¸c ®Þnh
139
 râ rµng bëi hai mÆt
th¼ng ®øng th× hai
c¹nh cßn l¹i qu¸ m¬ hå,
trõ khi cã sù t¨ng cêng
thªm cña c¸c yÕu tè
th¼ng ®øng kh¸c, sù
thay ®æi mÆt nÒn
hoÆc mét mÆt trªn
cao.

Khi mét kho¶ng hë ®îc

®Ò xuÊt vÒ mét bªn
cña gãc, tÝnh x¸c
®Þnh khu vùc sÏ bÞ
ph¸ vì. Hai mÆt th¼ng
®øng sÏ bÞ c« lËp
nhau, mÆt nµy sÏ vît
qua mÆt kia vµ chÕ
ngù nã.

NÕu mÆt cßn l¹i còng

më ra ë gãc th× khu
vùc sÏ trë nªn n¨ng
®éng vµ bè côc chÝnh
nã däc theo trôc cña
h×nh th¸i.

Mét c«ng tr×nh cã d¹ng

ch÷ L cã c¸c ®Æc tÝnh ®îc
m« t¶ nh sau: Mét c¹nh cã
thÓ lµ d¹ng tuyÕn kÕt nèi
víi gãc trong ®êng bao,
c¹nh cßn l¹i ®îc xem nh
yÕu tè phô thuéc vµo nã.
HoÆc gãc cã thÓ ®îc bè trÝ
140
nh mét yÕu tè riªng biÖt,
liªn kÕt hai h×nh d¹ng
tuyÕn víi nhau.

Mét c«ng tr×nh cã thÓ cã

d¹ng ch÷ L ®Ó x¸c ®Þnh
gãc cña mÆt b»ng, khÐp
kÝn mét kh«ng gian ngoµi
trêi cã liªn hÖ víi kh«ng
gian néi thÊt h¹¬c b¶o vÖ
kh«ng gian ngoµi trêi khái
c¸c ®iÒu kiÖn ¶nh hëng
xÊu.

H×nh th¸i c¸c mÆt th¼ng

®øng h×nh ch÷c L rÊt æn
®Þnh vµ cã thÓ ®øng
®¬nlÎ trong kh«ng gian.
Chóng lµ nh÷ng kh«ng gian
më, nh÷ng kh«ng gian linh
ho¹t. Chóng cã thÓ ®îc sö
dông ®Ó liªn kÕt víi nhau,
liªn kÕt víi c¸c yÕu tè h×nh
thÓ kh¸c ®Ó tæ chøc nªn
nhiÒu kh«ng gian linh ho¹t.

141
C¸c n«ng tr¹i víi hµng rµo c©y xanh d¹ng L, QuËn Shimane, NhËt B¶n.

142
H×nh th¸i c tró d¹ng L ®îc minh häa kh¸ râ trong vÝ dô trang 136, c¸c n«ng
d©n NhËt B¶n gät c¸c c©y, t¹o nªn nh÷ng hµng rµo h×nh ch÷ L ®Ó che
ch¾n ng«i nhµ vµ m¶nh ®Êt khái giã mïa §«ng vµ b·o tuyÕt.

§¬n vÞ nhµ ë cña nhµ

Kingo Housing gÇn
Elsinore, §an M¹ch, 1958- MÆt b»ng tæng thÓ.
1963, Jorn Utzon. ¦u ®iÓm cña lo¹i h×nh thÓ nµy lµ cung
Tæ chøc c¸c phßng theo h×nh cÊp ®îc s©n trong riªng t, ®îc che ch¾n
th¸i ch÷ L, khÐp kÝn kh«ng gian bëi chÝnh c«ng tr×nh vµ cã thÓ liªn hÖ
sinh ho¹t ngoµi trêi còng lµ vÝ dô trùc tiÕp víi kkh«ng gian néi thÊt. Trong
rÊt phæ biÕn trong kiÕn tróc nhµ trêng hîp nhµ ë Kingo, mçi ®¬n vÞ ®Òu
ë. Mét c¸nh lµ kh«ng gian c«ng cã mét kh«ng gian ngoµi trêi riªng biÖt.
céng trong khi c¸nh kia lµ kh«ng
gian c¸ nh©n, riªng t. Kh«ng
gian phôc vô thêng ®îc tæ chøc
ë gãc hay ë phÇn më réng cña
mét c¸nh.

Nhµ ë Rosenhaun, Florence, Alabama,

1939, Frank Lloyd Wright.
143
Nhµ ë truyÒn thèng ë Kynya, Thæ NhÜ Kú.
Architect'Studio, Helsinki, 1955-1956,
Alvar Aalto
T¬ng tù c¸c vÝ dô vÒ nhµ ë
trong trang 137, c¸c c«ng
tr×nh sö dông h×nh khèi d¹ng
ch÷ L nh mét yÕu tè che
ch¾n. Toµ nhµ History Faculty
ë Cambridge lµ khèi nhµ d¹ng
ch÷ L, cao 7 tÇng bao quanh
mét th viÖn lín - mét kh«ng
gian quan träng nhÊt trong
c«ng tr×nh.
Kh«ng gian ngoµi trêi ®îc c¸c
kiÕn tróc s ë v¨n phßng kiÕn
tróc Helsinki thiÕt kÕ theo
d¹ng khÐp kÝn vµ ®îc sö
dông nh mét nhµ h¸t ngoµi trêi
cho c¸c ho¹t ®éng x· héi vµ
kh«ng gian c¸c buæi thuyÕt
tr×nh. Nã hoµn toµn kh«ng
ph¶i lµ kh«ng gian bÞ ®éng vµ
bÞ giíi h¹n bëi d¹ng h×nh khèi
cña tßa nhµ. Mµ h¬n thÕ n÷a,
nã tù kh¼ng ®Þnh bëi chÝnh
h×nh thÓ râ rµng cña nã vµ
cßn g©y ®îc ¶nh hëng bëi
h×nh thøc ®êng bao cña nã.
144
 HIstory Faculty Building, §¹i häc
Cambride, Anh, 1964-1967, James
Stirling
Berling Building Exposition House, 1931, Mies Van Der Rohe

Nhµ triÓn l·m Berlin, 1931, Mies Van Der Rohe.

Suntop Homes, ®¬n vÞ nhµ ë tõ

lËp, Ardmore, Pennsylvania, 1939,
Frank Lloyd Wright.
Th¸p Diagram St. Mark's, New
York, 1929, Frank Lloyd Wright.

Trong c¸c vÝ dô trªn, c¸c bøc têng

d¹ng ch÷ L chia t¸ch ®¬n vÞ trong
nhµ tø lËp, x¸c ®Þnh c¸c khu vùc
145
trong mét c«ng tr×nh hay c¸c kh«ng
gian trong mét c¨n phßng.

Mét cÆp hai mÆt th¼ng

®øng song song x¸c ®Þnh
vïng kh«ng gian gi÷a
chóng. Kho¶ng kÕt thóc
më cña kh«ng gian ®îc
x¸c ®Þnh bëi c¸c c¹nh
®øng cña c¸c mÆt, t¹o
nªn tÝnh ph¬ng híng râ
nÐt. Ph¬ng híng c¬ b¶n
cña nã chÝnh lµ trôc ®èi
xøng cña hai mÆt th¼ng
®øng. V× hai mÆt song
song kh«ng bao giê giao
nhau t¹i mét gãc, kh«ng
hoµn toµn khÐp kÝn nªn
kh«ng gian cã tÝnh híng ra
ngoµi thiªn nhiªn.
TÝnh x¸c ®Þnh cña vïng
kh«ng gian däc theo
kho¶ng kÕt thóc cña
h×nh th¸i cã thÓ ®îc t¨ng
cêng nhê viÖc biÕn ®æi
mÆt nÒn hay bæ sung c¸c
yÕu tè trªn cao vµ tæ hîp.
Vïng kh«ng gian cã thÓ ®-
îc më réng b»ng c¸ch ph¸t
triÓn mÆt nÒn ra xa
kho¶ng kÕt thóc. §Õn lît
vïng më réng nµy cã thÓ
146
 ®îc giíi h¹n bëi mét mÆt
th¼ng ®øng víi bÒ réng,
bÒ cao t¬ng øng cña
kho¶ng kÕt thóc.
NÕu mét trong hai mÆt
th¼ng ®øng thay ®æi
trong h×nh thøc, mÇu
s¾c, kÕt cÊu bÒ mÆt,
mét trôc thø hai, vu«ng
gãc víi híng lu chuyÓn cña
kh«ng gian sÏ ®îc thiÕt
lËp bªn trong khu vùc. C¸c
kho¶ng më ë mét trong
hai mÆt th¼ng ®øng
còng cã thÓ thiÕt lËp nªn
trôc thø hai vµ ®iÒu
chØnh chÊt lîng ph¬ng h-
íng cña kh«ng gian.

Cã nhiÒu yÕu tè trong

kiÕn tróc cã thÓ ®îc xem
nh c¸c mÆt song song
x¸c ®Þnh mét vïng
kh«ng gian:
- Hai bøc têng néi thÊt
song song bªn trong
c«ng tr×nh.
- Kh«ng gian ®êng phè
®îc kiÕn t¹o bëi mÆt
®øng c¸c c«ng tr×nh
hai bªn.
- Hµng c©y, dµn d©y
leo.

147
- §êng ®i d¹o ®îc giíi
h¹n bëi hµng c©y hay
têng rµo.
- H×nh thøc ®Þa h×nh
tù nhiªn trong tæ chøc
s©n vên.

H×nh thøc c¸c mÆt

th¼ng ®øng song song
thêng ®îc sö dông trong
hÖ thèng têng chÞu lùc,
víi c¸c cÊu tróc m¸i, sµn
vît kh«ng gian gi÷a hai
hay nhiÒu d·y têng chÞu
lùc song song.

HÖ thèng c¸c mÆt th¼ng

®øng song song cã thÓ
®îc biÕn ®æi ®Ó t¹o ra
nhiÒu h×nh th¸i ®a d¹ng
kh¸c biÖt. C¸c vïng kh«ng
gian cã thÓ liªn hÖ víi
nhau th«ng qua c¸c
kh¶ong kÕt thóc më hay
c¸c kho¶ng më ngay trªn
c¸c mÆt th¼ng ®øng.

148
Gian gi÷a nhµ thê §êng Champ De Mars, Paris.
Basilican, S. Apollinare,
Ravenna, Italy.

ChÊt lîng ®Þnh híng vµ tÝnh

lu chuyÓn kh«ng gian ®îc
x¸c ®Þnh bëi c¸c mÆt song
song thêng ®îc m« t¶ trong
kh«ng gian, ®îc sö dông cho
sù lu th«ng, di chuyÓn, nh
c¸c ®êng phè, c¸c ®¹i lé cña
thµnh phè, ®« thÞ. C¸c
kh«ng gian d¹ng tuyÕn nµy
cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh bëi
mÆt ph¼ng cã thÓ nh×n
xuyªn nh d·y cuèn, hµng
c©y.

TriÓn l·m Vittorio Emanuelle, Milan, Italy, 1865-1877, G. Mengoni.

Nhµ ë Old Westbury, New York, 1969-1971, Richar Meier.

149
TÇng trªn

TÇng gi÷a

TÇng trÖt

Sù lu chuyÓn cña kh«ng gian ®îc x¸c ®Þnh bëi c¸c mÆt
song song t¬ng øng víi c¸c ®êng lu th«ng bªn trong c«ng
tr×nh, däc theo c¸c hµnh lang, c¸c gian triÓn l·m, c¸c s¶nh
®êng.
C¸c mÆt song song x¸c ®Þnh kh«ng gian lu th«ng cã thÓ
khÐp kÝn, ch¾n s¸ng, cung cÊp tÝnh riªng t cho c¸c kh«ng
gian däc theo ®íng dÉn. C¸c mÆt cã thÓ ®îc thiÕt lËp bëi
hµng cét, khi ®ã kh«ng gian lu th«ng víi c¸c kho¶ng më ë
mét hay c¶ hai bªn, trë thµnh mét bé phËn cña kh«ng gian
mµ nã xuyªn qua.
150
 Nhµ ë Sarabhai, Ahmedabad, Ên §é, 1955, Le Corbusier.

C¸c mÆt th¼ng ®øng song song

cña hÖ kÕt cÊu têng chÞu lùc cã
thÓ lµ nh÷ng biÕn th¸i t¸c ®éng
®Õn h×nh thøc, tæ chøc cña
c«ng tr×nh. MÉu thøc lÆp l¹i cã
thÓ ®îc ®iÒu chØnh b»ng sù
thay ®æi trong chiÒu dµi hay
b»ng viÖc ®Ò xuÊt c¸c kh¶ong
më bªn trong nh»m t¬ng thÝch víi
c¸c yªu cÇu vÒ chiÒu híng cña c¸c
kh«ng gian lín h¬n. C¸c kh¶ong
trèng cã thÓ x¸c ®Þnh nªn ®êng
lu th«ng, thiÕt lËp sù liªn hÖ thÞ
gi¸c vu«ng gãc víi mÆt têng.
C¸c kh«ng gian d¹ng khe ®îc x¸c
®Þnh bëi c¸c mÆt têng song
song cßn cã thÓ ®îc ®iÒu chØnh
nhê sù thay ®æi kho¶ng c¸ch vµ
®Æc tÝnh cña c¸c mÆt.
151
 Arheim Pavillion, Hµ Lan, 1966, Aldo Van Eyck.

Dù ¸n Lµng (Team X), 1955, James Stirling.

Têng chÞu lùc HÖ m¸i

H×nh thøc toµn thÓ

C¸c mÆt c¾t minh häa kh¶ n¨ng phèi hîp c¸c m¸i
dèc víi nhau

C¸c têng chÞu lùc th-

êng ®îc sö dông
trong kiÓu c¨n hé
nhiÒu gia ®×nh. Nã
kh«ng chØ lµ kÕt cÊu
chÞu lùc cho sµn, m¸i
cho mçi ®¬n vÞ ë
mµ cßn ®îc sö dông
®Ó t¸ch biÖt c¸c c¨n
hé víi nhau, ®Ó c¸ch
©m, c¸ch nhiÖt. MÉu
h×nh têng chÞu lùc
152
song song thêng
thÝch hîp víi kiÓu
nhµ phè khi c¸c c¨n
hé ph¸t triÓn chØ
theo hai híng.
Nhµ ë Siedlung Halen, gÇn Barn, Thuþ Sü, 1961, Atelier 5.

Mét h×nh th¸i c¸c mÆt

th¼ng ®øng h×nh ch÷ U
x¸c lËp mét vïng kh«ng
gian híng ngo¹i víi träng
t©m ë gi÷a. T¹i kho¶ng kÕt
thóc kÝn, kh«ng gian ®îc
x¸c ®Þnh râ, híng vÒ
kho¶ng kÕt thóc më, kh«ng
gian cµng híng ra ngoµi
thiªn nhiªn.

Kho¶ng kÕt thóc më chÝnh

lµ c¹nh c¬ b¶n cña h×nh
th¸i nµy nhê ®Æc tÝnh
kh¸c biÖt so víi ba mÆt cßn
l¹i. Nã t¹o nªn sù liªn tôc vÒ
kh«ng gian, vÒ trêng nh×n
víi c¸c kh«ng gian kÕ cËn.
Sù më réng vïng kh«ng
gian ra c¸c kh«ng gian kÕ
cËn cã thÓ ®îc t¨ng cêng
b»ng sù ph¸t triÓn mÆt
nÒn vÒ híng kho¶ng kÕt
thóc më.

Khi mÆt ph¼ng cña

kho¶ng më ®îc x¸c ®Þnh
râ h¬n nhê c¸c cét hay c¸c
153
 yÕu tè trªn cao, tÝnh x¸c
®Þnh cña vïng kh«ng gian
gèc sÏ ®îc t¨ng cêng vµ
tÝnh nèi kÕt víi kh«ng gian
kÕ cËn bÞ gi¸n ®o¹n.

Khi h×nh d¹ng cña c¸c mÆt

lµ h×nh chøc nhËt, kho¶ng
kÕt thóc më cã thÓ lµ c¹nh
ng¾n hay c¹nh dµi. Trong
c¶ hai trêng hîp, kho¶ng
kÕt thóc më ®Òu lµ mÆt
gèc cña vïng kh«ng gian vµ
mÆt ®èi diÖn lµ mÆt c¬
b¶n trong sè ba mÆt cßn
l¹i.

Khi c¸c kho¶ng më ®îc ®Ò

xuÊt t¹i c¸c gãc cña h×nh
th¸i, c¸c vïng thø cÊp sÏ
h×nh thµnh bªn trong mét
khu vùc kh«ng gian ®a h-
íng, n¨ng ®éng.

Khi vïng kh«ng gian ®îc

th©m nhËp tõ kho¶ng kÕt
thóc më, mÆt cuèi hay
h×nh thÓ ®Æt tríc nã sÏ lµ
®iÓm kÕt thóc trêng nh×n
chóng ta. Khi vïng kh«ng
gian ®îc th©m nhËp tõ
mét trong c¸c mÆt th¼ng
®øng, c¸c h×nh thÓ n»m
c¸ch xa kho¶ng më sÏ thu
hót sù tËp trung cña chóng
154
ta vµ lµ ®iÓm kÕt thóc cña
trêng nh×n.

Khi kho¶ng kÕt thóc cña

mét khu vùc dµi hÑp ®îc
më kh«ng gian sÏ cã
khuynh híng n¨ng ®éng, lu
chuyÓn vµ g©y ra tÝnh
tiÕn triÓn, liªn tôc cho sù
vËt. NÕu khu vùc lµ h×nh
vu«ng hoÆc gÇn vu«ng,
kh«ng gian sÏ tÜnh t¹i h¬n,
cã xu híng ®Ó nghØ ng¬i
h¬n lµ di chuyÓn trong nã.
NÕu mét c¹nh dµi ®îc më,
kh«ng gian dÔ bÞ chia nhá
ra thµnh nhiÒu khu vùc.

H×nh th¸i d¹ng ch÷ U cña

h×nh thÓ c«ng tr×nh cã
kh¶ n¨ng tËp trung x¸c
®Þnh kh«ng gian ngoµi
trêi. VÒ b¶n chÊt nã lµ tËp
hîp nh÷ng h×nh thÓ d¹ng
tuyÕn. C¸c yÕu tè t¹i gãc cã
thÓ lµ nh÷ng thµnh phÇn
®éc lËp, cã thÓ ®îc nèi kÕt
víi c¸c tuyÕn tè trªn.
Pizza Del Campidoglio, Rome, 1544, Michelangelo.

155
 MÆt b»ng tÇng trÖt toµ nhµ
Florey, Queen's College, Ofoxd,
1966-1971, James Stirling.
H×nh th¸i d¹ng ch÷ U cña c«ng
tr×nh cã thÓ ®îc sö dông ®Ó
thiÕt lËp c¸c kh«ng gian ®« thÞ
hay kÕt thóc mét tr¹ng th¸i trôc.
Nã cßn cã thÓ híng tËp trung vµo
mét yÕu tè quan träng, cã ý nghÜa
trong khu vùc. Khi mét vËt thÓ ®îc
®Æt trong kho¶ng kÕt thóc më, nã
còng cã thÓ h×nh thµnh mét träng
®iÓm trong khu vùc vµ cho mét
c¶m gi¸c khÐp kÝn khu vùc.

Giíi h¹n khu vùc linh thiªng ë Athen, Pergamon, TiÓu ¸, TK 4 TCN

Mét c«ng tr×nh h×nh ch÷

U cã thÓ ®îc sö dông ®Ó
tæ chøc bªn trong nã nhiÒu
h×nh thÓ, kh«ng gian.

156
H×nh th¸i ch÷ U cßn cã
thÓ ®îc sö dông nh»m kiÕn
t¹o s©n tríc cho lèi vµo
c«ng tr×nh còng nh kho¶ng
lâm cña lèi vµo c«ng tr×nh
víi tû lÖ nhá h¬n.

BiÖt thù Trissino ë Meledo.

MÆt ®øng

Tu viÖn cho
c¸c s¬ dßng
Dominican,
ph¬ng ¸n,
Media
Pennsylvania,
1965-1968,
Louis Kahn:
C¸c c¨n phßng
nhá giíi h¹n
nªn mét nhãm
c¸c kh«ng gian
c«ng céng lín.

MÆt b»ng

157
 §Òn Nemesis,Rhmnus
§Òn "B", Selius

Phßng chÝnh cña mét

ng«i nhµ Anatolian
§Òn Lisus, Athens
hay Aegean cæ xa
MÆt b»ng c¸c ®Òn thê Hy L¹p

§êng bao cho kh«ng gian néi thÊt Trong ký tóc x¸ sinh viªn ë Otaniemi,
d¹ng ch÷ U cho mét sù ®Þnh híng Alvar Aalto ®· sö dông c¸c ®êng bao
®Æc biÖt vÒ phÝa c¸c kh¶ong më. d¹ng ch÷ U cho c¸c ®¬n vÞ phßng
C¸c kh«ng gian nµy cã thÓ hîp l¹i ngñ. C¸c ®¬n vÞ nµy ®Òu cã tÝnh
quanh mét kh«ng gian trung t©m chÊt híng ngo¹i. Chóng quay lng vµo
h×nh thµnh nªn mét bè côc híng hµnh lang vµ híng ra m«i trêng xung
t©m. quanh.

Ph¸c th¶o ph¬ng ¸n nhµ thê Oval, Borromini.

158
 Gi¸o ®êng Do Th¸i Hurva (ph¬ng
¸n), Jerusalem, 1968, Louis Kahn.

Mét hèc têng ®Æt tîng.

C¸c ®êng bao kh«ng gian

d¹ng U cã thÓ ®îc sö dông
trong c¸c tû lÖ tõ c¸c hèc t- §¹i häc Virginia, Charlottesvile, Virginia,

êng ®Õn c¸c kh¸ch s¹n, ký 1817-1826, Thomas Jefferson, Thornton vµ

tóc x¸ vµ trong c¸c kh«ng Latrobe.

gian ngoµi trêi d¹ng d·y cuèn

cña bè côc toµn thÓ c¸c
c«ng tr×nh phøc t¹p.

159
Ký tóc x¸ sinh viªn Otaniemi, PhÇn Lan,. 1962-1966, Alvar Aalto.

Bèn mÆt th¼ng ®øng

v©y quanh mét khu vùc
lµ c¸ch thøc x¸c ®Þnh
kh«ng gian phæ biÕn
nhÊt, râ rµng nhÊt trong
kiÕn tróc. V× khu vùc ®-
îc khÐp kÝn hoµn toµn
nªn kh«ng gian cã b¶n
chÊt híng néi. §Ó ®¹t ®îc
u thÕ thÞ c¶m trë thµnh
mÆt gèc, mét trong c¸c
mÆt th¼ng ®øng cÇn cã
sù kh¸c biÖt vÒ kÝch th-
íc, h×nh d¸ng, mÇu s¾c,
tÝnh liªn kÕt hoÆc
nh÷ng kho¶ng më bªn
trong ®ã.

C¸c vïng kh«ng gian x¸c ®Þnh cã thÓ ®îc t×m thÊy trong kiÕn tróc víi
nhiÒu tû lÖ kh¸c nhau, tõ kh«ng gian quy ho¹ch, s©n trong, kh«ng gian
atrium ®Õn c¸c phßng riªng biÖt trong mét c«ng tr×nh phøc t¹p. C¸c vÝ dô
trong trang nµy vµ c¸c trang tiÕp theo sÏ minh häa cho c¸c kh«ng gian
®ãng kÝn ë c¶ tû lÖ quy ho¹ch vµ tû lÖ c«ng tr×nh.

Trong lÞch sö, bèn mÆt thêng ®îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh mét khu vùc cho
mét c«ng tr×nh linh thiªng, cã ý nghÜa bªn trong ®êng bao. C¸c mÆt bao
quanh cã thÓ lµ thµnh luü, têng, hµng rµo, ng¨n chÆn, c« lËp khu vùc víi
c¸c yÕu tè kh¸c xung quanh.

160
Hµng rµo gç ®Òn Ise, QuËn Mie, NhËt B¶n (®îc x©y l¹i mçi 20 n¨m tõ n¨m
690 SCN).
ë tû lÖ quy ho¹ch, mét
vïng kh«ng gian x¸c
®Þnh cã thÓ tæ chøc
nhiÒu chñ thÓ c«ng
tr×nh däc ®êng bao cña
nã. §êng bao cã thÓ gåm
c¶ c¸c kh«ng gian hµnh
lang, d·y cuèn nh»m kÕt
nèi tèt h¬n c¸c c«ng
tr×nh bao quanh víi
kh«ng gian chung mµ
trôc x¸c ®Þnh.

MÆt b»ng Agora ë Priene vµ c¸c khu xung quanh, TK 4 TCN

Qu¶ng trêng Pompei, TK2 TCN

Ibrahim Rauza, Mé cña Sultan
Ibahim II, Bijabur, Ên §é, 1915
161
 Nhµ ë cña nhµ Chaildee, n¨m 2000TCN
C¸c vÝ dô trong hai trang nµy minh
häa viÖc sö dông c¸c kh«ng gian khÐp
kÝn víi nhiÒu kh«ng gian ®îc tæ chøc,
tËp hîp quanh nã. C¸c kh«ng gian lo¹i
nµy th«ng thêng ®îc m« t¶ víi tÝnh
trung t©m, tÝnh ®Þnh râ, tÝnh c©n
®èi trong h×nh thÓ vµ sù vît tréi vÒ
kÝch thíc.
Nhµ sè 33, Priene, TK3 TCN

162
 Palazzo Farnese, Rome, 1515, Antonio Da Sangallo.
Nhµ nghØ Gimese.

§êng bao cña ®Òn thê Apollo Delphinios, Miletus, TK2

TCN

163
Tßa thÞ chÝnh Saynatsalo, PhÇn Lan, 1950-1952 Tu viªn Fontenay,
Burgundi, Ph¸p, 1139

164
165
SÏ kh«ng cã tÝnh liªn tôc tr-
êng nh×n, liªn tôc kh«ng
gian gi÷a c¸c kh«ng gian
kÕ cËn nhau nÕu kh«ng cã
c¸c kho¶ng më trong c¸c
®êng bao kh«ng gian. Cöa
®i cho biÕt lèi vµo phßng,
x¸c ®Þnh híng lu th«ng vµ
sö dông bªn trong nã. Cöa
sæ cho phÐp ¸nh s¸ng
th©m nhËp vµo phßng,
chiÕu s¸ng c¸c mÆt ph¼ng
trong phßng, cung cÊp tÇm
nh×n ra kh«ng gian ngo¹i
thÊt, thiÕt lËp mèi liªn hÖ
gi÷a c¸c kh«ng gian kÕ cËn

166
 vµ ®¶m b¶o th«ng giã tù
nhiªn cho kkh«ng gian.
Trong khi c¸c kho¶ng më
thiÕt lËp nªn sù liªn hÖ
gi÷a c¸c kh«ng gian kÕ
cËn, tuú theo kÝch thíc, sè
lîng, vÞ trÝ, chóng cã thÓ
ph¸ vì tÝnh ®êng bao cña
kh«ng gian. Nh÷ng kho¶ng
më nµy cßn ¶nh hëng ®Õn
chiÒu híng, tÝnh lu chuyÓn
kh«ng gian, chÊt lîng ¸nh
s¸ng, quang c¶nh, tÇm
nh×n vµ c¸ch thøc lu
th«ng, sö dông bªn trong.
PhÇn tiÕp theo cña ch¬ng
nµy tËp trung vµo c¸c
kh«ng gian khÐp kÝn ë tû
lÖ mét c¨n phßng, n¬i c¸c
kho¶ng më trong ®êng bao
kh«ng gian ®ãng vai trß
quyÕt ®Þnh chÊt lîng
kh«ng gian ®ã.

ChÝnh t©m LÖch t©m Nhãm Cã ®é s©u

LÊy ¸nh s¸ng m¸i
167
Bªn trong c¸c mÆt: Mét kho¶ng më cã thÓ n»m hoµn toµn bªn trong t-
êng hoÆc diÖn trÇn

Däc theo 1 c¹nh Däc theo 2 c¹nh Quay mét gãc Nhãm
LÊy ¸nh s¸ng m¸i
T¹i c¸c gãc: C¸c kho¶ng më cã thÓ n»m däc theo c¸c c¹nh goÆc
c¸c gãc cña têng, trÇn. Trong trêng hîp nµy, kho¶ng më
n»m t¹i gãc cña kh«ng gian.

Gi÷a c¸c diÖn: C¸c ho¶ng më cã thÓ ph¸t triÓn ®øng tõ sµn ®Õn
trÇn, hoÆc ph¸t triÓn ngang gi÷a hai mÆt têng. Nã cã
thÓ t¨ng lªn vÒ kÝch thíc ®Ó chiÕm toµn bé bøc têng.

Mét kho¶ng më n»m hoµn

toµn bªn trong têng, trÇn sÏ
xuÊt hiÖn nh mét h×nh
¶nh râ nÐt trªn nÒn t¬ng
ph¶n cña nã. Khi n»m ë
trung t©m cña mÆt,
kho¶ng më cã tÝnh æn

168
®Þnh, tæ chøc cho bÒ
mÆt quanh nã.
Di chuyÓn kho¶ng më lÖch
khái t©m sÏ t¹o nªn mét søc
c¨ng thÞ gi¸c gi÷a kho¶ng
më ®ã víi c¹nh mµ nã híng
®Õn cña mÆt.
H×nh d¸ng cña kho¶ng më
cã thÓ t¬ng ph¶n víi mÆt
bao quanh nh»m nhÊn
m¹nh ®Æc tÝnh h×nh ¶nh
cña nã. Sù kh¸c thêng cña
kho¶ng më cã thÓ ®îc t¨ng
cêng víi mét cÊu tróc nÆng
hoÆc c¸ch thøc nèi kÕt
®Æc biÖt.
NhiÒu kho¶ng më cã thÓ
®îc tæ chøc bªn trong mÆt
®Ó t¹o nªn mét bè côc
thèng nhÊt, hoÆc ®îc bè
trÝ ph©n t¸n ®Ó kiÕn t¹o
nªn tÝnh lu chuyÓn däc
theo mÆt.
Khi mét kho¶ng më gia
t¨ng trong kÝch thíc ®Õn
møc nµo ®ã sÏ trë thµnh
mét h×nh ¶nh víi mét ®-
êng bao, trë thµnh mét
mÆt trong suèt víi mét cÊu
tróc ®êng bao râ rÖt.
Kho¶ng më bªn trong mÆt
thêng s¸ng h¬n so víi c¸c
bÒ mÆt kÕ cËn. NÕu møc
®é t¬ng ph¶n vÒ cêng ®é
s¸ng nµy qu¸ lín, c¸c bÒ
mÆt cã thÓ ®îc chiÕu s¸ng
b»ng mét nguån s¸ng kh¸c
hoÆc mét kho¶ng më s©u
cã thÓ ®îc t¹o ra nh»m
h×nh thµnh c¸c bÒ mÆt ®-
îc chiÕu s¸ng gi÷a kho¶ng
më vµ mÆt bao quanh.

169
Kh«ng gian nhµ nguyÖn, Notre Dame Du Haut, Ronchamp - Ph¸p, 1950-
1955 Le Corbusier.

170
C¸c kho¶ng më ë gãc t¹o
nªn nh÷ng kh«ng gian,
nh÷ng mÆt víi híng ph¸t
triÓn chÐo gãc. TÝnh
chiÒu híng nµy cã thÓ
®¸p øng ®îc yªu cÇu bè
côc ®éc ®¸o hoÆc c¸c
kho¶ng më gãc cho mét
gãc nh×n ®Æc biÖt
hoÆc chiÕu s¸ng cho gãc
kh«ng gian.
Mét kho¶ng më gãc lµm
tiªu gi¶m ®é thÞ c¶m c¸c
c¹nh cña mÆt nã hiÖn
h÷u vµ kÕt nèi víi c¹nh
cña mÆt gÇn kÒ vu«ng
gãc víi nã. Kho¶ng më
cµng lín, tÝnh x¸c ®Þnh
cña mÆt gÇn kÒ vu«ng
gãc víi nã cµng lín, tÝnh
x¸c ®Þnh cña gãc cµng
bÞ ph¸ vì. NÕu kho¶ng
më híng vÒ gãc, gãc cña
kh«ng gian sÏ mang tÝnh
hiÓu ngÇm h¬n lµ hiÖn
h÷u, vïng kh«ng gian sÏ
vît ra xa mÆt giíi h¹n cña
nã.
Khi c¸c kho¶ng më ®îc
tæ chøc gi÷a tÊt c¶ bèn
mÆt ®êng bao, tÝnh
biÖt lËp cña mÆt trë nªn
râ nÐt, mét mÉu thøc

171
 kh«ng gian sö dông vµ lu
th«ng míi ®îc t¹o nªn.
¸nh s¸ng vµo phßng qua
c¸c kho¶ng më gãc lªn
c¸c mÆt kÕ cËn vu«ng
gãc víi nã. C¸c mÆt ®îc
chiÕu s¸ng ®Õn lît nã trë
thµnh nguån s¸ng, lµm
t¨ng cêng møc s¸ng
chung cho kh«ng gian.
Møc chiÕu s¸ng cã thÓ
lín h¬n víi viÖc híng c¸c
kho¶ng më gãc hoÆc
thªm c¸c kho¶ng më lÊy
¸nh s¸ng trêi.

Studio, AmÐdÐe Ozenfant House, 1922-1923, Le

Corbusier.

172
Mét kho¶ng më ®øng
ph¸t triÓn tõ sµn ®Õn
trÇn cña mét kh«ng gian
sÏ kÕt nèi c¸c c¹nh cña c¸c
mÆt têng kÕ cËn.
NÕu n»m ë gãc, kho¶ng
më ®øng sÏ gi¶m tÝnh x¸c
®Þnh cña kh«ng gian vµ
cho phÐp kh«ng gian ph¸t
triÓn ra xa c¸c gãc, híng
®Õn c¸c kh«ng gian kÕ
cËn. Nã còng sÏ cho phÐp
¸nh s¸ng xuyªn qua
kho¶ng më phñ lªn mÆt t-
êng vu«ng gãc vµ m« t¶
®Æc tÝnh cña mÆt nµy.
Khi híng vÒ gãc, kho¶ng
më cµng ph¸ vì tÝnh x¸c
®Þnh kh«ng gian vµ cho
phÐp kh«ng gian lång
ghÐp víi kh«ng gian kÕ
cËn, ®ång thêi t¨ng cêng
®Æc tÝnh cña c¸c mÆt
®êng bao.
Mét kho¶ng më ph¸t triÓn
ngang qua mét bøc têng

173
 t¹o nªn hÖ thèng c¸c líp
b¨ng ngang. Khi kho¶ng
më cha ®ñ s©u nã sÏ
gi¶m tÝnh x¸c ®Þnh cña
mÆt. Khi ®é s©u t¨ng lªn
®Õn lóc nã lín h¬n phÇn
trªn vµ díi nã, kho¶ng më
trë thµnh yÕu tè x¸c ®Þnh
víi cÊu tróc bao quanh râ
rÖt trªn vµ díi nã.
Híng mét kho¶ng më
ngang vÒ gãc sÏ t¨ng cêng
tÝnh ph©n líp cña kh«ng
gian vµ më réng tÇm
nh×n toµn c¶nh tõ bªn
trong kh«ng gian. Khi
kho¶ng më tiÕp tôc ph¸t
triÓn ra quanh kh«ng
gian, nã sÏ t¸ch biÖt, c«
lËp diÖn trÇn khái c¸c
mÆt têng, cho nã mét
c¶m gi¸c nhÑ nhµng.
Tæ chøc cöa sæ m¸i d¹ng
tuyÕn däc theo c¹nh, n¬i
têng vµ trÇn gÆp nhau
cho phÐp ¸nh s¸ng th©m
nhËp phñ lªn bÒ mÆt têng
vµ t¨ng cêng møc s¸ng
cho kh«ng gian. H×nh
thøc cöa sæ m¸i cã thÓ ®-
îc ®iÒu chØnh ®Ó ®ãn
nhËn ¸nh s¸ng trùc tiÕp,
gi¸n tiÕp hoÆc c¶ hai.
Phßng kh¸ch, Samuel
Freeman House, Lã
Angeles, California,
1924, Frank Lloyd
Wright.
Têng kÝnh cho phÐp
mét tÇm nh×n më réng
h¬n, mét lîng ¸nh s¸ng
lín h¬n xuyªn vµo trong
kh«ng gian so víi tÊt c¶
c¸c vÝ dô tríc ®©y vÒ
174
kho¶ng më. NÕu chóng
híng vÒ phÝa ¸nh s¸ng
trùc tiÕp, cÇn thiÕt ph¶i
cã c¸c thiÕ bÞ che ch¾n
nh»m gi¶m ®é chãi, ®é
nãng cho kh«ng gian néi
thÊt.

Trong khi têng kÝnh ph¸

vì c¸c giíi h¹n ®øng cña
kh«ng gian, nã t¹o nªn
kh¶ n¨ng cho mét tÇm
nh×n më réng ra kh«ng
gian phÝa xa c¸c ®êng
bao.

Phßng kh¸ch, biÖt thù

Mairea, Noormarku,
PhÇn Lan, 1938-1939,
Alvar Aalto.

Liªn kÕt têng kÝnh víi

cöa trêi réng lín sÏ t¹o
nªn mét phßng t¾m
n¾ng, hay mét kh«ng
gian nhµ vên. C¸c ®êng
bao gi÷a bªn ngoµi vµ
bªn trong, ®îc x¸c ®Þnh
bëi hÖ cÊu tróc c¸c
thanh ®øng, ngang trë
nªn qu¸ máng manh.

175
 C¸c yÕu tè tuyÕn, diÖn x¸c
®Þnh kh«ng gian, c¸c khoÈng
më liªn kÕt c¸c kh«ng gian víi
nhau vµ víi bao c¶nh ®· ®îc
tr×nh bÇy ë trang
156,157,159. Tuy nhiªn chÊt l-
îng kh«ng gian kiÕn tróc ph¶i
phong phó h¬n lµ nh÷ng g×
c¸c h×nh vÏ Êy cã thÓ m« t¶.
ChÊt lîng
kh«ng gian cña h×nh thÓ, sù c©n xøng, tû lÖ, kÕt cÊu bÒ mÆt, ¸nh s¸ng,
©m thanh cuèi cïng ®Òu tuú thuéc vµo thuéc tÝnh cña ®êng bao kh«ng
gian. NhËn thøc cña chóng ta vÒ nh÷ng chÊt lîng nµy thêng t¬ng øng víi
nh÷ng t¸c ®éng cña c¸ch thøc giao c¾t vµ ®îc quyÕt ®Þnh bëi v¨n ho¸,
c¸c kinh nghiÖm, së thÝch, khuynh híng chñ quan.

§Æc tÝnh ®êng ChÊt lîng

bao kh«ng gian
 H×nh ¶nh  H×nh thÓ

 DiÖn  MÇu s¾c

 C¹nh  KÕt cÊu bÒ
mÆt
 MÉu thøc
 ¢m thanh
 KÝch thíc
 Tû lÖ
 C©n xøng
 H×nh th¸i
 TÝnh x¸c
 Kho¶ng ®Þnh
më
 §é khÐp kÝn
 ¸nh s¸ng
 TÇm nh×n

176
 Cöa sæ phßng kh¸ch, Hill House, Helensburgh, Scotland,
1902-1902, Charles Rennie Mackintosh.

Trong ch¬ng 2 chóng ta nhÊn

m¹nh vÒ sù ¶nh hëng cña h×nh
d¸ng, bÒ mÆt, c¸c c¹nh ®Õn
nhËn thøc cña chóng ta vÒ
h×nh thÓ. Ch¬ng 6 sÏ tr×nh
bÇy vÒ vÊn ®Ò kÝch thøc, sù
c©n xøng tû lÖ. Trong khi phÇn
®Çu cña ch¬ng nµy m« t¶ s¬ l-
îc c¸ch thøc c¸c tuyÕn tè, diÖn
tè x¸c ®Þnh khèi kh«ng gian,
phÇn cßn l¹i nµy sÏ m« t¶ c¸ch
thøc kÝch thíc h×nh d¸ng vµ vÞ
trÝ c¸c kho¶ng më ¶nh hëng

177
®Õn nh÷ng chÊt lîng sau cña
kh«ng gian:
§é khÐp kÝn ……..H×nh thÓ cña kh«ng gian
TÇm nh×n ………T©m ®iÓm cña kh«ng gian
¸nh s¸ng ………ChiÕu s¸ng c¸c bÒ mÆt vµ h×nh thÓ.

§é khÐp kÝn cña mét kh«ng gian ®îc x¸c ®Þnh bëi c¸c yÕu tè cÊu thµnh,
c¸c kho¶ng më cã mét ¶nh hëng m¹nh mÏ ®Õn nhËn thøc cña chóng ta vÒ
h×nh thÓ còng nh ph¬ng híng cña kh«ng gian. Tõ bªn trong phßng ta chØ
cã thÓ thÊy bÒ mÆt cña bøc têng vµ ®é dÇy thùc tÕ cña têng chØ cã thÓ
®îc c¶m nhËn t¹i c¸c c¹nh cöa ®i, cöa sæ.

C¸c kho¶ng më n»m hoµn toµn bªn

trong mÆt bao cña kh«ng gian sÏ
kh«ng ph¸ vì nhËn thøc vÒ c¸c c¹nh
còng nh c¶m gi¸c khÐp kÝn cña kh«ng
gian. H×nh thÓ cña kh«ng gian vÉn
duy tr× tÝnh nguyªn vÑn vµ kh¶ n¨ng
nhËn biÕt.

C¸c kho¶ng më n»m däc theo c¹nh c¸c

mÆt bao têng ph¸ vì c¸c gãn ®êng
bao cña khèi. C¸c kho¶ng më nµy lµm
178
gi¶m tÝnh toµn thÓ cña khèi kh«ng
gian, nhng ®ång thêi còng lµm t¨ng
sù liªn tôc vÒ trêng nh×n vµ nèi kÕt
víi c¸c kh«ng gian gÇn kÒ.

C¸c kho¶ng kh«ng gian më gi÷a c¸c mÆt bao kh«ng gian thêng t¸ch biÖt
c¸c mÆt bao vµ nhÊn m¹nh ®Æc tÝnh cña chóng. Khi c¸c kho¶ng më nµy
t¨ng vÒ kÝch thíc vµ sè lîng, kh«ng gian mÊt ®i c¶mgi¸c vÒ ®êng bao, trë
nªn m¬ hå h¬n vµ b¾t ®Çu hîp nhÊt víi c¸c kh«ng gian kÒ cËn. Trêng nh×n
®îc tËp trung vµo c¸c mÆt bao che h¬n lµ khèi kh«ng gian ®îc x¸c ®Þnh
bëi c¸c mÆt bao che ®ã.

CÊu tróc mÇu s¾c (ph¬ng ¸n nhµ ë) Palazzo Garzadore (ph¬ng ¸n)
1922, Theo Van Doesburg vµ Cornel Vicenza, Italia, 1570, Andrea
Van Eesteren. Palladio.

179
Nhµ ë Berlin Building Exposition n¨m 1931, Mies Van Der Rohe.

"KiÕn tróc lµ sù kÕt hîp ®óng ®¾n c¸c

h×nh khèi díi ¸nh n¾ng mÆt trêi. §«i
m¾t ®îc t¹o thµnh ®Ó c¶m nhËn h×nh
khèi díi ¸nh s¸ng, ¸nh s¸ng vµ bãng tèi
béc lé nh÷ng h×nh khèi nµy…"
Le Corbusier: "Toward a New
Architecture"

180
 X©m nhËp vµo trong kh«ng
gian qua cöa sæ hay cöa m¸i,
¸nh s¸ng mÆt trêi lµm t¬i s¸ng
mÇu s¾c, lµmlé râ kÕt cÊu bÒ
mÆt cña c¸c mÆt ph¼ng. Víi sù
thay ®æi cña ¸nh s¸ng, bãng
tèi, bãng ®æ mµ nã t¹o ra,
mÆt trêi lµm sinh ®éng thªm
cho kh«ng gian phßng, kÕt nèi
c¸c h×nh khèi bªn trong kh«ng
gian. Víi tÝnh râ rµng hay tÝnh
ph©n t¸n bªn trong phßng,
n¨ng lùc chiÕu s¸ng cña mÆt
trêi cã thÓ béc lé râ h×nh khèi
hay lµm biÕn th¸i, biÕn d¹ng
BiÖt thù Kaufmannnã.(BiÖt
MÇuthùs¾c
trªnvµth¸c)
®é - chãi
Phßngcña
ngñ
¸nh
tÇng 2, Connelsville s¸ng mÆt trêi
Pennsylvania, cã thÓ Frank
1936-1937, t¹o
nªn mét m«i trêng Lloyd trong Wright.
s¹ch
bªn trong phßng vµ ¸nh s¸ng
MÆt trêi lµ nguån s¸ng tù nhiªn v« h¹n ngµy khuÕch t¸n sÏ kh«ng duy
chiÕu s¸ng cho c¸c h×nnh khèi, kh«ng tr× mét tr¹ng th¸i ¶m ®¹m
gian kiÕn tróc. ChÊt lîng ¸nh s¸ng trùc trong phßng.
tiÕp hay gi¸n tiÕp lu«n lu«n kh¸c nhau V× cêng ®é, chiÒu híng cña
¸nh s¸ng mÆt trêi cã thÓ hoµn 181
toµn dù ®o¸n ®îc nªn nh÷ng
h×nh ¶nh cña nã lªn c¸c bÒ
víi tõng thêi ®iÓm trong ngµy, mïa nµy
hay mïa kh¸c, n¬i nµy hay n¬i kh¸c. Khi
n¨ng lîng mÆt trêi bÞ t¸c ®éng bëi
m©y, s¬ng mï, ma tuyÕt, nã ph¶n ¸nh
sù thay ®æi cña mÇu s¾c vßm trêi, thêi
tiÕt ®Õn c¸c h×nh khèi, bÒ mÆt ®îc
chiÕu s¸ng.

KÝch thíc cöa sæ, cöa m¸i

®iÒu chØnh lîng ¸nh s¸ng
lät vµo phßng. Tuy nhiªn
kÝch thíc cña mét kho¶ng
më trong têng, m¸i cßn phô
thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c
nh: vËt liÖu, cÊu tróc cña t-
êng m¸i, yªu cÇu tÇm nh×n,
sù riªng t, yÕu tè th«ng giã
tù nhiªn, møc ®é khÐp kÝn
yªu cÇu cña kh«ng gian vµ
¶nh hëng cña c¸c kho¶ng
më ®Õn ngo¹i thÊt c«ng
tr×nh. VÞ trÝ, ph¬ng híng
cña cöa sæ, cöa m¸i v× thÕ
cã thÓ quan träng h¬n c¶
kÝch thíc cña nã trong viÖc

182
 x¸c ®Þnh chÊt lîng ¸nh s¸ng
vµo phßng.
Mét kho¶ng më cã thÓ ®îc
®Þnh híng nh»m nhËn ®îc
¸nh s¸ng suèt nh÷ng thêi
®iÓm nhÊt ®Þnh trong
ngµy. ¸nh s¸ng trùc tiÕp
cung cÊp tÝnh minh häa
cao, ®Æc biÖt rÊt m¹nh vµo
gi÷a ngµy. Nã t¹o nªn sù t-
¬ng ph¶n s¸ng - tèi cao, nèi
kÕt sinh ®éng c¸c h×nh
khèi trong kh«ng gian. ¶nh
hëng râ nÐt cña ¸nh s¸ng
trùc tiÕp lµ ®é chãi vµ viÖc
gia t¨ng nhiÖt ®é, cã thÓ ®i
kÌm víi c¸c kho¶ng më,
hoÆc víi c¸c t¸n c©y, bãng
®æ cña c¸c c«ng tr×nh kÕ
cËn.
Mét kho¶ng më cã thÓ ®îc
®Þnh híng nh»m tr¸nh ¸nh
s¸ng trùc tiÕp, ®ãn nhËn
¸nh s¸ng ph©n t¸n gi¸n tiÕp
tõ vßm trêi. Vßm trêi lµ
nguån s¸ng ngµy cã nhiÒu lîi
Ých, nã thêng xuyªn duy tr×
tÝnh liªn tôc, thËm chÝ trong
c¸c ngµy ma vµ cã thÓ lµm
gi¶m nhÑ tÝnh gay g¾t cña
¸nh s¸ng trùc tiÕp, c©n
b»ng møc s¸ng trong mét
kh«ng gian.

VÞ trÝ c¸c kho¶ng më t¸c

®éng ®Õn tr¹ng th¸i ¸nh s¸ng
tù nhiªn vµo phßng, chiÕu
s¸ng c¸c bÒ mÆt, h×nh khèi.
Khi n»m hoµn toµn bªn trong

183
mÆt têng, kho¶ng më xuÊt
hiÖn nh mét ®iÓm s¸ng m¹nh
trªn nÒn tèi h¬n. Tr¹ng th¸i
nµy sÏ g©y ra hiÖu qu¶ chãi
lßa nÕu ®é t¬ng ph¶n s¸ng -
tèi qu¸ cao. Sù chãi lßa kh«ng
tiÖn nghi nµy cã thÓ ®îc c¶i
thiÖn b»ng c¸ch cho phÐp ¸nh
s¸ng ngµy vµo trong kh«ng
gian tõ hai hay nhiÒu híng
h¬n.

Khi mét kho¶ng më n»m däc

theo mét c¹nh, hoÆc n»m ë
gãc, ¸nh s¸ng ngµy sÏ vµo
phßng vµ phñ lªn mÆt kÕ cËn,
vu«ng gãc víi mÆt chøa
kho¶ng më. MÆt ®îc chiÕu
s¸ng nµy khi Êy sÏ trë thµnh
nguån s¸ng vµ t¨ng cêng thªm
møc s¸ng trong phßng.

Cã nhiÒu yÕu tè kh¸c còng

¶nh hëng ®Õn chÊt lîng ¸nh
s¸ng trong phßng. H×nh d¸ng
vµ sù kÕt nèi cña c¸c kho¶ng
më sÏ t¸c ®éng ®Õn h×nh
thøc bãng ®æ lªn c¸c h×nh
khèi, c¸c bÒ mÆt trong phßng.
MÇu s¾c, kÕt cÊu bÒ mÆt cña
c¸c h×nh khèi, bÒ mÆt nµy
còng t¸c ®éng ®Õn ®é ph¶n
chiÕu, møc s¸ng chung cña
kh«ng gian.

184
ChÊt lîng tÇm nh×n cña kh«ng gian ph¶i
®îc lu ý khi tæ chøc c¸c kho¶ng më, sÏ
quyÕt ®Þnh träng t©m ph¬ng híng cña
kh«ng gian. Trong khi mét sè phßng cã c¸c
t©m ®iÓm híng néi nh lß sëi, sè kh¸c l¹i
cã tÝnh híng ngo¹i, cung cÊp híng nh×n ra
kh«ng gian ngoµi trêi. Cöa sæ vµ cöa trêi
cung cÊp c¸c tÇm nh×n lo¹i nµy vµ thiÕt
lËp mèi quan hÖ thÞ gi¸c gi÷a kh«ng gian
trong phßng vµ bao c¶nh xung quanh.
KÝch thíc vµ vÞ trÝ cña c¸c kho¶ng më nµy
x¸c ®Þnh møc ®é tÝnh liªn hÖ còng nh
tÝnh riªng t cña kh«ng gian néi thÊt.
C¸c kho¶ng më cã xu híng h×nh thµnh
mét khung c¶nh trªn bøc têng. Mét
kho¶ng më hÑp chØ gîi ý cho ta mét phÇn
khung c¶nh. Mét kho¶ng më lín h¬n híng
c¨n phßng ®Õn mét khung c¶nh réng
h¬n. Khung c¶nh Êy cã thÓ chÕ ngù toµn
kh«ng gian lµm ph«ng nÒn cho c¸c ho¹t
®éng diÔn ra trong kh«ng gian.
Mét tÇm nh×n ®Æt ë gãc mét c¨n phßng
x¸c ®Þnh nªn ciÒu híng xiªn gãc cho
kh«ng gian. Nã cã thÓ ®Æt híng lªn, cung
cÊp tÇm nh×n cña c¸c t¸n c©y. Mét nhãm
c¸c cöa sæ cã thÓ ®îc tæ chøc liªn tôc ®Ó
tæ hîp mét khung c¶nh vµ ®Ò xuÊt híng l-
u chuyÓn trong kh«ng gian.

185
Néi thÊt ®Òn Horyu-Ji, Nara,
NhËt B¶n, 607SCN
Vista, b¶n th¶o cña Le Corbusier thiÕt kÕ Bé
Gi¸o dôc & Søc khoÎ céng ®ång ë Rio De
Janero, 1936

Néi thÊt cho thÊt c¸c kho¶ng më liªn hÖ tÇm nh×n gi÷a c¸c kh«ng gian.

186
Tokonoma, tiªu ®iÓm chÝnh trong nhµ cæ truyÒn NhËt B¶n

187