4- Bè côc

"…mét ng«i nhµ hoµn thiÖn lµ mét chñ thÓ ®¬n lÎ, còng
lµ mét tËp hîp cña nhiÒu thµnh tè vµ ®Ó kiÕn t¹o nªn nã,
yªu cÇu cÇn ph¶i cã mét nhËn thøc trän vÑn tõ nh÷ng bé
phËn cÊu thµnh ®Õn mét tÇm nh×n toµn côc. Nh÷ng
chän lùa t¬ng øng víi nh÷ng c¸ch thøc tæ hîp c¸c thµnh
phÇn.
… c¸c thµnh phÇn c¬ b¶n cña ng«i nhµ ®îc bè côc víi
nhau sÏ t¹o ®îc hiÖu q¶u cao h¬n lµ nh÷ng thµnh phÇn
riªng lÎ: chóng cã thÓ t¹o nªn nh÷ng kh«ng gian, h×nh khèi
vµ mét ph¹m vi kh«ng gian bao quanh. Chóng kÕt hîp tÊt
c¶ c¸c ho¹t ®éng c¬ b¶n mµ kiÕn tróc ph¶i thùc hiÖn. §Ó
cégn 1 víi 1 b»ng mét kÕt qu¶ lín h¬n 2, trong lóc thùc
hiÖn mét viÖc mµ b¹n cho lµ quan träng (kiÕn t¹o phßng,
s¾p ®Æt chóng víi nhau, bè trÝ chóng ¨n khíp víi khu
®Êt) b¹n ph¶i thùc hiÖn c¸c viÖc kh¸c quan trän g kh«ng
kÐm (kiÕn t¹o kh«ng gian ë), thiÕt lËp c¸c kiÓu c¸ch, ý
nghÜa bªn trong…"
Charles Moore, Geraldaln, Donlyn Lyndon.
The place of House 1974

Ch¬ng nµy sÏ tr×nh bÇy c¸ch thøc c¸c h×nh th¸i kh¸c nhau cña h×nh thÓ ®îc thao t¸c ®Ó cã
thÓ x¸c ®Þnh mét khèi kh«ng gian ®¬nl Î vµ c¸ch thøc c¸c h×nh khèi, c¸c kho¶ng lâm t¸c
®éng ®Õn chÊt lîng thÞ c¶m cña kh«ng gian. Tuy nhiªn rÊt Ýt c«ng tr×nh chØ cã mét kh«ng
177
gian duy nhÊt. Chóng thêng tæ hîp nhiÒu kh«ng gian kh¸c nhau liªnhÖ vÒ chøc n¨ng, tr¹ng th¸i
gÇn kÒ hoÆc b»ng mét hµnh lang ®êng dÉn. Ch¬ng nµy sÏ nghiªn cøu, bµn luËn vÒ c¸c c¸ch
thøc c¬ b¶n c¸c kh«ng gian trong mét c«ng tr×nh ®îc kÕt nèi víi nhau trong mét mÉu thøc
kh«ng gian, h×nh thÓ logic.

Alhambrre, Cung ®iÖn vµ thµnh tr× cña vua Moorish, Granada, T©y Ban Nha, 1248-1354.

178
 Kh«ng gian bªn trong mét kh«ng gian

Kh«ng gian lång ghÐp

Kh«ng gian kÒ cËn

NhiÒu kh«ng gian ®îc liªn kÕt bëi

mét kh«ng gian chung

Mét kh«ng gian lín cã thÓ chøa ®ùng, bao bäc trong nã mét kh«ng gian nhá h¬n. TÝnh liªn tôc
vÒ trêng nh×n, vÒ kh«ng gian gi÷a hai kh«ng gian nµy dÔ dµng ®îc ®iÒu tiÕt, nhng kh«ng
gian nhá h¬n ®îc chøa ®ùng ph¶i phô thuéc vµo kh«ng gian lín h¬n khi liªn hÖ víi m«i trêng
ngo¹i thÊt bªn ngoµi.

179
Trong kiÓu thøc quan hÖ kh«ng
gian nµy, kh«ng gian lín h¬n,
kh«ng gian bao chøa ®îc xem nh
mét bao c¶nh 3 chiÒu cho kh«ng
gian nhá h¬n ®îc chøa ®ùng bªn
trong nã. §Ó nhËn thøc nµy ®îc râ
rµng h¬n, mét kh¸c biÖt râ nÐt gi÷a
hai kh«ng gian lµ cÇn thiÕt. Khi
kh«ng gian ®îc chøa ®ùng t¨ng lªn
vÒ kÝch thíc, kh«ng gian lín h¬n sÏ
trë nªn chËt hÑp cho chøc n¨ng bao
bäc cña nã. NÕu sù gia t¨ng tiÕp
tôc duy tr×, líp kh«ng gian cßn d l¹i
sÏ trë nªn qu¸ nÐn chÆt vµ trë
thµnh mét líp máng manh bao
quanh kh«ng gian bªn trong. Kh¸i
niÖm ban ®Çu sÏ bÞ trÞªt tiªu.
Nh»m cung cÊo cho nã mét kh¶
n¨ng hÊp dÉn cao h¬n, kh«ng gian
®îc chøa ®ùng cã thÓ cã cïng h×nh
thÓ víi kh«ng gian chøa ®ùng nhng
®îc ®Þnh híng theo mét tr¹ng th¸i
kh¸c. ViÖc nµy cã thÓ t¹o nªn mét
hÖ líi thø cÊp vµ mét kh«ng gian
sinh ®éng bªn trong kh«ng gian lín
h¬n.
Kh«ng gian ®îc chøa ®ùng cã thÓ
kh¸c víi kh«ng gian chøa ®ùng vÒ
h×nh thÓ nh»m nhÊn m¹nh nã nh
mét chñ thÓ ®éc lËp. Sù t¬ng ph¶n
vÒ h×nh thÓ nµy cã thÓ biÓu lé
cho sù kh¸c biÖt vÒ chøc n¨ng
hoÆc tÝnh biÓu trng quan träng
cña kh«ng gian ®îc chøa ®ùng.

180
Glass House, New Canan, Connecticut, 1949, Phillip Johnson.

Sù lliªn hÖ lång ghÐp cña c¸c kh«ng

gian lµ kÕt qu¶ cña viÖc gèi lªn nhau
cña hai kh«ng gian hay tÝnh næi bËt
cña vïng kh«ng gian chung. Khi lång
ghÐp vµo nhau trong tr¹ng th¸i nh
181
vËy, mçi kh«ng gian vÉn duy tr×
®Æc tÝnh sù x¸c ®Þnh cña chóng.
H×nh th¸i bè côc d¹ng nµy cã thÓ
h×nh thµnh theo c¸c c¸ch thøc sau:

- Vïng kh«ng gian chung cã thÓ ®îc

chia ®Òu cho mçi kh«ng gian

- Vïng kh«ng gian chung cã thÓ kÕt

hîp víi mét trong hai kh«ng gian ®Ó
t¹o thµnh mét thÓ trän vÑn.

- Vïng kh«ng gian chung cã thÓ ph¸t

triÓn trë thµnh mét chñ thÓ ®éc lËp
riªng biÖt cã tÝnh n¨ng kÕt nèi hai
kh«ng gian gèc.

182
 Nhµ thê Pilgrrimage, BiÖt thù ë Carthage,
Nhµ thê St. Peter , ph¬ng
Vierzehnheiligen, Tunisia, 1928, Le
¸n 2, Rome, 1506-1620, §øc, 1744, Balthasar Corbusier.
Donato, Bramante Peruzzi Neumann

H×nh th¸i liªn kÕt kh«ng gian

kiÓu gÇn kÒ rÊt phæ biÕn
trong kiÕn tróc. Nã cho phÐp
mçi kh«ng gian cã thÓ ®îc x¸c
®Þnh râ rµng, t¬ng øng víi
nh÷ng chøc n¨ng, nh÷ng yªu
cÇu biÓu trng riªng biÖt. Møc
®é liªn tôc vÒ kh«ng gian, vÒ
thÞ c¶m gi÷a hai kh«ng gian
phô thuéc vµo b¶n chÊt cña
mÆt ng¨n chia.
MÆt chung nµy cã thÓ:
- H¹n chÕ sù lu th«ng vËt lý
lÉn tÇm nh×n gi÷a hai kh«ng
183
 gian kÕ cËn, t¨ng cêng tÝnh
riªng lÎ cña mçi kh«ng gian vµ
®¸p øng ®îc sù kh¸c biÖt gi÷a
chóng.

- XuÊt hiÖn nh mét chñ thÓ

®éc lËp trong mét kh«ng gian
tæng thÓ.

- §îc x¸c ®Þnh bëi mét hµng

cét, cho phÐp tÝnh liªn tôc vÒ
kh«ng gian vµ vÒ tÇm nh×n
cao gi÷a hai kh«ng gian

- ChØ ®îc hµm ý víi sù thay

®æi ®¬n gi¶n trong cao ®é
hoÆc sù t¬ng ph¶n vÒ vËt
liÖu, kÕt cÊu bÒ mÆt gi÷a
hai kh«ng gian. Trêng hîp nµy
còng nh hai trêng hîp tríc, cã
thÓ xem nh lµ mét kh«ng gian
®îc ph©n chia thµnh hai khu
vùc liªn hÖ nhau.

ThiÕt kÕ biÖt thù, TK 17, Fisher Von Erlack

TÇng trªn
Nh÷ng kh«ng gian trong hai c«ng tr×nh nµy
hoµn toµn kh¸c biÖt vÒ kÝch thíc vµ h×nh khèi.
C¸c bøc têng khÐp kÝn, t¬ng thÝch víi c¸c h×nh
khèi nh»m ®iÒu phèi sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c
kh«ng gian kÕ cËn.
184
 TÇng trÖt

Ba kh«ng gian phßng kh¸ch, khu vùc lß sëi,

phßng ¨n ®îc x¸c ®Þnh víi sù thay ®æi cèt
nÒn, ®é cao trÇn, chÊt lîng ¸nh s¸ng, tÇm
nh×n h¬n lµ bëi c¸c bøc v¸ch.

BiÖt thù Chiswick, Chiswick, Anh,

1729,
Lord Burlington&William Kent TÇng hÇm

BiÖt thù Lawreance, biÓn Ranch, California,

1966, Moore-Turnbull/MLTV

Hai kh«ng gian c¸ch xa nhau

cã thÓ ®îc liªn hÖ bëi mét
kh«ng gian gi¸n tiÕp thø ba.
Sù liªn hÖ vÒ tÇm nh×n, vÒ
kh«ng gian gi÷a hai kh«ng
gian nµy phô thuéc vµo b¶n
chÊt cña kh«ng gian thø ba
kÕt nèi gi÷a chóng.

Kh«ng gian gi¸n tiÕp cã thÓ

kh¸c biÖt vÒ h×nh thøc,
chiÒu híng so víi hai kh«ng
gian kia nh»m thÓ hiÖn chøc
n¨ng nèi kÕt cña m×nh.

185
 Kh«ng gian nèi kÕt tù nã cã
thÓ trë thµnh mét yÕu tè
tuyÕn ®Ó liªn kÕt hai kh«ng
gian c¸ch xa nhau hay mét lo¹t
c¸c kh«ng gian kh«ng cã sù
liªn hÖ trùc tiÕp nhau.

Trong mèi liªn hÖ nµy, kh«ng

gian kÕt nèi cã thÓ trë thµnh
mét kh«ng gian vît tréi nÕu
®ñ lín, vµ cã kh¶ n¨ng tËp hîp
quanh nã nhiÒu kh«ng gian
kh¸c.

H×nh thøc cña kh«ng gian nèi

kÕt cã thÓ lµ phÇn cßn l¹i ®-
îc x¸c ®Þnh chØ b»ng h×nh
thÓ, ph¬ng híng cña hai
kh«ng gian ®îc kÕt nèi.

Palaazo Piccolomini, Pienza, Italy, 1460, Bernardo Rosselino.

186
Caplin House, Venice,
California, 1979, Frederick
Fisher

One Half House (ph¬ng ¸n), 1966, John Heiduk.

Bè côc cña h×nh vu«ng, Mét nghiªn cøu cña Bauhaus

187
PhÇn tiÕp theo sÏ tr×nh bÇy c¸c c¸ch thøc c¬ b¶n ®Ó chóng ta cã thÓ s¾p xÕp, tæ chøc c¸c
kh«ng gian bªn trong c«ng tr×nh. Trong mét ch¬ng tr×nh thiÕt kÕ thêng cã nhiÒu yªu cÇu víi
c¸c lo¹i kh«ng gian kh¸c nhau. §ã cã thÓ lµ c¸c kh«ng gian:
- Cã mét chøc n¨ng ®Æc biÖt hay mét yªu cÇu h×nh thÓ ®Æc biÖt.
- RÊt linh ®éng trong sö dông vµ cã thÓ ®îc thao t¸c tù do.
- Næi bËt vµ ®éc nhÊt trong chøc n¨ng hoÆc cã ý nghÜa lín ®èi víi bè côc c«ng tr×nh.
- Cã nh÷ng chøc n¨ng t¬ng ®¬ng nhau vµ cã thÓ ®îc nhãm thµnh mét m¶ng, hoÆc ®îc
lÆp l¹i trong mét d·y liªn tôc.
- Yªu cÇu ®îc lé ra ngo¹i thÊt nh»m lÊy ¸nh s¸ng, t¹o kh¶ n¨ng th«ng giã, tÇm nh×n
hoÆc lèi vµo trùc tiÕp.
- Ph¶i ®îc t¸ch biÖt ®Ó ®¶m b¶o tÝnh riªng t.
- Ph¶i ®îc tiÕp cËn dÔ dµng.

Tr¹ng th¸i trong ®ã c¸c kh«ng gian ®îc tæ chøc cã thÓ béc lé sù liªn hÖ, vai trß chøc n¨ng, vai
trß biÓu trng cho mét c«ng tr×nh. QuyÕt ®Þnh h×nh th¸i bè côc nµo ®îc sö dông trong mét tr-
êng hîp riªng biÖt sÏ phô thuéc vµo:
- Ch¬ng tr×nh yªu cÇu thiÕt kÕ nh sù liªn hÖ c«ng n¨ng, yªu cÇu vÒ kÝch thíc, ph©n
lo¹i cÊp bËc cña kh«ng gian vµ yªu cÇu vÒ ¸nh s¸ng, tÇm nh×n, lèi vµo.
- §iÒu kiÖn ngo¹i thÊt cña mÆt b»ng cã thÓ h¹n chÕ bè sôc cña h×nh thÓ, h¹n chÕ sù
ph¸t triÓn, më réng hoÆc cã thÓ híng bè côc ®Õn mét h×nh th¸i rÊt ®Æc biÖt.

Mçi h×nh th¸i bè côc kh«ng gian ®îc giíi thiÖu trong mçi phÇn sÏ bµn luËn vÒ nh÷ng ®Æc
tÝnh c¬ b¶n, c¸c mèi liªn hÖ kh«ng gian vµ tÝnh t¬ng øng víi bao c¶nh. Mét sè vÝ dô sÏ minh
ho¹ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n ®îc giíi thiÖu, mçi vÝ dô nªn ®îc nghiªn cøu theo c¸ch:
- Lo¹i kh«ng gian nµo lµ phï hîp vµ phï hîp ë ®©u? C¸ch x¸c ®Þnh chóng nh thÕ nµo?
- Lo¹i quan hÖ nµo ®îc thiÕt lËp gi÷a c¸c kh«ng gian víi nhau vµ víi m«i c¶nh?
- C¸c bè côc ®îc tæ chøc ë ®©u vµ lo¹i h×nh giao th«ng kÕt nèi lµ g×?
- H×nh thøc bªn ngoµi cña bè côc vµ tÝnh t¬ng thÝch víi m«i c¶nh?

Bè côc tËp trung (híng t©m): Mét kh«ng gian trung

t©m chiÕm u thÕ víi nhiÒu kh«ng gian thø cÊp ®îc
tæ chøc quanh nã.

Bè côc d¹ng tuyÕn

Mét tuyÕn c¸c kh«ng gian gièng nhau lÆp l¹i liªn tôc.

188
Bã côc t¸n x¹ (d¹ng tia): Tõ mét kh«ng gian trung t©m,
c¸c tæ hîp c¸c kh«ng gian d¹ng tuyÕn ph¸t triÓn híng ra

Bè côc hîp nhãm: C¸c kh«ng gian ®îc tæ hîp gÇn kÒ

hoÆc chung nhau c¸c nÐt ®Æc trng.

Bè côc m¹ng (líi): C¸c kh«ng gian ®îc tæ chøc bªn trong
mét cÊu tróc m¹ng hoÆc mét hÖ cÊu tróc 3 chiÒu.

Mét bè côc híng t©m lµ

mét tæ hîp æn ®Þnh, tËp
trung, bao gåm nhiÒu
kh«ng gian thø cÊp ®îc
tæ chøc quanh mét
kh«ng gian trung t©m
chiÕm u thÕ.

Kh«ng gian trung t©m

thêng c©n ®èi trong
h×nh thÓ vµ ®ñ lín vÒ
kÝch thíc ®Ó kÕt nèi
c¸c kh«ng gian thøc cÊp
xung quanh chu vi cña
nã.

C¸c kh«ng gian thø cÊp

cña bè côc cã thÓ t¬ng
®¬ng nhau vÒ chøc
n¨ng, kÝch thíc vµ h×nh

189
 thøc t¹o nªn mét tæng
thÓ c©n xøng vµ ®èi
xøng qua hai hay nhiÒu
trôc.

C¸c kh«ng gian thø cÊp

cã thÓ kh¸c nhau vÒ
kÝch thíc nh»m t¬ng
thÝch víi c¸c yªu cÇu
riªng biÖt cña chøc n¨ng,
thÓ hiÖn tÝnh quan
träng t¬ng øng. Sù kh¸c
biÖt nµy cßn cho phÐp
h×nh thÓ cña bè côc h-
íng t©m phï hîp víi bao
c¶nh hiÖn tr¹ng.

V× h×nh thÓ cña mét bè côc

híng t©m vèn kh«ng cã ph¬ng
híng, lèi vµo cÇn ph¶i ®îc tæ
chøc nhê vµo mÆt b»ng
chung hoÆc mét trong c¸c
kh«ng gian thø cÊp ®îc sö
dông nh mét cæng ®ãn.

H×nh th¸i lu th«ng bªn trong

mét bè côc híng t©m cã thÓ cã
d¹ng táa trßn, vµnh ®ai hoÆc
xo¾n èc. Tuy nhiªn trong hÇu
hÕt c¸c trêng hîp, trôc giao
th«ng còng kÕt thóc t¹i kh«ng
gian trung t©m.
Bè côc híng t©m víi tÝnh liªn
kÕt chÆt chÏ, tÝnh h×nh häc
c©n xøng, cã thÓ ®îc sö dông
®Ó:

190
- ThiÕt lËp mét ®iÓm
trong kh«ng gian.
- KÕt thóc mét tr¹ng th¸i
d¹ng tuyÕn.
- Lµm mét chñ thÓ x¸c
®Þnh bªn trong mét
kh«ng gian kh«ng x¸c
®Þnh.

191
C¸c b¶n vÏ nµy dùa trªn b¶n ph¸c th¶o cña Lenardo Da Vinci vÒ mÆt b»ng c¸c nhµ thê.

C¸c mÆt b»ng híng t©m, 1574, Sebastiano Serlino.

192
Sivo della Sapienze, Rome, 1624-1650,Francesco Borromini.

MÆt b»ng St. Peter (ph¬ng ¸n 1), Rome, 1503, Donato Bramante.

193
Palazzo Farnese, Caprarola, 1547-1549, Giac«m Da Vignola.

Trung t©m héi nghÞ quèc gia , Thñ ®« Dacca, Bangladesh, 1962, Louis Kahn

194
BiÖt thù Capra, Vicenza, Italy, 1562-1567, Andrea Pallidio.

§Òn Partheon, Rome, 120-124.

195
Hagia Sophia, Constantinople (Istabul), 532-537
SCN, Anthemiuseof Tralles vµ Isidorus of Miletus.

196
San Lorenzo Maggiore, Milan, Iatly, 480 SCN.
Green House, Connecticut, 1973-1975, John M, Johansen.

Mét bè côc tuyÕn tÝnh vÒ b¶n chÊt

bao gåm mét lo¹t nhiÒu kh«ng gian.
C¸c kh«ng gian nµy cã thÓ ®îc liªn
kÕt trùc tiÕp hoÆc nhê vµo mét
kh«ng gian d¹ng tuyÕn riªng biÖt
kh¸c.

Mét bè côc tuyÕn tÝnh thêng bao

gåm nhiÒu kh«ng gian lÆp l¹i gièng
nhau vÒ h×nh d¸ng, kÝch thíc, chøc
n¨ng. Nã cã thÓ gåm mét kh«ng gian
d¹gn tuyÕn cïng víi nhiÒu kh«ng
gian kh¸c nhau vÒ kÝch thíc, chøc
n¨ng, h×nh d¸ng ®îc nèi kÕt däc theo
nã.

C¸c kh«ng gian quan träng vÒ chøc

n¨ng, vÒ tÝnh biÓu tîng cã thÓ xuÊt
hiÖn däc trªn tuyÕn vµ nhÊn m¹nh
mëi kÝch thíc vµ h×nh d¸ng. TÇm
quan träng cña nã cßn cã thÓ ®îc
nhÊn m¹nh nhê vµo vÞ trÝ cña nã:
- KÕt thóc bè côc.
- T¸ch khái tæ chøc tuyÕntÝnh.
197
 - N»m t¹i c¸c ®iÓm c¬ b¶n cña c¸c
ph©n®o¹n.

Nhê chiÒu dµi cña m×nh, bè côc

d¹ng tuyÕn cã kh¶ n¨ng m« t¶ chiÒu
híng, sù chuyÓn ®éng, sù di
chuyÓn, sù ph¸t triÓn. §Ó kÕt thóc
sù ph¸t triÓn ®ã, bè côc tuyÕn tÝnh
cã thÓ sö dông mét kh«ng gian hoÆc
h×nh thÓ, mét cæng vµo phøc t¹p
hoÆc liªn kÕt víi c«ng tr×nh kh¸c,
víi ®Þa h×nh khu ®Êt.

H×nh d¸ng cña bè côc tuyÕn

tÝnh vèn rÊt linh ho¹t, cã kh¶
n¨ng t¬ng thÝch víi c¸c ®iÒu
kiÖn kh¸c nhau cña khu ®Êt rÊt
cao. Nã cã thÓ ®îc ®iÒu chØnh
dÔ dµng ®Ó phï hîp víi sù thay
®æi cña ®Þa h×nh, sù chuyÓn
®éng cña dßng níc, cña t¸n c©y
hoÆc ®îc chuyÓn híng ®Ó ®ãn
nhËn ¸nh s¸ng mÆt trêi, cho tÇm
nh×n tèt. Nã cã thÓ liÒn m¹ch,
®îc ph©n ®o¹n hoÆc bÎ chÐo.
Nã cã thÓ n»m ngang khu ®Êt,
cã thÓ chÐo híng lªn dèc, cã thÓ
xÕp chång d¹ng th¸p.

Bè côc tuyÕn tÝnh cã thÓ ®îc

nèi kÕt víi c¸c thµnh phÇn kh¸c
trong bao c¶nh b»ng c¸ch:
- Liªn kÕt, tæ chøc nã theo
chiÒu dµi cña bè côc.
- T¹o thµnh mét bøc têng, mét
hµng rµo nh»m t¸ch rêi
chóng thµnh hai khu vùc
riªng biÖt.
- Bao quanh, ®ãng kÝn trong
mét vïng kh«ng gian.
198
H×nh thøc cong hay ph©n ®o¹n
cña mét bè côc tuyÕn tÝnh khÐp
kÝn t¹o nªn mét kh«ng gian
ngoµi trêi bªn trong nã vµ híng
c¸c kh«ng gian thµnh phÇn vÒ
trung t©m khu vùc; ®ång thêi
cßn cã xu híng ng¨n chÆn sù
th©m nhËp cña bao c¶nh bªn
ngoµi.

Nhµ dµi, mét h×nh thøc c tró cña téc ngêi Iroquois Confederacy ë B¾c Mü, 1600.

199
 Nhµ liªn kÕt däc theo mét ®êng phè, 1955, James Stirling (team X)

X©y l¾p c¨n hé, §¹i häc St. Andrews, Scotland, 1964-1968,
James Stirling

200
Sµn c¨n hé tiªu biÓu, ®¬n vÞ ë lín Marseiles, 1946-1952, Le Corbusier.

MÆt b»ng tÇng 2, c«ng tr×nh chÝnh, §¹i häc Sheffield, Anh, 1953, James Stirling.

Lord Berby's House, London, 1777, Robert Adam

Pearson House (ph¬ng ¸n), 1957, Robert Venturi

Lloyd Lewis House, Lyberyville Illinois, 1940, Frank Lloyd Wright

201
Romano House, Kentfield, California, 1970, Esherick Hoesey Dodge&Davis

202
Murcus House (ph¬ng ¸n) Dallas, Texas, 1935, Frank Lloyd Wright

Town Center - Castrop Rauxel, §øc, 1965, Alvar Aalto

203
Interama, Florida, 1964-1967, Louis Kahn

Bdige House (Dù ¸n), Christopher Owen

204
House 10 (ph¬ng ¸n) 1966, John He Jduk

205
Ph¸t triÓn nhµ ë, Pavia, Italy, 1966, Alvar Aalto

MÆt b»ng tiªu biÓu Bake - House, ViÖn nghiªn cøu c«ng nghÖ Massachusetts
Cambridge, Massachusetts, 1948, Alvar Aalto

206
MÆt b»ng tæ chøc cho ®êng vßng vµ giao lé trßn

Mét bè côc t¸n x¹ bao gåm trong nã c¶

bè côc tuyÕn tÝnh lÉn bè côc híng
t©m. Nã bao gåm mét kh«ng gian
trung t©m vît tréi vµ c¸c bè côc tuyÕn
tÝnh ph¸t triÓn híng ra theo d¹ng tia.
Trong khi kh«ng gian trung t©mcã
tÝnh híng néi th× c¸c bè côc d¹ng
tuyÕn cã xu híng v¬n ra bªn ngoµi
chÕ ngù bao c¶nh. Víi c¸c c¸nh tuyÕn
cña nã, bè côc t¸n x¹ cã thÓ nèi kÕt víi
c¸c yÕu tè kh¸c trong bao c¶nh, hoÆc
thÝch øng ®îc víi h×nh d¹ng ®Æc
biÖt cña khu ®Êt.
Nh trong bè côc híng t©m, kh«ng gian
trung t©m trong bè côc t¸n x¹ còng rÊt
c©n ®èi, chuÈn mùc vÒ h×nh thÓ.
C¸c c¸nh tuyÕn ph¸t triÓn tõ trung
t©m cã thÓ gièng nhau trong h×nh
thÓ, chiÒu dµi vµ duy tr× tÝnh c©n
xøng toµn thÓ cña bè côc.
C¸c c¸nh tuyÕn cã thÓ kh¸c nhau vÒ
h×nh d¸ng, chiÒu dµi nh»m t¬ng
thÝch víi c¸c yªu cÇu chøc n¨ng vµ
khu ®Êt.
Mét biÕn thÓ ®Æc biÖt cña bè côc
t¸n x¹ lµ c¸c c¸nh tuyÕn sÏ ph¸t triÓn
tõ mét kh«ng gian trung t©m h×nh
vu«ng hay h×nh ch÷ nhËt. Bè côc
d¹ng nµy cã thÓ t¹o nªn khuynh híng
chuyÓn ®éng quay quanh kh«ng gian
trung t©m.

207
Nhµ tï Berlin, 1869-1879, Herman

BÖnh viÖn Dieu, 1774, antonie Petit

Nhµ tï Maison, Ackerghem gÇn Ghent, BØ, 1772-1775, Mlfaison vµ kluchman

208
Tßa nhµ th ký trô sö UNESCO, Place De
Fontenoy, Paris, 1953-1958, Marcel Breuer

209
MÆt b»ng tæng thÓ

Ph¸t triÓn nhµ ë, §¹i häc St.Andrew, 1964-1968, James Stir;ing

§¬n vÞ ®iÓn h×nh

Nhµ h¸t New Mumers, Oklahoma, 1970, John M.Johansen

210
Herbert F. Johnson House, Wind Point, Wiscãnin, 1937, Frank Lloyd Wright

211
Kaufman Desert House, Palm Springs, California, 1946, Richard Neutra

Mét bè côc hîp nhãm liªn hÖ

c¸c kh«ng gian víi nahu b»ng
tÝnh gÇn kÒ vËt lý. Nã thêng
bao gåm nhiÒu phÇn tö kh«ng
gian lÆp l¹i gièng nhau vÒ
h×nh thøc, hay nh÷ng ®Æc
tÝnh nh h×nh d¸ng, chiÒu h-
C¸c kh«ng gian lÆp l¹i Cïng h×nh d¸ng Tæ chøc theo 1 íng. Mét bè côc hîp nhãm cã
trôc thÓ chÊp nhËn c¸c phÇn tö
kh«ng gian kh¸c nhau vÒ
kÝch thíc, h×nh thÓ, chøc
n¨ng nhng kÕt nèi víi nhau
b»ng mèi quan hÖ thÞ gi¸c nh
®èi xøng qua trôc, qua t©m.
V× h×nh th¸i cña bè côc nµy
TËp trung TËp hîp däc mét 212
quanh lèi vµo ®êng dÉn Xoay
vßng
 kh«ng ph¸t triÓn tõ mét hÖ
thèng h×nh häc cøng nh¾c, nã
rÊt linh ho¹t, nªn nã cã thÓ
ph¸t triÓn, më réng mµ kh«ng
¶nh hëng ®Õn ®Æc tÝnh cña
nã.
C¸c kh«ng gian hîp nhãm cã
thÓ ®îc tæ chøc xung quanh
lèi vµo c«ng tr×nh hay däc
theo híng lu th«ng xuyªn qua
chóng. C¸c kh«ng gian nµy
MÉu thøc h- MÉu thøc §îc chøa bªn cßn cã thÓ tËp trung quanh
íng t©m tËp trung trong mét mét kh«ng gian, mét khu vùc
kh«ng gian x¸c ®Þnh. H×nh th¸i nµy còng
gÇn gièng víi bè côc híng t©m
nhng nã thiÕu tÝnh chÆt chÏ,
tÝnh c©n xøng h×nh häc. C¸c
kh«ng gian hîp nhãm cã thÓ
®îc chøc ®ùng bªn trong mét
kh«ng gian x¸c ®Þnh.
V× trong b¶n th©n bè côc hîp
nhãm kh«ng cã mét vÞ trÝ
quan träng ®Æc biÖt, nªn
tÝnh quan träng cña mét
kh«ng gian thµnh phÇn chØ
cã thÓ ®îc m« t¶ qua kÝch th-
íc, h×nh thÓ vµ chiÒu híng.
TÝnh ®èi xøng, tÝnh trôc cã
Tr¹ng th¸i trôc Tr¹ng th¸i trôc Tr¹ng th¸i ®èi xøng thÓ ®îc sö dông dÓ liªn kÕt
c¸c thµnh phÇn cña mét bè
côc hîp nhãm vµ gióp t¨ng c-
êng tÇm quan träng cña mét
hay mét nhãm kh«ng gian
trong bè côc.

213
Fatehpur Sikri, cung ®iÖn cña nhµ vua Mogul vÜ ®¹i ncña Ên §é, 1569-1574

214
 MÆt b»ng Morris House (ph¬ng ¸n), Mount
Kisco, New York, 1958, Louis Kahn

Trôc ®o
Yeni - Kaplica, Bursa, Thæ NhÜ Kú

Nhµ ë truyÒn thèng NhËt B¶n

Nhµ héi nghÞ

ViÖn nghiªn cøu
sinh häc La Jolla
California, 1959-
1965, Louis Kahn

215
BiÖt thù Karuiawa, ngo¹i « Retreat,
1974, Kisho Kurokawa

Cung vua Minos, Knossos, Crete, 1500TCN

Soane House, London, Anh, 1812-1834, John Soane

S. Carlo alle Quattro Fontane, Rome,

1633-1641, Francessco Borromini

216
 Friedman House, Pleasantville, N.Y. 1950, Frank
Lloyd Wright

Nhµ cña bµ Robert Ventury, Chestnut Hill,

Pennyylvania, 1962-1964, Ventury vaf Short

Kaufmann House, Connellsville, Pennsyvania, 1963-1937, F.L.W

217
Mercer's Castle, Doylestown, Pennsylvania, 1908-1910, Henry Mercer

Wyntoon, Califfornis, 1903, Bernard Maybeck

Mét bè côc líi (m¹ng) bao

gåm c¸c kh«ng gian h×nh
thÓ ®îc liªn hÖ víi nhau
b»ng mét hÖ cÊu tróc líi ba
chiÒu.

Mét hÖ líi thêng ®îc t¹o nªn

bíi hai hÖ ®êng th¼ng song
song vu«ng gãc víi nhau,
®ång thêi t¹o thµnh hÖ thèng
c¸c ®iÓm c©n xøng nhau t¹i
c¸c giao c¾t. Ph¸t triÓn lªn 3
chiÒu, hÖ líi trë thµnh mét
tËp hîp c¸c ®¬n vÞ kh«ng
gian gièng nhau lÆp l¹i.

Kh¶ n¨ng tæ chøc cña mét

hÖ líi lµ tÝnh liªn tôc, tÝnh
c©n xøng cña nã lan kh¾p
toµn bé c¸c thµnh tè. H×nh
th¸i nµy cßn t¹o nªn mét hÖ
thèng c¸c ®iÓm, c¸c tuyÕn
cè ®Þnh v÷ng ch¾c ®Ó cã
thÓ kÕt hîp nhiÒu kh«ng
gian kh¸c nhau vÒ h×nh thÓ,
kÝch thíc vµ chøc n¨ng trong
mét mèi quan hÖ chung.

218
Mét hÖ líi ®îc thiÕt lËp trong
kiÕn tróc víi c¸c hÖ khung x¬ng,
cét, dÇm, chÞu lùc. Vµ bªn trong
hÖ thèng nµy c¸c kh«ng gian ®îc
tæ chøc nh nh÷ng h×nh thÓ c« lËp
hoÆc lµ sù lÆp l¹i theo hÖ líi.
BÊt chÊp ®Õn sù s¾p xÕp trong
khu vùc, c¸c kh«ng gian nµy ®îc
xem nh nh÷ng h×nh thÓ x¸c
®Þnh, sÏ t¹o nªn mét hÖ kh«ng
gian thø hai.
V× mét hÖ líi 3 chiÒu gåm nh÷ng
®¬n vÞ kh«ng gian lÆp l¹i, nã cã
thÓ ®îc trõ bít, thªm vµo hay
ph©n líp vµ vÉn duy tr× nh÷ng
®Æc tÝnh cÊu tróc líi ®Ó tæ
chøc kh«ng gian. Nh÷ng sù ®iÒu
chØnh nµy cã thÓ ®îc sö dông
nh»m phï hîp víi mÆt b»ng khu
®Êt, nh»m t¹o lèi vµo, t¹o kh«ng
gian ngoµi trêi hoÆc cho phÐp nã
ph¸t triÓn, më réng.
Nh»m lµm t¬ng thÝch víi nh÷ng
yªu cÇu vÒ kÝch thíc cña kh«ng
gian, yªu cÇu kÕt nèi kh«ng gian
lu th«ng, kh«ng gian dÞch vô, mét
hÖ líi cã thÓ ®îc ®iÒu chØnh
kh«ng chÝnh thèng theo mét hay
hai híng. Sù biÕn ®æi vÒ kÝch
thíc sÏ t¹o nªn tÝnh tÇng bËc vÒ
kÝch thíc, tû lÖ, vÞ trÝ cña c¸c
modul trong hÖ líi.
Mét hÖ líi cã thÓ ®îc ®iÒu
chØnh theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau.
Mét phÇn cña hÖ líi cã thÓ ®îc
lo¹i bá ®Ó thay ®æi tÝnh liªn tôc
cña kh«ng gian, cña trêng nh×n.
Mét hÖ líi cã thÓ bÞ lµm gi¸n
®o¹n ®Ó thiÕt lËp mét kh«ng
gian lín , hoÆc t¬ng thÝch víi khu
®Êt. Mét phÇn cñ ahÖ líi cã thÓ
bÞ t¸ch rêi vµ xoay quanh mét

219
®iÓm gèc. Xuyªn qua khu vùc cña
nã mét hÖ líi cã thÓ biÕn ®æi
h×nh ¶nh cña nã tõ cÊu tróc c¸c
®iÓm sang cÊu tróc c¸c tuyÕn,
c¸c mÆt vµ cuèi cïng lµ c¸c khèi.

Ph¬ng ¸n BÖnh viÖn, Venice, 1946-1966, Le Corbusier.

Adler House (ph¬ng ¸n), Philadelphia, Pennsylvania, 1954, Louis Kahn

220
Eric Boissonas House I, New Canaan, Connecticut, 1956, Philip Johnson

BiÖt thù Manabe, Tezukayama, Osaka, NhËt B¶n, 1976-1977, Tadao Ando

221
Snyderman House, FortWayne, Ên §é, 1972, Michael Graves

B¶o tµng nghÖ thuËt Kimball, Forth Worth, Texaz, 1967-1972, Louis Kahn

222
Shodhan House, Ahmedabad, Ên §é, 1956, Le Corbusier

223
§Òn Rameses II, Abu Simbel, 1301-1235 TCN

224