Kar Edvard Halet - ta je Istorija

PREDGOVOR DRUGOM IZDANJU

Kada sam 1960. godine dov!io "vi #on$e"% &a svo'i( !es% "edavan'a "od
nas)ovom Staje istorija?, &a"adni sve% 'e 'o! *ve# "os%ao od *daa$a #o'e s* m*
&ada)a dva sve%s#a a%a i dve ve)i#e evo)*$i'e+ *s#a i #ines#a. Vi#%oi'ans#o do,a
naivnog samo"o*&dan'a i ne"o#o)e,)'ive -ee * na"eda# os%a)o 'e da)e#o &a
nama. .ve% 'e "os%ao *&nemi*'*/e i &as%a!*'*/e mes%o. Pa i"a#+ -e vi!e &na#ova
'e *#a&iva)o da ne#e %e!#o/e "o0in'* da se "eva&i)a&e. .ve%s#a e#onoms#a #i&a+
#o'* s* mnogi na'av)'iva)i "o &av!e%#* a%a+ i"a# ni'e nas%*"i)a. 1i%ans#o $as%vo
se ne0*'no as"a)o "ed na!im o0ima+ a da'e ma)o #o %oga "os%ao sves%an.
Ma2as#a i .*e$#a #i&a "e,o2ene s* i)i vemenom "o%isn*%e * &a,oav Po$esi
des%a)'ini&a$i'e * .ov'e%s#om .ave&* i dema#a%i&a$i'e * .AD na"edova)i s*
&adovo)'ava'*/im %em"om. Nema0#a i Ja"an ,&o s* se o"oavi)i od "o%"*nog
s)oma i& 1934. godine i os%vaiva)i s* s"e#%a#*)aan e#onoms#i a&vo'. 5an$*s#a
'e "od De Go)om o,nav)'a)a "eda!n'* snag*. U .'edin'enim D6avama+
A'&en(a*eova sen#a "o0e)a 'e da se "ov)a0i "ed osvi%om Kenedi'evog do,a
nade. Peos%a)e $ne m)'e 7J*6na A8i#a+ Is#a+ Vi'e%nam 7'o! *ve# nis*
&ao#*")'a)e sv* na!* "a6n'*. 1e&ans#im a#$i'ama * 0i%avom sve%* as)a 'e
vednos%.
Ova#ve o#o)nos%i s*+ * sva#om s)*0a'*+ dava)e dovo)'no osnova &a ona'
o"%imi&am i ve* * ,*d*/nos% #o'ima sam o#on0ao svo'a "edavan'a i& 1961.
godine. Naedni( dvadese% godina * &na%no' mei s* o,emis)i)e o-e nade i
samo&adovo)'s%vo. 9)adni a% se nas%avio *dvos%*0enom 6es%inom+ donose/i sa
so,om "e%n'* n*#)eanog *ni!%en'a. Odgo2ena e#onoms#a #i&a sada 'e *&ima)a
svo' dana#+ "*s%o!e/i ind*s%i's#im &em)'ama i !ie/i vi*s ne&a"os)enos%i "o
0i%avom &a"adnom sve%*. .#oo da nema &em)'e * #o'o' danas ne ,esni nasi)'e i
%eoi&am. Po,*na &ema)'a "oi&vo2a0a na8%e sa 1)is#og is%o#a dove)a 'e do ,i%ne
"omene * odnosima snaga+ na !%e%* ind*s%i's#i( &ema)'a Zapada. :;e/i sve%< se
od "asivnog "e%voio * a#%ivni+ eme%i)a0#i 8a#%o sve%s#e "o)i%i#e. U s)i0nim
o#o)nos%ima+ ma #a#vo is#a&ivan'e o"%imi&ma ,i)o ,i de")asiano. Poo$i nese/e
ima)i s* -e ad*%e * svo'im *#ama. .)i#a ne*mi%ne #a%as%o8e #o'* s*
sen&a$iona)is%i0#i "is$i i novinai ma)'ivo !ii)i "*%em medi'a *!)a 'e *
sva#odnevni govo Ve/ ve#ovima se "o"*)ana "oo0ans%va o sma#* sve%a nis*
'avi)a * %a#o *%eme)'eno' 8omi.
Pa i"a#+ "o ovom "i%an'*+ &dav a&*m nas nagoni da s%avimo dve #*"ne
"imed,e. Pe svega+ ma #o)i#o se di'agno&a o ,es"es"e#%ivno' ,*d*/nos%i
"o&iva)a na ne"o,i%ne 0in'eni$e+ ona os%a'e a"s%a#%na %eoi's#a #ons%*#$i'a.
Ogomna ve/ina )'*di * n'* na"os%o ne ve*'e+ a ne"oveen'e #o'e 'o' *#a&*'*
og)eda se * n'i(ovom "ona!an'*. Oni sa ve)i#om "edano!/* vode )'*,av+ &a0in'*+
odga'a'* i vas"i%ava'* de$*. Pose,na "a6n'a+ #a#o "iva%na %a#o i 'avna+ "osve/*'e
se &dav)'* i o,a&ovan'*+ 0ime se "o,o)'!ava'* *s)ovi 6ivo%a naedni( naa!%a'a.
Ne"e7
s%ano se is%a6*'* novi i&voi enegi'e. Novi i&*mi do"inose "ove/an'*
"od*#%ivnos%i. Mi)ioni :ma)i( !%edi!a< inves%ia'* * na$iona)ne !%edne o,ve&ni$e+
d*! %va &a i&gadn'* i inves%i$ione 8ondove. Ve)i#a ,iga "o#)an'a se &a!%i%i
na$iona)nog+ a(i%e#%ons#og i *me%ni0#og nas)eda+ #o'e ,i %e,a)o da ,*de od
#ois%i ,*d* /im genea$i'ama. U is#*!en'* smo da &a#)'*0imo #a#o 'e veovan'e
* ne#o "evemeno *ni!%en'e sve%a ogani0eno na g*"* a&o0aani(
in%e)e#%*a)a$a #o'i ima'* ogoman *deo * "omovisan'* s)i0ni( ide'a.
Mo'a d*ga "imed,a %i0e se geoga8s#og i&voi!%a ovi( "oo0ans%ava o
sveo"!%o' "o"as%i+ #o'a se 'av)'a'* *g)avnom = a s#)on sam da #a6em i
is#)'*0ivo 7* Za"adno' Evo"i i n'enim "e#omos#im ogan$ima. Ovo ne ,i
%e,a)o da nas 0*di. ;e &em)'e s* ve/ "e% ve#ova ,i)e nes"oni gos"odai sve%a.
Ima)e s* dos%a osnova da ve*'* #a#o o)i0ava'* sve%)os% $ivi)i&a$i'e o#*6en*
sve%om vavas#e %mine. Za do,a #o'e ne"es%ano dovodi * s*mn'* i od,a$*'e
%a#vo g)edi!%e+ "o "iodi s%vai s* moa)e sma%a%i da vodi "o"as%i. ;a#ode+
nima)o ne 0*di !%o se e"i$en%a ovog "oeme/a'a+ i&voi!%e na'd*,)'eg
in%e)e#%*a)nog "esimi&ma+ na)a&i *"avo * 1i%ani'i> nigde d*gde as#oa#
i&me2* s'a'a deve%naes%og ve#a i 'edno)i 0nos%i dvadese%og+ i&me2* s*"ema%i'e
deve%naes%og ve#a i in8eionos%i dvadese%og+ ni'e %a#o *o0)'iv i %a#o ,o)an.
Ova#vo as"o)o6en'e "o!ii)o se 0i%avom &a"adnom Evo"om i 7mo6da * ne!%o
man'o' mei 7.evenom Amei#om. ?e o-e &em)'e ,i)e s* a#%ivni *0esni$i
ve)i#e e#s"an&ionis%i0#e ee deve%naes%og ve#a. A)i+ nemam ni#a#vog a&)oga da
ve*'em #a#o ovo as"o)o6en'e "eov)a2*'e i * d*gim #a'evima sve%a.
Nesav)adive "e"e#e #o'ima se ome%a #om*ni#a$i'a+ s 'edne s%ane+ i ")ima
()adnoa%ovs#e "o"agande+ s d*ge+ o%e6ava'* "avi)n* "o$en* si%*a$i'e * ...R7
*. I"a#+ %e!#o ,ismo mog)i da "ove*'emo #a#o 'e * &em)'i gde ve/ina naoda
moa ,i%i svesna da s*+ ,e& o,&ia na -e &ame#e a#%*e)no' v)as%i+ "i)i#e da)e#o
,o)'e nego !%o s* ,i)e "e dvadese% "e%+ "edese% i)i s%o godina+ *(va%i)o #oena ne#o
ve/e o0a'an'e * "og)ed* ,*d*/nos%i. U A&i'i+ Ja"an i Kina+ sva#a na svo' na0in+
sme)o g)eda'* *na"ed. Na .edn'em is%o#* i * A8i$i+ 0a# i * onim o,)as%ima #o'e
s* danas &a(va/ene nemiima+ novonas%a)e na$i'e ,oe se &a svo' "*% * ,*d*/nos%+
* #o'*+ ma#a i s)e"o+ i"a# ve*'*.
Mo' &a#)'*0a# ,i ,io da %en*%ni %a)as s#e"%i$i&ma i o0a'an'a+ #o'i "ed so,om
vidi samo *ni!%en'e i "o"as%+ od,a$*'*/i #ao ,esmis)en* sva#* ve* * "oges i)i
ma #a#ve i&g)ede &a na"eda# )'*ds#e ase+ "eds%av)'a 'edan vid e)i%i&ma
7"oi&vod e)i%ni( d*!%veni( g*"a 0i'i s* sig*nos% i "ivi)egi'e na'vid)'ivi'e
*go6eni ovom #i&om+ #ao i e)i%ni( &ema)'a 0i'a 'e ne#ad ,es"ogovona
domina$i'a nad "eos%a)im de)om sve%a danas dovedena * "i%an'e. Vode/e
s%egono!e ovog "o#e%a s* in%e)e#%*a)$i+ )i8ean%i ide'a v)ada'*/o' d*!%veno' g*"i
#o'o' ina0e s)*6e @:V)ada'*/e ide'e ne#og vemena *ve# s* ,i)e samo ide'e
v)ada'*/e #)ase<A. .av !eno 'e ne,i%no !%o 'edan deo in%e)e#%*a)a$a o #o'ima 'e e0
svo'im "oe#)om mo6da "i"ada ne#o' d*go' d*!%veno' g*"i> ve/ samim %im !%o
s* in%e)e#%*a)$i+ oni ,iva'* asimi)ovani * in%e)e#%*a)n* e)i%*. In%e)e#%*a)$i+ "o
de8ini$i'i+ o,a&*'* 'edn* e)i%n* g*"*.
Ono !%o 'e+ me2*%im+ da)e#o &na0a'ni'e * a#%*e)nom #on%e#s%*+ 'es%e 0in'eni$a
da -e g*"e * 'ednom d*!%v*+ ma #o)i#o one ,i)e #o(e&ivne @a is%oi0a na'0 e!/e
ima "ava da i( %a#vim sma%aA+ i&,a$*'* ode2en ,o' o%"adni#a i)i disidena%a. ;o
'e nao0i%o 0es% s)*0a' me2* in%e)e#%*a)$ima. Pi%om ne mis)im na *o,i0 a'ene
as"ave #o'e se me2* in%e)e#%*a)$ima vode na ,a&i "os%ign*%og #onsen&*sa o
ne#im "o)a&nim "emisama o d*!%v*+ ve/ *"avo na os"oavan'e %a#vi( "emisa.
U &a"adnim demo#a%s#im d*!%vima s)i0ni i&a&ovi se %o)ei!* -e do# s*
ogani0eni na !a0i$* disidena%a+ a onima #o'i %a#ve i&a&ove *"*/*'* ni'e %e!#o da
na2* svo'e 0i%ao$e i "*,)i#*. Ne#i $ini# ,i "ime%io #a#o se oni %o)ei!* samo
&,og %oga !%o nis* dovo)'no ,o'ni i *%i$a'ni da ,i "eds%av)'a)i s%van* o"asnos%.
Vi!e od 0e%dese% godina nosio sam e%i#e%* :in%e)e#%*a)$a<> "os)edn'i( godina se,e
-e vi!e sag)edavam+ a i d*gi me vide+ #ao in%e)e#%*a)nog disiden%a. O,'a! n'en'e
&a %o )a#o 'e da%i. 1i/e da sam 'edan od oni( e%#i( a#%ivni( in%e)e#%*a)a$a #o'i s*
odas)i+ ne na v(*n$*+ ve/ "i &a)as#* ve)i#og vi#%oi'ans#og do,a -ee i
o"%imi&ma+ %a#o da mi 'e 0a# i danas %e!#o da sve% "osma%am * #on%e#s%* ne#og
%a'nog i ne"ova%nog "o"adan'a. Na naednim s%ani$ama "o#*!a/* da se
dis%an$iam od "eov)a2*'*/i( %endova me2* evo"s#im in%e)e#%*a)$ima 7a nao
0i%o oni( #o'i danas 6ive * ovo' &em)'i 7da "o#a6em * #om smis)* i &,og 0ega
sma%am da s* #en*)i s%an"*%i$om+ #ao i da is%a#nem &a(%ev+ a#o ne &a o"%imis%i
0#im+ onda ,aem &a &davi'im i *avno%e6eni'im "is%*"om ,*d*/nos%i.
E. H. Kar

1. I.;ORIBAR I BINJENICE
D%a 'e is%oi'aE Da ne#o ne ,i "omis)io #a#o 'e ovo "i%an'e ,esmis)eno i)i s*vi
!no+ "i#)'*0i/* svom %e#s%* dva od)om#a #o'i se+ sva#i "onaoso,+ odnose na "vo
i d*go i&dan'e Kembrike moderne istorije. Evo+ da#)e+ E#%ona @A$%onA+ #o'i
o#%o,a mese$a 1F96. "odnosi i&ve!%a' "eds%avni$ima Kem,i0#og sena%s#og
od,oa o de)* #o'e se "od*(va%io da "iedi &a !%am"*G
Jedins%vena 'e "i)i#a da se+ * in%ees* na've/eg ,o'a )'*di+ &a,e)e6i $e)o#*"no
&nan'e #o'e deve%naes%i ve# ima da nam &ave!%a... Ra&,oi%om "ode)om ada %e,a)o ,i
da ,*demo * s%an'* da %o o,avimo i da %a#o svima "on*dimo na *vid "os)edn'i do#*men%
i na'&e)i'e &a#)'*0#e #o'i s* ")od me2*naodni( is%a6ivan'a.
Ova genea$i'a 'o! ne/e do0e#a%i #ona0n* is%oi'*> a)i mi imamo "i)i#* da se
de8ini%ivno esimo #onven$iona)ne is%oi'e i "o#a6emo do #o'e smo %a0#e s%ig)i na "*%*
!%o 'edn* a&dva'a od d*ge+ sada+ #ada s* nam sve in8oma$i'e na do(va% *#e i #ada se
&a sva#i "o,)em mo6e na/i e!en'e.
1
Go%ovo !e&dese% godina #asni'e+ "o8eso .e D6od6 K)a# @Geoge C)a#A+ *
"edgovo* &a d*g* Kembriku modernu istoriju, "omen*o 'e ovo *veen'e
E#%ona i n'egovi( saadni#a #a#o /e 'ednoga dana ,i%i mog*/e na"isa%i :#ona0n*
is%oi'*<+ da ,i &a%im nas%avioG
Is%oi0ai novi'e genea$i'e sma%a'* da &a %a#o ne!%o nema i&g)eda. Oni o0e#*'* da
/e n'i(ova o%#i/a ne"es%ano ,i%i "o%is#ivana novim. Oni sma%a'* da 'e &nan'e o
"o!)os%i "eno!eno "oseds%vom 'ednog i)i vi!e )'*ds#i( *mova+ da 'e n'i(ovim
"oseds%vom ,iva)o :o,a2eno<+ %e da se+ s(odno %ome+ ne mo6e sas%o'a%i od ne#i(
e)emen%ani( i ,e&)i0ni( a%oma #o'e ni!%a ni'e.* s%an'* da i&meni... Is%a6ivan'e se mo6e
*0ini%i ,es#a'nim+ "a ne#i nes%")'ivi'i na*0ni$i s%oga na)a&e "i,e6i!%e * s#e"%i$i&m*+ i)i
,aem * do#%ini "ema #o'o'+ ,*d*/i da se sve is%oi's#e "o$ene %i0* oso,a i s%anovi!%a+
'edna 'e do,a #o)i#o i daga+ a ne#a :o,'e#%ivna< is%oi's#a is%ina ne "os%o'i.
H
;amo gde *0eni )'*di %a#o 6es%o#o "o%ive0e 'edan d*gom+ "o)'e is%a6ivan'a
os%a'e !iom o%voeno. Nadam se da sam oso,a dovo)'no savemeni( g)edi!%a da
"i&nam #a#o sve !%o 'e na"isano 1F907i( moa "eds%av)'a%i ,esmis)i$*. A)i+ i"a#
nisam %o)i#o na"edan da ,i( se sma%ao o,ave&nim da %vdim #a#o sve !%o 'e
na"isano 19407i( n*6no moa ima%i smis)a. U s%vai+ veova%no s%e i sami &a#)'*
0i)i #a#o ovo is%a6ivan'e "e%i da od)*%a na %een #o'i 'e "o o,im* !ii 0a# i
I The Cumbridge Modem History !ts "rigin, #utorship and $rodu%tion @190JA+ s%. 1071H.
H
The
&e' Cambridge Modem Histon(, i @194JA+ s%. KKivKKv.
10
od "iode is%oi'e. .*#o, i&me2* E#%ona i sea D6od6a K)a#a samo 'e oda&
"omene $e)o#*"nog na!eg "og)eda na d*!%vo do #o'e 'e do!)o * "eiod* #o'i de)i
ova dva is#a&a. E#%on govoi sa "o&i%ivnog+ 'asnog i samo*veenog s%anovi!%a
#asnog vi#%oi'ans#og do,a> e$i sea D6od6a K)a#a oda6ava'* "ome%enos% i
as%o'eni s#e"%i$i&am ,i% genea$i'e. Kada "o#*!avamo da damo odgovo na
"i%an'e :.%a'e is%oi'aE<+ na! odgovo+ svesno i)i nesvesno+ ods)i#ava na!e mes%o *
vemen* i "os%a'e sas%avni deo odgovoa na mnogo !ie "i%an'e o %ome #a#av s%av
imamo "ema d*!%v* * #o'em 6ivimo. Ne s%e"im od %oga da /e se mo'a %ema+ "i
"a6)'ivi'em 0i%an'*+ "o#a&a%i ,e&na0a'nom. 1o'im se 'edino da se ne#om mog*
*0ini%i odve/ sme)im &a%o !%o sam na0eo %a#o #*"no i %a#o &na0a'no "i%an'e.
Deve%naes%i ve# ,io 'e &)a%no do,a 0in'eni$a. :Ono !%o 'a %a6im<+ e#ao 'e g7
din Gedga'nd * Te)kim *remenima, :%o s* Bin'eni$e... U 6ivo%* se %a6e 'edino
Bin'eni$e.< Is%oi0ai deve%naes%og ve#a ,i se * "o%"*nos%i s)o6i)i sa n'im. Kada 'e
Ran#e @Ran#eA 1FL07i(+ o"avdano "igovaa'*/i *no!en'* moa)i&ma * is%oi'*+
na"omen*o da se &ada%a# is%oi0aa sas%o'i * %ome da :"i#a6e #a#o 'e ne! %o
&a"avo ,i)o< +'ie es eigent,i%h ges*eseri-, %a' ne ,a! d*,o#o*mni a8oi&am s%e#ao
'e ne&a"am/en* "o"*)anos%. ;i genea$i'e nema0#i(+ ,i%ans#i(+ "a 0a# i
8an$*s#i( is%oi0aa+ #oa0a)e s* * ,o' i&govaa'*/i 0ao,ne e$i ./ie es
eigent,i%h ges*esen0 #ao ne#i magi's#i na"ev = 0i'a 'e sv(a+ "o"*% ve/ine
magi's#i( na"eva+ ,i)a * %ome da i( "o!%edi &amone o,ave&e da mis)e
so"s%venom g)avom. Po&i%ivis%i+ #o'i s* se &a)aga)i &a %o da is%oi'a ,*de
"og)a!ena na*#om+ svo'im *g)edom s* do"ine)i *s%o)i0en'* ovog #*)%a
Bin'eni$a. Pvo *%vdi%e 0in'eni$e+ govoi)i s* "o&i%ivis%i+ a onda i& n'i( i&v*$i%e
&a#)'*0#e. U Ve)i#o' 1i%ani'i+ ova#av "is%*" is%oi'i ,io 'e * "o%"*nom s#)ad* sa
em"ii's#om %adi$i'om #o'a 'e "eds%av)'a)a dominia'*/* s%*'* * ,i%ans#o'
8i)o&o8i'i od Mo#a @Mo$#eA do 1e%anda Rase)a @1e%and R*sse))A. Em"ii's#a
%eoi'a sa&nan'a "o)a&i od "o%"*ne a&dvo'enos%i s*,'e#%a i o,'e#%a. Bin'eni$e+
"o"*% 0*)ni( *%isa#a+ de)*'* na "osma%a0a s"o)'a i nis* "od *%i$a'em n'egove
sves%i. N'i(ov "i'em 'e "asivanG "o! %o 'e "imio "oda%#e+ "osma%a0 i( na#nadno
is"i%*'e. Kratak oks1ordski renik eng,eskog je2ika, #oisno+ "emda "is%asno
!%ivo em"ii's#e !#o)e+ 'asnoNoi#a&*'e na a&dvo'enos% ova dva 0ina+ de8ini!*/i
0in'eni$* #ao :is#*s%veni "oda%a#+ ne&avis%an od &a#)'*0a#a<. ;o ,i se mog)o
na&va%i &davoa&*ms#im "is%*"om is%oi'i. Is%oi'a se sas%o'i od #o"*sa
*%v2eni( 0in'eni$a. Bin'eni$e s* is%oi0a* i&)o6 ene na *vid * do#*men%ima+
&a"isima+ i%d.+ #ao i,e na "i'a0no' %e&gi. Is%oi0a i( ,ia+ odnosi i( #*/i+ "i"ema
i( i s)*6i ona#o #a#o m* se na'vi!e svi2a. E#%on+ 0i'i 'e #*)inas#i *#*s ,io
i&*&e%no s%og+ vo)eo 'e da i( s"ema ,e& i#a#vi( &a0ina. U *"*%s%vima #o'a 'e dao
saadni$ima na "vo' Kembrikoj modernoj istoriji, is%a#ao 'e &a(%ev :da na!
Va%e)o moa * "od'edna#o' mei da &adovo)'i 5an$*&e i Eng)e&e+ Nem$e i
9o)an2ane+ #a#o ni#o ne ,i mogao da #a6e+ a da "e%(odno ne &ag)eda * s"isa#
a*%oa+ na #om mes%* 'e ,is#*" od O#s8oda od)o6io svo'e "eo+ a na #om mes%*
s* ga odmeni)i 5e,en @5ai,ainA i)i Gas#e @GasO*e%A+ Mi
11
,eman @Mie,emannA i)i 9aison @9aisonA<
L
. Ba# 'e i se D6od6 K)a#+ ma
#o)i#o ina0e ,io #i%i0an "ema E#%onovim s%avovima+ s*"o%s%avio :%vdo 'e&go
@is%oi's#i(A 0in'eni$a< onom :so0nom de)* s"oni( in%e"e%a$i'a<
3
+ veova%no
sme%n*v!i s *ma da 'e so0ni deo ")oda da)e#o *#*sni'i od %vdog 'e&ga. Pvo
*%vdi%e 0in'eni$e+ a &a%im se na so"s%veni i&i# &a"*%i%e * 6ivi "esa# in%e"e%a$i'a
7%o 'e ,i)a na've/a m*dos% em"ii's#e+ &davoa&*ms#e is%oi's#e !#o)e. Ona
"odse/a na omi)'en* *&e0i$* ve)i#og )i,ea)nog novinaa .. P. .#o%a @C. P.
.$o%%AG :Bin'eni$e s* sve%e+ *veen'a s* s)o,odna<.
Ovo o0i%o ne mo6e da "o2e. Ne 6e)im da se *"*!%am * 8i)o&o8s#* as"av* o
"iodi na!eg sa&nan'a o "o!)os%i. Pe%"os%avimo+ &a %en*%a#+ #a#o s* 0in'eni$a
da 'e Ce&a "e!ao R*,i#on i 0in'eni$a da se s%o na)a&i na sedini so,e 0in'eni$e
is%og i)i *"oedivog eda+ da o,e osve 0in'eni$e ima'* "is%*" na!o' sves%i na is%i i)i
*"oediv na0in+ #ao i da o,e "osed*'* is%i o,'e#%ivni #aa#%e &a oso,* #o'a i(
s"o&na'e. Ba# i "i ova#o sme)im i ne ,a! os%vaivim "e%"os%av#ama+ na!e
do#a&ivan'e ,i se odma( s*o0i)o sa %e!#o/ama *s)ed %oga !%o sve 0in'eni$e o
"o!)os%i nis* is%oi's#e 0in'eni$e+ ni%i i( is%oi0a %a#vim sma%a. Ka#av 'e onda %o
#i%ei'*m na osnov* #o'eg se is%oi's#e 0in'eni$e a&)i#*'* od d*gi( 0in'eni$a o
"o! )os%iE
.%a'e is%oi's#a 0in'eni$aE ;o 'e #)'*0no "i%an'e #o'im /emo moa%i de%a)'ni'e
da se "o&a,avimo. Po &davoa&*ms#om g)edi!%*+ "os%o'e ne#e ,a&i0ne 0in'eni$e
#o'e s* is%e &a sve is%oi0ae i #o'e+ da %a#o #a6emo+ 0ine #i0m* is%oi'e 7na
"ime+ 0in'eni$a da se ,i%#a #od 9es%ingsa odiga)a 1066. godine. A)i+ ova#vo
g)edi !%e i&is#*'e dve "imed,e. Kao "vo+ is%oi0a se *g)avnom ne ,avi s)i0nim
0in'eni$ama. 1es*mn'e 'e va6no &na%i da se ve)i#a ,i%#a odiga)a 1066+ a ne 1064.
i)i 106J. godine+ #ao i da se odiga)a #od 9es%ingsa+ a ne * Is%,on* i)i 1a'%on*.
Is%oi0a ne sne da ge!i * %a#vim s%vaima. I"a#+ #ad god se "ovede as"ava na
%o %em*+ "ise%im se 9a*smanove @9o*smanA na"omene da 'e :%a0nos% o,ave&a+ a
ne v)ina<
4
. 9va)i%i ne#og is%oi0aa &,og n'egove %a0nos%i is%o 'e !%o i (va)i%i
ne#og a(i%e#%* &a%o !%o &a svo'e &gade #ois%i do,o od)e6an* dvn* ga2* i)i
"avi)no &ame!an ,e%on. ;o 'e n*6an "ed*s)ov n'egovog ada+ a)i ni'e i n'egov
g)avni &ada%a#. U"avo i& %i( a&)oga+ is%oi0a ima "avo da se os)an'a na ono !%o
se na&iva)o :"omo/nim< is%oi's#im na*#ama 7na a(eo)ogi'*+ e"iga8i'*+
n*mi&ma%i#*+ (ono)ogi'*+ i%d. Od is%oi0aa se ne %a6i da as"o)a6e "ose,nim
ve!%i7nama #o'e 'ednom s%*0n'a#* omog*/ava'* da odedi "oe#)o i veme
i&ade ne#og 8agmen%a gn0ai'e i)i memea+ da odgone%ne ne#i nea&*m)'iv
&a"is+ i)i da o,av)'a s)o6ene as%onoms#e "oa0*ne #a#o ,i *%vdio %a0an da%*m
ne#og doga2 a'a. Osve %a#o&vane ,a&i0ne 0in'eni$e+ #o'e s* is%e &a sve is%oi0ae+
"o "avi)* s"ada'* * #a%egoi'* ma%ei'a)a #o'ima se is%oi0a s)*6i+ a ne *
#a%egoi'* same
L
A$%on+ 3e%tures on Modem Histoiy @1906A+ s%. L1F.
3
Navedeno * the 3istener, 19. '*n 194H+ s%. 99H.
4
M Mani,ii #stronomi%on 3iber $rimus @H. i&d.+ 19LJA+ s%. FJ.
1H
is%oi'e. D*ga "imed,a ,i ,i)a da n*6nos% *%v2ivan'a %i( ,a&i0ni( 0in'eni$a ni'e
*s)ov)'ena ne#im #va)i%e%om sami( %i( Bin'eni$a+ *e4 a priori od)*#om #o'*
donosi is%oi0a. U"#os *&e0i$i .. R .#o%a+ sva#i novina danas &na da se
na'de)o%voni'i *%i$a' na 'avno mn'en'e "os%i6e "avi)nim oda,iom i mon%a6om
odgovaa'* /i( 0in'eni$a. Ne#ada se %vdi)o da 0in'eni$e govoe &a se,e. ;o 'e+
naavno+ ne%a0no. Bin'eni$e govoe 'edino onda #ada se is%oi0a na n'i( "o&oveG
on 'e %a' #o'i od)*0*'e sa #o'im 0in'eni$ama /e nas *"o&na%i+ "o #o'em edos)ed* i
* #o'em #on%e#s%*. A#o se ne vaam+ 'edna od Piande)ovi( )i0nos%i 'e e#)a #a#o
'e 0in'eni$a s)i0na ve/i 7ne/e da s%o'i sve do# se * n'* ne!%o ne s%avi. Jedini
a&)og &,og #o'eg smo &ain%eesovani da sa&namo #a#o se ,i%#a #od 9es%ingsa
odiga)a 1066. 'es%e %a' s%o'e is%oi0ai sma%a'* &a &na0a'an is%oi's#i doga2a'.
Is%oi0a 'e i& so"s%veni( "o,*da od)*0io da Ce&aov "e)a&a# "e#o ma'*!nog
"o%o#a R*,i#ona "eds%av)'a is%oi's#* 0in'eni$*+ do# "e)a&a# mi)iona d*gi(
oso,a "e#o R*,i#ona+ "e i)i "os)e %oga+ ni#og 6ivog ne &anima. Bin'eni$a da s%e
* ov* &gad* s%ig)i "e "o)a sa%a+ "e!i$e+ na ,i$i#)* i)i #o)ima+ * "od'edna#o' mei
'e 0in'eni$a i& "o!)os%i #ao i 0in'eni$a da'e Ce&a "e!ao R*,i#on. A)i n'* /e
is%oi0ai+ "o svo' "i)i$i+ "ene,egn*%i. Po8eso ;a)#o% Pasons @;a)$o%% PasonsA
'ednom 'e na*#* na&vao :se)e#%ivnim sis%emom #ogni%ivni( *smeen'a #a
ea)nos%i<
6
. Mo6da 'e %o mog)o da se #a6e i na 'ednos%avni'i na0in. A)i is%oi'a+
i&me2* os%a)og+ %o 'es%e. Is%oi0a 'e n*6no se)e#%ivan. Veovan'e * ne#o %vdo
'e&go is%oi's#i( 0in'eni$a #o'e "os%o'e o,'e#%ivno i ne&avisno od in%e"e%a$i'e
is%oi0aa "eds%av)'a odinan* &a,)*d*+ a)i 'e %a#v* &a,)*d* veoma %e!#o
is#oeni%i.
Ra&mo%imo na0in na #o'i 'edna o,i0na 0in'eni$a i& "o!)os%i "os%a'e is%oi's#a
0in'eni$a. U .%e')i,id6 Ve'#s*+ 1F40. godine+ 'edan "odava0 meden'a#a 'e na#on
#a/e sva2e ,io na sm% i&ga6en od "o,esne)e gomi)e. Da )i 'e %o is%oi's#a
0in'eni$aE Do "e godin* dana+ ,e& o#)evan'a ,i( odgovoio sa :ne<. ;a' doga2a'
&a7,e)e6io 'e ne#i o0evida$ * ma)o "o&na%im memoaima
J
#o'e ni'edan is%oi0a
ni'e sma%ao vednim "omena. Pe godin* dana+ me2*%im+ d Ki%son K)a# @Ki%son
C)a#A naveo ga'e "i)i#om svo'i( o#s8ods#i( "edavan'a od6ani( * s"omen na
5oda
F
. Da )i'e %a' doga2a' %ime "os%ao is%oi's#a 0in'eni$aE Mis)im da 'o! *ve#
ni'e. Re#ao ,i( da'e n'egov %en*%ni s%a%*s %a#av #ao da'e "ed)o6en &a 0)ana
&a%voenog #)*,a is%oi's#i( 0in'eni$a. On sada 0e#a svog &as%*"ni#a i)i s"on&oe.
Ma#o se mo6e desi%i da ga * naedni( ne#o)i#o godina vidimo #a#o se "o'av)'*'e+
is"va * 8*sno%ama+ a &a%im * %e#s%* 0)ana#a i #n'iga o Eng)es#o' deve%naes%og
ve#a+ da ,i na#on dvadese% i)i %idese% godina "os%ao do,o *%eme)'ena i "i&na%a
is%oi's#a 0in'eni$a. . d*ge s%ane+ mo6e se desi%i da se na n'ega ni#o ne "o&ove>
* %om s)*0a'*+ on /e se va%i%i * )im, neis%oi's#i( 0in'eni$a i& "o!)os%i oda#)e 'e
d Ki%son K)a# %a#o ve)i#od*!no "o#*!ao da ga i&,avi. D%a /e od)*0i%i o %ome #o
6
;.
Pasons i E. .(i)s+ To'ards a 5enera, Theor* o1 #%tion @L. i&d.+ 1943A+ s%. 16J.
J
Mod Geoge .ange+ Se*enty S*ears a Sho'man +6. i&d.+ 19H6A+ s%. 1FF79.
F
D. Ki%son C)a#+ The Making o1 7i%torian Eng,and +8 96HA.
1L

'a /e se od osve dve s%vai desi%iE Mis)im da /e ovo &avisi%i od %oga da )i /e %e&a i)i
in%e"e%a$i'a * "i)og #o'e 'e d Ki%son K)a# naveo da%i doga2a' ,i%i "i(va/ena
od s%ane d*gi( is%oi0aa #ao va)idna i &na0a'na. N'en s%a%*s is%oi's#e Bin'eni$e
sve!/e se na "i%an'e in%e"e%a$i'e. ;a' e)emen% in%e"e%a$i'e ne&ao,i)a&an 'e
0ini)a$ sva#e is%oi's#e 0in'eni$e.
Ne#a mi ,*de do&vo)'eno 'edno )i0no "ise/an'e. Kada sam "e mnogo godina
na ovom *nive&i%e%* s%*diao an%i0#* is%oi'*+ imao sam "ose,an "edme% :G0#a
* do,a Pesi's#i( a%ova<. Nagomi)ao sam "e%naes% i)i dvadese% #n'iga na svo'o'
"o)i$i+ *veen da /* * n'ima na/i sve 0in'eni$e #o'e se odnose na &ada%* %em*.
Pe%"os%avimo 7a %o ni'e ,i)o da)e#o od is%ine 7da s* osve #n'ige &ais%a sad6 a)e
sve 0in'eni$e o &ada%o' %emi #o'e s* %ada ,i)e i)i s* mog)e ,i%i "o&na%e. ;ada mi
ni'e "a)o na *m da se &a"i%am #o'om 'e igom s)*0a'a i)i "os%*"#om e)imina$i'e+
od svi( mi)i'adi 0in'eni$a !%o s* ne#ome 'ednom moa)e ,i%i "o&na%e+ o"s%ao ,a!
%a' ma)eni i&,o 0in'eni$a i s%e#ao "avo na na&iv istorijskih. Bini mi se da se 0a# i
danas 'edna od 0ai is%oi'e .%aog i .edn'eg ve#a sas%o'i * %ome !%o nam da'e
i)*&i'* #a#o as"o)a6emo svim dos%*"nim 0in'eni$amaG m*0no di8een$ian'e
is%oi's#i( 0in'eni$a od os%a)i( 0in'eni$a o "o!)os%i vi!e ne moa da nas ,ine+
,*d*/i da 'e ono ma)o "o&na%i( 0in'eni$a ,e& i&*&e%#a "og)a!eno &a is%oi's#e.
1'*i @1*PA+ #o'i 'e i&*0avao o,e o,)as%i+ e#ao 'e da s* :is%oi's#i &a"isi .%aog i
.edn'eg ve#a "o!aani "a&ninama<
9
. Is%oi'* s* na&iva)i d6inovs#om s)aga)i7
$om #o'o' nedos%a'* mnogi de)ovi. A)i+ osnovni "o,)em ne )e6i * %im
"a&ninama. Na!a s)i#a G0#e i& "e%og s%o)e/a "e n.e. ne"o%"*na 'e ne samo &,og
%oga !%o s* mnogi n'eni de)i/i s)*0a'no &ag*,)'eni+ ve/ "e svega &a%o !%o 'e %o s)i#a
#a#v* nam 'e &ave!%a)a oman'a g*"a ga2ana A%ine. Mi dovo)'no &namo o %ome
#a#o 'e G0#a * "e%om s%o)e/* i&g)eda)a 'ednom a%ins#om ga2anin*> a)i+ 'edva da
i!%a &namo o *%is#* #o'i 'e os%av)'a)a na ne#og ."a%an$a+ Koin/anina i)i ;e,an$a
da ne "omin'emo Pesi'an$e+ o,ove i)i "i"adni#e d*gi( naoda #o'i s* ,oavi)i
* A%ini. .)i#a #o'om as"o)a6emo *na"ed nam 'e &go%ov)'ena i na%*ena+ ne %o)i#o
igom s)*0a'a+ #o)i#o "oseds%vom )'*di #o'i s* svesno i)i nesvesno *svo'i)i ode
2ena g)edi!%a+ "a s* sma%a)i da 0in'eni$e #o'e %a#va g)edi!%a "od*"i* vedi sa0
*va%i od &a,oava. Na s)i0an na0in+ #ada * ne#o' savemeno' is%oi'i .edn'eg ve#a
"o0i%am da s* )'*di * .edn'em ve#* "idava)i ve)i#i &na0a' e)igi'i+ "i%am se #a#o
* %o mo6emo ,i%i sig*ni i da )i'e %o is%ina. Ono !%o &namo od 0in'eni$a
sedn'eve#ovne is%oi'e na've/im de)om 'e s%ig)o do nas #o& se)e#$i'* #o'* s*
o,av)'a)e ,o'ne genea$i'e )e%o"isa$a+ "o8esiona)no &ain%eesovani( &a
i&*0avan'e i *"a6n'avan'e e)igi'e+ #o'i s* 'o'+ s(odno %ome+ "idava)i v(*ns#*
va6nos%+ "a s* &a"isiva)i sve s%o'e ima)o ma #a#ve ve&e sa n'om+ i ma)o !%a d*go.
Peds%av* o *s#om se)'a#* #ao ne#om i&*&e%no "o,o6nom ,i/* *ni!%i)a 'e
evo)*$i'a i& 191J. godine. Peds%ava o sedn'eve#ovnom 0ove#* #ao i&*&e%no
"o,o6nom ,i/*+ ,i)a ona %a0na i)i ne+ os%a/e ne*ni!%iva+ "o!%o s* sve as"o)o6ive
0in'eni$e o n'em*
9
J. 1. 1*P+ Se,e%ted Essays @19L0A+ s%. 4H.
13
"e%(odno ,i)e "o,ane od s%ane )'*di #o'i s* * %a#o ne!%o veova)i i 6e)e)i da i
d*gi * %o "ove*'*+ do# 'e ,e&,o' d*gi( 0in'eni$a * #o'ima ,ismo mo6da na!)i
do#a&e &a "o%ivn* %vdn'* ne"ova%no i&g*,)'eno. M%va *#a i!0e&)i( genea$, 'a
is%oi0aa+ "isaa i )e%o"isa$a neo"o&ivo 'e odedi)a mode) "o!)os%i. :Is%oi'a #o'*
0i%amo<+ "i!e "o8eso 1ee#)a8 @1aa$)o*g(A+ i sam medi'eva)is%a+ :"emda
&asnovana na Bin'eni$ama+ s%ogo govoe/i+ *o"!%e ni'e 0in'eni0na+ ve/ se sas%o'i
od ni&a "e*&e%i( s*dova<
10
.
Ra&mo%imo 'o! 'edn*+ "od'edna#o o&,i)'n* %e!#o/* sa #o'om se s*se/e
savemeni is%oi0a. Is%oi0a .%aog i)i .edn'eg ve#a imao ,i dos%a a&)oga da
,*de &adovo)'an &,og o,imnog "ose'avan'a #o'e m* 'e+ %o#om godina+ os%avi)o
na as"o)agan'* #o"*s is%oi's#i( 0in'eni$a "ogodni( &a ,aa%an'e. Ka#o 'e+ *
svom &a'ed)'ivom s%i)*+ "ime%io Mi%on .%e'0i @Mv%%on .%a$(evA+ :ne&nan'e 'e
osnovni "ed*s)ov &a is%oi0aa+ ne&nan'e #o'e "o'ednos%av)'*'e i o,'a!n'ava+ #o'e
"o,ia i i&os%av)'a<
11
. Kada do2em * is#*!en'e+ !%o mi se "one#ad desi+ da ose%im
&avis% "ema i&*&e%no' #om"e%en%nos%i svo'i( #o)ega #o'i se (ave is%oi'om .%aog
i .edn'eg ve#a+ na)a&im *%e(* * "omis)i da s* oni *g)avnom #om"e%en%ni &a%o !%o
%a#o ma)o &na'* i& svo'e o,)as%i. Is%oi0a savemenog do,a ne *6iva ni'edn* od
"ivi)egi'a #a#ve n*di %a#av vid go%ovog ne&nan'a. On moa %o neo"(odno
ne&nan'e sin da *sav!i 7*%o)i#o vi!e *#o)i#o se "i,)i6ava so"s%venom do,*. Ped
n'im s%o'i dvos%*#i &ada%a#G da o%#i'e ma)o,o'ne ,i%ne 0in'eni$e i "e%voi i( *
is%oi's#e+ i da e)imini!e ,o'ne ne,i%ne 0in'eni$e #ao neis%oi's#e. Ovo se "o%ivi
dogmi deve%naes%og ve#a+ "o #o'o' se is%oi'a svodi na #om"i)a$i'* ma#sima)nog
,o'a neo,oivi( i o,'e#%ivni( 0in'eni$a. .va#o #o "os%ane 6%va %e dogme ,i/e
"in*2en da se ode#ne is%oi'e #ao &a)*dnog "os)a i "osve%i se sa#*")'an'* maa#a
i)i ne#om d*gom vid* s%ainas%va+ i)i+ "a#+ da &av!i * )*dni$i. ;a dogma 'e
%o#om "os)edn'i( s%o%in* godina ima)a "og*,an *%i$a' na is%oi0ae savemenog
do,a> #ao n'en e&*)%a%+ * Nema0#o'+ Ve)i#o' 1i%ani'i i .'edin'enim D6avama
nas%ao 'e ogoman ,o' s*vo"ani( is%oi'a #$a%i( 0in'eni$ama+ i)i is$"ni( i
s"e$i'a)i&ovani( monoga8i'a %o,o6n'i( is%oi0aa #o'i sve vi!e &na'* o sve man'e
%oga+ "o%on*)i ,e& %aga * o#ean* 0in'eni$a. Pe%"os%av)'am da 'e *"avo ova
dogma 7"e nego ne#i navodni s*#o, i&me2* )i,ea)ne i #a%o)i0#e )o'a)nos%i
7na'vi! e in(i,ia)a E#%ona #ao is%oi0aa. U 'ednom od ani( ese'a+ on 'e e#ao &a
svog *0i%e)'a De)ingea @Do))ingeAG :Ni'e 6e)eo da "i!e na osnov* ne"o%"*ne
gade+ a &a n'ega 'e sva#a ga2a ,i)a ne"o%"*na<
1H
. E#%on 'e ovde ,es*mn'e
i&e#ao "oo 0ans#i s*d o samom se,iG o neo,i0nom s)*0a'* 'ednog is%oi0aa
#o'eg mnogi sma%a'* &a na's)avni'eg *"avni#a Ka)'evs#e #a%ede &a savemen*
is%oi'* !%o
10
G. 1aa$)o*g(+ Histoij in a Changing ttbr,d +9:;;-, s%. 13.
1
I MP%%on .%a$(eP+ * "edgovo* &a Eminent 7i%torians.
1H
Navedeno * G. P. Goo$(+ Histoij and Historians in the &ineteenth Cent'y, s%. LF4> E#%on 'e
&a De)ingea #asni'e e#ao #a#o m* 'e :,i)o da%o da svo'* 8i)o&o8i'* is%oi'e *%eme)'i na
na'o,imni'o' ind*#$iono' ,a&i #o'a 'e i#ome ,i)a dos%*"na< +Histotj oj <reedom and "ther
Essays, 190J+ s%. 3L4A.
14
ga'e ova' *nive&i%e% i#ada imao 7a #o'i &a so,om ni'e os%avio ni'edn* #n'ig* i&
is%oi'e. E#%on 'e sam so0io svo' e"i%a8 * *vodno' na"omeni "vom i&dan'* Kem=
brike moderne istorije, o,'av)'ene ne"osedno na#on n'egove sm%i+ gde se 6a)io
na &a(%eve #o'i se "os%av)'a'* is%oi0a* i #o'i :"e%e da ga od #n'i6evni#a "e%voe
* #om"i)a%oa ne#e en$i#)o"edi'e<
1L
. Ne!%o 'e #en*)o nao"a#o. Ono s%o'e #en*)o
nao"a#o ,i)o 'e "os)edi$a veovan'a * %o ne*mono i ,es#a'no gomi)an'e s*vi(
0in'eni$a #ao osnova is%oi'e+ veovan'a da 0in'eni$e govoe &a se,e i da i( ne
mo6emo ima%i is*vi!e+ veovan'a #o'e 'e * %o do,a ,i)o %o)i#o nes"ono da 'e
veoma ma)i ,o' is%oi0aa sma%ao "o%e,nim = a ne#i i da)'e sma%a'*
ne"o%e,nim 7da se &a"i%a'* :.%a'e is%oi'aE<.
Deve%naes%ove#ovni 8e%i!i&am 0in'eni$a ,io 'e *"o%"*n'en i o"avdavan
8e%i!i&mom do#*mena%a. Do#*men%i s* ,i)i Zave%ni #ov0eg * (am* 0in'eni$a.
.meni is%oi0a ,i im "is%*"ao "ogn*%e g)ave i o,a/ao im se sa
s%a(o"o!%ovan'em. A#o ne!%o o%#i'e%e * do#*men%ima+ onda 'e %a#o. A)i+ #ada
ma)o ,o)'e a&mis)imo+ !%a nam svi %i do#*men%i 7naed,e+ *govoi+ *veen'a o
"i(odima+ i&ve!%a'i v)ade+ &vani0na #oes"onden$i'a+ "iva%na "isma i dnevni$i 7*
s%vai #a&*'*E Ni'edan do#*men% ne mo6e da nam sao"!%i vi!e od onoga !%o 'e
mis)io ona' #o ga 'e sas%avio 7od onoga s%o'e mis)io da se desi)o+ s%o'e mis)io da'e
%e,a)o da se desi i)i da /e se desi%i+ i)i samo onoga !%o 'e 6e)eo da d*gi mis)e da 'e
mis)io+ i)i+ "a#+ %e# onoga !%o 'e sin mis)io da mis)i. Ni!%a od svega %oga ni'e ima)o
ne#og smis)a+ sve do# is%oi0a ni'e "o0eo da adi na %o' ga2i i "o%*ma0io 'e. 1i)o
da s* 0in'eni$e o%#ivene * do#*men%ima i)i ne+ is%oi0a moa da i( o,adi "e
nego !%o /e i( is#ois%i%iG on i( #ois%i %a#o !%o i( o,ad*'e.
Ono !%o 6e)im da #a6em i)*s%ova/* 'ednim "imeom sa #o'im sam do,o
*"o&na%. Kada 'e 19H9. godine *mo G*s%av D%e&eman @G*s%av .%esemannA+
minis%a s"o)'ni( "os)ova Va'mas#e e"*,)i#e+ on 'e &a so,om os%avio ogomn*
#o)i 0in* 7L00 "*ni( #*%i'a 7&vani0ne+ "o)*&vani0ne i "iva%ne do#*men%a$i'e+ od
#o'e se ve/ina odnosi)a na !es%ogodi!n'i "eiod #o'i 'e "oveo * svo's%v*
#an$e)aa. N'egovi "i'a%e)'i i od,ina s*+ sasvim "iodno+ sma%a)i da ,i %a#o
ve)i#om 0ove#* %e,a)o oda%i d*6no "o!%ovan'e. N'egov veni se#e%a 1en(ad
@1e7n(adA ,a$io se na "osao i na#on %i godine "o'avi)e s* se %i g)oma&ne
#n'ige+ od #o'i( 'e sva#a ima)a "o 600 s%ani$a+ sa "o,anim do#*men%ima i&
oni( L00 #*%i'a i &v*0nim nas)ovom Stresemanns 7ermd%htnis N:D%e&emanov
%es%amen%<> p.p.>. Pod noma)nim o#o)nos%ima+ do#*men%i ,i veova%no is%*n*)i *
ne#om "od*m* i)i na %avan* i &a*ve# ,i i!0e&)i+ i)i ,i+ mo6da+ &a #o'i( s%o%ina#
godina ne#i ado&na)i na*0ni# na,asao na n'i( i "o%*dio se da i( *"oedi sa
1en(adovim %e#s%om. Ono !%o se dogodi)o ,i)o 'e ne*"oedivo dama%i0ni'e.
Do#*men%i s* 1934. godine dos"e)i * *#e ,i%ans#im i amei0#im v)as%ima #o'e
s* i( snimi)e+ a n'i(ove 8a#simi)e s%avi)e na as"o)agan'e na*0nim adni$ima *
)ondons#om $ub,i% ?e%ord "11i%e=u i va!ing%ons#o' Na$iona)no' a(ivi+ %a#o da+
*#o)i#o imamo
1L
Cambridge Modem History, i @190HA+ s%. 3.
16
dovo)'no s%")'en'a i &na%i6e)'e+ mo6emo %a0no da *s%anovimo !%a 'e 1en(ad
*adio. Ono s%o'e *0inio ni'e ,i)o ni "ose,no neo,i0no ni nao0i%o i&nena2*'*/e. U
0as* #ada 'e D%e&eman *mo+ i&g)eda)o 'e da'e n'egova &a"adna "o)i%i#a #*nisana
ni&om s'a'ni( *s"e(a 7Mo#ano+ "i'em Nema0#e * Mig* naoda+ Do*sov @DasvesA
i Jangov @Vo*ngA ")an i amei0#i &a'movi+ "ov)a0en'e save&ni0#i( o#*"a$ioni(
%*"a i& a'ns#e o,)as%i. Bini)o se da'e %o na'&na0a'ni'i i na've/i D%e&emanov
do"inos s"o)'no' "o)i%i$i+ "a ni'e ni#a#vo 0*do s%o'e ,io "e%eano &as%*")'en *
1en(adovom i&,o* do#*mena%a. . d*ge s%ane+ 0ini)o se da D%e&ema7nova
is%o0na "o)i%i#a i n'egovi #on%a#%i sa .ov'e%s#im .ave&om nis* ni#*da dove)i>
"o!%o gomi)e do#*mena%a o "egovoima #o'i s* da)i %e# ,e&na0a'ne e&*)%a%e nis*
nima)o *ve/ava)e D%e&emanov *g)ed+ i&,o ma%ei'a)a mogao 'e da ,*de mnogo
s%o6i. D%e&eman 'e+ * s%vai+ "osve/ivao da)e#o o&,i)'ni'* i "os%o'ani'* "a6n'*
odnosima sa .ov'e%s#im .ave&om+ i oni s* iga)i mnog* ve/* *)og* * n'egovo'
s"o)'no' "o)i%i$i nego !%o ,i %o 0i%a)a$ 1en(adove #om"i)a$i'e mogao da
"e%"os%avi. U"#os %ome+ 1en(adove #n'ige s* &na%no ,o)'e od d*gi( &,oni#a
do#*mena%a na #o'e se "ose0an is%oi0a "e/*%no os)an'a.
Ovo+ me2*%im+ ni'e &av!e%a# "i0e. Ned*go "o o,'av)'ivan'* 1en(adovi(
#n'iga+ 9i%)e 'e do!ao na v)as%. D%e&emanovo ime 'e * Nema0#o' ,i)o "o%isn*%o *
&a,oav+ a #n'ige s* "ov*0ene i& "oda'eG mnogi "ime$i s*+ "o svem* s*de/i+ ,i)i
*ni!%eni. Danas 'e Stresemanns 7ermd%htnis i&*&e%no e%#a #n'iga. A)i+
D%e&emanov *g)ed na Za"ad* ni'e ,io "o)'*)'an. Jedan eng)es#i i&dava0 o,'avio 'e
19L4. godine s#a/eni "evod 1en(adovog de)a = i&,o na osnov*
1en(adovog i&,oa> i&,a0ena 'e mo6da %e/ina oigina)nog i&dan'a. .a%on
@.*%%onA+ 0*veni "evodi)a$ sa nema0#og+ s%*0no i savesno 'e o,avio svo' deo
"os)a. Eng)es#a ve&i'a+ o,'asnio 'e * "edgovo*+ :de)imi0no 'e s#a/ena+ a)i 'e i&
n'e i&os%av)'en samo ona' deo ma%ei'a)a &a #o'i se sma%a)o da'e neva6an... i da ne
,i ,io od in%eesa &a eng)es#e 0i%ao$e i)i na*0ne adni#e<
13
. I %o 'e ,i)o sasvim
"iodno. A)i+ #ao "os)edi$a %oga+ D%e&emanova is%o0na "o)i%i#a+ #o'a 'e #od
1en(ada ve/ ,i)a s)a,i'e &as%*")'ena+ sada 'e "os%a)a 'o! ne*o0)'ivi'a+ "a se
.ov'e%s#i .ave& * .a%onovim #n'igama 'av)'a %e# s"oadi0no+ #ao ne#i ne6e)'eni
*)'e& * D%e&emano7vo' "evas(odno &a"adno' s"o)'no' "o)i%i$i. U"#os %ome+
ne/emo "oge!i%i a#o #a6emo da &a ogomn* ve/in* sve%a na Za"ad*+ sa
i&*&e%#om e%#i( "o&nava)a$a+ .a%on+ a ne 1en(ad 7sami do#*men%i 'o! man'e
7"eds%av)'a o)i0en'e a*%en%i 0nog D%e&emana. Da s* do#*men%i ,i)i *ni!%eni
%o#om ,om,adovan'a 1934+ i da s* "eos%a)i "ime$i 1en(adovi( #n'iga
i!0e&)i+ a*%en%i0nos% i a*%oi%e% .a%ona ni#ada ne ,i ,i)i dovedem * "i%an'e. Mnogi
!%am"ani &,oni$i do#*mena%a #o'ima se is%oi0ai &a(va)no s)*6e * nedos%a%#*
oigina)a+ ne "o0iva'* na mnogo sig*ni'im %eme)'ima.
Qe)eo ,i(+ me2*%im+ da 'o! ma)o "od*6im ov* "i0*. Za,oavimo na
1en(ada i .a%ona i ,*dimo &a(va)ni !%o mo6emo+ *#o)i#o %o &a6e)imo+ da
"eg)edamo
13
5usta* Stresemann, His @iaries, 3etters and $apers, i @19L4A+ na"omena "ie2iva0a.
17
a*%en%i0ne do#*men%e 'ednog od g)avni( a#%ea * &na0a'nim doga2a'ima s#oi'e
evo"s#e is%oi'e. D%a nam %i do#*men%i #a&*'*E I&me2* os%a)og+ oni sad6e
,e)e!#e o s%o%ina# D%e&emanovi( a&govoa sa sov'e%s#im am,asadoom *
1e)in* i dvadese%a# a&govoa sa Bi0einom. .ve osve ,e)e!#e ima'* 'edn*
&a'edni0#* $%*. One "i#a&*'* D%e&emana #a#o vodi g)avn* e0 * a&govoima>
n'egovi aig*7men%i s* *ve# do,o so0eni i *ve)'ivi+ do# s* ag*men%i n'egovi(
sagovoni#a "o "avi)* os#*dni+ #on8*&ni i ne*,ed)'ivi. ;o 'e o"!%a #aa#%eis%i#a
svi( &a"isa o di")oma%s#im a&govoima. Do#*men%i nam ne #a&*'* !%a se desi)o+
ve/ samo ono s%o'e D%e&eman mis)io da se desi)o+ i)i s%a'e 6e)eo da d*gi mis)e o
%ome+ i)i+ mo6da+ s%a'e sin 6e)eo da mis)i da se desi)o. .a "o,ian'em 0in'eni$a
ni'e &a"o0 eo .a%on i)i 1en(ad+ ve/ 'e %o "vi *0inio sin D%e&eman. Ba# i #ada
,ismo+ na "ime+ ima)i na as"o)agan'* Bi0einove ,e)e!#e o is%im a&govoima+
i& n'i( ,ismo o"e% do&na)i samo ono !%o 'e Bi0ein mis)io+ a ono !%o se s%vano
desi)o moa)o ,i da ,*de e#ons%*isano * sves%i is%oi0aa. Naavno+ 0in'eni$e i
do#*men%i s* &a is%oi0aa od i&*&e%ne va6nos%i. A)i+ od n'i( ne ,i %e,a)o "avi%i
8e%i!e. .ami "o se,i+ oni ne 0ine is%oi'*> oni "o se,i ne da'* go%ov odgovo na ono
&amono "i%an'e :D%a 'e is%oi'aE<
Ovde ,i( 6e)eo da #a6em ne#o)i#o e$i o %ome &,og 0ega s* is%oi0ai
deve%naes%og ve#a *g)avnom ,i)i avnod*!ni "ema 8i)o&o8i'i is%oi'e. ;a' "o'am 'e
smis)io Vo)%e @Vo)%aieA+ i on se od %ada *"o%e,)'avao * a&)i0i%im &na0en'ima+ a
'a /*+ *#o)i#o ga *o"!%e ,*dem #ois%io+ *&e%i da &na0i na! odgovo na "i%an'e :D%a
'e is%oi'aE< Deve%naes%i ve# 'e &a in%e)e#%*a)$e &a"adne Evo"e "eds%av)'ao 'edan
)agodan "eiod #o'i 'e &a0io samo"o*&dan'em i o"%imi&mom. Bin'eni$e s*+ *
$e)ini *&ev+ ,i)e &adovo)'ava'*/e+ a s#)onos% da se * ve&i n'i( "os%av)'a'*
ne*godna "i%an'a ,i)a 'e sa&meno s)a,a. Ran#e 'e "o,o6no veovao da /e se
,o6ans#o "ovi2en'e "o,in*%i &a smisao is%oi'e *#o)i#o se on ,*de ,in*o o
0in'eni 0ama+ a 1*#(a% @1*$#(ad%A 'e+ sa ne!%o savemeni'im ose/a'em &a
$ini&am+ "ime%io #a#o :nismo ini$iani * namee ,o6ans#e "omis)i<. Po8eso
1a%e8i)d @1*%%e8ie)dA 'e 'o! 19L1+ sa ne"i#ivenim &adovo)'s%vom #ons%a%ovao da
s* :is%oi0ai e%#o a&mi!)'a)i o "iodi s%vai+ "a 0a# i o "iodi so"s%venog
"edme%a is%a6ivan'a<
14
. Mo' "e%(odni# na ovim "edavan'ima+ d A. M. Ra*s
@Ro-seA+ ne!%o #i%i0ni'i * %om "og)ed*+ na"isao 'e &a #n'ig* sea Vins%ona Be0i)a
@?ins%on C(*$(i))A S*etska kri2a @is%oi'* Pvog sve%s#og a%aA 7da+ "emda *
"og)ed* a*%en%i0nos%i+ s)i#ovi%os%i i 6ivo%nos%i ova #n'iga mo6e da s%ane ame *&
ame sa !storijom ruske re*o,u%ije ;o$#og+ * 'ednom "og)ed* os%a'e * odnos* na
n'* in8eionaG :i&a n'e ne s%o'i ni#a#va 8i)o&o8i'a is%oi'e<
16
. 1i%ans#i is%oi0ai
nis* do&vo)i)i da ,*d* *v*0eni * ov* "o)emi#*+ ne s%oga !%o ,i sma%a)i da is%oi'a
nema smis)a+ ve/ &a%o !%o s* veova)i da se n'en smisao "oda&*meva i da'e
o0ig)edan. G)edi!%e )i,ea)nog deve%naes%og ve#a na is%oi'* ,i)o 'e veoma s)i0no
e#o
14
9.
1*%%e8ie)d+ The /hig !nterpretation o1AHistory @19L1A+ s%. 6J.
16
A. M. Ro-se+ The Endo1an Epo%h @193JA+ s%. HFH7L.
1F
noms#o' do#%ini ,aisse2=1aire ="o"*% n'e+ ,i)o 'e "oi&vod 'ednog smienog i
samo*veenog "og)eda na sve%. Ne#a se sva#o ,avi svo'im "os)om+ a s#ivena
*#a "ovi2en'a "o,in*/e se &a sveo"!%* (amoni'*. Is%oi's#e 0in'eni$e s* i same
svedo0i)e o na'*&vi!eni'o' 0in'eni$i ,)ago%vonog i nai&g)ed ,es#a'nog
na"edovan'a #a vi!im s%vaima. 1i)o 'e %o do,a nevinos%i i is%oi0ai s* (oda)i
Ra's#im v%om ,e& %*n#e 8i)o&o8i'e na se,i+ nagi i ne ose/a'*/i ni#a#av s%id "ed
,ogom is%oi'e. O%ada smo *"o&na)i Ge( i is#*si)i Pad+ a oni is%oi0ai #o'i danas
"o#*! ava'* da "ene,egn* 8i)o&o8i'* is%oi'e+ samo s*'e%no i samosvesno nas%o'e
da+ "o"*% 0)anova ne#e n*dis%i0#e #o)oni'e+ o,nove Ra's#i v% * svo'o' ,a!%i *
"edga 2*. Danas se ne*godna "i%an'a vi!e ne mog* i&,e/i.
U "o%e#)i( "edese% godina "osve/eno 'e dos%a "a6n'e "i%an'* :.%a'e is%oi'aE<
U"avo i& Nema0#e+ &em)'e #o'a /e %o)i#o do"ine%i o#on0an'* )agodne v)adav, ne
)i,ea)i&ma * deve%naes%om ve#*+ "o%e#)a s* 1FF07i( i 1F907i( "va os"oavan'a
do#%ine o "ima%* i a*%onomi'i 0in'eni$a * is%oi'i. O 8i)o&o8ima #o'i s* *"*%i)i %a'
i&a&ov danas se ma)o !%a &na i&*&ev n'i(ovi( imenaG Di)%a' @Di)%(evA 'e 'edini
me2* n'ima #o'em 'e nedavno oda%o &a#asne)o "i&nan'e * Ve)i#o' 1i%ani'i.
Ka'em ve#a+ "os"ei%e% i samo"o*&dan'e * ovo' &em)'i 'o! *ve# s* ,i)i odve/
sna6ni da ,i se "o#)an'a)a "a6n'a 'ee%i$ima #o'i s* se o#omi)i na #*)% 0in'eni$a.
A)i+ "o0e%#om novog ve#a+ ,*#%in'a 'e "ene%a * I%a)i'*+ gde 'e Ko0e @Co$eA "o0
eo da i&)a6e 8i)o&o8i'* is%oi'e #o'a 'e o0i%o mnogo d*gova)a nema0#im *0i%e)'ima.
Bi%ava is%oi'a 'e :savemena is%oi'a<+ i&'avio 'e Ko0e
1J
+ 6e)e/i %ime da #a6 e #a#o
se is%oi'a * s*!%ini svodi na "osma%an'e "o!)os%i o0ima sada!n'os%i i * sve%)os%i
sada!n'i( "o,)ema+ a da'e g)avni &ada%a# is%oi0aa ne da ,e)e6i+ ve/ da
"o$en'*'e> 'e+ a#o ne "o$en'*'e+ #a#o /e &na%i s%a'e vedno da ,*de &a,e)e6e7noE
Amei0#i is%oi0a Ka) 1e#e @Bai 1e$#eA i&'avio 'e 1910+ na sa0*na%o
"ovo#a%ivan na0in+ da :is%oi's#e 0in'eni$e &a is%oi0aa ne "os%o'e sve do# i( sam
ne s%voi<
1F
. Ova#vim i&a&ovima se * "vo veme ni'e "o#)an'a)a dovo)'na "a6n'a.
;e# na#on 19H0. godine Ko0e 'e "o0eo da s%i0e "o"*)anos% * 5an$*s#o' i
Ve)i#o' 1i%ani'i. Do %oga veova%no ni'e do!)o &a%o !%o 'e Ko0e ,io %anani'i
mis)i)a$ i)i ,o)'i s%i)is%a od svo'i( nema0#i( "e%(odni#a+ ve/ &a%o !%o s*+ na#on
Pvog sve%s#og a%a+ 0in'eni$e "o0e)e da nam se osme(*'* man'e ,)agona#)ono
nego * godinama "e 1913+ "a smo samim %im "os%a)i "i'em0ivi'i &a 8i)o&o8i'*
#o'a 'e nas%o'a)a da im *man'i *g)ed. Ko0e 'e imao ve)i#i *%i$a' na o#s8ods#og
8i)o&o8a i is%oi0aa Ko)ingv*da @Co)ing-oodA+ 'edinog ,i%ans#og mis)io$a ovog
ve#a #o'i 'e dao o&,i)'an do"inos 8i)o&o8i'i is%oi'e. On 'e *mo "e nego !%o 'e
1J
Ova' 0*veni a8oi&am i&e0en 'e * s)ede/em #on%e#s%*G :Pa#%i0ne "o%e,e #o'e s%o'e *
"o&adini sva#og is%oi's#og s*da da'* $e)o#*"no' is%oi'i o,e)e6'e :savemene is%oi'e<+ 'e+ ma
#o)i#o ve mens#i da)e#i nam se 0ini)i ova#o o"isani doga2a'i+ is%oi'a * s%vai govoi o
sada!n'im "o%e,ama i sada!n'o' si%*a$i'i gde %i doga2a'i 'o! *ve# %e"ee< @1. Co$e+ Histoiy
as the Story o13tbert*, eng). "ev. 1931+ s%. 19A.
1F
#t,anti% Month,*, o#%o,a 1910+ s%. 4HF.
19
*s"eo da o#on0a ad na svo'o' sis%ema%i&ovano' as"avi+ a)i s* n'egovi o,'av)'eni
i neo,'av)'eni s"isi na %o %em* ,i)i sa,ani * #n'i&i "od na&ivom $ojam istorije,
#o'a 'e i&da%a 1934. godine.
Ko)ingv*dova g)edi!%a mog)a ,i se sa6e%i na s)ede/i na0in. 5i)o&o8i'a is%oi'e
ne ,avi se ni :"o!)o!/* "o se,i< ni :is%oi0aevim mi!)'en'em o n'o' "o se,i<+ ve/
0 :o,e s%vai * n'i(ovom *&a'amnom odnos*<. @Ova' is#a& *"*/*'e na dva
a#%*e)na &na0en'a e$i :is%oi'a< 7na is%a6ivan'e #o'e o,av)'a is%oi0a i na ni&
doga 2a'a i& "o!)os%i #o'e on is%a6*'e.A :Po!)os% #o'* is%oi0a i&*0ava ni'e m%va
"o !)os%+ ve/ 'e %o "o!)os% #o'a 'e na ne#i na0in 'o! *ve# 6iva * sada!n'os%i.< A)i+
ne #o de)o i& "o!)os%i 'e m%vo+ odnosno+ ,e&na0a'no &a is%oi0aa+ *#o)i#o ova' ni
'e * s%an'* da s(va%i misao #o'a 'e "o0iva)a i&a n'ega. O%*da 'e :0i%ava is%oi'a *
s%vai is%oi'a mis)i<+ i :is%oi'a "eds%av)'a "onovno o6iv)'avan'e * is%oi0aevom
*m* one mis)i 0i'* is%oi'* on i&*0ava<. Re#ons%i%*$i'a "o!)os%i * is%oi0aevom
*m* &avisna 'e od em"ii's#i( do#a&a. A)i+ ona "o se,i ni'e em"ii's#i "o$es i ne
mo6e se sves%i na "os%o na,a'an'e 0in'eni$a. 1a! na"o%iv+ "o$es e#ons%i%*$i'e
*s)ov)'ava i&,o i in%e"e%a$i'* 0in'eni$aG %o *"avo i 'es%e ono !%o i( 0ini is%oi'7
s#im 0in'eni$ama. :Is%oi'a<+ #a6e "o8eso O*#!o% @Oa#es(o%%A+ #o'i se "o ovom
"i%an'* s)a6e sa Ko)ingv*dom+ :"eds%av)'a is%oi0aevo is#*s%vo. N'* ne :"avi<
ni#o i&*&ev is%oi0aaG "isa%i is%oi'*+ 'edini 'e na0in da se ona na"avi<
19
.
Ova "oni$)'iva #i%i#a+ ma #o)i#o i&is#iva)a o&,i)'ne ogade+ i&nosi na sve%io
dana ne#e &a,oav)'ene is%ine.
Pe svega+ is%oi's#e 0in'eni$e nam ni#ada ne s%i6* :0is%e< "o!%o one ne "os%o'e
i ne mog* da "os%o'e * 0is%om o,)i#*G one se *ve# "e)ama'* #o& sves% onoga
#o'i i( &a"is*'e. I& %oga ,i s)edi)o da "i 0i%an'* ne#og is%oi's#og de)a svo'* "a6
n'* ne ,i %e,a)o da *smeimo na 0in'eni$e #o'e %o de)o sad6i+ ve/ na is%oi0aa
#o'i ga'e na"isao. U&e/* &a "ime ve)i#og is%oi0aa * 0i'* 0as% i "od 0i'im
imenom s* *s%anov)'ena ova "edavan'a. D6. M. ;eve)i'an @;eve)vanA+ #ao !%o
nam
1 sin #a6e * svo'o' a*%o,ioga8i'i+ ,io 'e :* #*/i vas"i%avan * "oma)o
"enag)a!eno' vigovs#o' %adi$i'i<
H0
+ %a#o da "e%"os%av)'ani da se ne ,i "o%ivio
a#o ,i( ga o"isao #ao "os)edn'eg+ a)i ni#a#o na'ne&na%niReg+ od ve)i#i( eng)es#i(
)i,ea)ni( is%oi0aa vigovs#e %adi$i'e. On sa "*no osnova "a%i *na&ad odos)ov
svo'e "o odi$e+ "e#o ve)i#og vigovs#og is%oi0aa D6od6a O%a ;eve)i'ana+ do
Ma#o)i'a @Ma$a*)avA+ da)e#o na've/eg od svi( vigovs#i( is%oi0aa. ;eve)i'anovo
na',o)'e i na'&e)i'e de)o+ Eng,eska u doba kra,ji%e #ne, nas%a)o 'e * %om o#*6en'*
i n'e govo "*no &na0en'e i &na0a' s(va%i/e se %e# onda #ada ga 0i%a)a$ ,*de 0i%ao
sa sve!/* o %ome. Pisa$+ *os%a)om+ ne do&vo)'ava 0i%ao$* ni#a#v* nedo*mi$* *
%om "og)ed*. Je+ *#o)i#o "imeni%e %a#%i#* &na)a$a #imina)is%i0#i( omana i "vo
"o0i%a%e #a' #n'ige+ na "os)edn'i( ne#o)i#o s%ani$a %e/eg %oma na/i /e%e+ "o
mom mi!)'en'*+ na',o)'i e&ime onoga !%o se danas na&iva vigovs#om in%e"e%a
19
M.
Oa#es(o%%+ ????????? and !ts Modes @19LLA+ s%. 99.
H0
G. M. ;eve)Pan+ #n #utobiography @1939A+ s%. 11.
H0
$i'om is%oi'e> %ada /e vam "os%a%i 'asno da ;eve)i'an * s%vai nas%o'i da is%a6i
"oe#)o i a&vo'ni "*% vigovs#e %adi$i'e+ i da n'ene "o0e%#e ne"is%asno smes%i *
godine na#on sm%i n'enog *%eme)'i%e)'a Vi)i'ema III. Pemda ovo ni'e 'edini mog*
/i na0in in%e"e%a$i'e doga2a'a i& vemena v)adavine #a)'i$e Ane+ i"a# 'e %o
va)idna+ a * ;eve)i'anovom s)*0a'*+ i i&*&e%no &a(va)na in%e"e%a$i'a. A)i+ da
,is%e "o$eni)i sa- n'en &na0a'+ neo"(odno 'e da "e%(odno s(va%i%e is%oi0aeve
na7mee. Je+ a#o+ "o Ko)ingv*d*+ is%oi0a moa da * mis)ima i&nova o6ivi ono
!%o se odigava)o * *m* n'egovi( dramatis personae @a#%ea> p.p.B, onda i 0i%a)a$
%a7#ode moa i&nova da o6ivi ono !%o se odigava)o * *m* is%oi0aa. ;e,a)o ,i
da "o*0i%e is%oi0aa+ "e nego !%o "o0ne%e da "o*0ava%e 0in'eni$e. Na #a'*
#a'eva+ %o ,a! i ni'e %o)i#o %e!#o. ;o 'e ono !%o 0ini sva#i in%e)igen%ni'i s%*den%
#o'i+ #ada do,i'e &ada%a# da se *"o&na sa de)om ve)i#og "o8esoa D6onsa sa
#o)ed6a .v. D6*da+ od)a&i do svog "i'a%e)'a sa .v. D6*da da ,i se as"i%ao #a#av
'e moma# ,io %a' D6ons i #a#ve 'e ,*,i$e imao * g)avi. Do# 0i%a%e ne#o is%oi's#o
de)o+ *ve# os)*!#*'%e &v*# 6ivo%a. A#o ni!%a ne 0*'e%e+ %o mo6e da &na0i 'edn* od
dve s%vaiG i)i s%e nag)*vi i)i 'e va! is%oi0a %e6a# dave6. Bin'eni$e+ * s%vai+ *o"!%e
ne )i0 e na i,e sa "i'a0ne %e&ge. One s* "o"*% i,a #o'e ")iva'* ogomnim
o#eanom+ na "one#ad ne"is%*"a0no' d*,ini+ a ono !%o /e is%oi0a *"e$a%i
de)imi0no /e &avisi%i od s)*0a'a+ a)i "evas(odno od de)a o#eana #o'i 'e oda,ao &a
"e$an'e i vs%e mam$a #o'i #ois%i 7"i 0em* s* o,a ova 0inio$a *s)ov)'ena vs%om
i,e #o'* 'e nameio da "e$a. U #a'n'em is(od*+ is%oi0a /e na/i 0in'eni$e #o'e
6e)i. Is%oi'a &na0i in%e"e%a$i'*. U s%vai+ a#o ,i(+ "os%aviv!i .e D6od6a K)a#a
nag)av$e+ is%oi'* na&vao :%vdim 'e&gom in%e"e%a$i'a o,*(va/eni( so0nim
de)om s"oni( 0in'eni$a<+ mo' is#a& ,i ,es*mn'e ,io 'ednos%an i "oge!an+ a)i
nima)o vi!e od i&vone %vdn'e.
D*ga s%va od ve)i#og &na0a'a &a is%oi0aa 'es%e n'egova s"oso,nos% da se
misaono sa&ivi sa )'*dima o #o'ima "i!e+ sa na0inom mi!)'en'a #o'i s%o'i * "o&adini
n'i(ovi( "os%*"a#aG #a6em :misaono sa&ivi<+ a ne :sim"a%i!e<+ 'e ,i sim"a%i'a
"oda&*meva)a sag)asnos% mi!)'en'a. Deve%naes%i ve# s)a,o se ,avio
sedn'eve#ovnom is%oi'om 'e 'e ose/ao is*vi!e ve)i#* od,o'nos% "ema
"a&nove'* .edn'eg ve#a i vavas#im de)ima #o'a s* n'ime ,i)a ins"iisana da ,i
mogao misaono da se sa&ivi sa )'*dima i& %og "eioda. U&mimo samo 1*#(a%ov*
"e#on* o"as#* na a0*n ;idese%ogodi!n'eg a%aG :.amno 'e &a 'edn* ve*+ ,e&
o,&ia adi)o se o #a%o)i0#o' i)i "o%es%an%s#o'+ da svo'e s"asen'e "os%avi i&nad
in%egi%e%a na$i'e<
H1
. Za )i,ea)nog is%oi0aa deve%naes%og ve#a+ vas"i%anog da
ve*'e #a#o 'e "avedno i "o(va)no *,i'a%i * od,an* svo'e &em)'e+ a nemoa)no i
,e&*mno *,i'a%i * od,an* svo'e svee+ ,i)o 'e i&*&e%no %e!#o da se iden%i8i#*'e sa
onima #o'i s* vo'eva)i ;idese%ogodi!n'i a%. Ova vs%a %e!#o/e nao0i%o do)a&i do
i&a 6a'a * o,)as%i na #o'o' %en*%no adim. Ve/i deo onoga s%o'e *
ang)osa#sons#im &em)'ama &a "os)edn'i( dese%a# godina ,i)o na"isano o
.ov'e%s#om .ave&*+ i *
H1
J. 1*$#(ad%+ Cudgements on Histotj and Historians @1949A+ s%. 1J9.
H1
.ov'e%s#om .ave&* o ang)osa#sons#im &em)'ama+ ,i)o 'e &a%ovano %om
nes"oso,no!/* da se "os%igne ma#a i na'e)emen%aniRi nivo a&*mevan'a onoga
!%o se odigava * g)avi d*ge oso,e+ %a#o da s* se e$i i "os%*"$i d*ge s%ane *ve#
"i#a&iva)i #ao &)onameni+ ,e&*mni i)i )i$emeni. Is%oi'a se ne mo6e "isa%i
*#o)i#o is%oi0a ne *s"e da os%vai ne#i vid #on%a#%a sa na0inom mi!)'en'a oni( o
#o'ima "i!e. ;e/a 'e is%ina da "o!)os% mo6emo sag)eda%i i a&*me%i 'edino #o&
sada! n'os%. Is%oi0a "i"ada svom vemen* i ve&an'e &a n'ega *s)ov)'eno!/*
)'*ds#og "os%o'an'a. Ve/ i same e$i #o'e on #ois%i 7e$i "o"*% demo#a%i'e+
$as%va+ a%a+ evo)*$i'e 7as"o)a6* a#%*e)nim &na0en'em #o'e im se ne mo6e
od*&e%i. Is%oi0ai an%i0#og do,a ima'* o,i0a' da * i&voni#* #ois%e e$i #ao !%o
su po,is i p,ebs, samo &a%o da ,i "o#a&a)i #a#o nis* *"a)i * ov* &am#*. A)i+ %o im
ni'e ni od #a#ve "omo/i. Oni %a#ode 6ive * sada!n'os%i i nema'* na0ina da se
"o#i'*m0ae * "o!)os% is"oma6*/i se e%#im i &as%ae)im e$ima+ #ao !%o ne ,i
"os%a)i nima)o ,o)'i is%oi0ai .%ae G0#e i Rima a#o ,i svo'a "edavan'a d6a)i
odeveni * %h,amys i)i toge. Na&ivi !%o s* i( a&)i0i%i 8an$*s#i is%oi0ai #ois%i)i &a
o"is "ai !#e sve%ine #o'a 'e odiga)a %a#o &na0a'n* *)og* * 5an$*s#o' evo)*$i'i
7,es sans=%u,ottes, ,e peup,e, ,a %anai,,e, ,es bras=nus D "eds%av)'a)i s*+ &a onoga
#o 'e *"o&na% sa "avi)ima ige+ is#a& "o)i%i0#og s%ava i ode2ene in%e"e%a$i'e
doga 2a'a. Pa o"e%+ is%oi0a moa da se o"ede)iG *"o%e,a e$i &a,an'*'e m*
ne*%a)nos%. A)i+ ne adi se samo o e$ima. Za "os)edn'i( s%o%in* godina+
"omen'en odnos snaga * Evo"i *%i$ao 'e na "omen* s%ava ,i%ans#i( is%oi0aa
"ema 5idi(* Ve)i#om. Pomen'en odnos snaga *n*%a (i!/ans#e $#ve+ i&me2*
#a%o)i$i&ma i "o%es%an%i&ma+ *!)o vio 'e ,i%n* "omen* n'i(ovog s%ava "ema
)i0nos%ima "o"*% Mo'o)e+ M*%ea i Komve)a. Dovo)'no 'e samo "ov!no
"o&navan'e adova 8an$*s#i( is%oi0aa i& "o%e#)i( 0e%dese% godina na %em*
5an$*s#e evo)*$i'e+ da ,i se *vide)o * #o'o' mei se na n'i(ov* sad6in* oda&i)a
R*s#a evo)*$i'a i& 191J. godine. Is%oi0a ne "i"ada "o!)os%i+ ve/ sada!n'os%i.
Po8eso ;evo7Ro7"e @;evo7Ro"eA nam #a6e #a#o ,i is%oi0a :%e,a)o da
vo)i "o!)os%<
HH
. ;a o,ave&a 'e veoma s*mn'ive "iode. M'*,av "ema "o!)os%i
)a#o ,i mog)a da ,*de oda& nos%a)gi0nog oman%i&ma os%ae)i( )'*di i os%ae)i(
d*!%ava+ sim"%om g*,i%#a svee i &animan'a &a sada!n'os% i)i ,*d*/nos%
HL
. Kada 'e
ve/ e0 o o"!%im mes%ima+ meni 'e da)e#o da6e ono #o'e govoi o os)o,a2an'* od
:m%va0#og &ag)'a'a "o!)os%i<. A)i+ &ada%a# is%oi0aa ne sas%o'i se * %ome da vo)i
"o!)os%+ ni%i+ "a#+ da se n'e os)o,a2a+ ve/ da n'ome ov)ada i a&*me 'e * $i)'*
,o)'eg a&*mevan'a sada!n'os%i.
A#o s* ovo ,i)i *vidi !%o nam i( 'e omog*/i)o Ko)ingv*dovo vi2en'e is%oi'e+
veme 'e da a&mo%imo i ne#e od o"asnos%i !%o i( %a#vo vi2en'e * se,i #i'e. Zna7
HH
U *vod* &a J. 1*$#(ad%+ Cudgements on Histotj and Historians @1949A+ s%. 1J.
HGL
U"oedi%i sa Ni0eovim vi2en'em is%oi'eG :.%aos%i 'e svo's%veno s%aa0#e g)edan'e *na&ad i
svo2 en'e a0*na+ %a6en'e *%e(e * se/an'* na "o!)os%+ * is%oi's#o' #*)%*i< +Thoughts "ut o1
Season, eng). "ev.+ 1909+ ii+ s%. 6476A.
22
0a' #o'i se "ida'e *)o&i is%oi0aa * s%vaan'* is%oi'e+ *#o)i#o se dovede do
#a'n'i( )ogi0#i( #onse#ven$i+ %e6i da is%oi'i os"oi ,i)o #a#v* o,'e#%ivnos%G
is%oi'a "os%a'e 'edino ono !%o od n'e na"avi is%oi0a. Bini se da'e Ko)ingv*d *
'ednom %en*%#*+ * neo,'av)'eno' &a,e)e!$i #o'* navodi "ie2iva0 n'egovog de)a+
&ais%a do!ao do %og &a#)'*0#aG
.v. A*g*s%in 'e na is%oi'* g)edao sa s%anovi!%a anog (i!/anina> ;i'amon @;i))amonA
sa s%anovi!%a 5an$*&a sedamnaes%og ve#a> Gi,on @Gi,,onA sa s%anovi!%a Eng)e&a
osamnaes%og ve#a> Mom&en @MommsenA sa s%anovi!%a Nem$a deve%naes%og ve#a. Nema
sv(e "i%a%i se 0i'e 'e s%anovi!%e ,i)o is"avno. .va#o od n'i( ,i)o 'e 'edino mog*/e &a
oso,* #o'a ga'e *svo'i)a.
H3
Ovo se svodi na a"so)*%ni s#e"%i$i&am+ "o"*% P*dove @5o*deA i&'ave da 'e
is%oi'a :de0i'a #*%i'a sa s)ovima od #o'i( mo6emo sas%avi%i #o'* god e0 2aEe,imo0
6;
. Reag*'*/i "o%iv :ise$i7i7&a)e"i< is%oi'e+ "o%iv oni( #o'i is%oi'* svode na "*#*
#om"i)a$i'* 0in'eni$a+ Ko)ingv*d se o"asno "i,)i6io s%anovi!%* #o'e na is%oi'*
g)eda #ao na "oi&vod )'*ds#og *ma i vodi &a#)'*0#* na #o'i se se D6od6 K)a#
"o&vao * "e%(odno navedenom od)om#*+ naime+ da :ne "os%o'i +o,'e#%ivnaI
is%oi's#a is%ina<. Umes%o %eoi'e "o #o'o' is%oi'a nema smis)a+ ovde nam se n*di
%eoi'a o ,e&,o' &na0en'a+ od #o'i( ni'edno ni'e va)idni'e od d*gog 7!%o se
"a#%i0no svodi na is%o. D*ga %eoi'a "od'edna#o 'e neod6iva #ao i "va. A#o
ne#a ")anina d*ga0i'e i&g)eda #ada se "osma%a i& a&)i0i%i( *g)ova+ i& %oga ne
s)edi da ona o,'e#%ivno nema ni#a#av o,)i# i)i da ima ,es#ona0an ,o' o,)i#a. I&
%oga s%o'e "i *%v2ivan'* is%oi's#i( 0in'eni$a nei&,e6na n'i(ova in%e"e%a$i'a i !%o
ni'edna in%e"e%a$i'a ni'e * "o%"*nos%i :o,'e#%ivna<+ ne s)edi da 'edna
in%e"e%a$i'a vedi #o)i#o i d*ga+ i da se is%oi's#e 0in'eni$e * na0e)* ne mog*
sves%i na ne#* o,'e#%ivn* in%e"e%a$i'*. Kasni'e /* 'o! moa%i da se "o&a,avim
"i%an'em !%a s%vano &na0i o,'e#%ivnos% * is%oi'i.
A)i+ i& Ko)ingv*dove (i"o%e&e ve,a 'edna mnogo ve/a o"asnos%. A#o is%oi0
a svo' is%oi's#i "eiod n*6no sag)edava i& so"s%venog vemena i "o,)eme "o!
)os%i i&*0ava * odnos* na sada!n'os%+ ne/e )i on "od)e/i 'ednom 0is%o
"agma%i0nom s%av* * odnos* na 0in'eni$e i "ig)i%i #i%ei'*m "o #o'em 'e
va)'anos% ne#e 0in'eni$e *s)ov)'ena n'enom *"o%e,)'ivo!/* * a#%*e)nom
#on%e#s%*E I& ova#ve (i"o%e&e ,i s)edi)o da is%oi's#e 0in'eni$e ne &na0e ni!%a+ i da
sve &avisi od in%e"e%a$i'e. Ni0e 'e ve/ ,io o,&nanio na0e)oG :Ne%a0nos% ne#og
s*da ne &na0i &a nas ni#a#av "igovo "o%iv n'ega... Pi%an'e 'e samo #o)i#o on
do"inosi "ods%i$an'* i o0*van'* 6ivo%a+ od6an'*+ a mo6da 0a# i s%vaan'*
vs%e<
H6
. Amei0#i "agma%i0 ai s)edi)i s*+ ne %o)i#o o%voeno i svesdno+ * s*!%ini
is%i "*%. .va#o &nan'e ima
H3
R. Co))ing-ood+ Short Studies on 5reat Subje%ts, i @1F93A+ s%. H1.
H4
A. 5o*de+ Short Studies on 5reat Subje%ts, i+ @1F93A s%. H1.
H6
Fe*ond 5ood and E*i,, g). i.
HL
ode2en* namen*. Vednos% ne#og &nan'a &avisi od %oga #a#o se ono mo6e
*"o%e,i%i. A)i+ 0a# i #ada se ni'e &as%*"a)a %a#va %eoi'a+ "a#sa se ni'e "o#a&iva)a
man'e &as%a!*'*/om. U svo'o' o,)as%i sam is*vi!e 0es%o imao "i)i#e da vidim
#a#o se nas%ane in%e"e%a$i'e ,e&o,&ino o"(ode "ema 0in'eni$ama+ nima)o ne
(a'*/i &a ov* o"asnos%. Uo"!%e me ne 0*di !%o i!0i%avan'e ne#i( e#s%emni'i(
%voevina sov'e%s#e i an%isov'e%s#e is%oioga8s#e !#o)e "one#ad * nama ,*di
nos%a)gi'* &a onim nes%vanim deve%naes%ove#ovnim *%o0i!%em 'edne is%oi'e #o'a
,i se sas%o'a)a is#)'*0ivo od 0in'eni$a.
Ka#o ,ismo danas+ sedinom dvadese%og ve#a+ de8misa)i o,ave&* #o'*
is%oi0a ima "ema 0in'eni$amaE Nadam se da sam "o%e#)i( godina dovo)'no sa%i
"oveo * %agan'* &a do#*men%ima+ n'i(ovom i!0i%avan'* i davan'* 8*sno%a sa
0in'eni$ama &a svo'e is%oi's#e %e#s%ove+ da ,i( %ime o,esna6io sve %vdn'e #a#o se
0in'eni$ama i do#*men%ima s)*6im na neodgovoan na0in. O,ave&a is%oi0aa da
"o!%*'e 0in'eni$e ne is$")'*'e se+ me2*%im+ * n'egovo' o,ave&i da navodi %a0ne
"oda%#e. On moa nas%o'a%i da nam "*6i sve "o&na%e i)i dos%*"ne in8oma$i'e #o'e
s* na ova' i)i ona' na0in e)evan%ne &a %em* #o'* is%a6*'e i &a n'egov*
in%e"e%a$i'*. U#o)i#o 6e)i da nam vi#%oi'ans#og Eng)e&a "i#a6e #ao moa)n* i
a$iona)n* oso,*+ ni#a#o ne sne da &a,oavi ono !%o se desi)o * .%e')i,id6 Ve'#s*
1F40. godine. A)i ovo+ o"e%+ ne &na0i da ,i is%oi0a %e,a)o da nas )i!i svo'e
in%e"e%a$i'e+ #o'a 'e 6ivo%ni so# is%oi'e. Mai$i 7!%o /e e/i+ nea#adems#i "i'a%e)'i
i)i #o)ege #o'e se (ave d*gim a#adems#im dis$i")inama 7"one#ad me "i%a'* #a#o
is%oi0a "is%*"a svom "os)* #ada "i!e is%oi'*. Bes%o se mis)i da is%oi0a %a'
"osao de)i na dve 'asno a&dvo'ene 8a&e i)i dva "eioda. Pvo "ovodi d*g
"i"emni "eiod * i!0i%avan'* i&voa i &a"isivan'* 0in'eni$a * ,e)e6ni$*G &a%im+
#ada 'e %o o,av)'eno+ od)a6e svo'e i&voe+ *&ima ,e)e6ni$* * *#e i "o0in'e da "i!e
#n'ig* od "o0e%#a do #a'a. Po meni 'e %o ne*ve)'iva i ne"i(va%)'iva s)i#a. D%o se
mene )i0no %i0e+ 0im i!0i%am ne#o)i#o #a"i%a)ni( i&voa+ "o(%ev &a "isan'em
"os%a'e odve/ 'a# i 'a m* se "e"*!%am 7ne "i!em "o sva#* $en* od "o0e%#a+ ve/
&a"o0in'em sa ,i)o #og mes%a. Na#on %oga+ 0i%an'e i "isan'e odigava'* se
is%ovemeno. Ono !%o 'e ve/ na"isano ,iva do"*n'avano+ s#a/ivano+ is"av)'ano i
,isano+ * mei * #o'o' na"ed*'em sa 0i%an'em. Bi%an'e 'e vo2eno+ *smeavano i
o,oga/ivano onim !%o 'e na"isanoG !%o vi!e "i!em+ %im vi!e s(va%am &na0en'e i
e)evan%nos% onoga !%o o%#ivam. Mog*/e 'e da ne#i is%oi0ai sve osve "i"emne
adn'e o,av)'a'* * svo'o' g)avi+ ne s)*6e/i se o)ov#om+ (a%i'om i)i "isa/om
ma!inom+ #ao !%o ne#i )'*di iga'* !a( na s)e"o+ ne ose/a'*/i "o%e,* &a
!a(ovs#om %a,)om i 8ig*amaG %o 'e "ose,an da na #o'em im &avidim i * #o'em ne
mog* da se nadme/em sa n'ima. I"a# sam *veen da se #od sva#og "avog
is%oi0aa o,a "o$esa onoga !%o e#onomis%i na&iva'* :*)a&om< i :i&)a&om<
odvi'a'* is%ovemeno i da * s%vanos%i 0ine de)ove 'edins%venog "o$esa. U#o)i#o
"o#*!a%e da i( a&dvo'i%e+ i)i da 'ednom da%e "evag* nad d*gim+ "od)e/i /e%e
'edno' od dve'* 'eesi. I)i /e%e "isa%i ise$i7i7&a)e"i is%oi'*+ )i!en* sva#og smis)a i
&na0en'a+ i)i /e%e+ "a#+ "isa%i "o"agand* i)i is%oi's#* ,e)e%is%i#*+ a 0in'eni$e i&
"o!)os%i #ois%i%i samo #ao *#as &a ne!%o !%o sa is%oi'om nema ni#a#ve ve&e.
H3
Na!e is%a6ivan'e is%oi0aevog odnosa "ema is%oi's#im 0in'eni$ama &a%i0e
nas+ da#)e+ * nai&g)ed ne*godno' si%*a$i'i+ do# o"e&no ,odimo i&me2*
.$i)e 'edne neod6ive %eoi'e o is%oi'i #ao o,'e#%ivno' #om"i)a$i'i 0in'eni$a+
#ao "eva&i 0in'eni$a nad in%e"e%a$i'om+ i 9ai,de "od'edna#o neod6ive
%eoi'e o is%oi'i #ao s*,'e#%ivnom "oi&vod* is%oi0aevog *ma #o'i ,ia
is%oi's#e 0in'eni$e i ov)adava n'ima #o& "o$es in%e"e%a$i'e> i&me2*
g)edi!%a "o #o'em is%oi'a ima %e6i!%e * "o!)os%i i g)edi!%a "o #o'em ima
%e6i!%e * sada!nos%i. A)i+ na!a 'e si%*a$i'a man'e ne*godna nego !%o se 0ini.
U ovim "edavan'ima s%a)no /emo se s*se%a%i sa ne#im d*gim vidovima
osve di(o%omi'e na 0in'eni$e i in%e"e%a$i'e 7di7 (o%omi'om na "o'edina0no
i o"!%e+ em"ii's#o i %eoi's#o+ o,'e#%ivno i s*,'e#%ivno. Po)o6a' * #o'em se
na)a&i is%oi0a "ois(odi i& 0ove#ove "iode. .a i&*&e%#om "eioda
na'ani'eg de%in's%va i na'd*,)'e s%aos%i+ 0ove# ni'e * "o%"*nos%i ve&an &a
svo'e o#*6en'e i ni'e m* ,e&*s)ovno "ode2en. . d*ge s%ane+ on od n'ega
ni#ada ni'e "o%"*no ne&avis%an i ni'e n'egov ,es"ogovoni gos"oda Odnos
0ove#a "ema svom o#*6en'* is%ove%an 'e odnos* is%oi0aa "ema
n'egovo' %eini. Is%oi0a ni'e ni smeni o, ni %ians#i gos"oda svo'i(
0in'eni$a. Odnos i&me2 * is%oi0aa i 0in'eni$a 'e odnos 'edna#os%i+ odnos
o,os%anog davan'a. Kao !%o 'e sva#om a#%ivnom is%oi0a* do,o "o&na%o+
a#o na %en*%a# &as%ane da a&mis)i o onome !%o adi do# mis)i i "i!e+
is%oi0a se ,avi ne"es%anim "i)agodavan'em svo'i( 0in'eni$a svo'o'
in%e"e%a$i'i i svo'e in%e"e%a$i'e svo'im 0in'eni$ama. Nemog*/e 'e
'ednom od n'i( da%i "evag* nad onim d*gim.
Is%oi0a "o0in'e ad "ivemenim i&,oom 0in'eni$a i n'i(ovom
"ivemenom in%e"e%a$i'om+ * s#)ad* sa na0inom na #o'i 'e i&,o ,io
o,av)'en 7,i)o da s* ga o,avi)i d*gi i)i sin is%oi0a. ;o#om ada+ ova
in%e"e%a$i'a+ #ao i i&,o i edos)ed 0in'eni$a+ do6iv)'ava'* ne&na%ne+ a
de)om i nesvesne i&mene+ *&a'amnim de)ovan'em 'edni( na d*ge. Ovo
*&a'amno de)ovan'e "oda&*meva+ %a#o2e+ e$i"o$i%e% i&me2* sada!n'os%i i
"o!)os%i+ "os%o'e is%oi0a deo sada!n'os%i do# 0in'eni$e "i"ada'* "o!)os%i.
Is%oi0a i is%oi's#e 0in'eni$e neo"(odni s* 'edno d*gom. Is%oi 0a ,e&
0in'eni$a )i!en 'e #oena i ,es#ois%an 'e> 0in'eni$e ,e& is%oi0aa m%ve s* i
,esmis)ene. O%*da mo' "vi odgovo na "i%an'e :.%a'e is%oi'aE< g)asi da'e %o
#on%in*ian "o$es in%ea#$i'e i&me2* is%oi0aa i n'egovi( 0in'eni$a+
,es#ona0an di'a)og sada!n'os%i i "o!)os%i.

H. DRUD;VO I POJEDINAC
Pi%an'e !%a do)a&i "e 7d*!%vo i)i "o'edina$ 7"odse/a na
"i%an'e o #o#o!#i i 'a'e%*. 1i)o da ga "osma%a%e #ao )ogi0#o i)i
#ao is%oi's#o "i%an'e+ o n'em* ne mo6 e%e da da%e ni'edan is#a&
#o'i ne ,i moao da ,*de #oigovan s*"o%nim+ "od'edna#o
'ednos%anim is#a&om. D*!%vo i "o'edina$ ne mog* se
a&dvo'i%i> oni s* *&a'amno neo"(odni i #om")emen%ani+ a
ni#a#o s*"o%s%av)'eni. :Ni'edan 0ove# ni'e os%vo+ sam "o se,i
$e)ina<+ 0*vene s* Donove @DonneA e$iG :sva#i 0ove# 'e deo
#on%inen%a+ deo #o"na<
1
. ;o ,i ,i)o 'edno s%anovi!%e. . d*ge
s%ane+ *&mi%e ma#sim* #)asi0nog individ*a)is%e+ D6. .. Mi)a
@Mi)iAG :M'*di ne men'a'* svo'* "iod* #ada s* &a'edno na
o#*"*<
H
. Naavno da'e ne men'a'*. A)i+ ,i)o ,i "oge! no sma%a%i
da s* oni "os%o'a)i+ i)i as"o)aga)i ma #a#vom "iodom+ "e nego
!%o s* ,i)i :&a'edno na o#*"*<. Bim se odimo+ sve% "o0in'e da
*%i0e na nas+ men'a7'*/i nas od 0is%o ,io)o!#i( * d*!%vene
'edin#e. .va#o )'*ds#o ,i/e+ i& ma #o'eg "eioda is%oi'e i)i
"ais%oi'e+ a2a se *n*%a d*!%va i od svog na'ani'eg de7%in's%va
,iva %im d*!%vom o,)i#ovano. Je&i# #o'im ono govoi ni'e ne#o
individ*a)no nas)ede+ ve/ d*!%vena %e#ovina g*"e * #o'o'
odas%a. O,o'e+ i 'e&i# i o#*6en'e+ "oma6* nam da s(va%imo
na0in n'egovog mi!)'en'a+ ,*d*/i da ono svo'e na'ani'e
"eds%ave o sve%* "e*&ima od d*gi(. . "avom 'e e0eno da ,i
"o'edina$ odvo'en od d*!%va ,io )i!en govoa i a&*ma. ;a'na
o"0in'enos% "i0 om o Ro,inson* K*so* "o%i0e o%*da !%o ona
"o#*!ava da nam do0aa "o'edin$a #o'i ,i ,io ne&avis%an od
d*!%va. ;a' "o#*!a' ne *s"eva. Ro,inson ni'e ne#a a"s%a#%na
'edin#a+ ve/ Eng)e& i& Jo#a> on nosi sa so,om 1i,)i'* i mo)i se
svom ")emens#om ,og*. Pi0a m* veoma ,&o dode)'*'e Pe%#a i
i&ga2ivan'e novog d*!%va mo6e da &a"o0ne. D*ga e)evan%na
"i0a+ i2 Z,ih duha Dos%o'evs#og+ 'es%e ona o Kii)ov*+ #o'i se
*,i'a da ,i %ime do#a&ao svo'* "o%"*n* s)o,od*. .amo*,is%vo 'e
'edini "o%"*no s)o,odan 0in #o'i s%o'i na as"o)agan'* "o'edin$*>
ma #o'i d*gi 0in "oda&*mevao ,i+ na ova' i)i ona' na0in+
n'egov* "i"adnos% &a'edni$i
L
.
An%o"o)o&i o,i0no vo)e da #a6* #a#o 'e "imi%ivni 0ove#
da)e#o man'e individ*a)i&ovan i #a#o 'e mnogo *s)ov)'eni'i
d*!%vom * #o'em 6ivi od $ivi)i&ovanog 0ove#a. ;o 'e done#)e
%a0no. Jednos%avni'a d*!%va s* 'ednoo,a&niRa+ "o %ome !%o %a6e
i o,e&,e2*'* *s)ove &a man'i ,o' a&)i0i%i( individ*a)ni( ve!%ina
i &animan'a nego !%o 'e %o s)*0a' * s)o6eni'im i na"edni'im
d*!%vima. U %om "o7
1
@e*otions
upon Emergent "%%asions, ,. Kvii.
H
J. .. Mi)i+ # S*stem o1 3ogi%, vii+ 1.
L
U svo'o' "o&na%o' s%*di'i o samo*,is%v*+ Di#em @D*#(eimA 'e s#ovao e0 anomija da ,i
o&na0io s%an'e oso,e i&o)ovane od d*!%va 7s%an'e #o'e "ose,no "ogod*'e nas%an#* emo%ivni(
"oeme/a'a i samo*,is%v*> a)) 'e %a#o2e "o#a&ao da samo*,is%vo ni * #om s)*0a'* ni'e
ne&avisno od d*!%veni( o#o)nos%i.
H6
g)ed*+ ve/a individ*a)i&a$i'a 'e "oi&vod savemenog na"ednog d*!%va i ona *
"o%"*nos%i "o6ima sve n'egove 8*n#$i'e. A)i+ ,i)a ,i o&,i)'na ge!#a "e%"os%avi%i
#a#o ova' "o$es individ*a)i&a$i'e ide na *!%, snage i #o(e&i'e ne#og d*!%va.
Ra&vo' d*!%va i a&vo' "o'edin$a id* *#* "od *#*+ i *&a'amno s* *s)ov)'eni. U
s%vai+ ono !%o o,i0no na&ivamo s)o6enim i)i na"ednim d*!%vom 'es%e d*!%vo *
#o'em 'e *&a'amna &avisnos% "o'edina$a samo "o"imi)a na"edni'e i s)o6eni'e
8omed. 1i)o ,i o"asno i&v*/i &a#)'*0a# #a#o 'e s"oso,nos% savemene na$iona)ne
&a'edni$e da o,)i#*'e )i0nos% i na0in mi!)'en'a svo'i( individ*a)ni( 0)anova+ i)i+
"a#+ da med* n'ima "oi&vede ode2en s%*"an' #on8omi&ma i 'ednoo,a&nos%i+ *
,i)o #o'o' mei *man'ena * odnos* na "imi%ivn* ")emens#* &a'edni$*. .%aa
"eds%ava o ne#om na$iona)nom #aa#%e*+ &asnovanom na ,io)o!#im a&)i#ama+
davno 'e od,a0ena> a))+ %e!#o 'e "oe/i a&)i#e * na$iona)nom #aa#%e* do #o'i( 'e
do!)o *s)ed a&)i0i%og na$iona)nog nas)e2a i na0ina vas"i%an'a * ne#om d*!%v*.
Ona' 8)*idni en%i%e% #o'i na&ivamo :)'*ds#om "iodom< %o)i#o se a&)i#ovao od
&em)'e do &em)'e i i& ve#a * ve# da'e %e!#o ne "o%*ma0i%i ga #ao is%oi's#*
"o'av* #o'a se "i)ago2ava dominan%nim d*!%venim o#o)nos%ima i #onven$i'ama.
Ima mnogo a&)i#a i&me2* Amei#ana$a+ R*sa i Indi'a$a+ na "ime. A)i+ ne#e od
%i( a&)i#a+ mo6da ,a! one na'&na0a'ni'e+ is"o)'ava'* se #o& a&)i0i% s%av "ema
d*!%venim odnosima #a#vi v)ada'* me2* "o'edin$ima+ d*gim e$ima+ * odnos*
na na0in na #o'i ,i d*!%vo %e,a)o da ,*de #ons%i%*isano. ;a#o se i&*0avan'e
a&)i#a i&me2* amei0#og+ *s#og i indi's#og d*!%va #ao $e)ine+ mo6e *'edno
"o#a&a%i na',o)'im na0inom &a i&*0avan'e a&)i#a i&me2* "o'edina0ni(
Amei#ana$a+ R*sa i Indi'a$a. Civi)i&ovan Bove#+ "o"*% "imi%ivnog+ *s)ov)'en 'e
d*!%vom * is%o' mei #o'om i sam *%i0e na %o d*!%vo. Ja'e se ne mo6e do,i%i ,e&
#o#o!#e+ #ao !%o se ni #o#o!#a ne mo6e do,i%i ,e& 'a'e%a.
1i)o ,i i&)i!no &ad6ava%i se na ovim o0ig)ednim is%inama da nam one nis* ,i)e
&amag)'ene %o#om 'ednog &na0a'nog i s"e$i8i0nog is%oi's#og "eioda i& #o'eg
&a"adni sve% %e# "o0in'e da i&)a&i. K*)% individ*a)i&ma 'edan 'e od
na'as"os%an'eni'i( savemeni( is%oi's#i( mi%ova. Pema "o&na%om o"is* i&
1*#(a%oveASNture renesanse u !ta,iji, 0i'i d*gi ode)'a# nosi "odnas)ov :Ra&vo'
individ*e<+ #*)% individ*e &a"o0eo 'e sa Renesansom+ #ada 'e 0ove#+ #o'i 'e do
%ada :imao sves% o se,i samo #ao "i"adni#* ase+ naoda+ s%an#e i)i #o"oa$i'e<+
vemenom :"os%ao d*(ovna individ*a i "o0eo da se,e do6iv)'ava #ao %a#vog<.
Kasni'e 'e ova' #*)% ,io dovo2en * ve&* sa *s"onom #a"i%a)i&ma i "o%es%an%i&ma+
sa "o0e$ima ind*s%i's#e evo)*$i'e i do#%inom ,aisse2=1aire. Pava 0ove#a i
ga2anina !%o i( 'e "og)asi)a 5an$*s#a evo)*$i'a ,i)a s* "ava "o'edin$a.
Individ*a)i&am 'e "o0 ivao * osnovama ve)i#e 8i)o&o8i'e *%i)i%ai&ma deve%naes%og
ve#a. Mo)i'ev @Mo)evA og)ed " kompromisu, %i"i0an do#*men% vi#%oi'ans#og
)i,ea)i&ma+ na&ivao 'e individ*a)i&am i *%i)i%ai&am :e)igi'om )'*ds#e se/e i
,)agos%an'a<. :Ra&,a*!eni individ*a)i&am< ,io 'e ges)o )'*ds#og na"e%#a. .ve
ovo ,i se mog)o *&e%i #ao 'edna %e&vena i va)idna ana)i&a ode2ene is%oi's#e
e"o(e. I"a#+ 6e7)eo ,i( da nag)asim #a#o 'e "oas% individ*a)i&a$i'e #o'i 'e "a%io
*s"on saveme7
27
nog sve%a "eds%av)'ao noma)an "o$es * a&vo'* $ivi)i&a$i'e. D*!%vena
evo)*$i'a dove)a 'e nove d*!%vene g*"e na "o&i$i'e mo/i. Kao i *ve#+ ona 'e
de)ova7)a #o& "o'edin$e #o'ima 'e n*di)a nove mog*/nos%i )i0nog na"edovan'a+
a #a#o s* * ano' 8a&i #a"i%a)i&ma seds%va "oi&vodn'e i as"ode)e ve/inom ,i)a *
*#ama "o'edina$a+ ideo)ogi'a novog d*!%venog "oe%#a s%av)'a)a 'e nag)asa# na
*)og* individ*a)nog "ed*&e%ni!%va. A)i+ 0i%av %a' "o$es ,io 'e d*!%veni "o$es
#o'i 'e "eds%av)'ao ode2en* 8a&* * is%oi's#om a&vo'*+ "a se ne mo6e %*ma0i%i
#ao ne#a "o,*na "o'edina$a "o%iv d*!%va i)i os)o,a2an'e "o'edina$a od
d*!%veni( s%ega.
Mnogi &na#ovi govoe #a#o 'e+ 0a# i na Za"ad*+ #o'i 'e ,io 6ai!%e ovog
"o#e%a i ideo)ogi'e+ %a' is%oi's#i "eiod na svom &a)as#*G ne"o%e,no 'e da se ovde
"o&ivam na "o$va% onoga !%o se o,i0no na&iva masovnom demo#a%iR om+ i)i na
"os%*"no smen'ivan'e "e%e6no individ*a)ni( 8omi e#onoms#e "oi&vodn'e i
ogani&a$i'e "e%e6no #o)e#%ivnim 8omama. I"a#+ ideo)ogi'a #o'a 'e nas%a)a %o#om
ovog d*gog i ")odnog "eioda 'o! *ve# "eov)adava * &a"adno' Evo"i i
ang)osa#sons#im &em)'ama. .ve do%)e do# o %en&i'i #o'a se 'av)'a i&me2* s)o,ode i
'edna#os%i+ i)i i&me2* individ*a)ne s)o,ode i d*!%vene "avde ,*demo as"av)'a)i
samo * a"s%a#%nim "o'movima+ ,i/emo s#)oni da sme%nemo s *ma #a#o se ,o,a
ne vodi i&me2* a"s%a#%ni( ide'a. Ovde ni'e e0 o s*#o,ima i&me2* "o'edina$a
#ao %a#vi( i d*!%va #ao %a#vog+ ve/ o s*#o,ima a&)i0i%i( g*"a "o'edina$a *
d*!%v*+ "i 0em* sva#a g*"a nas%o'i da name%ne d*!%ven* "o)i%i#* #o'a 'e &a n'*
"o6e)'na i os*'e%i d*!%ven* "o)i%i#* #o'a 'e &a n'* ne"ovo)'na. Individ*a)i&am+ ne
vi!e * &na0en'* ve)i#og d*!%venog "o#e%a+ ve/ ve!%a0#og s*"o%s%av)'an'a
"o'edin$a d*!%v*+ i&me%n*o se danas * "ao)* 'edne od &ain%eesovani( g*"a+ i
*s)ed svo'e #on%ove&ne "iode "os%ao sme%n'a na!em a&*mevan'* onoga !%o se
s%vano de!ava * sve%*. Nemam ni!%a "o%iv #*)%a "o'edin$a #o'i se 'av)'a #ao
"o%es% "o%iv 'ednog "eve%ianog vi2en'a "o'edin$a #ao seds%va+ a d*!%va i)i
d6ave #ao $i)'a. Mi+ me2*%im+ ne/emo ,i%i * s%an'* da s%vano a&*7memo ni
"o!)os% ni sada!n'os% *#o)i#o ,*demo nas%avi)i da o"ei!emo "o'mom ne#og
a"s%a#%nog "o'edin$a #o'i s%o'i "o s%ani od d*!%va.
;ime #ona0no do)a&im do "avog a&)oga osve d*ge digesi'e.
Zdavoa&*ms#o vi2en'e is%oi'e g)eda na n'* #ao na ne!%o !%o s* "o'edin$i
na"isa)i o "o'edin$ima. ;a#vo g)edi!%e s* nes*mn'ivoT&as%*"a)i i "od6ava)i
)i,ea)ni is%oi0ai deve%naes%og ve#a+ i ono * s*!%iniSni'e "oge!no. A)i+ danas
nam se ono 0ini "e%eano "o'ednos%av)'eno i nedovo)'no+ %a#o da ose/amo
"o%e,* da &age,emo ma)o d*,)'e is"od "ov!ine. Znan'e 'ednog is%oi0aa ni'e
is#)'*0ivo n'egovo individ*a)no v)asni!%voG )'*di mnogi( genea$i'a i a&)i0i%i(
&ema)'a ima)i s* *de)a * n'egovom "i#*")'an'*. M'*di 0i'a de)a is%oi0a "o*0ava
nis* ,i)i i&o)ovani "o'edin$i #o'i ,oave * va#**m*G oni s* de)ova)i * #on%e#s%* i
"od *%i$a'em ne#og d*!%va i& "o!)os%i. U svom "os)edn'em "edavan'*+ is%oi'*
sam o"isao #ao "o$es in%ea#$i'e+ #ao di'a)og #o'i is%oi0a * sada!n'os%i vodi sa
0in'eni$ama i& "0 !)os%i. .ada ,i( 6e)eo da is"i%am e)a%ivn* %e6in* individ*a)ni( i
d*!%veni( e)e7
HF
mena%a sa o,e s%ane osve 'edna0ine. U #o'o' mei s* is%oi0ai i&dvo'eni
"o'edin$i+ a * #o'o' mei s* "oi&vod d*!%va i vemena * #o'em 6iveE U #om
o,im* is%oi's#e 0in'eni$e "eds%av)'a'* Bin'eni$e o i&dvo'enim "o'edin$ima+ a *
#om o,im* s* d*!%vene 0in'eni$eE
Is%oi0a 'e+ da#)e+ individ*a)no )'*ds#o ,i/e. Po"*% d*gi( "o'edina$a+ on 'e
%a#ode i d*!%vena "o'ava+ * is%i ma( "oi&vod i svesni i)i nesvesni g)asnogovoni#
d*!%va #o'em "i"ada> * %om svo's%v* on "is%*"a 0in'eni$ama i& is%oi's#e
"o!)os%i. O is%oi's#om %o#* "one#ad govoimo #ao o :"o$esi'i * (od*<. ;a
me%a8oa 'e dos%a ade#va%na+ "od *s)ovom da is%oi0aa ne navede na is#*!en'e da
se,e &amis)i #ao o)a #o'i nad&ie &,ivan'a sa ne#e *sam)'ene )i%i$e i)i #ao ne#*
is%a#n*%* )i0nos% * s%av* vo'ni0#og "o&dava. Da)e#o od %oga> is%oi0a 'e %e#
'edan od nea&gove%ni( )i#ova #o'i se v*#* na d*gom #a'* %e "o$esi'e. I do#
"o$esi'a *s"*% &avi'a+ s#e/*/i 0as desno+ 0as )evo+ s*s%i6*/i "one#ad sam* se,e+
e)a%ivan "o)o6a' a&)i0i%i( mes%a * "o$esi'i ne"es%ano se men'a+ %a#o da ,i se sa
"*nim "avom mog)o e/i #a#o smo+ na "ime+ danas mnogo ,)i6i .edn'em ve#*
nego !%o s* %o ,i)i na!i "adedovi "e 'ednog ve#a+ i)i+ "a#+ da nam 'e do,a Ce&aa
mnogo ,)i6e od Dan%eovog. Novi vidi$i i novi *g)ovi "osma%an'a ne"es%ano
is#sava'* do# se "o$esi'a 7i is%oi0a &a'edno sa n'om 7#e/* da)'e. Is%oi0 a 'e
deo is%oi'e. Mes%o #o'e &a*&ima * "o$esi'i ode2*'e n'egov *gao g)edan'a na
"o!)os%.
Ova no%ona is%ina nima)o ne g*,i na is%ini%os%i a#o 'e "eiod #o'i is%oi0a
o,a 2*'e *da)'en od n'egovog vemena. Kada sam i&*0avao is%oi'* an%i0#og
do,a+ #)asi0na de)a i& %e o,)as%i ,i)a s* 7a veova%no s* %o 'o! *ve# 7Go%eova
@Go%eA !storija 5rke i Mom&enova !storija ?ima. Go%e+ "osve/eni adi#a) i
,an#a #o'i 'e "isao 1F307i(+ ova")o%io 'e %e6n'e "o)i%i0#i "ogesivne ,i%ans#e
sedn'e #)ase * *s"on* #o& 'edn* idea)i&ovan* s)i#* a%ins#e demo#a%i'e+ gde se
Pei#)e 'av)'a * *)o&i ne#og ,en%ams#og e8omis%e+ do# A%ina s%i0e (egemoni'* *
s%an'* ods*s%va d*(a. Veova%no ne ,i ,i)o odve/ i&i0no i&v*/i &a#)'*0a# #a#o 'e
Go%eovo &anemaivan'e "o,)ema o"s%va * A%ini oda6ava)o nes"oso,nos%
g*"e #o'o' 'e i sam "i"adao da se s*o0i sa "o,)emom nove adni0#e #)ase *
eng)es#im 8a,i#ama. Mom&en 'e ,io nema0#i )i,ea)+ a&o0aan d*!%venim
as*)om i "oni6 en'ima #o'a s* *s)edi)a na#on Nema0#e evo)*$i'e i& 1F3F79.
Pi!*/i 1F407i(+ * de$eni'i #ada 'e ,io s#ovan na&iv i pojam ?ea,po,itik, Mom&en
'e ose/ao "o%e,* &a ne#im 'a#im 0ove#om #o'i ,i a!0is%io sv* on* &,#* do #o'e
'e do!)o *s)ed nes"oso,nos%i nema0#og naoda da a%i#*)i!e so"s%vene "o)i%i0#e
in%eese> ni#ada ne/emo ,i%i * s%an'* da na "avi na0in a&*memo n'egov* is%oi'*
*#o)i#o ne s(va%imo da'e n'egovo 0*veno idea)i&ovan'e Ce&aa "oi&vod %e 6*dn'e
&a 'a#im 0ove#om #o'i 'e Nema0#* %e,a)o da s"ase od "o"as%i+ #ao i da 'e )i#
"avni#a7"o)i%i0aa Ci$eona+ %og &a)*dnog ,,)'iv$a i "ev%)'ive &am)a%e+
"oi&a!ao i& as"ava !%o s* vodene * $au,ikir%he @$#vi .v. Pav)a> p.p.-, *
5an#8*%*+ %o#om 1F3F. U s%vai+ ne ,i( se nima)o &a0*dio #ada ,i ne#o e#ao da
Go%eova !storija
H9
5rke danas mo6e da nas * is%o' mei in8omi!e o s%avovima eng)es#i( adi#a)s#i(
8i)o&o8a i& 1F307i(+ #o)i#o i o a%ins#o' demo#a%i'i i& "e%og ve#a "e n.e.+ i)i+ da ,i
ona' #o 6e)i da do&na #a#ve 'e "os)edi$e 1F3F. ima)a na nema0#e )i,ea)e %e,a)o
da #ois%i Mom&enov* !storiju ?ima #ao 'edan od *d6,eni#a. Naavno da %o ni *
#om s)*0a'* ne *man'*'e n'i(ov &na0a' #ao ve)i#i( is%oi's#i( de)a. Nima)o mi se
ne do"ada mani #o'i 'e 1'*i "omovisao * svo'o' "is%*"no' ,esedi+ %vdn'om da
se Mom&enova ve)i0ina ne og)eda samo * !storiji ?ima, ve/ i * n'egovom
&,oni#* na%"isa i de)* "osve/enom ims#om *s%avnom "av*G %o ,i &na0 i)o
sves%i is%oi'* na sas%av)'an'e #om"i)a$i'a. Ve)i#a is%oi's#a de)a nas%a'* onda #ada
'e is%oi0aevo vi2en'e "o!)os%i o,as'ano *vidom * "o,)eme sada!n'os%i. Bes%o se
i&a6ava)o 0*2en'e !%o Mom&en ni'e nas%avio svo'* is%"i'* na#on "ada e"*,)i#e.
Za %a#o ne!%o ni'e m* nedos%a'a)o ni vemena+ ni mog*/nos%i+ ni &nan'a. A)i+ *
0as* #ada 'e Mom&en "isao svo'* is%oi'*+ ve)i#i 0ove# se 'o! ni'e "o'avio *
Nema0#o'. ;o#om n'egovog s"isa%e)'s#og ve#a+ "i%an'e o %ome !%a se de! ava #ada
ne#i 'a# 0ove# "e*&me v)as% 'o! ni'e "os%a)o a#%*e)no. Mom&ena ni!%a ni'e mog)o
da mo%ivi!e da %o "i%an'e "o'e#%*'e *na&ad * ims#i "eiod+ %a#o da'e is%oi'a
$as%va os%a)a nena"isana.
1i)o ,i )a#o i)*s%ova%i ov* "o'av* ,o'nim "imeima med* savemenim
is%oi0aima. U svom "e%(odnom "edavan'* odao sam "i&nan'e D6. M.
;eve)i'anovo' #n'i&i Eng,eska u doba kra,ji%e #ne, #ao %a'nom s"omen* na
vigovs#* %adi$i'* * #o'o' 'e "isa$ ,io odga'en. Ra&mo%imo sada im"o&an%no i
&na0a'no de)o "is$a #o'eg mnogi me2* nama sma%a'* na've/im ,i%ans#im
is%oi0aem !%o se "o'avio na a#adems#o' s$eni na#on Pvog sve%s#og a%aG sea
M*isa Nemi'ea @Me-is NamieA. Nemi'e 'e ,io "avi #on&eva%iva$ 7ni#a#o 'edan
od %i"i0ni( eng)es#i( #on&eva%iva$a &a #o'e se+ #ada i( ma)o &age,e%e+
is"os%av)'a da s* J47"os%o%ni )i,ea)i+ ve/ #on&eva%iva$ #a#vog me2* ,i%ans#im
is%oi0aima nismo ima)i vi!e od s%o%in* godina. Od sedine "o!)og ve#a do 1913+
'edva da 'e ,i)o mog*/e da ne#i ,i%ans#i is%oi0a &amis)i is%oi's#* "omen* a da
%o ne ,*de "o7mena na ,o)'e. .a "o0e%#om 19H07i(+ s%*"i)i smo * "eiod #ada 'e
"omena "o0e)a da se ve&*'e &a s%a( od ,*d*/nos%i i "os%a)o 'e mog*/e &amis)i%i
'e #ao "omen* na goe 7,i)o 'e %o do,a "e"ooda #on&eva%ivne mis)i. Po"*%
E#%onovog )i,ea)i&ma+ i Nemi'eov #on&eva%ivi&am i&v)a0io 'e svo'* snag* i
m*dos% i& #on%inen%a)ni( #oena
3
. Za a&)i#* od 5i!ea @5is(eA i ;o'n,i'a
@;ovn,eeA+ Nemi'e ni'e v*#ao #oene i& )i,ea)i&ma deve%naes%og ve#a+ "a ni'e ni
imao a&)oga da ose7/a ne#* nos%a)gi'* &a n'ima. Po!%o s* Pvi sve%s#i a% i
ne*s"e)i mi a&o%#i)i sv* ,ed* )i,ea)i&ma+ ea#$i'a 'e mog)a da se 'avi * samo
dva o,)i#a 7so$i'a)i&m* i)i #on&eva%ivi&m*. Nemi'e se 'avio #ao #on&eva%ivni
is%oi0a. On 'e &a "edme% i&*0avan'a oda,ao dve o,)as%i+ i i&,o sva#e od n'i(
,io 'e "od'edna#o &na0a'an.
3
Mo6da 'e vedno "omena da 'e 'edini d*gi &na0a'an #on&eva%ivni ,i%ans#i "isa$ *
med*a%nom "eiod*+ g7din ;. .. E)io%+ %a#o2e *6ivao "ov)as%i$* da ne as"o)a6e eng)es#im
"oe#)om> ni#o #o'e ,io odga'en * Ve)i#o' 1i%ani'i "e 1913. ni'e mogao da * "o%"*nos%i
i&,egne in(i,ia'*$i *%i$a' )i,ea)ne %adi$i'e.
30
U is%oi'i Eng)es#e va%io se "os)edn'em "eiod* #ada 'e v)ada'*/a #)asa 'o!
,i)a * s%an'* da se na a$iona)an na0in ,oi &a "es%i6 i mo/ * 'ednom
se2enom i *g)avnom s%a%i0nom d*!%v*. Ne#o 'e Nemi'e* &ameio &,og
%oga !%o 'e is%oi'* )i!io d*(a
4
. ;o mo6da i ni'e na'*s"e)i'a misao+ a)) se )a#o
da nas)*%i%i !%a 'e #i%i0 a (%eo da #a6e. U do,a #ada 'e D6od6 III s%*"io na
"es%o+ "o)i%i#a 'e 'o! *ve# ,i)a im*na na ide'ni 8ana%i&am i s%as%ven* ve* *
"oges #a#ve /e sve%* done%i 5an$*s#a evo)*$i'a #o'a 'e o%voi)a va%a
ve#* %i'*m8a)nog )i,ea)i&ma. Da#)e+ ni %aga od ide'a+ od evo)*$i'e+ od
)i,ea)i&maG Nemi'e se od)*0io da nam "i#a6 e "edivn* s)i#* 'ednog do,a
#o'e 'e 'o! *ve# ,i)o ,e&,edno od svi( ovi( o"asnos%i 7mada ne/e 'o! d*go
%a#vim os%a%i.
Nemi'eov i&,o d*ge %eme "od'edna#o 'e &na0a'an. Nemi'e 'e i&,egao
ve)i#e savemene evo)*$i'e+ Eng)es#*+ 5an$*s#* i R*s#* 7ni'e na"isao
ni!%a ,i%no o ma #o'o' od n'i( 7i od)*0io se da nam "odai 'edn* is%an0an*
ana)i&* evo"s#e evo)*$i'e i& 1F3F 7evo)*$i'e #o'a ni'e *s"e)a+ "oa&a
svi( evo"s#i( nada * )i,ea)i&am+ o0ig)ednog do#a&a s)a,os%i ide'a "ed
"*!0anim $evima i demo#a%a #ada se s*o0e sa vo'ni$ima. Uno!en'e ide'a *
%a#o o&,i)'an "osao #ao !%o 'e "o)i%i#a ne"o%e,no 'e i !%e%noG Nemi'e 'e
"o%$%ao naavo*0eni'e na&iva'*/i ova' "oni 6ava'*/i ne*s"e( :evo)*$i'om
in%e)e#%*a)a$a<. Ova#av na! &a#)'*0a# ni'e samo e&*)%a% "osednog
as*2ivan'a> 'e+ "emda Nemi'e ni'e na"isao ni'edan sis%ema%i 0an ad i&
o,)as%i 8i)o&o8i'e is%oi'e+ * ese'* #o'i 'e o,'av)'en "e ne#o)i#o godina on 'e
is#a&ao svo'e s%avove sa *o,i0a'enom 'asno/om i ,i%#o!/* s%i)a. :Pema
%ome<+ #a6e on+ :!%o man'e 0ove# "*!%a na vo)'* svo'o' ma!%i #ada se adi o
"o)i%i0#im do#%inama i dogmama+ %im vi!e /e se %o oda&i%i na n'egov
d*!evni mi<. Pa+ na#on s%o'e "omen*o+ ne od,a$*'*/i ga+ "igovo da'e
is%oi'* )i!io d*(a+ nas%av)'aG
Po'edini "o)i%i0#i 8i)o&o8i 6a)e se &,og dana!n'eg :dem)'ivog &a%i!'a< i nedos%a%#a
as"ave o o"!%im smeni$ama "o)i%i#e * ovo' &em)'i> %a6e se "a#%i0na e!en'a &a
#on#e%ne "o,)eme+ do# o,e s%an#e &anema*'* "ogame i idea)e. Po mom mi!)'en'*+
me2*%im+ ova#av s%av svedo0i o ve/o' na$iona)no' &e)os%i i mogao ,i( samo da m*
"o6e)im da se 'o! d*go od6i+ ne*&dman s"e#*)a$i'ama "o)i%i0#e 8i)o&o8i'e.
6
Za sada ne 6e)im da se s"oim sa ovim g)edi!%emG os%avi/* %o &a ne#o od
#asni'i( "edavan'a. Mo'a 'e 'edina namea da ovim i)*s%*'em dve va6ne
is%ineG "v*+ da ne mo6e%e * "o%"*nos%i a&*me%i i "o$eni%i de)o ne#og
is%oi0aa *#o)i#o "e%(odno nis%e *%vdi)i s%anovi!%e sa #o'eg m* sin
"is%*"a> d*g*+ da i smo %o s%anovi!%e ima so"s%ven* d*!%ven* i is%oi's#*
"o&adin*. Ne &a,oavimo+ #ao !%o 'e Ma#s 'ednom e#ao+ da'e i sam
vas"i%a0 moao da ,*de vas"i%an> i)i+ e0eno
4
I&voni #i%i0#i s*d * anonimnom 0)an#* #o'i 'e o,'av)'en * The Times 3iterary Supp,ement od HF.
avg*s%a 194L+ "od nas)ovom :Nemi'eov "og)ed na is%oi'*<+ g)asiG :Davin* 'e ,i)o &ameano &,og %o ga
s%o'e *nive&*m )i!io d*(a+ a se M*is 'e ,io Davin "o)i%i0#e is%oi'e 7i %o "o mnogim "i%an'ima.<
6
M. Namie+ $ersona,ities and $os*ers @1944A+ s%. 4+ J.
L1
savemenim 6agonom+ mo&a# is"ia0a mo&ga i sam 'e moao da ,*de
is"an. Pe nego !%o o%"o0ne da "i!e is%oi'*+ is%oi0a 'e ve/ "oi&vod %e
is%oi'e.
Is%oi0ai o #o'ima sam *"avo govoio 7Go%e i Mom&en+;eve)i'an i
Nemi'e 7,i)i s*+ sva#i "onaoso,+ o,)i#ovani "ose,nim d*!%venim i
"o)i%i0#im #a)*"ima> i&me2* n'i(ovi( ani'i( i "o&ni'i( de)a ne mog* se
*o0i%i ne#e ,i%ni'e a&)i#e. A)i+ "o'edini is%oi0ai #o'i s* 6ive)i * vemenima
*0es%a)i( "omena ods)i#a)i s* * svo'im %e#s%ovima ne samo 'edno d*!%vo i
'edan d*!%veni "oeda#+ ve/ 0i%av ni& a&)i0i%i( "oeda#a. Na',o)'i "ime &a
#o'i &nam 'e nema0#i is%oi0a Ma'ne#e @Meine$#eA+ #o'i 'e 6iveo i "isao
ne*o,i0a'eno d*go+ o,adiv!i 0i%av ni& evo)*$ionani( i s*d,onosni(
doga2a'a i& is%oi'e svo'e &em)'e. ;o+ * s%vai+ imamo %i a&)i0i%a Ma'ne#ea>
sva#i od n'i( 'e g)asnogovoni# a&)i0i%e is%oi's#e e"o(e i o,a/a nam se
#o& 'edno od %i svo'a 0*vena de)a. Ma'ne#e i& S*e,tburgerthum und
&ationa,staat, o,'av)'enog 190J+ sa "*no "oveen'a g)eda na os%vaen'e ne7
ma0#i( na$iona)ni( idea)a * 1i&ma#ovom Ra'(* i 7"o"*% mnogi( mis)i)a$a
deve%naes%og ve#a+ od Ma$ini'a naovamo 7"ois%ove/*'e na$iona)i&am sa
na'vi!im o,)i#om *nive&a)i&maG %o 'e e&*)%a% ,ao#nog vi)(e)movs#og
"od*6e%#a 1i&7ma#ovog do,a. Ma'ne#e i& de)aD&e !dee der Staatsrason,
o,'av)'enog 19H4+ govoi na"*#)im i sme%enim g)asom Va'mas#e e"*,)i#eG
sve% "o)i%i#e "e%voio se * "o"i!%e nea&e!enog s*#o,a i&me2* raison
d0etat @vi!i( d6avni( a&)oga+ p.p.B i moa)a #o'i 'e odvo'en od "o)i%i#e+ a))
#o'i+ * #a'n'em is(od*+ ne mo6e da odnese "evag* * "i%an'ima gde se
od)*0*'e o s*d,ini i ,e&,ednos%i d6ave. Kona 0no+ Ma'ne#e i& @ie
Entstehung des Historismus, o,'av)'enog 19L6+ #ada s* m* sa do)as#om
na$is%a ,i)a od*&e%a sva a#adems#a &van'a+ is"*!%a #i# o0a'a i od,a$*'e
ona' is%oi&am #o'i #ao da se mii sa devi&om :#a#o 'e+ %a#o 'e<+ nas%av)'a'*
/i da se #o)e,a i&me2* is%oi's#og e)a%ivi&ma i ne#og nada&*ms#og a"so)*7
%a. Ped sam #a' 6ivo%a+ #ada 'e #ao s%a 0ove# "os%ao svedo# vo'ni0#og
"oa&a svo'e &em)'e+ mnogo s%asni'eg od onog i& 191F+ Ma'ne#e 'e * @ie
@euts%he Katastrophe i& 1936. godine i&nova "od)egao *veen'* da'e
is%oi'a "e"*!%ena vo)'i s)e"e i ne*mi%ne s*d,ine
J
. Ne#i "si(o)og i)i ,ioga8
,i)i ,i &ain%eesovani &a Ma'ne#eov 6ivo%ni "*% #ao "o'edin$aG ono !%o+
me2*%im+ &anima is%oi0aa 'es%e na0in na #o'i Ma'ne#e e8)e#%*'e %i 7a
mo6da i 0e%ii 7nai&meni0na i o!%o s*"o%s%av)'ena "eioda sada!n'os%i *
is%oi's#* "o!)os%.
U&mimo 'edan 0*veni "ime #o'i nam 'e "os%ono ,)i6i. ;o#om
i#ono,oa07#i( %idese%i( godina ovog ve#a+ #ada 'e Mi,ea)na "a%i'a
"es%a)a da iga *)og* ,i%nog 8a#%oa * ,i%ans#o' "o)i%i$i+ "o8eso 1a%e8i)d
na"isao 'e #n'ig* 7igo*ska interpreta%ija istorije, #o'a 'e do6ive)a ve)i#i i
&as)*6en *s"e(. 1i)a 'e %o "o mnogo 0em* i&*&e%na #n'iga+ a nao0i%o "o
%ome !%o+ *"#os o"%*6,ama i&e0enim na a0*n vigovs#i( in%e"e%a$i'a+ na
"e#o 1L0 s%ani$a %e#s%a @#o)i#o sam *s"eo da
J
Ova' "i#a& d*g*'em ,i)'an%no' ana)i&i Ma'ne#eovog a&vo'nog "*%a #o'* 'e dV. .%a#s
i&)o6io * svom *vod* &a eng)es#i "evod @ie !dee der Staatsrason, o,'av)'enom "od na&ivom
Makija*e,i2am 194J> D .%a# mo6da is*vi!e nag)a!ava nada$iona)ne e)emen%e i&
Ma'ne#eovog %e/eg "eioda.
LH
*s%anovim ,e& #ons*)%ovan'a inde#saA sa i&*&e%#om 5o#sa @5oKA ni'e "omen*)a
ni'ednog vigov$a #o'i ne ,i ,io is%oi0a+ a+ sa i&*&e%#om E#%ona+ ni'ednog is%oi7
0aa #o'i ne ,i ,io vigova$
F
. A)i+ sve ono !%o 'e #n'i&i man'#a)o * "og)ed* de%a)'a
i %a0nos%i ,i)o 'e nado#na2eno s'a'nim "ogdama. Bi%ao$* ni'e do&vo)'eno da ni &a
%en*%a# "os*mn'a #a#o 'e vigovs#a in%e"e%a$i'a ,i)a "oge!na+ a 'edna od o"%*
6,i #o'e se i&nose na n'en a0*n 'es%e da'e :i&*0ava)a "o!)os% sa s%anovi!%a sada
!n'os%i<. Po %om "i%an'*+ "o8eso 1a%e8i)d 'e i&i0i% i veoma s%ogG
I&*0avan'e "o!)os%i "i #o'em se+ da %a#o #a6emo+ #i!om ,a$a "og)ed na sada!n'os%+
i&voi!%e 'e svi( "oge!a#a i so8i&ama * is%oi'i... ;o 'e *"avo s*!%ina onoga !%o
na&ivamo :neis%oi's#im<.
9
Dvanaes% godina 'e "o%e#)o. I#ono,os%vo 'e i&a!)o i& mode. Zem)'a "o8esoa
1a%e8i)da s%*"i)a 'e * a% &a #o'i se 0es%o %vdi)o da se vodi * $i)'* od,ane oni(
*s%avni( s)o,oda #a#ve o)i0ava vigovs#a %adi$i'a+ "od vods%vom 'ednog ve)i#og
)idea #o'i se ne"es%ano "o&ivao na "o!)os%+ do# 'e :da %a#o #a6emo+ #i!om
,a$ao "og)ed na sada!n'os%<. U ma)o' #n'i&i nas)ov)'eno' Eng,e2 i njego*a istorija,
o,'av)'eno' 1933+ "o8eso 1a%e8i)d ne samo da'e do!ao do &a#)'*0#a #a#o 'e
vigovs#a in%e"e%a$i'a is%oi'e ,i)a :eng)es#a< in%e"e%a$i'a+ ve/ 'e sa
od*!ev)'en'em govoio o :neas#idivo' ve&i Eng)e&a sa svo'om is%oi'om< i :,a#*
sada!n'os%i sa "o!)o!/*<
10
. .#e%an'e "a6n'e na ova#ve "omene * s%avovima ni'e
mo%ivi7sano ne#om &)*ado!/*. Ni'e mi namea da "vog71a%e8i)da "o,i'am
d*gim71a%e8i)dom+ ni%i da "i'anog "o8esoa 1a%e8i)da s*o0avam sa %e&nim
"o8esoom 1a%e8i)dom. Po%"*no sam sves%an da ,i sva#o #o ,i se io)e "o%*dio
da "o0e!)'a s%vai #o'e sam "isao "e+ %o#om+ i "o &av!e%#* a%a+ ,e& ima)o %*da
mogao da mi *#a6e na "o%ive0nos%i i nedos)ednos%i #o'e s* ,aem is%o %o)i#o
o0ig)edne #ao one !%o sam i( o%#io #od d*gi(. U s%vai+ nisam sig*an da )i ,i
*o"!%e %e,a)o da &avidim ne#om is%oi0a* #o'i ,i s "*nim "avom mogao da
*s%vdi #a#o 'e "e6iveo sva ,*na &,ivan'a i& "o%e#)i( "edese% godina+ a da
"i%om ni'e do!)o do ne#i( adi#a)ni( i&mena * n'egovim s%avovima. Mo'a 'edina
namea ,i)a 'e da "o#a 6em * #o'o' mei 'e is%oi0aevo de)o og)eda)o d*!%va *
#o'em on 6ivi. Ne "o7%i0* samo doga2a'i. I sam is%oi0a s*de)*'e * %om #e%an'*.
Kada *&me%e * *#e ne#* is%oi's#* #n'ig*+ ni'e dovo)'no da "o%a6i%e samo ime
"is$a na nas)ovno' s%ani$iG "og)eda'%e i da%*m i&davan'a i)i "isan'a 7on "one#ad
mo6e da ,*de "e7s*dni'i. A#o 'e 8i)o&o8 #o'i nam 'e e#ao da ne mo6emo dva
"*%a s%*"i%i * is%* e#* ,io * "av*+ onda 'e veova%no "od'edna#o+ i i& is%og
a&)oga %a0no da is%i is%oi 0a ne mo6e na"isa%i dve #n'ige.
F
9. 1*%%e8ie)d+ The /hig !nterpretation o1 History +8:G(8-H na s%. 6J+ "isa$ "i&na'e :&dav s#e"%i$i&am<
#o'i ga'i "ema :a&ma%an'ima )i!enim *"oi!%a * s%vanos%i<.
9
9. 1*%%e8ie)d+ The /hig !nterpretation o1History @19L1A+ s%. 11+ L17H.
10
9. 1*%%e8ie)d+ The Eng,ishman and His History @1933A+ s%. H+ 374.
33
U#o)i#o svo'* "a6n'* sa "o'edini( is%oi0aa &a %en*%a# "enesemo na
ono !%o ,i se mog)o na&va%i o"!%im %endovima * is%oi's#o' )i%ea%*i+ *%i$a'
d*!%va na is%oi0aevo de)o "os%a/e 'o! *o0)'ivi'i. U deve%naes%om ve#*+
,i%ans#i is%oi0ai s*+ s#oo ,e& i&*&e%#a+ na is%oi'* g)eda)i #ao na
ova")o/en'e ide'e "ogesa> oni s* %ime i&a6ava)i ideo)ogi'* 'ednog d*!%va
#o'e se na)a&i)o * "eiod* *,&anog a&vo'a. Za ,i%ans#e is%oi0ae+ is%oi'a
'e ima)a smis)a sve do%)e do# se "ovinova)a na!im 6e)'ama> o%#a#o 'e
#en*)a * "oge!nom sme*+ veovan'e * ne#i smisao is%oi'e "os%a)o 'e
'ees. Na#on Pvog sve%s#og a%a+ ;o'n,i 'e na0inio o0a'ni0#i "o#*!a' da
)ineano sag)edavan'e is%oi'e &ameni ne#om $i#)i0nom %eoi'om 7!%o 'e
%i"i0na ideo)ogi'a d*!%ava * o"adan'*
11
. Pos)e ;o'n,i'evog ne*s"e(a+
,i%ans#i is%oi0ai s* se na'0e!/e &adovo)'ava)i "i&nan'em "oa&a i
&a#)'*0#om da ne "os%o'i ne#i o"!%i mode) is%oi's#og #e%an'a. Jedna
,ana)na 5i!eova i&'ava * %om smis)*
1H
&ado,i)a 'e s#oo "od'edna#*
"o"*)anos% #ao Ran#eov a8oi&am * "e%(odnom ve#*. A#o mi ne#o #a6e
#a#o 'e do "omene as"o)o6en'a ,i%ans#i( is%oi0aa * "os)edn'i( %idese%
godina do!)o *s)ed ne#og d*,o#og individ*a)nog "omi!)'an'a i no/nog
i&gaan'a na ad* * odvo'enim so,i0$ima+ ne/* se sma%a%i d*6nim da
os"oim %o 0in'eni$*. A)i+ i"a# /* nas%avi%i da %o individ*a)no "omi !)'an'e i
no/no i&gaan'e "osma%am #ao d*!%ven* "o'av*+ "oi&vod i oda& one
d*,o#e "omene * #aa#%e* i na0in* 8*n#$ionisan'a na!eg d*!%va do #o'e
'e do!)o na#on 1913. Nema ,o)'eg "o#a&a%e)'a "iode ne#og d*!%va od
vs%e is%oi's#i( #n'iga #o'e ono "oi&vodi i)i ne *s"eva da "oi&vede.
9o)ands#i is%oi0a Ge') @GeP)A+ * i&vsno' monoga8i'i+ #o'a 'e na eng)es#i
"evedena "od nas)ovom &apo,eon, 2a i proti*, "o#a&ao 'e * #o'o' mei s*
a&)i0i%e o$ene Na"o)eona #o'e s* dava)i 8an$*s#i is%oi0ai deve%naes%og
ve#a oda6ava)e "omene i s*#o,e g)edi !%a * "o)i%i0#om 6ivo%* 5an$*s#e
%o#om 0i%avog ve#a. Mi!)'en'e is%oi0aa+ "o"*% svi( d*gi( )'*ds#i( ,i/a+
*s)ov)'eno 'e "os%onim i vemens#im o#*6en'em. E#%on+ #o'i 'e *
"o%"*nos%i s"o&nao ov* is%in*+ %a6io 'e "i,e6i!%e od n'e * samo' is%oi'iG
Is%oi'a N"isao 'e onN moa da "os%ane na!a s"asi%e)'#a+ ne samo od ne*meenog
*%i$a'a "o!)os%i+ ve/ i od ne*meenog *%i$a'a na!eg so"s%venog do,a+ od %iani'e
o#*6en'a i "i%is#a onog va&d*(a #o'i *di!emo.
1L
Ova#va o$ena *)oge is%oi'e mo6e se *0ini%i odve/ o"%imis%i0#om. I"a#+
*s*di/* se da "ove*'em #a#o 'e is%oi0a #o'i 'e * ve/o' mei sves%an svog
"o)o6a'a s"oso,ni'i da ga "eva&i2e i s"oso,ni'i da *o0i s*!%ins#e a&)i#e
i&me2* so"s%ve7
1
I
Ma#o A*e)i'e se * s*ma# Rims#og $as%va %e!io a&mi!)'an'em :#a#o s* se sve s%vai !%o se
sada de!ava'* ve/ desi)e * "o!)os%i+ a desi$e se i * ,*d*/nos%i< +Samome sebi, U+ s%. HJA> #ao
!%o 'e do,o "o&na%o+ ;o'n,i 'e ov* ide'* "e*&eo i& D"eng)eove $ropasti Zapada.
1H
Pedgovo &a #n'ig* # Historj o1 Europe, da%ian 3. de$em,a 19L3.
1L
A$%on+ 3e%tures on Modem Histor* @1906A+ s%. LL.
34
nog d*!%va i d*!%ava d*gi( vemena i d*gi( &ema)'a od ne#og is%oi0aa #o'i
*daa na sva &vona #a#o 'e "o'edina$ a ne d*!%vena "o'ava. I&g)eda da 'e Bove7
#ova s"oso,nos% da nadi2e svo'* d*!%ven* i is%oi's#* si%*a$i'* *!)o vi'ena ode2
enom sen&i,i)no!/* #o'om s"o&na'e s%*"an' svog *0e!/a * is%o'.
U "vom "edavan'* sam e#aoG Pe nego !%o "is%*"i%e "o*0avan'* is%oi'e+
"o*0i%e is%oi0aa. .ada ,i( dodaoG Pe nego !%o "o*0i%e is%oi0aa+ "o*0i%e
n'egovo is%oi's#o i d*!%veno o#*6en'e. Kao "o'edina$+ is%oi0a 'e %a#o2e
"oi&vod is%oi'e i d*!%va> s%*den% is%oi'e moa da na*0i da ga "osma%a * %o'
dvos%*#o'
Za,oavimo sada na is%oi0aa i a&mo%imo d*g* s%an* mo'e 'edna0ine
7is%oi's#e 0in'eni$e 7* sve%)* is%og "o,)ema. Da )i s* "edme% is%oi0aevog i&*0
avan'a "ona!an' "o'edina$a i)i de)ovan'a d*!%veni( si)aE Ovde ve/ s%*"am na
do,o *%a,an* s%a&*. Kada 'e se Isai'a 1e)in @Isaia( 1e)inA "e ne#o)i#o godina
o,'avio s'a'an i "o"*)aan ese' !storijska nuEnost=0i'o' osnovno' %e&i /* se 'o!
va%i%i %o#om ovi( "edavan'a 7#ao mo%o 'e *&eo $i%a% i& de)a ;. .. E)io%a+
:Ogomne+ ,e&)i0ne si)e<> %o#om 0i%avog ese'a on ismeva )'*de #o'i ve*'* *
:ogomne ,e&)i0ne si)e<+ a ne * "o'edin$e+ #ao "es*dne is%oi's#e Binio$e. Ono
!%o na&ivam is%oi's#om %eoi'om Z)og #a)'a D6ona 7g)edi!%e "o #o'em 'e *
is%oi'i od &na0a'a samo #aa#%e i "ona!an'e "o'edina$a 7ima veoma d*g
odos)ov. ;e6n'a da se ne#i "o'edina$ "og)asi "o#e%a0#om si)om is%oi'e
svo's%vena 'e "imi%ivnom s%*"n'* is%oi's#e sves%i. .%ai G$i s* vo)e)i da
dos%ign*/a i& "o!)os%i #s%e imenima (eo'a #o'i s* navodno &a n'i( ,i)i &as)*6ni+
da svo'e e"ove "i"is*'* ,ad* 9ome*+ a svo'e &a#one i *s%anove Mi#*g* i)i
.o)on*. Is%a s#)onos% 'avi)a se %o#om enesanse+ #ada 'e ,ioga87moa)is%a P)*%a(
"os%ao "o"*)ani'a )i0nos%+ sa ve/im &as)*gama &a "e"ood #)asi#e+ od is%oi0aa
an%i0#og do,a. U na!o' &em)'i+ sa ovom %eoi'om smo se *"o&na)i %a#oe/i 'o! *
ma'0inom #i)*> danas ,ismo veova%no ,i)i s"emni da "i&namo #a#o * n'o' ima
ne0eg in8an%i)nog+ i)i ,aem de%in'as%og. Mog)a 'e &v*0a%i "i(va%)'ivo * do,a #ada
'e d*!%vo ,i)o 'ednos%avni'e i #ada se 0ini)o da 'avnim "os)ovima *#ovodi !a0i$a
svima "o&na%i( "o'edina$a. O0i%o 'e da ona ne odgovaa s)o6eni'em d*!%v* *
#a#vom danas 6ivimo> nas%ana# so$io)ogi'e #ao nove na*#e * deve%naes%om ve#*
,io 'e odgovo na "oas% %e s)o6enos%i. Pa i"a#+ s%ae navi#e %e!#o od*mi*.
Po0e%#om ovog ve#a 'o! *ve# 'e va6i)o ges)o :is%oi'a 'e ,ioga8i'a ve)i#i( )'*di<.
Pe samo dese%a# godina+ 'edan is%a#n*%i amei0#i is%oi0a o"%*6io 'e svo'e
#o)ege+ mo6da ne sasvim o&,i)'no+ &,og :masovnog *,is%va is%oi's#i( )i0nos%i<
#o'e s* ovi "og)asi)i &a :maione%e d*!%veni( i e#onoms#i( si)a<
13
. Zavisni$i
osve %eoi'e danas s* s#)oni da 'e &as%*"a'* veoma s%id)'ivo> i"a#+ na#on d*6eg
"e%a6ivan'a+ *s"eo sam da na2em n'eno i&vsno savemeno i&)agan'e *
"edgovo* 'edne od #n'iga g7di$e Ved6v*d @.vedge-oodAG
13
#men%an Histori%a, ?e*ie', Ivi+ ,. ) @Jan*a V941A+ s%. HJ0.
L4
Pona!an'e )'*di #ao "o'edina$a N"i!e onaN &a mene 'e mnogo &anim)'ivi'e od n'i(ovog
"ona!an'a #ao g*"a i)i #)asa. Is%oi'a se "od'edna#o do,o mo6e "isa%i sa %og s%anovi!%a
#ao i sa ma #og d*gog> ona %ime ni'e ni man'e ni vi!e ne"o*&dana... Ova #n'iga... nas%a)a
'e #ao "o#*!a' da se s(va%i !%a s* %i )'*di ose/a)i i &,og 0ega s*+ "o so"s%veno' "o$eni+
0ini)i ono !%o s* Bini)i.
14
Ova' s%av 'e veoma 'asan+ a ,*d*/i da 'e g72i$a Ved6v*d "o"*)aan
"isa$+ sig*an sam da mnogi )'*di de)e n'eno mi!)'en'e. D Ra*s nam+ na
"ime+ #a6e da 'e e)i&a,e%ans#i sis%em "o"ao &,og %oga !%o D6e'ms I ni'e
,io * s%an'* da ga s(va%i+ a da'e Eng)es#a evo)*$i'a * sedamnaes%om ve#*
,i)a :s)*0a'an< doga2a' #o'i ,i %e,a)o "i"isa%i g)*"os%i "va dva #a)'a
dinas%i'e .%'*a%a
16
7Ba# 'e i se D6e'ms Ni) @James Nea)eA+ ne*"oedivo
%e&veni'i is%oi0a od d Ra*sa+ "one#ad ,io s"emni'i da is#a6e div)'en'e
#a)'i$i E)i&a,e%i nego)i da o,'asni s%a'e mona(i'a ;'*doa s%vano
"eds%av)'a)a+ do# 'e se Isai'a 1e)in+ * ese'* #o'i sam *"avo "omen*o+
s%a!no &a,in*% mog*/no!/* da /e is%oi0ai "o"*s%i%i da os*de D6ingis
Kana i 9i%)ea #ao )o!e )'*de
1J
. ;eoi'a Z)og #a)'a D6ona i Do,e #a)'i$e
1es sve 'e "is*%ni'a !%o se vi!e "i,)i6avamo savemenom do,*. Mnogo 'e
'ednos%avni'e na&va%i #om*ni&am :i&dan#om Ma#sovog mo&ga< @ova' ,ise
sam "o#*"io i& 'ednog novi'eg $i#*)anog "ismaA nego ana)i&ia%i n'egovo
"oe#)o i #aa#%eis%i#e+ )a#!e 'e 1o)'!evi0#* evo)*$i'* "i"isa%i g)*"os%i
Ni#o)a'a II i)i nema0#om &)a%* nego is%a6iva%i n'ene d*,)'e d*!%vene
#oene+ i)i+ "a#+ dva sve%s#a a%a * ovom ve#* o,'a!n'ava%i )i0nom
"o#vaeno!/* Vi)(e)ma II i 9i%)ea *mes%o ne#im d*,)'im "oeme/a'ima *
sis%em* me2*naodni( odnosa.
.%anovi!%e g72i$e Ved6v*d sad6i * se,i dva s%ava. Pema "vom+
"ona!an'e )'*di #ao "o'edina$a a&)i#*'e se od n'i(ovog "ona!an'a #ao
0)anova g*"a i)i #)asa+ a is%oi0a* 'e do&vo)'eno da s)o,odno od)*0i #o'em
/e od n'i( da%i "ednos%. Pema d*gom+ i&*0avan'e "ona!an'a )'*di #ao
"o'edina$a svodi)o ,i se na o%#ivan'e svesni( mo%iva n'i(ovi( "os%*"a#a.
Na#on svega !%o sam ve/ e#ao+ ni'e "o%e,no da se doda%no &ad6avam
na "vom s%av*. Ovde se ne adi o "i%an'* da )i 'e sag)edavan'e 0ove#a #ao
"o'edin$a vi!e i)i man'e "oge!no od n'egovog sag)edavan'a #ao 0)ana
g*"e> "oge!no 'e ve/ i samo *vo2en'e dis%in#$i'e i&me2* %a dva na0ina
sag)edavan'a. Po'edina$ 'e+ "o de8ini$i'i+ deo ne#og d*!%va+ a mo6da i ne
samo 'ednog d*!%va 7na&ovi%e %o g*"om+ #)asom+ ")emenom+ na$i'om+ "o
vo)'i. Pvi ,io)o&i &adovo)'ava)i s* se a&vs%avan'em "%i$a+ &ve#i i i,a "o
#ave&ima+ a#vai'*mima i s%a#)enim sand*
14
C.
V. .vedge-ood+ The KingAs $ea%e @1944A+ s%. 1J.

16
A. M+ Ro-se+ The Eng,and o1E,i2abeth @1940A+ s%. H617H+ LFH. 1i)o ,i "avi0no
"omen*%i #a#o 'e * 'ednom ani'em ese'* g7din Ra*s os*dio one :is%oi0ae #o'i mis)e da
1*,oni nis* *s"e)i da o( nove mona(i'* * 5an$*s#o' na#on 1FJ0. samo &,og "iv6enos%i !%o
'* 'eAni V ga'io "ema ma)o' ,e)o' &as%avi< +The End o1 an Epo%h, 1939+ s%. HJ4A> mog*/e 'e
da 'e %a#va "esona)na o( 'a!n'en'a 0*vao &a eng)es#* is%oi'*.
1J
I. 1e)in+ Histori%a, !ne*itabi,ity @1943A+ s%. 3H.
L6
$ima+ ne *"*!%a'*/i se * i&*0avan'e odnosa i&me2* 6ivog ,i/a i n'egovog o#*6
en'a. Mog*/e 'e da ni d*!%vene na*#e 'o! nis* i&a!)e i& %og "vo,i%nog s%*"n'a
a&vo'a. Ne#i )'*di "ave a&)i#* i&me2* "si(o)ogi'e #ao na*#e o "o'edin$* i
so$io)ogi'e #ao na*#e o d*!%v*+ do# se e0 :"si(o)ogi&am< "imen'*'e na g)edi!%e
"o #o'em se svi d*!%veni "o,)emi * #a'n'o' )ini'i mog* sves%i na ana)i&*
"o'edina 0nog )'*ds#og "ona!an'a. A)i+ "si(o)og #o'i se ne "osve%i is%a6ivan'*
d*! %venog o#*6en'a ne#og "o'edin$a ne/e da)e#o dog*a%i
1F
. Do)a&imo *
is#*!en'e da "ov*0emo a&)i#* i&me2* ,ioga8i'e+ #o'a 0ove#a "osma%a #ao
"o'edin$a+ i is%oi'e+ #o'a ga "osma%a #ao deo ve/e $e)ine+ i da &a#)'*0imo #a#o
do,a ,ioga8i'a "oda&*meva )o!* is%oi'*. :Ni!%a ni'e i&a&va)o vi!e ge!a#a i
"edas*da * 0ove#ovom sag)edavan'* is%oi'e<+ na"isao 'e 'ednom E#%on+ :od
in%eesovan'a #o'e * nama ,*de )i0nos%i "o'edina$a<
19
. A)i+ i ova 'e a&)i#a
ne"os%o'e/a. Pod'edna#o mi'e da)e#a "omisao da "o%a6im *%o0i!%e * ono'
vi#%oi'ans#o' *&e0i$i #o'* 'e D6. M. Jang @Vo*ngA s%avio na nas)ovn* s%an*
svo'e #n'ige 7iktorijanska Eng,eska :.)*ge govoe o naod*+ a o%men sve%
as"av)'a o "o'edina0nim s%vaima<
H0
. Po'edine ,ioga8i'e "eds%av)'a'* va6an
do"inos is%oi'iG * o,)as%i #o'om se ,avim+ na',o)'i "ime &a %o s* ,ioga8i'e
.%a)'ina i ;o$#og i& "ea Isa#a Do'70ea @Isaa$ De*%s$(eA. Ne#e d*ge "e
s"ada'* * o,)as% )i%ea%*e+ "o"*% is%oi's#i( omana. :Za Mi%ona .%e'0i'a<+ "i!e
"o8eso ;evo7Ro"e+ :is%oi's#i "o,)emi s* se *ve# i ,e& i&*&e%#a svodi)i na
"o,)eme individ*a)nog "ona!an'a i individ*a)ni( e#s$en%i0nos%i... Is%oi's#e
"o,)eme+ "o)i%i0#e i d*!%vene "o,)eme+ on ni#ada ni'e "o#*!avao da esi+ "a
0a# ni da se &amis)i nad n'ima<
H1
. Ni#o ni'e o,ave&an da "i!e i)i 0i%a is%oi'*+ a o
"o!)os%i se da'* na"isa%i i&vsne #n'ige #o'e nis* is%oi'a. I"a#+ mis)im da nam
#onven$i'e da'* &a "avo 7#o'eg /* se d6a%i * ovim "edavan'ima 7da e0
:is%oi'a< "imen'*'emo samo na i&*0avan'e 0o7ve#ove "o!)os%i * d*!%v*.
D*gi s%av+ "o #o'em se is%oi'a ,avi o%#ivan'em a&)oga i& #o'i( s* "o'edin$i
:"o so"s%veno' "o$eni+ 0ini)i ono !%o s* 0ini)i<+ na "vi "og)ed nam de)*'e veoma
0*dno> "e%"os%av)'am da g72i$a Ved6v*d+ "o"*% os%a)og a&*mnog sve%a+ ne
<W .avemenim "si(o)o&ima i"a# 'e ,i)o &amaano &,og osve ge!#eG :Psi(o)o&i #ao g*"a nis*
"osma%a)i "o'edin$a #ao 'edin#* unutar de's%v*'*/eg d*!%venog sis%ema+ ve/ s* ga &ami!)'a)i
#ao #on#e%no )'*ds#o ,i/e #o'e %e# na#nadno "is%*"a s%vaan'* d*!%veni( sis%ema. Oni %a#o
nis* *s"e)i da ade#va%no "o$ene * #o'o' mei s* n'i(ove #a%egoi'e ,i)e a"s%a#%ne<
@Po8eso;a)#o% Pasons @;a)$o%% PasonsA * *vod* #n'ige MaK .ve,e+ The Theory ojASo%ia,
and E%onomi% "rgani2ation, 193J+ s%. HJA. Vide%i %a#ode na"omene o 5o'd*+ s%. 1LF.
19
Home and <oreign ?e*ie', 'an*a 1F6L+ s%. H19.
H0
Ov* ide'* 'e 9e,e% ."ense i&)o6io svo'im na'sve0ani'im s%i)om * The Study o1So%io,ogy, g).
HG :U#o)i#o 6e)i%e da g*,o "o$eni%e ne0i'e men%a)ne s"oso,nos%i+ %o /e%e na',o)'e *0ini%i a#o
o,a%i %e "a6n'* na #o)i0in* *o"!%eni( s%avova o )i0nos%ima #o'* on i&i0e 7na me* #o'om se
ne#e o0ig)edne is%ine o "o'edin$ima &amen'*'* is%inama i&vedenim i& o"!%eg is#*s%va o )'*dima
i s%vaima. Po!%o na %a' na0in ,*de%e is"i%a)i vi!e )'*di+ o%#i/e%e da samo ne#o)i$ina n'i(
me2*)'*ds#im odno sima ne "is%*"a sa ,ioga8s#og s%anovi!%a.<
H1
9. R. ;evo7Ro"e+ Histori%a, Essays @1944A+ s%. HF1.
LJ
"imen'*'e * "a#si ono !%o ima o,i0a' da "o"oveda. U#o)i#o %o 0ini+ moa ,i%i da
"i!e ne#* veoma neo,i0n* is%oi'*. Danas sva#o &na da )'*ds#a ,i/a ne de)*'*
*ve#+ "a 0a# ni "o "avi)*+ i& mo%iva #o'i( s* * "o%"*nos%i svesni i)i #o'e s*
s"emni da "i&na'*> is#)'*0i%i *vid * nesvesne i)i ne"i&na%e mo%ive na',o)'i 'e
&na# da se is%a6ivan'* "is%*"a sa "edas*dama. ;o 'e+ me2*%im+ ono !%o ,i+ "o
ne#im mi!)'en'ima+ is%oi0ai %e,a)o da 0ine. Radi se o s)ede/em. .ve do%)e do# se
&adovo)'ava%e is#a&om da se "o#vaenos% #a)'a D6ona og)eda)a * n'egovo'
"o()e"i i)i g)*"os%i i)i %e6n'i da i&igava %ianina+ os%a'e%e na %een* individ*a)ni(
oso,ina #o'e s* a&*m)'ive 0a# i de$i * 'as)i$ama. A)i+ #ada 'ednom #a6e%e da 'e
#a)' D6on ,io nesvesno o*2e s#iveni( in%eesni( g*"a #o'e s* se s*"o%s%av)'a)e
*s"on* 8e*da)ni( ,aona+ vi %ime ne samo da *vodi%e 'edan da)e#o s)o6eni'i i
so8is%i$ianiRi "is%*" "o#vaenos%i #a)'a D6ona+ ve/ se 0ini da navodi%e na
"omisao #a#o is%oi's#i doga2a'i nis* e&*)%a% svesnog de)ovan'a "o'edina$a nego
ne#i( %*2i( i svemo/ni( si)a #o'e *"av)'a'* n'i(ovom nesvesnom vo)'om.
Naavno da'e %a#o ne!%o ,esmis)i$a. D%o se mene )i0no %i0e+ ne ve*'em ni * #a#vo
1o76ans#o Povi2en'e+ .ve%s#i D*(+ O0i%ovan'e .*d,ine+ Is%oi'* sa ve)i#im
s)ovom I+ i)i ma #o'* d*g* a"s%a#$i'* &a #o'* se "one#ad sma%a da *"av)'a
%o#om doga 2a'a> ,e& i#a#vi( ogada *sva'am s)ede/e Ma#sovo o,'a!n'en'eG
!storija ni!%a ne 0ini+ ona ne as"o)a6e ni#a#vim ogomnim ,oga%s%vom+ ne ,i'e
ni#a#ve ,i%#e. Io*ek, "avi 6ivi o*ek, 'e ona' #o'i sve %o 0ini+ #o'i as"o)a6e ,oga%s%vom
i vo'*'e ,i%#e.
HH
Dve na"omene #o'e moam da dam ovim "ovodom nema'* ni#a#ve ve&e sa
ma #o'im a"s%a#%nim g)edi!%em o is%oi'i+ ve/ se &asniva'* na 0is%o em"ii's#om
o"a6an'*.
Pva 'e+ da se is%oi'a * ve)i#o' mei svodi na "i%an'e ,o'eva. Ka)a') 'e ,io
%voa$ one nese/ne i&'aveG :Is%oi'a 'e ,ioga8i'a ve)i#i( )'*di<. A)i+ 0*'mo ga *
na'e0i%i'em i&dan'*+ * n'egovom na've/em is%oi's#om de)*G
G)ad+ ,eda i s%avi0no *gn'e%avan'e %e!#o s* "i%is#iva)i dvadese% "e% mi)iona d*!aG %o
'e ,io osnovni "o#e%a0 5an$*s#e evo)*$i'e+ a ne ne#a o&)e2ena s*'e%a i)i 8i)o&o8s#i
s*#o, "o,oni#a a&)i0i%i( 8i)o&o8s#i( "ava$a+ ,oga%i( %gova$a i)i seos#og ")ems%va>
#ao !%o /e %o ,i%i i *,*d*/e+ * svim s)i0nim evo)*$i'ama+ i * svim &em)'ama.
HL
I)i+ #a#o ,i e#ao Men'inG :Po)i%i#a &a"o0in'e %amo gde s* mase> ne %amo gde
s* (i)'ade+ ve/ gde s* mi)ioni = %amo &a"o0in'e o&,i)'na "o)i%i#a<
H3
. Ka)a')ovi i
Men'inovi mi)ioni ,i)i s* mi)ioni "o'edina$aG * n'ima ni'e ,i)o ni0eg ,e&)i0nog. U
HH
EEEE7Enge)sG 5esamtausgabe, I+ iii+ s%. 6H4.
HL
History oj the <ren%h ?e*o,ution, III+ iii+ g). ).
H3
Menin+ Se,e%ted /orks, vii+ s%. H94.
38
as"avama #o'e se vode "o ovom "i%an'*+ anonimnos% se 0es%o ,#a sa
,e&)i0no!/*. M'*di ne "es%a'* da ,*d* )'*di+ ni%i "o'edin$i "es%a'* da ,*d*
"o'edin$i+ samo &,og %oga !%o ne &namo n'i(ova imena. :Ogomne+ ,e&)i0ne si)e<
g7dina E)i7o%a 0ini)i s* "o'edin$i #o'e 'e K)aendon @C)aendonA+ odva6ni'i i
is#eni'i #on&eva%iva$+ na&vao :nis#im )'*dima )i!enim imena<
H4
. ;i ,e&imeni
mi)ioni ,i)i s* "o'edin$i #o'i s* vi!e i)i man'e nesvesno de)ova)i s#*"a+ 0ine/i
'edn* d*!%ven* snag*. Pi *o,i0a'enim o#o)nos%ima+ is%oi0a nema "o%e,* da se
*"o&na'e sa sva#im ne&adovo)'nim se)'a#om i)i ne&adovo)'nim se)om. A)i+ mi)ioni
ne&adovo)'ni( se)'a#a * (i)'adama se)a "os%a'* 8a#%o #o'i ni'edan is%oi0a ne sne
da &anemai. Ra&)o&i #o'i s"e0ava'* D6ona da se o6eni nis* od in%eesa &a
is%oi0aa *#o)i#o is%i a&)o&i ne s"e0ava'* i (i)'ade d*gi( oso,a D6onove
genea$i'e+ i ne *s)ove ,i%no o"adan'e ,o'a s#)o")'eni( ,a#ovaG * %om s)*0a'*+
oni mog* da "os%an* is%oi's#i &na0a'ni. Ne ,i %e,a)o da do&vo)imo da nas &avede
ove!%a)a misao #a#o "o#e%e *ve# ini$ia'* oni #o'i s* * man'ini. .vi *s"e!ni
"o#e%i ima'* ma)o voda i mno!%vo s)ed,eni#a+ a)) %o ne &na0i da mno!%vo ni'e od
"es*dnog &na0a'a &a n'i(ov *s"e(. U is%oi'i se a0*na'* ,o'evi.
Za svo'* d*g* na"omen* mogao ,i( da navedem 'o! ,o'ni'e do#a&e. Pis$i
#o'i s* "i"ada)i a&)i0i%im !#o)ama mi!)'en'a s)aga)i s* se * %ome da "os%*"$i
individ*a)ni( )'*ds#i( ,i/a 0es%o ima'* "os)edi$e #a#ve ni "o%agonis%i ni%i ma
#o'a d*ga oso,a nis* mog)i o0e#iva%i ni 6e)e%i. 9i!/anin ve*'e da'e "o'edina$
#o'i de)*'e svesno+ "i%om 0es%o vo2en se,i0nim in%eesima+ * s%vai nesvesni
i&v!i)a$ 1o6i'e vo)'e. Mandevi)ova @Mandevi))eA #ovani$a :)i0ni ge(ovi 7'avna
do,i%< "eds%av)'a)a 'e "v*+ sa0*na%o "aado#sa)n* 8om*)a$i'* %og o%#i/a.
.#ivena *#a Adama .mi%a i 9ege)ovo :)*#avs%vo *ma< #o'e "o#e/e "o'edin$e
s)*6e/ i se n'ima &a os%vaen'e svo'i( $i)'eva+ do# ovi ve*'* #a#o is"*n'ava'*
so"s%vene 6e)'e+ odve/ s* "o&na%i da ,i i( %e,a)o $i%ia%i. :Pi d*!%veno'
"oi&vodn'i seds%ava &a "oi&vodn'*<+ "isao 'e Ma#s * "edgovo* 2a. Kritiku
po,itike ekonomije, :)'*ds#a ,i/a s%*"a'* * ode2ene i n*6ne odnose #o'i s*
ne&avisni od n'i(ove vo)'e.< :Bove# svesno 6ivi &a se,e<+ "isao 'e ;o)s%o' * ?atu i
miru, "onav)'a'* /i e$i Adama .mi%a+ :a)i s)*6i #ao nesvesno o*2e &a "os%i&an'e
is%oi's#i(+ *nive&a)ni( )'*ds#i( $i)'eva<
H6
. I na #a'*+ da ,ismo *"o%"*ni)i ov*
an%o)ogi'* #o'a 'e iona#o dovo)'no o,imna+ evo i "o8esoa 1a%e8i)daG :Ima ne0eg
* "iodi is%oi's#i( &,ivan'a !%o %o# is%oi'e *smeava * "av$* #o'i ni#o ni'e
6e)eo<
HJ
. Od 1913. godine naovamo+ "os)e s%o%in* godina man'i( )o#a)ni( a%ova+
ima)i smo dva sve%s#a a%a. ;e!#o ,i se mog)a "i(va%i%i %eoi'a #o'a ,i ova'
8enomen o,'a! n'ava)a %ime !%o 'e * "vo' "o)ovini dvadese%og ve#a ve/i ,o'
oso,a 6e)eo a%+ i)i i( 'e man'e 6e)e)o mi+ nego * "os)edn'i( sedamdese%7"e%
godina deve%naes%og sve
H4
C)aendon+
# Frie1 7ie' J Sur*ey o1 the @angerous J $erni%ious Errors to Chur%h J State in Mr. HobbesAFook
entit,ed 3e*iathan @16J6A+ s%. LH0.
H6
M. ;o)s%oP+ /ar and $ea%e, iK+ g). 1.
HJ
9. 1*%%e8ie)d+ The Eng,ishman and His Histor* +1933A+ s%. 10L.
L9
#a. ;e!#o ,i ,i)o "oveova%i da 'e ma #o'i "o'edina$ (%eo i)i "i6e)'#ivao ve)i#*
e#onoms#* #i&* %idese%i( godina ovog ve#a. Pa i"a#+ do n'e 'e ,es*mn'e do!)o
de)ovan'em "o'edina$a+ od #o'i( 'e sva#i svesno s)edio "o%"*no a&)i0i%i $i)'.
Di'agno&* o as#oa#* i&me2* namea ne#e oso,e i "os)edi$a n'eni( "os%*"a#a
ni'e *ve# moao da "os%av)'a ne#i is%oi0a #o'i 'e &,ivan'a "osma%ao sa
vemens#e dis%an$e. :On ne nameava da *2e * a%<+ "isao 'e Mod6 @ModgeA o
V*do* Vi)son* ma%a 191J+ :a)i mis)im da /e ga doga2a'i na %o "in*di%i<
HF
. 1i)o
,i "o%ivno svem* onome !%o 'e o0ig)edno %vdi%i #a#o is%oi'a mo6e da se "i!e na
osnov* :%*ma0en'a )'*ds#i( namea<
H9
i)i na osnov* o,'a!n'en'a #o'a sami
"o%agonis%i da'* &a svo'e "os%*"#e+ o"is*'*/i &,og 0ega s* :"o so"s%veno'
"o$eni+ Bini)i ono !%o s* 0ini)i<. Is%oi's#e 0in'eni$e 'es* 0in'eni$e o "o'edin$ima+
a)) ne o de)ima !%o i( ovi 0ine * osami+ ni%i+ "a#+ o s%vanim i)i i&mi!)'enim
a&)o&ima &a #o'e oni sma%a'* da s* i( nave)i na ode2ene "os%*"#e. ;o s*
Bin'eni$e o *&a'amnim odnosima "o'edina$a * d*!%v* i onim d*!%venim si)ama
!%o "o'edina0nim )'*ds#im "os%*"$ima da'* is(od #o'i 'e 0es%o * nes#)ad*+ a
"one#ad 'e i "o%ivan is(od* #a#av se 6e)eo "os%i/i.
Jedna od o&,i)'ni( ge!#i Ko)ingv*dovog "is%*"a is%oi'i+ na #o'* sam *#a&ao
* svom "e%(odnom "edavan'*+ ,i)a 'e * %ome !%o 'e "e%"os%av)'ao da 'e misao
!%o "o0iva i&a ne#og "os%*"#a+ i #o'* 'e is%oi0a d*6an da is%a6*'e+ misao
individ*a)nog "o%agonis%e. ;o 'e "oge!na "e%"os%av#a. Is%oi0a 'e d*6an da
is%a6 *'e !%a "o0iva i&a ne#og "os%*"#a+ a svesne mis)i i)i mo%ivi individa)ni(
"o%agonis%a se * %om "og)ed* mog* "o#a&a%i "o%"*no ie)evan%nim.
Ovde ,i %e,a)o da #a6em #o'* e0 o *)o&i ,*n%ovni#a i)i disidena%a * is%oi'i.
Pi&ivan'e "o"*)ane s)i#e "o'edin$a #o'i se ,*ni "o%iv d*!%va &na0i)o ,i
"onovno *s"os%av)'an'e )a6ne an%i%e&e i&me2* d*!%va i "o'edin$a. Ni'edno d*!%vo
ni'e * "o%"*nos%i (omogeno. .va#o d*!%vo 'e "o"i!%e d*!%veni( s*#o,a+ a
"o'edin$i #o'i se o"ede)'*'* "o%iv "os%o'e/e v)as%i nis* ni!%a man'e "oi&vod i
oda& d*!%va od oni( #o'i %a#v* v)as% "od6ava'*. Ri0ad II i Ka%aina Ve)i#a
"eds%av)'a)i s* o)i0en'e mo/ni( d*!%veni( snaga * Eng)es#o' 0e%naes%og i R*si'i
osamnaes%og ve#aG a))+ is%o 'e va6i)o i &a Va%a ;a')ea @?a% ;P)eA i P*ga0ova+
vo2* ve)i#e se)'a0#e ,*ne. Monasi i ,*n%ovni$i s* na is%i na0in ,i)i "oi&vod
s"e$i8i0ni( o#o)nos%i #a#ve s* * n'i(ovo do,a v)ada)e * n'i(ovim &em)'ama.
Pi#a&iva%i Va%a ;a')ea i P*ga0ova #ao "o'edin$e #o'i se ,*ne "o%iv d*!%va
&na0i)o ,i o"asn* sim")i8i#a$i'*. Da s* ,i)i samo %o+ is%oi0a &a n'i( ni#ada ne ,i
0*o. Za *)og* #o'* s* odiga)i * is%oi'i oni ima'* da &a(va)e masi svo'i(
s)ed,eni#a+ a &na0a'ni s* samo #ao d*!%vena "o'ava i ni!%a vi!e od %oga. U&mimo
s)*0a' 'ednog i&*&e%nog ,*n%ovni#a i individ*a)is%e na ne!%o so8is%i$iani'em nivo*.
Ma)o 'e ,i)o )'*di #o'i s* se na %a#o o!%a i adi#a)an na0in s*"o%s%avi)i
so"s%venom d*!%v* i &em)'i
HF
Navedeno * 1. ?. ;*$(man+ The Zimerman Te,egram @N.X.+ 194FA+ s%. 1F0.

H9
Ova e0eni$a 'e navedena * I. 1e)in+ Histori%a, ,ne*itabi,ity @1943A+ s%. J+ gde se+ "o svem*
s*de /i+ "e"o*0*'e %a#av na0in "isan'a is%oi'e.
40
#ao !%o 'e %o *0inio Ni0e. Pa i"a#+ Ni0e 'e ,io ne"osedan "oi&vod evo"s#og+ i %o
"evas(odno nema0#og d*!%va 78enomen #a#av ni'e mogao da nas%ane * Kini i)i
Pe**. Genea$i'i #o'a 'e s%asa)a na#on Ni0eove sm%i "os%a)o 'e mnogo 'asni'e
nego s%o'e %o ,i)o n'egovim savemeni$ima * #o'o' mei s* 'a#e one evo"s#e+ a
"ogo%ovo nema0#e d*!%vene snage 0i'e 'e ide'e on i&a6avao> Ni0e 'e %a#o "os%ao
mnogo &na0a'ni'a 8ig*a &a ,*d*/e naa!%a'e nego &a so"s%ven* genea$i'* U)oga
,*n%ovni#a * is%oi'i ima ne#i( ana)ogi'a sa onom ve)i#i( )'*di. Is%oi's#a %eoi'a
Ve)i#i( )'*di 7ogana# !#o)e Do,e #a)'i$e 1es 7"os)edn'i( godina 'e i&a!)a i&
mode+ "emda s vemena na veme i&nova "oma)'a svo'e *6no )i$e. I&dava0
'edne sei'e "o"*)ani( is%oi's#i( *d6,eni#a+ #o'i s* o,'av)'ivani ne"osedno
na#on D*gog sve%s#og a%a+ "o&vao 'e "is$e da :&a"o0n* i&)agan'e o va6 nim
is%oi's#im %emama #o& ,ioga8i'* ne#og ve)i#og 0ove#a<+ a g7dinA. D6. P.
;e')o sao"!%io nam 'e * 'ednom od svo'i( ne*g)edni'i( ese'a #a#o se :is%oi'a
savemene Evo"e mo6e "e"i0a%i #o& 6ivo%n* s*d,in* %o'i$e divovaG
Na"o)eona+ 1i&ma#a i Men'ina<
L0
+ mada se * svo'im o&,i)'ni'im s"isima ni'e
)a%io %og nesmo%enog "od*(va%a. Ka#va 'e *)oga ve)i#og 0ove#a * is%oi'iE Ve)i#i
0ove# 'e "o'edina$+ "a 'e+ ,*d*/i i&*&e%an "o'edina$+ * is%o veme i d*!%vena
"o'ava od i&*&e%nog &na0a'a. :.av!eno 'e 'asno<+ "ime%io 'e Gi,on+ :da vemena
moa'* "ogodova%i nas%an#* i&*&e%ni( )i0nos%i+ #ao i da ,i geni'e 'ednog
Komve)a i)i Re7$a danas os%ao ne"ime/en<
L1
. U "samnaestom brimeru 3uja
Fonaparte, Ma#s 'e *o0io s*"o%n* "o'av*G :K)asna ,o,a * 5an$*s#o' s%voi)a
'e %a#ve o#o)nos%i i odnose #o'i s* 'edno' "os%a0#o' i osedn'o' )i0nos%i omog*/i)i
da iga *)og* (eo'a.< Da se 1i&ma# odio * osamnaes%om ve#* 7!%o 'e a"s*dna
"e%"os%av#a+ ,*d*/i da onda ne ,i ,io 1i&ma# 7on ne ,i *'edinio Nema0#*+ a
veova%no ne ,i *o"!%e ni ,io ne#i ve)i#i 0ove#. I"a#+ mis)im da ni'e "o%e,no da+
"o *g)ed* na ;o)s%o'a+ sve ve)i#e )'*de oma)ova6avamo #ao o,i0ne :e%i#e%e #o'e
da*'* imena doga2a'ima<. Pone#ad #*)% ve)i#og 0ove#a mo6e ima%i #o,ne
"os)edi$e. Ni0eov na%0ove# 'e od,o'an )i#. Ni'e neo"(odno da &,og %oga
"i&ovem * se/an'e s*d,in* 9i%)ea i)i s%a!ne "os)edi$e :#*)%a )i0nos%i< *
.ov'e%s#om .ave&*. A)i+ mo'a namea ni'e da *man'*'em ve)i0in* ve)i#i( )'*di+
ni%i ,i(+ "a#+ 6e)eo da *svo'im s%av "o #o'em s* :ve)i#i )'*di "o "avi)* &)i )'*di<.
Qe)eo ,i( samo da odva%im od onog g)edi!%a #o'e ve)i#e )'*de sme!%a negde
i&van is%oi'e i sma%a #a#o ovi *s)ed svo'e ve)i0ine name/* is%oi'i so"s%ven*
vo)'*+ "o"*% :"a'a$ i& #*%i'e #o'i na 0*desan na0in is#a0* i& ne"o&na%og da ,i
"e#in*)i s%vani #on%in*i%e% is%oi'e<
LH
. Nisam sig*an da ,ismo 0a# i danas mog)i
da na ,o)'i na0in 8om*)i!emo 9ege)ov #)asi0ni is#a&G
Ve)i#i 0ove# svog do,a 'e ona' #o'i *s"eva e$ima da is#a6e vo)'* v)as%i%og do,a+ da
L0
A. J. R ;aP)o+ <rom &apo,eon to Sta,in @1940A+ s%. J3.
Gi,,on+ @e%,ine and <a,i o1 the ?oman Empire, g). )KK.
LH
V G. C(i)de+ Histoij +193JA+ s%. 3L.
31
sao"!%i svom do,* #a#va 'e %o vo)'a+ i da'e is"*ni. Ono !%o on 0ini "eds%av)'a s6 i
s*!%in* n'egovog do,a> on so"s%veno do,a a#%*a)i&*'e.
LL
D. Mivis @MeavisA mis)i na ne!%o s)i0no #ada #a6e da s* ve)i#i "is$i :&na0a'ni
"o svom *de)* * *na"e2ivan'* )'*ds#e sves%i<
L3
. Ve)i#i Bove# *ve# 'e
"eds%avni#+ ,i)o "os%o'e/i( snaga+ ,i)o snaga 0i'em nas%an#* do"inosi %ime !%o se
s*"o%s%av)'a "os%o'e/im a*%oi%e%ima. Mo6da ,i %e,a)o "i&na%i ve/* #ea%ivnos%
onim ve)i#im )i0nos%ima #o'e s*+ "o"*% Komve)a i)i Men'ina+ same do"ine)e
s%vaan'* snaga !%o s* i( i&ne)e na "ov!in*+ &a a&)i#* od oni( #o'i s*+ "o"*%
Na"o)eona i)i 1i&ma#a+ na "ov!in* dos"e)i 'a!*/i na %a)as* ve/ "os%o'e/i(
snaga. Ne ,ismo+ %a#o2e+ sme)i da &a,oavimo ni one ve)i#e )'*de #o'i s* ,i)i
%o)i#o is"ed svog vemena da s* n'i(ov* ve)i0in* s"o&na)e %e# naedne genea$i'e.
Bini mi se da'e * ve)i#om 0ove#* na'va6ni'e sag)eda%i i&*&e%nog "o'edin$a #o'i 'e
* is%i ma( "oi&vod i "o#e%a0 is%oi's#og "o$esa+ "eds%avni# i %voa$ d*!%veni(
snaga #o'e men'a'* i&g)ed sve%a i na0ine )'*ds#og mi!)'en'a.
Is%oi'a ,i %ada+ * o,a &na0en'a e$i 7#ao is%a6ivan'a #o'e is%oi0a o,av)'a i
#ao 0in'eni$ i& "o!)os%i #o'* on is%a6*'e 7,i)a 'edan d*!%veni "o$es * #o'em
"o'edin$i *&ima'* *0e!/e #ao d*!%vena ,i/a> ne"os%o'e/a an%i%e&a i&me2* d*! %va
i "o'edin$a s)*6i)a ,i samo odva/an'* "a6n'e i *no!en'* doda%ne #on8*&i'e.
Re$i"o0an "o$es in%ea#$i'e i&me2* is%oi0aa i n'egovi( 0in'eni$a+ ono !%o sam
na&vao di'a)ogom sada!n'os%i i "o!)os%i+ ni'e di'a)og ne#i( a"s%a#%ni( i
i&dvo'eni( "o'edina$a+ ve/ di'a)og d*!%va sada!n'eg sa d*!%vom "o!)im. Is%oi'a
'e+ "o 1*#(a%ovim e$ima+ :&a"is o onome !%o 'edno do,a na)a&i vednim
"omena * ne#om d*gom<
L4
. Po!)os% nam 'e s(va%)'iva 'edino * sve%)* sada!n'os%i+
a sada! n'os% mo6emo * "o%"*nos%i da a&*memo %e# * sve%)* "o!)os%i. Os"oso,i%i
0o7ve#a da a&*me d*!%vo "o!)os%i+ #ao i da %eme)'no *"o&na sada!n'e d*!%vo+
dvos%*#i 'e &ada%a# is%oi'e.
LL
$hi,osophy o1?ight @eng). "ev.+ 193HA+ s%. H94.
L3
5. R. Meavis+ The 5reat Tradition @193FA+ s%. H.
L4
J. 1*$#(ad%+ Cudgements on Historj and on Historians @1949A+ s%. 14F.
3H
L. I.;ORIJA+ NAUKA I MORAM
Kada sam ,io 'a#o ma)i+ do&i veo sam "avo o%#oven'e do&nav!i da+
*"#os svom i&g)ed*+ #i% ni'e i,a. Danas me %a "i%an'a ve&ana &a
#)asi8i#a$i'* da)e#o man'e "oga2a'*+ %a#o da se "e%eano ne *&,*2*'em
#ada me *veava'* #a#o is%oi'a ni'e na*#a. Ova' %emino)o!#i "o,)em
"eds%av)'a s"e$i8i0nos% eng)es#og 'e&i#a. U svim os%a)im evo"s#im
'e&i$ima+ e0 :na*#a< "o "avi)* "oda&*meva i is%oi'*. A)i+ * &em)'ama
eng)es#og govonog "od*0'a ova' "o,)em ima &a so,om d*g* "edis%oi'*+
a "i%an'a #o'a s* sa n'im "ove&ana mog* da "os)*6e #ao do,a *vod *
"o,)ema%i#* is%oi's#e me%odo)ogi'e.
Ka'em osamnaes%og ve#a+ * do,a #ada 'e na*#a %o)i#o do"ine)a
"o!iivan'* 0ove#ovi( sa&nan'a o sve%* i sa&nan'a o 0ove#ovim 8i&i0#im
svo's%vima+ "os%avi)o se "i%an'e mo6e )i ona %a#o2e da "o!ii i 0ove#ovo
sa&nan'e o d*!%v*. Po'am d*!%veni( na*#a+ * #o'e se svs%ava)a i is%oi'a+
"os%*"no se 8omiao %o#om osamnaes%og ve#a> is%i me%od #o'im 'e na*#a
i&*0ava)a sve% "iode ,io 'e "ime7n'en na i&*0avan'e odnosa me2*
)'*dima. Po0e%#om ovog "eioda 'o! *ve# 'e "ev)adava)a n'*%novs#a
%adi$i'a. Na d*!%vo se+ #ao i na "iod*+ g)eda)o #ao na ne#i me(ani&am>
'o! do,o "am%imo nas)ov #n'ige 9e,e%a ."ensea @9e,e% ."en$eA+
@ru)t*ena statika, o,'av)'ene 1F41. godine. 1e%and Rase)+ #o'i 'e ,io
vas"i%an * ovo' %adi$i'i+ #asni'e se "ise/ao do,a #ada 'e veovao da /e se
vemenom i&gadi%i 'edna :ma%ema%i#a )'*ds#og "ona!an'a+ "od'edna#o
"e$i&na #ao ma%ema%i#a ma!ina<
1
. Onda 'e Davin @DanvinA i&veo nov*
na*0n* evo)*$i'*+ a so$io)o&i s*+ *g)eda'*/i se na ,io)ogi'*+ "o0e)i da
a&mi!)'a'* o d*!%v* #ao ne#om ogani&m*. A)i+ "avi &na0a' Davinove
evo)*$i'e sas%o'ao se * %ome s%o'e Davin+ dov!ava'*/i ono !%o 'e Ma'e)
@MPe))A ve/ &a"o0eo * geo)ogi'i+ *veo is%oi'* * na*#*. Na*#a se vi!e ni'e
,avi)a ne0im s%a%i0nim i ve0nim
H
+ ve/ "o$esima "omene i a&vo'a.
Evo)*$i'a na*#e do"ine)a 'e a&vo'* is%oi'e. Ni'e se+ me2*%im+ dogodi)o
ni!%a !%o ,i dove)o * "i%an'e ind*#%ivni is%oi's#i me%od o #o'em sam govoio
* svom "vom "edavan'*G "vo sa#*"i%e -e 0in'eni$e+ a onda "is%*"i%e
n'i(ovom %*ma0en'*. Poda&*meva)o se+ ,e& ima)o s*mn'e+ da ,i %a#av
%e,a)o da ,*de i na*0ni me%od. ;o 'e+ "o svem* s*de/i+ ,i)o i g)edi!%e #o'e
'e 1'*i imao na *m* #ada 'e+ "i #a'* svo'e "is%*"ne ,esede+ 'an*aa 190L+
is%oi'* o"isao #ao :ni ve/* ni man'* od na*#e<. U naedni( "edese% godina
na#on 1'*i'eve "is%*"ne ,esede+ ova#vo g)edi!%e na is%oi'* ,i)o 'e me%a
6es%o#i( #i%i#a. Ko)ingv*d*+ #o'i 'e "isao 19L07i(+ "ose,no 'e ,i)o s%a)o do
%oga da 'asno a&gani0i sve% "io
de+ #o'i 'e "edme% na*0nog is%a6ivan'a+ od sve%a is%oi'e> %o#om 0i%avog ovog
"eioda+ 1'*i'eva i&'ava e%#o 'e navo2ena i&*&ev * $i)'* n'enog ismevan'a. Ono
!%o s*+ me2*%im+ is%oi0ai %ada "o"*s%i)i da *o0e ,i)a 'e adi#a)na evo)*$i'a do
#o'e 'e do!)o * samo' na*$i+ i *s)ed #o'e nam se danas 0ini da 'e 1'*i ,io da)e#o
,)i6i is%ini nego !%o se "e%"os%av)'a)o+ "emda i& "oge!ni( a&)oga. Ono !%o 'e
Ma'e) *0inio &a geo)ogi'*+ a Davin &a ,io)ogi'*+ sada se odigava)o * as%onomi'i+
#o'a se "e%voi)a * na*#* o %ome #a#o 'e svemi "os%ao ono !%o 'es%e+ a savemeni
8i&i0ai ne "es%a'* da nam "onav)'a'* #a#o oni ne is%a6*'* Bin'eni$e+ ve/
doga2a'e. Ni'e 0*do !%o se is%oi0a danas ose/a mnogo )agodni'e * sve%* na*#e
nego "e s%o%ina# godina.
Ra&mo%imo "vo "o'am &a#ona. ;o#om osamnaes%og i deve%naes%og ve#a+
na*0ni$i s* "e%"os%av)'a)i da s* "iodni &a#oni 7N'*%novi &a#oni #e%an'a+ &a#on
gavi%a$i'e+ 1o')ov @1oP)eA &a#on+ &a#on evo)*$i'e+ i%d. 7o%#iveni i de8ini%ivno
*%v2eni+ a da se &ada%a# na*0ni#a *,*d*/e svodi na ind*#%ivno o%#ivan'e i
*%v2ivan'e novi( s)i0ni( &a#ona na osnov* o"a6eni( 0in'eni$a. Re0 :&a#on< do7
s"e)a 'e do nas oven0ana s)avom Ga)i)e'a i N'*%na. I&*0avao$i d*!%va+ #o'i s*+
svesno i)i nesvesno+ 6e)e)i da svo'im is%a6ivan'ima "odae na*0ni enome+
*sva'a)i s* is%i 'e&i# i veova)i da "imen'*'* is%i "os%*"a#. I&g)eda da s* "o)i%i0#i
e#onomis%i "vi is%0a)i na %een sa Ge!amovim @Ges(amA &a#onom i %6i!nim
&a#onima Adama .mi%a. 1e# @1*#eA se "o&ivao na :&a#one %govine+ #o'i s*
"iodni &a#oni+ "a s*+ samim %im+ i 1o6i'i &a#oni<
L
. Ma)%*s @Ma)%(*sA 'e i&)o6io
svo' &a#on s%anovni!%va+ Masa) @Masa))eA gvo&deni &a#on nadni$a+ a Ma#s 'e *
"edgovo* 2a Kapita, %vdio da'e o%#io :e#onoms#i &a#on #e%an'a savemenog
d*! %va<. 1a#i @1*$#)eA 'e * &av!nim re%ima !storije %i*i,i2a%ije i&a&io *veen'e
da se a&vo' me2*)'*ds#i( odnosa :odvi'a * s#)ad* sa *&vi!enim na0e)om
sveo"!%e i ne*mi%ne "avi)nos%i<. Danas nam ova#va %emino)ogi'a &v*0i &as%ae)o
i *o,a6 eno> a))+ ona &v*0i "od'edna#o &as%ae)o ne#om 8i&i0a* #o)i#o i ne#om
so$io)og*. Godin* dana "e nego !%o /e 1'*i od6a%i svo'* "is%*"n* ,esed*+
8an$*s#i ma%ema%i0a Ani Poen#ae @9eni Poin$aeA o,'avio 'e #n'i6i$* "od
nas)ovom &auka i hipote2a #o'a 'e o&na0i)a evo)*$i'* * na*0nom mi!)'en'*.
Poen#aeova osnovna %e&a 'e ,i)a da o"!%i s*dovi #o'e na*0ni$i i&i0*+ %amo gde se
ni'e adi)o o o,i0nim de8ini$i'ama i)i s#ivenim #onven$i'ama %emino)o!#e
"iode+ "eds%av)'a'* (i"o%e&e 0i'i 'e $i)' a&'a!n'avan'e i *smeavan'e da)'eg %o#a
mi!)'en'a+ "a s* i same "od)o6ne "ovei+ i&menama i)i od,a$ivan'*. ?e 'e %o
danas ve/ "os%a)o o"!%e mes%o. N'*%novo a&me%)'ivo ,Cr,ypotheses non1ingo0 NNe
gadim (i"o%e&e 8p.p., danas &v*0i veoma !*")'e+ "a+ "emda na*0ni$i+ *#)'*0*'*/i
%o i one #o'i se (ave d*!%venim na*#ama+ "one#ad i "omen* &a#one+ &a )'*,av
s%ai( vemena+ da %a#o #a6emo+ oni * n'i( vi!e ne ve*'* ona#o #a#o s* %o odeda
0ini)i na*0ni$i osamnaes%og i deve%naes%og ve#a. Pi(va/eno 'e g)edi!%e "o #o'em
na* 0ni$i ne do)a&e do o%#i/a i ne s%i0* nova &nan'a *%v2ivan'em ne#i( %a0ni( i
o"7!%eva6e/i( &a#ona+ ve/ i&i$an'em (i"o%e&a #o'e o%vaa'* "*% novim
is%a6ivan'ima. Jedan od s%andadni( *d6,eni#a o na*0no' me%odo)ogi'i+ #o'i s*
sas%avi)a dvo'i$a amei0#i( 8i)o&o8a+ o"is*'e na*0ni me%od #ao :* osnovi
$i#*)aan<G
Do#a&e &a na0e)a do,i'amo "o&ivan'em na em"ii's#* gad*+ na ono !%o se na&iva
:0in'eni$ama<+ do# em"ii's#* gad* ,iamo+ ana)i&iamo i %*ma0imo na osnov* na0e)a.
3
Mo6da ,i ovde e0 :e$i"o$i%e%< ,i)a ade#va%ni'a od :$i#*)anos%i<+ 'e &a
"os)edi$* nemamo "ova%a# na is%o mes%o+ ve/ #e%an'e *na"ed+ #a novim
o%#i/ima+ #o'e se odvi'a #o& "o$es in%ea#$i'e na0e)a i 0in'eni$a+ %eoi'e i
"a#se. .va#i misaoni "o$es &a(%eva *sva'an'e ode2eni( "e%"os%av#i #o'e se
,a&ia'* na o"a6an'* 7one omog*/ava'* na*0no mi!)'en'e+ a)) s* i same "od)o6ne
i&menama "od *%i$a'em is%og mi!)'en'a. O-e (i"o%e&e mog* da va6e * ode2enom
#on%e#s%* i)i &a ode2en* namen*+ a da ,*d* neva6e/e * ne#im d*gim
s)*0a'evima. U sva#om da%om s)*0a'*+ od)*0*'*/i %es% 'e em"ii's#e "iode i
svodi se na "i%an'e * #o'o' mei nam one &ais%a "oma6* da s%e#nemo nove *vide i
"o!iimo svo'e &nan'e. Jedan od na'"o&na%i'i( Rade8odovi( @R*%(e8odA
*0eni#a i saadni#a nedavno 'e n'egov me%od o"isao na s)ede/i na0inG
Ose/ao 'e ve)i#* "o%e,* da se *"o&na sa n*#)eanim 8enomenima na na0in #o'im ,i
se ne#o *"o&navao sa %a'nama #*)inas#e ve!%ine. Ne ,i( e#ao da'e %agao &a
o,'a!n'en'ima * #)asi0nom &na0en'* ne#e %eoi'e #o'a ,i se os)an'a)a na ode2ene ,a&i0ne
&a#one> -e do%)e do# ,i &nao !%a se de!ava+ %o m* 'e ,i)o dovo)'no.
4
Ova' o"is ,i "od'edna#o do,o mogao da se "imeni na is%oi0aa #o'i 'e
od*s%ao od %agan'a &a ,a&i0nim &a#onima+ ogani0ava'*/i se na is%a6ivan'e
na0ina na #o'i se s%vai odigava'*.
.%a%*s (i"o%e&e #o'* is%oi0a s)edi %o#om is%a6iva0#og ada neo,i0no 'e s)i0
an s%a%*s* (i"o%e&e #o'om se s)*6i ne#i na*0ni#. U&mimo+ na "ime+ 0*ven*
di'agno&* Ma#sa Ve,ea @MaK ?e,eA o odnos* "o%es%an%i&ma i #a"i%a)i&ma.
N'* danas ni#o ne ,i na&vao &a#onom+ mada ,i * ne#om ani'em "eiod*
veova%no ,i)a %a#o do6iv)'ena. ;o 'e (i"o%e&a #o'a 'e+ "emda de)imi0no
modi8i#ovana %o#om is%a6ivan'a #o'ima 'e da)a "ods%e#a+ ,es*mn'e &na%no
do"ine)a ,o)'em a&*mevan'* o,a ova "o#e%a. I)i+ "a#+ *&mimo s)ede/i Ma#sov
is#a&G :R*0ni 6van' nam da'e d*!%vo sa 8e*da)nim gos"odaom> "ani m)in nam
da'e d*!%vo sa
45ind*s%i's#im #a"i%a)is%om<
6
. Pema savemeno' %emino)ogi'i+ ovo se ne
,i mog)o na&va%i &a#onom @mada ,i Ma#s na'veova%ni'e %vdio da on %o
'es%eA+ ve/ ")odnom (i"o%e&om #o'a *%ie "*% da)'em is%a6ivan'* i s%i$an'*
novi( sa&nan'a. ;a#ve (i"o%e&e s* ne&amen)'ivo o*2e mi!)'en'a. B*veni
nema0#i e#onomis%a i& "vi( de$eni'a dvadese%og ve#a+ Vene Zom,a%
@?ene .om,a%A+ "osvedo0io 'e o :d*!evnom nemi*< oni( #o'i s* se ,i)i
ode#)i ma#si&ma.
Kada 'ednom i&g*,imo ve* @"isao 'e onA * "o*&dane de8ini$i'e #o'e s* nam -e do
%ada s)*6i)e #ao "*%o#a& #o& &am!ene 6ivome si%*a$i'e... imamo ose/a' da se davimo *
o#ean* 0in'eni$a+ -e do# "od nogama ne na2emo ne#o novo *"oi!%e i)i ne na*0imo da
")ivamo.
J
Po)emi#a o#o "eiodi&a$i'e * is%oi'i s"ada)a ,i * ov* #a%egoi'*. Pode)a
is%oi'e na a&)i0i%e "eiode ne "eds%av)'a ne#* 0in'eni$*+ ve/ n*6n*
(i"o%e&* i)i o*2 e mi!)'en'a> ona 'e va)idna * mei #o'om ne#e s%vai
a&'a!n'ava+ a n'ena va)id7nos% /e &avisi%i od in%e"e%a$i'e. Is%oi0ai #o'i
ima'* a&)i0i%a mi!)'en'a o %ome #ada se o#on0ao .edn'i ve#+ a&)i#*'* se "o
svo'o' in%e"e%a$i'i ode2eni( doga2 a'a. Ovo "i%an'e ne &adie * 0in'eni$e+
a)) %o ni#a#o ne &na0i da'e i ,esmis)eno. Pode)a is%oi'e na geoga8s#a
"od*0'a %a#o2e ni'e 0in'eni$a+ ve/ (i"o%e&aG dis#*s o evo"s#o' is%oi'i
mo6e "eds%av)'a%i va)idn* i &a(va)n* (i"o%e&* * ode2enom #on%e#s%*+ do#
* ne#im d*gim #on%e#s%ima %a (i"o%e&a mo6e ,i%i ne%a0na i &)onamena.
Ve/ina is%oi0aa "o)a&i od "e%"os%av#e da 'e R*si'a deo Evo"e> ne#i 'e+
me2*%im+ 6es%o#o os"oava'*. Pedas*de ne#og is%oi0aa na',o)'e se mog*
"o$eni%i na osnov* (i"o%e&e #o'* on *sva'a. Moam ovde da navedem 'edan
*o"!%eni s*d o me%odo)ogi'i d*!%veni( na*#a+ s o,&iom da ga'e i&e#ao
"o&na%i so$io)og #o'i se * is%o veme ,avio i "iodnim na*#ama. Qo6 .oe)
@Geoges .o7e)A+ #o'i 'e svo'* #ai'e* &a"o0eo #ao in6en'e+ da ,i sa
0e%dese% godina "o0eo da "i!e o d*!%venim "o,)emima+ nag)asio 'e
"o%e,* da se * da%o' si%*a$i'i ode2 eni e)emen%i i&dvo'e i& $e)ine+ 0a# i "o
$en* "eve)i#og "o'ednos%av)'en'aG
;e,a)o ,i na"edova%i na"i"ava'*/i "*% @"isao 'e onA> %e,a)o ,i "ovei%i -e io)e
veova%ne i nedoe0ene (i"o%e&e i &adovo)'i%i se "ivemenim a"o#sima$i'ama #a#o ,i
se *ve# os%avi)o mes%o &a is"av#e * (od*.
F
Ovo 'e ve)i#a a&)i#a * odnos* na deve%naes%i ve#+ #ada s* se na*0ni$i i
is%oi0ai "o"*% E#%ona 'o! *ve# nada)i da /e 'ednoga dana+ a#*m*)a$i'om
"oveeni( 0in'eni$a+ *s"e%i da s%voe 'edan sveo,*(va%an #o"*s &nan'a
#o'im ,i se &a*ve# a!0is%i)a sva s"ona "i%an'a. Danas+ na*0ni$i i is%oi0ai
ga'e mnogo s#om
6
EEEE7Enge)sG
5esamtausgabe, ,, vi+ s%. 1J9.
J
YY .om,a%+ The Kuintessen%e oj Capita,ism @eng). "ev.+ 1914A+ s%.
L43. < G .oe)+ MateriauL d0une theorie du pro,etariat @1919A+ s%. J.
36
ni'e nade i &adovo)'ava'* se "os%*"nim na"edovan'em od 'edne 8agmen%ane
(i"o%e&e #a d*go'+ i&dva'an'em 0in'eni$a "oseds%vom svo'i( in%e"e%a$i'a i "o7
veom svo'i( in%e"e%a$i'a 0in'eni$ama> na0in na #o'i na*0ni$i i is%oi0ai %o 0ine
ne i&g)eda mi da se s*!%ins#i a&)i#*'e. U svom "vom "edavan'* naveo sam
i&'av* "o8esoa 1ee#)a8a da is%oi'a :*o"!%e ni'e 0in'eni0na+ ve/ se sas%o'i od
ni&a "e*&e%i( s*dova<. Do# sam "i"emao ova "edavan'a+ 'edan 8i&i0a sa ovog
*nive&i%e%a 'e na adio "ogam* 11C7a de8inisao na*0n* is%in* #ao :s*d #o'i 'e
'avno "i(va/en od s%ane e#s"ea%a<
9
. Ni'edna od ovi( de8ini$i'a ne &adovo)'ava
* "o%"*nos%i 7i& a&)oga #o'i /e "os%a%i 'asni'i #ada ,*dem govoio o "o,)em*
o,'e#%ivnos%i. I"a#+ ,i)o 'e &anim)'ivo 0*%i 'ednog is%oi0aa i 8i&i0aa #a#o+
ne&avisno 'edan od d*goga+ 8om*)i!* is%i "o,)em s#oo is%ove%nim e$ima.
Ana)ogi'e+ me2*%im+ "eds%av)'a'* s%a* #)o"#* &a ne*"*/ene> &a%o ,i( 6e)eo
da ne"is%asno a&mo%im a&)oge #o'i navode na &a#)'*0a# da se+ ,e& o,&ia na
ve)i#e a&)i#e #o'e "os%o'e i&me2* ma%ema%i0#i( i "iodni( na*#a+ i)i i&me2*
a&)i 0i%i( na*#a #o'e s"ada'* * ov* #a%egoi'*+ o-e na*#e mog* 'asno a&gani0i%i
od is%oi'e+ #ao i da %o a&gani0en'e Bini ne*"*%nim da se is%oi'a 7a mo6da i
d*ge %a#o&vane d*!%vene na*#e 7na&ov* imenom na*#e. O-e "imed,e+ vi!e i)i
man'e *%eme)'ene+ svodi)e ,i se na s)ede/eG
1A da se is%oi'a is#)'*0ivo ,avi "o'edina 0nim+ do# se na*#a ,avi o"!%im>
HA da se i& is%oi'e ne da'* i&v*/i ni#a#ve "o*#e>
LA da is%oi'a ni'e * s%an'* da "edvi2a doga2a'e>
3A da 'e is%oi'a n*6no s*,'e#%ivna+ ,*d*/i da se %o 0ove# ,avi samim so,om> i
4A da se is%oi'a+ &a a&)i#* od na*#e+ ,avi "i%an'ima e)igi'e i moa)a.
Po#*!a/* da is"i%am sva#* od ovi( "imed,i &aedom.

Kao "vo+ navodi se da se is%oi'a ,avi "ose,nim i 'edins%venim+ do# se na*#a
,avi o"!%im i *nive&a)nim. Za ovo g)edi!%e se mo6e e/i da ga 'e "vi &as%*"ao
Ais%o%e)+ #o'i 'e i&'avio da'e "oe&i'a :vi!e 8i)o&o8s#a< i :o&,i)'ni'a< od is%oi'e+
"o!%o se "oe&i'a ,avi o"!%om is%inom+ a is%oi'a "o'edina0nom
10
. Mno!%vo #asni'i(
"isa$a+ &a#)'*0no sa Ko)ingv*dom
11
+ na s)i0an na0in'e a&)i#ova)o na*#* od
is%oi'e. Bini mi se da 'e do %oga do!)o *s)ed 'ednog nes"oa&*ma. 9o,sova
@9o,,esA 0*vena ma#sima 'o! *ve# va6iG :Na sve%* nema ni0eg *nive&a)nog
i&*&ev imena+ 'e 'e sva#a od imenovani( s%vai "ose,na i "o'edina0na<
1H
. Ovo 'e
"o%"*no %a0no #ada se "imeni na "iodne na*#eG ne "os%o'e dve geo)o!#e
8oma$i'e+ ni dve 6ivo%in'e is%e vs%e+ ni%i dva a%oma #o'i ,i ,i)i is%ove%ni. Na s)i0an
na0 in+ ne "os%o'e ni dva is%oi's#a doga2a'a #o'a ,i ,i)a is%ove%na. A)i+ insis%ian'e
na 'edins%venos%i is%oi's#i( doga2a'a ima is%i "aa)i!*/i *0ina# #ao ono o"!%e
mes%o #o'e 'e M* @MooeA "e*&eo od ,is#*"a 1a%)ea @1*%)eA+ a #o'e s*
svo'eveme7
9
D
J. Ziman * %(e 3istener, 1F. avg*s%a 1960.
10
$oeti%s, g). iK.
11
R. G. Co))ing-ood+ Histori%a, !magmation @19L4A+ s%. 4+
1H
3e*iathan,=,, iv. 47
no %a#o vo)e)i da $i%ia'* 8i)o&o8i )ingvis%i#eG :.ve 'e ono !%o 'es%e+ i ni'e
ne!%o d*go<. U#o)i#o se &a"*%i%e %im "*%em+ *,&o /e%e "os%i/i ne#i vid
8i)o&o8s#e nivane+ i& #o'e se ni o 0em* ne mo6e i&e/i ni!%a s*vis)o.
Ve/ sama *"o%e,a 'e&i#a "imoava is%oi0aa+ #ao i na*0ni#a+ *os%a)om+
da "avi genea)i&a$i'e. Pe)o"ones#i a% i D*gi sve%s#i a% veoma s* se
a&)i#ova)i i sva#i 'e od n'i( ,io "o ne0em* 'edins%ven. A)i+ is%oi0a i( o,a
na&iva a%ovima+ i %o ,i samo ne#a si%ni0ava oso,a mog)a da s%avi "imed,*.
Kada 'e Gi,on "isao o Kons%an%inovom &vani0nom7"i&nan'* (i!/ans%va i
*s"on* is)ama+ na&iva'*/i i( evo)*$i'ama
1L
+ on 'e "i,egao genea)i&ovan'*
dva 'edins%vena doga2a'a. .avemeni is%oi0ai "os%*"a'* na is%i na0in #ada
"i!* o Eng)es#o'+ 5an$*s#o'+ R*s#o' i)i Kines#o' evo)*$i'i. Is%oi0aa *
s%vai ne &anima %a 'edins%venos%+ ve/ ono !%o 'e * %om 'edins%venom
doga2a'* ,i)o o"!%e. U as"avama #o'e s* 19H07i( is%oi0 ai vodi)i o
*&o$ima a%a i& 1913+ o,i0no se "o)a&i)o od "e%"os%av#i da 'e do n'ega
do!)o+ ,i)o *s)ed nes"oso,nos%i di")oma%a #o'i s* adi)i * %a'nos%i+ )i!eni
#on%o)e 'avnog mn'en'a+ ,i)o *s)ed ne"ovo)'ne "ode)e sve%a na %ei%oi'a)ne i
s*veene d6ave. Ve/ 19L07i(+ o-e as"ave s* "o)a&i)e od "e%"os%av#e da'e
do a%a do!)o *s)ed s*"ani!%va im"ei'a)is%i0#i( si)a+ #o'e 'e #i&a
#a"i%a)i&ma * o"adan'* nagna)a da sve% "ode)e me2* so,om. ?e o-e
as"ave "oda&*meva)e s* genea)i&a$i'e o *&o$ima a%a+ i)i+ ,aem+ a%a *
*s)ovima dvadese%og ve#a. Is%oi 0a se ne"es%ano s)*6i genea)i&a$i'ama da
,i "oveio svo'* do#a&n* ga2*. U#o)i#o 'e do#a&na ga2a nedovo)'na da ,i
se sa sig*no!/* %vdi)o #a#o 'e Ri0ad *,io "in0eve * Mondons#o' #*)i+
is%oi0a /e se &a"i%a%i 7vi!e nesvesno nego)i svesno 7da )i 'e * %om "eiod*
,i)o *o,i0a'eno da v)ada )i#vidia "o%en$i'a)ne "e%enden%e na "es%o> a
&a%im /e+ s "*nini "avom+ done%i s*d na osnov* %a#ve genea)i&a$i'e. Po"*%
"is$a is%oi'e+ i n'en 0i%a)a$ ne"es%ano genea)i&*'e+ "i7men'*'*/i
is%oi0aeva &a"a6an'a na ne#i d*gi is%oi's#i #on%e#s% sa #o'im 'e ,o)'e
*"o&na% = i)i+ "a#+ na so"s%veno veme. Do# 0i%am MNL8O.P8O*88 <ran%usku
re*o,u%iju *ve# &a%i0em se,e #a#o genea)i&*'em n'egove e$i i "imen'*'em
i( na R*s#* evo)*$i'* #o'a "eds%av)'a o,)as% mog in%eesovan'a. U&mimo
ova' #omen%a o %eo*G
U6asan &)o0in+ * onim &em)'ama #o'e s* *"o&na)e "avd* "ed &a#onom 7ne %o)i#o
neo,i0an * &em)'ama #o'e &a n'* ni#ada nis* &na)e.
A &a%im+ 'o! &na0a'ni'eG
Pemda 'e %a#o ne!%o sasvim a&*m)'ivo+ i"a# 'e !%e%a s%o'e is%oi'a ovog "eioda na'0
e!/e "isana (is%ei0nim s%i)om. Ona o,i)*'e "e%eivan'ima+ #)e%vama i 'adi#ov#ama> #ao
"os)edi$a %oga+ vidi se 'edino ma#.
13
1L
@e%hne and <a,i o1 the ?oman Empire, g). KK+ g). 1.
13
Histor* o1 the <ren%h ?e*o,ution, I+ v+ g). 9> III+ i+ g). 1.
3F
Navedimo i 1*#(a%ove e$i+ #o'ima o"is*'e a&vo' modene d6ave *
!esnaes%om ve#*G
D%o 'e s#oi'e ne#a v)as% *s"os%av)'ena+ %im man'e ona sne da mi*'e 7"vo+ &a%o !%o
s* n'eni %vo$i svi#)i na ,&o na"edovan'e i &a%o !%o 'es* i os%a'* inova%oiper seH d*go+
&a%o !%o se si)e #o'e s* oni a&,*di)i i)i "o%0ini)i da'* is#ois%i%i 'edino "*%em novi(
nasi)ni( "os%*"a#a.
14
1i)o ,i ,esmis)eno %vdi%i da'e is%oi'i s%ana sva#a genea)i&a$i'a> is%oi'a o"7
s%a'e na genea)i&a$i'ama. Kao s%o'e g7din E)%on @E)%onA *mesno "ime%io *
'ednom %om* nove Kembrike moderne istorije, :ono "o 0em* se is%oi0a
a&)i#*'e od o,i0nog sa#*")'a0a is%oi's#i( 0in'eni$a 'es%e genea)i&ovan'e<
16
>
mogao 'e da doda #a#o is%o %o 'ednog ,io)oga a&)i#*'e od ne#og "iodn'a#a i)i
sa#*")'a0a *&oa#a. I"a#+ ne ,i %e,a)o &ami!)'a%i #a#o nam genea)i&a$i'a
do&vo)'ava da i&gadimo ne#* sveo,*(va%n* is%oi's#* !em* * #o'* ,i moa)i da se
*#)o"e svi "o'edina 0ni doga2a'i. 1*d*/i da Ma#s s"ada * one #o'i se na'0e!/e
o"%*6*'* &,og i&ga2ivan'a i)i veovan'a * %a#v* !em*+ nave!/* ovde+ * vid*
&a#)'*0#a+ od)oma# i& 'ednog od n'egovi( "isama gde %a' "o,)em sag)edava i&
"ave "es"e#%iveG
Veoma s)i0ni doga2a'i #o'i se odigava'* * a&)i0i%om is%oi's#om o#*6en'* ima'*
sasvim a&)i0i%e "os)edi$e. I&*0avan'em a&vo'nog %o#a sva#og od n'i( "o'edina0no i
na#nadnim "oeden'em+ ova "o'ava se )a#o mo6e a&*me%i> a))+ do %a#vog a&*mevan'a
ni#ada ni'e mog*/e do/i #oi!/en'em ne#og #a)a*&a i)i ne#e is%oi's#o78i)o&o8s#e %eoi'e
0i'a 'e 'edina v)ina * %ome !%o se "os%av)'a i&nad is%oi'e.
1J
Is%oi'a se ,avi odnosom i&me2* "o'edina0nog i o"!%eg. Kao is%oi0a+ vi nis%e
* s%an'* da i( a&dvo'i%e+ ni%i da 'ednom od n'i( da%e "evag* nad d*gim+ is%o
ona#o #ao !%o 0in'eni$e ne mo6e%e da a&dvo'i%e od n'i(ove in%e"e%a$i'e.
Mo6da 'e ovo "avo mes%o &a 'edn* #a/* na"omen* o odnos* is%oi'e i
so$io)ogi'e. .o$io)ogi'i danas "e%e dve o"e0ne o"asnos%i 7o"asnos% da "os%ane
"e7%eano %eoi's#a i o"asnos% da "os%ane "e%eano em"ii's#a. Pva se o"asnos%
sas%o'i * g*,)'en'* * a"s%a#%nim i ,esmis)enim genea)i&a$i'ama o d*!%v* *o"!%e.
D*!%vo sa ve)i#im s)ovom D "od'edna#o 'e o"asna &a,)*da #ao i Is%oi'a sa
ve)i#im I. Ov* o"asnos% *ve/ava'* oni #o'i so$io)ogi'i namen'*'* is#)'*0iv
&ada%a#
14
J. 1*$#(ad%+ Cudgements on History and Historians @1949A+ s%. L3.
16
Cambridge Modem Histotj, ii+ @194FA+ s%. H0.
1J
MaK i Enge)s+ /orks @*s#o i&d.A+ UV+ s%. LJF. Pismo * #o'em 'e naveden ova' od)oma#
o,'av)'e no 'e * *s#om 0aso"is* "te%hest*ennye Zapiski 1FJJ. Bini se da "o8eso Po"e
@Po""eA sma%a Ma#sa odgovonim &a ono !%o na&iva :osnovnom ge!#om is%oi$i&ma<+ &a
veovan'e "o #o'em se is%oi's#e %enden$i'e i)i %o#ovi :mog* ne"osedno i&vodi%i samo i&
*nive&a)ni( &a#ona< +$o*erty o1 Histori%ism, 194J+ s%. 1HF79AG %o 'e *"avo ono s%o'e Ma#s
"oi$ao. 39
genea)i&ovan'a na osnov* "o'edina0ni( doga2a'a #o'e 'e is%oi'a &a,e)e6i)aG 0a#
'e ,i)o s*geisano #a#o ,i so$io)ogi'a %e,a)o da se a&)i#*'e od is%oi'e "o %ome
!%o da'e ne#e :&a#one<
1F
. D*g* o"asnos% 'e 'o! "e dvadese%a# godina "edvideo
Ka) Man(a'm @Ka) Mann(eimA+ a ona 'e danas mnogo *o0)'ivi'aG o"asnos% da
se so$io)ogi'a :a&,i'e na ni& "ose,ni( %e(ni0#i( "o,)ema d*!%venog
"i)ago2avan'a<
19
. .o$io)ogi'a se ,avi is%oi's#im d*!%vima+ od #o'i( 'e sva#o
"o ne0em* 'edins%veno+ *s)ov)'eno s"e$i8i0nim is%oi's#im is#*s%vom i
o#o)nos%ima. I&,egava%i "o sva#* $en* genea)i&ovan'e i in%e"e%a$i'*+
ogani0ava'*/i se na %a#o&vane :%e(ni0#e< "o,)eme na,a'an'a i ana)i&e+ &na0i)o
,i "e%voi%i se * a"o)oge%* s%a%i0nog d*!%va. U#o)i#o 6e)i da "os%ane ")odno
"o)'e is%a6ivan'a+ so$io)ogi'a ,i+ "o"*% is%oi'e+ moa)a da se ,avi odnosom
i&me2* 'edins%venog i o"!%eg. A)i+ ona ,i moa)a da "os%ane i dinami0ni'a 7da ne
i&*0ava d*!%vo * s%an'* miovan'a @'e %a#vo d*!%vo nigde ne "os%o'iA+ ve/ da
svo'* "a6n'* *smei na d*!%vene "omene i a&vo'. D%o se mene )i0no %i0e+
mogao ,i( samo da "o6e)im da is%oi'a "os%ane !%o vi!e so$io)o!#a+ a so$io)ogi'a
!%o vi!e is%oi's#a+ &a n'i(ovo o,os%ano do,o. Ne#a gani$a me2* n'ima os%ane
o%voena &a dvosmeni sao,a/a'.
Po,)em genea)i&ovan'a * ,)is#o' 'e ve&i sa naednom "imed,omG "o*#ama
is%oi'e. ."ona %a0#a #od genea)i&a$i'a svodi se na %o !%o "omo/* n'i(
"o#*!avamo da ne!%o na*0imo i& is%oi'e+ da "o*#* #o'* smo i&v*#)i i& 'ednog
s#)o"a doga2a'a "imenimo na ne#i d*gi s#)o" doga2a'aG #adgod
genea)i&*'emo+ mi svesno i)i nesvesno+ nas%o'imo da *"avo %o *0inimo. Oni #o'i
se "o%ive genea7)i&ovan'* i insis%ia'* na %ome #a#o se is%oi'a ,avi is#)'*0ivo
"o'edina0nim "o'avama+ "o "iodi s%vai+ s"ada'* * one #o'i "oi0* da se i&
is%oi'e ,i)o !%a mo6e na*0i%i. A)i+ ovo' %vdn'i da )'*di ni!%a ne *0e i& is%oi'e
"o%ive0i mno!%vo o0ig)edni( 0in'eni$a. ;o is#*s%vo 'e sva#ome ,)is#o. Godine
1919. "is*s%vovao sam Pai!#o' miovno' #on8een$i'i #ao m)a2i 0)an ,i%ans#e
de)ega$i'e. .va#o * de)ega$i'i 'e veovao #a#o mo6emo da i&v*0emo ne#e "o*#e
i& 1e0#og #ongesa+ "os)edn'eg ve)i#og evo"s#og miovnog #ongesa #o'i se
odigao "e s%o%in* godina. I&vesni #a"e%an Ve,s%e @?e,s%eA+ %ada &a"os)en *
Minis%as%v* a%a+ a sada se Ba)s Ve,s%e+ eminen%ni is%oi0a+ na"isao 'e 'edan
%e#s% * #o'em nas 'e *"o&nao sa %im "o*#ama. Dve od n'i( s* mi os%a)e *e&ane *
se/an'*. Pva 'e g)asi)a da 'e "i)i#om is$%avan'a novi( gani$a * Evo"i o"asno
&anemaiva%i na0e
1F
I&g)eda
da ova#vo g)edi!%e &as%*"a "o8eso Po"e +The "pen So%iety, 6. i&d.+ 194H+ ii+ s%. LHHA. Na
nese/*+ on da'e i "ime 'ednog so$io)o!#og &a#onaG :Gde god 'e s)o,oda mis)i i n'i(ovog
sao"!%avan'a d*gima *is%in* &a!%i/ena "avnim ins%i%*$i'ama i ins%i%*$i'ama #o'e o,e&,e2*'*
'avnos% as"ave+ ,i/e i na*0nog na"e%#a.< Ovo 'e na"isano 193H. i)i 193L+ i o0i%o 'e ,i)o
"oi&vod *veen'a da /e &a"adne demo#a%i'e+ &a(va)'*'*/i svo'im ins%i%*$i'ama+ "eds%av)'a%i
avangad* na*0nog "o gesa 7*veen'a #o'e 'e * me2*vemen* o"ovgn*%o+ i)i ,aem o&,i)'no
"o)'*)'ano+ a&vo'em .o v'e%s#og .ave&a. Da)e#o od %oga da ,*de ne#i &a#on+ is"os%avi)o se da
%o ni'e 0a# ni va)idna gene a)i&a$i'a.
19
K. Mann(eim+ !deo,og* and Qtopio @eng). "ev.+ 19L6A+ s%. HHF. 50
)o samoo"ede)'en'a. D*ga 'e g)asi)a da'e o"asno ,a$a%i %a'na do#*men%a * #o"*
&a o%"a%#e+ "o!%o /e n'en* sad6in* sig*no o%#*"i%i %a'na s)*6,a ne#e d*ge
de)ega$i'e. O-e is%oi's#e "o*#e sma%ane s* &a 'evan2e)'e i ima)e s* ve)i#og
*%i$a'a na na!e "ona!an'e. Navedeni "ime 'e s#oa!n'eg da%*ma i * s*!%ini 'e
,e&na 0a'an. A)i+ ne ,i ,i)o %e!#o * e)a%ivno *da)'eni'o' "o!)os%i o%#i%i *%i$a'e
"o*#a i& ne#e 'o! da)'e "o!)os%i. .va#o &na #o)i#i 'e ,io *%i$a' an%i0#e G0#e na
Rim. Nisam+ me2*%im+ sig*an da'e ne#i is%oi0a "o#*!ao da na0ini de%a)'ni'*
ana)i&* )e#$i'a #o'e s* Rim)'ani *svo'i)i+ i)i s* veova)i da s* i( *svo'i)i+ i& is%oi'e
devne 9e)ade. Is%a6ivan'e "o*#a #o'e 'e Za"adna Evo"a * sedamnaes%om+
osamnaes%om i deve%naes%om ve#* i&v*#)a i& is%oi'e .%aog &ave%a mog)o ,i da
nam da ne#e &anim)'ive e&*)%a%e. Eng)es#a "*i%ans#a evo)*$i'a se ,e& %oga ne
mo6e * "o%"*nos%i a&*me%i+ a "o'am i&a,anog naoda "eds%av)'ao 'e ,i%an
0ini)a$ * a&vo'* modenog na$iona)i&ma. Qig #)asi0nog o,a&ovan'a os%avio 'e *
deve%naes%om ve#* d*,o#e %agove na novo' v)ada'*/o' #)asi Ve)i#e 1i%ani'e.
Ve/ sam "omen*o da 'e Go%e *"*/ivao na A%in* #ao na idea) nove demo#a%iRe+
a 'a#o ,i( vo)eo da "o0i%am ne#* s%*di'* #o'a ,i o,adi)a -e one o,imne i va6ne
)e#$i'e !%o i( 'e is%oi'a Rims#og $as%va+ svesno i)i nesvesno+ "ene)a ,i%ans#im
gadi%e)'ima $as%va. A#o ,i %e,a)o naves%i "ime i& o,)as%i #o'om se ,avim+
e#ao ,i( da s* vodi R*s#e evo)*$i'e ,i)i "od i&*&e%no 'a#im 7mog)o ,i se e/i+
o"sesivnim = *%i$a'em )e#$i'a 5an$*s#e evo)*$i'e+ evo)*$i' i& 1F3F. godine i
Pai!#e #om*ne i& 1FJ1. A)i+ ovde /* i&nova "odse%i%i na ona ogani0en'a #o'a
name/e dvo'na "ioda is%oi'e. U0en'e i& is%oi's#og is#*s%va ni#ada ni'e
'ednosmean "o$es. U0en'e o sada!n'os%i na osnov* is#*s%va i& "o!)os%i+
is%ovemeno &na0i *0en'e o "o!)os%i na osnov* sada!n'eg is#*s%va. Zada%a#
is%oi'e 'e da do"inese d*,)'em a&*mevan'*+ #a#o "o!)os%i+ %a#o i ,*d*/nos%i+
"*%em n'i(ovog *&a'amnog "ove&ivan'a.
;e/a "imed,a odnosi se na *)og* "edvi2an'a * is%oi'iG i& is%oi'e se+ #a6*+
ne mog* i&v*/i ni#a#ve "o*#e+ "o!%o is%oi'a+ &a a&)i#* od na*#e+ ne mo6e da
"edvi2a ,*d*/nos%. Ova' "o,)em 'e nas%ao #ao e&*)%a% ,o'ni( nes"oa&*ma.
Kao !%o smo ima)i "i)i#e da vidimo+ na*0ni$i nis* ona#o #ao ne#ada as"o)o6eni
da "i0a'* o "iodnim &a#onima. ;a#o&vani na*0ni &a#oni #o'i ima'* ve&e sa
na!im sva#odnevnim 6ivo%om * s%vai s* is#a&i o %enden$i'ama+ is#a&i o %ome !%a
/e se desi%i *#o)i#o se ni!%a d*go ne i&meni i)i !%a /e se desi%i * )a,oa%oi's#im
*s)ovima. Oni ne "e%end*'* na %o da "edvide !%a /e se desi%i * #on#e%nom s)*0
a'*. Za#on gavi%a$i'e ne do#a&*'e da /e ode2ena 'a,*#a "as%i na &em)'*G mo6e se
desi%i i da'e ne#o *(va%i * #o"*. Za#on o"%i#e "o #o'em sve%)os% "*%*'e
"avo)ini's#i ne %vdi da ode2eni &a# sve%)os%i ne/e ,i%i "e)om)'en i)i as*%
*#o)i#o se "ed n'ega "os%avi ne#i "edme%. A)i+ -e %o ne &na0i da s* %i &a#oni
,e&vedni+ i)i da * na0e)* ne va6e. Ka6* nam da se modene 8i&i0#e %eoi'e (ave
'edino veova%no/om odigavan'a i&vesni( doga2a'a. Na*#a 'e danas ne!%o
s"emni'a da se "ise%i #a#o ind*#%ivno &a#)'*0ivan'e+ "o )ogi$i s%vai+ mo6e da
ima is(od sa741
mo * veova%no/i i)i osnovanim "e%"os%av#ama+ i ona is"o)'ava da)e#o ve/*
o"e&nos% %ime !%o svo'e i&'ave na&iva o"!%im "avi)ima i smeni$ama 0i'a
vednos% se mo6e "ovei%i samo "i ode2enom de)ovan'*. ,R%ien%e, dAou
pre*oyan%eH pre*oyan%e, dAou a%tion0 @:Na*#a+ na osnov* #o'e s)edi "edvi2an'e>
"edvi2 an'e+ na osnov* #o'eg s)edi de)ovan'e<A+ #a#o #a6e Kon% @Com%eA
H0
.
Odgovo na "o,)em "edvid)'ivos%i * is%oi'i "o0iva na ovo' dis%in#$i'i na o"!%e i
"o'edina0no+ *nive&a)no i 'edins%veno. Is%oi0a 'e+ #ao !%o smo vide)i+ "imoan
da gene7a)i&*'e> 0ine/i %o+ on da'e o"!%e smeni$e &a ,*d*/e de)ovan'e+ i one s*
va)idne i #oisne+ "emda nis* s"e$i8i#ovane. A)i+ on ni'e * s%an'* da "edvidi
"o'edina0ne doga2a'e+ ,*d*/i da'e "o'edina0no * is%i ma( 'edins%veno+ i ,*d*/i da
de)om &avisi od s)*0a'a. Ova dis%in#$i'a #o'a &ada'e %o)i#o m*#e 8i)o&o8ima+
sav!eno 'e 'asna o,i0nom 0ove#*. A#o dva i)i %i de%e%a * !#o)i do,i'* &a*!#e+
&a#)'*0i/e%e da "os%o'i o"asnos% od i&,i'an'a e"idemi'e> %o "edvi2an'e+ a#o vam 'e
,a! s%a)o da ga %a#o na&ove%e+ &asniva se na genea)i&ovan'* i& "e%(odnog
is#*s%va i "eds%av)'a va)idn* i #oisn* smeni$* &a de)ovan'e. A)i+ vi ne mo6e%e
"edvide%i da /e ,a! Ba)s i)i Mei do,i%i &a*!#e. Is%oi0a "os%*"a na is%i na0in.
Od n'ega se ne o0e#*'e da "edvidi da /e naednog mese$a * R*i%ani'i i&,i%i
evo)*$i'a. Za#)'*0 a# do #o'eg /e on nas%o'a%i da do2e+ de)om &asnovan na
s"e$i8i0nom "o&navan'* si%*a$i'e * R*i%ani'i+ a de)om na "o&navan'* is%oi'e+
sve!/e se na %o da'e si%*a$i'a * R*i%ani'i %a#va da * ,)is#o' ,*d*/nos%i mo6e i&,i%i
evo)*$i'a *#o)i#o ne#o "ed*&me a#$i'* * %om sme*+ i)i *#o)i#o ne#o i& v)ade ne
*0ini ne!%o da ,i 'e os*'e%io> ova' &a#)'*0a# ,i mogao da ,*de do"*n'en
"o$enama+ de)imi0no *%eme)'enim na ana)ogi'i sa d*gim evo)*$i'ama+ o
mog*/em "ona!an'* a&)i0i%i( s)o'eva s%anovni!%va. Pedvi2an'e+ a#o se %a#o mo6e
na&va%i+ mo6e se da%i 'edino na osnov* "o'edina0ni( doga2a'a #o'i se sami ne da'*
"edvide%i. A)i+ %o ni#a#o ne &na0i da s* &a#)'*0$i #o'e i&v)a0imo i& is%oi's#og
is#*s%va ,e&vedni+ i)i+ "a#+ da ne as"o)a6* *s)ovnom va)idno!/* #o'a mo6e da
"os)*6i #ao smeni$a &a de)ovan'e i #)'*0 &a ,o)'e a&*mevan'e doga2a'a. Ovim ne
6e)im da s*gei!em #a#o se &a#)'*0$i so$io)oga i)i is%oi0aa * "og)ed* "e$i&nos%i
da'* *"oedi%i sa &a#)'* 0$ima ne#og 8i&i0aa+ ni%i+ "a#+ da'e n'i(ova in8eionos% *
%om "og)ed* samo "os)edi$a ve)i#og &aos%a'an'a d*!%veni( na*#a. M'*ds#o ,i/e
"eds%av)'a+ * sva#om "og)ed*+ na' #om")e#sniR i nama "o&na% "iodni en%i%e%+
%a#o da nas i&*0avan'e n'egovog "ona!an'a s%av)'a "ed %e!#o/e #o'e se &na%no
a&)i#*'* od oni( sa #o'ima se s*o0ava 'edan 8i&i0a. Qe)im samo da nag)asim
#a#o se n'i(ovi $i)'evi i me%odi s*!%ins#i ne a&)i#*'*.
Be%v%a "imed,a da'e da)e#o *ve)'ivi'i ag*men% &a a&gani0avan'e
d*!%veni( na*#a @*#)'*0*'*/i %o i is%oi'*A od "iodni(. ;a' ag*men% g)asi da *
d*!%venim na*#ama s*,'e#a% i o,'e#a% "i"ada'* is%o' #a%egoi'i i *&a'amno
de)*'* 'edan na d*gi. M'*ds#a ,i/a nis* samo na's)o6eni'i i na'vai'a,i)ni'i
"iodni en%i%e%+ ve/
6S Cours de phi,osophie positi*e, i+ s%. 41. 52
s* is%ovemeno "edme% i&*0avan'a d*gi( )'*ds#i( ,i/a+ a ne ne#i( ne&avisni(
"osma%a0a #o'i ,i "i"ada)i d*gim vs%ama. Bove# se+ * ovom s)*0a'*+ vi!e ne
&adovo)'ava %ime da+ #ao * ,io)ogi'i+ i&*0ava so"s%veni 8i&i0#i i&g)ed i 8i&i0#e
ea#$i'e. .o$io)og+ e#onomis%a i)i is%oi0a moa'* da "oni#n* * one 8omed
)'*ds#og "ona!an'a gde vo)'a "eds%av)'a a#%ivan 0ini)a$+ i *s%anove a&)oge i&
#o'i( s* )'*ds#a ,i/a+ #o'a s* "edme% n'i(ovog i&*0avan'a+ 6e)e)a da se "ona!a'*
ona#o #a#o 'es*. ;ime se *s"os%av)'a 'edan "ose,an odnos i&me2* "osma%a0a i
"osma%anog+ #aa#%eis%i0an &a is%oi'* i d*!%vene na*#e. .%anovi!%e is%oi0aa
n*6 no se *ga2*'e * sva#* o"a6en* "o'av*> is%oi'a 'e "o6e%a %om e)a%ivno!/*.
Po e$ima Ka)a Man(a'ma+ :0a# se i same #a%egoi'e "od #o'e se is#*s%va
"odvode+ sa,ia'* i a&vs%ava'*+ a&)i#*'* * &avisnos%i od d*!%venog "o)o6a'a
"osma%a0 a<
H1
. A)i+ ni'e e0 samo o %ome da se "edas*de ne#og i&*0avao$a
d*!%veni( na*#a n*6no *ga2*'* * sva n'egova &a"a6an'a. Od "od'edna#e 'e
va6nos%i !%o ve/ i sam 0in "osma%an'a *%i0e i men'a "edme% "osma%an'a. Ovo se
mo6e odiga%i na dva a&)i0i%a na0ina. Oso,a 0i'e 'e "ona!an'e "edme% ana)i&e i
"edvi2an'a mo6 e na %o *na"ed ,i%i *"o&oena+ *"o&navan'em sa "os)edi$ama
#o'e &a n'* mog* ,i%i ne"ovo)'ne+ i %ime navedena da i&meni svo'e "ona!an'e+
%a#o da se "edvi2an'e+ ma #o)i#o ,i)o &asnovano na is"avnim ana)i&ama+ mo6e
o#en*%i "o%iv se,e samog. Jedan od a&)oga i& #o'i( se is%oi'a e%#o #ad
"onav)'a #od is%oi's#i svesni( naoda+ )e6i * %ome !%o s* n'eni dramatis personae
@a#%ei8p.p.B "i d*gom i&vo2en'* svesni "os)edi$a #o'e 'e ima)o "vo+ "a se
n'i(ovo "ona!an'e modi8i#*'e * s#)ad* sa %im &nan'em
HH
.
1o)'!evi$i s* &na)i da se 5an$*s#a evo)*$i'a o#on0a)a "o'avom Na"o)eona i
,o'a)i s* se da n'i(ova evo)*$i'a ne &av!i na is%i na0in. O%*da nis* ima)i
"oveen'a * ;o$#og+ #o'i i( 'e od svi( n'i(ovi( vo2a na'vi!e "odse/ao na
Na"o)eona+ i veova)i s* .%a)'in*+ #o'i 'e na'man'e )i0io na Na"o)eona. A)i+ ova'
"o$es mo6e da de)*'e i * o,a%nom sme*. E#onomis%a #o'i+ na osnov* na*0ne
ana)i&e "os%o'e /i( e#onoms#i( *s)ova+ "edvidi ,& a&vo' i)i #i&*+ *#o)i#o 'e
n'egov a*%oi%e% dovo)'no ve)i#i a navedeni ag*men%i dovo)'no *ve)'ivi+ mo6e
ve/ samim "edvi2 an'em do"ine%i os%vaen'* "edvi2ene "o'ave. Po)i%i#o)og #o'i+
na osnov* ne#i( is%oi's#i( 2apaEanja, "o%(an'*'e *veen'e da'e des"o%i&am
#a%#o%a'na "o'ava+ mo6e %ime do"ine%i svgavan'* ne#og des"o%a. .va#om od
nas 'e "o&na%o "edi&,ono "ona!an'e #andida%a #o'i *na"ed "edvi2a'* svo'*
"o,ed* ne ,i )i os%vaen'e %og "edvi2an'a *0ini)i i&vesni'im> "one#ad nam se 0ini
da i e#onomis%i+ "o)i%i 0#i na*0ni$i i is%oi0ai "od)e6* is%om is#*!en'*+ i da i&i0*
"edvi2an'a sa nesvesnom 6e)'om da %ime *,&a'* n'i(ovo os%vaen'e. ?e !%o se
sa sig*no!/* mo6 e e/i o ovim s)o6enim odnosima 'es%e da'e in%ea#$i'a i&me2*
"osma%a0a i "osma%anog+ so$io)oga i n'egovi( "oda%a#a+ is%oi0aa i n'egovi(
0in'eni$a+ #on%in*ian "o$es i da se #on%in*iano men'a> %o 'e oso,enos% is%oi'e i
d*!%veni( na*#a.
H1
K. Man(eim+ Ideo)ogP and U%o"ia @19L6A+ s%. 1L0.
HH
A*%o 'e de%a)'ni'e i&)o io ova' s%av * ;(e 1o)s(evi# Revo)*%ion+ 191J719HL+ i+ @1940A+ s%. 3H.
53
Mo6da ,i ovde %e,a)o da na"omenem #a#o s* "os)edn'i( godina "o'edini
8i&i 0ai "ogovoi)i o svo'o' na*$i na na0in #o'i *#a&*'e na ne#e da)e#o
&anim)'ivi'e ana)ogi'e i&me2* 8i&i0#og *nive&*ma i is%oi0aevog sve%a.
Kao "vo+ &a n'i(ove &a#)'*0#e se #a6e da svedo0e o "os%o'an'* na0e)a
neode2enos%i i)i nede%eminisanos%i. U svom s)ede/em "edavan'*
govoi/* o "iodi i ogani0en'ima %a#o&vanog de%emini&ma * is%oi'i. A)i+
,i)o da nede%eminisanos% savemene 8i&i#e "o0iva * "iodi samog
*nive&*ma i)i da'e %e# "o#a&a%e)' nesav!enos%i na! eg &nan'a o n'em* @o
0em* se 'o! *ve# as"av)'aA+ s*mn'am da /* * %om "ime7* na/i
&adovo)'ava'*/* ana)ogi'* sa na!om s"oso,no!/* is%oi's#og "edvi2an'a+
is%o ona#o #ao !%o sam 'o! "e ne#o)i#o godina s*mn'ao * "o#*!a'e ne#i(
en%*&i'as%a da * %ome o%#i'* do#a& "os%o'an'a s)o,odne vo)'e * svemi*.
Kao d*go+ #a6 * nam da * savemeno' 8i&i$i e&*)%a%i meen'a "os%oni(
a&da)'ina i vemens#i( "eioda &avise od #e%an'a :"osma%a0a<. Pi
sva#om meen'* * savemeno' 8i&i$i do)a&i do ode2eni( ods%*"an'a *s)ed
nemog*/nos%i da se *s"os%avi %a'an odnos i&me2* :"osma%a0a< i "edme%a
#o'i se "osma%a> o,o'e+ i :"osma%a0< i "osma%ani "edme% 7s*,'e#a% i
o,'e#a% 7*)a&e * #ona0ni e&*)%a% "osma%an'a. Mada ,i se ova' o"is+ *&
minima)ne i&mene+ dao "imeni%i na odnos i&me2* is%o7i0aa i "edme%a
n'egovog is%a6ivan'a+ nisam *veen da se s*!%ina %og odnosa * s%vanos%i
mo6e *"oedi%i sa odnosom #o'i "os%o'i i&me2* 8i&i0aa i n'egovog
*nive&*ma> ia#o sam * na0e)* "e s#)on da *man'*'em nego da
"e*ve)i0avam a&)i#e * "is%*"ima is%oi0aa i na*0ni#a+ mis)im da nam
"o#*!a' &a,a!*ivan'a ovi( a&)i#a os)an'an'em na nesav!ene ana)ogi'e
ne/e done%i ni#a#ve #ois%i.
A)i+ "emda na)a&im da ,i ,i)o "avi0no "i&na%i da se *me!anos%
so$io)oga i is%oi0aa * "edme% svog is%a6ivan'a a&)i#*'e od one ne#og
8i&i0aa+ i da s* "o,)emi #o'i %o nas%a'* *s)ed odnosa i&me2* s*,'e#%a i
o,'e#%a ne*"oedivo s)o6eni'i+ s%va se %ime ne e!ava. K)asi0ne %eoi'e
sa&nan'a+ #o'e s* "ev)adava)e * sedamnaes%om+ osamnaes%om i
deve%naes%om ve#*+ -e odeda s* *s"os%av)'a)e 'asn* di(o%omi'* na
s"o&na'*/i s*,'e#a% i s"o&na%i o,'e#a%. Ka#ogod se %a' "o$es &ami!)'ao+
8i)o&o8s#i mode) *ve# 'e "i#a&ivao s*,'e#%a i o,'e#a%+ 0ove#a i s"o)'ni sve%+
#ao a&dvo'ene i ode)'ene 'edno od d*gog. 1i)o 'e %o ve)i#o do,a nas%an#a i
a&vo'a na*#e+ a %eoi'e sa&nan'a ,i)e s* "od 'a#im *")ivom g)edi!%a #o'a s*
&as%*"a)i "ionii na*#e. Bove# 'e ,io o!%o s*"o%s%av)'en s"o)'a!n'em sve%*.
On se sa n'im (va%ao * #o!%a$ #ao sa ne0im nea&*m)'ivim i "o%en$i'a)no
ne"i'a%e)'s#im 7nea&*m)'ivim+ &a%o !%o ga 'e ,i)o %e!#o s(va%i%i+ a
"o%en$i'a)no ne"i'a%e)'s#im &a%o !%o 'e ,i)o %e!#o n'ime &agos"odai%i.
Na#on *s"e(a #o'e 'e os%vai)a savemena na*#a+ ova#vo g)edi!%e 'e
adi#a)no i&men'eno. Na*0ni# 'e danas da)e#o man'e s#)on da o snagama
"iode a&mi!)'a #ao o ne0em* "o%iv 0ega se %e,a ,oi%i> on i( do6iv)'ava
#ao ne!%o sa 0ime %e,a saa2iva%i i "i)agodi%i ga svo'im "o%e,ama.
K)asi0ne %eoi'e sa&nan'a vi!e ne odgovaa'* novo' na*$i+ a 8i&i$i
"ona'man'e od svi(. Ni'e nima)o 0*dno !%o s* %o#om "o%e#)i( "edese% godi
na na*0ni$i "o0e)i da i( dovode * "i%an'e+ "i&na'*/i da "o$es sa&nan'a+
*mes%o da 'asno a&gani0i s*,'e#a% od o,'e#%a+ * i&vesno' mei *"avo
"oda&*meva n'i754
(ov* *&a'amn* ve&* i me2*&avisnos%. Ovo se+ me2*%im+ "o#a&*'e i&*&e%no
&na0 a'nim &a d*!%vene na*#e. U svom "vom "edavan'* "omen*o sam #a#o se
i&* 0avan'e is%oi'e %e!#o mo6e *sag)asi%i sa %adi$iona)nom em"ii's#om %eoi'om
sa&nan'a. .ada ,i(+ "a#+ i&neo s%av "o #o'em s* d*!%vene na*#e * $e)os%i+ "o!%o *
is%i ma( o,*(va%a'* 0ove#a #ao s*,'e#a% i #ao o,'e#a%+ #ao is%a6iva0a i
is%a6ivan* s%va+ in#om"a%i,i)ne sa ,i)o #o'om %eoi'om sa&nan'a #o'a se &asniva
na igidnom a&dva'an'* s*,'e#%a i o,'e#%a. U svom nas%o'an'* da se do#a6e #ao
#o(een%na na*#a+ so$io)ogi'a 'e s "*nim "avom a&vi)a 'edan ogana# #o'i se
na&iva so$io)ogi'om &nan'a. .a ovim se+ i"a#+ 'o! ni'e da)e#o s%ig)o 7*g)avnom
s%oga !%o se ona+ #a#o mi se 0ini+ &adovo)'ava)a %ime da se #e/e * o#viima
%adi$iona)ne %eoi'e sa&nan'a. A#o 8i)o&o8i "od *%i$a'em+ "e svega+ modeni(
"iodni( na*#a+ a &a%im i modeni( d*!%veni( na*#a+ "o0in'* da is#oa0*'* i&
ovi( o#via i da i&ga2*'* mode)e sa&na'nog "o$esa #o'i s* savemeni'i od s%aog
mode)a ,i)i'as#e #*g)e 7*%i$a'a 0in'eni$a na "asivn* sves% 7%o 'e do,a "ed&na#
&a d*! %vene na*#e+ a &a is%oi'* "ose,no. Ovo 'e dos%a &na0a'no "i%an'e na #o'e
/* se va%i%i do$ni'e+ #ada ,*dem govoio o %ome !%a "oda&*mevamo "od o,'e#%i
vno!/* * is%oi'i.
Kao "os)edn'e+ a)) ne i na'man'e va6no+ %e,a)o ,i da a&mo%im g)edi!%e "o
#o'em se is%oi'a+ ,*d*/i da 'e ,)is#o "ove&ana sa "i%an'ima e)igi'e i moa)a+ %ime
a&)i#*'e od na*#e *o"!%e+ a mo6da 0a# i od d*gi( d*!%veni( na*#a. O odnos*
is%oi'e i e)igi'e e/i /* samo ono)i#o #o)i#o 'e n*6no da ,i se i&,eg)i
nes"oa&*mi. A#o se ne#o o&,i)'no ,avi as%onomi'om+ %o ne moa da ,*de
nes"o'ivo sa veovan'em * 1oga #o'i 'e s%voio svemi i *%vdio &a#one #o'i *
n'em* v)ada'*. A)i+ %o 'es%e nes"o'ivo sa veovan'em * 1oga #o'i svo'om vo)'om
men'a "*%an'* ne#e ")ane%e+ od)a6e 0as "oma0en'a i)i men'a "avi)e #osmi0#e
ige. Na s)i0an na0in+ "one#ad se #a6e #a#o o&,i)'an is%oi0a mo6e da ve*'e *
1oga #o'i 'e &a$%ao i "odaio smisao 0i%avom %o#* is%oi'e+ a)) ne ,i smeo da
ve*'e * ne#* s%ao&ave%n* vai'an%* ,oga #o'i se mesa * %o# is%oi'e da ,i "o#)ao
Ama)e/ane i)i+ "a#+ vaa na #a)enda*+ "od*6ava'*/i 0asove dnevne sve%)os%i+
#a#o ,i vo's#a Is*sa Navina i&vo'eva)a "o,ed*. On %a#o2e ne ,i smeo da * 1og*
%a6i o,'a!n'en'e "o'edini( is%oi's#i( doga2a'a. O%a$ Dasi @DIA$vA 'e * nedavno
o,'av)'eno' #n'i&i "o#*!ao da o,'asni %o dis%in#$i'*G
.%*den% ne ,i smeo da sva#i doga2a' i& is%oi'e o,'a!n'ava ,o6ans#im "ovi2en'em.
?e do%)e do# ne ,*demo da)i na've/i mog*/i do"inos a&'a!n'en'* sve%ovni( doga2a'a i
)'*ds#i( dama+ nemamo "ava da se "o&ivamo na ne#a a&ma%an'a o"!%i'e "iode.
HL
HL
M. C. DIA$P+ The Sense o1History Se%u,ar and Sa%red @1949A+ s%. 163. Ovo 'e 'o! "e n'ega
i&e#ao Po)i,i'eG :Gde god 'e mog*/e o%#i%i *&o#e onoga !%o se de!ava+ 0ove# ne ,i %e,a)o da
"i,egava ,ogovima< @navedeno * K. von 5i%&+ The Theory o1 the MiLed Constitution in
#ntiOuity, N.X.+ 1943+ s%. L90A. 44
;*ga)'ivos% ova#vog s%anovi!%a sas%o'i se * %ome !%o ono na e)igi'* g)eda
#ao na ne#og d6o#ea * !"i)* #aa%a+ #o'i se sne #ois%i%i 'edino "i
i&vo2en'* &ais%a va6ni( %i#ova. Ka) 1a% @Ka) 1a%(A+ )*%eans#i %eo)og+
"os%*"io 'e ne!%o m*di'e #ada 'e "o%"*no a&dvo'io ,o6ans#* od sve%ovne
is%oi'e+ i ov* d*g* "odedio sve%ovnim v)as%ima. Po8eso 1a%e8i)d+
*#o)i#o sam ga do,o a&*meo+ govoi o is%o' s%vai #ada "omin'e
:%e(ni0#*< is%oi'*. ;e(ni0#a is%oi'a 'e 'edina vs%a is%oi'e #a#v* /emo vi
i)i 'a i#ada "isa%i+ i)i '* 'e on sin i#ada "isao. A)i+ #oi!/en'em ovog
neo,i0nog e"i%e%a+ on se,i 2adrEa*a "avo da ve*'e * ne#* e&o%ei0n* i)i
,ogom dan* is%oi'*+ #o'om vi i)i 'a nemamo "o%e,e da se o"%ee/*'emo.
Pis$i "o"*% 1e2a'eva+ Ni,*a @Nie,*(A i Mai%ena @Mai%ainA govoe
#a#o "od6ava'* a*%onomni s%a%*s is%oi'e+ a)) nag)a!ava'* da #a'n'i $i)' i)i
smisao is%oi'e )e6i i&van same is%oi'e. Meni )i0no+ %e!#o 'e da in%egi%e%
is%oi'e "omiim sa veovan'em * ne#* nadis%oi's#* si)* od #o'e ,i
&avisi)o n'eno &na0en'e i smisao 7,i)o da se %a si)a na&iva 1ogom
i&a,anog naoda+ (i!/ans#im 1ogom+ .#ivenom *#om deis%a i)i
9ege)ovim .ve%s#im d*(om. Za "o%e,e ovi( "edavan'a+ "o/i /* od
"e%"os%av#e da is%oi$a moa da e!ava svo'e "o,)eme ,e& "i,egavan'a
%a#vom deus eL ma%hina, i da'e is%oi'a iga #o'a se iga+ da %a#o #a6emo+
,e& d6o#ea * !"i)*.
Odnos is%oi'e i moa)a da)e#o 'e s)o6eni'i+ a as"ave #o'e s* o n'em*
vo2ene * "o!)os%i "a%i)e s* od ,o'ni( nedoe0enos%i. Danas ,i ,i)o s#oo
s*vi!no na"omin'a%i #a#o se od is%oi0aa ne o0e#*'e da donosi moa)ne
s*dove o "iva%nom 6ivo%* )i0nos%i i& svo'e "i0e. .%anovi!%a is%oi0aa i
moa)is%e nis* is%ove%na. 9en7i VIII mogao 'e da ,*de )o! s*"*g i do,a
#a)'. A)i+ ovo n'egovo "vo svo's%vo &anima is%oi0aa samo * mei * #o'o'
'e *%i$a)o na is%oi's#e doga2a'e. U#o)i#o s* se n'egovi moa)ni "es%*"i
"od'edna#o s)a,o oda6ava)i na 'avne "os)ove #ao i oni 9eni'a II+ is%oi$a
nema "o%e,e da se n'ima ,avi. Ovo "od'edna#o va6i &a ne0i'e v)ine #ao i
&a mane. Ka6* nam da s* Pas%e i A'n!%a'n vodi)i "imean+ s#oo sve%a0#i
6ivo%. A)i+ a#o 0a# i "e%"os%avimo da s* ,i)i neveni m*6evi+ s*ovi o0evi i
,es#*"*)o&ne #o)ege+ (o/e )i %o ima)o *man'i%i n'i(ova is%oi's#a dos%ign*
/aE A 'edino ona s* od &na0a'a &a is%oi0aa. Za .%a)'ina #a6* da se s*ovo i
,e&d*!no o"(odio "ema svo'o' d*go' 6eni> me2*%im+ #ao is%oi$a #o'i se
,avi .ov'e%s#im .ave&om+ 'a se ne ose/am d*6nim da %ome "o#)onim
"a6n'*. ;o ne &na0i da'e )i0ni moa) ne,i%an+ ni%i da is%oi'a moa)a ne 0ini
)egi%imni deo is%oi'e. A)i+ is%oi$a ne odva/a "a6n'* sa onoga !%o "i!e da ,i
i&i$ao moa)ne s*dove o "iva%nom 6ivo%* oso,a #o'e se "o'av)'*'* na
n'egovim s%ani$ama. On ima da)e#o "e0a "os)a.
Mnogo o&,i)'ni'a nedoe0enos% 'av)'a se "o "i%an'* dono!en'a moa)ni(
s*dova o 'avnim "os%*"$ima. U,e2en'e * d*6nos% is%oi0aa da i&i0e s*d o
svo'im dramatis personae ima 'a#o d*g odos)ov. A)i+ ono ni#ada ni'e ,i)o
'a0e nego * 1i%ani'i deve%naes%og ve#a+ #ada 'e is%ovemeno ,i)o osna6eno
moa)i&a%os#im s#)onos%ima %og do,a i nes"*%anim #*)%om individ*a)i&ma.
Ro*&,ei @Rose,ePA 'e "ime%io #a#o 'e -e !%o s* Eng)e&i 6e)e)i da sa&na'*
o Na"o)eon* ,i)o da )i 'e 46
on :do,a 0ove#<
H3
. U svo'o' "e"is$i sa Ka'%onom @Ceig(%onA+ E#%on 'e
i&'avio da :na ne"o"*s%)'ivos%i moa)ni( &a#ona "o0iva a*%oi%e%+ dos%o'ans%vo i
#ois% od Is%oi'e<+ i &a(%evao 'e da is%oi'a "os%ane :"es*di%e)' nes*g)asi$a+ vodi0
&a i&g*,)'ene+ &as%*"ni# oni( moa)ni( vednos%i #o'e sve%ovne i d*(ovne v)as%i
s%a)no *ni6ava'*<
H4
7ovo g)edi!%e se &asniva)o na E#%onovo' s#oo mis%i0no' vei *
o,'e#%ivnos% i nadmo/ is%oi's#i( 0in'eni$a+ #o'e od is%oi0aa i&g)eda %a6e i ov)a!/
*'* ga da+ * ime Is%oi'e #ao ne#e nadis%oi's#e si)e+ i&i0e moa)ne s*dove o
"o'edin$ima !%o *&ima'* *0e!/e * is%oi's#im doga2a'ima. ;a#vo s%anovi!%e se
"one#ad i&nova "o'avi * neo0e#ivanim 8omama. Po8eso ;o'n,i 'e M*so)ini'evo
osva'an'e A,isini'e o"isao #ao :)i0ni ge( s "ed*mi!)'a'em<
H6
+ do# se Isai'a
1e)in+ * ve/ navedenom ese'*+ sa i&*&e%nim 6aom nag)a!ava #a#o 'e is%oi0aeva
d*6nos% da :os*di Ka)a Ve)i#og+ Na"o)eona+ D6ingis Kana+ 9i%)ea i .%a)'ina &,og
n'i(ovi( &)ode)a<
HJ
. Ovo g)edi!%e 'e * dovo)'no' mei i&)o6io #i%i$i "o8eso No*)&
@Kno-)esA+ #o'i 'e * svo'o' "is%*"no' ,esedi $i%iao Mo%)i'ev* @Mo%)evA os*d*
5i)i"a II @<a#o 'e i ,i)o ne#i( "oo#a... #o'i( 'e ,io )i!en+ %o 'e samo &a%o !%o
)'*ds#o' "iodi ni'e da%o da os%vai sav!ens%vo 0a# ni * &)*<A i .%a,sov @.%*,,sA
o"is #a)'a D6ona @<*")'an sva#im 6ivim &)o0inom #o'im Bove# mo6e da se
osamo%i<A+ #ao "imee moa)ni( s*dova o "o'edin$ima #o'e is%oi0a ni'e
meodavan da i&i0eG :Is%oi0a ni'e s*di'a+ a 'o! man'e s*di'a &a ve!an'e<
HF
. A)i+
Ko0e %a#o2e ima 'edan 8ini od)oma# na %o %em* #o'i ,i( vo)eo da navedemG
O"%*6i%e)'i &anema*'* 'edn* ,i%n* a&)i#*+ naime+ da s* na!i %i,*na)i @,i)i oni '*i7
s%i0#i i)i moa)niA %i,*na)i dana!n'eg vemena+ namen'eni 6ivim+ a#%ivnim i o"asnim
oso,ama+ do# s* se o-e oso,e ve/ "o'avi)e "ed %i,*na)om so"s%venog vemena+ "a se
ne mog* dva "*%a os*di%i i)i os)o,odi%i #ivi$e. N'i( ni'edan %i,*na) ne mo6e sma%a%i
odgovonim+ *"avo s%oga !%o se adi o oso,ama i& "o!)os%i #o'e "i"ada'* sve%*
"o!)os%i+ "a #ao %a#ve mog* da ,*d* samo "edme% is%oi's#og i&*0avan'a i "od)o6ne
'edino onom s*d* #o'i ,i do%i$ao i "oga2ao d*( n'i(ovog de)a... Oni #o'i se+ "od
i&govoom "e"i0avan'a is%oi'e+ 'av)'a'* * *)o&i s*di'a+ os*2*'*/i i)i da'*/i o"os%
ge(ova "o svom na(o
H3
Rose,eP+
&apo,eon The 3ast $hase, s%. L63.
H4
A$%on+ Histori%a, Essays and Studies @190JA+ s%. 404.
H6
Sur*ey o1 !nternationa, #11airs, 19L4+ ii+ L.
HJ
I. 1e)in+ Histori%a, !ne*itabi,ity, s%. J67JJ. .%anovi!%e sea Isai'e "odse/a nas na s%avove
onog #* %og deve%naes%ove#ovnog #on&eva%ivnog "avni#a+ 5i$d6e'msa .%ivena @5i%&'ames
.%e"(enAG :Kivi 0no "avo %a#o "ois(odi i& na0e)a da'e moa)no is"avno m&e%i &)o0in$e...
Veoma 'e "o6e)'no da &)o0in$i ,*d* om&n*%i+ da #a&na #o'a im se dos*2*'e ,*de odmeena
%a#o da da'e i&a&a %o' m6n'i i da'e o"avda+ * mei #o'om 'e 'avno is#a&ivan'e i is"o)'avan'e
&davi( i "iodni( ose$an'a mo6e o"avda%i i "od6a%i< +# History o1 the Crimma, 3a'
o1Eng,and, 1FFL+ ii+ s%. F17H+ navedeno * M. Rad&inovvi$&+ Sir Cames <it2james Stephen, 194J+
s%. L0A. .)i0na g)edi!%a vi!e nis* %o)i#o as"o s%an'ena me2* #imino)o&ima> a))+ ma #a#v*
vednos% ona ima)a * d*gim o,)as%ima+ 'a i( ovde os"oavam #ao ne"imeena #od is%oi's#i(
s*dova.
HF
D. Kno-)es+ The Historian and Chara%ter @1944A+ s%. 374+ 1H+ 19. 57
den'*+ sma%a'*/i da'e %o d*6nos% is%oi0aa... "o o"!%em mi!)'en'* nis* dos%o'ni da se %om
is%oi'om ,ave.
H9
U#o)i#o ,i ne#o s%avio "imed,* na s%anovi!%e "o #o'em ni'e na nama da
i&i 0emo moa)ne s*dove o 9i%)e* i)i .%a)'in*7i)i+ a#o ,a! (o/e%e+ o
sena%o* Ma#Ka%i'* @M$Ca%(vA 7onda 'e %o &a%o !%o s* oni ,i)i
savemeni$i ve/ine od nas+ &a%o !%o s* s%o%ine (i)'ada oni( #o'i s* %"e)i
ne"osedne i)i "osedne "os)edi$e n'i(ovi( "os%*"a#a 'o! *ve# 6ivi+ i &a%o
!%o nam 'e+ *"avo i& %i( a&)oga+ mnogo %e6 e da im "is%*"imo #ao
is%oi0ai i ne govoimo * ne#om d*gom svo's%v* #o'e ,i mog)o da o"avda
i&i$an'e s*da o n'i(ovim de)imaG ovo "eds%av)'a 'edn* od %e!#o/a 7mog)o
,i se e/i+ g)avn* %e!#o/* 7sa #o'om se s*se/e is%oi0a savemenog do,a.
A)i+ #a#v* ,i sa%is8a#$i'* danas ,i)o #o mogao da na2e * a&o,)i0a7van'*
ge(ova Ka)a Ve)i#og i)i Na"o)eonaE
Od,a$imo s%oga "eds%av* o is%oi0a* #ao ne#om s*di'i &a ve!an'e i
va%imo se da)e#o %e6em a)) &a(va)ni'em "o,)em* i&i$an'a moa)ni(
s*dova+ ne o "o'edin$ima+ ve/ o doga2a'ima+ ins%i%*$i'ama i)i "o)i%i$i
"o%e#)i( vemena. O-e o$ene is%oi0aa s* veoma ,i%ne> a oni #o'i %a#o
evnosno insis%ia'* na moa)no' os*di "o'edin$a+ "one#ad %ime nesvesno
o,e&,e2*'* a)i,i ve/im g*"ama )'*di i)i d*!%v* * $e)ini. 5an$*s#i is%oi0a
Me8ev @Me8e,veA+ * nas%o'an'* da sa 5an$*s#e evo)*$i'e s#ine
odgovonos% &a one neda/e i #vo"o)i/a !%o s* i( done)i Na7"o)eonovi
a%ovi+ "i"isao i( 'e :di#%a%*i 'ednog genea)a... 0i'i %em"eamen%... ni'e
mogao )a#o da se "i)agodi &a(%evima mia i *meenos%i<
L0
. Nem$i danas
"o&dav)'a'* os*d* 9i%)eovi( individ*a)ni( &)o0ina #ao &adovo)'ava'*/*
a)%ena%iv* is%oi0aevo' moa)no' os*di d*!%va #o'e ga'e "oi&ve)o. R*si+
Eng)e&i i Amei#an$i s"emno se "i#)'*0*'* )i0nim na"adima na .%a)'ina+
Nevi)a Bem,e)ena @Nevi))e C(am,e)ainA i)i Ma#Ka%i'a+ #ao #iv$ima &a
n'i(ova #o)e#%ivna nede7)a. Osim %oga+ "o(va)ni moa)ni s*dovi o
"o'edin$ima *me'* da ,*d* "od'edna#o "oge!ni i !%e%ni #ao i moa)ne
os*de "o'edina$a. Ag*men% da s* ne#i o,ov)asni$i ,i)i ve)i#od*!ni s%a)no
se #ois%io #ao i&govo da ,i se i&,eg)a os*da o,ov)asni !%va #ao nemoa)ne
"o'ave. Ma#s Ve,e "omin'e ono :o"s%vo ,e& gos"odaa #o'im #a"i%a)i&am
#ao ne#om me6om s"*%ava adni#a i)i d*6ni#a<+ i s "avom %vdi #a#o ,i
is%oi0a %e,a)o da i&i0e moa)ne s*dove o ins%i%*$i'ama+ a ne o "o'edin$ima
#o'i s* i( s%voi)i
L1
. Is%oi0a ne s*di ne#om individ*a)nom oi'en%a)nom
des"o%*. A)i+ od n'ega se ne %a6i da os%ane avnod*!an i ne"is%asan #ada ,i
%e,a)o da se od)*0i i&me2*+ e$imo+ oi'en%a)nog des"o%i&ma i ins%i%*$i'a
Pei#)ove A%ine. On ne/e done%i s*d o "o'edina0nom o,ov)asni#*. A)i+ %o
ga ne/ e s"e0i%i da os*di o,ov)asni0#o d*!%vo. Is%oi's#e Bin'eni$e+ #ao
!%o smo vide7)i+ "oda&*meva'* i&vesn* in%e"e%a$i'*+ a is%oi's#a
in%e"e%a$i'a *ve# "oda&*
meva ne#i moa)ni s*d 7i)i+ a#o vam 'e "o vo)'i ne*%a)ni'i %emin 7vednosn*
o$en*.
Ovo 'e+ me2*%im+ %e# "o0e%a# na!i( %e!#o/a. Is%oi'a 'e "o$es ,o,e * #o'em
e&*)%a%e+ sma%a)i i( mi do,im i)i )o!im+ ode2ene g*"e "os%i6* ne"osedno i)i
"osedno 7a mnogo 0e!/e ne"osedno nego)i "osedno 7na *!%, d*gi(. G*,i%ni$i
")a/a'*. Pa%n'a 'e sas%avni deo is%oi'e. .va#i ve)i#i is%oi's#i "eiod ima svo'e
g*,i%#e * )'*ds%v* #ao !%o ima i svo'e "o,ede. Ovo 'e i&*&e%no s)o6eno "i%an'e+
"o!%o ne as"o)a6emo mei)ima #o'a ,i nam omog*/i)a da *"oedimo do,o,i%
'edni( sa 6%vama d*gi(G "a o"e%+ ne#a mei)a se moa'* *s"os%avi%i. ;o ni'e
is#)'*0ivo "o,)em is%oi'e. U sva#odnevnom 6ivo%*+ mnogo 0e!/e nego !%o ,ismo
%o 6e)e)i da "i&namo+ do)a&imo * si%*a$i'e gde smo "imoani da oda,eemo
man'e od dva &)a i)i da 0inimo &)o * nadi da /e i& %oga "oi&a/i do,o. U is%oi'i se
o s)i0nim "i%an'ima "one#ad as"av)'a * *,i#ama "od nas)ovom :$ena
"ogesa< i)i :$ena evo)*$i'e<. ;o 'e "oge!no. Kao !%o 1e#on @1a$onA #a6e *
svom ese'* " no*inama, :%vdog)avo is%a'avan'e na o,i0a'ima i2a2i*a "od'edna#*
"ome%n'* #ao i ne#a novina<. Cen* o0*van'a "os%o'e/eg s%an'a %e!#o ")a/a'*
ne"ivi)egovani+ do# $en* inova$i'a ")a/a'* oni #o'i ,iva'* )i!eni svo'i(
"ivi)egi'a. ;e&a "o #o'o' do,o,i% 'edni( o"avdava "a%n'* d*gi( "e/*%no 'e
na0e)o sva#e d6 ave+ "a se ona sa "od'edna#o osnova mo6e sma%a%i i
#on&eva%ivnom i adi#a)nom do#%inom. D D6onson @Jo(nsonA 'e od)*0no
&as%*"ao ag*men% o man'em &)* #a#o ,i o"avdao n*6nos% "os%o'e/i(
ne'edna#os%i.
1o)'e 'e da ne#i ,*d* nese/ni nego da ni#o ne ,*de se/an+ !%o ,i se neminovno
desi)o a#o ,i se *s"os%avi)a o"!%a 'edna#os%.
LH
A)i+ ovo "i%an'e se * na'dama%i0ni'em vid* is"o)'ava * "eiodima adi#a)ni(
"omena+ "a /emo %o na')a#!e mo/i da is"i%amo is%oi0aev odnos "ema n'em*.
U&mimo+ na "ime+ "i0* o ind*s%i'a)i&a$i'i Ve)i#e 1i%ani'e * "eiod* od
1JF0. do 1FJ0. godine. Pa#%i0no sva#i is%oi0a /e o ind*s%i's#o' evo)*$i'i+ ne
dovode/i 'e * "i%an'e+ govoi%i #ao o ve)i#om i "ogesivnom dos%ign*/*. On /e
%a#o2e o"isa%i %ean'e se)'a#a sa &em)'e+ *%eivan'e adni#a * ne&dave 8a,i#e i
ne(igi'ens#a o,i%ava)i!%a+ e#s")oa%a$i'* de0i'e adne snage. Veova%no /e "ome7
n*%i #a#o 'e * 8*#$ionisan'* sis%ema do)a&i)o do a&ni( &)o*"o%e,a i #a#o s* ne#i
"os)odav$i ,i)i s*ovi'i od d*gi(+ da ,i sa i&vesnim &adovo)'s%vom #ons%a%ovao
"os%*"ni a&vo' (*mani%ane sves%i na#on *s"os%av)'an'a ova#vog sis%ema. A)i+ on
/e "o)a&i%i od %oga+ ne ose/a'*/i na'0e!/e ni "o%e,* da %o #a6e+ da s* o-e mee
"in*de i e#s")oa%a$i'e+ ,aem * "vom "eiod*+ "eds%av)'a)e nei&,e6n* $e7
n* ind*s%i'a)i&a$i'e. Ni#ada 'o! nisam 0*o &a is%oi0aa #o'i ,i e#ao da 'e+ s
o,&iom na $en*+ ,i)o ,o)'e ode/i se na"e%#a i od*s%a%i od
ind*s%i'a)i&a$i'e> *#o)i#o %a#av i "os%o'i+ on ,es*mn'e "i"ada !#o)i
Bes%e%ona @C(es%e%onA i 1e)o#a @1e))o$A+ "a ga 7s(odno %ome 7o&,i)'ni
is%oi0ai ne/e o&,i)'no s(va%i%i. Ova' "ime 'e &a mene "ose,no &anim)'iv
"o!%o se nadam da /* se * svo'o' is%oi'i .ov'e%s#e R*si'e *s#oo "o&a,avi%i
"o,)emom #o)e#%ivi&a$i'e na se)* #ao sas%avnim de)om $ene
ind*s%i'a)i&a$i'e> ,*dem )i+ *g)eda'*/i se na "ime is%oi0aa ,i%ans#e
ind*s%i's#e evo)*$i'e+ 6a)io &,og s*ovos%i i &)o*"o%e,a #o'e 'e done)a
#o)e#%ivi&a$i'a+ a)) 0i%av %a' "o$es i"a# ,*dem "osma%ao #ao nei&,e6n*
$en* 'edne "o6e)'ne i n*6ne "o)i%i#e ind*s%i'a)i&a$i'e+ *,e2en sam da /*
nav*/i na se,e o"%*6,e &,og $ini&ma i "ov)a2ivan'a &)im de)ima. Is%oi0ai
o"a!%a'* &a"adn'a 0#* #o)oni&a$i'* A&i'e i A8i#e * deve%naes%om ve#*+ ne
samo &,og n'enog ne"osednog e8e#%a na sve%s#* e#onomi'*+ ve/ &,og
n'eni( d*goo0ni( e8e#a%a na &aos%a)o s%anovni!%vo %i( #on%inena%a. Na #a'*
#a'eva+ #a6e se+ savemena Indi'a 'e de%e ,i%ans#e v)adavine+ do# 'e
savemena Kina "oi&vod &a"adn'a0#og im"ei'a)i&ma deve%naes%og ve#a
*#!%enog sa *%i$a'ima R*s#e evo)*$i'e. Na6a)os%+ oni #ines#i adni$i #o'i
s* aga%ova)i "o &a"adn'a0#im 8a,i#ama * &a#*")'enim )*#ama+ i)i "o
'*6noa8i0#im *dni$ima+ i)i na &a"adnom 8on%* %o#om Pvog sve%s#og
a%a+ nis* do6ive)i da )i#*'* i)i ima'* ma #a#ve #ois%i od Kines#e evo)*$i'e.
Oni #o'i ")a/a'* $en* ne0ega+ e%#o #ada s* is%i oni #o'i i& %oga i&v)a0e
#ois%. Jedan "o&na% i *"e0a%)'iv od)oma# i& Enge)sovog "isma name/e se
#ao ne"i'a%na aso$i'a$i'aG
Is%oi'a 'e va)'da na's*ovi'a od svi( ,ogin'a+ 'e ona %ea svo'e "o,edni0#e #o0i'e
"e#o gomi)e )e!eva+ ne samo * a%*+ ve/ i %o#om :minodo"s#og< e#onoms#og a&vo'a.
A mi+ )'*di i 6ene+ na nese/* smo %o)i#o g)*"i da ni#ad nismo * s%an'* da se odva6imo
na s%vani na"eda# -e do# nas na %o ne "imoa'* ne#e "os%o nesa&mene "a%n'e.
LL
B*veni "o%es%ni ges% Ivana Kaama&ova o,i0na 'e (eo's#a ,*da)a!%ina.
Mi se a2amo * d*!%v*+ a2amo se * is%oi'i. Ni * 'ednom %en*%#* nam se
ne n*di *)a&ni$a #o'* ,ismo mog)i da "i(va%imo i)i od,i'emo. Is%oi0a ne
mo6e da "on*di ni!%a ,o)'i #ona0an odgovo na "o,)em "a%n'e od ne#og
%eo)oga. I on+ %a#o2e+ moa da "i,egne ag*men%* o man'em &)* i ve/em
do,*.
A)i+ ,*d*/i da 'e is%oi0a+ &a a&)i#* od na*0ni#a+ "iodom svo'e ga2e *"*/
en na "o,)ema%i#* moa)nog "os*2ivan'a+ ne "oda&*meva )i %o
"ode2enos% is%oi'e ne#om nadis%oi's#om vednosnom mei)*E Mis)im da
ne "oda&*meva. Pe%"os%avimo da a"s%a#%ni "o'movi "o"*% :do,og< i
:)o!eg<+ #ao i n'i(ovi so78is%i$iani'i o,)i$i+ "o0iva'* negde i&van is%oi's#i(
me2a. Ba# i %ada+ o-e a"s%a#$i'e ,i * i&*0avan'* is%oi's#og moa)a iga)e
is%* *)og* #o'* ma%ema%i0#e i )ogi0ne 8om*)e iga'* * "iodnim na*#ama.
One s* n*6ne #a%egoi'e mi!)'en'a+ a)) s* )i!ene sva#og &na0en'a i)i mog*/nos%i
"imene -e do# se ne is"*ne ode2enim sad6a'em. I)i+ a#o ,i vam vi!e )e6a)a
d*ga0i'a me%a8oa+ moa)na na0e)a #o'a "imen'*'emo * is%oi'i i)i
sva#odnevnom 6ivo%* s)i0na s* ,an#ovnim 0e#ovimaG ima'* !%am"ani i "isani deo
%e#s%a. D%am"ani deo se sas%o'i od a"s%a#%ni( e$i "o"*% s)o,ode i 'edna#os%i+
"avde i demo#a%i'e. ;o s* s*!%ins#e #a%egoi'e. A)i+ 0e# 'e ,e&vedan -e do# ne
is"i!emo d*gi deo #o'im i&'av)'*'emo #o)i#o s)o,ode #ome dode)'*'emo+ #oga
"i&na'emo #ao 'edna#og se,i i * #o'em i&nos*. Na0in na #o'i s vemena na veme
is"is*'emo 0e# "edme% 'e is%oi'e. Po$es #o'im se s"e$i8i0an is%oi's#i sad6a'
"ida'e a"s%a#%nim moa)nim "o'movima is%oi's#i 'e "o$es> i dois%a+ na!e
moa)ne "o$ene nas%a'* *n*%a ne#og "o'movnog o#via #o'i 'e i sam %voevina
is%oi'e. Omi)'ena 8oma savemene me2*naodne "o)emi#e o moa)nim "i%an'ima
'es%e as"ava * #o'o' se s*"ani$i "o&iva'* na s)o,od* i demo#a%i'*. Ovi "o'movi
s* a"s%a#%ni i *nive&a)ni. A)i+ sad6a' #o'i im se "ida'e men'ao se %o#om is%oi'e+
od vemena do vemena i od mes%a do mes%a+ %a#o da se o ma #o'em "a#%i0nom
"i%an'* n'i(ove "imene mo6e as"av)'a%i 'edino * is%oi's#om #on%e#s%*. Da se
"os)*6imo ne!%o man'e "o"*)anim "imeomG na0 in'en 'e "o#*!a' da se "o'am
:e#onoms#e a$iona)nos%i< is#ois%i #ao o,'e#%ivan i nes"oan #i%ei'*m #o'im /e
se "oveava%i i o$en'iva%i "o6e)'nos% ne#e e#onoms#e "o)i%i#e. ;a' "o#*!a' se
i&'a)ovio ve/ na samom s%a%*. ;eoe%i0ai #o'i s* vas"i%avani na &a#onima
#)asi0ne e#onomi'e+ * na0e)* os*2*'* ")anian'e #ao ia$iona)no me!an'e *
a$iona)ne e#onoms#e "o$ese> na "ime+ ")anei ne "is%a'* da svo'* "o)i%i#*
$ena *s#)ade sa &a#onom "on*de i "o%a6n'e+ %a#o da $ene * ")ans#o' e#onomi'i
nema'* ni#a#v* a$iona)n* osnov*. Naavno+ ")anei se 0es%o "ona!a'*
ia$iona)no+ "a %ime i "ig)*"o. A)i+ #i%ei'*m #o'im ,i i( %e,a)o o$en'iva%i ni'e
s%aa :e#onoms#a a$iona)nos%< #)asi0ne e#onomi'e. D%o se mene )i0no %i0e+
mnogo mi 'e ,)i6i "o%ivan ag*men%+ "o #o'em 'e *"avo ne#on%o)isana i
neogani&ovana ,aisse2=1aire e#onomi'a ,i)a s*!%ins#i ia$iona)na+ i "o #o'em
")anian'e "eds%av)'a "o#*!a' da se * %a' "o$es *vede :e#onoms#a a$iona)nos%<.
A)i+ 'edino na !%a ,i( &a sada 6e)eo da *#a&em 'es%e nemog*/nos% *s"os%av)'an'a
ne#og a"s%a#%nog i nadis%oi's#og mei)a #o'im ,i se "o$en'iva)a is%oi's#a de7
!avan'a. U %a#vo mei)o o,e s%ane n*6no *0i%ava'* s"e$i8i0ne sad6a'e svo's%vene
v)as%i%im is%oi's#im "i)i#ama i %e6n'ama.
;o 'e+ *'edno+ s*!%ins#a &ame#a *"*/ena svima onima #o'i nas%o'e da
*s"os%ave ne#o nadis%oi's#o mei)o i)i #i%ei'*m na osnov* #o'eg ,i se i&i$a)i
s*dovi o is%oi's#im doga2a'ima i)i si%*a$i'ama 7,i)o da %o mei)o "ois(odi i&
ne#og ,o6ans#og a*%oi%e%a #a#vog "e%"os%av)'a'* %eo)o&i+ i)i i& ne#og s%a%i0nog
Ra&*ma i)i Piode #a#ve "e%"os%av)'a'* 8i)o&o8i do,a "osve/enos%i. Ni'e e0 o
%ome da se * "imeni ovog mei)a is"o)'ava'* ne#e man'#avos%i+ ni%i7da 'e mei)o
samo "o se,i man'#avo. Radi se o %ome da 'e ve/ i sin "o#*!a' *s"os%av)'an'a
ne#og s)i0nog mei)a neis%oi's#i i da "o%ive0i samo' s*!%ini is%oi'e. N'ime se
da'e dogma%s#i odgovo na "i%an'a #o'a 'e is%oi0a "o svo'o' vo#a$i'i d*6an
ne"es%ano da
"os%av)'aG is%oi0a #o'i *na"ed "i(va%a odgovoe na ova "i%an'a "is%*"a
svom ad* ve&ani( o0i'* i odi0e se svog "o&iva. Is%oi'a 'e #e%an'e+ a
#e%an'e "oda&*meva "oe2en'a. O%*da is%oi0ai %e6e da svo'e moa)ne
s*dove i&i0* * #om"aa%ivnim %eminima "o"*% :"ogesivnog< i
:ea#$ionanog<+ "e nego * ne#im ,es#om"omisnim a"so)*%ima "o"*%
:do,og< i :)o!eg<> %o s* "o#*!a'i da se a&)i 0i%a d*!%va i is%oi's#e "o'ave
de8mi!* ne * odnos* na ne#o a"so)*%no mei)o+ ve/ * *&a'amnom odnos*.
Osim %oga+ #ada i&,)i&a osmo%imo %e navodno a"so)*%ne i nadis%oi's#e
vednos%i+ o%#i/emo da i one+ * s%vai+ ima'* i&voi!%e * is%oi'i. Po'ava
ode2ene vednos%i i)i idea)a * da%om vemen* i na da%om mes%* o,'a !n'iva
'e is%oi's#im "i)i#ama da%og mes%a i vemena. .%vana sad6ina (i"o%e%i0#i(
a"so)*%a "o"*% 'edna#os%i+ s)o,ode+ "avde i)i "iodnog "ava men'a)a se od
"eioda do "eioda+ i od #on%inen%a do #on%inen%a. .va#a g*"a ima
so"s%vene vednos%i #o'e s* *#oen'ene * is%oi'i. .va#a g*"a !%i%i se,e od
*"ada %*2ins#i( i ne"imeeni( vednos%i+ #o'e 6igo!e "ogdnim e"i%e%ima
#ao ,*6oas#e i #a"i%a)is%i 0#e+ i)i nedemo#a%s#e i %o%a)i%ane+ i)i+ "a#+ 'o!
"i&emni'e+ #ao neeng)es#e i neamei0#e. A"s%a#%no mei)o i)i vednos%+
odvo'eno od d*!%va i odvo'eno od is%oi'e+ "eds%av)'a is%ove%n* o,man*
#ao i a"s%a#%ni "o'edina$. O&,i)'an is%oi0 a 'e ona' #o'i s(va%a is%oi's#*
*s)ov)'enos% svi( vednos%i+ a ne ona' #o'i so"7s%venim vednos%ima "ida'e
ne#* vanis%oi's#* o,'e#%ivnos%. Uveen'a do #o'i( d6imo i mei)a "o$ene
#o'ima se s)*6imo deo s* is%oi'e+ i #ao %a#va s* "edme% is%oi's#og
is%a6ivan'a * is%o' mei #ao i ma #o'i d*gi vid )'*ds#og "ona!an'a. Danas
ima veoma ma)o na*#a 7a nao0i%o d*!%veni( na*#a 7#o'e ,i &a se,e
%vdi)e da s* "o%"*no ne&avisne. .ama+ "a#+ is%oi'a ne &avisi s*!%ins#i ni od
Bega i&van se,e !%o ,i 'o' do&vo)i)o da se "o %ome a&)i#*'e od ma #o'e
d*ge na*#e.
Do"*s%i%e mi da i&nesem sa6e%a# onoga !%o sam "o#*!ao da #a6em o
"av* is%oi'e da ,*de svs%ana med* na*#e. Re0 na*#a ve/ "o#iva %o)i#o
a&)i0i%i( o,)as%i )'*ds#og &nan'a #o'e se s)*6e %a#o a&)i0i%im
me%odo)ogi'ama i %e(ni#ama+ da ,i %ee% do#a&ivan'a "e %e,a)o da "o0iva
na onima #o'i ,i is%oi'* (%e)i o%*da da is#)'*0e+ nego na onima #o'i ,i %o
(%e)i da'e *#)'*0e. Indi#a%ivno 'e da aig*7men%i &a n'eno is#)'*0ivan'e ne
"o%i0* od na*0ni#a 6e)'ni( da is%oi0ae ods%ane i& svog ,ianog d*!%va+
ve/ od is%oi0aa i 8i)o&o8a 6e)'ni( da od,ane s%a%*s is%oi'e #ao gane
#)asi0ne #n'i6evnos%i. Ova as"ava ods)i#ava "edas*de nas%a)e na ,a&i
s%ae "ode)e na (*manio* +humanities- i na*#*+ gde 'e (*manioa %e,a)o da
o&na0ava o"!%e o,a&ovan'e v)ada'*/e #)ase+ a na*#a ve!%ine oni( s%*0n'a#a
#o'i s* 'o' s)*6i)i. Re$i :(*manioa< i :(*manis%i0#i< * ovom #on%e#s%*
"eds%av)'a'* e)i#%e o-e devne "edas*de+ a 0in'eni$a da an%i%e&a i&me2*
na*#e i is%oi'e ne "os%o'i ni * 'ednom d*gom 'e&i#* i&*&ev eng)es#og
*#a&*'e na nag)a! en* os%vs#* "iod* %e "edas*de. Mo'a osnovna
&ame#a s%av* #o'im se is%oi'i *s#a/*'e "avo da ,*de na&vana na*#om
'es%e da on o"avdava i "od6ava as#o) i&me2* %a#o&vani( :dva'* #*)%*a<.
.am as#o) 'e "oi&vod o-e devne "edas*de+ &asnovane na #)asno'
s%*#%*i eng)es#og d*!%va #o'e i samo "i"ada "o!)os%i> )i0no+ nisam
*,eden da'e "ova)i'a #o'a a&dva'a is%oi0aa od geo)oga ima)o d*,)'a i)i
ne"emos%ivi'a od one #o'a a&dva'a geo)oga od 8i&i0aa. A)i+ na0in da se %a
"ova)i'a "emos%i ne sas%o'i se+ "o mom mi!)'en'*+ * "od*0avan'* is%oi0aa
osnovama na*#e ni%i+ "a#+ *0en'* na*0ni#a osnovama is%oi'e.;o 'e /oso#a#
* #o'i nas 'e odve)o &,#ano mi!)'en'e. Na #a'* #a'eva+ ni sami na*0ni$i se
ne "ona!a'* na %a' na0in. Ni#ada nisam 0*o da in6en'eima save%*'* da "ose7
/*'* Basove i& ,o%ani#e.
Jedno seds%vo #o'e ,i( mogao da "e"o*0im sas%o'a)o ,i se *
"o,o)'!an'* #va)i%e%a na!e is%oi'e+ * "o%e,i da se ona+ a#o smem %a#o da
#a6em+ *0ini 'o! na7*0ni'om+ #ao i da &a(%evi #o'i se "os%av)'a'* "ed one
#o'i se n'ome (ave "os%an* 'o! igoo&ni'i. Na is%oi'*+ #ao a#adems#*
dis$i")in* na ovom *nive&i%e%*+ "one#ad se g)eda #ao na !io#o "o)'e &a -e
#o'ima s* #)asi0ni 'e&i$i odve/ %e!#i+ a na*#a odve/ o&,i)'na. Nadam se da
/* ovim "edavan'ima+ i&me2* os%a)og+ *s"e%i da vas *veim * %o da 'e
is%oi'a da)e#o %e6i "edme% od #)asi0ni( 'e&i#a+ i da 'e "od'edna#o o&,i)'na
#ao i ,i)o #o'a d*ga na*#a. A)i+ "imena 'ednog ova#vog seds%va &a(%eva)a
,i od sami( is%oi0aa mnogo 'a0* ve* * ono 0ime se (ave. U nedavnom
"edavan'* na is%* %em*+ se Ba)s .no* @C(a)es .no-A 'e :nadmeni<
o"%imi&am na*0ni#a s a&)ogom s*"o%s%avio :"ig*!enom g)as*< i
:an%id*!%venim ose/an'ima< oni( #o'e 'e na&vao :)i%eanim
in%e)e#%*a)$ima<
L3
. Jedan deo is%oi0aa = #ao i ve/i deo oni( #o'i "i!* o
is%oi'i a da nis* is%oi0ai = s"ada * %o #a%egoi'* :)i%eani(
in%e)e#%*a)a$a<. Oni s* %o)i#o *"os)eni "i0om #a#o is%oi'a ni'e na*#a+ i
o,'a!n'avan'em !%a ona ne mo6e i ne ,i %e,a)o da ,*de i)i 0ini+ da ne na)a&e
dovo)'no vemena da "ogovoe o n'enim dos%ign*/ima i mog*/nos%ima.
D*gi na0in "emo!/avan'a as#o)a sas%o'ao ,i se * s"o&na'i is%ovemos%i
$i)'eva na*0ni#a i is%oi0aa> * %ome *"avo )e6i na've/a vednos% novog i
as%*/eg in%eesovan'a &a is%oi'* i 8i)o&o8i'* na*#e. Na*0ni$i+ so$io)o&i i
is%oi0ai &a'edni 0#i ade * a&)i0i%im o,)as%ima 'ednog is%og is%a6ivan'aG
i&*0avan'a 0ove#a i n'egovog o#*6en'a+ *0in#a 0ove#a na svo'e o#*6en'e i
%og o#*6en'a na 0ove#a. Ci)' i&*0avan'a 'e is%iG *ve/a%i 0ove#ovo
a&*mevan'e i ov)adavan'e %im o#*6 en'em. Osnovne "e%"os%av#e i me%ode
8i&i0aa+ geo)oga+ "si(o)oga i is%oi0aa veoma se a&)i#*'* * de%a)'ima> ni *
#om s)*0a'* ne 6e)im da #a6em #a#o ,i+ * $i)'* ve/e na*0nos%i+ is%oi0a
%e,a)o da *svo'i me%ode "iodni( na*#a. A)i+ is%oi0a* i 8i&i0a*
&a'edni0#a 'e ona i&vona %e6n'a da se %aga &a o,'a!n'en'ima+ #ao i i&voni
me%od #o'i se sas%o'i * "os%av)'an'* "i%an'a i davan'* odgovoa. Is%oi0a 'e+
#ao i sva#i d*gi na*0ni#+ 6ivo%in'a #o'a ne"es%ano "os%av)'a "i%an'e
:Za!%oE< U svom s)ede/em "edavan'* is"i%a/* na0ine na #o'e on %o "i%an'e
"os%av)'a i #o'ima nas%o'i da na n'ega "on*di odgovoe.
6L
3. UZROBNO.; U I.;OR1JI
A#o se m)e#o os%avi da vi * !e"i+ ono /e is#i"e%i. Ne &nam+ ni%i sam
i#ada 6*deo da sa&nam &,og 0ega se %o de!ava> *#o)i#o ,i me ,a! sa)e%e)i da
dam odgovo+ veova%no ,i( %o "i"isao ne#o' s#)onos%i m)e#a da #i"i+ !%o 'e
dovo)'no %a0no+ a)) 0ime se ni!%a ne o,'a!n'ava. A)i+ na #a'* #a'eva+ 'a se
ne ,avim "iodnim na*#ama. Na is%i na0in+ 0ove# mo6e da 0i%a+ i)i da 0a# i
"i!e o doga2a'ima i& "o!)os%i+ a da "i%om ne ose%i "o%e,* da sa&na &,og
Bega s* se oni odiga)i> i)i+ "a#+ mo6e da se &adovo)'i %ime !%o /e e/i #a#o
'e do D*gog sve%s#og a%a do!)o &a%o !%o 'e 9i%)e 6e)eo a%+ !%o 'e dovo)'no
%a0no+ a)) 0ime se ni!%a ne o,'a!n'ava. A)i+ 0ove# %ada ne ,i smeo da "o0ini
ge!#* i "eds%av)'a se #ao i&*0ava)a$ is%oi'e i)i is%oi0a. I&*0avan'e
is%oi'e 'e is%a6ivan'e *&o#a. Is%oi0a+ #ao !%o sam e#ao na #a'*
"e%(odnog "edavan'a+ ne"es%ano "os%av)'a "i%an'e :Za!%oE<+ i ne mo6e da
se smii sve do# se nada ne#om odgovo*. Ve)i#i is%oi0a 7i)i ,i "e %e,a)o
da #a6em+ ve)i#i mis)i)a$ 70ove# 'e #o'i "i%an'e :Za!%oE< "os%av)'a o novim
s%vaima i)i * novom #on%e#s%*.
9eodo%+ o%a$ is%oi'e+ naveo 'e svo' $i)' ve/ na "o0e%#* de)aG da o0*va
*s"omen* na ve)i#a de)a 9e)ena i vavaa+ :a nao0i%o+ i&nad svega d*gog+
da o,'asni &a!%o 'e i&me2* n'i( do)a&i)o do a%ova<. On 'e s%e#ao ma)o
*0eni#a * an%i0#om sve%*G 0a# 'e i ;*#idid* ,i)o &ameano &,og %oga !%o ne
"osed*'e dovo)'no 'asn* "eds%av* o *&o0nos%i
1
. A)i+ #ada s* *
osamnaes%om ve#* "o0e)i da se "o)a 6* %eme)'i modene is%oioga8i'e+
Mon%es#'e @Mon%esO*ie*A 'e+ u ?a2matranjima o u2ro%ima *e,iine
?im,jana, njiho*om usponu i opadanju, "o!ao od na0e)a da :* sva#o'
mona(i'i de)*'* ne#i o"!%i *&o$i+ moa)ni i)i 8i&i0#i+ #o'i *s)ov)'ava'* n'en
*s"on+ od6an'e i)i "o"as%<+ i da 'e :sve !%o se de!ava "ode2eno %im
*&o$ima<. Ne#o)i#o godina #asni'e+ * #n'i&i " duhu 2akona, da)'e 'e a&vio
i genea)i&ovao ov* ide'*. 1i)o ,i a"s*dno "e%"os%avi%i da'e :!)e"a s*d,ina
"oi&ve)a sve "o'ave !%o i( vidimo na sve%*<. M'*di :nis* vo2eni is#)'*0ivo
svo'im (iovima<> n'i(ovo "ona!an'e s)edi ode2ene &a#one i)i na0e)a #o'a
"ois(ode i& :"iode s%vai<
H
. ;o#om naedni( H00 godina+ is%oi0ai i
8i)o&o8i is%oi'e ne*mono s* "o#*!ava)i da *nes* ne#i ed * "o%e#)o
is#*s%vo 0ove0ans%va+ nas%o'e/i da o%#i'* *&o#e is%oi's#i( doga2a'a i
&a#one #o'i s* n'ima *"av)'a)i. O %im *&o$ima i &a#onima "one#ad se
a&mi!)'a)o * me(ani0#im+ a "one#ad * ,io)o!#im %eminima> "one#ad #ao
me%a8i&i0#im+ "one#ad #ao e#onoms#im i)i "si(o)o!#im. A)i+ "i(va/ena 'e
do#%ina "ema #o'o' se is%oi'a svodi)a na se2ivan'e doga2a'a i& "o!)os%i
"o *&o0no7"os)edi0nom s)ed*. :A#o nema%e !%a d*go da nam #a6 e%e<+
na"isao 'e Vo)%e * odedni$i o is%oi'i+ namen'eno' En$i#)o"edi'i+ :osim da
'e 'edan vavain smenio d*goga na o,a)ama e#a O#se i Ja#sa%e+ !%a mi
imamo od %ogaE< Pos)edn'i( godina+ ova s)i#a se *ne#o)i#o "omeni)a. I&
a&)oga #o'i s* navedeni * "e%(odnom "edavan'*+ danas vi!e ne govoimo
o is%oi's#im :&a#onima<+ "a 'e 0a# i e0 :*&o#< i&a!)a i& mode+ de)om
&a(va)'*'*/i 8i)o&o8s#im dvosmis)i$ama * #o'e ovde ne nameavam da
*)a&im+ a de)om *s)ed n'ene navodne "ove&anos%i sa de%emini&mom+ 0ime
/* se *s#oo "o&a,avi%i. Ne#i )'*di o%*da ne govoe o :*&o0nos%i< * is%oi'i+
ve/ "omin'* :o,'a!n'en'a< i)i :in%e"e%a$i'*<+ :)ogi#* si%*a$i'e< i)i
:*n*%a!n'* )ogi#* doga2a'a< @ovo s* Da'si'eve NDi$ePN e$iA i)i+ "a#+
od,a$*'* *&o0ni "is%*" doga2a'ima @&a!%o se desi)oA * #ois%
8*n#$iona)nog "is%*"a @#a#o se desi)oA+ mada se 0ini da ovo sa so,om
n*6no "ov)a0i "i%an'e #a#o 'e do!)o do %oga da se %o desi+ i %ime nas i&nova
va/a na "i%an'e :Za! %oE<. D*gi+ "a#+ "ave a&)i#* i&me2* vi!e vs%a
*&o#a 7me(ani0#i(+ ,io)o! #i(+ "si(o)o!#i(+ i%d. 7do# na is%oi's#i *&o#
g)eda'* #ao na #a%egoi'* &a se,e. Pemda s* ne#e od ovi( dis%in#$i'a *
i&vesno' mei va)idne+ &a na!e %en*%ne "o%e,e ,i)o ,i #oisni'e da
*s%anovimo !%a 'e &a'edni0#o svim vs%ama *&o#a nego)i ono "o 0em* se
oni a&)i#*'*. D%o se mene )i0no %i0e+ &adovo)'i/* se %ime da e0 :*&o#<
#ois%im * n'enom *o,i0a'enom &na0en'* i ne/* se "ovodom %oga *"*!%a%i *
ne#a nao0i%a m*dovan'a.
Za"o0nimo %ime !%o /emo se &a"i%a%i #a#o is%oi0a o,i0no "os%*"a #ada
%e,a da odedi *&o#e "o'edini( doga2a'a. Pva oso,enos% is%oi0aevog
"is%*"a "o,)em* *&o0nos%i 'es%a %a da /e on+ "o "avi)*+ naves%i ne#o)i#o
*&o#a &a is%i doga2a'. E#onomis% Ma!a) @Mas(a))A 'ednom 'e na"isao
#a#o ,i :)'*de %e,a)o svim seds%vima odva/a%i od %oga da a&ma%a'*
*0ina# ma #o'eg "o'edina0nog *&o#a... a da "i%om ne *&ima'* * o,&i
d*ge *&o#e 0i'e s* "os)edi$e sa n'im "ome!ane<
L
. Kandida% #o'i ,i na
is"i%*+ #ao odgovo na "i%an'e :Z,og 0ega 'e 191J. godine i&,i)a evo)*$i'a
* R*si'iE<+ naveo samo 'edan *&o#+ ,io ,i se/an a#o ,i se "ov*#ao sa
"e)a&nom o$enom. Is%oi0a se ,avi mno!%vom *&o#a. A#o ,i od n'ega
%a6i)i da a&mo%i *&o#e #o'i s* dove)i do 1o)'!evi0#e evo)*$i'e+ on ,i
mogao da navede s*#$esivne vo'ne "oa&e R*si'e+ "o"as% *s#e e#onomi'e
* a%nim *s)ovima+ e8i#asn* ,o)'!evi0#* "o"agand*+ ne*s"e( $ais%i0#e
v)ade * e!avan'* aganog "o,)ema+ #on$en%a$i'* osioma!enog i
e#s")oa%isanog "o)e%ai'a%a "o "e%ogads#im 8a,i#ama+ 0in'eni$* da'e
Men'in &nao !%a (o/ e do# se &a "o%ivni0#* s%an* %o ne ,i mog)o e/i
7'ednom e0'*+ 0i%av s")e% e#onoms#i(+ "o)i%i0#i(+ ideo)o!#i( i "esona)ni(+
d*goo0ni( i #a%#oo0ni( *&o#a.
A)i+ ovim a*%oma%s#i "e)a&imo na d*g* oso,enos% is%oi0aevog
"is%*"a. Kandida% #o'i ,i se+ odgovaa'*/i na na!e "i%an'e+ &adovo)'io %ime
da navede+ 'edan &a d*gim+ dese%a# *&o#a R*s#e evo)*$i'e+ i os%ao na
%ome+ do,io ,i do,*+ a)) ni#a#o na',o)'* o$en*> :do,o in8omisan+ a))
nema!%ovi%<+ na'veova%ni'e ,i g)asio s*d is"i%iva0a. Pavi is%oi0a+ s*o0en
sa ova#vom )is%om *&o#a #o'* 'e sin sas%avio+ ose/ao ,i "o8esiona)an
"oiv da'e "e*edi i *s%anovi ode2en* (i'ea7
64
(i'* *&o#a #o'a ,i govoi)a o n'i(ovim *&a'amnim odnosima+ "a+ mo6da+ i
da od)* 0i #o'i *&o# i)i #a%egoi'* *&o#a ,i+ :* #a'n'o' )ini'i< i)i :"i
#ona0no' ana)i&i< @omi)'ene 8a&e is%oi0aaA+ %e,a)o sma%a%i osnovnim
*&o#om+ *&o#om svi( *&o#a. ;o ,i ,i)a n'egova in%e"e%a$i'a n'egove
%eme> is%oi0a "os%a'e 0*ven "o *&o$ima na #o'e se "o&iva. Gi,on 'e
o"adan'e i "o"as% Rims#og $as%va "i"isao %i'*m8* vavas%va i e)igi'e.
Eng)es#i vigovs#i is%oi0ai deve%naes%og ve#a s* "oas% ,i%ans#e mo/i i
,)agos%an'a "i"isiva)i a&vo'* "o)i%i0#i( ins%i%*$i'a #o'e s* "eds%av)'a)e
o%e)ov)'en'e na0e)a *s%avni( s)o,oda. Gi,on i eng)es#i is%oi0ai
deve%naes%og ve#a danas nam de)*'* ana(ono &a%o !%o s* &anemaiva)i
e#onoms#e *&o#e #o'e savemeni is%oi0ai s%av)'a'* * "vi ")an. .va#a
is%oi's#a as"ava v%i se o#o "i%an'a "ioi%e%ni( *&o#a.
U #n'i&i i& #o'e sam naveo $i%a% * svom "os)edn'em "edavan'*+ Ani
Poen#a7e 'e "omen*o da na*#a is%ovemeno na"ed*'e :#a a&no)i#os%i i
s)o6enos%i< i :#a $e)ovi%os%i i 'ednos%avnos%i<+ #ao i da %a' dvo'ni i nai&g)ed
"o%ive0ni "o$es "eds%av)'a n*6an "ed*s)ov sa&nan'a
3
. Ovo "od'edna#o
va6i i &a is%oi'*. Die/i i "od*,)'*'* /i svo'a is%a6ivan'a+ is%oi0a
ne"es%ano "i#*")'a sve vi!e odgovoa na "i%an'e :Za!%oE< Po$va%
e#onoms#e+ d*!%vene+ #*)%*ne i "avne is%oi'e do #o'eg 'e do!)o "o%e#)i(
godina 7da ne "omin'emo sve6i'e *vide * s)o6enos% "o)i%i 0#e is%oi'e i nove
me%ode "si(o)ogi'e i s%a%is%i#e 7* enomno' mei 'e *ve/ao ,o' i o"seg
na!i( "i%an'a. Kada 'e 1e%and Rase) &a"a&io da nas :sva#i na"eda# *
ne#o' na*$i sve vi!e *da)'ava od one "os%e 'ednoo,a&nos%i #o'a se
ne"osedno n*di "og)ed*+ i %ime vodi ve/o' di8een$i'a$i'i svega onoga !%o
m* "e%(odi i s)edi+ #ao i sve ve/em ,o'* "e%(odni( *&o#a #o'i se ima'*
sma%a%i e)evan%nim<
4
+ on 'e %a0no o"isao "os%o'e/* si%*a$i'* * is%oi'i. Pa
i"a#+ *s)ed svo'e "o%e,e da s(va%i "o!)os%+ is%oi0a 'e+ "o"*% na*0ni#a+
"in*2en da osioma!*'e a&no)i#os% svo'i( odgovoa+ da 'edan odgovo
"ode2*'e d*gom+ i da *nosi ne#i ed i 'edins%vo * (aos de!avan'a i (aos
"o'edina0ni( *&o#a. :Jedan 1og+ 'edan Za#on+ 'edan E)emen%+ i 'edan
*da)'eni 1o6ans#i Doga2a'<> i)i+ "a#+ "o%aga 9eni'a Adamsa @EEEEE
AdamsA &a :ne#om ve)i#om genea)i&a$i'om #o'a ,i 'ednom &a7*ve# s%avi)a
%a0#* na &a(%eve &a do"*ns#im o,a&ovan'em<
6
7sve nas %o danas "odse/a
na vi$eve sa ,adom. A)i+ i"a# s%o'i 0in'eni$a da is%oi0a moa da *
"od'edna#o' mei "i,egava sim")i8i#a$i'i #ao i m*)%i")i#a$i'i *&o#a.
Is%oi'a se+ #ao i na*#a+ a&vi'a "omo/* ovog dvo'nog i nai&g)ed
"o%ive0nog "o$esa.
Na ovom mes%* i "e#o vo)'e moam da na"avim digesi'* #a#o ,i( se
"o&a,avio sa dva s)asna mam$a !%o nam i( 0es%o "ov)a0e is"ed nosa
7'ednim #o'i se na&iva :De%emini&am * is%oi'i+ i)i 9ege)ov ge(<+ i d*gim+
&vanim :.)*0a'nos% * is%oi'i+ i)i K)eo"a%in nos<. Pe svega d*6an sam da
#a6em ne#o)i#o e$i o %ome #a#o s* ovi mam$i ,a0eni. Po8eso Ka) Po"e+
#o'i 'e * 1e0* 19L07i( na"isao 'edno &na0a'no de)o o novim %o#ovima * na*$i
@nedavno "evedeno na eng)es#i "od nas)ovom 3ogika naunog istraEi*anjaB,
o,'avio 'e %o#om a%a dve #n'ige na eng)es#om 'e&i#*+ ne!%o "o"*)ani'e sad6ineG
"t*oreno dru)t*o i njego*i neprijate,ji i Feda istori%i2ma
9
. Nas%a)e s* #ao i&a&
sna6ni( emo%ivni( ea#$i'a "o%iv 9ege)a+ #o'i 'e+ &a'edno sa P)a%onom+ "i#a&an
#ao d*(ovni "e%e0a na$i&ma+ i "o%iv dos%a ")i%#og ma#si&ma+ #aa#%eis%i0nog
&a in%e)e#%*a)n* #)im* na ,i%ans#o' )evi$i 19L07i( godina. G)avne me%e na"ada
,i)e s* navodne de%eminis%i 0#e 8i)o&o8i'e is%oi'e 9ege)a i Ma#sa+ o,'edin'ene
"od &a'edni0#im "e6oa%ivnim na&ivom :is%oi$i&ma<
F
. .e Isai'a 1e)in 'e 1943.
godine o,'avio ese' !storijska nuEnost. U n'em* 'e i&,egao da na"adne P)a%ona+
mo6da *s)ed ne#og &aos%a)og es"e#%a "ema %om devnom s%*,* o#s8ods#e
*s%anove
9
> "os%o'e/* o"%*6 ni$* 'e+ me2*%im+ o,oga%io ag*men%om #o'i ne
na)a&imo #od Po"ea+ a "o #o'em 'e :is%oi$i&am< 9ege)a i Ma#sa s*mn'ive
vednos%i &,og %oga !%o+ %*ma0e/ i )'*ds#e "os%*"#e na #a*&a)an na0in+ * s*!%ini
&na0i "oi$an'e s)o,odne )'*ds#e vo)'e+ "a %ime o(a,*'e is%oi0ae da
"ene,egn* svo'* d*6nos% @o #o'o' sam govoio * "e%(odnom "edavan'*A
i&i$an'a moa)ni( os*da a&nim Ka)ima Ve)i#ima+ Na"o)eonima i .%a)'inima
is%oi'e. U "og)ed* os%a)og+ ni'e do!)o do ve/i( i&mena. A)i+ se Isai'a 1e)in 'e
"o%"*no &as)*6eno s%e#ao s%a%*s "o"*)anog i 0i%anog "is$a. ;o#om "o%e#)i( "e%
i)i !es% godina+ s#oo sva#o #o'e * ovo' &em)'i i)i .'edin'enim D6avama na"isao
ne#i 0)ana# o is%oi'i+ i)i 0a# o&,i)'ni'* #i%i#* ne#og is%oi's#og de)a+ ni'e
"o"*s%io da se "od$en'iva0#i ne na*ga 9ege)*+ Ma#7s* i de%emini&m*+ i ne
nag)asi g)*"os% oni( #o'i od,i'a'* da "i&na'* *)og* s)*0 a'a * is%oi'i. Mo6da ni'e
"avi0no "o%e&a%i odgovonos% sea Isai'e &a "os%*"#e n'egovi( *0eni#a. Ba# i
#ada govoi ne#e ,esmis)i$e+ on &ado,i'a na!* na#)onos% %ime !%o i( i&govaa na
"iv)a0an i &anim)'iv na0in. U0eni$i "onav)'a'* is%e ,esmis)i$e+ a)) ne
*s"eva'* da i( *0ine "iv)a0nim. U sva#om s)*0a'*+ * svem* ovome nema
ni0ega novog. Ba)s Kings)i @C(a)es Kings)evA+ ni#a#o na'&na0a'ni'i od na!
i( Ka)'evs#i( "o8esoa savemene is%oi'e+ #o'i veova%no ni#ada ni'e 0i%ao
9e7ge)a+ ni%i 0*o &a Ma#sa+ * svo'o' "is%*"no' ,esedi i& 1F60. govoio 'e o
Bove#o7vo' :0*desno' mo/i da na*!ava &a#one so"s%venog ,i/a< #ao
do#a&* da * is%oi7'i ne mo6e ,i%i ne#og :n*6nog s)eda doga2a'a<
10
. Na sv*
se/*+ Kings)i'a smo &a,oavi)i. A)i+ "o8eso Po"e i se Isai'a 1e)in s* %o'
m%vo' ide'i da)i "ivid 6ivo%a i ,i/e nam "o%e,no i&vesno s%")'en'e da ,i se
nas%a)a &,#a a!0is%i)a.
Do"*s%i%e mi da &a"o0nem sa de%eniini&mom+ #o'i /* de8inisa%i 7na
na0in #o'i+ nadam se+ ne/e i&a&va%i nove nes*g)asi$e 7#ao veovan'e da sve
!%o se de!ava ima svo' *&o# i)i *&o#e+ i da se ni'e mog)o odiga%i na
d*ga0i'i na0in+ osim a#o do is%e "omene ni'e do!)o i * samom *&o#* i)i
*&o$ima
11
. De%emini&am ni'e "o,)em #o'i 'e ve&an is#)'*0ivo &a is%oi'*+
ve/ &a 0i%avo )'*ds#o "ona!an'e. M'*ds#o ,i/e 0i'i s* "os%*"$i )i!eni *&o#a+
"a s*+ s)eds%veno %ome+ nede%eminisani+ "od'edna#a 'e a"s%a#$i'a #ao i
"o'edina$ i&van d*!%va o #o'em smo as"av)'a)i * 'ednom ani'em
"edavan'*. ;vdn'a "o8esoa Po"ea da 'e :* )'*ds#im odnosima sve
mog*/e<
1H
,esmis)ena 'e i)i ne%a0na. U sva#odnevnom 6ivo%* ni#o * %a#o
ne!%o ne ve*'e+ ni%i ,i mogao da "ove*'e. A#siom da &a sve "os%o'i ne#i
*&o# n*6an 'e "ed*s)ov na!eg a&*mevan'a onoga !%o se o#o nas &,iva
1L
.
Ko!mana a%mos8ea Ka8#ini( omana "o0iva na 0in'eni$i da se * n'ima sve
de!ava ,e& vid)'ivog *&o#a+ i)i *&o#a #o'i ,i se mogao do#*0i%iG ovo vodi
"o%"*no' de&in%ega$i'i )'*ds#e )i0nos%i #o'a 'e i&ga2ena na "e%"os%av$i da
doga2a'i ima'* svo'e *&o#e i da se 'edan ,o' %i( *&o#a mo6e sa&na%i #a#o
,i se * )'*ds#o' sves%i 8omiao dovo)'no #o(een%an mode) "o!)os%i i
sada!n'os%i da ,i "os)* 6io #ao "*%o#a& &a de)ovan'e. .va#odnevni 6ivo% ,i
"os%ao nemog*/ a#o ,ismo od,a$i)i "e%"os%av#* da 'e )'*ds#o "ona!an'e
de%eminisano *&o$ima #o'i se * na0e)* da'* o%#i%i. Pe mnogo vemena+
ne#i )'*di s* sma%a)i #a#o 'e ,ogo(*)no is%a6iva%i *&o#e "iodni( "o'ava+
"os%o'e o0i%o da n'ima *"av)'a ,o6ans#a vo)'a. Zame#e #o'e se Isai'a
s%av)'a na!em is%a6ivan'* *&o#a )'*ds#og "ona !an'a+ *& o,a&)o6en'e da
%im "os%*"$ima *"av)'a )'*ds#a vo)'a+ s"ada * is%i ed ag*mena%a i mo6da
*#a&*'e na %o da s* d*!%vene na*#e danas na is%om s%*"n'* a&vo'a na #o'em s*
,i)e "iodne na*#e #ada 'e "o%iv n'i( #oi!/ena ova#va vs%a ag*men%a$i'e.
Pog)eda'mo #a#o se "ema ovom "o,)em* odnosimo * sva#odnevnom
6ivo%*. Do# o,av)'a%e svo'e "os)ove+ 0es%o ima%e "i)i#* da se s*se%ne%e sa
.mi%om. Po&dav)'a%e ga *& ne#* "i'a%e)'s#* i ,e&na0a'n* o"as#* o vemen* i)i
s%an'* na #o)ed6* i)i *nive&i%e%*> on vam odgovaa "od'edna#o "i'a%e)'s#om i
,e&na0a'nom o"as#om o vemen* i adnom mes%*. A)i+ "e%"os%avimo da .mi%
'ednog dana+ *mes%o da odgovoi na va!* o"as#* na *o,i0a'en na0in+ "o0ne da
s%av)'a gnevne "imed,e na va! na0in odevan'a i)i na va! #aa#%e. Da )i ,is%e
samo s)eg)i amenima i ovo "o%*ma0i)i #ao *ve)'iv* demons%a$i'* s)o,ode
.mi%ove vo)'e i 0in'eni$e #a#o 'e * )'*ds#im odnosima sve mog*/eE
Pe%"os%av)'am da ne ,is%e. 1a! na"o%iv+ veova%no ,is%e e#)i ne!%o "o"*%G :.io%i
.mi%V B*)i s%e+ sig*no+ da m* 'e o%a$ *mo * d*!evno' ,o)ni$i<+ i)i :.io%i .mi%V
Moa da o"e% ima ne"i)i#a sa 6enom<. D*gim e$ima+ "o#*!a)i ,is%e da
*s%anovi%e *&o# .mi%ovog nai&g)ed ,e&a&)o6nog "ona!an'a+ *veeni da 'e ono
moa)o ,i%i mo%ivisano ne#im *&o#om. Bine/i %o+ ,o'im se da ,is%e na se,e
nav*#)i gnev se Isai'e 1e)ina+ #o'i ,i vas ogo0eno *veavao #a#o s%e %a6en'em
*&o#a &a .mi%ovo "ona!an'e )a7#oveno nase)i na 9ege)ov* i Ma#sov*
de%eminis%i0#* "os%av#* i i&vda)i o,ave&i da .mi%a na&ove%e "os%a#om. A)i+ *
sva#odnevnom 6ivo%*+ ni#o ne "os%*"a na %a' na0in+ ni%i+ "a#+ "e%"os%av)'a da se
%o od)*0*'e o ne#om de%emini&m* i)i moa)no' odgovonos%i. Mogi0#im
di)emama o s)o,odno' vo)'i i de%emini&m* nema mes%a * sva#odnevnom 6ivo%*.
Ni'e e0 o %ome da s* ne#i )'*ds#i "os%*"$i s)o,odni+ do# s* ne#i d*gi
de%eminisani. Bin'eni$a 'e da s* svi )'*ds#i "os%*"$i * is%i ma( i s)o,odni i
de%eminisani+ &avisno od s%anovi!%a sa #o'eg i( "osma%amo. U "a#%i0nom
"og)ed*+ s%vai s%o'e ne!%o d*ga0i'e. .mi%ov "os%*"a# imao 'e ne#i *&o# i)i
*&o#e> a))+ * mei * #o'o' on ni'e ,io *s)ov)'en ne#om s"o)'nom "isi)om+ ve/
"isi)om so"s%vene )i0nos%i+ .mi% se mo6e sma%a%i moa)no odgovonim+ ,*d*/i
da d*!%veni 6ivo% "o0iva na "e%"os%av$i da s* noma)na i "*no)e%na )'*ds#a ,i/a
moa)no odgovona &a svo'e "ona!an'e. Da )i /e%e ga sma%a%i odgovonim *
ovom "ose,nom s)*0a'* s%va 'e "a#%i0ne "o$ene. A)i+ 0a# i *#o)i#o ga %a#vim
sma%a%e+ %o ne/e &na0i%i da n'egov "os%*"a# sma%a%e )i!enim *&o#aG *&o0nos% i
moa)na odgovonos% s"ada'* * a&)i0i%e #a%egoi'e. Na ovom *nive&i%e%*
nedavno 'e *s%anov)'en ins%i%*% i #a%eda &a #imino)ogi'*. .ig*an sam da oni #o'i
se (ave is%a6ivan'em *&o#a &)o0ina ne sma%a'* #a#o s* &,og %oga d*6ni da
"oi0* moa)n* odgovonos% &)o0in$a.
A sada se va%imo is%oi0a*. Kao i sva#i 0ove#+ on ve*'e da )'*ds#i "os%*"$i
ima'* svo'e *&o#e #o'i se da'* *%vdi%i. Is%oi'a ,i+ #ao i sva#odnevni 6ivo%+ ,i)a
nemog*/a ,e& ova#ve "e%"os%av#e. Zada%a# is%oi0aa 'e da is%a6*'e osve
*&o#e. Mogao ,i se s%e/i *%isa# da 'e on *s)ed %oga "ose,no &ain%eesovan &a
de%emini7sane vidove )'*ds#og "ona!an'aG a))+ on ne od,a$*'e ni s)o,odn* vo)'*
= "od *s)ovom da se ne adi o neod6ivo' (i"o%e&i "o #o'o' ,i vo)'ni "os%*"$i
,i)i )i!eni *&o#a. Ne *&nemiava ga "e%eano ni "i%an'e nei&,e6nos%i.
Is%oi0ai+ "o"*% d*gi( )'*di+ "one#ad "od)e6* govoni0#om nada(n*/* "a
govoe o ne#om doga2a'* #ao :nei&,e6nom<+ do#+ * s%vai+ samo 6e)e da
#a6* #a#o 'e s%i$a' o#o)nos%i #o'e m* id* na *#* neo,i0no "ovo)'an.
Nedavno sam "e)is%avao so"s%vene s"ise * "o%a&i &a %im ge!nim i&a&om i
ne mog* e/i da sam ,io "o%"*no im*n na n'egaG * 'ednom "as*s* sam
na"isao #a#o 'e+ na#on evo)*$i'e i& 191J. godine+ s*#o, i&me 2*
,o)'!evi#a i "avos)avne $#ve ,io :nei&,e6an<. 1es*mn'e 'e ,i)o m*di'e
e/i :veoma veova%an<. A)i+ mo6da /e%e mi o"os%i%i a#o ov* &ame#*
,*dem o$enio "oma)o si%ni0avom. Is%oi0ai+ "o "avi)*+ ne "e%"os%av)'a'*
da s* doga2a'i nei&,e6ni sve do# se ovi ne odiga'*. Oni 0es%o as"av)'a'*
o a&)i0i%im e!en'ima #o'a se n*de a#%eima doga2a'a+ "o)a&e/i od %oga da
s* sve o"$i'e * igi+ a)) &a%o s "*nim "avom %*ma0e &,og 0ega 'e na #a'*
,i)o oda,ano 'edno e!en'e a ne ne#o d*go. U is%oi'i nema ni0eg
nei&,e6nog+ i&*&ev * 8oma)nom &na0en'*+ "od #o'im se "oda&*meva da ,i
se s%vai odiga)e na d*ga0i'i na0in 'edino onda #ada ,i ,i)i d*ga0i'i i
"e%(odni *&o$i. Kao is%oi0a+ 'a sam "o%"*no s"eman da se ode#nem
:nei&,e6nog<+ :neminovnog<+ "a 0a# i :ne*mi%nog<. Qivo% /e %ime "os%a%i
'edno)i0ni'i. A)i+ "e"*s%imo osve e"i%e%e "esni$ima i me%a8i&i0aima.
Ova &ame#a #o'a se *"*/*'e na a0*n nei&,e6nos%i 0ini se %o)i#o
'a)ovom i ,e&a&)o6nom+ a 6es%ina #o'om se ona "os)edn'i( godina i&i0e
%o)i#o ne*mee7nom+ da mis)im #a#o ,ismo ,i)i d*6ni da "oni#nemo *
s#ivene mo%ive #o'i i&a n'e s%o'e. Bini mi se da 'e n'eno g)avno i&voi!%e *
onome !%o ,i se mog)o na&va%i !%a7,i7,i)o7#ad7,i7,i)o !#o)i mi!)'en'a 7i)i+
"e+ emo%ivnog s%ava. Ona se s#oo is#)'*0ivo "imen'*'e na savemen*
is%oi'*. Za veme "os)edn'eg semes%a na Kem,id6* video sam na'av*
ne#og "edavan'a "od nas)ovom :Da )i 'e R*s#a evo)*$i'a ,i)a
nei&,e6naE<. .ig*an sam da s* namee ogani&a%oa %og "edavan'a ,i)e
sav!eno o&,i)'ne. A)i+ #ada ,is%e vide)i na'av* "edavan'a "od nas)ovom
:Da )i s* Ra%ovi $vene i ,e)e *6e ,i)i nei&,e6niE<+ odma( ,is%e "os*mn'a)i
da se adi o ne#o' s"dn'i. Is%oi0a "i!e o nomans#om osva'an'* i
amei0#om Ra%* &a ne&avisnos% #ao o ne0em* !%o 'e moa)o da se dogodi+ i
#ao da se n'egov "osao sas%o'i 'edino * %ome da o,'asni !%a se i &,og Bega
desi)o> ni#o ga &,og %oga ne/e o"%*6i%i da'e de%eminis%a i)i da'e "o"*s%io
da a&mo%i a)%ena%ivn* mog*/nos% "oa&a Vi)'ema Osva'a0a i)i amei0#i(
"o,*n'eni#a. Me2*%im+ #ada sam o R*s#o' evo)*$i'i i& 191J. godine "isao
*"avo na %a#av na0in 7'edini is"avan na0in &a is%oi0aa 7na!ao sam se na
me%i #i%i0aa &,og %oga !%o sam ono !%o se desi)o o"isao #ao ne!%o !%o 'e
moa)o da se desi i "o"*s%io da is%a6im sve d*ge s%vai #o'e s* mog)e da
se dese. Pe%"os%avimo+ #a6*+ da'e .%o)i"in imao dovo)'no vemena da
dov!i svo'* agan* e8om*+ i)i da R*si'a ni'e *!)a * a%+ mo6da se
evo)*$i'a ne ,i odiga)a> i)i+ "e%"os%avimo da se v)adi Keens#og "ose/i)o+
a da s* vo2 en'e evo)*$i'e *mes%o ,o)'!evi#a "e*&e)i men'!evi$i i)i
so$i'a)is%i0#iIevo)*$ionai @esei>NE.NE.A. Ova#ve "e%"os%av#e s* %eoi's#i
od6ive+ a is%oi's#e !%a,i,i)o#ad,i,i)o "i%a)i$e od*ve# s* "eds%av)'a)e
&a(va)an ma%ei'a) &a d*!%vene ige. A)i+ one nema'* ni0eg &a'edni0#og sa
de%emini&mom> de%eminis%a ,i samo
70
odgovoio #a#o ,i ovi doga2a'i ,i)i d*ga0i'i da s* i n'i(ovi *&o$i ,i)i
d*ga0i'i. Ni%i+ "a#+ one ima'* i0eg &a'edni0#og sa is%oi'om. .*!%ina 'e *
%ome !%o danas ni#o nema name* da o&,i)'no dovede * "i%an'e e&*)%a%e
nomans#og osva'an'a i)i amei0#e ,o,e &a ne&avisnos%+ i)i da is#a&*'e ne#i
ogo0eni "o%es% &,og %i( doga 2a'a> ni#o se ne ,*ni &,og %oga !%o se
is%oi0a "ema n'ima odnosi #ao "ema 'ednom &av!enom "og)av)'*. A)i+
mnogi )'*di #o'i s* ne"osedno i)i "osedno "o"a%i)i od e&*)%a%a "o,ede
,o)'!evi#a+ i)i se 'o! *ve# ")a!e n'eni( da)'ni( "os)e7di$a+ ose/a'* "o%e,*
da is#a6* "o%es% "o%iv n'e> o%*da+ do# 0i%a'* is%oi'*+ oni "*!%a'* ma!%i na
vo)'* i &ami!)'a'* sve one )e"!e s%vai #o'e s* mog)e da se dogode+ i )'*%e se
na is%oi0aa #o'i mino o,av)'a svo' "osao+ o,'a!n'ava'*/i im !%a se desi)o i
&,og 0ega s* n'i(ovi )e"i snovi os%a)i neis"*n'eni. Po,)em sa saveme7nom
is%oi'om 'e * %ome !%o se )'*di 'o! se/a'* vemena #ada s* sve o"$i'e ,i)e
mog*/e+ "a im 'e %e!#o da se "omie sa s%avom is%oi0aa &a #o'eg one vi!e
ne "os%o'e 'e s* se "e%voi)e u1ait a%%omp,i @sv!eni 0in> p.p.-. Radi se o
'edno' 0is%o emo%ivno' i neis%oi's#o' ea#$i'i. A)i+ ona 'e do)i)a dos%a *)'a na
va%* %o#om nedavne #am"an'e *"eene "o%iv %a#o&vane do#%ine o
:is%oi's#o' n*6nos%i<. Os)o,odimo se 'ednom &a*ve# %og mam$a !%o nam ga
"odme/*.
D*go i&voi!%e na"ada'e B*veni "o,)em K)eo"a%inog nosa. ;o 'e
%eoi'a "o #o'o' 'e is%oi'a * na've/o' mei ")od s)*0a'a+ ni& doga2a'a
*s)ov)'eni( s%i$a'em o#o)nos%i+ #o'i se mog* "i"isa%i 'edino s)*0a'nim
*&o$ima. Is(od ,i%#e #od A#$i'a ni'e &avisio od *&o#a #o'e o,i0no navode
is%oi0ai+ ve/ 'e ,io "os)edi$aAn%oni'eve &a)'*,)'enos%i * K)eo"a%*. Po!%o
'e 1a'a&i% *s)ed na"ada #os%o,o)'e ,io s"e0en da "ed*&me "o(od na
sedi!n'* Evo"*+ Gi,on 'e "ime%io #a#o :)o!e s%an'e 'ednog 'edinog
mi!i/nog v)a#na ne#og 0ove#a mo6e da s"e0i i)i odgodi &)ose/n* s*d,in*
0i%avi( naoda<
13
. Kada 'e g0#i #a)' A)e#sanda *'esen 19H0. godine *mo
od *gi&a svog #*/nog )'*,im$a ma'm*na+ %a' nese/ni s)*0a' "o#en*o 'e
0i%av )ana$ d*gi( doga2a'a i naveo sea Vins%ona Be0i)a da "ime%i #a#o 'e
:0e%v% mi)iona oso,a *m)o od *gi&a %og ma'm*na<
14
. I)i+ *&mimo o"e%
#omen%a ;o$#og o go&ni$i #o'* 'e &aadio %o#om )ova na "a%#e i #o'a ga
'e ve&a)a &a #eve% * #i%i0nom %en*%#* n'egove sva2e sa Zinov'evom+
Kamen'evom i .%a)'inom+ *'esen 19HLG :Bove# mo6e da "edvidi evo)*$i'*
i)i a%+ a)) ni'e * s%an'* da "edvidi "os)edi$e 'esen'eg )ova na div)'e
"a%#e<
16
. Pva s%va sa #o'om ,i %e,a)o ,i%i na0is%o 'es%e da ovo "i%an'e
nema ni#a#ve ve&e sa "o,)emom de%emini&ma. An%oni'eva &a)'*,)'enos% *
K)eo"a%*+ 1a'a&i%ov na"ad #os%o,o)'e i)i go&ni$a ;o$#og ,i)i s* *
"od'edna#o' mei *&o0no *s)ov)'eni #ao i ma #o'i d*gi doga2a'. ;vdi%i
#a#o ni'e ,i)o a&)oga &a An%oni'ev* &a)'*,)'enos% &na0i)o ,i ,e&a&)o6no
oma)ova6i%i K)eo"a%in* )e"o%*. Ve&a #o'a "os%o'i i&me2* 6ens#e )e7"o%e i
m*!#og &a)'*,)'ivan'a 'edan 'e od na'0e!/i( *&o0no7"os)edi0ni( s)edova
#o'i se da'* *o0i%i * sva#odnevnom 6ivo%*. Osve %a#o&vane is%oi's#e
s)*0a'nos%i "eds%av)'a'* *&o0no7"os)edi0ne s)edove #o'i "e#ida'*7i)i+ da
%a#o #a6emo+ do)a&e * s*#o, 7sa s)edom &a 0i'e 'e is%a6ivan'e is%oi0a
"evas(odno &ain%eeso7van. 1'*i+ s "*no "ava+ govoi o :#o)i&i'i dva
ne&avisna *&o0na ni&a<
1J
. .e Isai'a 1e)in+ #o'i &a"o0in'e svo' ese' o
!storijskoj nuEnosti $i%ian'em * "o(va)nom #on%e#s%* 'ednog 0)an#a
1enada 1eensona @1enad 1eensonA o :A#$iden%a)7nom g)edan'* na
is%oi'*<+ 'edan 'e od oni( #o'i ,#a'* s)*0a' * ovom &na0en'* sa
ne"os%o'an'em #a*&a)ne de%eminisanos%i. A)i+ ne&avisno od osve &,#e+
"ed nama s%o'i "avi "o,)em. Ka#o se * is%oi'i mo6e o%#i%i #o(een%an
*&o0no7"os)e7di0ni s)ed doga2a'a+ #a#o * is%oi'i mo6emo na/i i#a#av
smisao+ #ada s)ed #o'i is%a 6*'emo mo6e * ,i)o #om %en*%#* ,i%i "e#in*%
i)i "e*smeen ne#im d*gim+ sa na!eg s%anovi!%a ie)evan%nim+ s)edom
doga2a'aE
Mog)i ,ismo ovde na0as da &as%anemo #a#o ,ismo a&mo%i)i "oe#)o
ovog od s#oa %a#o "o"*)anog nag)a!avan'a *)oge s)*0a'a * is%oi'i. I&g)eda
da'e Po)i,i'e ,io "vi is%oi0a #o'i se %ime ,avio na io)e sis%ema%i0an na0in+
a Gi,on 'e a&o%#io n'egove s#ivene mo%ive. :Na#on !%o im 'e &em)'a ,i)a
"e%voena * ims#* "ovin$i'*<+ "ime%io 'e Gi,on+ :G$i *s"e(e Rima nis*
"i"isiva)i ne#im do,im svo's%vima e"*,)i#e+ ve/ "*#om s)*0a'* #o'i 'o' 'e
i!ao na *#*<
1F
. ;a$i%+ #o'i 'e %a#o2e ,io is%oi0a "o"adan'a svo'e &em)'e+
,io 'e 'o! 'edan od an%i0#i( is%oi0aa #o'i s* "osve/iva)i i&*&e%n* "a6n'*
*)o&i s)*0a'a. O,nov)'eno in%eesovan'e &a *)og* s)*0a'a * is%oi'i me2*
,i%ans#im "is$ima da%ia i& "eioda nei&vesnos%i i &e,n'e #o'e s* se *s%a)i)e
"o0e%#om ovog ve#a+ a "os%a)e veoma *o0)'ive na#on 1913. Pvi ,i%ans#i
is%oi0a #o'i 'e "os)e d*6eg vemena "ogovoio na ova' na0in+ "o svem*
s*de/i 'e ,io 1'*i+ #o'i 'e * 0)an#* i& 1909. godine o :Davini&m* *
is%oi'i<+ s#en*o "a6n'* na :8enomen #oin$iden$i'e< #o'i * ve)i#o' me7i
:de%emini!e &,ivan'a * d*!%veno' evo)*$i'i<> "ose,an B)ana# "osve/en
ovo' %emi ,io 'e o,'av)'en 1916+ "od nas)ovom :K)eo"a%in nos<
19
. U ve/
navedenom "as*s* #o'i ods)i#ava n'egovo a&o0aen'e &,og *!en'a
)i,ea)ni( snova na#on Pvog sve%s#og a%a+ 9. A. M. 5i!e mo)i svo'e 0i%ao$e
da *&m* * o,&i :*)og* #o'* s)*0a'nos% i ne"edvidivos% iga'*< * is%oi'i
H0
.
Po"*)anos% #o'* 'e 'e * ovo' &em)'i &ado,i)a %eoi'a o is%oi'i #ao s#*"*
s%i$a'a o#o)nos%i+ #oin$idia)a 'e sa "o'avom 'edne 8i)o&o8s#e !#o)e *
5an$*s#o'+ #o'a 'e %vdi)a da "os%o'an'e 7$i%iam 0*veno .a%ovo de)o 3 0Etre et
,e neant @<1i/e i ni!%a vi)o<> p.p.B =nema :ni *&o#a+ ni a&)oga+ ni%i 'e n*6no<. U
NemaB#o'+ is%oi0a7ve%ean Ma'ne#e+ #ao !%o smo vide)i+ "ed #a' 6ivo%a 'e
"os%ao o"sedn*% *)ogom s)*0a'a * is%oi'i. Ran#e* 'e &ameao !%o %ome ni'e
"osve%io dovo)'n* "a6n'*+ a na#on D*gog sve%s#og a%a+ sve na$iona)ne nese/e i&
"o%e#)i( 0e%dese% godina "i"isivao 'e ni&* &)ose/7ni( o#o)nos%i+ Ka'&eovo'
%a!%ini+ i&,o* 9inden,*ga &a "edsedni#a Va'mas#e e"*,)i#e+ 9i%)eovom
o"sesivnom #aa#%e*+ i %ome s)i0nom 7,io 'e %o moa)ni i in%e)e#%*a)ni "ad ovog
ve)i#og is%oi0aa+ i&a&van neda/ama !%o s* sna!)e n'egov* &em)'*
H1
. ;eoi'e #o'e
nag)a!ava'* *)og* se/e i)i s)*0a'a * is%oi'i na'&as%*")'eni'e s* med* onim
g*"ama i)i naodima #o'i se na)a&e na &a0e)'*+ a ne na 0e)* is%oi's#i( &,ivan'a.
G)edi!%e "o #o'em s* o$ene na is"i%ima 0is%a )*%i'a *ve# /e na/i "o,oni#e med*
)o!im s%*den%ima.
A)i+ a&o%#i%i *&o#e ne#og veovan'a 'o! ne &na0i da smo sa n'im as#s%i)i>
"eos%a'e nam 'o! *ve# da o%#i'emo s%a'e K)eo"a%in nos &ais%a %a6io na
s%ani$ama is%oi'e. Mon%es#'e 'e i&g)eda ,io "vi #o'i 'e "o#*!ao da &a#one
is%oi'e od,ani od %a#vog *")i%an'a. :A#o 'e ne#i i&*&e%an *&o#+ "o"*% s)*0a'nog
is(oda ,i%#e+ *"o"as%io ne#* d6av*<+ na"isao 'e * svom de)* o ve)i0ini i
"o"adan'* Rim)'ana+ :moao 'e "os%o'a%i ne#i o"!%i'i *&o# #o'i 'e doveo do %oga
da s*d,ina %e d6ave &avisi od is(oda 'edne 'edine ,i%#e.< Ma#sis%i s* %a#o2e
ima)i i&vesni( %e!#o/a sa ovim "o,)emom. Ma#s ga'e "omen*o samo 'ednom
"i)i#om+ i %o * "ism*G
Is%oi'a sve%a ima)a ,i veoma mis%i0an #aa#%e #ada * n'o' ne ,i ,i)o mes%a &a s)*0a'.
;a' s)*0a'+ "iodno+ i sam "os%a'e deo a&vo'nog %o#a i ,iva #om"en&ovan d*gim
8omama s)*0a'a. A)i+ *,&avan'e i *s"oavan'e &avise od %a#vi( :a#$iden%a)i'a<+ * #o'e
,i %e,a)o *,o'a%i i :s)*0a'ne< #aa#%ene oso,ine "o'edina$a #o'i se * "o0e%#* na)a&e na
0e)* ne#og "o#e%a.
HH
Ma#s 'e ovim i&)o6io a"o)ogi'* s)*0a'a * is%oi'i #o& %i s%ava. Pvo+ s)*0a'
ni'e od ve)i#og &na0a'a> on mo6e da :*,&a< i)i :*s"oi<+ a)) se "e/*%no
"oda&*meva da ne mo6e adi#a)no da i&meni %o# doga2a'a. D*go+ de's%vo
'ednog s)*0a'a ,iva #om"en&ovano de)ovan'em d*gog+ %a#o da se na #a'* s)*0a'
sin "oni!%ava. ;e/e+ s)*0a' se nao0i%o is"o)'ava * #aa#%enim oso,inama
"o'edina$a
HL
. ;o$#i 'e *sav!io %eoi'* #om"en&*'*/i( i samo"oni!%ava'*/i(
s)*0a'eva o!%o*mnom ana)ogi'omG
Bi%av is%oi's#i "o$es 'e "e)aman'e is%oi's#og &a#ona #o& a#$iden%a)no. Kois%e/i
se 'e&i#om ,io)ogi'e+ mog)i ,ismo e/i da se is%oi's#i &a#on os%va*'e "iodnom
se)e#$i'om s)*0a'eva.
H3
Pi&na'em da mi se ova %eoi'a 0ini ne&adovo)'ava'*/om i ne*ve)'ivom.
U)og* !%o '* 'e s)*0a' odigao * is%oi'i danas o&,i)'no "e*ve)i0ava'* is%i oni
#o'ima 'e s%a)o da is%a#n* n'egov &na0a'. A)i+ on "os%o'i+ %a#o da %vdi%i #a#o
on samo *,&ava i)i *s"oava+ a)) ne men'a+ &na0i o,i0no "oigavan'e
e$ima. ;a#o2e ne dim &,og 0ega ,i %e,a)o da "ove*'em #a#o 'e ne#i
s)*0a'an doga2a' = na "ime+ "eana sm% Men'ina * "edese% 0e%v%o'
godini = a*%oma%s#i #om"en&ovan ne#im d*gim s)*0a'em+ da ,i se %ime
*s"os%avi)a avno%e6a is%oi's#og "o$esa.
Pod'edna#o neod6ivo 'e g)edi!%e "o #o'em s)*0a'nos% * is%oi'i samo
ods)i#ava a&mee na!eg ne&nan'a 7i da 'e %o %e# na&iv &a ne!%o !%o nismo *
s%an'* da a&*memo
H4
. ;o se+ ,es*mn'e+ "one#ad de!ava. P)ane%e s* do,i)e
svo'e ime+ #o'e * "evod* &na0i :)*%a)i$e<+ * do,a #ada se "e%"os%av)'a)o da
nas*mi0no )*%a'* ne,om+ i #ada "avi)nos% n'i(ovog #e%an'a 'o! ni'e ,i)a
s(va/ena. O"isa%i ne!%o #ao nese/ni s)*0a' na',o)'i 'e na0in i&,egavan'a
m*0ne o,ave&e da se is%a6i n'egov *&o#> s%oga+ #ada mi ne#o #a6e #a#o 'e
is%oi'a s#*" s%i$a'a o#o)nos%i+ s#)on sam da ga o"%*6im &a d*(ovn* )en'os%
i)i s)a, ad mo6dani( vi'*ga. O&,i)'ni is%oi0a7i 0es%o ima'* o,i0a' da
nag)ase #a#o ne!%o !%o se ani'e sma%a)o s)*0a'nim *o"7!%e ni'e ,i)o
s)*0a'no+ i da se mo6e a$iona)no o,'asni%i i smis)eno *#)o"i%i * !ii #on%e#s%
&,ivan'a. A)i+ ni %ime se * "o%"*nos%i ne da'e odgovo na na!e "i%an'e. .)*0a'
ni'e samo ne!%o !%o nismo * s%an'* da s(va%imo. Bini mi se da se odgovo na
"o,)em s)*0a'nos%i * is%oi'i moa "o%a6i%i * ne#om sasvim d*ga0i'em
"oe%#* ide'a.
Rani'e smo ve/ *s%anovi)i da is%oi'a nas%a'e is%oi0aevim oda,iom i
as"oe 2ivan'em Bin'eni$a #o'e /e "os%a%i is%oi's#e 0in'eni$e. .ve 0in'eni$e
nis* is%oi's#e. A)i+ dis%in#$i'a na is%oi's#e i neis%oi's#e 0in'eni$e ni'e
igidna i)i #ons%an%na+ %a#o da sva#a 0in'eni$a mo6e+ da %a#o #a6emo+
&ado,i%i s%a%*s is%oi's#e 0in'eni$e+ 0im se *o0i n'ena e)evan%nos% i &na0a'.
.ada *vi2amo da *ne#o)i#o s)i0 an "o$es #aa#%ei!e i is%oi0aev "is%*"
*&o$ima. Odnos #o'i is%oi0a *s"os%av)'a "ema *&o$ima "osed*'e is%*
dvo'n* i e$i"o0n* "iod* #o'a #aa#%ei! e is%oi0aev odnos "ema
0in'eni$ama. U&o$i ode2*'* n'egov* in%e"e%a$i'* is%oi's#og "o$esa+ a
in%e"e%a$i'a ode2*'e n'egov i&,o i edos)ed *&o#a. 9i'ea(i'a *&o#a+
e)a%ivan &na0a' 'ednog *&o#a i)i s#*"a *&o#a * odnos* na ne#i d*gi+ 0ini
s*!%in* n'egove in%e"e%a$i'e. A ovo nam da'e #)'*0 &a e!avan'e "o,)ema
a#$iden%a)nos%i * is%oi'i. O,)i# K)eo"a%inog nosa+ 1a'a&i%ov na"ad
#os%o,o)'e+ ma'm*nev *gi& od #o'eg 'e *mo #a)' A)e#sanda+ Men'inova
sm% 7sve s* %o ,i)i s)*0a'evi #o'i s* i&meni)i %o# is%oi'e. I&)i!no 'e
"o#*!ava%i da i( odagnamo i& se/an'a i)i da se "e%vaamo #a#o * ovom i)i
onom smis)* nis* os%avi)i ni#a#ve "os)edi$e. . d*ge s%ane+ * mei * #o'o'
s* ,i)i a#$iden%a)ni+ oni ne *)a&e ni * 'edn* a$iona)n* in%e"e%a$i'* is%oi'e+
ni%i * is%oi0aev* (i'ea(i'* &na0 a'ni( *&o#a. Po8eso Po"e i "o8eso
1e)in 7"onovo i( "omin'em #ao na'is%a#n*%i'e i na'0i%ani'e "eds%avni#e %e
!#o)e 7sma%a'* #a#o 'e nas%o'an'e is%oi70aa da o%#i'e ne#o &na0en'e *
is%oi's#om "o$es* i da oda%)e i&v*0e ne#e &a#)'* 0#e 'edna#o "o#*!a'* da
se :$e)ina is#*s%va< svede na ne#i sime%i0ni "oeda#+ i #a#o "is*s%vo
s)*0a'a * is%oi'i sva#i s)i0an "o#*!a' os*2*'e na ne*s"e(. A)i+ ni'ednom
noma)nom is%oi0a* ne "ada na #a' "ame%i da "o#*!ava ne!%o %a#o
8an%as%i0no #ao s%o'e o,*(va%an'e :$e)ine is#*s%va<> on 'e * s%an'* da
o,*(va%i %e# si/*!an deo 0in'eni$a #o'e se odnose na n'egov* o,)as% i)i
g)edi!%e na is%oi'*. .ve% is%oi0aa+ "o"*% sve%a na*0ni#a+ ni'e ne#a
8o%o#o"i'a s%vanog sve%a+ ve/ 'e samo adni mode) #o'i m* omog*/ava da
ga na vi!e i)i man'e *s"e!an na0 in a&*me i n'ime ov)ada. Is%oi0a des%i)*'e
is#*s%vo i& "o!)os%i+ i)i ,aem ona' deo is#*s%va i& "o!)os%i #o'i m* 'e
dos%*"an+ deo &a #o'i sma%a da'e "od)o6an a$iona)nom o,'a!n'en'* i
in%e"e%a$i'i+ "a i& n'ega i&v)a0i &a#)'*0#e #o'i ,i mog)i da "os)*6e #ao
"*%o#a& &a de)ovan'e. Jedan "o"*)aan "isa$ 'e nedavno+ govoe /i o
dos%ign*/ima na*#e+ ")as%i0no o"isao "o$ese !%o se odigava'* * )'*ds#o'
sves%i+ #o'a+ :"e%*a'*/i "o ve/i o"a6eni( +0in'eni$aI+ ,ia+ "o!iva i #o'i
re,e*antne o"a6ene 0in'eni$e * $e)in*+ od,a$*'*/i one ire,e*antne, s*e do#
ne !asi'e 'edan )ogi0an i a$iona)an 'ogan +&nan'aI<
H6
. U& i&vesne ogade+
#o'e se %i0* o"asnos%i od ne*meenog s*,'e#%ivi&ma+ ov* s)i#* ,i( mogao
da "i(va%im #ao do,a o"is na0ina na #o'i 8*n#$ioni!e is%oi0aev *m.
;a#av "os%*"a# ,i mogao da &a0*di i !o#ia 8i)o&o8e+ "a 0a# i "o'edine
is%oi70ae. A)i+ on 'e sav!eno 'asan o,i0nom 0ove#* #o'i 'e navi#ao da
e!ava sva#ida! n'e "o,)eme. Do&vo)i%e mi da %o i)*s%*'em 'ednim
"imeom. Va/a'*/i se sa ne#e &a,ave na #o'o' 'e "o"io vi!e nego !%o %e,a+
* #o)ima 0i'e #o0ni$e ne 8*n#7$ioni!* na',o)'e+ i na 'edno' o!%o' o#*$i gde
'e vid)'ivos% ina0e sman'ena+ D6ons 'e "ega&io i *sm%io Ro,insona #o'i 'e
"e)a&io *)i$* da ,i #*"io $igae%e * adn'i na *g)*. Pos%o'e me%e6 a!0i!/en+
na)a&imo se 7e$imo+ * )o#a)no' "o)i$i's#o' s%ani$i 7gde ,i %e,a)o da
is%a6imo *&o#e nese/e. Da )i 'e do n'e do!)o &a%o !%o 'e vo&a0 ,io *
"o)*"i'anom s%an'* 7'e ,i %ada ,i)o osnova &a #ivi0no gon'en'eE I)i'e do n'e
do!)o &,og neis"avni( #o0ni$a 7'e ,i %ada odgovonos% snosio i
a*%ome(ani 0a #o'i 'e #o)a "o"av)'ao "e samo nede)'* danaE I)i'e+ "a#+ do
n'e do! )o &,og is*vi!e o!%e o#*#e+ 'e ,i %ada &a ov* s%va mog)e da se
&ain%ees*'* i gads#e v)as%i &ad*6ene &a s%an'e na "*%evimaE Do#
as"av)'amo o ovim "a#%i0nim "i%an'ima+ * "os%oi'* *"ada'* dva
gos"odina o%menog i&g)eda 7*&d6a/* se od navo2en'a n'i(ovi( imena 7i
"o0in'* da nam veoma e0i%o i *,ed)'ivo do#a&*'* #a#o Ro,inson *o"!%e ne
,i "e)a&io *)i$* i ne ,i "ogin*o da %e ve0ei ni'e os%ao ,e& $igae%a> da 'e+
s(odno %ome+ Ro,insonova "o%e,a &a $igae%ama ,i)a *&o# n'egove sm%i+
i da /e sva#o is%a6ivan'e #o'e &anemai %a' *&o# ,i%i o,i0no %a/en'e
vemena+ a sva#i d*gi &a#)'*0a# ,esmis)en i ,es#ois%an. Da#)e+ #a#o mi
"os%*"amo * %om s)*0a'*E Bim *s"emo da do2emo do e$i+ ne6no a)) od)*
0no *smeavamo na!a dva "ose%io$a #a va%ima+ va%a* i&da'emo na)og da
i( ni "od #a#vim i&govoom "onovo ne "*!%a *n*%a+ a mi nas%av)'amo sa
svo'im is%a 6ivan'em. A)i+ #a#av odgovo ,ismo mog)i da "on*dimo na!im
&anove%a)in+ Naavno+ Ro,inson 'e "ogin*o &a%o !%o 'e ,io "*!a0. .ve !%o
"o#)oni$i s)*0a'a i s)*0a'nos%i * is%oi'i govoe "o%"*no 'e %a0no i "o%"*no
)ogi0no. ;o 'e ona nemi)osdna )ogi#a sa #o'om se s*se/emo u#,isi E
2em,ji uda i #,isi i2a og,eda,a. A)i+ "emda ni &a #im ne &aos%a'em *
div)'en'* #o'e ose/am "ema ovim v(*ns#im dome%ima o#s8ods#e
*0enos%i+ vi!e vo)im da a&)i0i%e #a%egoi'e )ogi0#i( moda)i%e%a d6im *
"ose,nim ode)'$ima. Dod6sonovs#i moda)i%e%i nis* moda)i%e%i is%oi'e.
Is%oi'a 'e+ "ema %ome+ "os%*"a# se)e#$i'e na osnov* "o$ene is%oi's#og
&na0 a'a. Pos)*6imo se 'o! 'ednom onom e0eni$om ;a)#o%a Pasonsa+ "o
#o'em 'e is%oi'a :se)e#%ivni sis%em< ne samo #ogni%ivni(+ ve/ i #a*&a)ni(
*smeen'a #a s%vanos%i. Kao !%o i& ,es#a'nog o#eana 0in'eni$a is%oi0a
,ia one #o'e s* na'&na 0a'ni'e &a $i)' #o'em %e6i+ %a#o i i& mno!%va *&o0no7
"os)edi0ni( s)edova ,ia one+ i samo one+ #o'i s* is%oi's#i &na0a'ni> a mei)o
is%oi's#og &na0a'a 'e n'egova s"oso,nos% da i( *#)o"i * svo' mode)
a$iona)nog o,'a!n'en'a i in%e"e%a$i'e. D*gi *&o0no7"os)edi0ni s)edovi
moa/e da ,*d* od,a0eni #ao a#$iden%a)ni+ ne &,og %oga !%o 'e odnos
i&me2* *&o#a i "os)edi$e d*ga0i'i+ ve/ &a%o !%o 'e sam s)ed ie)evan%an.
Is%oi0a sa n'im ne mo6e ni!%a da *0ini> on se ne da "odves%i "od ne#*
a$iona)n* in%e"e%a$i'* i ni'e ni od #a#vog &na0a'a ni &a "o!)os% ni &a sada
!n'os%. ;a0no 'e da s* K)eo"a%in nos+ i)i 1a'a&i%ova #os%o,o)'a+ i)i *gi&
A)e#sandovog ma'm*na+ i)i Men'inova sm%+ i)i Ro,insonovo "*!en'e ima)i
ode2ene "os)edi$e. A)i+ ne ,i ima)o ni#a#vog smis)a *svo'i%i #ao genea)ni
s%av da+ na "ime+ genea)i g*,e ,i%#e &a%o !%o s* &a)'*,)'eni * "e)e"e
#a)'i$e+ i)i da se a%ovi de!ava'* &a%o !%o #a)'evi d6e ma'm*ne #ao #*/ne
)'*,im$e+ i)i da )'*de ga&e "o *)i$ama &a%o !%o ovi "*!e $igae%e. U#o)i#o+
"a#+ s d*ge s%ane+ o,i0nom 0ove#* ,*de%e e#)i da'e Ro,inson "ogin*o
&a%o s%o'e vo&a0 ,io "i'an+ i)i &a%o !%o s* #o0ni$e ,i)e neis"avne+ i)i &,og
o!%e o#*#e na "*%*+ n'em* /e se %o *0ini%i #ao "o%"*no %e&veno i a$iona)no
o,'a!n'en'e> a#o se ,*de od)*0io da na"avi a&)i#* i&me 2* "on*2eni(
odgovoa+ mo6da /e Ba# e/i #a#o 'e *"avo %o+ a ne Ro,insonova "o%e,a
&a $igae%ama+ :"avi< *&o# Ro,insonove sm%i. .)i0no %ome+ a#o ne#om
s%*den%* is%oi'e #a6e%e #a#o s* "evian'a do #o'i( 'e * .ov'e%s#om .ave&*
do!)o 19H07i( ,i)a i2a2*ana as"avama o ,&ini ind*s%i'a)i&a$i'e+ i)i na'7
J6

,o)'em na0in* da se se)'a$i "ivo)e da gadove sna,deva'* 6i%om+ i)i+ 0a#+ )i0nim
am,i$i'ama s*"ani0#i( vo2a+ on /e s(va%i%i da s* %o a$iona)na i is%oi's#i
e)evan%na o,'a!n'en'a+ "o %ome !%o se mog* "imeni%i i na d*ge is%oi's#e
si%*a$i'e+ i da ona "eds%av)'a'* :s%vane< *&o#e onoga !%o se desi)o+ na na0in na
#o'i s)*0 a' Men'inove "e*an'ene sm%i %o ni'e ,io. U#o)i#o "osve%i dovo)'no
vemena a&mi!)'an'* o ovim s%vaima+ s%*den% ,i 0a# mogao da se "ise%i 0es%o
navo2eni( i da)e#o ede "avi)no s(va/eni( 9ege)ovi( e$i i& *voda <i,o2o1ije
pra*a, da :ono !%o 'e a$iona)no 'es%e s%vano+ a ono !%o 'e s%vano 'es%e
a$iona)no<.
Va%imo se na %en*%a# *&o$ima Ro,insonove sm%i. Ni'e nam ,i)o %e!#o da
*o0imo #a#o s* ne#i od %i( *&o#a ,i)i a$iona)ni i :s%vani<+ do# s* d*gi ,i)i
ia$iona)ni i a#$iden%a)ni. A)i+ na osnov* #o'eg #i%ei'*ma smo na0ini)i %o
dis%in#$i'*E ."oso,nos% as*2ivan'a se+ "o "avi)*+ #ois%i * ode2enom $i)'*.
In%e)e#%*a)$i "one#ad *me'* da as*2*'*+ i)i da mis)e #a#o as*2*'*+ &a,ave adi.
A)i+ *o"!%eno govoe/i+ )'*ds#a ,i/a as*2*'* * ode2enom $i)'*. O%*da mi se 0ini
da smo+ "i(va%a'*/i ode2ena o,'a!n'en'a #ao a$iona)na+ i od,a$*'*/i d*ga
o,'a!n'en'a #ao ia$iona)na+ na"avi)i a&)i#* i&me2* o,'a!n'en'a #o'a ne0em*
s)*6e i oni( #o'a %o ne 0ine. U navedenom s)*0a'*+ ,i)o 'e a&*mno "e%"os%avi%i da
,i sman'eno #on&*mian'e a)#o(o)a #od vo&a0a+ i)i "o'a0ana #on%o)a is"avnos%i
#o0ni$a+ i)i ,o)'e si%*a$i's#o ")anian'e na!i( "*%eva+ *%i$a)i na sman'en'e ,o'a
sao,a/ a'ni( *desa. A)i+ ni'e ima)o ni#a#vog smis)a "e%"os%avi%i da /e ,o'
sao,a/a'ni( *desa ,i%i sman'en a#o )'*de "imoamo da se ode#n* $igae%a. ;o 'e
,io #i%ei'*m na osnov* #o'eg smo na0ini)i na!* dis%in#$i'*. Is%o va6i i &a na!
odnos "ema *&o0nos%i * is%oi'i. ;o %a#o2e a&)i#*'emo a$iona)ne i a#$iden%a)ne
*&o#e. Ovi "vi+ ,*d*/i da se "o%en$i'a)no da'* "imeni%i i na d*ge &em)'e+ d*ge
"eiode i d*ge o#o)nos%i+ vode #oisnim genea)i&a$i'ama i i& n'i( se mog*
i&v)a0i%i "o*#e> oni s)*6e "o!iivan'* i "od*,)'ivan'* na!eg a&*mevan'a
HJ
.
A#$iden%a)ni *&o$i ne mog* se genea)i&ova%i+ "a+ ,*d*/i da s*+ * "*nom
&na0en'* %e e$i+ 'edins%veni+ oni nam ne "*6a'* ni#a#ve "o*#e+ ni%i se i& n'i(
mog* i&v*/i ma #a#vi &a#)'*0$i. A)i+ ovde moam da nag)asim 'o! ne!%o. U"avo
ova' "o'am $i)'a #o'em %e6imo da'e nam #)'*0 &a a&*mevan'e *&o0nos%i * is%oi'i+
a on n*6no "oda&*meva vednosne "o$ene. Kao !%o smo vide)i * "e%(odnom
"edavan'*+ is%oi's#a in%e"e%a$i'a 'e *ve# "ove&ana sa vednosnim "o$enama+
do# 'e *&o07nos% "ove&ana sa in%e"e%a$i'om. Kao s%o'e )e"o e#ao Ma'ne#e
7ve)i#i Ma'ne#e+ ona' Ma'ne#e i& 19H07i( 7:%agan'e &a *&o0no0/* * is%oi'i
nemog*/e 'e ,e& "o&ivan'a na vednos%i... i&a "o%age &a *&o0no!/* *ve# se+
"osedno i)i ne"osedno+ #i'e "o%aga &a vednos%ima<
HF
. Ovo "odse/a na
ne!%o !%o sam ani'e e#ao o dvo'no' i e$i"o0no' 8*n#$i'i is%oi'e
7*na"e2ivan'* na!eg &nan'a o "o! )os%i * sve%)* sada!n'eg is#*s%va i &nan'a
o sada!n'os%i * sve%)* is#*s%va i& "o! )os%i. .ve ono !%o+ "o"*% An%oni'eve
&a)'*,)'enos%i * K)eo"a%in nos+ ne do"inosi ovom dvo'nom $i)'*+ sa
s%anovi!%a is%oi0aa 'e m%vo i 'a)ovo.
Na ovom mes%*+ veme 'e da "i&nam #a#o sam se * #om*ni#a$i'i sa
vama "os)* 6io 'ednim o%$anim %i#om+ a))+ ,*d*/i da vam ni'e ,i)o %e!#o da
ga "o&e%e+ i ,*d*/i da mi 'e on * vi!e nava%a omog*/io da s#a%im i
"o'ednos%avim ono !%o sam imao da #a6em+ nadam se da /e%e ,i%i dovo)'no
ve)i#od*!ni i "o%*ma0i%i ga #ao na'"ogodni'i vid s%enoga8s#og &a"isivan'a.
.ve do sada+ ne"es%ano sam #ois%io #onven$iona)n* 8a&* :"o!)os% i
sada!n'os%<. A)i+ #ao !%o svi &namo+ sada! n'os% "os%o'i 'edino * "o'movnom
smis)*+ #ao &ami!)'ena gani0na )ini'a #o'a "o!)os% de)i od ,*d*/nos%i.
Govoe/i o sada!n'os%i+ 'a sam * svo'* ag*men%a$i'* ve/ ,io #i!om *neo
d*g* vemens#* dimen&i'*. Po!%o s* "o!)os% i ,*d*/nos% de)ovi is%e
vemens#e $e)ine+ mis)im da ,i ,i)o veoma )a#o do#a&a%i da s* &animan'e &a
"o!)os% i &animan'e &a ,*d*/nos% me2*so,no "ove&ani. Dema#a$iona
)ini'a i&me2* "eis%oi's#og i is%oi's#og do,a ,iva "e#oa0ena * 0as* #ada
)'*di "es%an* da 6ive samo * sada!n'os%i i svesno se &ain%ees*'* #a#o &a
svo'* "o! )os%+ %a#o i &a svo'* ,*d*/nos%. Is%oi'a &a"o0in'e "eno!en'em
%adi$i'e+ a %adi$i'a &na0i "eno!en'e navi#a i "o*#a i& "o!)os%i * ,*d*/nos%.
Za"isi o "o!)os%i "o0in'* da se 0*va'* &,og do,o,i%i ,*d*/i( naa!%a'a.
:Is%oi's#o mi!)'en'e<+ na"isao 'e (o)ands#i is%oi0a 9*i&inga @9*i&ingaA+
:*ve# 'e %e)eo)o!#oI
H9
. .e Ba)s .no* 'e nedavno na"isao o Rade8od* da 'e
:"o"*% svi( na*0ni#a... s#oo i ne a&mi!)'a'*/i !%a ,i ona %e,a)o da donese+
imao * se,i ne#i *o2en ose/a' &a ,*d* /nos%<
L0
. Bini mi se da ,i do,i
is%oi0ai+ a&mi!)'a)i oni o n'o' i)i ne+ moa)i da "osed*'* %a' ose/a' &a
,*d*/nos%. Poed "i%an'a :Za!%oE<+ is%oi0a %a#o2e "os%av)'a i "i%an'e
:K*daE<
4. I.;ORIJAKAO PROGRE.
Do&vo)i%e mi da na "o0e%#* navedem 'edan od)oma# i& "is%*"ne ,esede
"o8esoa Pevi#a @Po-i$#eA+ #o'* 'e #ao Ka)'evs#i "o8eso savemene is%oi'e
od6 ao na O#s8od* "e %idese% godinaG
Q*dn'a &a in%e"e%a$i'om is%oi'e %a#o 'e d*,o#o *#oen'ena da /emo+ *#o)i#o ne
*svo'imo ne#i #ons%*#%ivan "og)ed na "o!)os%+ mo/i samo da ,iamo i&me2* mis%i$i&ma
i $ini&ma.I
:Mis%i$i&am< ,i+ "o mom mi!)'en'*+ &na0io g)edi!%e "o #o'em smisao is%oi'e
"o0iva negde i&van is%oi'e+ * $as%v* %eo)ogi'e i es(a%o)ogi'e 7%o 'e g)edi!%e #a#vo
&as%*"a'* "is$i "o"*% 1eda'eva+ Ni,*a i)i ;o'n,i'a
H
. :Cini&am< ,i &na0io
g)edi!%e+ ovde ve/ i)*s%ovano ne#im "imeima+ "o #o'em is%oi'a nema ni#a#vog
smis)a+ i)i ima mno!%vo "od'edna#o va)idni( i)i neva)idni( &na0en'a+ i)i+ "a#+ ima
ona' smisao #o'i "o svom na(o2en'* od)*0imo da 'o' dode)imo. ;o s* dva+ danas
mo6da na'"o"*)ani'a g)edi!%a na is%oi'*. A)i+ 'a /* i(+ ,e& ima)o dvo*m)'en'a+ o,a
od,a$i%i. ;a#o nam "eos%a'e 'o! samo ona neo,i0na+ a)) s*ges%ivna sin%agma
:#ons%*#%ivan "og)ed na "o!)os%<. 1*d*/i da ne mog* &na%i s%a'e "o8eso Pevi#
imao na *m* #ada '* 'e *"o%e,io+ "o#*!a/* da'e in%e"e%iam na svo' na0in.
Po"*% devni( a&i's#i( $ivi)i&a$i'a+ #)asi0na $ivi)i&a$i'a G0#e i Rima ,i)a 'e *
osnovi neis%oi's#a. Kao !%o smo ve/ vide)i+ o%a$ is%oi'e+ 9eodo%+ os%avio 'e &a
so,om ma)o,o'no "o%oms%vo+ a an%i0#i "is$i s* se+ * $e)ini g)edano+ "od'edna#o
s)a,o &anima)i i &a ,*d*/nos% i &a "o!)os%. ;*#idid 'e sma%ao da se ni!%a &na0a'no
ni'e odiga)o * vemen* #o'e "e%(odi doga2a'ima !%o i( 'e o"isivao+ i da se+ "o
svo' "i)i$i+ ni!%a &na0a'no ne/e odiga%i ni na#on n'i(. M*#e$i'e 'e 0ove#ov*
avnod*!nos% "ema ,*d*/nos%i o,'a!n'avao n'egovom avnod*!no!/* "ema
"o!)os%iG
Og)eda' *na%ag is%o i vid'e% /e!+ #a#o )i &a nas Ne
&na0e ni!%a "ed nama ve/ min*)e godine si)ne. ;o
'e og)eda)o+ da#)e+ !%o nam ga "ioda "*6a O
,*d*/nos%i+ #o'a "o sm%i /e nas%a%i na!o'.
L
Poe%s#a vi2en'a sve%)e ,*d*/nos%i "o"imi)a s* 8om* "ova%#a * &)a%no do,a
"o!)os%i 7,i)o 'e %o $i#)i0no vi2en'e #o'e 'e is%oi's#e "o$ese i&'edna0ava)o sa
"o$esima #a#vi v)ada'* * "iodi. Is%oi'a ni#*da ni'e i!)aG "o!%o ni'e ,i)o
do6iv)'a'a "o!)os%i+ ni'e "os%o'ao ni do6iv)'a' ,*d*/nos%i. Jedino se
Vegi)i'e+ #o'i 'e * 0e%v%o' e#)ogi dao #)asi0n* s)i#* "ova%#a * &)a%no do,a+
* svo'o' Eneidi na %en*%a# os)o,odio osve $i#)i0ne "eds%aveG Cmperium
sine 1ine ded10 @:Zave!%a( $as%vo ,e& #on$a<>NE.NE.A ,i)a 'e #a'n'e
ne#)asi0#a misao+ #o'om /e Vegi)i'e #asni'e s%e/i s)av* #va&i(i!/ans#og
"oo#a.
Jeve'i s* ,i)i "vi+ a (i!/ani odma( &a n'ima+ #o'i s* *ve)i 'edan sasvim
nov "is%*"+ "e%"os%aviv!i "os%o'an'e ne#og $i)'a #o'em is%oi's#i "o$es %e6i
7adi)o se o %e)eo)o!#om vi2en'* is%oi'e. Is%oi'a 'e %a#o &ado,i)a smisao i
sv(*+ a)) "o $en* g*,i%#a svo'e se#*)ane "iode. Pos%i&an'e is%oi's#og
$i)'a a*%oma%s#i ,i &na0i)o #a' is%oi'eG sama is%oi'a "os%a)a 'e %eodi#e'a.
;a#vo 'e ,i)o sedn'eY #ovno vi2en'e is%oi'e. Renesansa 'e o,novi)a #)asi0n*
"eds%av* o 'ednom an%o7"o$en%i0nom sve%* i "ima%* a&*ma+ a)) 'e
#)asi0no "esimis%i0#o vi2en'e ,*d*/nos%i &ameni)a o"%imis%i0#im vi2en'em+
"e*&e%im i& '*deo(i!/ans#e %adi$i'e. Veme+ na #o'e se ne#ad g)eda)o #ao
na ne"i'a%e)'a !%o sve a&'eda+ sada 'e "os%a)o ,)agona#)ono i #ea%ivnoG
*"oedi%e 9oa$i'eve e$i ,3-amnosa Ouid non imminuit dies?0 @:D%a 'o! &*,
vemena ni'e *ni!%ioE<> p.p.B sa 1e#onovim .7eritas temporis 1i,ia0 @:Is%ina
'e #/e vemena<>NE.>E.A. Ra$iona)is%i do,a "osve/enos%i+ osniva0i
savemene is%oioga8i'e+ &ad6a)i s* '*deo7(i!/ans#e %e)eo)o!#e "og)ede a))
s* se#*)ai&ova)i sin $i)'> %o im 'e omog*/i)o da "ova%e a$iona)n* "iod*
samom is%oi's#om "o$es*. Is%oi'a 'e "os%a)a na"edovan'e 0i'i 'e $i)' sve
ve/e )'*ds#o *sav!avan'e i sa&evan'e. Gi,ona+ na've/eg is%oi0aa do,a
"osve/enos%i+ %ema #o'* 'e o,a2ivao ni'e s"e0i)a da i&vede+ #a#o #a6e+
:&adovo)'ava'*/i &a#)'*0a#+ da'e sva#o sve%s#o a&do,)'e *ve/ava)o+ i da 'o!
*ve# *ve/ava+ s%vano ,oga%s%vo+ se/*+ &nan'e+ "a mo6da i v)ine )'*ds#og
oda<
3
. K*)% "ogesa dos%igao 'e v(*na$ * "eiod* #ada s* ,i%ans#o
,)agos%an'e+ snaga i samo*veenos% ,i)i * *s"on*+ a ,i%ans#i "is$i i ,i%ans#i
is%oi0ai s"ada)i s* * na'va%eni'e "osve/eni#e %og #*)%a. Po'ava 'e odve/
"o&na%a da ,i i&is#iva)a ne#e "imee> ,i/e dovo)'no da navedem samo "a
$i%a%a #a#o ,i( "o#a&ao da'e+ ne %a#o davno+ vea * "oges 0ini)a osnov*
sveg na!eg a&mi!)'an'a. U svom i&ve!%a'* i& 1F96. godine o "o'e#%*
Kembrike moderne istorije, #o'i sam "omen*o * "vom "edavan'*+ E#%on
'e is%oi'* na&vao :"ogesivnom na*#om<+ do# 'e * *vod* &a "vi %om
na"isao da :moamo da "o2emo od na"e%#a * )'*ds#im odnosima #ao one
na*0ne (i"o%e&e na ,a&i #o'e /e is%oi'a ,i%i "isana<. U "os)edn'em %om*
is%oi'e+ o,'av)'enom 1910+ Dem"'e @Dam"ieA+ #o'i 'e ,io "edava0 na
#o)ed6* * veme #ada sam ga'a "o(a2ao+ nima)o ni'e s*mn'ao :da /e ,*d*/e
do,a omog*/i%i 0ove#* neogani0eno ov)adavan'e "iodnim es*sima i n'i(ovo
in%e)igen%no #oi!/en'e na do,o,i% )'*ds#og oda<
4
. . o,&iom na ono !%o
nameavam da #a6em+ ,io ,i ed da "i&nam #a#o 'e %o ,i)a a%mos8ea * #o'o' sam
i sin vas"i%avan+ "a ,i( mine d*!e mogao da "o%"i!em e$i svog ne!%o s%ai'eg
is"isni#a+ 1e%anda Rase)aG :Odas%ao sam * &eni%* vi#%oi'ans#og o"%imi&ma+ i...
* meni 'e 'o! *ve# os%a)o ne!%o od oni( adosni( nada #o'e 'e %ada ,i)o )a#o
ga'i%i<
6
.
U veme #ada 'e 1'*i 19H0. godine na"isao knjigu !deja progresa, ve/ 'e
"ev)adava)o %*o,ni'e as"o)o6en'e+ &a #o'e 'e on+ * s#)ad* sa a#%*e)nom modom+
o#iv)'avao :do#%inae #o'i s* &ave)i sada!n'* s%a(ov)ad* * R*si'i<+ "emda 'e
"oges i da)'e o"isivao #ao :"o#e%a0#* i dominia'*/* ide'* &a"adne $ivi)i&a$i'e<
J
. Kasni'e s* %a#vi g)asovi *%i(n*)i. Za *s#og $aa Ni#o)a'a I "i0a)o se da'e i&dao
"og)as #o'im se &a,an'*'e *"o%e,a e$i :"oges<G danas s* 8i)o&o8i i is%oi0ai
Za"adne Evo"e+ "a 0a# i .'edin'eni( D6ava+ sa i&vesnim &a#a!n'en'em s"emni
da se sa n'im sag)ase. 9i"o%e&a "ogesa 'e od,a0ena. Po"as% &a"ada "os%a)a 'e
%a#o 0es%a *&e0i$a da 'o' vi!e nis* "o%e,ni &na$i navoda. A)i+ a#o sv* %o ga)am*
os%avimo "o s%ani+ !%a se &ais%a desi)oE Ko'e *%i$ao na %a#v* "omen* * na0in*
a&mi!)'an'aE Pe ne#i dan sam ,io i&*&e%no i&nena2en #ada sam nai!ao na+ #a#o
mi se 0ini+ 'edin* i&'av* 1e%anda Rase)a * #o'o' se og)eda 'asna sves% o #)asno'
"i"adnos%iG :U $e)ini g)edano+ danas 'e na sve%* da)e#o man'e s)o,ode nego s%o'e
,i)o "e s%o%in* godina<
F
. Ne as"o)a6em ni#a#vim menim ins%*men%om &a
s)o,od*+ ni%i &nam #a#o ,i( man'* s)o,od* ne#o)i$ine mogao da *s#)adim sa
ve/om s)o,odom mnogi(. A)i+ #o'agod mei)a "o$ene #ois%io+ moao ,i( da
&a#)'*0im #a#o 'e ova' is#a& a"so)*%no ne%a0an. Mnogo vi!e mi se do"ada 'edan
od oni( "osve%)'*'*/i( *vida * o#s8ods#i a#adems#i 6ivo%+ #o'ima nas
"ovemeno "o0as%i g7din A. D6. P. ;e')o @;av)oA. Bi%ava %a "i0a o "o"as%i
$ivi)i&a$i'e+ "i!e on+ :&na0i 'edino %o da s* *nive&i%e%s#i "o8esoi ne#ada ima)i
s)*!#in'e+ a danas sami moa'* da "e* svo' ve!<
9
. Naavno+ %o !%o "o8esoi danas
sami "e* ve!+ &a s)*!#in'e ,i mogao ,i%i &na# "ogesa. O#on0an'e s*"ema%i'e
,e)a$a * A8i$i+ &,og #o'eg %o)i#o "a%e im"ei'a)ni )o'a)is%i+ a8i#anes#i
e"*,)i#an$i i inves%i%oi * deoni$e &)a%a i ,a#a+ ne#om d*gom se mo6e *0ini%i
#ao "oges. Ne vidim &a!%o ,i+ "o ovom "i%an'* "ogesa+ ipso1a%to @samim %im>
p.p.- vi!e %e,a)o da mi se svidi ne#a o$ena i& 19407i( od one i& 1F907i(+ i)i o$ena
ang)osa#sons#i( &ema)'a od one R*si'e+ A&i'e i A8i#e+ i)i+ "a#+ o$ena ne#og
in%e)e#%*a)nog "i"adni#a sedn'e #)ase od one o,i0nog 0ove#a sa *)i$e+ #ome+ "o
e$ima gdina Ma#mi)ana @Ma$mi))anA+ ni#ada ni'e ,i)o ova#o do,o. Od)o6imo &a
i&vesno veme "o$en* o %ome da )i 6ivimo * "eiod* "ogesa i)i "o"adan'a+
i is"i%a'mo "o,)i 6e !%a se "oda&*meva "od "o'mom "ogesa+ na #o'e
"e%"os%av#e se %a' "o'am os)an'a i * #o'o' mei s* one "os%a)e neod6ive.
Pe svega+ va)'a)o ,i da a!0is%imo "os%o'e/* &,#* o#o "ogesa i
evo)*$i'e. Mis)io$i i& do,a "osve/enos%i &as%*"a)i s* dva nai&g)ed
ne*sag)asiva s%anovi!%a. Nas%o'a)i s* da o"avda'* mes%o #o'e 0ove#*
"i"ada * sve%* "iodeG is%oi's#i &a#oni s* * %om $i)'* i&'edna0avani sa
"iodnim &a#onima. . d*ge s%ane+ veova7)i s* * "oges. A)i+ na osnov*
0ega se "ioda ima)a sma%a%i "ogesivnom+ *smeenom #a ne#om $i)'*
#o'em se ne"es%ano "i,)i6avaE 9ege) 'e ova' "o,)em esio %a#o !%o 'e
is%oi'*+ #ao "ogesivn*+ 'asno a&gani0io od "iode #$+ . %o ni'e. Bini)o se
da /e davinovs#a evo)*$i'a o%#)oni%i osve %e!#o/e i&'edna0*'*/ i evo)*$i'* i
"ogesG na #a'* #a'eva+ "o#a&a)o se da'e "ioda "od'edna#o "ogesivna
#ao i is%oi'a. A)i+ ovo 'e o%voi)o "*% novim nes"oa&*mimaG ,#an'* ,io)o
!#og nas)e2a+ #o'e 'e i&vo evo)*$i'e+ sa d*!%venim %e#ovinama #o'e s*
i&vo is%oi's#og "ogesa. Ova dis%in#$i'a 'e do,o "o&na%a i sva#ome 'asna.
A#o evo"s#o novoo2en0e smes%i%e * #ines#* "oodi$*+ ono /e i&as%i *
de%e ,e)e "*%i #o'e govoi #ines#i. Pigmen%a$i'a 'e ,io)o!#o nas)e2e+ do# 'e
'e&i# d*!%vena %e#ovina #o'a se "enosi "oseds%vom )'*ds#og mo&ga.
Evo)*$i'a #o'a se "enosi nas)e2em mei se (i)'adama i)i mi)ionima godina>
od "o0e%#a "isane is%oi'e+ #od 0ove#a ni'e *o0ena ni#a#va me)'iva ,io)o!#a
"omena. Poges do #o'eg do)a&i *sva'an'em d*!%veni( %e#ovina mei se
genea$i'ama. 1i%na #aa#%eis%i#a 0ove#a #ao a$iona)nog ,i/a sas%o'i se *
%ome !%o on *ve/ava svo'e "o%en$i'a)ne s"oso,nos%i nagomi)ava'*/i is#*s%vo
"o%e#)i( naa!%a'a. Za savemenog 0ove#a se #a6e da ne as"o)a6e ve/im
mo&gom+ ni%i ne#im ,o)'im+ *o2enim misaonim s"oso,nos%ima+ od oni(
#a#ve 'e n'egov "eda# "osedovao "e 4000 godina. A)i+ de7)o%vonos%
n'egovog mi!)'en'a *mnogos%*0ena 'e *0en'em i *sva'an'em is#*s%va
"e%(odni( genea$i'a. Peno!en'e s%e0eni( oso,ina+ #o'e ,io)o&i negia'*+
"eds%av)'a sam* osnov* d*!%venog na"e%#a. Is%oi'a 'e "oges #o'i se
os%va*'e "eno !en'em *svo'eni( ve!%ina sa genea$i'e na genea$i'*.
Kao d*go+ "oges ne ,i %e,a)o i ne ,ismo sme)i da &amis)imo #ao
ne!%o !%o 'e ome2eno "o0e%#om i #a'em. Veovan'e+ #o'e 'e ,i)o "o"*)ano
"e ne!%o man'e od "edese% godina+ da 'e $ivi)i&a$i'a nas%a)a * do)ini Ni)a+ *
0e%v%om mi)eni'*m* "e n.e.+ danas ni'e ni!%a veodos%o'ni'a od one
(ono)ogi'e #o'a nas%ana# sve%a da%ia * 3003.g. "e n.e. Civi)i&a$i'a+ 0i'i
nas%ana# ,ismo mo6da mog)i da *&memo #ao "o)a&i!%e &a svo'* (i"o%e&* o
"oges*+ sva#a#o ni'e ,i)a i&*m)'ena> ona 'e "eds%av)'a)a ,es#a'no s"o
a&vo'ni "o$es * #o'em 'e "ovemeno do)a&i)o do s"e#a%a#*)ani( s#o#ova.
Ne ,i %e,a)o da se &amaamo "i%an'em #ada s* "oges 7i)i $ivi)i&a$i'a
7&a"o0e)i. 9i"o%e&a o ne#om de8ini%ivnom o#on0an'* "ogesa dove)a 'e do
'o! o&,i)'ni'i( nes"oa&*ma. 9ege) 'e s "avom os*2ivan &,og %oga !%o 'e
o%e)ov)'en'e &av!ne 8a&e "ogesa video * P*s#o' mona(i'i 7!%o 'e o0i%o
,i)a "os)edi$a na%egn*%e in%e"e%a$i'e s%anovi!%a o nemog*/nos%i
"edvi2an'a. A)i+ 9ege)ov* ge!#* nadma!io 'e ona' eminen%ni vi#%oi'ana$+
Ano)d od Rag,i'a @Ano)d o8 R*g,PA+ #o'i 'e * "is%*"no' ,esedi i& 1F31+ #ao
Ka)'evs#i "o8eso savemene is%oi'e na O#s8od*+ i&'avio da /e savemena
is%oi'a ,i%i "os)edn'i "eiod * is%oi'i 0ove0ans%vaG :Bini nam se da * n'o' vidimo
&na#ove "*ne &e)os%i+ #ao da na#on n'e ne/e ,i%i nove is%oi'e<
10
. Ma#sovo
"edvi2an'e da /e "o)e%es#a evo)*$i'a ea)i&ova%i #ona0ni $i)' 'ednog ,es#)asnog
d*!%va ,i)o 'e * )ogi0#om i moa)nom "og)ed* da)e#o man'e an'ivo+ a))
"e%"os%av#a o ne#om #a'* is%oi'e ima es(a%o)o!#i "i&v*# #o'i 'e "i#)adni'i
ne#om %eo)og* nego)i is%oi0a*+ i #o'i nas i&nova vodi "oge!nom &a#)'*0#* o
"os%o'an'* ne#og $i)'a i&van is%oi'e. Kona0an $i)'+ ,es*mn'e+ as"o)a6e i&vesnom
"iv)a0no!/* &a )'*ds#i *m+ do# nam se E#%onova vi&i'a is%oi's#og (oda #ao
,es#a'nog na"edovan'a #a s)o,odi 0ini ne#a#o ()adnom i mag)ovi%om. A)i+
*#o)i#o is%oi0a ne 6e)i da se ode#ne svo'e (i"o%e&e "ogesa+ mis)im da ,i
%e,a)o da ,*de s"eman da ga "osma%a #ao 'edan "o$es #o'em /e &a(%evi i
"o%e,e a&)i0i%i( is%oi's#i( "eioda daiva%i svo'* s"e$i8i0n* sad6in*. U"avo na
%o i $i)'a E#%onova %e&a "o #o'o' is%oi'a ni'e samo &a"is o "oges*+ ve/
:"ogesivna na*#a<+ %a0ni'e+ "o #o'o' 'e is%oi'a+ * o,a &na0en'a %e e$i = #ao
%o#a doga2a'a i &a"isa o %im doga2a'ima 7"ogesivna. Pise%imo se E#%onovog
o"isa *ve/avan'a s)o,ode #o& is%oi'*G
Ud*6enim na"oima s)a,i(+ #o'i s* se "od "in*dom od*")i v)adavini si)e i
d*go%a'ne ne"avde+ &a "os)edn'i( 0e%ii s%o%ine godina do!)o 'e do ,&i( "omena a))
)aganog na"edovan'a+ %o#om #o'eg 'e s)o,oda ,i)a o0*vana+ osig*ana+ "o!iena i
#ona0no s"o&na%a.
11
E#%on 'e is%oi'*+ #ao %o# doga2a'a+ &amis)io #ao "oges #o'i vodi #a s)o,odi i
#ao &a"is o %im doga2a'ima #ao "oges* #o'i vodi a&*mevan'* s)o,odeG #ao dva
*"oedna "o$esa
1H
. 5i)o&o8 1ed)i @1ad)evA+ "i!*/i * do,a #ada 'e "ov)a0en'e
ana)ogi'a sa evo)*$i'om ,i)o * modi+ &a"a&io 'e #a#o se :sa s%anovi!%a e)igi'e+ #a'
evo)*$i'e do6iv)'ava #ao ne!%o !%o 'e... ve/ evo)*ia)o<
1L
. .a s%anovi!%a is%oi0aa+
#a' "ogesa 'o! ni'e evo)*iao. On 'e 'o! *ve# veoma *da)'en od nas+ a "*%o#a&i
#a n'em* is#sava'* "ed na!im o0ima * mei #o'om na"ed*'emo. D%o nima)o ne
*man'*'e n'egov &na0a'. Kom"as 'e veoma #oisno i &ais%a ne&amenI'ivo seds%vo
sna)a6en'a. A)i+ on ni'e %o"oga8s#a #a%a. .ad6ina is%oi'e mo6e se ea)i&ova%i
'edino "oseds%vom na!eg is#*s%va.
Kao %e/e+ ni'edna noma)na oso,a ne &ami!)'a "oges #ao ne#o na"edovan'e
"o ne"e#in*%o' avno' )ini'i #o'e ,i %e#)o ,e& i#a#vi( &as%o'a+ s#e%an'a i)i "e#ida
* #on%in*i%e%*+ %a#o da se 0a# i na'o!%i'i &ao#e% * s*"o%nom sme* ne moa
n*6no "o#a&a%i #o,nim "o veovan'e * "oges. .va#ome 'e 'asno da "os%o'e
"eiodi na&adovan'a+ is%o ona#o #ao !%o "os%o'e "eiodi na"e%#a. Osim %oga+
,i)o ,i is(i%eno i&v*/i &a#)'*0a# #a#o /e se+ na#on "eioda na&adovan'a+
na"edovan'e i&nova nas%avi%i sa is%og mes%a i)i * is%om sme*. ;i i)i 0e%ii
$ivi)i&a$i'e 9ege)a i Ma#sa+ ;o'n,i'eva dvadese% 'edna $ivi)i&a$i'a+ %eoi'a o
6ivo%nim $i#)*sima $ivi)i&a$i'a #o'e "o)a&e #o& 8a&e *s"ona+ o"adan'a i
"o"adan'a 7s)i0ne !e7me nema'* ni#a#vo &na0en'e same "o se,i. A)i+ one
ods)i#ava'* is#*s%ven* 0in'eni$* da si)a #o'a $ivi)i&a$i'* nagoni da se #e/e
*na"ed i!0e&ava na'ednom me7s%* da ,i se #asni'e 'avi)a na ne#om
d*gom+ %a#o da ona' "oges #o'i *o0avamo * is%oi'i sasvim i&vesno ni'e
#on%in*ian+ ni * vemens#om ni * "os%onom "og)ed*. Zais%a+ #ada ,i( ,io
s#)on 8om*)isan'* ne#i( is%oi's#i( &a#ona+ 'edan od n'i( ,i g)asio da g*"a
7na&ovi%e 'e #)asom+ na$i'om+ #on%inen%om+ $ivi)i&a$i'om+ "o vo)'i 7#o'a
%o#om 'ednog "eioda iga vode/* *)og* * a&vo'* $ivi)i&a$i'e+ ima veoma
ma)o i&g)eda da s)i0n* *)og* odiga i * naednom "eiod*+ o%*da !%o 'e
is*vi!e "o6e%a %adi$i'om+ in%eesima i ideo)ogi'om "e%(odnog "eioda da
,i mog)a da se "i)agodi &a(%evima i "i)i#ama naednog
13
. ;a#o se veoma
)a#o mo6e desi%i da ono !%o se 'edno' g*"i 0ini #ao "eiod o"adan'a+ ne#o'
d*go' )i0i na "o7men* na,o)'e. Poges ne "oda&*meva+ ni%i mo6e da
"oda&*meva+ is%ove%an i is%ovemen na"eda# &a sve. Indi#a%ivno 'e da
s#oo svi na!i "oo$i "os)edn'i( dana "o"adan'a+ na!i s#e"%i$i #o'i * is%oi'i
ne na)a&e ni#a#av smisao i sma%a'* da "oges ne "os%o'i+ "i"ada'* onom
"od*0'* sve%a i ono' d*!%veno' #)asi #o'a 'e+ %o#om vi!e genea$i'a+
s)avodo,i%no iga)a g)avn* *)og* i ima)a na've/e &as)*ge &a a&vo'
$ivi)i&a$i'e. .a&nan'e da /e *)og* #o'* 'e * "o!)os%i odiga)a n'i(ova g*"a
sada "e*&e%i ne#o d*gi+ &a n'i( ne "eds%av)'a ,og &na #a#v* *%e(*. Is%oi'a
#o'a se %a#o s*ovo "oiga)a sa n'ima+ o0i%o se ne mo6e sma%a%i ne#im
smis)enim i)i a$iona)nim "o$esom. Pa i"a#+ *#o)i#o ne 6e)imo da se
ode#nemo (i"o%e&e "ogesa+ mis)im da /emo moa%i da se "omiimo i sa
ova#vim "e#idima * #on%in*i%e%*.
Na #a'*+ do)a&imo do "i%an'a s%a'e %o !%o 0ini s*!%ins#o ode2en'e
"ogesa i& "es"e#%ive is%oi's#e a#$i'e. Oso,e #o'e se+ na "ime+ ,oe &a
*nive&a)n* "i7men* ga2ans#i( "ava+ &a e8om* #a&nenog "os%*"#a+ i)i
"o%iv asni( i)i e#onoms#i( ne'edna#os%i+ svesno 6e)e da "os%ign* *"avo %e
$i)'eveG one ne nas%o'e da svesno os%vae ne#i :"oges<+ da ea)i&*'* ne#i
is%oi's#i :&a#on< i)i :(i"o%e&*< o na"e%#*. Is%oi0a 'e %a' #o'i n'i(ovim
a#%ivnos%ima "i"is*'e svo'* (i"o%e&* o "oges* i n'i(ove a#%ivnos%i %*ma0i
#ao "oges. A)i+ %ime se "o'am "ogesa ne o,esmi!)'ava. Dago mi 'e !%o
"o %om "i%an'* mog* da se s)o6im sa seom Isai'om 1e)inom #o'i 'e i&'avio
da :"oges i ea#$i'a+ ma #o)i#o 0es%o %e e$i ,i)e &)o*"o%e,)'avane+ nis*
is"a&ni "o'movi<
14
. U is%oi'i se "o)a&i od %oga da'e 0ove# * s%an'* da
#ois%i @a)) ne i da n*6no #ois%iA is#*s%vo "e%(odni( genea$i'a+ i da
is%oi's#i "oges+ &a a&)i#* od evo)*$i'e * "iodi+ "o0iva na "eno!en'*
&aos%av!%ine. ;a &aos%av!%ina *#)'*0*'e #a#o ma%ei'a)na do,a+ %a#o i
s"oso,nos% da se ov)ada+ "eo,a&i i is#ois%i so"s%veno o#*6en'e. I &ais%a+
o,a ova 0inio$a s* ,)is#o "ove&ana i *%i0* 'edan na d*gi. Ma#s "osma%a
)'*ds#i ad #ao osnov* 0i%ave ga2evine+ i %a#va de8ini$i'a nam se 0ini
"i(va%)'ivom a#o se "o'm* :ada< "ida dovo)'no !io#o &na0en'e. A)i+
"os%a a#*m*)a$i'a do,aa ne/e ,i%i ni od #a#ve #ois%i *#o)i#o ne ,*de
"a/ena+ ne samo *ve/an'em %e(ni0#i( i d*!%veni( &nan'a i is#*s%ava+ ve/ i
,o)'im ov)adavan'em 0ove#ovim o#*6en'em * !iem smis)*. Mis)im da ,i
danas ma)o )'*di dove)o * "i%an'e 0in'eni$* "ogesa #ada 'e e0 o
a#*m*)a$i'i ma%ei'a)ni( do,aa i)i na*0nog &nan'a 7ov)adavan'*
o#*6en'em * %e(no)o!#om smis)*. Pavo "i%an'e 'e+ me2*%im+ da )i'e *
dvadese%om ve#* do!)o do ma #a#vog "ogesa * "e*e2en'* d*!%va+ *
na!em ov)adavan'* d*! %venim+ na$iona)nim i)i in%ena$iona)nim
o#*6en'em+ i ni'e )i %o * s%vai do!)o do "ime%nog na&adovan'a. Ni'e )i
evo)*$i'a 0ove#a #ao d*!%venog ,i/a * #o,nom &aos%a%#* &a %e(no)o!#im
"ogesomE
.im"%omi #o'i nas navode da se o ovome &a"i%amo 'asno s* vid)'ivi. A)i+
*"#os %ome+ 0ini mi se da 'e "i%an'e "oge!no "os%av)'eno. Is%oi'a se do
sada ve/ mnogo "*%a na)a&i)a na s)i0nim "e#e%ni$ama+ gde s* vods%vo i
ini$i'a%iva "e)a&i)i sa 'edne g*"e+ i)i "od*0'a sve%a+ na ne#o d*goG "eiod
*s"ona modene d6 ave i i&me!%an'e sedi!%a mo/i sa .edo&em)'a *
Za"adn* Evo"*+ #ao i "eiod 5an$*s#e evo)*$i'e+ samo s* na'*"e0a%)'ivi'i
"imei i& novi'eg do,a. ;a#va a&do,)'a *ve# donose sa so,om #*"ne
"oeme/a'e i ,o,* o#o v)as%i. .%ai a*%oi%e%i "ada'* * &a,oav+ s%ae gani$e
se ,i!*> i& ogo0enog s*#o,a s*'e%a i oma&a a2a se novi "oeda#. Po mom
mi!)'en'*+ *"avo "o)a&imo #o& 'edan %a#av "eiod. Jednos%avno mi se 0ini
da ,i ,i)o "oge!no e/i #a#o s* na!e a&*mevan'e "o,)ema d*!%vene
ogani&a$i'e i na!a do,a vo)'a da "is%*"imo ogani&ovan'* d*!%va * s#)ad*
sa %im a&*mevan'em na&adova)iG "e ,i( se *s*dio da #a6em #a#o s* se
&na%no *ve/a)i. Na!e s"oso,nos%i nis* *man'ene+ ni%i s* se na!i moa)ni
#va)i%e%i i&g*,i)i. A)i+ "eiod s*#o,a i nemia * #o'em 6ivimo+ i&a&van
"omena7ma * odnos* snaga i&me2* #on%inena%a+ na$i'a i #)asa+ * ogomno'
mei 'e s*&io %e s"oso,nos%i i #va)i%e%e+ ogani0ava'*/i i ne*%a)i!*/i n'i(ov*
de)o%vonos%. Pemda ne 6e)im da "o%$en'*'em one snage #o'e s* * "o%e#)i(
"edese% godina dove)e * "i%an'e ve* * "oges na Za"ad*+ 'o! *ve# nisam
*,e2en da 'e is%oi's#i "oges o#on0an. Pa+ a#o ,is%e i da)'e insis%ia)i da se
i&'asnim o "iodi %og "ogesa+ mogao ,i( 'edino da #a6em ono !%o s)edi.
Peds%ava o ne#om #ona0nom i 'asno de8inisanom $i)'* "ogesa * is%oi'i+
od #o'e s* 0es%o "o)a&i)i mis)io$i deve%naes%og ve#a+ "o#a&a)a se
ne*"o%e,)'ivom i 'a)ovom. Vea * "oges ne &na0i )'*ds#i( s"oso,nos%i.
Poges 'e a"s%a#%an "o'am+ do# #on#e%ni $i)'evi #o'ima 0ove0an7s%vo %e6i
"ovemeno i&an'a'* i& samog %o#a is%oi'e+ a ne do)a&e odne#*d i&van n'e.
Ne is"ovedam ni#a#v* ve* * sav!ens%vo 0ove#a i)i * ne#i ,*d*/i a' na
&em)'i. U %om "og)ed*+ mogao ,i( da se s)o6im sa %eo)o&ima i mis%i$ima #o'i
%vde #a#o se sav!ens%vo ne mo6e os%vai%i *n*%a is%oi'e. I"a#+ &adovo)'i/*
se mog* /no!/* neogani0enog na"e%#a 7na"e%#a )i!enog ogani0en' #a#va
,ismo mog)i i)i ,i %e,a)o da "edvidimo 7#a $i)'evima #o'i se da'* odedi%i
samo do# na"ed*'emo #a n'ima i 0i'a se vednos% mo6e "o$eni%i %e#
n'i(ovim "os%i&an'em. Ni'e mi 'asno #a#o ,i d*!%vo mog)o da o"s%ane ,e&
ne#e s)i0ne "eds%ave o "oges*. .va#o $ivi)i&ovano d*!%vo &a(%eva od
6ivi( naa!%a'a ne#e 6%ve * #onT oni( 'o! neo2eni(. O"avdava%i %e 6%ve
o,e/an'em ne#og ,o)'eg sve%a * ,*d*/nos%i "eds%av)'a sve%ovn* "o%iv%e6*
n'i(ovom o"avdan'* * ime ne#e ,o6ans#e "omis)i. Po 1'*i'evim e$ima+
:na0e)o d*ga "ema ,*d*/im naa!%a'ima ne"osedno "ois(odi i& ide'e
"ogesa<
16
. Mog*/e 'e da ovom d*g* i ni'e "o%e,no ne#o o"avdan'e.
U#o)i#o 'es%e+ ne &nam ni &a 'edan d*gi na0in #o'im ,i se on mogao
o"avda%i.
;ime do)a&imo do 0*venog "o,)ema o,'e#%ivnos%i * is%oi'i. Ve/ i sama
ova e0 dovodi * &a,*n* i %a6i odgovoe na ne#a "e%(odna "i%an'a. U
'ednom ani'em "edavan'* e#ao sam da s* d*!%vene na*#e 7a me2* n'ima
i is%oi'a 7nes"o'ive sa %eoi'om sa&nan'a #o'a a&dva'a s*,'e#%a od o,'e#%a i
#o'a &a(%eva 'asno a&gani0en'e i&me2* "osma%a0a i "osma%anog.
Po%e,an nam 'e novi mode) #o'i ,i "oveo a0*na o s)o6enom "o$es*
me2*&avisnos%i i in%ea#$i'e me2* n'ima. Is%oi's#e 0in'eni$e ne mog* da
,*d* "o%"*no o,'e#%ivne+ ,*d*/i da is%oi's#im 0in'eni$ama "os%a'* samo
&a(va)'*'*/i &na0en'* #o'e im is%oi0a "ida'e. O,'e#%ivnos% * is%oi'i 7a#o
,i i da)'e %e,a)o da se s)*6imo %im *s%a)'enim %eminom 7ne "oda&*meva
o,'e#%ivnos% 0in'eni$e+ ve/ 'edino odnosa+ odnosa i&me2* 0in'eni$e i
in%e"e%a$i'e+ i&me2* "o!)os%i+ sada!n'os%i i ,*d*/nos%i. Ni'e "o%e,no da
i&nova navodim a&)oge #o'i s* me nave)i da "o#*!a' "o$en'ivan'a
is%oi's#i( doga2a'a ne#im a"so)*%nim vednosnim mei)om+ #o'e "o0iva
i&van is%oi'e i od n'e 'e ne&avisno+ od,a$im #ao neis%oi's#i. A)i+ "o'am
a"so)*%ne is%ine %a#o2e 'e ne"imeen sve%* is%oi'e 7#ao !%o "e%"os%av)'am
da'e ne"ime7en i sve%* na*#e. Jedino na'"os%i'i vidovi is%oi's#i( is#a&a
mog* se o$eni%i #ao a"so)*%no is%ini%i i)i a"so)*%no neis%ini%i. Na io)e
so8is%i$iani'em nivo*+ is%oi0a #o'i+ na "ime+ os"oava %vdn'* ne#og svog
"e%(odni#a+ "o "avi)* /e 'e o#aa#%eisa%i+ ne #ao a"so)*%no neis%ini%*+ ve/
#ao neade#va%n*+ 'ednos%an* i)i nese/no 8om*)isan*+ i)i+ "a#+ #ao 'edno
g)edi!%e #o'e 'e na#nadno "i#*")'ena ga2 a *0ini)a &as%ae)im i)i
ie)evan%nim. Re/i da'e R*s#a evo)*$i'a "os)edi$a g)*"os%i Ni#o)a'a II i)i
geni'a)nos%i Men'ina+ "o%"*no 'e neade#va%na %vdn'a 7%o)i#o neade#va%na da
nas mo6e naves%i na "oge!ne &a#)'*0#e. A)i+ &a n'* se ne mo6e e/i ni da'e
a"so)*%no "oge!na. Is%oi0a se+ 'ednos%avno+ ne ,avi a"so)*%ima %e vs%e.
Va%imo se 6a)osnom s)*0a'* Ro,insonove sm%i. O,'e#%ivnos% na!eg
is%a6ivan'a ovog doga2a'a ni'e &avisi)a od %oga da )i /emo 0in'eni$e
"o%*ma0i%i na "avi na0in 7one nis* ,i)e dis#*%a,i)ne 7ve/ od a&)i#ovan'a
s%vani( i)i ,i%ni( 0in'eni$a+ &a #o'e smo ,i)i &ain%eesovani+ od oni(
a#$iden%a)ni( 0in'eni$a #o'e smo s)o,odno mog)i da &anemaimo. Ni'e nam
,i)o %e!#o da *s"os%avimo ov* dis%in#$i'*+ "o!%o 'e na!e mei)o i)i %es%
*"oednog &na0a'a+ #ao osnov na!e o,'e#%ivnos%i+ ,i)o nedvosmis)eno i
svodi)o se na e)evan%nos% * odnos* na $i)' !%o smo ga ima)i * vid*+ %'.
sman'en'e ,o'a *desa na "*%*. Is%oi0a* #o'i da'e in%e"e%a$i'e %a#o2e 'e
"o%e,no ne#o mei)o *"oednog &na0a'a+ #o'e 'e is%ovemeno n'egovo
mei)o o,'e#%ivnos%i+ da ,i na"avio dis%in#$i'* na ,i%no i a#$iden%a)no> on
'e %a#o 2e mo6e *s"os%avi%i 'edino na osnov* e)evan%nos%i * odnos* na $i)'
#o'i ima na *m*. A)i+ %o 'e n*6no $i)' #o'i evo)*ia+ "o!%o is%oi'a+ "o "iodi
s%vai+ da'e samo evo)*ia'*/* in%e"e%a$i'* "o!)os%i. K)asi0na "os%av#a
"ema #o'o' ,i "omen* *ve# %e,a)o %*ma0i%i "oseds%vom ne0ega s%o'e
8i#sno i ne"omen)'ivo+ "o%ivna 'e is%oi0aevom is#*s%v*. :Za is%oi0aa<+
#a6e "o8eso 1a%e8i)d+ mo6da "e/*%7no "isva'a'*/i &a se,e 'edn* o,)as%
gde d*gi is%oi0ai ne ,i %e,a)o da ga s)ede+ :'edini a"so)*% 'e "omena<
1J
.
Is%oi's#i a"so)*% ni'e ne!%o * "o!)os%i od 0ega &a"o 0in'emo> on ni'e ni
ne!%o * sada!n'os%i+ 'e 'e 0i%avo sada!n'e a&mi!)'an'e n*6 no e)a%ivno. On
'e ne!%o 'o! nedov!eno+ * "o$es* nas%a'an'a 7ne!%o * ,*d*/nos%i #a #o'o'
se #e/emo+ !%o "o0in'e da &ado,i'a o,)i# * mei #o'om m* se "i,)i
6avamo+ i "od 0i'im *%i$a'em+ %o#om na"edovan'a+ "os%*"no o,)i#*'emo
svo'* in%e"e%a$i'* "o!)os%i. ;o 'e se#*)ana is%ina #o'a s%o'i * "o&adini
e)igi's#og mi%a da /e nam smisao is%oi'e ,i%i o%#iven na dan .%a!nog
s*da. Na!e mei)o ni'e ne#i a"so)*% * s%a%i0#om &na0en'* ne0ega !%o ,i ,i)o
is%o i '*0e+ i danas+ i &a v'e#e v'e#ovaG %a#av a"so)*% ,io ,i in#om"a%i,i)an
sa "iodom is%oi'e. A)i+ on 'es%e a"so)*% * odnos* na na!* in%e"e%a$i'*
"o!)os%i. ;ime se od,a$*'e e)a%ivis%i0#o g)edi!%e "o #o'em 'e 'edna
in%e"e%a$i'a do,a #o)i#o i d*ga+ i)i "o #o'em 'e sva#a in%e"e%a$i'a
do,a &a da%o veme i da%e *s)ove+ i o,e&,ed*'e se mei)o * odnos* na #o'e
/e na!a in%e"e%a$i'a "o!)os%i * #a'n'em is(od* ,i%i "o$en'ena. U"avo
%a' ose/a' &a oi'en%a$i'* * is%oi'i omog*/ava nam da dovedemo * ed i
"o%*ma0imo doga2a'e i& "o!)os%i 7D%o 'e &ada%a# is%oi0aa 7#ao i da
os)o,odimo i ogani&*'emo )'*ds#e "o%en$i'a)e * sada!n'os%i+ ima'*/i na
*m* ,*d*/nos% 7!%o 'e &ada%a# d6avni#a+ e#onomis%a i d*!%veni(
e8oma%oa. .am "o$es+ me2 *%im+ os%a'e "ogesivan i dinami0an. Do#
na"ed*'emo #o& veme+ na! ose/a' smea i na!a in%e"e%a$i'a "o!)os%i
ne"es%ano se men'a'* i evo)*ia'*.
Kad ,i d*go%a'no "osma%an'e i is#eno "omi!)'an'e nave)o )'*de na!eg do,a da *v
de da'e "os%*"ni i sve ve/i a&vo' 'edna#os%i * is%i ma( i "o!)os% i ,*d*/nos% n'i(ove
is%oi'e+ ve/ samo %o o%#i/e "ida)o ,i %ome a&vo'* svo's%vo vo)'e .vevi!n'eg
gos"odaa.
1F
Jedno &na0a'no is%oi's#o "og)av)'e mog)o ,i se na"isa%i na %o 'o! *ve#
nedov !en* %em*. Ma#sa+ #o'i 'e de)io ne#e od 9ege)ovi( in(i,i$i'a *
"og)ed* "edvi 2an'a ,*d*/nos%i i "evas(odno nas%o'ao da svo'e *0en'e
0vs%o *%eme)'i na doga 2a'ima i& "o!)os%i+ sama "ioda %eme #o'* 'e
o,a2ivao nagna)a 'e da svo' a"so)*% ,es#)asnog d*!%va "o'e#%*'e *
,*d*/nos%. 1'*i 'e svo'* ide'* "ogesa o"isao na "oma)o ne&ga"an na0in+
a)) o0i%o * is%o' namei+ #ao :%eoi'* #o'a o,*(va%a sin%e&* "o!)os%i i
"edvi2an'e ,*d*/nos%i<
19
. Is%oi0ai+ #a6e Nemi'e * 'edno' sa0*na%o
"aado#sa)no' e0eni$i+ #o'* #asni'e+ "o svom o,i0a'*+ i)*s%*'e ,o'nim
"imeima+ :&ami!)'a'* "o!)os% i se/a'* se ,*d*/nos%i<
H0
. Jedino ,*d*/nos%
nam mo6e da%i #)'*0 &a in%e"e%a$i'* "o!)os%i+ i 'edino ,i se * %om smis)*
da)o govoi%i o ne#o' #a'n'o' o,'e#%ivnos%i * is%oi'i. Bin'eni$a da "o!)os%
osve%)'ava ,*d*/nos% * mei #o'om ,*d*/nos% osve%)'ava "o!)os%+ * is%i ma(
'e i o"avdan'e i o,'a!n'en'e is%oi'e.
Na !%a %o onda mis)imo #ada ne#og is%oi0aa (va)imo &,og
o,'e#%ivnos%i+ i)i #ada #a6emo da 'e ne#i is%oi0a o,'e#%ivni'i od d*gogE
O0i%o %ime ne mis)imo samo da on navodi %a0ne 0in'eni$e+ ve/+ "e+ da ,ia
one "ave 0in'eni$e> d*gim e$ima+ da "imen'*'e is"avna mei)a "i
"o$eni n'i(ovog &na0a'a. Kada &a ne#og is%oi0aa #a6emo da 'e o,'e#%ivan+
0ini mi se da %ime "oda&*mevamo dve s%vai. Kao "vo+ "oda&*mevamo
da 'e on * s%an'* da is#oa0i i& o#via 'ednog ogani0enog vi2en'a #a#vo m*
name/e so"s%veni "o)o6a' * d*!%v* i is%oi'i 7ova s"oso,nos%+ #ao !%o sam
na"omen*o * 'ednom ani'em "edavan'*+ de)imi0no &avisi od %oga #o)i#o 'e
on * s%an'* da s"o&na svo'* *s)ov)'enos% %a#vim "o)o6a'em+ i)i+ %a0ni'e+ od
s"oso,nos%i da s"o&na nemog*/nos% "os%i&an'a "o%"*ne o,'e#%ivnos%i. Kao
d*go+ "oda&*mevamo da'e * s%an'* da svo'e vi2en'e "o'e#%*'e * ,*d*/nos%
#a#o ,i %ime s%e#ao d*,)'i i "os%o'ani'i *vid * "o!)os% od oni( is%oi0aa 0i'e 'e
sag)edavan'e "o!)os%i * "o%"*nos%i *s)ov)'eno n'i(ovom a#%*e)nom si%*a$i'om.
Danas ni'edan is%oi0a ne ,i ,io s"eman da "ode)i E#%onovo *veen'e o
mog*/nos%i "isan'a ne#e :#ona0ne is%oi'e<. A)i+ "o'edini is%oi0ai "i!* is%oi'e
#o'e s* d*gove0ni'e i as"o)a6* sa ne!%o vi!e %a#vi( #ona0ni( i o,'e#%ivni(
svo's%ava nego ne#i d*gi> %o s* is%oi0ai #o'i+ da %a#o #a6em+ as"o)a6*
d*goo0ni'im vi2en'em "o!)os%i i ,*d*/nos%i. Is%oi0a "o!)os%i mo6e da se
"i,)i6i o,'e#%ivnos%i 'edino * mei #o'om se "i,)i6ava a&*mevan'* ,*d*/nos%i.
Kada sam * 'ednom od "e%(odni( "edavan'a govoio o is%oi'i #ao di'a)og*
i&me2* "o!)os%i i sada!n'os%i+ %e,a)o 'e+ da#)e+ da %o na&ovem di'a)ogom i&me2*
doga2a'a i& "o!)os%i i ,*d*/i( $i)'eva #o'i se "ogesivno *#a&*'* "ed nama.
Is%oi0aeva in%e"e%a$i'a "o!)os%i+ n'egov i&,o onoga s%o'e &na0a'no i
e)evan%no+ evo)*ia * (od*+ "a%e/i %o "ogesivno 'av)'an'e novi( $i)'eva. Da se
"os)*6imo na'"os%i'im "imeomG sve do%)e do# se 0ini)o #a#o 'e g)avni $i)'
eg*)isan'e *s%avni( s)o,oda i "o)i%i0#i( "ava+ is%oi0a 'e "o!)os% %*ma0io *
*s%avo%vonim i "o)i%i0#im #a%egoi'ama. Kada s* e#onoms#i i d*!%veni $i)'evi
"o0e)i da &amen7'*'* *s%avo%vone i "o)i%i0#e+ is%oi0a se o#en*o e#onoms#o' i
d*!%veno' in%e"e%a$i'i "o!)os%i. Ne#i s#e"%i# ,i sa dos%a osnova mogao da
"ime%i #a#o nova in%e"e%a$i'a ni "o 0em* ni'e ,i)a is"avni'a od s%ae> sva#a 'e
,i)a is"avna &a svo'e veme. Pa i"a#+ s o,&iom da ,av)'en'e e#onoms#im i
d*!%venim $i)'evima "eds%av)'a s)o,odo*mni'* i na"edni'* 8a&* )'*ds#og
a&vo'a od ,av)'en'a "o)i%i 0#im i *s%avo%vonim "i%an'ima+ &a e#onoms#* i
d*!%ven* in%e"e%a$i'* is%oi'e ,i se mog)o e/i da o)i0ava 'edn* na"edni'*
is%oi's#* 8a&* od 0is%o "o)i%i0#e in%e"e%a$i'e. .%aa in%e"e%a$i'a ni'e od,a0ena+
ve/ 'e "id*6ena novo' #o'a '* 'e * me2*vemen* is%isn*)a. Is%oioga8i'a 'e
"ogesivna na*#a * %om smis)* !%o nas%o'i da nam d sve !ie i d*,)'e *vide * %o#
doga2a'a #o'i 'e i sin "ogesivan. ;o sam imao na *m* #ada sam e#ao da nam 'e
"o%e,an :#ons%*#%ivan "og)ed na "o!)os%<. .avemena is%oioga8i'a se %o#om
"o%e#)a dva ve#a &asniva)a na ovo' dvos%*#o' vei * "oges i ,e& n'e ne ,i mog)a
da o"s%ane+ "o!%o 'o' 'e ova dava)a mei)a "o$ene+ mog*/nos% da a&)i#*'e i&me2*
ea)nog i a#$iden%a)nog. U 'ednom a&govo* #o'i 'e vodio "ed #a' 6ivo%a+ Ge%e
'e ova' Godi'ev 0vo "e7se#ao na "oma)o g*, na0inG
Kada se ne#o do,a "imi0e svom #a'*+ sva s%em)'en'a s* s*,'e#%ivna> i o"e%;#ada
sa&eva'* *s)ovi &a nas%ana# nove e"o(e+ sva s* s%em)'en'a o,'e#%ivna.
H1
Ni#o ni'e d*6an da ve*'e ni * ,*d*/nos% is%oi'e+ ni * ,*d*/nos% d*!%va. Ma#o
'e mog*/e da na!e d*!%vo ,*de *ni!%eno i)i da )agano is%*ne+ a da is%oi'a i&nova
s#)i&ne * %eo)ogi'* 7odnosno+ da se od i&*0avan'a )'*ds#i( dos%ign*/a "e%voi *
i&*0avan'e ,o6ans#i( namea 7i)i+ "a#+ * )i%ea%** 7odnosno+ da se "e%voi *
is"edan'e "i0a i )egendi )i!eni( smis)a i)i sv(e. A)i+ %o vi!e ne/e ,i%i
is%oi'a * onom &na0en'* #a#vo 'e ima)a "o%e#)i( H00 godina.
Peos%a)o mi 'e 'o! da se "o&a,avim onom "o&na%om i "o"*)anom
&ame#om #o'a se s%av)'a sva#o' %eoi'i #o'a #ona0no mei)o "i dono!en'*
is%oi's#i( s*dova %a6i * ,*d*/nos%i. ;a#va ,i %eoi'a+ #a6e se+
"oda&*meva)a da'e *s"e( osnovno mei)o "o$ene+ i da+ a#o ne!%o ve/ ni'e
do,o samim %im !%o se desi)o+ onda 'e ,aem do,o sve ono !%o /e se desi%i.
Za "o%e#)i( H00 godina+ ve/ina is%oi0aa ne samo da'e s)edi)a sme #o'im
se is%oi'a #e/e+ ve/ 'e svesno i)i nesvesno veova)a #a#o 'e %a' sme *
$e)ini g)edano is"avan+ i #a#o se )'*ds#i od #e/e od )o!eg #a ,o)'em+
odo&do navi!e. Is%oi0a ni'e samo "e"o&navao %a' sme+ ve/ ga 'e i
odo,avao. Vednosna "o$ena #o'om se s)*6io * svom "is%*"* "o!)os%i
ni'e ,i)a samo oda& %o#a #o'im se is%oi'a #e%a)a+ ve/ i oda& n'egovi(
so"s%veni( moa)ni( o"ede)'en'a * odnos* na %a' %o#. Navodna di(o%omi'a
na + 'es%e< i :%e,a)o ,i<+ na 0in'eni$e i vednos%i+ %ime 'e a&e!ena. 1i)o 'e %o
o"%imis%i0#o g)edi! %e+ "oi&vod 'ednog do,a #o'e 'e sa nadmo/nim
samo"o*&dan'em g)eda)o na ,*d* /nos%> vigov$i i )i,ea)i+ (ege)i'an$i i
ma#sis%i+ %eo)o&i i a$iona)is%i+ os%a)i s* m* "od'edna#o veni+ na vi!e i)i
man'e o%voen na0in. ;o#om "o%e#)i( H00 godina+ on se+ ,e& mnogo
"e%eivan'a+ mogao sma%a%i &vani0no "i(va/enim i "e7/*%nim odgovoom
na "i%an'e :D%a 'e is%oi'aE< Rea#$i'a na n'ega *s)edi)a 'e sa nas%*"an'em
savemenog do,a &e,n'e i "esimi&ma+ #o'e 'e !iom o%voi)o va%a %eo)o&ima
#o'i smisao is%oi'e %a6e i&van is%oi'e+ i s#e"%i$ima #o'i * is%oi'i ne na)a&e
ni#a#av smisao. .a svi( s%ana i na"adno g)asno nas *veava'* #a#o 'e
di(o%omi'a na +'es%e< i :%e,a)o ,i< de8ini%ivna+ i #a#o se ne mo6e a&e!i%i
7#a#o se :vednos%i< ne mog* i&vodi%i i& :0in'eni$a<. Po mom mi!)'en'*+ %o
'e )a6an "*%o#a&. Pog)eda'mo #a#o s* se "o'edini is%oi0ai+ vi!e7man'e
nas*mi0no oda,ani+ i&'a!n'ava)i "o ovom "i%an'*.
Gi,on o"avdava "o&ama!an "os%o #o'i 'e * svom de)* "osve%io
"o,edama is)ama+ 0in'eni$om da :s)ed,eni$i M*(amedovi 'o! *ve# d6e *
*#ama d6avno i ves#o 6e&)o oi'en%a)nog sve%a<. A)i+ doda'e on+ :is%i %*d
,i ,i)o ,e&vedno %o! i%i na (ode div)'a#a #o'e s* se+ od sedmog do
dvanaes%og ve#a+ s"*!%a)e sa s#i%7s#i( avni$a<+ "o!%o i( 'e :ve)i0ans%vo
vi&an%i's#og "es%o)a od,i)o i "e6ive)o n'i(ove ,e&g)ave na"ade<
HH
. Ovo se
ne 0ini %a#o nea&*mnim. Is%oi'a 'e+ ve/im de7)om+ &a"is o onome !%o s*
)'*di *0ini)i+ a ne o onome !%o s* "o"*s%i)i da *0ineG * %om "og)ed*+ ona 'e
n*6no "i0a o *s"e(*. Po8eso ;oni @;a-nePA na"omin'e #a#o is%oi0ai
da'* :"ivid n*6nos%i< "os%o'e/em "oe%#* :i&v)a0e/i * "vi ")an one si)e
#o'e s* odne)e "o,ed*+ a g*a'*/i * &a"e/a# one #o'e s* doga2a'i "og*%a)i<
HL
. A)i+ ne sas%o'i )i se * %ome+ na i&ves%an na0in+ s*!%ina is%oiBaevog
"o&ivaE Is%oi0a ne sne da "o%$en'*'e "o%ivn* s%an*> on ne sne da
"o,ed* "eds%av)'a #ao )a# "osao *#o)i#o se adi)o o i&i0no' si%*a$i'i. Pone#ad
s* "o,edeni * "od'edna#o' mei do"ine)i #ona0nom is(od* #ao i "o,edni$i.
.va#om is%oi0a* s* osve mis)i do,o "o&na%e. A)i+ is%oi0a se+ #ad se sve *&me
* o,&i+ i"a# &anima &a one #o'i s*+ ,i)i "o,edni$i i)i "oa6eni+ ne!%o "os%ig)i. Ja
ne va6im &a ne#og "o&navao$a is%oi'e #i#e%a. I"a#+ "e%"os%av)'am da s* n'ene
s%ani$e #$a%e imenima oni( #o'i s* "os%ig)i na',o)'e e&*)%a%e+ a ne oni( #o'i s*
e)iminisani i& da)'eg nadme%an'a. 9ege)ov 0*veni is#a& da ,i * is%oi'i :%e,a)o da
"o#)an'amo "a6n'* 'edino onim naodima #o'i s* &asnova)i ne#* d6av*<
H3
+ s
"avom 'e #i%i#ovan &,og is#)'*0ivos%i #o'om se "ida'e va6nos% samo 'edno'
8omi d*!%vene ogani&a$i'e i *%ie "*% odva%nom o,o6avan'* d6ave. A)i+
na0e)no g)edano+ ono !%o 9ege) nas%o'i da #a6e 'es%e %a0no i ods)i#ava "o&na%*
dis%in#$i'* na "eis%oi'* i is%oi'*> 'edino oni naodi #o'i s* *s"e)i da svo'e
d*!%vo * i&vesno' mei ogani&*'*+ "es%a'* da ,*d* "imi%ivni div)'a$i i s%*"a'* *
is%oi'*. Ka)a') 'e 88<ran%uskoj re*o,u%iji na&vao M*'a UV7og :o%e)ov)'en'em
sve%s#og so)e$i&ma<W. Ova e0eni$a m* se o0i%o veoma svide)a+ "o!%o '* 'e #asni'e
do"*nio * 'ednom d*6em "as*s*G
Ka#vo 'e %o novo+ *nive&a)no i v%og)avo #e%an'e 7ins%i%*$i'a+ d*!%veni(
s"oa&*ma+ "o'edina0ni( *mova 7#o'i s* ne#ada de)ova)i *s#)a2eno+ a sada se ma(ni%o
,oe i *&a'amno sa%iaE ;o 'e ne*mi%ni as"ad sve%s#og so)e$i&ma+ #o'i na #a'* "*$a "o
svim !avovima.
H4
Ki%ei'*m 'e 'o! 'ednom is%oi's#iG ono !%o 'e 'edno' e"o(i "is%a'a)o+ &a d*g*
se "o#a&a)o #ao so)e$i&am+ i #ao %a#vo 'e ,i)o os*2eno. Ba# i se Isai'a 1e)in+
#ada se s"*s%i sa visina 8i)o&o8s#e a"s%a#$i'e da ,i a&mo%io #on#e%na is%oi's#a
&,ivan'a+ i&g)eda da se "i#)an'a ovom s%anovi!%*. U adio7emisi'i emi%ovano'
ned*go "o o,'av)'ivan'* n'egovog eseja !storijska nuEnost, on 'e "o(va)io
1i&ma#a+ *"#os ne#i( n'egovi( moa)ni( nedos%a%a#a+ #ao :geni'a< i :i&vs%an
"ime 'ednog "o)i%i0aa i& "o!)og ve#a #o'i 'e as"o)agao na've/im mo/ima
"o)i%i0#og as*2ivan'a<+ s*"o%s%av)'a'*/i ga * %om "og)ed* )i0nos%ima "o"*%
a*s%i's#og Jo7&e8a II+ Ro,es"'ea+ Men'ina i 9i%)ea+ #o'i nis* *s"e)i da ea)i&*'*
:svo'e "o&i%ivne $i)'eve<. Na)a&im da'e ova#va o$ena dos%a 0*dna. A)i+ %en*%no
me &anima me7i)o "o$en'ivan'a. 1i&ma# 'e+ #a6e se Isai'a+ "o&navao ma%ei'a)
sa #o'im 'e adio> os%a)i s* ,i)i &avedeni a"s%a#%nim %eoi'ama #o'e s* oman*)e.
Po*#a g)asi da :do ne*s"e(a do)a&i *s)ed o"ian'a onome !%o na',o)'e *s"eva...
samo &a%o da ,i se *dovo)'i)o ne#om sis%ems#om me%od* i)i na0e)* #o'e "o)a6e
"avo na *nive&a)no va6en'e<
H6
. D*gim e$ima+ mei)o "i is%oi's#om
"o$en'ivan'* ni'e ne#o :na0e)o #o'e "o)a6e "avo na *nive&a)no va6en'e<+ ve/
:ono !%o na',o)'e *s"eva<. Ne"o%e,no 'e nag)a!ava%i #a#o #i%ei'*m :onoga
!%o na',o)'e *s"eva< ne "imen'*'emo is#)'*0ivo "i ana)i&ian'* "o!)os%i.
A#o ,i vam ne#o e#ao da sma%a #a#o ,i+ * %en*%no' si%*a$i'i+ *'edin'en'e
Ve)i#e 1i%ani'e sa .'edin'enim Amei 0#im D6avama * 'edn* d6av* sa
'edins%venim s*veeni%e%om ,i)o "o6e)'no+ mog)i ,is%e %o da "i(va%i%e #ao
a&*mno g)edi!%e. A#o ,i ova' &a%im e#ao #a#o 'e *s%avna mona(i'a
"o6e)'ni'i o,)i# v)adavine od "edsedni0#e demo#a%i'e+ o"e% ,is%e %o
"i(va%i)i #ao ne!%o a&*mno. A)i+ "e%"os%avimo da vam on %ada #a6e #a#o
'e od)*0io da "o#ene #am"an'* &a *'edin'en'e dve &em)'e "od ,i%ans#om
#*nom> veova%no ,is%e m* odgovoi)i da samo *)*do %a$i veme. A#o
,is%e 6e)e)i da m* &a %o navede%e a&)oge+ moa)i ,is%e da m* s%avi%e do
&nan'a #a#o se o "i%an'ima s)i0ne "iode ne as"av)'a na ,a&i ne#i( o"!%i(
na0e)a+ ve/ na ,a&i n', (ave "imen)'ivos%i * da%im is%oi's#im o#o)nos%ima>
mo6da ,is%e 0a# "o0ini)i sm%ni ge( "omin'an'em is%oi'e sa ve)i#im s)ovom
I+ e#av!i m* #a#o 'e Is%oi'a "o%iv n'ega. Posao "o)i%i0aa 'e da vodi
a0*na ne samo o onome s%o'e moa)no i)i %eoi's#i "o6e)'no+ ve/ i o
odnosima snaga #o'e "os%o'e * sve%*+ #ao i na0inima #o'ima se osve mog*
*smeava%i i mani"*)isa%i+ * $i)'* ma#a i de)imi0nog os%vaen'a svo'i(
$i)'eva. .ve "o)i%i0#e od)*#e #o'e donosimo * s#)ad* sa svo'om
in%e"e%a$i'om is%oi'e &asniva'* se na %om #om"omis*. Ba# i sama na!a
in%e"e%a$i'a is%oi'e &asnovana 'e na is%om #om"omis*. Nema ni0eg
"oge!ni'eg od *s"os%av)'an'a ne#og navodno a"s%a#%nog mei)a "o6e)'nos%i
i s*2en'a "o!)os%i na osnov* n'ega. Re0 :*s"e(<+ #o'a 'e &ado,i)a ne#e
ms#e #ono%a$i'e+ %e,a)o ,i sva#a#o &ameni%i ne*%a)ni'om sin%agmom
:onoga !%o na',o)'e *s"eva<. Po!%o sam %o#om ovi( "edavan'a vi!e "*%a
imao "i)i#e da se s*"o%s%avim g)edi!%ima sea Isai'e 1e)ina+ dago mi'e !%o
ovo i&)agan'e mog* da o#on0am 'ednim s%anovi !%em "o "i%an'* #o'eg smo
sag)asni.
Me2*%im+ *sva'an'e #i%ei'*ma :onoga !%o na',o)'e *s"eva< nima)o ne
o)a#! ava ni%i "o'ednos%av)'*'e n'egov* "imen*. ;o ni'e #i%ei'*m #o'i ,i
"ogodovao dono!en'* od)*#a na "e0a$ i)i aminovao "os%o'e/e s%an'e s%vai.
Is%oi'a &na &a mnoge ve)i#e ne*s"e(e. Is%oi'a "i&na'e ono !%o ,i( na&vao
:odgo2enom ea)i&a$i'om<G &a ne!%o !%o se danas 0ini ne*s"e(om mo6e se
is"os%avi%i da'e da)o ,i%an do"inos ne#om ,*d*/em dos%ign*/* 7"o"*%
"oo#a #o'i se a2a'* "e svog vemena. U s%vai+ 'edna od "ednos%i ovog
#i%ei'*ma * odnos* na #i%ei'*m ne#og navodno ne"omen)'ivog i
*nive&a)nog na0e)a+ sas%o'i se * %ome !%o od nas mo6 e da %a6i da odgodimo
dono!en'e s*da i)i da ga "eis"i%amo * sve%)os%i doga2a'a #o'i se 'o! nis*
odiga)i. P*don @Po*d(onA+ #o'i se "o "o%e,i "o&ivao na a"s%a#%na
moa)na na0e)a+ o"os%io 'e %oupdAetat @d6avni *da>NE.NE.A Na"o)eon* III+
na#on !%o 'e ova' ve/ ,io *s"e!no o#on0an> Ma#s+ #o'i 'e od,a$ivao
#i%ei'*m ne#i( a"s%a#%ni( moa)ni( na0e)a+ os*dio 'e P*dona &,og %og
"a!%an'a. G)edano i& na!e is%oi's#e "es"e#%ive+ veova%no ,ismo se s)o6i)i
da 'e P*don "oge!io+ a da'e Ma#s ,io * "av*. 1i&ma#ova de)a mog)a ,i
da nam "os)*6e #ao od)i 0no "o)a&i!%e &a is%a6ivan'e ovog "o,)ema
is%oi's#e "o$ene> mada "i(va%am se Isai'in #i%ei'*m :onoga !%o na',o)'e
*s"eva<+ 'o! *ve# sam &,*n'en s*6enim vemens#im o#viima * #o'ima se on
&adovo)'ava da ga "imen'*'e. Da )i'e ono !%o 'e 1i&ma# s%voio &ais%a *s"e)oE Ja
,i( "e e#ao da 'e dove)o do ogomne nese/e. ;o ne &na0i da mi 'e namea da
o#ivim 1i&ma#a #o'i 'e s%voio nema07#i Ra'(+ i)i mas* Nema$a #o'i s* ga
"i6e)'#iva)i i "omog)i da ,*de s%voen. I"a#+ #ao is%oi0a+ d*6an sam da "os%avim
mnoga "i%an'a. Da )i 'e do nese/nog is(oda do!)o &,og ne#i( s#iveni( mana #o'e
s* "os%o'a)e * samo' s%*#%*i Ra'(aE I)i &a%o !%o ga'e ne!%o * *n*%a!n'im
"i)i#ama #o'e s* dove)e do n'egovog nas%an#a *smei)o #a samo"o%vdivan'* i
agesivnos%iE I)i+ "a#+ &a%o !%o 'e+ * 0as* #ada 'e Ra'( s%voen+ evo"s#a i sve%s#a
"o&oni$a ,i)a %a#o "e%"ana+ a e#s"an&ivne %e6 n'e med* "os%o'e/im ve)i#im
si)ama %a#o sna6ne+ da'e "o'ava 'o! 'edne e#s"an&ivne ve)i#e si)e ,i)a dovo)'na da
"oi&vede s*#o, i 0i%av sis%em s*!i do %eme)'aE U s)*0a'* da "i(va%imo "os)edn'*
(i"o%e&*+ 1i&ma# i nema0#i naod ne ,i se mog)i sma%a%i odgovonim+ i)i 'edino
odgovonim+ &a nese/* #o'a 'e *s)edi)aG ne mo6e%e #ivi%i "os)edn'* #a" #o'a 'e
"e)i)a 0a!*. I"a#+ o,'e#%ivna "o$ena 1i7&ma#ovog de)a i n'egovi( e&*)%a%a i
da)'e 0e#a na ne#og is%oi0aa #o'i se ,avi %im "i%an'ima+ a 'a nisam ,a! *veen da
'e ve/ #*$n*o 0as #ada ,i on mogao da na sva#o od n'i( d de8ini%ivan odgovo.
Re#ao ,i( da'e is%oi0a i& 19H07i( ,io ,)i6i o,'e#%ivno' "o$eni doga2a'a od
is%oi0aa i& 1FF07i(+ a da 'o' 'e savemeni is%oi0a ,)i6i od is%oi0aa i& 19H07i(>
is%oi0a i& H000. godine mogao ,i da ,*de 'o! o,'e#%ivni'i. Ovo ide * "i)og mo'e
(i"o%e&e "o #o'o' o,'e#%ivnos% * is%oi'i ne "o0iva i ne mo6e da "o0iva na ne#om
8i#snom i ne"omen)'ivom mei)* "o7$ene #a#vo "os%o'i ovde i sada+ ve/ samo
na mei)* #a#vo /e va6i%i * ,*d*/nos%i i #o'e evo)*ia * mei #o'om is%oi'a
na"ed*'e. Is%oi'a &ado,i'a smisao i o,'e#%ivnos% samo onda #ada *s"os%avi
#o(een%an odnos i&me2* "o!)os%i i ,*d*/nos%i.
Ra&mo%imo sada on* navodn* di(o%omi'* na 0in'eni$e i vednos%i. Vednos%i
se ne mog* i&vodi%i i& 0in'eni$a. Ova' is#a& 'e * i&vesno' mei %a0an+ a)) 'e *
i&vesno' mei i ne%a0an. Dovo)'no 'e da samo "eis"i%a%e sis%eme vednos%i #o'i s*
*va6avani * ma #o'em "eiod* i)i ma #o'o' &em)'i+ da ,is%e *vide)i * #o'o' mei s*
oni ,i)i *s)ov)'eni "os%o'e/im o#*6en'em. U 'ednom ani'em "edavan'* s#en*o
sam "a6n'* na "omen* is%oi's#e sad6ine ne#i( e$i sa vednosnim #ono%a$i'ama
"o"*% s)o,ode+ 'edna#os%i i)i "avde. U&mimo+ na "ime+ (i!/ans#* $#v*+ #ao
ins%i%*$i'* #o'a se "evas(odno ,avi "o"agian'em moa)ni( vednos%i. U"oedi%e
vednos%i anog (i!/ans%va sa onima sedn'eve#ovne ims#e $#ve+ i)i vednos%i
sedn'eve#ovne ims#e $#ve sa onima "o%es%an%s#i( $#vi i& deve%naes%og ve#a.
I)i+ *"oedi%e vednos%i #a#ve danas "omovi!e+ na "ime+ (i!/ans#a $#va *
D"ani'i+ sa vednos%ima #o'e "omovi!* (i!/ans#e $#ve * .'edin'enim
D6avama. Osve a&)i#e * vednos%ima "ois(ode i& a&)i0i%i( is%oi's#i( o#o)nos%i+
,o)'e e/i+ 0in'eni$a. Pise%imo se oni( is%oi's#i( 0in'eni$a #o'e s* * "o%e#)om
ve#* *s)ovi)e nas%ana# o"s%va i)i asn* ne'edna#os% i)i e#s")oa%a$i'* de0i'e adne
snage 7!%o 'e %ada sma%ano moa)no ne*%a)nim i)i o"avdanim 7da ,i danas+
genea)no *&ev+ "os%a)o nemoa)no. ;vdn'a da se vednos%i ne mog* i&vodi%i i&
0in'eni$a+ * na'man'* *#* 'e 'ednos%ana i navodi na "oge!ne &a#)'*0#e.
Po#*!a'mo da "eo#enemo %o %vdn'*. Bin'eni$e se ne mog* i&vodi%i i& vednos%i.
Ovo 'e done#)e %a0no+ a)) %a#ode mo6e da nas &avaa+ %a#o da i&is#*'e ne#a ,)i6a
ode2 en'a. Kada 6e)imo da se *"o&namo sa 0in'eni$ama+ "i%an'a #o'a
"os%av)'amo+ a %ime i odgovoi #o'e do,i'amo+ mo%ivisani s* na!im sis%emom
vednos%i. Peds%ava o 0in'eni$ama i& na!eg o#*6en'a *s)ov)'ena 'e na!im
vednos%ima+ odnosno+ #a%egoi'ama "oseds%vom #o'i( "is%*"amo 0in'eni$ama>
%a#va "eds%ava "os%a'e 'edna od va6ni( 0in'eni$a #o'e ,i %e,a)o da *&memo *
o,&i. Vednos%i *)a&e * 0in'eni$e i n'i(ov s* ,i%an deo. Vednos%i #o'e *sva'amo
,i%an s* deo na!eg *s%o's%va #ao )'*ds#i( ,i/a. Vednos%i nam "oma6* da se
"i)agodimo svom o#*6en'*+ da %o o#*6en'e "i)agodimo se,i i da n'ime
ov)adamo na na0in #o'i 'e od is%oi'e na"avio svedo0ans%vo "ogesa. A)i+
dama%i&*'*/i ov* ,o,* 0ove#a sa svo'im o#*6en'em+ ne ,i %e,a)o da
"os%av)'amo ve!%a0#e an%i%e&e ni%i da *vodimo ve!%a0#a a&dva'an'a na 0in'eni$e i
vednos%i. Is%oi's#i "oges se os%va*'e #o& *&a'amn* &avisnos% i *&a'amno
de)ovan'e 0in'eni$a i vednos%i. O,'e#%ivan is%oi0a 'e ona' #o'i *s"eva da
na'd*,)'e "oni#ne * %a' e$i"o0an "o$es.
Odgovo na "o,)em 0in'eni$a i vednos%i da'e nam sva#ida!n'a *"o%e,a e$i
:is%ina< 7e$i #o'a o,'edin'*'e sve% 0in'eni$a i sve% vednos%i+ a na0in'ena 'e od
n'i(ovi( &a'edni0#i( e)emena%a. Ovo ni'e ne#a idiosin#a&i'a eng)es#og 'e&i#a. .ve
e$i &a is%in* * omans#im 'e&i$ima+ nema0#o /ahrheit, *s#o pra*da
6T
, "osed*'*
is%* dvo'n* "iod*. Bini se da sva#i 'e&i# i&is#*'e %o e0 &a is%in* #o'a ni'e samo
%vdn'a o 0in'eni$i i ni'e samo vednosna o$ena+ ve/ * se,i sad6i o,a e)emen%a.
Mo6da 'e %o !%o sam o%i!ao * Mondon "o!)e nede)'e 0in'eni$a. Pod *o,i0 a'enim
o#o)nos%ima+ ne ,is%e %o na&va)i is%inomG %a' doga2a' 'e )i!en ma #a#vog
vednosnog &na0en'a. . d*ge s%ane+ #ada se o0i *%eme)'i%e)'i .'edin'eni( D6ava
* De#)aa$i'i ne&avisnos%i "o&iva'* na o0evidn* is%in* da s* svi )'*di o2eni
'edna#i+ mo6e vam se *0ini%i da vednosno &na0en'e osve %vdn'e odnosi "evag*
nad 0in'eni0nim+ %e da se+ "o %om osnov*+ mo6e doves%i * "i%an'e n'ena is%ini%os%.
Negde i&me2* ova dva "o)a 7sevenog "o)a 0in'eni$a )i!eni( va6nos%i i '*6nog
"o)a vednosni( is#a&a #o'i se 'o! *"in'* da se "e%voe * 0in'eni$e 7)e6i "od*0'e
is%oi's#e is%ine. Is%oi0a+ #ao !%o sam e#ao * svom "vom "edavan'*+ na)a&i
avno%e6* i&me2* 0in'eni$e i in%e"e%a$i'e+ i&me2* 0in'eni$e i vednos%i. On ne
mo6e da i( a&dvo'i. Mo6da ,ismo * ne#om s%a%i0nom sve%* ,i)i "in*2eni da
o,&nanimo as#id i&me2* 0in'eni$e i vednos%i. A)i+ * s%a%i0nom sve%* is%oi'a ne ,i
ima)a ni#a#vog smis)a. Po svo'o' "iodi+ is%oi'a 'e "omena+ #e%an'e+ i)i 7a#o
nema%e "imed,i na %o s%aovems#* e0 7"oges.
Na #a'* se va/am E#%onovom o"is* "ogesa #ao :na*0ne (i"o%e&e na ,a&i
#o'e ,i %e,a)o "isa%i is%oi'*<. A#o vam 'e "o vo)'i+ is%oi'* mo6e%e "e%voi%i *
%eo)ogi'*+ %a#o !%o /e%e &na0en'e "o!)os%i *0ini%i &avisnim od ne#e
vanis%oi's#e i nada$iona)ne si)e. A#o vam 'e "o vo)'i+ mo6e%e 'e "e%voi%i *
)i%ea%** 7&,i#* "i0a i )egendi o "o!)os%i+ )i!en* smis)a i)i &na0en'a.
Is%oi'* * "avom smis)* %e e$i mog* "isa%i 'edino oni #o'i ose/a' &a
oi'en%a$i'* %a6e i na)a&e * is%oi'i samo'. Veovan'e da smo odne#*d s%ig)i
,)is#o 'e "ove&ano sa veovan'em da ne#*da idemo. D*!%vo #o'e 'e
i&g*,i)o ve* * s"oso,nos% na"edovan'a #a ,*d*/nos%i+ *,&o /e "es%a%i da
"o#)an'a "a6n'* svom na"edovan'* * "o!)os%. Kao !%o sam e#ao na
"o0e%#* "vog "edavan'a+ na!e g)edi!%e na is%oi'* oda& 'e na!eg g)edi!%a
na d*!%vo. .ada se va/am "o0e%#* #a#o ,i( o,&nanio svo'* ve* * ,*d*
/nos% d*!%va i ,*d*/nos% is%oi'e.

6. O1ZORJE KOJE .E DIRI
Peds%ava o is%oi'i #ao ne#om #on%in*ianom "o$es* #e%an'a * #o'em
s*de)*'e i sam is%oi0a+ a #a#v* sam i&)o6io %o#om ovi( "edavan'a+
i&g)eda da me o,ave&*'e na i&no!en'e ode2eni( &a#)'*0a#a o mes%* is%oi'e i
is%oi0aa * na!em vemen*. Qivimo * e"o(i * #o'o' 7ni#a#o "o "vi "*% *
is%oi'i 7"oo0ans%va sve%s#e #a%a#)i&me )e,de * va&d*(* i %e!#o o"%ee/*'*
sva#oga od nas. ;a#ve ma0ne "ogno&e ne mog* se ni do#a&a%i ni
o"ovgn*%i. A)i+ one s*+ * sva#om s)*0 a'*+ da)e#o man'e i&vesne od
"ogno&e da /emo svi *me%i+ "a+ "o!%o nas i&vesnos% o,is%in'avan'a %e
"ogno&e nima)o ne s"e0ava da "avimo ")anove &a ,*d* /nos%+ 'a /* na
s)i0an na0in govoi%i o sada!n'os%i i ,*d*/nos%i na!eg d*!%va+ "o)a&e/i od
"e%"os%av#e da /e se ova &em)'a 7i)i+ a#o ne ona+ onda ,aem ve/i deo sve%a
7i&,avi%i od svi( neda/a #o'e 'o' "e%e+ i da /e se is%oi'a i"a# nas%avi%i
.edinom dvadese%og ve#a+ * sve%* 'e do!)o do d*,o#i( i da)e#ose6ni(
"o7mena #a#ve nis* &a,e)e6ene 'o! od "o"as%i .edn'eg ve#a i *daan'a
%eme)'a modenom sve%* * "e%naes%om i !esnaes%om ve#*. Ova "omena 'e+
* #a'n'em is(od*+ sva#a#o ,i)a e&*)%a% na*0ni( o%#i/a i "ona)a&a#a+
n'i(ove sve !ie "imene+ #ao i a&vo'a #o'i 'e i& n'i(+ "osedno i)i
ne"osedno+ "ois%e#ao. Na'*o0)'ivi'i vid %e "omene og)eda se * d*!%veno'
evo)*$i'i #o'a ,i se mog)a *"oedi%i sa onima #o'e s*+ %o#om "e%naes%og i
!esnaes%og ve#a+ o,e)e6i)e *s"on na v)as% nove #)ase &asnovane na
8inansi'ama i %govini+ a #asni'e i na a&vo'* ind*s%i'e. Nova s%*#%*a na!e
ind*s%i'e i nova s%*#%*a na!eg d*!%va odve/ s* s)o6eni "o,)emi da ,i( se
n'ima+ na ovom mes%*+ de%a)'ni'e ,avio. A)i+ ova "omena ima)a 'e dva
as"e#%a #o'a s* ne!%o e)evan%ni'a &a mo'* %em* 7ono !%o ,i( na&vao
"omenom "o d*,ini i "omenom "o geoga8s#om doma!a'*. Po#*!a/* da
se na n'ima #a/e &ad6im.
Is%oi'a &a"o0in'e * 0as* #ada )'*di "o0n* da sag)edava'* "o%o# vemena
ne #ao ne#i vid "iodnog "o$esa 7$i#)*sa godi!n'i( do,a i)i "eioda
)'*ds#og 6ivo%a 7ve/ #ao ni& "ose,ni( doga2a'a * #o'ima )'*di svesno
s*de)*'* i na #o'e mog* svesno da *%i0*. Is%oi'a 'e+ #a6e 1*#(a%+ :as#id
sa "iodom+ *s)ov)'en ,*2 en'em sves%i<
1
. Is%oi'a "eds%av)'a d*go%a'n*
,o,* 0ove#a+ #o'i nas%o'i da "oseds%vom a&*ma s(va%i svo'e o#*6en'e i
n'ime ov)ada. A)i+ savemeno do,a 'e "o)'e osve ,o,e "o!ii)o na 'edan
evo)*$ionaan na0in. Bove# danas ne "o#*!ava da s(va%i i de)*'e samo na
svo'e o#*6en'e+ ve/ i na samog se,e+ 0ime 'e+ da %a#o #a6emo+ "idoda%a
'edna nova dimen&i'a a&*m* i is%oi'i. Ni'edno do,a do danas ni'e ,i)o *
%o)i#o' mei *sedse2eno na is%oi'*. .avemeni 0ove# 'e "os%ao
samosves%an na do sada ne&a,e)e6en na0in+ "a 'e %ime "os%ao sves%an i
is%oi'e. On se 6*dno osv/e *na&ad+ #a onom s*ma#* i& #o'eg 'e do!ao+ * nadi
da /e s)a,a! na sve%)os% !%o o%*da do"ie mo/i da osve%)i %am* #a #o'o' se #e/e> i
o,a%no+ n'egova (%en'a i &e,n'e ve&ane &a "*% !%o s%o'i "ed n'im+ o)a#!ava'* m*
*vid * ono !%o 'e os%a)o i&a n'ega. Po!)os%+ sada!n'os% i ,*d*/nos%+ neas#idivo s*
"ove&ani * ,es#a'ni )ana$ is%oi'e.
Mog)o ,i se e/i da'e "omena savemenog sve%a+ o)i0ena * a&vo'* 0ove#ove
sves%i o se,i+ &a"o0e)a sa De#a%om @Des$a%esA+ #o'i 'e na 0ove#a "vi g)edao
#ao na ,i/e #o'e ne samo da 'e * s%an'* da mis)i+ ve/ mo6e i da mis)i o so"s%ve7
nom mi!)'en'*+ #o'e mo6e da se,e o"a6a "i 0in* o"a6an'a+ %a#o da 0ove# * is%i
ma( "os%a'e i s*,'e#a% i o,'e#a% mis)i i o"a6an'a. A)i+ ova' sme a&vo'a ni'e
"os%ao %o)i#o o0evidan sve do "ed #a' osamnaes%og ve#a+ #ada 'e R*so
@Ro*ssea*A "o!iio (oi&on%e 0ove#ove samos"o&na'e i samosves%i+ "odaiv!i
m* nov "og)ed na sve% "iode i %e#ovine $ivi)i&a$i'e. 5an$*s#a evo)*$i'a+ e#ao
'e De;o#vi)+ ,i)a 'e mo%ivisana :*veen'em da ,i ve/in* s%ai( o,i0a'a na #o'ima
se &asnivao %ada!n'i d*!%veni "oeda# va)'a)o &ameni%i "os%im i e)emen%anim
"avi)ima #a#va nam na)a6* )'*ds#i a&*m i "iodno "avo<
H
. :Ni#ada do %ada<+
na"isao 'e E#%on * 'edno' &a,e)e!$i+ :)'*di nis* %a6i)i s)o,od*+ &na'*/i !%a %a6e<
L
.
Za E#%ona+ #ao i &a 9ege)a+ s)o,oda i a&*m *ve# s* i!)i 'edno sa d*gim. A sa
5an$*s#om evo)*$i'om ,i)a 'e "ove&ana Amei0#a evo)*$i'a.
Pe osamdese% i sedam godina+ na!i "e$i done)i s* na ova' #on%inen% nov* na$i'*+
&a0 e%* * s)o,odi i nada(n*%* *veen'em da s* svi )'*di o2eni 'edna#i.
1io 'e %o+ #a#o nam Min#o)nove e$i da'* da nas)*%imo+ doga2a' od
"voa&ednog &na0a'a 7"o "vi "*% * is%oi'i+ )'*di s* se (o%imi0no i svesno
*d*6i)i * 'edn* na$i'*+ a &a%im s* svesno i (o%imi0no "ion*)i na "osao da * n'*
*#)'*0e i d*ge )'*de. U sedamnaes%om i osamnaes%om ve#*+ 0ove# 'e ve/ *
"o%"*nos%i "os%ao sves%an sve%a o#o se,e i n'egovi( &a#ona. Oni vi!e nis*
"eds%av)'a)i %a'ans%vene od)*#e ne#og nedo#*0ivog "ovi2en'a+ ve/ &a#one
"is%*"a0ne a&*m*. A)i+ %o s* i da)'e ,i)i &a#oni #o'ima 'e 0ove# "ode2en+ a ne
oni #o'e 'e sam s%voio. Na naednom s%*"n'* a&vo'a+ 0ove# /e "os%a%i sves%an
svo'e mo/i nad o#*6 en'em i nad samim so,om+ #ao i svog "ava da sam ode2*'e
&a#one "od #o'ima /e 6ive%i.
Pe)a& od osamnaes%og ve#a do savemenog do,a ,io 'e d*go%a'an i odvi'ao se
"os%*"no. Na'e"e&en%a%ivni'i 8i)o&o8i ovog "eioda ,i)i s* 9ege) i Ma#s+ i
o,o'i$a se %o 'av)'a'* * am,iva)en%no' *)o&i. 9ege) 'e &ao#*")'en mi!)'* da &a#one
"ovi2en'a "eo,a%i * &a#one a&*ma. 9ege)ov sve%s#i d*( 'ednom *#om 0vs%o
d6i "ovi2en'e+ do# * d*go' d6i a&*m. U %ome se og)eda s)i0nos% sa s%avovima
Adama .mi%a. Po'edin$i :&adovo)'ava'* v)as%i%e in%eese> a)i %ime se "os%i6e 'o!
ne!%o+ !%o se )a%en%no is"o)'ava #o& n'i(ovo de)ovan'e+ mada ni'e "is*%no *
n'i(ovo' sves%i<. Povodom a$iona)ni( $i)'eva sve%s#og d*(a+ on "i!e da
)'*di :* 0as* do# i( os%va*'*+ g)eda'* da *dovo)'e so"s%venim "o%e,ama+
#o'e se "o doma!a'* a&)i#*'* od %i( $i)'eva<. ;o 'e+ * s%vai+ "i0a o
*s#)a2ivan'* a&)i0i%i( in%eesa+ "evedena na 'e&i# nema0#e 8i)o&o8i'e
3
.
9ege)ov e#viva)en% .mi%ove :s#ivene *#e< ,i)o 'e 0*veno :)*#avs%vo
*ma<+ #o'e )'*de nagoni da os%va*'* $i)'eve #o'i( ni sami nis* svesni. A)i+
9ege) 'e i"a# ,io 8i)o&o8 5an$*s#e evo)*$i'e+ "vi 8i)o&o8 #o'i 'e s*!%in*
s%vanos%i sag)edao * is%oi's#o' "omeni i a&vi%#* 0ove#ove sves%i o se,i
samom. Ra&vo' 'e * is%oi'i &na0io a&vo' "eds%ave o s)o,odi. A)i+ na#on
1F14. godine+ nada(n*/e 5an$*s#e evo)*$i'e i!0i)e)o 'e * de"esivno'
a%mos8ei "eioda Res%a*a$i'e. 9ege) 'e ,io is*vi!e "o)i%i0#i ,o'a6)'iv+ a *
s%ai'im godinama se odve/ "ois%ove%io sa %ada!n'im "o)i%i0#im es%a,)i!men7
%om da ,i ,io * s%an'* da svo'im me%a8i&i0#im s%avovima "odai ma #o'e
#on#e%no &na0en'e. 9e$enov o"is 9ege)ovog *0en'a #ao :a)ge,e
evo)*$i'e< neo,i0no 'e "oni$)'iv. 9ege) 'e o,e&,edio no%a$i'*+ a)i 'o' ni'e
dao ni#a#v* "a#%i0n* sad6in*. Peos%a)o 'e 'o! samo da Ma#s na"i!e
ai%me%i#* &a 9ege)ove a)ge,as#e 'edna0ine.
Kao *0eni# Adama .mi%a i 9ege)a+ Ma#s 'e "o!ao od "eds%ave o sve%*
#o'im *"av)'a'* a$iona)ni "iodni &a#oni. Po"*% 9ege)a+ a)i ovog "*%a na
"a#%i0 an i #on#e%an na0in+ on 'e &a%im *svo'io "eds%av* o sve%*
"ode2enom &a#onima #o'i se na a$iona)an na0in men'a'* "od *%i$a'em
0ove#ovog evo)*$ionanog de)ovan'a. U Ma#sovo' #ona0no' sin%e&i+
is%oi'a 'e &na0i)a %i s%vai #o'e s* ,i)e nea&)*0ivo "ove&ane i 0ini)e
#o(een%n* i a$iona)n* $e)in*G odvi'an'e doga2a'a * s#)ad* sa o,'e#%ivnim
i+ "vens%veno+ e#onoms#im $i)'evima> odgovaa'*/i a&vo' )'*ds#og
mi!)'en'a+ #o& 'edan di'a)e#%i0#i "o$es> odgovaa'*/a a#$i'a+ * vid* #)asne
,o,e+ #o'om se i&mi*'* i o,'edin'*'* %eoi'a i "a#sa evo)*$i'e. Ma#s *
s%vai n*di sin%e&* o,'e#%ivni( &a#ona i svesne a#$i'e * $i)'* n'i(ovog
s"ovo2 en'a+ sin%e&* onoga !%o se "one#ad @"oge!noA na&iva
de%emini&mom i vo)*n%ai&mom. Ma#s ne"es%ano "i!e o &a#onima
#o'ima s* )'*di do %ada ,i)i "ode2eni+ a da %oga nis* ,i)i svesniG vi!e nego
'ednom on s#e/e "a6n'* na ono !%o na&iva :is#iv)'enom sve!/*< )'*di #o'i
s* *(va/eni * me6* #a"i%a)is%i0#e e#onomi'e i #a"i%a)is%i0#og d*!%vaG
:"eds%ave o &a#onima "oi&vodn'e #o'e se 8omia'* * sves%i oni( !%o *
"oi&vodn'i i "ome%* o,a *0es%v*'*+ 'a#o se a&)i#*'* od s%vani(
&a#ona<
4
. A)i+ * Ma#sovim s"isima mog* se na/i i o%voeni "o&ivi na
svesn* evo)*$ionan* a#$i'*. :5i)o&o8i s* do sada samo %*ma0i)i sve% na
a&)i0i%e na0ine<+ g)asi 0*vena %e&a o 5o'e,a(*> :a adi se o %ome da se on
i&meni<. :Po)e%ai'a% /e<+ o,&nan'*'e Komunistiki mani1est, :is#ois%i%i
svo'* "o)i%i0#* v)as% da ,i ,*6oa&i'i "os%*"no od*&eo sa- #a"i%a) i
#on$en%isao sva seds%va &a "oi&vodn'* * *#ama d6ave<. U
"samnaestom brimeru 3uja Fonaparte, Ma#s 'e govoio o :in%e)e#%*a)no'
samosves%i #o'a ve#ovnim de)ovan'em as%vaa sve nas)e2ene ide'e<. Po)e%ai'a%
/e ima%i &ada%a# da as%voi is#iv)'en* sves% #a"i%a)is%i 0#og d*!%va i da *vede
"av* sves% ,es#)asnog d*!%va. A)i+ ne*s"e( evo)*$i'a i& 1F3F. godine &na0io 'e
o&,i)'an i %e6a# *daa$ onim nadama * na"eda# &a #o'i se 0ini)o da ne"osedno
"eds%o'i * 0as* #ada 'e Ma#s &a"o0in'ao sa svo'im adom. D*ga "o)ovina
deve%naes%og ve#a "o%e#)a 'e * a%mos8ei #o'a se 'o! *ve# od)i#ova)a
"os"ei%e%om i sig*no!/*. ;e# "o0e%#om dvadese%og ve#a o#on0an'e "e)a&a# *
savemeni is%oi's#i "eiod+ gde se "imana 8*n#$i'a a&*ma vi!e ne/ e og)eda%i *
s"o&na'i o,'e#%ivni( &a#ona #o'i *"av)'a'* "ona!an'em )'*di * d*! %v*+ ve/ *
svesnom "eo,)i#ovan'* d*!%va i "o'edina$a #o'i ga 0ine. Ma#sov "o'am
:#)ase<+ "emda nedovo)'no ode2en+ os%a'e+ * $e)ini g)edano+ 'edan o,'e#%ivan
"o'am do #o'eg /e se do/i e#onoms#om ana)i&om. Kod Men'ina+ me2*%im+
nag)asa# se sa :#)ase< "omea na :"a%i'*< #o'a "eds%av)'a avangad* #)ase i
ovo' da'e neo"(odan e)emen% #)asne sves%i. :Ideo)ogi'a< #od Ma#sa "eds%av)'a
nega%ivan "o'am 7"oi&vod is#iv)'ene sves%i #a"i%a)is%i0#og d*!%venog "oe%#a.
Kod Men'ina+ :ideo)ogi'a< "os%a'e ne*%a)na i)i "o&i%ivna 7ona "eds%av)'a
*,e2en'a !%o i( e)i%a #)asno svesnog vods%va *sa2*'e masi "o%en$i'a)no #)asno
svesni( adni#a. O,)i#ovan'e #)asne sves%i vi!e ni'e me(ani0#i "o$es+ ve/ "osao
#o'i %e# "eds%o'i da se o,avi.
D*gi ve)i#i mis)i)a$ #o'i 'e * na!e do,a do"ineo o%#ivan'* novi( dimen&i'a
a&*ma ,io 'e 5o'd. 5o'd 'e do danas os%ao *ne#o)i#o &agone%na )i0nos%. Po
svom o,a&ovan'* i vas"i%an'* ,io 'e )i,ea)ni individ*a)is%a deve%naes%og ve#a+ i
#ao %a#av 'e ,e& "ogovoa *svo'io o"!%e "i(va/en*+ mada nedovo)'no
*%eme)'en*+ "os%av#* o i&vono' an%i%e&i i&me2* "o'edin$a i d*!%va. Pis%*"a'*/i
0ove#* vi!e #ao ,io)o!#om nego #ao d*!%venom en%i%e%*+ 5o'd 'e ,io s#)on da
na d*! %veno o#*6en'e g)eda #ao na ne!%o is%oi's#i da%o+ a ne ne!%o !%o ,i
0ove#ovim de)ovan'em i&nova ,i)o s%vaano i "eo,)i#ovano. Ma#sis%i s* m*
od*ve# &amea)i !%o 'e d*!%venim "o,)emima "is%*"ao sa s%anovi!%a "o'edin$a
i &,og %oga s* ga os*2iva)i #ao ea#$ionaa> ova &ame#a+ #o'a ,i samo de)imi0no
ima)a "ava da se s%avi 5o'd*+ sa da)e#o vi!e osnova mog)a ,i da se *"*%i
a#%*e)no' neo8o'dis%i0#o' !#o)i * .'edin'enim D6avama+ #o'a "o)a&i od %oga da'e
ne"i)ago 2enos% in(een%na "o'edin$* a ne d*!%veno' s%*#%*i+ "a osnovni
&ada%a# "si(o)ogi'e vidi * d*!%venom "i)ago2avan'* "o'edin$a. D*ga
"o"*)ana &ame#a 5o'd* 7da 'e "e*ve)i0ao *)og* #o'* ia$iona)no iga *
)'*ds#im odnosima+ * "o%"*nos%i 'e neosnovana+ i "o0iva na g*,om
nea&)i#ovan'* ia$iona)ni( e)emena%a * )'*ds#om "ona!an'* i #*)%a ia$iona)nog.
Qa)osna 'e+ a)i ne"o,i%na Bin'eni$a+ da * ang)osa#sons#im &em)'ama danas &ais%a
"os%o'i #*)% ia$iona)nog+ #o'i se na'0e!/e svodi na oma)ova6avan'e dos%ign*/a i
mog*/nos%i a&*ma> %o 'e "os)e7di$a as%*/eg %a)asa "esimi&ma i *)%a7
#on&eva%ivi&ma+ o #o'ima /* govoi%i #asni'e. A)i+ on nema i&voi!%e * 5o'd*+
#o'i 'e ,io "avi a$iona)is%a s%aoga #ova. 5o'd 'e+ * s%vai+ "o!iio o#vie na!eg
&nan'a i a&*mevan'a %ime s%o'e nesvesne mo%ive "ona!an'a *0inio dos%*"nim
sves%i i a$iona)nom *vid*. ;o 'e &na0i)o "o!ien'e "o)'a a&*ma+ *ve/an'e
0ove#ove s"oso,nos%i as*2ivan'a i os%vaivan'a #on%o)e nad so,om+ "a
%ime i nad svo'im o#*6en'em> %o 'e+ * is%i ma(+ "eds%av)'a)o
evo)*$ionano i "ogesivno dos%ign*/e. U %om "og)ed*+ 5o'd do"*n'ava i
ne "o%iv*e0i Ma#sovom de)*. 5o'd "i"ada savemenom sve%* ve/ i "o
%ome !%o 'e+ mada se sam ni'e * "o%"*nos%i os)o,odio "eds%ave o 8i#sno' i
ne"omenI'ivo' )'*ds#o' "iodi+ o,e&,edio o*2a &a ,o)'e a&*mevan'e
)'*ds#og "ona!an'a+ "a %ime i &a n'egovo svesno men'an'e "*%em
a$iona)ni( "o$esa.
5o'd 'e &a is%oi0aa "ose,no &na0a'an i& dva a&)oga. Kao "vo+ 5o'd 'e
&adao "os)edn'i *daa$ devno' &a,)*di "ema #o'o' s* mo%ivi !%o i( )'*di
navode &a svo'e "os%*"#e+ "one#ad i sami ve*'*/i * n'i(+ dovo)'ni da
"os)*6e #ao o,'a! n'en'e %i( "os%*"a#aG %o 'e nega%ivno dos%ign*/e od dos%a
ve)i#og &na0a'a+ do# ,i "o&i%ivne %vdn'e "o'edini( en%*&i'as%a da mog*
asve%)i%i "ona!an'e "o&na%i( is%oi's#i( )i0nos%i "si(oana)i%i0#im me%odama
%e,a)o *&ima%i sa i&vesnom e&evom. Psi(oana)i%i0#i "os%*"a# &asniva se
na *na#snom is"i%ivan'* "a$i'en%a #o'i se ana)i&*'e+ a m%va$e ne mo6e%e
"odvgn*%i *na#snom is"i%ivan'*. Kao d*go+ osna6ivan'em Ma#sovog
*0en'a+ 5o'd 'e "ods%a#ao is%oi0aa da "eis"i%*'e se,e i svo'e mes%o *
is%oi'i+ #ao i so"s%vene mo%ive 7mo6da s#ivene 7#o'i s* ga nave)i da
i&a,ee ode2en* %em* i)i is%oi's#i "eiod i *%i$a)i na n'egov oda,i i
in%e"e%a$i'* 0in'eni$a> &a%im+ da *&me * o,&i na$iona)no i d*!%veno
o#*6en'e #o'e 'e *s)ovi)o n'egove "og)ede na sve%+ vi&i'* ,*d*/nos%i #o'a se
oda6ava na n'egov* vi&i'* "o!)os%i. O%#a#o s* Ma#s i 5o'd na"isa)i ono
!%o s* na"isa)i+ is%oi0a vi!e ne as"o)a6e ni#a#vim i&govoom da se,e
do6iv)'ava #ao ne#og i&dvo'enog "o'edin$a #o'i s%o'i i&van d*!%va i i&van
is%oi'e. Qivimo * samosvesnom do,*G is%oi0a mo6e i moao ,i da &na !%a
&a"avo 0ini.
Ova' "e)a&ni "eiod #a onome !%o sam na&vao savemenim sve%om 7#a
osva'an'* novi( o,)as%i &a 8*n#$i'e i mo/i a&*ma 7'o! ni'e dov!enG on 'e
%e# deo evo)*$ionani( "omena #o& #o'e "o)a&i sve% dvadese%og ve#a.
Qe)eo ,i( da "eis"i%am ne#e od g)avni( sim"%oma %e %an&i$i'e.
Po0nimo od e#onomi'e. .ve do 1913+ veovan'e * o,'e#%ivne e#onoms#e
&a#one #o'i *"av)'a'* e#onoms#im "ona!an'em )'*di i na$i'a+ i #o'ima ovi
mog* da "#ose samo na svo'* !%e%*+ 'o! *ve# 'e ,i)o "a#%i0no ne*&dmano.
Ovim &a#onima ,i)i s* de%eminisani $i#)*si %govine+ 8)*#%*a$i'e $ena i
s%o"a ne&a"os)enos%i. Ba# i * veme #ada 'e nas%*"i)a ve)i#a e#onoms#a
#i&a 19L0+ ova#vo g)edi! %e 'o! *ve# 'e "eo v)ada va)o. Na#on %oga+ s%vai
s* "o0e)e da se odvi'a'* &na%no ,6e. M'*di s* 19L07i( "o0e)i da govoe o
:sm%i 0ove#a #ao e#onoms#og ,i/a<+ "oda&*meva'*/i %ime 0ove#a #o'i
dos)edno s)edi svo' e#onoms#i in%ees * s#)ad* sa e#onoms#im &a#onima>
od %oga do,a ni#o+ sa i&*&e%#om ne#o)i$ine e)i#a7%a i& deve%naes%og ve#a+
ne ve*'e * e#onoms#e &a#one * %om &na0en'*. E#onomi'a 'e danas i)i ni&
%eoi'a &asnovani( na ma%ema%i0#im 'edna0inama i)i "a#%i0na s%*di'a na0ina
na #o'e ne#i )'*di "o#*!ava'* da name%n* svo'* vo)'* d*gima. Ova
"omena 'e *g)avnom ,i)a e&*)%a% "e)as#a sa individ*a)nog na #*"ni
#a"i%a)i&am. .ve do# s* g)avn* e0 vodi)i individ*a)ni "ed*&ima0i i %gov$i+
0ini)o se da e#onomi'* ni#o ne #on%o)i!e+ ni%i na n'* *%i0e * &na0a'ni'o' mei>
i)*&i'a o "os%o'an'* ne#i( ,e&)i0ni( &a#ona i "o$esa 'o! 'e mog)a da se od6i. Ba#
se i o Eng)es#o' ,an$i+ * danima n'ene na've/e s)ave+ ni'e a&mi!)'a)o #ao o ne#om
ves%om "ed*&e%ni#* i mani"*)a%o*+ ve/ #ao o o,'e#%ivnom i s#oo me(ani0#om
egis%a%o* e#onoms#i( %endova. A)i+ "e)as#om sa ,aisse2=1aire e#onomi'e na
diigovan* e#onomi'* @,i)o da se adi)o o diigovano' #a"i%a)is%i0#o' e#onomi'i i)i
so$i'a)is%i 0#o' e#onomi'i+ ,i)o da s* n'ome diigova)i #*"ni #a"i%a)is%a i
nomina)no "iva%na "ed*&e/a i)i 'e %o 0ini)a sama d6avaA+ ova i)*&i'a se as"!i)a.
Pos%a)o 'e 'asno da ode2eni )'*di donose ode2ene od)*#e * ode2enom $i)'*+ #ao
i da %e od)*#e ima'* *0in#a na na! e#onoms#i #*s. Danas sva#o &na da $ena *)'a
i)i sa"*na ne vaia *s)ed ne#og o,'e#%ivnog &a#ona "on*de i "o%a6n'e. .va#o
&na+ i)i ,aem mis)i da &na+ da s* e#onoms#e #i&e i ne&a"os)enos% de)o 0ove#ovi(
*#*G v)ade "i&na'*+ "a se 0a# i (va)e %ime da &na'* na0in #o'im ,i se si%*a$i'a
da)a "o"avi%i. .a do#%ine ,aisse2=1aire "e!)o se na ")anian'e+ sa nesvesnog na
samosvesno+ sa veovan'a * o,'e#%ivne e#onoms#e &a#one na veovan'e da'e
0ove# * s%an'* da svo'im de)ovan'em "os%ane gos"oda so"s%vene e#onoms#e
s*d,ine. D*!%vena "o)i%i#a i!)a 'e *#* "od *#* sa e#onoms#omG %a0ni'e+
e#onoms#a "o)i%i#a "os%a)a 'e sas%avni deo d*!%vene "o)i%i#e. Do"*s%i%e mi da i&
"os)edn'eg %oma Kembrike moderne istorije, o,'av)'enog 1910+ navedem veoma
"oni$)'iv #omen%a 'ednog "is$a #o'i 'e ,io sve "e nego)i ma#sis%a+ a "o svem*
s*de/i ni#ada ni'e ni 0*o &a Men'inaG
Veovan'e * mog*/nos% os%vaen'a d*!%veni( e8omi svesnim de)ovan'em
"eds%av)'a dominan%n* s%*'* evo"s#og mi!)'en'a> ono 'e &ameni)o veovan'e *
s)o,od* #ao 'edini )e# &a sve ,o)es%i... N'egova as"os%an'enos% * dana!n'e veme
"od'edna#o 'e &na0a'na i indi#a%ivna #ao !%o 'e %o ,i)o veovan'e * "ava 0ove#a *
"eiod* 5an$*s#e evo)*$i'e.
6
Danas+ "edese% godina na#on !%o 'e ova' %e#s% na"isan+ vi!e od 0e%dese%
godina "os)e R*s#e evo)*$i'e i %idese% godina "os)e e#onoms#e #i&e+ ovo
veovan'e 'e "os%a)o o"!%e"i(va/eno. Re#ao ,i( da "e)a& sa "ode2enos%i
o,'e#%ivnim e#onoms#im &a#onima #o'i s*+ "emda navodno a$iona)ni+ ,i)i
i&van 0ove#ove #on%o)e+ na veovan'e * 0ove#ov* s"oso,nos% da svesnim
de)ovan'em *"av)'a so"s%venom e#onoms#om s*d,inom+ "eds%av)'a na"eda# *
"imeni a&*ma na eg*)isan'e )'*ds#i( odnosa i "ove/an* s"oso,nos% 0ove#a da
a&*me i ov)ada so,om i so"s%venim o#*6en'em+ "a sam s%oga s"eman da+
*#o)i#o ,*de n*6no+ svem* %ome dam ona' s%aovems#i na&iv "ogesa.
Nemam dovo)'no vemena da se d*6e &ad6avam na s)i0nim "o$esima #o'i
s* se odigava)i * d*gim o,)as%ima. Kao !%o smo ve/ vide)i+ danas 0a# i na*#a
ne nas%o'i %o)i#o da is%a6*'e i *%v2*'e o,'e#%ivne "iodne &a#one+ #o)i#o da
da'e o#vie adni( (i"o%e&a na ,a&i #o'i( /e 0ove# ,i%i * s%an'* da ov)ada
"iodom * s#)ad* sa svo'im "o%e,ama. D%o 'e 'o! va6ni'e+ 0ove# 'e
svesnom "imenom a&*ma "o0eo da "eo,a6ava ne samo svo'e
o#*6en'e+ ve/ i samog se,e. Ka'em osamnaes%og ve#a+ Ma)%*s 'e * svom
e"o(a)nom de)* "o#*!ao da *s%anovi o,'e#%ivne &a#one "oas%a
s%anovni!%va #o'i+ "o"*% Adam .mi%ovi( &a#ona %6i!%a+ de7)*'* a da ni#o
ni'e sves%an %og n'i(ovog de's%va. Danas ni#o ne ve*'e * s)i0ne o,'e#%ivne
&a#one+ a)i 'e #on%o)a ,o'a s%anovni#a "os%a)a sas%avni deo 'edne
a$iona)ne i svesno vo2ene d*!%vene "o)i%i#e. Po%e#)i( de$eni'a ,i)i smo
svedo$i "od*6en'a 0ove#ovog 6ivo%nog ve#a i i&men'eni( odnosa *
genea$i's#o' s%*#%*i "o"*)a$i'e. B*)i smo &a doge #o'e se #ois%e sa
svesnim $i)'em da se *%i0e na )'*ds#o "ona!an'e+ i &a (i*!#e o"ea$i'e 0i'i
'e $i)' men'an'e )'*ds#e )i0nos%i. Bove# i d*!%vo s* se "omeni)i+ i ,iva)i
men'ani+ svesnim )'*ds#im de)ovan'em+ "ed na!im o0ima. A)i+
na'&na0a'ni'e "omene s* veova%no ,i)e one do #o'i( 'e do!)o a&vo'em i
#oi!/en'em savemeni( me%oda *,e2ivan'a i indo#%ina$i'e. Vas"i%a0i na
svim nivoima danas s* sve s"emni'i da da'* do"inos s"e$i8i0nom
"eo,)i#ovan'* d*!%va i da * nove naa!%a'e *sade s%avove+ )o'a)nos% i
mi!)'en'a #o'a odgovaa'* da%om %i"* d*!%va> "osve%na "o)i%i#a 'e "os%a)a
nei&,e6ni deo sva#e a$iona)no ")aniane d*!%vene "o)i%i#e. Pimana
8*n#$i'a a&*ma+ "imen'ena na 0ove#a * d*!%v*+ vi!e se ne sas%o'i samo *
is%a6ivan'*+ ve/ i * "eo,)i#ovan'*> ova in%en&iviana sves% o 0ove#ovo'
mo/i da "o,o)'!a svo'e d*!%vene+ e#onoms#e i "o)i%i0#e odnose "imenom
a$iona)ni( "os%*"a#a 0ini mi se 'ednim od va6ni'i( as"e#a%a evo)*$i'e
dvadese%og ve#a.
E#s"an&i'a a&*ma "eds%av)'a samo deo "o$esa #o'i sam * 'ednom
ani'em "edavan'* na&vao :individ*a)i&a$i'om< 7a&no)i#o!/*
individ*a)ni( ve!%ina i &animan'a+ #ao i "o%a6n'e &a n'ima+ #a#va *ve# "a%i
$ivi)i&a$i'e * *s"on*. Mo6 da 'e na'da)e#ose6niAa d*!%vena "os)edi$a
ind*s%i's#e evo)*$i'e ,io "ogesivni "oas% ,o'a oni( #o'i *0e da mis)e+
*0e da se s)*6e so"s%venim a&*mom. U 1i%ani'i 'e na!a i&a6ena s#)onos%
#a gad*a)i&m* @"os%*"nos%i>NE.NE.A %o)i#a da'e ova' %end "one#ad 'edva
*o0)'iv. Mi smo na've/i deo ve#a "es"ava)i na )ovoi#ama o"!%eg osnovnog
o,a&ovan'a+ %a#o da 'o! nismo s%ig)i da dovo)'no da)e#o odma#nemo na
"** #o'i vodi o"!%em vi!em o,a&ovan'*. Ovo ni'e ,i)o od %o)i#e va6nos%i *
"eiod* #ada smo 'o! ,i)i "edvodni$i sve%a. Mnogo 'e va6ni'e danas+ #ada
nas "es%i6* d*gi #o'ima se 6*i vi!e nego nama+ i #ada 'e %em"o "os%ao
*,&an *s)ed %e(no)o!#i( "omena. Je+ d*!%vena evo)*$i'a+ %e(no)o!#a
evo)*$i'a i na*0na evo)*$i'a 0ine de)ove is%og "o$esa. U#o)i#o 6e)i%e ne#i
a#adems#i "ime "o$esa individ*a)i&a$i'e+ dovo)'no 'e da se "ise%i%e one
ogomne !ao)i#os%i #o'a se &a "o%e#)i( "edese% i)i !e&dese% godina is"o)'i)a
* is%oi'i+ i)i na*$i+ i)i ma #o'o' "o'edina0no' na*$i+ #ao i ogomnom ,o'*
a&)i0i%i( s"e$i'a)i&a$i'a #o'e ona omog*/ava. A)i+ imam 'edan mnogo ,o)'i
"ime &a ova' "o$es+ na ne!%o d*ga0 i'em nivo*. Pe vi!e od %idese%
godina+ 'edan viso#i o8i$i nema0#e ami'e "ose%io 'e .ov'e%s#i .ave& i %om
"i)i#om sas)*!ao ne#a &anim)'iva &a"a6an'a sov'e% s#og o8i$ia &ad*6enog
&a *na"e2en'e $venoami's#i( va&d*!ni( snagaG Mi+ R*si+ 'o! *ve# moamo da
adimo sa "imi%ivnim )'*ds#im ma%ei'a)om. Pin*2eni smo da )e%e/* ma!in*
"i)agodavamo vs%i )e%a0 #a#vima as"o)a6emo. U mei #o'om ,*demo *s"eva)i da
s%voimo nov* vs%* 0ove#a ,i/e *sav!en i %e(ni0#i a&vo' ma%ei'a)a. ;a dva 0inio$a s*
*&a'amno *s)ov)'ena. Ne mo6e%e "imi%ivne )'*de da s%av)'a%e * #om")i#ovane ma!ine.
J
Danas+ na#on samo 'edne genea$i'e+ &namo da *s#e ma!ine vi!e nis*
"imi%ivne+ i da mi)ioni *s#i( )'*di i 6ena #o'i i( "o'e#%*'*+ i&a2*'* i)i
n'ima *#*'*+ %a#o2e vi!e nis* "imi%ivni. Kao is%oi0aa+ vi!e me &anima
ova d*ga "o'ava. Ra$iona)i&a$i'a "oi&vodn'e "oda&*meva ne!%o da)e#o
&na0a'ni'e 7a$iona)i&a$i'* )'*di. Danas+ !iom 0i%avog sve%a+ "imi%ivni
)'*di *0e da #ois%e #om")i#ovane ma!ine+ i 0ine/i %o+ *0e se da mis)e i da
se s)*6e so"s%venim a&*mom. Revo)*$i'a+ #o'* ,is%e s "avom mog)i da
na&ove%e d*!%venom evo)*$i'om+ a #o'* /* 'a+ * ovom #on%e#s%*+ na&va%i
e#s"an&i'om a&*ma+ %e# "o0in'e. A)i+ ona na"ed*'e &a"an'*'*/im %em"om
da ,i *(va%i)a #oa# sa %e(no)o!#im dos%ign*/ima "e%(odne genea$i'e. Po
meni 'e %o 'edan od na'va6ni'i( as"e#a%a evo)*$i'e dvadese%og ve#a.
Ne#i na!i "esimis%i i s#e"%i$i sig*no ,i mi &amei)i a#o ,i( na ovom
mes%* "o"*s%io da *#a&em na sve one o"asne i "o,)ema%i0ne as"e#%e
*)oge a&*ma * savemenom sve%*. U 'ednom ani'em "edavan'*
na"omen*o sam da "ove/ana individ*a)i&a$i'a+ * &na0en'* #a#vo 'o' ovde
"ida'emo+ ni'e "oda&*meva)a ni#a#vo s)a,)'en'e d*!%vene "esi'e+
sa0*na%e na "os%i&an'e #on8omi&ma i 'ednoo,a&nos%i. ;o 'e+ dois%a+ 'edan
od "aado#sa na!eg #om")e#snog savemenog d*! %va. O,a&ovan'e+ #o'e
"eds%av)'a neo"(odno i mo/no o*2e a&vo'a individ*a)ni( s"oso,nos%i+ "a
%ime i "ove/ane individ*a)i&a$i'e+ is%ovemeno 'e i mo/no o*2e * *#ama
oni( g*"a #o'e s* &ain%eesovane &a "ods%i$an'e d*!%vene
'ednoo,a&nos%i. .ve *0es%a)i'i &a(%evi &a odgovoni'im adio i
%e)evi&i's#im "ogamom+ i)i odgovoni'om !%am"om+ * "vom ed* s*
*"eeni "o%iv ne#i( nega%ivni( "o'ava #o'e 'e )a#o os*di%i. A)i+ oni se
veoma ,&o "e%vaa'* * &a(%eve da se ovi mo/ni ins%*men%i o,)i#ovan'a
'avnog mn'en'a *"o%e,e * $i)'* name%an'a "o6 e)'nog *#*sa i "o6e)'nog
mi!)'en'a 7"i 0em* se #ao mei)o "o6e)'nog *&ima d*!%veno "i(va/eni
*#*s i mi!)'en'e. .)i0ne #am"an'e+ * *#ama oni( #o'i i( vode+ "e%vaa'* se
* sves%an i a$iona)an "o$es "eo,)i#ovan'a d*!%va * 6e)'enom sme*+
os%vaivan'em *%i$a'a na n'egove individ*a)ne 0)anove. .a d*gim
e#)a%an%nim "imeom osve o"asnos%i se/emo se #od e#onoms#i( i
"o)i%i0#i( "o"agandis%a. Osve dve *)oge se+ *os%a)om+ 0es%o &amen'*'*> *
.'edin'enim D6avama na #a'n'e o%voen na0in+ * Ve)i#o' 1i%ani'i sa
i&vesnim sne,ivan'em+ "a%i'e i #andida%i *"o!)'ava'* "o8esiona)ne
"o"agandis%e da ,i se,e "i#a&a)i * !%o ,o)'em sve%)*. Pos%*"$i #o'i se
"imen'*'* veoma s* s)i0ni+ 0a# i #ada se * 8oma)nom "og)ed* a&)i#*'*.
Po8esiona)ni "o"agandis%i i !e8ovi odse#a &a "o"agand* "i ve/im
"o)i%i0#im s%an#ama i&*&e%no s* in%e)igen%ne oso,e #o'e #ois%e sve "o%en$i'a)e
a&*ma da ,i os%vai)e svo' $i)'. Ra&*m se+ me2*%im+ #ao i * d*gim "imeima
#o'e smo nave)i+ ne #ois%i * $i)'* is%a6ivan'a+ ve/ na #ons%*#%ivan na0in> ne
s%a%i0no+ ve/ dinami0no. Po8esiona)ni "o"agandis%i i ogani&a%oi "o)i%i 0#i(
#am"an'a ne in%ees*'* se "evi!e &a "os%o'e/e 0in'eni$e. N'i( &anima ono !%o
"o%o!a0 i)i ,ia0 sada mis)i+ a doga2a'i i( &anima'* 'edino * mei * #o'o' se %o
oda6ava na 8ina)ni "oi&vod+ ,o)'e e/i+ na ono na !%a se "o%o!a0 i)i ,ia0 ves%om
mani"*)a$i'om mo6e naves%i da ve*'e i)i 6e)i. D%avi!e+ i&*0avan'e "si(o)ogi'e
masa im 'e "o#a&a)o #a#o 'e na',o)'i na0in da osig*a'* "i(va%an'e svo'i(
s%anovi!%a "o&ivan'e na ia$iona)ne e)emen%e * )i0nos%i "o%o!a0a i ,ia0a+ %a#o da
"ed so,om imamo s)i#* e)i%e ind*s%i'a)a$a i)i "a%i's#i( vo2a #o'i a$iona)nim
"o$esom+ dovedenim do sav!ens%va+ os%va*'* svo'e $i)'eve "ov)a2*'*/i i %g*7
'*/i ia$iona)i&mom masa. Pi%om se ne "o&iva na a&*mG na'0e!/e se "imen'*'e
ona' me%od #o'i 'e Os#a Va')d @?i)deA svo'evemeno na&vao :*daan'em is"od
in%e)e#%a<. Mo6da sam done#)e "e%eao * ovom o"is* #a#o ni#o ne ,i imao
a&)oga da me o"%*6i da "o%$en'*'em mog*/e o"asnos%i
F
. I"a#+ on * g)avnim
$%ama odgovaa is%ini i )a#o se da "imeni%i na d*ge o,)as%i. V)ada'*/e g*"e *
sva#om d*!%v* #ois%e ne#e vi!e i)i man'e "in*dne mee da ,i *smeava)e i
#on%o)isa)e 'avno mn'en'e. Ova' me%od mi se i"a# 0ini goim od ne#i( d*gi(+ 'e
se ,a&ia na &)o*"o%e,i a&*ma.
Kao odgovo na ov* o&,i)'n* i do,o *%eme)'en* o"%*6,* mogao ,i( da
navedem samo dva ag*men%a. Pvi 'e ona'+ ve/ svima "o&na%+ da s* sva#i
"ona)a&a#+ sva#a inova$i'a+ sva#i novi %e(ni0#i i&*m * is%oi'i 0ove0ans%va ima)i i
nega%ivne i "o&i%ivne s%ane. Cen* 'e *ve# ne#o moao da ")a%i. Ni'e mi "o&na%o
#o)i#o 'e %a0no vemena "o%e#)o od i&*ma %e(ni#e !%am"an'a "e nego !%o s* se
#i%i0ai og)asi)i sa *"o&oen'em da se n'ome o)a#!ava !ien'e "oge!ni( mi!)'en'a.
Danas 'e ve/ "os%a)o o"!%e mes%o 'adi#ovan'e &,og sao,a/a'ni( *desa #o'i( ne ,i
,i)o da nis* i&*m)'ena mo%ona vo&i)a> 0a# i "o'edini na*0ni$i ose/a'* gi&*
saves%i &,og so"s%venog o%#i/a #o'e 'e dove)o do os)o,a2an'a a%oms#e enegi'e+
ima'*/ i * vid* #o,ne "os)edi$e #a#ve ,i %o mog)o da ima+ i)i 'e ve/ ima)o. ;a#ve
6a)o7"o'#e nis* *s"e)e da s"e0e nova o%#i/a i "ona)as#e * "o!)os%i+ "a+ "o svo'
"i)i$i+ ne/e %o *s"e%i ni * ,*d*/nos%i. Ono !%o smo na*0i)i o %e(ni#ama i
mog*/nos%ima masovne "o"agande ne mo6e se 'ednos%avno "e,isa%i i&
"am/en'a i *0ini%i ne"os%o'e/im. Pova%a# ne#o' ogani0eno' individ*a)is%i0#o'
demo#a%iRi * s#)ad* sa )o#ovs#om i)i )i,ea)nom %eoi'om+ #a#va 'e de)imi0no ,i)a
ea)i&ovana * Ve)i#o' 1i%ani'i sedinom deve%naes%og ve#a+ ni'e ni!%a vi!e mog*/
od "ova%#a #on'* i 0e&ama+ i)i anom ,aisse2=1aire #a"i%a)i&m*. A)i+ "avi odgovo
,i g)asio da sva ova &)a donose sa so,om i seds%va &a n'i(ovo ne*%a)isan'e. Me#
"o%iv n'i( ne "o0iva * ne#om #*)%* ia$iona)i&ma i)i od,a$ivan'* *)oge a&*ma *
savemenom d*!%v*+ ve/ * "o'a0ano' sves%i svi( Bini)a$a d*!%va+ #a#o oni(
vi!i(+ %a#o i oni( ni6i(+ o %ome #a#v* ,i *)og* a&*m %e# mogao da odiga. Ovo
ni'e ne#i *%o"is%i0#i san+ * 0as* #ada nas na in%en&ivni'e #oi!/en'e a&*ma * svim
segmen%ima d*!%va "imoava ve/ i sama %e(no)o!#a i na*0na evo)*$i'a. Po"*%
svi( ve)i#i( "o,o'a * is%oi'i+ i ova' "o,o' ima svo'* $en* i %o!#ove #o'e %e,a
")a%i%i+ #ao i svo'e o"asnos%i sa #o'ima se %e,a s*o0i%i. I &a%o+ *"#os svim
s#e"%i$ima+ $ini$ima i "oo$ima nese/e+ #o'i( na'vi!e ima med* in%e)e#%*a)$ima
oni( &ema)'a 0i'i 'e ne#ada "ivi)egovan "o)o6a' sada doveden * "i%an'e+ ne/* se
*s%*0 ava%i da sve %o "o%*ma0im #ao &na# o0i%ovan'a "ogesa * is%oi'i. ;o 'e
mo6da na'&na0a'ni'a i na'evo)*$ionani'a "o'ava na!eg do,a.
D*gi as"e#% osve "ogesivne evo)*$i'e #o& #o'* "o)a&imo 'es%e i&men'en
)i# sve%a. Ve)i#i "eiod "e%naes%og i !esnaes%og ve#a+ %o#om #o'eg se
sedn'eve#ovni sve% #ona0no **!io i #ada s* "o)o6eni %eme)'i modenog sve%a+
,io 'e o,e7)e6en o%#i/em novi( #on%inena%a i i&me!%an'em %e6i!%a sve%a sa o,a)a
.edo&em)'a na o,a)e A%)an%i#a. Ba# i man'i "o%es #a#av 'e "eds%av)'a)a
5an$*s#a evo)*$i'a imao 'e geoga8s#e "os)edi$e #o'e s* se og)eda)e * "o&ivima
*"*/enim novom sve%* da *s"os%avi on* avno%e6* #a#va 'e v)ada)a * s%aom.
A)i+ "omene #o'e 'e done)a evo)*$i'a dvadese%og ve#a da)e#o s* o,*(va%ni'e od
svega !%o se desi)o na#on !esnaes%og ve#a. Pos)e ne#i( 300 godina+ %e6i!%e sve%a
se de8ini%ivno i&mes%i)o i& Za"adne Evo"e. Za"adna Evo"a+ &a'edno sa
is%*enim de)ovima eng)es#og govonog "od*0'a+ "os%a)a 'e :s"a(i)*#<
sevenoamei0#og #on%inen%a+ i)i+ a#o vam 'e vi!e "o vo)'i+ 'edna ag)omea$i'a
#o'o' .'edin'ene D6ave * is%i ma( s)*6e #ao i&vo enegi'e i #ao #*)a
osma%a0ni$a. A)i+ ovo ni'e 'edina+ #ao !%o veova%no ni'e ni na'&na0a'ni'a
"omena. Ne 0ini nam se %o)i#o i&vesnim da %e6i! %e sve%a danas "o0iva+ i)i da /e
na d*6i o# nas%avi%i da "o0iva+ * &em)'ama eng)es#og govonog "od*0'a i
n'i(ovim &a"adnoevo"s#im ogan$ima. Pe /e ,i%i da vode/* e0 * sve%s#im
odnosima danas sve vi!e "e*&ima ona ve)i#a #o"nena masa Is%o0ne Evo"e i
A&i'e+ sa svo'im "od*6e$ima * A8i$i. .in%agma :ne"omen)'ivi is%o#< danas
&v*0i #ao veoma o%$ani #)i!e.
Pise%imo se na %en*%a# !%a se sve odiga)o * A&i'i %o#om ovog ve#a. Pi0a
"o0 in'e sa Ang)o7'a"ans#im save&om i& 190H 7"vim "i'emom ne#e a&i's#e
&em)'e * 0ao,ni #*g ve)i#i( evo"s#i( si)a. Mo6da ,i se mog)o sma%a%i
#oin$iden$i'om !%o 'e Ja"an ov* svo'* "omo$i'* "os)avio o%"o0in'an'em a%a i
nano!en'em vo'nog "oa&a R*si'i+ 0ime 'e #esn*o vani$* i& #o'e /e ,*#n*%i
'edna ve)i#a evo)*$i'a dvadese%og ve#a. 5an$*s#e evo)*$i'e i& 1JF9. i 1F3F.
na!)e s* svo'e imi%a%oe * Evo"i. Pva R*s#a evo)*$i'a i& 1904. godine ni'e *
Evo"i "oi&ve)a ni#a#av od'e#+ a)i 'e na!)a svo'e imi%a%oe * A&i'iG * s)ede/i(
ne#o)i#o godina+ evo)*$i'e /e se odigava%i * Pesi'i+ ;*s#o' i Kini. Pvi sve%s#i
a% ni'e ,io sve%s#i a% * "avom smis)* %e e$i+ ve/ evo"s#i ga2ans#i a% 7"od
"e%"os%av#om da 'e en%i%e% &vani Evo"a &ais%a "os%o'ao 7a)i s* se n'egove
"os)edi$e ose7%i)e * 0i%avom sve%*> i&me28) os%a)og+ one s* se og)eda)e *
"ods%i$an'* ind*s%i's#og a&vo'a * mnogim a&i's#im &em)'ama+ "oas%*
#seno8o,i'e * Kini+ indi's#om na$iona)i&m* i ,*2en'* aa"s#og na$iona)i&ma.
R*s#a evo)*$i'a i& 191J. godinesvem* ovome 'e da)a novi i od)*0ni'i
"ods%e#. Ovde 'e ,i)o od &na0a'a %o !%o s* n'ene vo2e *"ono i *&a)*dno
nas%o'a)e da na2* svo'e imi%a%oe * Evo"i+ da ,i i( #ona0no na!)i * A&i'i.
Evo"a 'e sada "os%a)a :ne"omen)'iva<+ do# 'e A&i'a ,i)a * "o#e%*. Ni'e
"o%e,no da ov* ve/ "o&na%* "i0* nas%avim da "a%im do dana! n'i( dana.
Is%oi0a 'o! *ve# ni'e * s%an'* da "avi)no "o$eni o,im i &na0a' a&i's#e i
a8i0#e evo)*$i'e. A)i+ !ien'em savemene %e(no)ogi'e i ind*s%i'e+ #ao i
o,a&ovan'em i 8omian'em "o)i%i0#e sves%i mi)ions#og s%anovni!%va A&i'e
i A8i#e+ men'a se )i# %i( #on%inena%a> "emda ne mog* da &aviim *
,*d*/nos%+ ne &nam ni &a 'edno mei)o #o'e ,i mi do"*s%i)o da ovo
"o%*ma0im d*ga0i'e do)i #ao "ogesivan a&vo' sa s%anovi!%a sve%s#e
is%oi'e. I&men'en )i# sve%a #o'i 'e nas%ao #ao "os)edi$a ovi( doga2a'a
doveo 'e do e)a%ivnog g*,i%#a na &na0a'* osve &em)'e+ a mo6da i svi(
&ema)'a eng)es#og govonog "od*0'a. A)i+ e)a%ivan g*,i%a# ni'e a"so)*%ni
g*,i%a#> ono !%o me *&nemiava i &a,in'ava ni'e "*% #a "oges* &a #o'i s*
se o"ede)i)e A&i'a i A8i#a+ ve/ s#)onos% v)ada'*/i( s%*#%*a * ovo' &em)'i
7a mo6da i d*gde 7da &a%vaa'* o0i i od,i'a'* da "o#a6* a&*mevan'e &a
%a' a&vo'+ da * odnos* na n'ega &a*&ima'* s%av #o'i se #e/e od "odo&ivog
"e&ia do *0%ive snis(od)'ivos%i+ da ,i se &a%im i&nova "e"*s%i)e
*m%v)'*'*/em 6a)* &a "o!)o!/*.
Ono !%o sam na&vao e#s"an&i'om a&*ma * na!o' evo)*$i'i dvadese%og
ve#a+ od ve)i#og 'e &na0a'a &a is%oi0aa> 'e+ e#s"an&i'a a&*ma * s*!%ini
"oda&*meva da se na is%oi's#o' s$eni 'av)'a'* g*"e i #)ase+ naodi i
#on%inen%i+ #o'i do %ada na n'* nis* ima)i "is%*"a. U svom "vom
"edavan'* "omen*o sam #a#o 'e s#)onos% is%oi0aa .edn'eg ve#a da
sedn'eve#ovno d*!%vo "osma%a'* #o& e)igio&ne nao0ae ,i)a *s)ov)'ena
is#)'*0ivom "iodom i&voa #o'e s* #ois%i)i. .ada ,i( 6e)eo da %o
o,'a!n'en'e ma)o do"*nim. Mis)im da'e &a (i!/ans#* $#v* s "avom+ mada
i sa ma)o "e%eivan'a+ ,i)o e0eno da'e "eds%av)'a)a Jedin* a$iona)n*
ins%i%*$i'* .edn'eg ve#a<
9
. 1*d*/i 'edina a$iona)na ins%i%*$i'a+ ,i)a 'e i
'edina is%oi's#a ins%i%*$i'a> 'edino ona 'e ima)a a$iona)an a&vo'ni "*% #o'i
,i is%oi0a mogao da "a%i. .e#*)ano d*!%vo ,i)o 'e o,)i#ovano i
ogani&ovano od s%ane $#ve i ni'e "osedova)o ne#i v)as%i%i a$iona)ni 6ivo%.
Masa naoda 'e+ "o"*% "eis%oi's#i( )'*di+ * ve/o' mei "i"ada)a sve%*
"iode nego)i is%oi'i. .avemena is%oi'a "o0in'e * %en*%#* #ada &na%ni'i
,o' )'*di s%e#ne d*!%ven* i "o)i%i0#* sves%+ #ada "os%an* svesni svo'e
"i"adnos%i ode2enim g*"ama #ao is%oi's#im en%i%e%ima sa "o!)o!/* i
,*d*/no!/*+ i %ime * "o%"*nos%i &a#oa0e * is%oi'*. ;e# &a "os)edn'i( H00
godina+ i %o samo * ne#o)i#o a&vi'eni'i( &ema)'a sve%a+ ova d*!%vena+
"o)i%i0#a i is%oi's#a sves% "o0e)a 'e da se !ii na ne!%o !%o ,i "eds%av)'a)o
ve/ in* "o"*)a$i'e. ;e# 'e danas+ "o "vi "*%+ "os%a)o mog*/e &amis)i%i 0i%av
sve% #ao &a'edni$* )'*di #o'i s* * "*nom smis)* e$i s%*"i)i * is%oi'*+
"es%a'*/i %ime da ,*d* ,iga #o)oni'a)ni( adminis%a%oa i)i an%o"o)oga+ i
"os%a'*/i "edme% in%eesovan'a is%oi0aa. ;o 'e evo)*$i'a na!e "eds%ave o
is%oi'i. U osamnaes%om ve#*+ ,i%ans#i is%oi0ai s*+ *& dos%a o#)evan'a i sa
ve)i#om &ad!#om+ "o0e)i da *sva'a'* "eds%av* o is%oi'i #ao is%oi'i $e)o#*"ne
na$iona)ne &a'edni$e. D6. R. Gin @GeenA+ "i)i0no "o&ai0an is%oi0a+ s%e#ao 'e
s)av* na"isav!i "v* !storiju eng,eskog naroda. U dvadese%om ve#*+ sva#i
is%oi0a sma%a &a svo'* d*6nos% da se "i#)oni ova#vom g)edi!%*> "emda %e(ni#a
%og "i#)an'an'a da)e#o &aos%a'e &a "o8esi'om+ ne/ * se ovde &ad6ava%i na n'enim
manama+ "o!%o me mnogo vi!e &a,in'ava 0in'eni$a da smo+ #ao is%oi0ai+
"o"*s%i)i da "o#)onimo "a6n'* onom as%*/em is%oi's#om o,&o'* #o'e se !ii
i&van osve &em)'e i i&van Za"adne Evo"e. E#%on 'e * svom i&ve!%a'* i& 1F96.
godine govoio o :*nive&a)no' is%oi'i< #ao :ne0em* !%o se a&)i#*'e od &d*6eni(
is%oi'a svi( &ema)'a<. Da ,i &a%im nas%avioG
Ona se #e/e 'ednim %o#om #o'i is%oi'e na$i'a 0ini man'e va6nim. N'i(ova "i0a /e
%a7#ode ,i%i is"i0ana+ a)i ne &,og n'i( sami(+ ve/ ve&ana i "ode2ena 'ednom o"!%i'em
%o#*+ * sa&mei sa o,imom i s%*"n'em svog do"inosa &a'edni0#om *des* )'*ds#oga
oda.
10
Za E#%ona se "oda&*meva)o da ,i *nive&a)na is%oi'a+ #a#vom '* 'e on
&amis)io+ %e,a)o da ,*de "edme% is%a6ivan'a sva#og o&,i)'nog is%oi0aa. D%a mi
danas 0inimo da ,ismo * %om "og)ed* o)a#!a)i "is%*" *nive&a)no' is%oi'iE
Ni'e mi ,i)a namea da se %o#om ovi( "edavan'a ,avim na0inom i&*0avan'a
is%oi'e na ovom *nive&i%e%*G a)i+ on mi n*di %a#o *"e0a%)'ive "imee svega onoga
o 0em* govoim+ da ,i ,i)o #*#avi0#i s mo'e s%ane #ada %a' i&a&ov ne ,i(
"i(va%io. Za "o%e#)i( 0e%dese% godina *s"e)i smo da * na!em nas%avnom
"ogam* i&dvo'imo dovo)'no mes%a &a is%oi'* .'edin'eni( D6ava. ;o "eds%av)'a
&na0 a'an na"eda#. A)i+ on 'e sa so,om doneo svo'evs%an i&i# od "ov)a2ivan'a
"a)ana 0#om "is%*"* eng)es#o' is%oi'i+ #o'a iona#o dovo)'no o"%ee/*'e na!
nas%avni "ogam+ #ao i "odm*#)iAem+ a)i "od'edna#o o"asnom *s#og*dom
"is%*"* &em)'ama eng)es#og govonog "od*0'a. Is%oi'a &ema)'a eng)es#og
govonog "od*0'a * "o%e#)i( 300 godina van sva#e s*mn'e "eds%av)'a 'edan
&na0a'an "eiod * is%oi'i. A)i+ odnosi%i se "ema n'o' #ao "ema s%o6e*
*nive&a)ne is%oi'e+ * odnos* na #o'i 'e sve d*go "ei8eno+ &na0i)o ,i ne*mesno
i&v%an'e "es"e#%ive. D*6nos% 'e *nive&i%e%a da %a#va "o"*)ana &as%an'ivan'a
#oig*'e. Bini mi se da #a%eda &a savemen* is%oi'* na ovom *nive&i%e%* ni'e
#a#o va)'a o,avi)a %o svo'* d*6nos%. Nema s*mn'e da'e "oge!no do&vo)i%i ne#om
s%*den%* da "onese di")om* 'ednog ve)i#og *nive&i%e%a+ a da "i%om ne as"o)a6e
ade#va%nim &nan'em ,i)o #og savemenog 'e&i#a i&*&ev eng)es#og> ne#a nam #ao
"ime &a o"omen* "os)*6i ono !%o se desi)o devnom i *va6enom "edme%*
8i)o&o8i'e na O#s8ods#om *nive&i%e%*+ gde s* n'egovi i&*0avao$i do!)i do
&a#)'*0#a #a#o im 'e s%ai do,i eng)es#i 'e&i# sasvim dovo)'an. Nema s*mn'e da'e
"oge!no !%o se ne n*de ni#a#ve "ogodnos%i i o)a#!i$e s%*den%* savemene is%oi'e
#o'i ,i 6e)eo da i&*0i is%oi'* ma #o'e #on%inen%a)ne evo"s#e &em)'e+ na nivo* #o'i
'e vi!i od *d6,eni0#og. .%*den% #o'i as"o)a6e ne#im &nan'ima o s%an'* * A&i'i+
A8i$i i)i Ma%ins#o' Amei$i %en*%no ima 'edin* mog*/nos% da i( i&)o6i * Baso"is*
#o'i nosi ve)e)e"an deve%naes%ove#ovni na&iv :E#s"an&i'a Evo"e<. .ad6a'
Baso"isa+ na nese/*+ odgovaa nas)ov*G od s%*den%a se ne %a6i da &na ,i)o !%a+ 0a#
ni o &em)'ama #o'e s* ima)e &na0a'n* i do#*men%ovan* is%oi'* "o"*% Kine i)i
Pesi'e+ i&*&ev onoga !%o se desi)o #ada s* Evo")'ani "o#*!a)i da %e &em)'e
osvo'e. Ka6* mi da se na ovom *nive&i%e%* od6ava'* "edavan'a o is%oi'i R*si'e+
Pesi'e i Kine 7a)i+ n'i( ne d6e "o8esoi sa #a%ede &a is%oi'*. Uveen'e #o'e 'e *
svo'o' "is%*"no' ,esedi "e "e% godina i&neo "o8eso #ines#og 'e&i#a+ da se :na
Kin* ne mo6e g)eda%i #ao da "o0iva i&van g)avnog %o#a is%oi'e 0ove0ans%va<
11
+
ni'e &avede)o "a6n'* is%oi0aa sa Kem,id6a. Ono !%o /e se * ,*d*/nos%i
veova%no sma%a%i na've/im is%oi's#im de)om #o'e 'e %o#om "o%e#)e de$eni'e
nas%a)o * Kem,id6*+ ,i)o 'e na"isano van #a%ede &a is%oi'* i ,e& i#a#vog n'enog
*0e!/aG mis)im na #n'ig* d Nidema @Need(amA &auka i %i*i,i2a%ija u Kini. ;o 'e
o%e6n'*'*/i "oda%a#. Ne ,i( i&nosio osve doma/e "o,)eme "ed o0i 'avnos%i da
nisam *,eden #a#o s* oni #aa#%eis%i0ni i &a ve/in* d*gi( ,i%ans#i(
*nive&i%e%a+ a genea)no *&ev+ i &a ve/in* ,i%ans#i( in%e)e#%*a)a$a sedinom
dvadese%og ve#a. Ona s%aa "o!a)i$a na a0*n s#*0eni( "og)eda vi#%oi'ans#og
do,aG :O)*'a * Kana)* 7#on%inen% odse0en od sve%a<+ danas &v*0i neo,i0no
"i#)adno. O)*'e i&nova ,esne negde da)e#o od nas> i+ do# se mi+ * &em)'ama
eng)es#og govonog "od* 0'a+ &,i'amo na gomi)* i va'#amo se na do,om s%aom
eng)es#om 'e&i#* #a#o s* d*ge &em)'e i d*gi #on%inen%i &,og svog B*dnog
"ona!an'a )i!eni se/e i ,)agode%i na!e $ivi)i&a$i'e+ "one#ad se 0ini da %o *"avo
mi+ svo'om nes"oso,no!/* i)i nes"emno!/* da ne!%o s(va%imo+ sami se,e
i&o)*'emo od onoga !%o se &ais%a de!ava * sve%*.
Ve/ * "vim e0eni$ama "vog "edavan'a s#en*o sam "a6n'* na ve)i#i
nes#)ad #o'i se *o0ava i&me2* sedine dvadese%og ve#a i "os)edn'i( godina
deve%naes%og. Qe)eo ,i( da * &a#)'*0#* "o,)i6e o,'asnim %a' nes#)ad+ "a+ a#o *
%om #on%e#s%* ,*dem #ois%io e$i :)i,ea)< i :#on&eva%iva$<+ nadam se da /e ,i%i
s(va/eno #a#o i( ne #ois%im #ao odedni$e ,i%ans#i( "o)i%i0#i( s%ana#a. Kada
'e E#%on govoio o "oges*+ on ni'e a&mi!)'ao na na0in #o'i ,i odgovaao
"o"*)anom ,i%ans#om #on$e"%* :gad*a)i&ma<. :Revo)*$i'a+ i)i+ #a#o ,ismo mi
e#)i+ )i,ea)i&am<+ i&nena2*'*/a 'e e0eni$a * 'ednom n'egovom "ism* i& 1FFJ.
:Me%od savemenog "ogesa<+ e#ao 'e dese% godina #asni'e na "edavan'* o
savemeno' is%oi'i+ :,io 'e evo)*$i'a<> a na 'ednom d*gom "edavan'* govoio
'e o :"is"e/* o"!%i( ide'a+ #o'e na&ivamo evo)*$i'om<. Ovo 'e ,i)o "o%*ma0eno
* 'edno' od n'egovi( neo,'av)'eni( &a,e)e!#iG :Vigova$ 'e v)adao "*%em
#om"omisaG Mi,ea) &a"o0in'e od v)adavine ide'a<
1H
. E#%on 'e veovao da'e
:v)adavina ide'a< &na0i)a )i,ea)i&am+ a da'e )i,ea)i&am &na0io evo)*$i'*. Za
E#%onovog 6ivo%a+ )i,ea)i&am 'o! *ve# ni'e ,io is$"eo svo'* snag* "o#e%a0a
d*!%veni( "o7mena. U na!e veme+ ono !%o 'e od )i,ea)i&ma "eos%a)o+ sv*gde
se "e%voi)o * #on&eva%ivan d*!%veni 8a#%o. Danas ,i ,i)o ,esmis)eno
&agovaa%i ne#i "ova%a# E#%onovim ide'ama. A)i+ is%oi0a ,i+ #ao "vo+ %e,a)o
da *s%anovi #a#vi s* ,i)i E#%onovi s%avovi+ #ao d*go+ da *"oedi n'egova
s%anovi!%a sa onima savemeni( mis)i)a$a+ i #ao %e/e+ da se &a"i%a #o'i e)emen%i
%a#vi( s%avova ,i i danas mog)i da ,*d* va)idni. E#%onova genea$i'a 'e+
,es*mn'e+ "a%i)a od "eve)i#e samo*veenos%i i o"%imi&ma+ i ni'e * dovo)'no'
mei s(va%a)a ne"o*&dan* "iod* s%*#%*e na #o'o' 'e %a vea "o0iva)a. A)i+ ona
'e "osedova)a dve s%vai #o'e s* nam danas nas*!no "o%e,neG ose/a' &a "omen*
#ao "ogesivni 8a#%o * is%oi'i i ve* * a&*m #ao na!eg vodi0a "i sag)edavan'*
n'ene s)o6enos%i.
Os)*!nimo sada ne#e g)asove i& 19407i(. U 'ednom ani'em "edavan'*
"ome7n*o sam &adovo)'s%vo sea M*isa Nemi'ea &,og %oga !%o se %a6e :"a#%i0na
e!e7n'a &a #on#e%ne "o,)eme<+ do# s* :o,e s%an#e &a,oavi)e na "ogame i
idea)e<+ i n'egov* o$en* is%oga #ao sim"%oma :na$iona)ne &e)os%i<
1L
7Nisam
nao0i%o se/an #ada se "ov)a0e ana)ogi'e i&me2* 6ivo%nog ve#a 0ove#a i
6ivo%nog ve#a na$i'a> #ada se navede ne#a %a#va ana)ogi'a+ 0ove# do)a&i *
is#*!en'e da "i%a !%a se de!ava na#on !%o "e2emo #o& do,a :&e)os%i<. A)i+ ono
D%o me ovde &anima 'es%e o!%o a&gani0en'e "a#%i0nog i #on#e%nog+ #o'i se
ve)i0a'*+ i :"ogama i idea)a<+ #o'i se os*2*'*. Ovo ve)i0an'e "a#%i0ne a#$i'e na
!%e%* idea)is%i0#og %eoe%isan'a 'e+ naavno+ o,e)e6'e #on&eva%ivi&ma. Kod
Nemi'ea+ ono "eds%av)'a g)as osamnaes%og ve#a+ g)as Eng)es#e i& do,a s%*"an'a
na "es%o D6od6a III+ g)as #o'i se di6e "o%iv "eds%o'e/eg na)e%a E#%onove
evo)*$i'e i v)adavine ide'a. A)i+ is%o %o "o&na%o is"o)'avan'e &ad%og
#on&eva%ivi&ma * 8omi &ad%og em"ii&ma i&*&e%no 'e "o"*)ano i dan7danas.
N'egov na'"o"*)ani'i is#a& mo6e se na/i * i&'avi "o8esoa ;evo7Ro"eaG
:Kada adi#a)i vi!%e #a#o 'e "o,eda sig*no n'i(ova+ a&,oi%i #on&eva%iv$i im
da'* "o nos*<
13
. Po8eso O*#!o% nam n*di ne!%o so8is%i$ianiR* vai'an%* ovog
"omodnog em"ii&maG * na!em "o)i%i0#om de)an'*+ #a6e nam on+ :mi 'edimo
,es#a'nim i d*,o#im moem< na #o'em nema :ni "o)a&i !%a ni odedi!%a<+ i gde
,i 'edini $i)' %e,a)o da nam ,*de :da se od6imo na "ov!ini vode * 0am$* #o'i
se ne )'*)'a<
14
. Ni'e "o%e,no da nas%avim sa navo2en'em novi'i( "isa$a #o'i
na"ada'* "o)i%i0#i :*%o"i&am< i :mesi'ani&am<> %o s* ve/ "os%a)i *s%a)'eni
"e6oa%ivni i&a&i &a sve da)e#ose6ne adi#a)ne ide'e #o'e se %i0* ,*d*/nos%i
d*!%va. Ne/* se &ad6ava%i ni na ne#im novi'im %endovima * .'edin'enim
D6avama+ gde s* is%oi0ai i "o)i%i0#i %eoe%i0ai+ sa da)e#o man'e in7
(i,i$i'a od n'i(ovi( #o)ega * ovo' &em)'i+ 'avno o,naodova)i svo'*
"iv6enos% #on&eva%ivi&m*. Nave!/* samo i&'av* 'ednog od na'*%i$a'ni'i(
i na'*meeni'i( amei0#i( #on&eva%ivni( is%oi0aa+ "o8esoa .em'*e)a
Moisona @.am*e) MoisonA+ #o'i se de$em,a 1940. godine * svo's%v*
"edsedava'*/eg o,a%io Amei 0#om is%oi's#om *d*6en'*+ i&nose/i
g)edi!%e #a#o 'e #*$n*o 0as da se eag*'e "o%iv onoga !%o 'e na&vao
:d6e8esonovs#o7d6e#sonovs#o7*&ve)%ovs#om )ini'om<+ i &a)a6*/i se &a
is%oi'* .'edin'eni( D6ava :#o'a ,i ,i)a na"isana sa 'ednog &davog
#on&eva%ivnog s%anovi!%a<
16
.
A)i+ o"e% 'e "o8eso Po"e ,io %a' #o'i 'e+ ,aem #ada 'e e0 o Ve)i#o'
1i%ani'i+ is#a&ao ovo o"e&no #on&eva%ivno s%anovi!%e * na'0is%i'em i
na',es#om"omisni'em o,)i#*. Ug)eda'*/i se na Nemi'eovo od,a$ivan'e
:"ogama i idea)a<+ on na"ada on* vs%* "o)i%i#e #o'a navodno $i)'a na
:"eo,)i#ovan'e <0i%avog d*!%va< * s#)ad* sa ode2enim ")anom<+
"e"o*0*'e ono !%o na&iva :d*!%venim in6en'eingom na "a0e<+ i o0i%o se
ne )i,i da * %om $i)'* "i,egne :"ivemenom #")'en'*< i)i :"ov)a0en'*
#o& ig)ene *!i<
1J
. U 'edno' s%vai ,i(+ i"a#+ "o8eso* Po"e* moao da
odam "i&nan'e. On os%a'e ne"o#o)e,)'iv "o,oni# a&*ma i s%ani s* m* svi
"o!)i i)i sada!n'i i&)e%i * ia$iona)no. A)i+ a#o ma)o ,o)'e osmo%imo n'egov
e$e"% :d*!%venog in6en'einga na "a0e<+ *s%anovi/emo #o)i#o 'e
ogani0ena *)oga #o'* * n'em* dode)'*'e a&*m*. Pemda n'egova de8ini$i'a
:in6 en'einga na "a0e< ni'e dovo)'no "e$i&na+ i&i0i%o nam se s%av)'a do
&nan'a #a#o 'e #i%i#a :$i)'eva< is#)'*0ena+ a s%id)'ivi "imei %a#vog
in6en'einga #o'e navodi 7:*s%avna e8oma< i :%enden$i'a *'edna0avan'a
"i(oda< 7'asno "o#a&*'* da ,i ova' %e,a)o da de)*'e * &ada%im o#viima
"os%o'e/eg d*!%va
1F
. .%a%*s #o'i ,i a&*m %e,a)o da ima * !emi "o8esoa
Po"ea "odse/a+ * s%vai+ na s%a%*s ne#og ,i%ans#og d6avnog 0inovni#a+
ov)a!/enog da s"ovodi "o)i%i#* a#%*e)ne v)ade+ "a 0a# i da "ed)a6e ne#a
"a#%i0na "o,o)'!an'a * $i)'* "imene %e "o)i%i#e+ a)i #o'i nema "avo da
dovodi * "i%an'e n'ene osnovne "os%av#e i)i #ona0ne $i)'eve. ;o 'e ,es*mn'e
#ois%an "osaoG i 'a sam+ %a#o2e+ svo'evemeno ,io d6avni 0inovni#. A)i+
ova "ode2enos% a&*ma dogmama "os%o'e/eg "oe%#a 0ini mi se+ na d*6i
o#+ a"so)*%no ne"i(va%)'ivom. E#%on ni'e na %a' na0in mis)io o a&*m* #ada
'e "ed)agao svo'* 'edna0in* re*o,u%ija U ,ibera,i2am U *,ada*ina ideja. Do
"ogesa * )'*ds#im odnosima+ adi)o se o na*$i i)i is%oi'i i)i d*!%v*+
*g)avnom se do)a&i)o &a(va)'*'*/i odva6nos%i i s"emnos%i )'*ds#i( ,i/a da
se ne &adovo)'e de)imi0nim "o,o)'!an'em na0ina na #o'i s%vai 8*n#$ioni!*+
ve/ da+ "o&iva'*/i se na a&*m+ os"oe "os%o'e/e s%an'e s%vai i "i&na%* i)i
ne"i&na%* *&*"a$i'* "ava na #o'o' ono "o0iva. Qe)'no i!0e#*'em dan #ada /e
is%oi0ai+ so$io)o&i i "o)i%i#o)o&i ang)osa#sons#i( &ema)'a smo/i (a,os%i &a ne#i
%a#av ges%.
Ono !%o me na'vi!e *&nemiava+ i"a# ni'e g*,)'en'e svee * a&*m med*
in%e)e#%*a)$ima i "o)i%i#o)o&ima ang)osa#sons#e "oveni'en$i'e+ ve/ i!0e&n*/e
onog do6iv)'avan'a sve%a #o'i se na)a&i * s%an'* ve0i%og #e%an'a. Ovo na "vi
"og)ed de)*'e "aado#sa)no+ 'e se e%#o #ada mog)o 0*%i %o)i#o o)a#o i&e0eni(
s*dova o "omenama !%o se &,iva'* sv*da o#o nas. Zna0a'no 'e+ me2*%im+ %o !%o
se na "o7men* vi!e ne g)eda #ao na ne#i *s"e(+ nov* "i)i#* i)i "oges+ ve/ #ao
na ne!%o !%o *)iva s%a(. Kada nam se o,a/a'* na!i va'ni "o)i%i0#i i e#onoms#i
s%*0n'a$i+ oni nema'* !%a d*go da nam "on*de osim *"o&oen'a da ne %e,a
veova%i adi#a)nim i da)e#ose6nim ide'ama+ da se %e,a #)oni%i svega !%o "odse/a
na evo)*$i'*+ i da %e,a na"edova%i 7a#o se ve/ moa 7!%o 'e mog*/e s"oi'e i
o"e&ni'e. U 0as* #ada se )i# sve%a men'a da)e#o ,6e i #oeni%i'e nego i#ada &a
"o%e#)i( 300 godina+ ovo mi se 0ini neo,i0no #a%#o vidim i da'e "ovoda &a
,ig*+ ne da /e a&vo' * sve%s#im o#viima ,i%i *s"oen+ ve/ da /e ova &em)'a 7a
mo6da i d*ge ang)osa#sons#e &em)'e 7&aos%a%i &a o"!%im na"e%#om da ,i se
,es"omo/no i /*%7#e "ov*#)e * ne#* samo&adovo)'n* *0ma)os%. D%o se mene
%i0e+ 'a os%a'em o"%imis%a> i &a%o+ do# me se M*is Nemi'e ,*de *"o&oavao da se
#)onim "ogama i idea)a+ do# me "o8eso O*#!o% ,*de *,e2ivao #a#o ne idemo
ni#*da i #a#o 'e 'edino va6no da ni#o ne )'*)'a 0ama$+ do# "o8eso Po"e ,*de
nas%o'ao da os"oso,i "as%ai mode) a*%omo,i)a *& "omo/ #o&me%i0#og
in6en'einga+ do# "o8eso ;evo7Ro"e ,*de *&va/ao vi!%e/im adi#a)ima "o
nos*+ a "o8eso Moison se &a)agao &a is%oi'* "isan* * &davom #on&eva%ivnom
d*(*+ 'a /* "og)eda%i na *&ave)i sve% o#o se,e+ na sve% #o'i se sv*da "i)'e6no
"osve%io ad*+ i odgovoi/* im onom ove!%a)om 8a&om ve)i#og na*0ni#aG :I"a#
se o#e/e<.