1

WEB stranica:
je najpoznatiji distribuirani sistem (World Wide Web) u kome sve lii na dokument, i gdje korisnici vide skup nezavisnih
raunara kao jedinstven, koherentan sistem. Na poetku je svaki dokument bio strana pisana jezikom HTML-a sa hiper
vezama ka drugim dokumentima, a danas XML preuzima posao HTML-a. World Wide Web je omogudio da se na mrenoj
lokaciji napravi skup informativnih strana s tekstom, slikom, zvukom, videom, i sa ugraenim vezama s drugim stranama.
Klikom na vezu, korisnik se odmah prebacuje na stranicu na koju ona pokazuje.

Davaoci Internet usluga:
Internet service providers ili ISP su kompanije koje privatnim licima omogudavaju da se od kude poveu s jednim od njihovih
raunara i tako izau na Internet, da dobijaju pristup elektronskoj poti, Webu, i drugim uslugama Internet-a kao to je
usluga stavljanja stranice na Web-u (mrei). ISP ima opremu i telekomunikacijske linije koje omoguduju pristup korisnika
prema mrei na servisiranom zemljopisnom podruju.

HTML:
Je jezik za oznaavanje hiperteksta. On omogudava korisnicima da prave Web strane s tekstom, grafikom i pokazivaima na
druge Web stranice. HTML slui za oznaavanje, to je jezik koji opisuje formatiranje strane. Zbog toga jezici za oznaavanje
sadre izriite komande za formatiranje. Npr. <b> znai ''kraj polucrnog ispisa''. Prednost jezika koji za oznaavanje koristi
izriite komande se ogleda u tome to je lako napraviti ita koji ga razumije.

Djeljenje resursa:
Je cilj da se svi programi, oprema, a naroito podaci uine dostupnim svima na mrei bez obzira na stvarnu fiziku lokaciju
korisnika i resursa. Primjer za to je mreni tampa koji djeli vie zaposlenika, umjesto da svatko od njih posjeduje vlastiti.
Klijentsko serverski model:
Serveri su veliki modni raunari na kojima su uskladiteni podaci kojima se pristupa. esto mogu u istom trenutku opsluiti
veliki broj drugih raunara (klijenata). Nalaze se pod neprestanom kontrolom administratora. Klijenti su manji, privatni
raunari povezani sa serverom, na kojima se skidaju podaci sa servera. Komunikacija tee tako to klijentski proces preko
mree poalje poruku serverskom procesu. Klijentski proces zatim eka odgovor. Kada serverski proces dobije zahtjev, on
izvrava zahtjevani posao ili alje podatke nazad klijentu. Ovakav sklop se naziva klijentsko-serverski model.

WAP:
Wirelles Application Protocol se koristi se kod malih prenosivih ureaja ili PDA, mobitela novije generacije ili prenosivih
raunara. Osnova zamisao je bila da se iskoristi postojeda beina digitalna infrastruktura. WAP je skup protokola za
pristupanje Webu, optimizovan za veze malog propusnog opsega i beine ureaje sa sporim procesorima, malom
memorijom i ekranima. Njegov najnii sloj ukljuuje sve postojede sisteme mobilne telefonije: GSM, CDMA, GPRS... Brzina
prijenosa podataka protokolom WAP 1.0 iznosi 9600b/s. Iznad ovog sloja je protokol za beine datagrame, koji je u sutini
protokol UDP. WAP ureaji ne koriste HTML, i zato mogu otvarati samo one stranice koje su prevedene u WML (jedna
primjena jezika XML).



2

Browser:
Browser (Pretraiva) je korisniki agent za mreu. Moe prikazati dokument ostvarivanjem TCP konekcije sa serverom,
traenjem dokumenta, i zatvaranjem konekcije. Zahtjevi sadre niz zaglavlja koja obezbjeuju dodatne informacije.
Popularni Web pretraivai su Firefox i Microsoft Internet Explorer. Web server je domadin za Web objekte. Svaki objekt
ima svoj URL. (Universal Resource Locator).

Cookies:
Su male datoteke zvane kolaidi, koje itai Web-a depunuju na raunarima korisnika, omogudujudi kompanijama da prate
aktivnosti korisnika u kibernetskom prostoru, a mogu i da izazovu ''curenje'' povjerljivih podataka kao to su brojevi
kreditnih kartica na Internet.

Spam:
Elektronska neeljena pota, koja je nastala nakon to su prikupljeni milioni e-mail adresa korisnika i na CD-ovima prodani
marketinkim kvazistrunjacima. Takve poruke mogu sadravati viruse koji izazivaju haos na raunaru. Neki davaoci Internet
usluga nude filter koji pristigle poruke automatski razvrstava na vane i nepoeljne i smjeta ih u razliite sanduide.

Paketi:
Su kratke poruke koje emituje bilo koji
raunar, a primaju ih svi ostali umreeni raunari. Polje adresa unutar paketa odreuje primaoca (raunar kome je paket
namjenjen). Kada raunar primi paket koji mu je namjenjen, on ga obrauje, a ako primi paket koji nije njemu namjenjen,
jednostavno ga ignorie.

Internet:
Je ogroman skup razliitih mrea u kojima se koriste neki zajedniki protokoli i obezbjeuju neke zajednike usluge.
Jedinstven je po tome to ga nitko nije planirao i nitko s njime ne upravlja. Ovu mreu na okupu dri model TCP/IP i njegov
skup protokola, to omogudava davanje univerzalne usluge. Prema definiciji, raunar je na Internet-u ako izvrava skup
protokola TCP/IP, ima IP adresu i moe da alje i da prima pakete.

Sockets:
Ili utinice su krajnje take veze izmeu poiljaoca i primaoca koji koriste TCP protokol. To je interfejs koji se nalazi izmeu
aplikacijskog i transportnog sloja raunara koji se jo naziva i aplikacijski programski interfejs (API) i slui za posredovanje
izmeu aplikacije i mree. Svaka utinica ima svoj broj (adresu), koji se sastoji od IP adrese raunara i 16-bitnog lokanog
broja zvanog prikljuak (port). Da bi se ostvarila TCP usluga, izmeu utinice poiljaoca i utinice primaoca mora se izriito
uspostaviti veza. Utinica se moe koristiti za vie istovremenih veza, to znai da na jednoj utinici moe zavravati 2 ili vie
veza. Veze se raspoznaju prema identifikatorima utinica na oba kraja (utinica1, utinica2...).



3

DNS:
Je sistem imenovanja domena uveden zbog lakeg pronalaenja raunara na mrei, jer kako se je mrea sve vie irila,
pronalaenje odreenog raunara je postajalo sve tee. S DNS-om su se raunari svrstali u domene(hijerarhijske eme) i
omogudilo se prevoenje imena raunara u njihove IP-adrese. Na samom vrhu su opdepoznati osnovni domeni meu
kojima su .com i .edu kao i oko 200 domena pojedinih drava. DNS se realizuje kao sistem distribuiranih baza podataka sa
serverima irom svijeta koji slui za skladitenje brojnih informacija u vezi s imenovanjem.

upava loptica:
Ili fuzzball je bio mikroraunar LSI-11 dodjeljen superraunaru, a takvih je mrenih okosnica bilo 6 prilikom razvoja NSFNET-
a. Ti ''upavci'' su bili meusobno povezani iznajmeljenim linijama brzine prijenosa do 56 Kb/s inedi tako podmreu, a
koritena je ista hardverska tehnologija kao i za ARPANET. Softverska tehnologija je bila drugaija, bududi da su se upave
loptice od poetka sporazumijevale protokolom TCP/IP, tako da je to bila prva regionalna TCP/IP mrea.

Network access points ili NAPs:
Su take pristupa mrei koje su uvedene kako bi jedna regionalna mrea mogla komunicirati sa svakom drugom
regionalnom mreom. S ovim je svaki mreni operator koji je elio ponuditi svoje usluge povezivanja s okosnicom, morao
biti povezan s ostalim pristupnim takama.

Prikljuna taka:
Point of presence ili POP je taka gdje se signali izvlae iz telefonskog sistema i ubacuju u posluiteljevu regionalnu mreu.
Od ove take, sistem je potpuno digitalan i radi uz komutiranje paketa.

ADSL:
Asymmetric Digital Subscriber Line asimetrina digitalna pretplatnika linija radi na taj nain da se ulazna linija spaja sa
skretnicom koja nema filter i tako se stavlja na raspolaganje itav propusni opseg lokalne linije. On sada nije vjetakih
postignutih 3100Hz, ved je odreen samo fizikim stanjem linije. Kapacitet lokalne linije zavisi od vie faktora: duine,
debljine ice, opteg kvaliteta.

Modem:
Je posebna kartica koja digitalne signale proizvedene u raunaru pretvara u analogne koji se neometano mogu prenositi
telefonom. Tako pretvoreni signali se dovode do posluiteljeve prikljune take. Modem se smjeta izmeu digitalnog
raunara i analognog telefosnkog sistema.






4

POP3:
Je Potanski protokol verzije 3 koji korisnikim agentima za prijenos poruka (osobni raunari) omogudava da stupe u vezu s
davaocem Internet usluga i odatle kopiraju pristigle e-mailove. POP3 se aktivira kada korisnik pokrene svoj ita pote. ita
pote poziva davaoca Internet usluga i uspostavlja TCP vezu na prikljuku 110. Po uspostavljanju veze, protokol prolazi kroz
sljedede faze:
1. ovladivanje (korisnik mora da se prijavi)
2. transakcije (korisnik preuzima potu i po potrebi je oznaava za brisanje)
3. auriranje (briu se oznaene poruke)
Kada se preuzme sva pota, TCP veza se moe raskinuti, poto se sada poruke nalaze na hard disku raunara, ali da bi se
poslao odgovor i dalje je potrebno biti na vezi.

IMAP:
Je Protokol za pristupanje porukama na Internetu. Za razliku od protokola POP3 gdje se pretpostavlja da de korisnik svaki
put oistiti svoje potansko sandue i pregledati poruke tek nakon to se iskljui s mree, kod protokola IMAP se
pretpostavlja da sva pota ostaje neogranieno dugo na serveru u razliitim potanskim sanducima. IMAP obezbjeuje
sloene mehanizme za itanje, sastavljanje i brisanje poruka na Internetu. Za razliku od POP3 protokola IMAP podrava i
spremanje odlazne pote prije isporuke na odredite.

Broadcasting:
Pretstavlja neusmjereno (difuzno) emitovanje, gdje se pomodu specijalnog koda u adresnom polju paketa, paket koji je
poslan u mreu prosljeuje svakom umreenom raunaru na obradu.

Multicasting:
Ili viesmjerno emitovanje gdje se jedan paket emituje na odreeni podskup raunara. U adresnom polju se rezervie jedan
bit za viesmjerno emitovanje.

Unicasting:
Predstavlja jednosmjerno emitovanje poruka od take do take (point-to-point networks). Ove mree sadre brojne veze
izmeu pojedinih parova raunara. Da bi od polazita stigao do odredita, paket najvjerovatnije mora da proe kroze jedan
ili vie drugih raunara. esto postoji vie putanja razliite duine, tako da je pronalaenje optimalne putanje vana stavka u
ovim mreama.

Mreni hardver:
Moe se podjeliti na:
LAN-lokalne mree su privatne organizacione mree raspona do 5km. iroko se koriste za povezivanje linih
raunara i radnih stanica u firmama, tampaa... U lokalnim mreama prijenos podataka se moe ostvariti putem
kabla na koji su svi raunari prikljueni, a brzina se krede od 10 do 100 Mb/s, mada nove lokalne mree imaju
brzinu i do 10Gb/s. Najede topologije povezivanja koje koriste su magistrala (s linearnim kablom), te je u jednom
trenutku najvie jedan raunar na ''vlasti'' i u mogudnosti da emituje, dok svi ostali moraju da se suzdre od slanja
poruka. Najpoznatiji ovakav sistem je IEEE 802.3 ili Ethernet (gdje raunari mogu emitovati poruke kad god
5

poele, a ako se dva paketa sukobe svaki raunar pauzira tokom nasumino izabranog perioda, te ponovo
pokuava kasnije emitovati. Prijenosni medijum je debeli koaksijalni kabal etar dugaak do 2.5km sa repetitorima
svakih 500m. Pomodu primopredajnika ugraenih u kabal na njega se moglo povezati 256 raunara. Dananje
njegove brzine prijenosa iznose 100 i 1000 Mb/s. Najbolje to Ethernet i drugi 802 protokoli mogu da ponude
jeste usluga datagrama: kada se prenose IP paketi gdje se garancija niti trai, niti oekuje. Ako se usput izgubi, to
nede biti vano. Osnovni uzrok dugovjenosti Etherneta jeste njegova jednostavnost i prilagodljivost. Jeftin je i
lako se odrava, nema softvera koji treba instalirati, a nove raunare je potrebno samo fiziki prikljuiti na mreu.
Ethernet s drugim mrea funkcionie kroz protokol TCP/IP koji dominira tom obladu. 290-297str o brzom i
gigabitnom Ethernetu), i topologija prstena(u prstenu svaki bit krui nezavisno od ostatka paketa kojeme pripada.
esto bit proe cijeli prsten prije nego se emituje cijeli paket. I ovdje postoji neko pravilo odluivanja u sluaju
istovremenog pristupa prstenu, kao to je pristupanje redoslijedom raunara. Ovdje spada IEEE 802.5 i FDDI
prstenasta mrea).


MAN-gradska mrea koja pokriva gradsko podruje, a najpoznatija takva mrea je mrea kablovske televizije.
Isprva kad je nastala koristila se samo za TV usluge, ali razvojem Interneta, malo je modifikovana, te su
neiskoriteni djelovi frekventnog podruja iskoriteni za dvostrane Internet usluge. I TV signali i Internet se
dovode do centralnog razvodnika odakle se dalje distribuiraju do kuda korisnika.



WAN-regionalne mree pokrivaju velika podruja, esto itavu dravu. Ona sadri skup raunara (hostovi
)namjenjenih za izvravanje korisnikih programa (aplikacija). Povezani su komunikacionom podmreom.
Podmrea se sastoji od Linija prijenosa (proputaju bitove od jednog raunara ka drugom preko bakarne ice,
optikog vlakna ili radio veze) i Prekidakih elemenata (kada podaci stignu jednom linijom, odluuju kojom linijom
da ih dalje upute, a zovemo ih jo i ruteri-usmjerivai). Skup linija prijenosa i usmjerivaa (bez umreenih
raunara) ini podmreu.
6


Kada proces na jednom umreenom raunaru eli poslati poruku procesu na drugom umreenom raunaru,
raunar koji alje najprije dijeli poruku na pakete, dodjeljujudi svakom paketu redni broj. Paketi se tada alju u
mreu pojedinano, jedan za drugim. Paketi se nezavisno prenose mreom i skupljaju u odredinom raunaru gdje
se ponovo od njih sklapa prvobitna poruka i isporuuje procesu kojem je namjenjena.


Na gornjoj slici svi paketi sljede putanju ACE, umjesto ABDE ili ACDE. U nekim mreama svi paketi jedne poruke
moraju sljediti istu putanju, dok se u drugim svaki paket nezavisno usmjerava. Ako je optimalna putanja ACE, svi
paketi mogu prodi njome ak i ako se nazavisno usmjeravaju.


Beine mree:

Pod beinim povezivanjem sistema se podrazumijeva povezivanje komponenata raunara radiotalasima kratkog
dometa. Jedna od takvih mrea kratkog dometa je Bluetooth, napravljena da bi se izbjeglo kablovsko povezivanje
mia, tastature, tampaa s raunarom. Sljededi korak beinog umreavanja su lokalne mree. To su sistemi u
kojima svaki raunar ima radio-modem i antenu preko koje komunicira s drugim sistemima. Najede se na tavanu
nalazi antena povezana kablovskom mreom s kojom raunari komuniciraju. Taj sistem stoji pod oznakom IEEE
802.11, i mnogo se koristi jer je mnogo jednostavniji za instalaciju od Etherneta. Treda vrsta beine mree se
koristi u regionalnim mreama. Takva je radiotalasna mrea koja se koristi za mobilnu telefoniju-mrea niske
propusne modi. Ovi sistemi koji najvie slue za prijenos govora, rade brzinama manjim od 1Mb/s ali se razdaljina
izmeu baze i raunara ili telefona mjeri kilometrima. Razvijaju se i regionalne beine mree visoke propusnosti
pod onazakom IEEE 802.16 ili LMDS (lokalna distributivna usluga za vie korisnika). Glavni im je cilj da se privatni i
poslovni korisnici poveu na mreu putem beinog prikljuka visoke brzine prijenosa koji zaobilazi sistem
telefonije.


Kombinovane mree: da bi se meusobno povezale nekompatibilne mree potrebni su ureaji zvani mreni
prolazi koji fiziki povezuju i istovremeno usaglaavaju razliite hardverske i softverske komponente dvije mree.
Skup meusobno poveznih mrea se zove kombinovana mrea. est oblik meumree je WAN koji povezuje vie
LAN-ova.


7

Mreni softver:
Da bi projektovanje mree bilo jednostavnije, ona se organizuje kao skup slojeva. Broj slojeva, njihova imena, sadraj i
funkcija se razlikuju od mree do mree. Svaki sloj nudi odreene usluge viim slojevima ne opteredujudi ih detaljima
njihove realizacije. Pravila u komuniciranju jednog sloja na jednom raunaru s istim takvim slojem na drugom raunaru se
nazivaju protokoli. Skupovi protokola se najede zasnivaju na modelima OSI i TCP/IP. Podaci se nikada direktno ne
prosljeuju od sloja n na jednom raunaru do sloja n na drugom raunaru, ved se prvo alju niim slojevima sve dok se ne
dostigne najnii sloj ispod kojeg se nalazi fiziki medijum. Izmeu svaka dva susjedna sloja se nalazi interfejs koji odreuje
osnovne operacije i usluge koje donji sloj nudi gornjem. Skup slojeva i protokola se naziva zajednikim imenom arhitektura
mree, a detalji njene realizacije su skriveni u raunarima.


Kada sloj 5 generie poruku M za slanje, on je prosljeuje sloju 4. Sloj 4 joj pridodaje identifikaciono zaglavlje
(header, omogudava da sloj 4 na drugom raunaru pravilno posloi poruke), i sve zajedno prosljeuje sloju 3. Sloj
3 djeli dolazne poruke na manje jedinice pakete(poruka M se dijeli na pakete M1 i M2), te im pridodaje zaglavlja
sloja 3. Sada se prosljeuju sloju 2 koji svakom paketu pridodaje svoje zaglavlje i zavretak, te se prosljeuje sloju
1 koji pretstavlja stvarni fiziki medij za prijenos paketa. Na raunaru koji poruku primi, ona se krede od niih
prema viim slojevima, pri emu se postepeno uklanjaju odgovarajuda zaglavlja.

Poto se mrea obino sastoji od vie raunara, neophodno je adresiranje kako bi se moglo odrediti s kim raunar
eli da komunicira. Isto tako, usmjeravanje(routing) je tehnika odluivanja o koritenju jedne od raspoloivih
putanja, u zavisnosti od gustine saobradaja.

Postoje protokoli s uspostavljanjem direktne veze i bez nje. Uspostavljanja direktne veze je organizovano po
modelu telefonskog sistema u kojem veza lii na cijev: poiljalac na jednom njenom kraju ubacuje bitove, dok ih
primaoc na drugom kraju preuzima. Pri tome se uva redoslijed podataka, kako bi ih primaoc dobio onim redom
kojim su poslani(slanje datoteka). Nasuprot ovoj, usluga bez uspostavljanja direktne veze je modelirana prema
potanskom sistemu. Svaka poruka nosi potpunu adresu primaoca i svaka se nezavisno usmjerava. Nepouzdana
usluga bez uspostavljanja direktne veze se naziva datagramska usluga, po analogiji slanja telegrama gdje
poiljalac ne dobija potvrdu o prijemu poruke.


8


Najprije server izvava operaciju LISTEN, naznaavajudi s tim da je spreman za dolaze veze. Kada stigne zahtjev za
uspostavljanjem veze, klijentski proces izvrava operaciju CONNECT da bi uspostavio vezu sa serverom i utvrdio da
li oslukuje. Ako je odgovor pozitivan, serverski OS deblokira sistem i alje klijentu potvrdan odgovor. Ako
pristigne zahtjev za povezivanje, a server ne oslukuje, rezultat je neodreen. Kada odgovor stigne do klijenta,
pokrede se privremeno zaustavljeni klijentski proces. U tom trenutku rade i server i klijent i veza izmeu njih je
uspostavljena. Sada server izvava operaciju RECEIVE da bi se pripremio za dolazak prvog zahtjeva. RECEIVE
ponovo blokira server. Tada klijent izvrava operaciju SEND da bi poslao svoj zahtjev, a zatim RECEIVE da bi dobio
odgovor. Pristizanje paketa sa zahtjevom deblokira serverski proces tako da moe da obradi zahtjev. Poto to
obavi, serverski proces poziva SEND kako bi odgovor poslao klijentu. Pristizanjem tog paketa, deblokira se klijent
koji sada oekiva odgovor. Ako klijent ima jo zahtjeva, moe ih sad proslijediti, a ako nema poziva se DISCONECT
za raskidanje veze. Ovo je sutina naina na koji funkcionie direktna veza.

Razlika izmeu usluga i protokola: usluge se odnose na interfejse izmeu slojeva(operacije koje jedan sloj
obezbjeuje sloju iznad sebe), dok se protokoli odnose na pakete koji se razmjenjuju izmeu ravnopravnih
procesa na razliitim raunarima.



Referenti modeli:

Ovdje spadaju OSI i TCP/IP referentni model.

OSI ima sedam slojeva:
1. fiziki sloj: ima ulogu da dobijeni niz bitova prenese du komunikacionog kanala
2. sloj veze podataka: podatke dijeli na okvire, te ih alje jedan za drugim. Ako je prijenos uspio, primalac
potvruje prijenos svakog okvira aljudi poiljaocu okvir za potvrdu
3. mreni sloj: upravlja radom podmree i vodi rauna o kvalitetu ponuene usluge(zadrkama, vremenu
prolaska, neravnomjernosti pristizanja paketa)
4. transportni sloj: prihvata podatke s vieg sloja, i po potrebi ih razvrstava u manje grupe, te ih prosljeuje
mrenom sloju, obezbjeujudi da svi djelovi ispravno stignu na odredite (''od take do take'')
5. sloj sesije: omogudava korisnicima na razliitim raunarima da meusobno uspostave sesiju. Sesije nude
razne usluge kao upravljanje dijalogom, rad s etonima, sinhronizovanje
6. sloj prezentacije: bavi se sintaksom i semantikom prenesenih informacija, odnosno dekodira apstraktne
strukture podataka, te omogudava da se definiu i razmjenjuju strukture podataka vieg nivoa
(npr.bankarski podaci)
7. sloj aplikacije: sadri vie protokola potrebnih korisnicima, kao to je protokol za prijenos hiperteksta
(HTTP) koji ini osnovu Web-a




9

Referentni model TCP/IP:

Zasnovan je na pretku svih mrea ARPANET-u, a kasnije Internet-u. Sastoji se od 4 sloja:
1. Sloj za povezivanje raunara s mreom je najnii sloj, i ovdje TCP/IP ne objanjava detaljno ta se tu
dogaa osim da se raunar mora povezati s mreom pomodu nekog protokola kako bi mogao da joj
poalje IP pakete, a to zavisi od raunara do raunara.

2. Meumreni sloj: izabrana je mrea s komutiranjem paketa, zasnovana na meumrenom sloju bez
direktnog uspostavljanja veze. Zadatak meumrenog sloja je da pakete koje raunari ubacuju u bilo
koju mreu upuduju nezavisno na odredite. Paketi mogu stidi na odredite drugaijim redoslijedom
nego li su poslani, pa je zadatak viih slojeva da ih vrate u prvobitan redoslijed. Meumreni sloj postoji i
na Internetu. On definie zvanini format paketa i IP (Internet Protocol).

3. Trasportni sloj: nalazi se iznad meumrenog sloja, i namjenjen je konverzaciji izmeu ravnopravnih
procesa na izvornom i odredinom raunaru. Ovdje su definisana 2 protokola koji spajaju 2 kraja:
protokol za upravljanje prijenosom(dijeli poetni tok bajtova na zasebne poruke, i brine se da ne doe
do zaguenja sporijeg primaoca poruka) i protokol za korisnike datagrame(pretstavlja protokol bez
uspostavljanja direktne veze namjenjen aplikacijama koje same ureuju svoje pakete i upravljaju tokom
podataka).

4. Sloj aplikacija: sadri sve protokole vieg nivoa kao to su protokol za virtuelni terminal (TELNET-
omogudava da se korisnik s jednog raunara daljinski prijavi na drugi raunar i na njemu radi), za
prijenos datoteka (FTP-omogudava efikasno prenoenje podataka s jednog raunara na drugi), za
elektronsku potu (elektronska pota je u poetku liila na prijenos datoteka, ali je kasnije za nju razvijen
poseban protokol-SMTP), protokol za preuzimanje stranica s World Wide Web-a (HTTP).

Poreenje modela OSI i TCP/IP:
Oba se zasnivaju na konceptu nezavisnih protokola a i funkcionalnost slojeva je prilino slina. Za model OSI su kljuna 3
koncepta izmeu kojih je povukao jasnu granicu, a to su: usluge, interfejsi, protokoli. Navedeni pristup se veoma dobro
slae sa savremenim pristupom objektno-orjentisanog programiranja. Slino sloju, objekat ima skup metoda (operacija) koje
mogu da pozovu spoljni procesi. Interni kod objekta pretstavlja njegov protokol koji se spolja ne vidi, i nema znaaja izvan
objekta.
Model TCP/IP nije na poetku povukao jasnu crtu izmeu usluge, interfejsa i protokola. Zato su protokoli OSI modela bolje
skriveni nego u TCP/IP, i mogu se lake zamijeniti napretkom tehnologije to je jedan od osnovnih ciljeva arhitekture sa
slojevima.
Model OSI je razvijen prije nastanka odgovarajudih protokola to ima lou stranu kasnijeg dodavanja podslojeva nekim
slojevima. S modelom TCP/IP se dogodilo upravo suprotno: najprije su se pojavili protokoli, pa model koji je bio opis
postojedih protokola. Ti protokoli su se uklapali savreno u model, ali se model nije mogao uklopiti ni u jedan drugi skup
protokola.
10

OSI ima 7 slojeva, a TCP/IP ima 4. Oba imaju meu(mreni) sloj, transportni sloj, i sloj aplikacija, ali se ostali slojevi razlikuju.

Kritika modela OSI i njegovih protokola:
1. Loa sinhronizacija: izbor pravog trenutka pojave standarda je apsolutno kljuan za njegov uspjeh. Dijagram na
slici prikazuje koliinu aktivnosti ispoljenu u vezi nekog novog proizvoda:

Sutinski je vano da se standradi umetnu izmeu dva maksimuma na dijagramu. Ako se objave prerano, novost
nede u potpunosti biti shvadena a rezultat su loi standardi. Ako se objavi prekasno, standardi se ne potuju.
2. Loa tehnologija: model OSI je bio prepun nedostataka kao i njegovi protokoli. 7 slojeva je vie bilo zbog politike
prirode negoli tehnike, a njegova dva sloja sesije i prezentacije su skoro prazni. Osim to je nerazumljiv, neke
funkcije za adresiranje i upravljanje se ponavljaju u svakom sloju.

3. Loa realizacija: imajudi u vidu sloenost modela i njegovih protokola, ne udi to su prve njegove realizacije bile
ogromne i spore. Brzo se pojam OSI izjednaio s ''niskim kvalitetom''.

4. Loa politika: za OSI model se smatralo da je nastao od evropskih ministarstava za telekomunikacije to mu je
davalo negativan stav mase za razliku od modela TCP/IP za kojeg su amerikanci smatrali da je dio UNIX-a koji je
80-tih godina bio centar amerike akademske znanosti.

Kritika referentnog modela TCP/IP:
Kao prvo model ne razgraniava jasno koncepte usluga, interfejsa i protokola. Potrebno je razlikovanje specifikacije i
realizacije to je u TCP/IP modelu uraeno povrno, a u OSI modelu temeljno. Zbog toga TCP/IP model nije od velike pomodi
kod projektovanja novih mrea s novim tehnologijama. Opisati npr.Bluetooth pomodu TCP/IP modela sasvim je nemogude
jer model nije dovoljno uopten. Zatim, sloj za povezivanje raunara s mreom u stvari nije sloj ved interfejs (izmeu mree i
slojeva veze podataka). Zato se model OSI pokazao izuzetno korisnim u razmatranju raunarskih mrea, ali njegovi protokoli
nisu naili na ire prihvatanje. Nasuprot tome, model TCP/IP praktino ne postoji ali se njegovi protokoli masovno koriste.

RTP protokol:
Je protokol za prijenos u realnom vremenu koji slui za Internet radio, video-konferencije, i druge multimedijske aplikacije.
RTP protokol je smjeten u korisniki prostor i izvrava se pomodu protokola UDP. On radi na sljededi nain: multimedijsku
aplikaciju sainjava vie zvunih, tekstualnih, video tokova. Oni se upuduju u RTP biblioteku koja se nalazi u korisnikom
prostoru zajedno s aplikacijom. Biblioteka multipleksira tokove i kodira ih u RTP pakete koje zatim stavlja u utinicu. Poto
se RTP slui UDP protokolom, usmjerivai ne obradaju posebnu panju na njegove pakete. To znai da nema nikakvih
posebnih garancija u pogledu isporuke paketa i ravnomjernosti njihovog pristizanja. Svakom paketu koji se alje RTP tokom
se dodjeljuje broj koji je vedi od njegovog prethodnika. Numeracijom na odreditu se utvruje da li su svi paketi na broju.
Ako neki paket nedostaje, kasno je da ga ponovo alje poiljaoc, tako da de ga se na odreditu interpolirati.
RTP ima ugraen protokol RTCP (protokol za upravljanje prijenosom u realnom vremenu). On povratno alje informacije,
sinhronizuje tok i obezbjeuje korisniko okruenje, ali ne prenosi podatke. Njegova se funkcija prvobitno iskoritava za
11

obavjetavanje izvorita o kanjenu, zaguenju, i drugim svojstvima mree. Te informacije koristi proces na izvoritu kako bi
povedao ili smanjio brzinu slanja.

Hibridni model:
Pretstavlja spoj klijentsko-serverske i P2P arhitekture, a dobar primjer ovakve aplikacije je Napster koji je pretstavljao prvu
aplikaciju za razmjenu MP3 muzike. On pripada P2P arhitekturi zato to korisnici direktno razmjenjuju datoteke bez
posredovanja nekog servera koji bi cijelo vrijeme morao biti dostupan. Ali takoe predstavlja i klijentsko-serversku
arhitekturu zato to ravnopravni korisnici ispitivanjem servera dolaze do informacija o pjesmama koje trae. Aplikacija koja
takoe ima hibridnu arhitekturu jeste instantna razmjena poruka gdje poruke ne prolaze kroz posredniki server koji je
uvijek dostupan, ali se moraju prijaviti na njega.


X.25 i tafetni prijenos okvira:
Prvi primjer mree s uspostavljanjem direktne veze je X.25 prva javna mrea putena u rad 70-tih godina. Za rad u X.25
mrei raunar mora prvo uspostaviti vezu s drugim raunarom, tj.pozvati njegov telefon. 80-tih godina X.25 mree su
zamjenjene tafetnim prijenosom okvira. I ove mree rade s uspostavljanjem direktne veze i u njima ne postoji kontrola
greaka niti upravljanje tokom podataka. Poto se uspostavlja direktna veza, paketi se isporuuju strogim redoslijedom.
ATM mrea:
Ovdje se veza direktno uspostavlja u asinhronom reimu prijenosa. Postigla je vedi uspjeh nego model OSI, a danas
nevidljiva radi u telefonskim sistemima, esto za interni prijenos IP paketa.

Virtuelna ATM kola:
Poto ATM mree rade s uspostavljanjem direktne veze, da bi se podaci poslali, prvo je potrebno poslati paket za
uspostavljanje veze. Dok se paket probija kroz podmreu, svi usmjerivai na njegovom putu biljee u svoje interne tabele
uspostavljenu vezu i resurse koji su joj potrebni. Te veze se esto nazivaju virtuelna kola. Princip slanja se sastoji od toga da
se podaci alju u malim paketima fiksne veliine , zvanim elije duine 53 bajta.

Delije se usmjeravaju hardverski velikom brzinom, a upravo to im omogudavaju delije koje su jednake duine. Delije razliite
duine se moraju slati softverski to usporava slanje. Sve delije slijede istu putanju. Isporuka delija nije garantovana, ali
njihov redoslijed jeste. Najeda brzina prijenosa iznosi 155 ili 622 Mb/s. Brzina od 155 Mb/s se koristi za prijenos
televizijskog signala visoke rezolucije.

12

Referentni model ATM:

Fiziki sloj radi s fizikim medijumom: naponima, sinhronizovanjem bitova... gdje je ATM projektovan tako da bude
nezavisan od prijenosnog medijuma. ATM sloj se bavi delijama i njihovim prijenosom. On definie organizaciju delije i daje
znaenje poljima zaglavlja. ATM sloj takodje uspostavlja i raskida virtuelna kola, a upravlja i zaguenjima na mrei. ATM sloj
za adaptaciju omogudava korisnicima da alju pakete vede od delija. ATM interfejs djeli te pakete, prenosi pojedinane delije
i ponovo sklapa pakete na drugom kraju.

Beini LAN 802.11:
Ima i popularnije ime WiFi. Radi u dva radna reima:
1. U prisustvu bazne stanice
2. U odsustvu bazne stanice
U prvom sluaju se sva komunikacija odvija preko pristupne take(access point). U drugom sluaju raunari uspostavljaju
direktnu vezu, a takav nain rada se naziva ad hoc umreavanje.

Veza sistema 802.11 sa spoljnim svijetom je nazvana portal, a sistem je spolja izgledao kao i svaki drugi Ethernet.

IEEE je 2001.god prihvatio poboljanu verziju standarda 802.11b, mreu 802.11g. u njoj se koristi OFDM modulacija koja
radi u uskom ISM podruju na 2.4GHz a brzina dosee 54Mb/s. Beine mree su uinile revoluciju u raunarstvu i Internet-
u, i danas se instaliraju na eljeznicama, aerodromima, u kafidima, univerzitetima... Problemi s kojima se suoava WiFi su
problemi skrivene stanice i izloene stanice.
13


U cilju rjeavanja opisanih problema se koristi distribuirana koordinativna funkcija DFC. Kada se primjeni DFC reim, mrea
802.11 radi uz protokol CSMA/CA. Prema tom protokolu se oslukuje i fiziki i virtuelni kanal. Kada stanica eli da emituje,
ona najprije oslukuje kanal i ako na njemu nema saobradaja, poinje da emituje. Tokom emitovanja, ona ne oslukuje kanal
ved emituje itav okvir koji moe da propadne zbog sukobljavanja kod primaoca. Ako do sukobljavanja doe, sukobljene
strane pokuavaju s emitovanjem kasnije u vremenskom intervalu izabranom algoritmom binarnog eksponencijalnog
odustajanja. Drugi nain rada se zasniva na protokolu MACAW.
WEP (Wired equivalent privacy) oznaava privatnost kao u kablovskoj mrei tijelo okvira je ifrovano algoritmom.
Mrea 802.16 pretstavlja beinu mreu iji se radiotalasi prostiru na nekoliko kilometara i opsluuju fiksne stanice. Ova
mrea koristi potpuni dupleksni reim to se u 802.11 izbjegava zbog skupode. Nije namjenjena je za mobilne stanice, ali se
u bududnosti moe oekivati i takva primjena.

Protokoli MACA i MACAW:
To su bili prvi protokoli namjenjeni beinim lokalnim mreama za viekorisniki pristup uz izbjegavanje sukoba. Ovdje prvi
potez povlai poiljalac aljudi kratki okvir primaocu. Primaoc odgovara poiljaocu aljudi mu takoe kratki okvir koji primaju
i sve stanice u dometu signala, te ih s ovim okvirom primorava na mirovanje. Nakon toga poiljalac alje podatke primaocu.
To se moe vidjeti sa slike:

Sa slike se vidi da stanica A alje stanici B RTS (request to send) okvir, nakon ega stanica B alje stanici A i svim drugim
stanicama u dometu CTS (clear to send) okvir. Okvir CTS sadri duinu okvira s podacima kopiranu iz RTS-a. Sada stanica A
poinje da alje podatke. Okolne stanice C, D i E koje sluaju ovaj razgovor, moraju da dute dovoljno dugo da nebi dolo do
sukobljavanja. Vrijeme mirovanja odreuju ispitivajudi CTS okvir. I uprkos ovim predostronostima, i dalje moe dodi do
dukoba, npr.ako obje stanice B i C poalju stanici A RTS okvire koji de se sukobiti i propasti. U takvoj situaciji de svaki
neuspjean predajnik ponovo poslati RTS okvir poslije proizvoljno odabranog perioda mirovanja.
Zapaeno je da se izgubljeni okviri ponovo alju tek kada se njihov nedostatak primjeti u transportnom sloju ukoliko se u
sloju veze ne obezbjedi povratno slanje potvrda. To je rjeeno uvoenjem okvira ACK poslije svakog uspjeno primljenog
okvira s podacima. Protokolu MACA su poboljane performanse pa je dobio ime MACAW (MACA for Wireless).

14

CSMA protokoli:
Postoje 3 tipa ovog protokola:
1. 1-trajni CSMA je protokol za pristup uz oslukivanje nosioca podataka. Kada stanica ima podatke za slanje, ona
prvo oslune kanal da vidi da li je on zauzet. Ako na kanalu ima saobradaja, stanica eka da on utihne, pa tek onda
alje svoj okvir. Kada doe do sukobljavanja stanica eka tokom nasumino odabranog perioda i sve poinje od
poetka. Protokol nosi ime 1-trajni zato to stanica emituje s vjerovatnodom 1 kada utvrdi da je kanal prazan.
Brzina prostiranja signala bitno utie na performanse protokola. Postoji mala ansa da neposredno po poetku
emitovanja jedne stanice druga stanica takoe bude spremna za emitovanje. Ali to moe da se desi ako signal
prve stanice jo nije stigao do nje, ona de smatrati da je kanal slobodan pa de poeti emitovati i dodi de do
sukobljavanja.
2. Povremeni CSMA protokol isto oslukuje kanal kao i prethodni CSMA protokol, s tom razlikom da ako utvrdi da
neko emituje, stanica nede nastaviti s oslukivanjem, ved de saekati da proe nasumian period vremena prije
nego ponovo pone oslukivati kanal. Zbog toga se kanal bolje iskoritava.
3. P-trajni CSMA protokol se primjenjuje u vremenski raspodjeljenim kanalima.

Propusni opseg (bandwidth):
Je opseg frekvencija koje se prenose bez vedeg slabljenja. Propusni opseg je fiziko svojstvo transportnog medijuma i obino
zavisi od konstrukcije, debljine i duine medijuma (bakarna ica, optiko vlakno, radio-talasi...).

Upredena parica:
ine je dvije izolavane bakarne ice prenika oko 1mm. ice su meusobno spiralno uvijene zato to na taj nain
pretstavljaju odlinu antenu. Kada se ice upredu, ponitavaju se talasi generisani u razliitim navojima, tako da cijeli sklop
zrai manje. Upredena parica se najede koristi u telefonskom sistemu.

Koaksijalni kabl:
Moe da prenosi podatke na vede daljine i bre od upredene parice. Ima jezgro od vrste bakarne ice oko koje se nalazi
izolator. Oko izolatora je cilindrini provodnik napravljen od gusto upletene bakarne mreice. Preko njega dolazi zatitni
plastini omota. Savremeni koaksijalni kablovi imaju propusni opseg blizu 1GHz.

Optika vlakna:
Rade brzinama i preko 50 Tb/s. Optiki sistem za prijenos podataka sadri 3 glavne komponente: svjetlosni izvor, prijenosni
medijum i indikator. Svjetlosni bit oznaava bit 1, a odsustvo impulsa 0. Prijenosni medijum je ultratanko stakleno vlakno.
Detektor proizvodi elektrini impuls kada na njega padne svjetlosni zrak. Optika vlakna se prave od stakla koje se dobija od
pjeska.
Reim savijene cijevi:
Ili bent pipe je uzak snop emitovanih signala iz satelita koji pokriva podruje od samo nekoliko stotina kilometara u
preniku. to je via orbita satelita, dui je i put njegovog obilaska oko Zemlje. Tipovi satelita prema visini na kojoj se nalaze
su: GEO(visina 35 000km), MEO(10 000km, a ovdje spadaju GPS sateliti), LEO(750km).



15

Iridium:
Je projekat koji je zapoela Motorola s ciljem lansiranja 66 satelita niske orbite koji za kratko vrijeme prave krug oko zemlje.
Cilj je bio da se na nebu pojavi novi satelit im prethodni zamakne za horizont. S ovim se eljelo ostvariti globalne
telekomunikacione usluge pomodu runih ureaja koji se direktno povezuju s njegovim satelitima. Iridium obezbjeuje
usluge prijenosa glasa, podataka, faksa i navigacije na svakoj taki kopna, a prijenos se ostvaruje od satelita do satelita.

Globstar:
Ima 48 LEO satelita, ali za razliku od Iridiuma, signal sa jednog satelita se vrada nazad na zemlju do velikih antena, te se onda
poziv upuduje zemaljskim linijama do stanice najblie odreditu i isporuuje ga pomodu savijene cijeve. Prednost ovakvog
sistema je ta to se njegov sloeniji sistem nalazi na Zemlji.

SONET/SDH:
SONET ili sinhrone optike mree, i SDH ili sinhrona digitalna hijerarhija se ne razlikuju mnogo a danas sav meugradski
telefonski saobradaj ide vodovima koji u fizikom sloju koristi SONET. Projekat SONET trebalo je da ostvari ciljeve: obezbjedi
meusobnu saradnju razliitih nosilaca podataka, objedini amerike, evropske i japanske digitalne sisteme, ponudi nain za
multipleksiranje viestrukih digitalnih kanala.

Komutiranje elektrinih kola:
Kada se lino ili preko raunara uputi telefonski poziv, komutatori unutar telefonskog sistema uspostavljaju fiziku vezu
izmeu tog i sagovornikovog telefonskog aparata, a ta tehnika se naziva komutiranje elektrinih kola.

Komutiranje poruka:
Ovdje se putanja izmeu poiljaoca i primaoca ne uspostavlja unaprijed. Umjesto toga, kada poiljaoc ima spreman blok
podataka za slanje, on ih skladiti u prvoj telefonskoj centrali (usmjerivau), odakle se kasnije skokovito prosljeuju. Takva
mrea radi na principu ''uvaj i prosljedi'' (store and forward).

Komutiranje paketa:
Mree koje rade s komutiranjem paketa strogo ograniavaju veliinu bloka i time omogudavaju da se paketi skladite u
glavnoj memoriji usmjerivaa a ne na disku. Sprjeavajudi tako korisnike da zauzmu liniju tokom dueg vremena, mree s
komutiranjem paketa omogudavaju interaktivan saobradaj. Prednost komutiranja paketa nad komutiranjem poruka se
ogleda u tome da se jedan ved primljeni paket moe prosljediti dalje na odredite dok se novi paket tek poinje spremati u
memoriju usmjerivaa to ubrzava saobradaj. Pri radu s komutiranjem paketa ne postoji unaprijed odreena putanja, pa
razliiti paketi mogu sljediti razliite putanje u zavisnosti od gustine saobradaja na mrei. Zbog toga oni na odredite mogu
stidi bilo kojim redoslijedom.




16

GSM:
Ili Globalni sistem mobilnih komunikacija koristi cijeli svijet osim Amerike i Japana koji koriste D-AMPS sistem. Oba sistema
su zasnovana na delijama. U oba sistema se koristi multipleksiranje podjelom frekvencija, a svaki mobilni telefon emituje na
jednoj frekvenciji a prima na drugoj, vioj frekvenciji. Meutim, GSM kanali su mnogo iri od kanala u sistemu D-AMPS (200
kHz u odnosu na 30kHz) i srazmjerno su manje natrpani (8 u odnosu na 3 korisnika), tako da se u sistemu GSM ostvaruje
mnogo vedi protok podataka. Emitovanje i prijem poruka se ne odvijaju unutar istog vremenskog intervala jer GSM radio ne
moe istovremeno da emituje i prima poruke, a treba prodi vremena da se prebaci s jednog reima na drugi.

CDMA (cdmaOne):
Ili Kodirani viestruki pristup je osnov za mobilne telefonske sisteme trede generacije. On radi potpuno drugaije nego GSM
ili D-AMPS. Umjesto da dodjeljeno frekventno podruje djeli na vie stotina uskih kanala, CDMA svakoj stanici dozvoljava da
svo vrijeme emituje u cijelom frekventnom podruju, a njihove jednovremene emisije razdvaja drugaijim kodiranjem.

UMTS:
Ili Univerzalni sistem mobilnih komunikacija je iroko pojasni W-CDMA dizajeniran od Ericssona. Sistem koristi direktno
sekvencijalno irenje spektra s propusnim opsegom 5 MHz i projektovan je za povezivanje s GSM mreama iako s njima nije
kompatibilan. On meutim omogudava da korisnik istupi iz W-CDMA delije i ue u GSM deliju, a da se veza pri tome ne
prekine.

HDLC protokol sloja veze:
Je Protokol za upravljanje povezivanjem podataka na visokom nivou. Izveden je iz protokola SDCL (protokol za sinhrono
upravljanje povezivanjem podataka) koji je realizovao IBM. ISO standard je protokol preradio u High level data link control
ili HDLC. Ovaj protokol korisiti tehniku umetanja bitova kako bi se jasno obiljeili korisniki podaci. Svi protokoli koji rade s
bitovima koriste strukturu okvira sa slike:

Polje Adresa je vano u vezama s vie terminala gdje se koristi za identifikovanje jednog od njih. U vezama tipa od take do
take ono se ponekad koristi da bi se komande jasno razgraniile od odgovora na njih. Upravljako polje se koristi za redne
brojeve, potvrde i ostalo. Polje Podaci moe da sadri bilo kakve informacije. Moe da bude proizvoljne duine iako s vedom
duinom raste i mogudnost za greke. Kontrolni zbir sadri kod za ciklinu provjeru redudanse. Poetak i kraj okvira su
oznaeni s 01111110. Postoje 3 vrste okvira: informacioni, nadzorni, i nenumerisani.

Sloj veze podataka na Internetu - PPP protokol:
Je Protokol od take do take (Point to point protocol). On je na Internetu neophodan za mnoge svrhe kao to je obavljanje
saobradaja izmeu usmjerivaa, kao i izmeu korisnika i davaoca Internet usluga. PPP obrauje greke, podrava vie
protokola, omogudava dogovaranje IP adresa prilikom povezivanja i potvrivanje identiteta... Najede raunar eli da
izvrava skup protokola TCP/IP i zato trai da mu se dodijeli IP adresa. Tih adresa nema na pretek, pa zato davalac Internet
usluga obino ima blok rezervisanih adresa iz kojeg povezanim korisnicima dodjeljuje jednu adresu. Format PPP okvira je
izabran tako da bude to sliniji formatu HDLC okvira, a osnova im je razlika to PPP radi sa znakovima, a HDLC s bitovima.
17



MAC podsloj sloja veze podataka:
U mrei u kojoj se koristi neusmjereno emitovanje, glavni je problem odrediti ko de koristiti kanal u situaciji u kojoj stoji vie
kandidata koji ga ele koristiti. Protokoli kojima se odreuje sljededi korisnik takvog kanala pripadaju podsloju za upravljanje
pristupom medijumima (Medium access control MAC). MAC je vaan u lokalnim mreama u kojima se za komuniciranje
najede koristi kanal s slobodnim pristupanjem.

Bluetooth:
Stoji jo i pod oznakom IEEE 802.15, a ova tehnologija je razvijena s ciljem povezivanja raunara i komunikacionih ureaja
beinim putem radio-talasima kratkog dometa i male snage. Osnovna jedinica Bluetootha je elementarna mrea koja se
sastoji od glavog vora i sedam aktivnih sporednih vorova unutar kruga od 10m. U vedoj prostoriji moe biti vie
elementarnih mrea povezanih preko vorita, i ovaj spoj mree se naziva labava mrea:

Ovdje se sva komunikacija odvija izmeu glavnih vorova preko sporednih vorova, a direktna komunikacija izmeu
sporednih vorova nije moguda. Glavni vor razmjenjuje bitove sa sporednim vorovima kroz radio-sloj. To je sistem male
snage koji radi u ISM podruju na 2.4GHz. Podruje je podjeljeno na 79 kanala irine 1MHz. Poto i WiFi mrea radi na ovoj
frekvenciji i ima takoe 79 kanala, tu dolazi do ometanja izmeu te dvije mree. Postoje dva tipa veza: asinhrono
povezivanje bez uspostavljanja direktne veze (Koristi se za povremen saobradaj komutiranjem paketa pri emu se usluga
odvija najbolje to je mogude i nita se ne garantuje. Okviri se mogu izgubiti i moda de morati da se alju ponovo.), i
sinhrono povezivanje s uspostavljanjem direktne veze (Namjenjeno je razmjeni podataka u realnom vremenu,
npr.telefonskom saobradaju. Za svaki smjer na takvom kanalu dodjeljuje se tano definisan vremenski interval.)
Bluetooth se sastoji od 13 profila ili protokola, a najbitniji su protokol za razmjenu datoteka i protokol za komuniciranje u
realnom vremenu.




18

Mostovi (bridges):
Lokalne mree se mogu meusobno povezivati mrenim mostovima koji rade u sloju veze podataka. Mostovi pregledaju
adrese veza u tom sloju i vre potrebno usmjeravanje. Poto ne zagledaju u polje s podacima okvira koje usmjeravaju,
mogu prosljeivati IPv4, ATM, OSI pakete. Mostovi mogu povezivati razbijenu vedu lokalnu mreu na vedim udaljenostima
za razliku od Etherneta koji radi na udaljenostima do 2.5km. Isto tako, mogu se programirati u pogledu onoga to
prosljeuju za razliku od repetitora koji samo prosljeuju sve pristigle informacije. Na sljededoj slici je prikazan most izmeu
mrea 802.11 (wifi) i 802.3 (ethernet):

Ovdje se paket alje s beine mree ka fiksnom raunaru na Ethernetu. Paket se sputa u LLC podsloj gdje dobija LLC
zaglavlje (oznaeno crnom bojom). Paket zatim prelazi u MAC podsloj gdje dobija i zaglavlje formata 802.11. Tako proiren
paket se emituje u etar gdje ga hvata bazna stanica i shvata da treba da ga proslijedi na fiksni Ethernet. Kada paket stigne
do mosta izmeu mrea 802.11 i 802.3, poinje da se probija od fizikog sloja navie i pri tome mu se u MAC podsloju
uklanja zaglavlje 802.11. Sada paket ponovo ide nanie i prosljeuje se Ethernetu.

Usmjerivai (routers):
su posebni ureaji koji odreuju sljededu mrenu adresu na koju se alje paket podataka. Router je raskrsnica izmeu dvije
mree za razmjenjivanje podataka. Zadatak routera je da povee vie ureaja kojima de dodijeliti sopstvene IP adrese.
Router u osnovi odreuje kome se alje neki podatak, a to naravno zavisi od zahtjeva gdje da se poalje. Usmjerivaki
softver nikada ne dolazi u priliku da vidi adrese iz okvira , te ak i ne zna da li je paket doao iz lokalne mree ili preko linije
od take do take.

VLAN:
Kako bi se izbjegla spajanja kablova u razvodnikim ormarima, projektovana je virtuelna lokalna mrea ili VLAN. Ove mree
se zasnivaju na specijalno projektovanim skretnicama koje reaguju na takvu mreu, iako mogu imati i razvodnike. Kada je
potrebno uspostaviti sistem na VLAN mreama, administrator najprije odluuje o broju VLAN mrea, o raunarima koji de
biti na mrei, te o nazivima mrea. Ove mree esto dobijaju imena boja kako bi se lake mogli razlikovati na planovima. Da
bi VLAN mree radile, u mostovima ili skretnicama se moraju uspostaviti odgovarajude konfiguracione tabele koje sadre
podatke o tome kojoj se virtuelnoj mrei moe pristupiti preko koje linije.






19

UDP (User Data Protocol):

je protokol koji omogudava aplikaciji da alje kapsulirane IP datagrame za koje ne moraju predhodno da uspostave vezu. To
nije konekcijski orijentiran protokol. On ne upravlja tokom, ne kontrolie greke i ne alje ponovo pogreno primljene
pakete. Ovaj protokol je koristan kod prenosa u realnom vremenu, zbog toga sto on salje pakete bez obzira na sve. Nema
kontrole za zagusenje mreze, ne intersira ga stanje paketa koje je poslao. On, meutim predstavlja interfejs ka IP
protokolu. Ovaj protokol se koristi kada nam je vazna brzina prenosa, al nam nije bitno da li ce svi paketi stici, jer se
dozvoljavaju gubici. Paket koji se izgubi nece biti ponovo poslan.



TCP (Transfer Control Protocol):

Ovaj protokol je konekcijski orijentiran protokol, to znaci da ce prije slanja bilo kakvih podataka uspostaviti konekciju
izmeu primaoca i poiljaoca. Vrlo je pouzdan protkol, brine se dali su svi paketi koje je poslao stigli na odrediste. TCP ima
dvosmijerni tok podataka na jednoj vezi, znaci nakon uspostavljanja veze izmeu klijenta i servera podaci mogu da se salju
od klijenta prema serveru, i obratno. Posjeduje flow control (kontrola brzine), poiljatelj nede preplaviti primatelja
slanjem prevelike koliine podataka prevelikom brzinom, nego ce brzinu slanja prilagoditi brzini primatelja. U sluaju da u
odreenom vremenu nestigne potvrda od primaoca da je odreeni paket stigao, bit ce automatski poslan duplikat tog
paketa ponovo.
TCP je dio TCP/IP-a koji slui za spajanje na Internet. On omoguduje ostvarivanje prijenosa datagrama (jedinica poruke)
izmeu raunara u mrei. Koristi se u kombinaciji sa IP-om (Internet Protocol). Dok IP slui samo za slanje podataka, a ne
brine se za pravilan redoslijed paketa. TCP se brine za pradenje putovanja po mrei pojedinih paketa na koje je poruka
podijeljena i za ponovno uspostavljanje pravog redoslijeda na prijemnoj strani. Svi paketi jedne poruke imaju istu odredinu
IP adresu. Oni mogu biti slati kroz mreu po razliitim putevima. TCP eka da svi paketi stignu te ih presloi prema redolijedu
odailjanja u cjelovitu poruku.

Tree-way handshake (Triple handshake)
Je mehanizam za uspostavljanje veze kod TCP protokola.To je tzv. Trostruko rukovanje nakon cega TCP poinje da alje
podatke. Ukratko ta 3 koraka su:
1. Klijent alje na server stranu TCP-a specijalni segment, SYN bit koji se postavlja na 1
2. Kad na server stigne SYN bit postavljen na 1, on odgovara klijentu da je primio SYN bit i da se slae s
uspostavljanjem te veze, te alje klijentu segment odobrenja, SYNACK segment
3. Klijent alje serveru SYN bit koji ima vrijendost 0, kako bi server znao da je on primio potvrdu o prijemu veze.

TCP vs. UDP:

TCP, za razliku od UDP-a je pouzdan protokol za prijenos podataka. Ima algoritme za kontrolu zagusenja i kotrolu brzine
slanja podatka, sto nedostaje UDP-u. UDP nije konkcijski orijentiran protokol, dok je TCP konekcijsko orijentiran, sto znaci
da TCP prvo uspostavi vezu (u tri koraka), pa tek onda salje podatke, dok UDP odmah salje podatke bez provjerene veze
izmeu posiljaoca i primaoca. Prednost UDP-a jest sto radi u realnom vremenu, dok je TCP dosta sporiji.
UDP ima konstantnu brzinu, dok TCP moze da mijenja brzinu slanja podataka u ovisnosti od stanja mree.

CIRCUIT SWITCHING vs. PACKET SWITCHING:

CIRCUIT SWITCHING radi tako da tokom trajanja jedne veze od jednog do drugog kraja samo ti korisnici mogu da koriste
resurse, bez obzira koliko se podataka salje. Ovo je dobro jer de teko dodi do zagusenja, al je slabo isplativo jer je potrebno
unaprijed rezervisati odreeni prostor koristili mi njega ili ne. PACKET SWITCHING dijeli resurse i s drugim vezama. Puno je
isplativiji, al ima manu jer lakse dodje do zagusenja. Ovdje jednu vezu moe da koristi veci broj korisnika i svaki placa
onoliko koliko zauzme resursa u toj vezi.

20


Hypertext Transfer Protocol (HTTP):

je protokol koji se koristi za pristup podacima na World Wide Webu. Protokol prenosi podatke u formi punog teksta,
hypertext-a, audio, video... Ovaj protokol se naziva hypertext transfer protokol jer radi u okruenju gdje postoje nagli i brzi
prelazi (skokovi) sa jednog dokumenta na drugi. Kao vedina mrenih protokola HTTP koristi klient-server model: HTTP klient
otvara vezu i alje poruku upita HTTP serveru; server odgovara s porukom koja obino sadri traeni resurs. Imamo dvije
najede koristene verzije ovog protokola: HTTP 1.0 i 1.1.


Simple Mail Transfer Protocol (SMTP):

je internet protokol za prijenos elektronske pote. Koristi TCP za pouzdan prijenos email poruka od klijenta prema serveru,
port 25. Koristi neposredan prijenos: poiljateljski server prema serveru primatelju. Ima tri faze prijenosa:
handshaking (postupak uspjene uspostave veze izmeu ureaja)
prijenos poruka
zavretak prijenosa
Interakcija naredba/odgovor:
naredbe: ASCII text
odgovor: oznaka stanja i izraz
Poruke moraju biti u 7-bitnom ASCII kodu.


HTTP vs. SMTP:

HTTP: pull (izvlaiti - dohvada)
SMTP: push (gurati - alje) oboje imaju ASCII interakciju naredba/odgovor i oznake stanja
HTTP: svaki objekt uahuren u svoju vlastitu poruku odgovora
SMTP: viestruki objekti poslani u poruci sastavljenoj od vie dijelova


FTP:

FTP client stupa u vezu sa FTP serverom na portu 21, odreujudi TCP kao transportni protokol. Client postie autorizaciju
preko upravljake veze i pregledava udaljeni direktorij. Kada server primi naredbu za prijenos datoteke, otvara TCP
podatkovnu vezu prema clientu. Nakon prijenosa jedne datoteke, server prekida TCP vezu. Primjeri osnovnih naredbi su:
USER - username
PASS - password
LIST - server vrada popis datoteka svojeg trenutnog direktorija
RETR filename - dobiva traenu datoteku
STOR filename - stavlja datoteku na udaljeni host

Ovaj protokol radi ved dvije decenije, a ini se da de jo dosta vremena nastaviti s radom. Brojni FTP serveri irom svijeta
omogudavaju svakome na Internetu da se prijavi i preuzme bilo koju datoteku koja se nalazi na FTP serveru. Protokol FTP je
modniji od protokola HTTP jer npr.omogudava korisniku raunara A da prenese datoteku s raunara B na raunar C.

FDMA i TDMA:
Je multipleksiranje u mreama s komutiranjem vodova. U okviru linka, vod se realizuje ili frekventnim multipleksiranjem
(Frequency division multiplexing access FDMA) ili vremenskim multipleksiranjem (time division multiplexing access TDMA).
U FDMA tehnologiji, sve veze koje su uspostavljene du linka, djele njegov frekventni spektar. Link dodjeljuje odreeni
frekventni opseg svakoj vezi tokom itavog njenog trajanja. U telefonskim mreama ovaj frekventni opseg ima irinu od
21

4KHz (4000 ciklusa u sekundi). FDMA tehnologiju koriste i radio stanice kako bi zajedniki mogle da koriste raspoloivi
frekventni spektar izmeu 88 i 108MHz.

U TDMA (Time Division Multiplexing Acces) linkovima, vrijeme je podjeljeno na okvire fiksne duine, a svaki od njih je
podjeljen na fiksni broj vremenskih odsjeaka. Kada mrea uspostavi vezu du odreenog linka, toj vezi se namjenjuje po
jedan vremenski odsjeak u svakom okviru. Ove odsjeke moe koristiti samo data veza, a svaki od njih moe da prenosi
podatke.

a) Domena je adresa servera na Internetu sa kojeg se vri posluivaje stranica i ostalih dostupnih servisa. Bududi da
je svaka domena i svaka IP adresa jedinstvena, mogude ju je registrirati samo jednom u cijelom svijetu. Domene se
definiraju s desna na lijevo. Svaki logiki dio domene odvojen je takom.
b) Multiplexing na strani poiljaoca vri sakupljanje komadida (chunks) podataka sa razliitih socketa, pakovanje
svakog chunka zajedno sa headerom (te informacije u headeru de kasnije biti koritene za demultiplexing) za
kreiranje transportnog segmenta te isporuivanje segmenta mrenom sloju.
c) Demultiplexing je isporuivanje podataka iz segmenta transportnog sloja na tono odreeni socket procesnog
sloja. U tu svrhu svaki segment transportnog sloja ima nekoliko polja. Na prijemnom kraju transportni sloj ispita ta
polja da bi saznao koji je odredini socket i tada usmjeri segment na taj socket.
d) Ping je komanda IP protokola (preciznije PING je jedna od komandi ICMP paketa)koja primaocu nalae da
odgovori na nju i vrati posiljaocu sadraj koji je dobio u istom paketu. Koristi se za mjerenje brzine protoka odziva
Internet veza.
e) Server je namjenski raunar ili program koji alje ili prima podatke od jako velikog broja klijenata. Serveri se
klasificiraju po namjeni na sljedede:
web server
datoteni (file) server
e-mail server
server za pregledavanje virusa itd.
U oblasti informacionih tehnologija server je raunarski sistem koji prua usluge drugim raunarskim sistemima
klijentima.


Go back N:

Ili ''vrati se N'' jeste protokol za obradu greaka. On radi na sljededi nain. Kada raunar A alje raunaru B pakete, on
zahtjeva potvrdu od raunara B, svaki put kada ovaj primi novi paket. Ako potvrdu ne dobije u odreenom vremenskom
intervalu, to znai da se je paket vjerovatno izgubio ili je oteden stigao do raunara B. Ovdje stupa na snagu protokol Vrati
se N, koji odbija da primi bilo koji novi paket na raunaru B, sve dok raunar A ponovo ne poalje prethodno izgubljeni
paket, a zatim i ostale. Opisani pristup ispravljanja greaka prilino angauje propusni opseg ako je uestalost greaka
visoka.

22



Selektivno ponavljanje:

Je drugi pristup obrade greaka u protonoj strukturi. Ovdje se nesipravan okvir odbacuje, ali se ispravi okviri koji ga slijede
smjetaju u buffer. Kada istekne rok trajanja poiljaoca, poiljaoc alje samo najstariji nepotvreni okvir. Ako on na
odredite stigne u ispravnom stanju, primalac moe da mrenom sloju isporui redom i sve okvire iz buffera. Selektivno
ponavljanje se esto dopunjava i time to primalac poiljaocu alje negativnu potvrdu (NAK) kada otkrije greku npr.ako
primi okvir izvan oekivanog redoslijeda.



MIME protokoli:
Su vienamjenska proirenja Internet pote (Multipurpose Internet Mail Extensions), koja pretstavljaju proirenja
dokumenta RFC 822. Zaglavlja koja su opisana u osnovnom dokumetnu RFC 822 su pogodna za slanje obinog ASCII teksta,
ali nisu dovoljno bogata multimedijalne poruke (sa slikama, audio i video materijalom), ili prijenos teksta koji nije u ASCII
kodu (znaci koji se koriste u nekim jezicima). Za slanje sadraja koji se razlikuje od ASCII teksta, korisniki agent poiljaoc
mora u poruku ubaciti dodatna zaglavlja, ili MIME. Dva kljuna MIME protokola za podravanje multimedijskog sadraja su
Content-type (omogudava primajudem korisnikom agentu da poduzme odgovarajudu akciju u vezi sa porukom. Npr
naznaavanjem da se u tijelu poruke nalazi JPEG slika, korisniki agent primaoca moe da uputi tijelo poruke ka funkciji za
dekomprimovanje JPEG formata) i Content-transf er Encoding (upozorava primajudeg korisnikog agenta da je tijelo
poruke kodirano u ASCII format i navodi vrstu primjenjenog kodiranja).


RTT:

Vrijeme koje proe od trenutka kada klijent zatrai osnovnu HTML datoteku pa do trenutka kada se prenese cijela traena
datoteka na stranu klijenta je vrijeme povratnog puta (round-trip time). To je vrijeme koje potrebno malom paketu da
prijee put od klijenta do servera i nazad. RTT vrijeme obuhvata kanjena uslijed prostiranja paketa, kao i kanjena usred
obrade paketa.

Fast Retransmit TCP:
Fast Retransmit is an enhancement to TCP which reduces the time a sender waits before retransmitting a lost segment.
23

A TCP sender uses a timer to recognize lost segments. If an acknowledgement is not received for a particular segment
within a specified time (a function of the estimated Round-trip delay time), the sender will assume the segment was lost in
the network, and will retransmit the segment.
Duplicate acknowledgement is the basis for the fast retransmit mechanism which works as follows: after receiving a packet
(e.g. with sequence number 1), the receiver sends an acknowledgement by adding 1 to the sequence number (i.e.,
sequence number 2) which means that the receiver receives the packet number 1 and it expects packet number 2 from the
sender. Lets assume that three subsequent packets have been lost. In the meantime the receiver receives the packet
number 5 and 6. After receiving packet number 5, the receiver sends another acknowledgement, but still only for the
sequence number 2. When the receiver receives packet number 6, it sends yet another acknowledgement value of 2. In this
way, the sender receives more than one acknowledgement with the same sequence number 2 which is called duplicate
acknowledgement.
The fast retransmit enhancement works as follows: if a TCP sender receives a specified number of acknowledgements
which is usually set to three duplicate acknowledgements with the same acknowledge number (that is, a total of four
acknowledgements with the same acknowledgement number), the sender can be reasonably confident that the segment
with the next higher sequence number was dropped, and will not arrive out of order. The sender will then retransmit the
packet that was presumed dropped before waiting for its timeout.
web cache:
A web cache is a mechanism for the temporary storage (caching) of web documents, such as HTML pages and images, to
reduce bandwidth usage, server load, and perceived lag. A web cache stores copies of documents passing through it;
subsequent requests may be satisfied from the cache if certain conditions are met.
[1]