T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS
ZOLATRLER
522EE0128
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
i
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1..................................................................................................... 3
1. ZOLATRLER .................................................................................................................. 3
1.1. zolatrler...................................................................................................................... 3
1.1.1. Tanm ve Grevleri............................................................................................... 3
1.1.2. zolatr eitleri .................................................................................................... 4
1.2. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 18
1.2.1. Elektriksel Boyutlandrma................................................................................... 18
1.2.2. Mekanik Boyutlandrma ...................................................................................... 18
1.2.3. zolatr Dolgu Gereci ve Balant Paralar........................................................ 19
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21
RENME FAALYET-2................................................................................................... 22
2. DREKLERE ZOLATR MONTAJI .............................................................................. 22
2.1. Gerilime Gre Standarda Uygun zolatr Montaj Mesafeleri..................................... 22
2.2. zolatr Balant Paralar .......................................................................................... 24
2.2.1. zolatr Demirleri ................................................................................................ 24
2.3. zolatr Direk zerine Montaj Yapma Teknikleri .................................................... 26
2.4. Direk zerinde Emniyetli alma Kurallar.............................................................. 26
2.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 27
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 30
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 31
RENME FAALYET-3................................................................................................... 32
3. TRAFO BNALARINA ZOLATR MONTAJI.............................................................. 32
3.1. Gerilime Gre Standarda Uygun Montaj Mesafeleri .................................................. 32
3.2. zolatr Kaide zerine ve Duvara Montaj Yapma Teknikleri .................................. 32
3.2.1. Trafo Binalarnda Montaj Yaplan zolatr Tipleri ............................................. 32
3.2.3. zolatr Montaj lem Sras ............................................................................... 34
3.3. zolatr Montajnda Dikkat Edilecek Hususlar........................................................... 34
3.4. zolatr Montajnda Emniyetli alma Kurallar....................................................... 34
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 36
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 37
RENME FAALYET-4................................................................................................... 38
4. ZOLATR KORUMA ELEMANLARI VE MONTAJI.................................................. 38
4.1. zolatrlerin Korunmas .............................................................................................. 38
4.1.1. zolatr Koruma Elemanlar ................................................................................ 38
4.1.2. Montaj ve Balant Teknikleri............................................................................. 42
4.1.3. Koruma Elemanlar Topraklama Balantlar...................................................... 43
4.2. Topraklamalar Ynetmelii ........................................................................................ 45
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 47
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 50
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 51
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 52
KAYNAKA......................................................................................................................... 53
NDEKLER
ii
AIKLAMALAR
KOD 522EE0128
ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Yksek Gerilim Sistemleri
MODLN ADI zolatrler
MODLN TANIMI
Enerji nakil hatlar ve koruma sistemlerinde kullanlan
izolatrler hakknda bilgilerin kazandrld renme
materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL n koulu yoktur.
YETERLK zolatr ve balant elemanlarnn montajn yapmak
MODLN AMACI
Genel Ama
Uygun ortam salandnda standartlara, Kuvvetli Akm
Topraklamalar Ynetmeliine uygun ve hatasz olarak
izolatr ve izolatr koruma elemanlarn seebilecek ve
montajn yapabileceksiniz.
Amalar
1. zolatrleri seebileceksiniz.
2. Direklere izolatr montajn yapabileceksiniz.
3. Trafo binalarna izolatr montajn yapabileceksiniz.
4. zolatr koruma elemanlarn seebilecek ve montajlarn
yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Elektrik atlyesi, elektrik makineleri laboratuvar,
iletme ortam
Donanm: Projeksiyon, bilgisayar
LME VE
DEERLENDRME
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
AIKLAMALAR
1
GR
Sevgili renci,
Elektrik enerjisinin retildii santraller, ou zaman tketim blgelerinden uzakta
kurulur. Bu bakmdan elektrik enerjisinin retildii yerlerden tketim blgelerine tanmas
gerekmektedir. Gnlk hayatta pek ok kullanma alan bulunan elektrik enerjisinin iletim ve
datmnn ekonomik bir ekilde yaplabilmesi, enerji alannda en nemli konulardan biridir.
nceleri yalnz aydnlatma amal kullanlan elektrik enerjisi, daha sonralar pek ok
alanda kullanlmaya balannca iletim ve datm sistemlerinin nemi artmtr. 19. yzyln
sonlarna doru Avrupa ve Amerikada elektrik enerjisinin tanmasna balanm ancak
gerilimin dk olmas nedeni ile iletim ksa mesafelere yaplabilmitir.
Yurdumuzda ilk enerjinin tanmas 1902 ylnda Tarsusta yaplm, bir deirmenden
elde edilen 2 kWlk bir g ehre tanmtr. Daha sonralar stanbul Silahtaraa Santrali
iletmeye alm, onu byk ehirlerde kurulan santraller ve datm ebekeleri izlemitir.
Bugn yurdumuzda pek ok hidroelektrik, termik, gaz trbinli ve dizel santraller elektrik
enerjisi retmekte retilen bu enerji de en yksei 380 kV olan gerilimlerle ve enterkonnekte
bir sistemle yurdun drt kesine tanmaktadr.
Yukarda ksaca zetlediimiz elektrik enerjisi iletim ve datm sisteminin en nemli
unsurlarndan biri de izolatrlerdir. Bu modl sonucunda izolatrleri ve izolatr koruma
elemanlarn tanyacak, direklere ve trafo binalarna montajlarn yapabilecek bilgi ve
yetenee sahip olabileceksiniz.
GR
2
3
RENME FAALYET-1
Atlye ortamnda, verilen izolatrleri tanyacak ve hatasz olarak seebileceksiniz.
Bulunduunuz yerleim birimindeki direk ve trafo binalarnn izolatrlerini
inceleyiniz.
Yksek gerilim tayan direkler ve alt sahalarnda kullanlan izolatrleri
inceleyiniz. Dier izolatrlerle karlatrnz.
zolatrlerin yapm malzemelerini aratrnz. zellikle porselen izolatrlerin
tercih edilme sebeplerini aratrnz.
1. ZOLATRLER
1.1. zolatrler
1.1.1. Tanm ve Grevleri
Enerji nakil hava hatlarnda kullanlan iletkenlerin direklere tespitine yarayan,
iletkenleri hem tamaya hem de toprak ile dier iletkenlere kar izole etmeye yarayan
ebeke malzemelerine izolatr denir.
Enerji iletim ve datm ebekelerinde kullanlan izolatrlerin iki ana grevi vardr:
Elektriksel bakmdan iletkenleri topraktan ayrmak
letken arln ve iletkenlere gelen ek ykleri karlamak
zolatrler, elektrik akmna kar byk diren gsteren, scak ve souk hava
artlarna dayankl malzemeler olan porselen ve camdan imal edilir. Bunlara ilaveten,
silikon ve epoksi reineli izolatrler de yaplmakta ancak maliyeti yksek olduundan pek
kullanlmamaktadr.
zolatrlerin iletkenlere gelebilecek ykleri emniyetli bir ekilde tayabilmeleri iin
mekaniki dayanmlarnn da iyi olmas gerekir.
RENME FAALYET1
AMA
ARATIRMA
4
zolatr balca be ksmdan oluur: (ekil 1.1de izolatr ksmlar gsterilmitir.)
Gvde: letkenin ve mesnet demirinin tutturulduu ksmdr.
Tutturma yuvas: zolatr demirinin izolatre tespit edilebilmesi iin alan
dz veya vidal ksmdr.
Siper veya etek (damlalk): zolatrn elektriksel direncini artrmak iin
gvdeye yaplm bir veya birden fazla kanatlardr.
letken yuvas: zolatre balanacak olan iletkenlerin yerletirilmesi iin
yaplm yuvalardr.
Tutturma demiri (izolatr demiri): zolatr direk veya konsol (travers)
zerine tespit etmeye yarayan demir aksamdr.
ekil 1.1: zolatr ksmlar
1.1.2. zolatr eitleri
zolatrler elektrik akmna kar direnci ok byk ve yksek derecedeki scakla
dayankl porselen, cam, epoksi reine ve silikondan yaplr.
1.1.2.1. Yapld Malzemenin Cinsine Gre zolatr eitleri
Porselen, cam, epoksi reineli ve silikon izolatrler olmak zere drt tanedir.
Porselen izolatrler
Isl ve mekaniki dayanmlarnn yksek olmasndan dolay ok eskiden beri kullanlan
izolatrlerdir.
5
Resim 1.1: Porselen izolatrler
Sert porselenden yaplan izolatrlerin yap maddeleri % 50 kaolin, % 25 feldspat ve %
25 kuvarstr. zolatrn dielektrik dayanmn artrmak iin ince bir sr (porselen)
tabakasyla kaplanarak yzeyinin przsz (deliksiz) olmas salanr. Yzeyin przsz
olmas, kirlenen izolatrlerin yamur sularyla kolayca temizlenmesine yardmc olur.
Porselenin dielektrik dayanm 60-70 kV/cmdir ve cama gre daha azdr.
Cam izolatrler
Yapm malzemesi kalsiyum silikat ile sodyum silikat ergitilerek karm hline gelirse
adi cam elde edilir. Adi cama baka maddeler de katlarak izolatrlerde kullanlan dayankl
cam elde edilir. Dielektrik dayanmlar 140 kV/cmdir ve porselene gre daha fazladr.
Maliyetleri ucuzdur. Saydam olduklarndan krk ve atlaklar kolayca grlebilir.
Cam izolatrlerin termik genlemeleri, porselen izolatrlere gre daha kk
olduundan ortam ssnn deimelerinde fiziki zarar grme olasl azdr. Nem, cam
izolatr zerinde porselene gre daha abuk younlar, bu da cam izolatr zerinde
pisliklerin toplanmasna ve kaak akmlara neden olur. Cam geiren bir madde
olduundan gne nda daha az snr, porselen izolatr daha ok snr. Cam izolatrlerin
mazisi porselen izolatrler kadar eski olmamakla birlikte, son zamanlarda yaplan enerji
nakil hatlarnda cam izolatrler de kullanlmaktadr. l, buzullu blge veya ar k olan
blgelerde, sisli-tozlu blgelerde cam tipi olanlar tercih edilir.
Resim 1.2: Cam izolatr
6
Epoksi reineli izolatrler
Dier izolatrlere nazaran pahal olduu iin lkemizde enerji nakil hatlarnda epoksi
reineden yaplan izolatrler henz kullanlmaya balanmamtr. Ancak dhil sistemlerde
bara ve ayrc mesnet izolatr olarak kullanlmaktadr.
Silikon izolatrler
Silikon izolatrlerin dier adyla kompozit izolatrlerin cam ve porselen izolatrlere
kar birok stnlkleri olmakla beraber pahal olmalar dolaysyla kullanm alanlar azdr.
Ancak gelimi gvenlik ortam salamas sebebiyle yakn gelecekte daha geni bir kullanm
alan bulaca kesindir. Silikon izolatrlerin stnlklerini u ekilde sralayabiliriz:
Darbelere kar dayankldr.
Hafif olduundan tesise ek bir yk getirmez.
Gerilme vb. kuvvetlere kar dayanm ok yksektir.
zerinde yamur suyu, kar suyu tutunamadndan ark gibi nemli bir
elektriksel olumsuzluk olmaz.
atlama ve krlma riski ok azdr.
ok souk ve ok scak havalarda bile zelliini kaybetmez.
Gnein ultraviyole nlarndan etkilenmez.
Kurulumu kolaydr.
Resim 1.3: Epoksi reine ve silikon izolatrler
1.1.2.2. Porselen zolatrlerle Cam zolatrlerin Karlatrlmas
Cam izolatrler, effaf olduundan atlama ve krlmalarn tespiti daha kolaydr,
porselen izolatrlerde daha zordur.
Cam izolatrlerin termik genlemeleri, porselen izolatrlere gre daha kk
olduundan ortam ssnn deimesinde fiziki zarar grme olasl azdr.
Cam, geiren bir madde olduundan gne nda daha az snr, porselen
izolatr daha ok snr.
Cam izolatrler, porselen izolatrlere gre hem daha ucuz hem de dielektrik
dayanm daha yksektir.
Nem, cam izolatr zerinde porselene gre daha abuk younlar. Bu da cam
izolatr zerinde pisliklerin toplanmasna ve kaak akmlara neden olur.
7
1.1.2.3. Tad letkenin Gerilimine Gre zolatr eitleri
Alak gerilim izolatrleri: Anma gerilimi 1000 Va kadar olan ve TS 76
kapsamna giren izolatrlerdir. Bunlar: Tayc (E), durdurucu (ED), mesnet
(ED), gergi (ED), mekanik (EM) ve makara (EM) tipi izolatrlerdir.
Kk boyutlu olanlar alak gerilimde kullanlr ve bunlara fincan tipi izolatrler de
denilmektedir. 1 kVn zerindeki gerilimlerde VDH tipi izolatrler kullanlr. Pin tipi
izolatrler ara izolatr ( N 80- E 80, N 95- E 95 sembolleri ile anlr), hat sonu veya
balangc izolatr diye iki snfa ayrlr. ekilecek hava hatt iletkeni izolatr fincannda
bulunan oyua oturtulur ve bir ba teli ile ya da zel bir kelepe ile skca tespit edilir.
Resim 1.4: Pin tipi ve makara tipi AG izolatr
Resim 1.5: Fincan tipi ( N60- 80- 95 ) mesnet izolatrler ve montaj demirleri
Orta gerilim izolatrleri: Anma gerilimi 35 KVa kadar olan izolatrlerdir.
Bunlar:
Pn tipi izolatrler (VHD 10- 15- 20- 35)
Hava Hatt mesnet izolatrleri ( VKS 35)
Zincir izolatrler (U 40- 60- 70- 100) (K1)
ubuk izolatrler ( L 40- 70- 100)
Demir yolu izolatrleri
Dolu tip mesnet izolatrleri (MD)
Ayrc mesnet izolatrler (C 4 -170)
Ayrc itici mesnet izolatrler (SCD 30)
Geit izolatrleri (DAF 30 / 400)
Bara mesnet izolatrleridir (SAR 30 )
Trafo buing izolatrleri
8
Resim 1.6: OG porselen PN tipi- ubuk- zincir izolatrler
Yksek ve ok yksek gerilim izolatrleri: Anma gerilimi 35 KVtan byk
olan izolatrlerdir. Burada porselen ve kompozit ( silikon) izolatrler yksek
gerilim enerji iletim hatlarnda 170 kV ve 420 kV gerilim kademelerinde
kullanlmaktadr. l, deniz ve endstriyel kirliliin yksek olduu blgelerde
hidrofobik zelliinin yksek olmas sayesinde daha iyi yaltm salamas,
kompozit izolatrn delinmez tip olmas, montaj kolayl, porselen izolatre ve
cam izolatre oranla daha hafif olmas gibi avantajlarndan dolay tercih
edilmektedir.
Resim 1.7: YG porselen ve cam zincir izolatr
9
Resim 1.8: YG Silikon izolatr
1.1.2.4. Kullanma Yerlerine Gre zolatr eitleri
zolatrler kullanm yerlerine gre iki eittir. Bunlar, dhil ve haric tip
izolatrlerdir.
Dhili tip izolatrler
Trafo bina ii izolatrler
Mesnet izolatrler, kapal tesislerin baralarn tamak ve yaltmak amacyla kullanlr.
Tek veya ok paral olarak imal edilir. Duvar veya kaide zerine monte edilir.
Resim 1.9: Mesnet tipi epoksi izolatr
Geit izolatrler, bina iinden darya veya baralara, ayn zamanda bina dndan da
ieriye enerji geilerinde kullanlan izolatrlerdir.
10
Resim 1.10: Hariten dhile geit izolatrleri
Panolarda kullanlan izolatrler
Mesnet izolatrler kullanlr. Kaide zerine montaj yaplrlar. Baralar tamak ve
yaltmak amacyla kullanlr.
Resim 1.11: Pano tipi mesnet izolatr
Haric tip izolatrler
Direklerde kullanlan izolatrler
Mesnet izolatrler, 35 kVa kadar olan havai hatlarda tek veya ok paral olarak
kullanlr. letkenleri tamak ve direklerden yaltmak zere travers zerine veya aa
direklerde dorudan direin zerine montaj yaplr.
11
Resim 1.12 : Haric OG izolatrleri
Resim 1.13: Haric AG izolatrleri
Resim 1.14 : Zincir tipi izolatrler
12
Zincir izolatrlerin darbe, kopma ve krlma mukavemetleri, mesnet izolatrden fazla
olduundan yksek ve ok yksek gerilimlerin tanmasnda tercih edilir. letkenleri tamak
ve direklerden yaltmak zere travers zerine monte edilir.
Trafo binas dnda kullanlan izolatrler
Mesnet izolatrler
Zincir izolatrler
Geit izolatrler
Resim 1.15 : Transformatr buing izolatr
alt sahalarnda kullanlan izolatrler
Mesnet izolatrler
Zincir izolatrler
13
Resim 1.16: Yksek gerilim alt sahas
14
1.1.2.5. Yapl Tiplerine Gre zolatr eitleri ve Yaplar
Mesnet izolatrler
Enerji nakil hatlarn ve baralar tayan, bunlarn monte edilecekleri yerlere
dememelerini salayan (izole eden) izolatrlerdir. Tek veya ok paral olarak cam veya
porselenden imal edilir.
Resim 1.17: AG ve OG izolatrler
zolatrler, konsollara izolatr demirleri yardmyla tutturulur. zolatr demiri, vidal
veya vidasz olarak izolatrle irtibatlandrlr. Vidasz olanlarnda dolgu maddesi olarak
imento veya kurun kullanlr.
Mesnet izolatrler hem alak gerilimde hem de 35 kVa kadar olan yksek
gerilimlerde kullanlr. Mesnet izolatrlerinin ok paral olanlar 220 kV gerilimlere kadar
kullanlabilmektedir.
15
ekil 1.2: Mesnet izolatr eitleri
Zincir tipi izolatrler
Ayn cins izolatrlerin uygun gerelerle birbirlerine eklenmesiyle elde edilen
izolatrlerdir. Genellikle yksek gerilimli hava hatlarnn tanmasnda kullanlr.
Resim 1.18: Zincir tipi OG porselen izolatrler
Her izolatr elemannn alt ksmnda yuvarlak ekilde yaplm pim, st ksmnda ise
bu pimin geebilecei yuva bulunur. Bu aparatlar yardmyla izolatr zincirini oluturan
elemanlar birbirine eklenir. Elde edilen izolatr grubunun zincire benzemesinden dolay bu
ismi almtr. Mekaniki dayanmlar ok yksektir. Kullanlaca blgenin iklim durumuna
gre deiik tiplerde, cam veya porselenden yaplr.
Resim 1.19: Zincir tipi izolatrn bir eleman
Dhil Tip Haric Tip Havai Hat Mesnet zolatrleri
16
ekil 1.3: Zincir tipi izolatr grubu ve eitleri
Zamanla enerji nakil hattnn geriliminde deiiklik yaplabilir. Gerilimin ykselmesi
durumunda birka eleman eklenir, gerilimin dmesinde birka eleman karlr. Bylece
hattn izolasyon deerini deitirme imkn olur.
Mesnet tipi izolatrlerle zincir tipi izolatrlerin karlatrmasn yaplacak olunursa
Zincir izolatrde, elemanlardan biri krlrsa sadece o eleman
deitirilebilir. Mesnet izolatr krldnda ise tamam yenilenmelidir.
Zincir izolatre eleman (damlalk) eklenerek farkl gerilimlerde
kullanlabilir. Mesnet izolatr, sadece imal edildii gerilimde kullanlr.
Mesnet izolatrler, yksek gerilim iin imal edildiinde ar ve
kullansz olmaktadr. Zincir izolatr daha kullanldr.
Zincir izolatrlerin kullanld hatlarn esneklii daha fazladr. Mesnet
izolatrl hatlarda byle bir durum olmadndan kopma ihtimali daha
fazladr.
Geit izolatrleri
Bina iinden darya veya baralara, ayn zamanda bina dndan da ieriye enerji
geilerinde kullanlan izolatrlerdir. Yap olarak mesnet izolatrle ayn zellii tar. Cam
veya porselenden yaplr.
17
Resim 1.20: Geit izolatrler
ekil 1.4: Geit tipi izolatr eitleri
Dhil Tip
Haric Tip
18
1.2. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii
zolatrler hava etkilerine ve iletme srasnda oluacak elektrik, mekanik ve
elektrodinamik zorlanmalara dayanacak nitelikte olmal ve aadaki biimde
boyutlandrlmaldr.
1.2.1. Elektriksel Boyutlandrma
zolatrler, ilgili Trk standartlarna uygun olmaldr. Buna gre anma gerilimi
1000Va kadar olan ve TS 76 kapsamna giren izolatrler:
Tayc izolatrleri (E)
Durdurucu izolatrleri (ED)
Mesnet izolatrleri (ED)
Gergi izolatrleri (ED)
Mekanik izolatrleri (EM)
Makara izolatrleri (EM)
Anma gerilimi 1000 Vtan yksek olan izolatrler:
Mesnet izolatrleri (MN)
Dolu tip mesnet izolatrleri (MD)
Zincir izolatrler (Z.40.U) (K1)
ubuk izolatrler (D)
Ayrc mesnet izolatrler (C 4 - 170)
Ayrc itici (SCD 30)
Geit izolatrleri (DAF 30 / 400)
Bara mesnet izolatrleri (SAR 30)
1.2.2. Mekanik Boyutlandrma
Mesnet izolatrleri
Mesnet izolatrlerinin kopma kuvveti, izolatrlere etki eden kuvvetlerin en az 2,5 kat
ile iletkenin kopma kuvvetinin % 90'ndan en by olacak biimde seilir.
Zincir izolatrler
Zincir izolatrler, bu izolatrn kopma kuvveti ile izolatre etki eden kuvvetlerin en
az 2,5 kat ile iletken kopma kuvvetinin % 90'ndan en by oluacak biimde seilir.
Birden fazla paralel sral zincir izolatrlerde (n) paralel sral zincirin izin verilen yk, bir
sral zincirin izin verilen yknn (n) katna eit olmaldr.
Dier eit izolatrler
Bunlar yukarda sz edilenlerin dnda kalan ubuk izolatrler, dolu ekirdekli
mesnet izolatrleri ve iki balkl (motor) izolatrler olup bunlarda da en az yukarda sz
edilen izolatrlerdeki gvenlik koullar aranr.
19
1.2.3. zolatr Dolgu Gereci ve Balant Paralar
zolatr dolgu gereci
zolatrleri demirlerine tespit etmek ve eitli izolatr blmlerini birletirmek iin
kullanlacak dolgu gereleri ve balant paralar, herhangi bir genleme ya da benzeri
olaylar nedeniyle bu izolatrlerde ar zorlanmalar oluturmamaldr. Bunlar, olas ksa
devre zorlanmalarna kar dayankl olmaldr.
zolatr balant paralar
zolatr balant elemanlar, izolatrleri mesnet noktalarna ve iletken donanmlarna,
izolatr elemanlarn birbirine balamaya yarayan paralardr.
Mesnet izolatrlerinin tespit edilmesi iin kullanlan balant paralar, izolatre etki
eden kuvvetlerin en az 2,5 kat ile iletkenin kopma kuvvetinin % 90'ndan byn
karlamaldr.
Zincir izolatrlerin balant paralar ise yapld malzemeye gre en az aada
belirtilen emniyet kat saylar ile d ykleri karlamaldr:
elik balant paralar iin 2,5
Kark alaml paralar iin 2,5
Temper dkm ve elik dkm paralar iin 3
Dkm alaml paralar iin 4
Birden fazla paralel sral zincir izolatrlerin zincirlerinden birinin kopmas
durumunda geriye kalan ve ekmeye zorlanan balant paralar, gerecin kopma kuvvetinin
% 50'sinden fazlasna zorlanmamaldr.
Resim 1.21: zolatr balant paralar
20
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar neriler
Yapm gerelerine gre izolatr
eitlerinin yapm malzemelerini ve
zelliklerini analiz ediniz.
Yapm gerelerine gre izolatr
eitlerini bulunuz, inceleyiniz ve
lleri hakknda bilgi edininiz
Kullanm yerlerine gre izolatr
eitlerinin kullanm nedenleri ve
zelliklerini analiz ediniz.
Kullanm yerlerine gre izolatr
eitlerinin kullanm nedenleri ve
zelliklerini analiz ediniz.
Yapl tiplerine gre izolatr eitlerinin
kullanm nedenleri ve zelliklerini analiz
ediniz.
Yapl tiplerine gre izolatr eitlerinin
kullanm nedenleri ve zelliklerini analiz
ediniz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. Yapm gerelerine gre izolatrlerin seimini yapabildiniz mi?
2. Kullanm yerlerine gre izolatrlerin seimini yapabildiniz mi?
3. Yapl tiplerine gre izolatrlerin seimini yapabildiniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
UYGULAMA FAALYET
21
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1. ( ) Enerji nakil hatlarn, alt sahalar ve datm merkezlerinde baralar tespit
edildikleri yerden yaltan ve tayan elemanlara izolatr denir.
2. ( ) Yapld malzemenin cinsine gre izolatrler porselen izolatrler, cam
izolatrler ve epoksi reineli izolatrler olmak zere gruba ayrlr.
3. ( ) zolatr demiri, izolatr direk veya konsol (travers) zerine tespit etmeye
yarayan demir aksamdr.
4. ( ) Porselen izolatrler, cam izolatrlere gre hem daha ucuz hem de dielektrik
dayanm daha yksektir.
5. ( ) Nem, cam izolatr zerinde porselene gre daha abuk younlar. Bu da cam
izolatr zerinde pisliklerin toplanmasna ve kaak akmlara neden olur.
6. ( ) Zincir izolatre eleman (damlalk) eklenerek farkl gerilimlerde kullanlabilir.
Mesnet izolatr sadece imal edildii gerilimde kullanlr.
7. ( ) Zincir izolatrlerin kullanld hatlarn esneklii daha fazladr. Mesnet izolatrl
hatlarda byle bir durum olmadndan kopma ihtimali daha fazladr.
8. ( ) Geit izolatrleri bina iinden darya veya baralara, ayn zamanda bina dndan
da ieriye enerji geilerinde kullanlan izolatrlerdir.
9. ( ) Kopilya, mesnet izolatrlerin birbirine eklenmesini salayan bir elemandr.
10. ( ) zolatrler, konsollara izolatr demirleri yardmyla tutturulur. zolatr demiri,
vidal veya vidasz olarak izolatrle irtibatlandrlr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
LME VE DEERLENDRME
22
RENME FAALYET-2
Uygun ortam ve ara gere salandnda her yerde, standartlara ve Kuvvetli Akm,
Topraklamalar Ynetmeliine uygun olarak direklere izolatr montajn hatasz
yapabileceksiniz.
Bulunduunuz yerleim birimindeki direk eitlerini (aa, beton ve demir)
inceleyiniz. Bu direklerde kullanlan izolatr tiplerini aratrnz.
Yksek gerilim tayan direklerde kullanlan izolatrleri inceleyiniz. Dier
izolatrlerle karlatrnz.
Bu incelemelerinizde grdnz izolatr tiplerini iziniz.
2. DREKLERE ZOLATR MONTAJI
2.1. Gerilime Gre Standarda Uygun zolatr Montaj Mesafeleri
Enerji nakil hatlar, eitli nedenlerle titreim ve salnm yapar. Bunlara, kularn
konmas ve havalanmas, kar ve buzlarn krlarak dklmesi ile rzgrlarn neden olduu
titreim ve salnmlar rnek verilebilir. Bu olumsuzluklara direkler arasndaki mesafeler ile
iletkenlerin cinsi, arl ve sehmi de etki eder. Gerek yukarda anlatlan sebepler gerekse
yksek gerilimlerin emniyetli tanmalar gz nnde bulundurulduunda izolatrler
arasndaki montaj mesafeleri byk nem tamaktadr. Bu mesafeler:
Hava hatlarnda malzeme, kesit, salg ve anma gerilimleri ayn olan, ayn ya da
farkl yatay yzeylerde bulunan iletkenler arasndaki en kk (D) uzakl
aadaki formle gre hesaplanr:
D= k. (Fmak + L)
1/2
+ (U/150)
Bu formlde,
D: Direk zerinde iletkenler arasndaki uzaklk (m)
k: Bir kat say olup bu kat say alak gerilimde 0,35, yksek gerilimde 0,50
alnacaktr.
Fmak: Hesaplanan direin en byk aklna ilikin en byk salg (sehim) (m)
L: Tayc zincir izolatrn uzunluu (m) (Mesnet izolatrnde L=0 alnacaktr.)
U: Hattn fazlar aras anma gerilimi (kV)
RENME FAALYET2
AMA
ARATIRMA
23
Bir direk zerinde birden fazla sistem bulunursa ve bunlarda malzeme, kesit,
salg ve anma gerilimleri farkl ise bu iletkenler arasnda alnacak en kk D
uzakl, her devrenin kendi salg ve gerilimlerinin yukarda verilen formlde
yerine konmas ile bulunacak deerlerden en byne eit olacaktr.
Resim 2.1: Zincir tipi YG cam izolatrler
Forml ile ilgili olarak aadaki uyarlarn dikkate almas gerekir:
Konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar yukardaki gibi
hesaplanmakla birlikte gerilim altndaki iletkenler arasndaki uzakln (U/150)
mden daha az olmad dorulanacaktr. Bu uzaklk 0,20 mden az olamaz.
Yukarda hesaplanan konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar,
ayrca kamlanma kontrol yaplarak dorulanacaktr. Bir direkte birbirinin
stnde bulunan iletkenlerden, alttaki iletkenin zerindeki buz yknn
birdenbire dmesinden sonra alttaki iletkenin dey dzlemde bir srama
yapaca varsaylarak sramadan sonra stteki buzlu iletkene uzakl (U/150)
mden az olmayacaktr. Bu uzaklk 0,20 mden az olamaz (Bu madde yalnzca
yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr.).
Ayn direk zerinde bulunan yksek ve alak gerilimli iletkenlerin balant
noktalar arasndaki dey uzaklk en az 1,5 m olacaktr.
Alak gerilimli kk aralkl hatlarda iletkenler arasndaki uzaklk 0,40 mden
az olmayacaktr. Bu uzaklklar aadaki durumlarda kltlebilir:
Gerilimleri birbirine eit olan ayn faz iletkenlerinde
letkenlerin birbirine dememesi iin gerekli gvenlik nlemleri alnm
olan hatlarda
Hat iletkenleriyle topraklanm metal blmler arasndaki uzaklk en az;
(U/150 + 0,05) m olacaktr.
24
Bu uzaklk yksek gerilimli hava hatlarnda 0,20 mden, alak gerilimli
hava hatlarnda da 0,05 mden az olamaz (U: Fazlar aras anma
gerilimidir (kV)).
2.2. zolatr Balant Paralar
2.2.1. zolatr Demirleri
zolatr demirleri, plak iletkenli havai hatlarda izolatrlerin mesnetlerine
balantsn salayan bir balant elemandr. zolatr demirleri, izolatre ya uygun bir
malzeme ile dondurularak ya da yerine vidalanarak tespit edilir.
2.2.1.1. Mesnet Tipi zolatr Demirleri
Enerji nakil hatlarnda kullanlan mesnet tipi izolatrlerin konsola balantsn
salayan gerelerdir.
Resim 2.2: zolatr demirleri
25
2.2.1.2. Zincir Tipi zolatr Demirleri
Enerji nakil hatlarnda kullanlan zincir tipi izolatrlerin konsola balantsn salayan
gerelerdir. Bu gereler, hat hrdavat malzemeleri olarak adlandrlmtr. Kullanldklar
yerlere gre aadaki gibi snflandrlrlar:
Tek ask takm
ift ask takm
Tek gergi takm
ift gergi takm
Resim 2.3: Zincir tipi izolatr montaj elemanlar
ekil 2.1: YG tesislerinde izolatr montaj elemanlar ve ekilleri
26
Tm izolatr demirleri imalatlarndan sonra hava artlarndan etkilenmemeleri iin
galvanizle kaplanmtr.
2.3. zolatr Direk zerine Montaj Yapma Teknikleri
zolatr montajnn yaplaca direk tipine gre (aa, beton ve demir)
kullanlacak izolatr demirleri seilir.
Mesnet izolatrn izolatr demirlerine, artname ve tekniine gre tespiti
yaplr.
Zincir izolatrlerin ask ve gergi tertibatlar, tekniine gre birletirilerek takm
hline getirilir.
Diree uygun ara ve gereler yardmyla klr (ayakalk, asansr, merdiven
vb.).
Direin cinsine gre setiimiz izolatrn montaj, direk veya travers zerine
ara ve gereler yardmyla yaplr (somun, cvata, anahtar takm vb.
yardmyla).
Resim 2.4: Havai hatlarda izolatr montaj
2.4. Direk zerinde Emniyetli alma Kurallar
OG (orta gerilim) ve YG (yksek gerilim) tesislerinde her trl almalar aadaki
ilemlerden sonra yaplmaldr:
zerinde allacak tehizat gerilimsiz brakmak iin nce kesiciler, sonra
ayrclar almaldr.
Tesisin gvenlik altna alnmas amacyla kesme cihazlar ile kumanda tertibat
zerine gvenlik kartlar, ikaz ve ihbar levhalar konmaldr.
alma yerinde gerilim yokluunun kontrol, iletkenlerin her biri zerinde
neon lambal gerilim kontrol stankas (gerilim dedektr), hat tfei ve benzeri
zel aletler yardm ile yaplmaldr.
Gerilim yokluu tespit edilince mahalli topraklama ve ksa devre etme ilemleri,
alma yerinin mmkn olduu kadar yaknnda ve alma yerini
besleyebilecek btn kollar zerinde yaplmaldr.
Yukarda anlatlan ilem, enerji kaynaklarndan ayrlm olan hat paralar
zerinde de yaplmaldr. nk bu paralar, atmosferik ar gerilimler veya
endksiyon tesirinde kalm olabilir.
27
Topraklama ve ksa devre yapma ilerinde izole eldivenler, baret, izole
ayakkab, izole hal veya izole tabure ile stankalar kullanlmaldr.
Topraklama ayrcs baklarnn hepsinin kapal olmas arttr.
alma yeri levhalar, bayraklar, flamalar, kordonlar, bariyerler vb. iaretlerle
snrlanmaldr.
Tesislerin msait olduu hllerde, gerilim altnda kalm bulunan ksmlarna
yaklalmasn yasaklayc levhalar konulmaldr.
emniyeti salandktan sonra ayakalk, emniyet kemeri, baret, i ayakkabs,
i eldiveni vb. koruyucu ara gereler giyilir.
Diree, uygun ara ve gereler yardmyla klr.
Direk tipine gre (aa, beton ve demir) setiimiz ve hazrladmz
izolatrlerin, ilem basamaklarna uygun olarak montaj yaplr.
2.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii
zolatr dolgu gereci
zolatrleri demirlerine tespit etmek ve eitli izolatr blmlerini birletirmek iin
kullanlacak dolgu gereleri ve balant paralar, herhangi bir genleme ya da benzeri
olaylar nedeniyle bu izolatrlerde ar zorlanmalar oluturmamaldr. Bunlar, olas ksa
devre zorlanmalarna kar dayankl olmaldr.
Resim 2.5: zolatr dolgu gereci
zolatr balant paralar
zolatr demirleri
zolatr demirleri, plak iletkenli havai hatlarda izolatrlerin mesnetlerine
balantsn salayan bir balant elemandr. zolatr demirleri, izolatre ya uygun bir
malzeme ile dondurularak ya da yerine vidalanarak tespit edilir. zolatr demirlerini iki
gurupta inceleyebiliriz:
28
o Mesnet tipi izolatr demirleri
N-80 tipi deveboynu izolatr demirleri, aa direklerde kullanlr.
Resim 2.6: Deve boynu izolatr demirleri
N-80A tipi izolatr demirleri, alak gerilim traversli direklerde kullanlr.
N-80B tipi izolatr demirleri, alak gerilim traversli tesislerde durdurucu izolatrlerde
kullanlr.
DT.C-15 tipi izolatr demirleri, 15 kVluk OGENH (Orta gerilim enerji nakil hatlar)
tayc olarak VHD-15 izolatr ile kullanlr.
DT.B-15 tipi izolatr demirleri, 15 kVluk OGENH durdurucu olarak VHD-15
izolatr ile kullanlr.
DT.C-35 izolatr demiri, 35 kVluk OGENH tayc olarak VHD-35 izolatr ile
kullanlr.
DT.B-35 izolatr demiri, 35 kVluk OGENH durdurucu olarak VHD-35 izolatr ile
kullanlr.
DMN.30-T izolatr demiri, 15 KVluk OGENH tayc olarak mesnet dolu tip
izolatrlerle birlikte kullanlr.
Tm izolatr demirleri, imalatlarndan sonra hava artlarndan etkilenmemeleri iin
galvanizle kaplanmtr.
o Zincir tipi izolatr demirleri
Enerji nakil hatlarnda kullanlan zincir tipi izolatrlerin konsola balantsn salayan
gerelerdir. Bu gereler, hat hrdavat malzemeleri olarak adlandrlmtr.
29
30
UYGULAMA FAALYET
Semi olduunuz uygun yere ( travers- konsol- trafo binasna vb.) ynetmelie gre
mesnet ve zincir tipi izolatr montajn yapnz.
lem Basamaklar neriler
Kullanlan diree ve alma ortamna
uygun izolatr seiniz.
alma sresince i gvenlii
kurallarna uyunuz ve i gvenlii
ekipmanlarn kullannz
Kullanlan gerilime uygun izolatr
seiniz.
zolatr eitlerini gzden geiriniz
zolatr montaj aparatlarn seiniz
zolatr gerilim dayanmlarn gz
nnde bulundurunuz.
zolatrleri montaj aparatlar ile
tutturunuz
Zincir tipi izolatrleri birbirine
tuttururken kopilyalarn iyice yerine
oturduuna dikkat
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. Mesnet tipi izolatre montaj aparatn tutturabildiniz mi?
2. Zincir tipi izolatre montaj aparatn tutturabildiniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
UYGULAMA FAALYET
31
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1. ( ) Kularn konmas ve havalanmas, kar ve buzlarn krlarak dklmesi ile
rzgrlar, enerji nakil hatlarnda titreim ve salnmlara neden olur. Bu olumsuz
duruma direkler arasndaki mesafeler ile iletkenlerin cinsi, arl ve sehmi de etki
eder.
2. ( ) Gerilim altndaki iletkenler arasndaki uzaklk U/250 mden az olmamaldr (U:
Hattn KV cinsinden gerilimi.).
3. ( ) Mesnet tipi izolatr demirleri, mesnet tipi izolatrlerin konsola veya direklere
balantsn salayan gerelerdir.
4. ( ) OG ( orta gerilim ) ve YG ( yksek gerilim ) tesislerinde zerinde allacak
tehizat gerilimsiz brakmak iin nce kesiciler, sonra ayrclar almaldr.
5. ( ) OG (orta gerilim) ve YG (yksek gerilim) tesislerinde, tesisin gvenlik altna
alnmas amacyla kesme cihazlar ile kumanda tertibat zerine gvenlik kartlar, ikaz
ve ihbar levhalar konmaldr.
6. ( ) OG ve YG tesislerinde alma yerinde gerilim yokluunun kontrol, iletkenlerin
her biri zerinde kontrol kalemi vb. aletler yardm ile yaplmaldr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
LME VE DEERLENDRME
32
RENME FAALYET-3
Uygun ortam ve ara gere salandnda her trl yerde, standartlara ve Kuvvetli
Akm, Topraklamalar Ynetmeliine uygun olarak trafo binalarna izolatr montajlarn
hatasz yapabileceksiniz.
Bulunduunuz yerleim birimindeki trafo binalarndaki izolatr tiplerini
aratrnz.
Bu izolatrlerle direklerde kullanlan izolatr tiplerini karlatrnz.
3. TRAFO BNALARINA ZOLATR
MONTAJI
3.1. Gerilime Gre Standarda Uygun Montaj Mesafeleri
Trafo binalarnda ak alanlardaki direklerin maruz kald rzgr, kar, buz, kular,
sehim vb. etkilerin hibiri olumaz. Bu sebeple iki izolatr aras mesafenin tespiti iin
gerilimlerin uygun tanma mesafelerinin gz nnde bulundurulmas yeterlidir. Buna gre
iki izolatr arasndaki mesafe,
D=U/150 orantsyla bulunur.
D: letkenler arasndaki uzaklk (m)
U: Fazlar aras anma gerilimi (kV)
Yukardaki ilem sonucunda bulunan deer ne olursa olsun, iki izolatr arasndaki
mesafe 20 cmden aa olamaz.
3.2. zolatr Kaide zerine ve Duvara Montaj Yapma Teknikleri
3.2.1. Trafo Binalarnda Montaj Yaplan zolatr Tipleri
Trafo binalarnda montaj yaplan izolatr tipleri: Dhil ve haric bara mesnet
izolatr, dhilden dhile ( Bina ii) geit izolatrleri, dhilden harice geit izolatrleridir.
RENME FAALYET3
AMA
ARATIRMA
33
3.2.1.1. Dhil ve Haric Bara Mesnet zolatr
artnamesine ve standardna uygun evsafta, proje ve artnamesine uygun akm
deerlerinde ve sistem gerilimlerinde dhil tip mesnet izolatr ve artnamesinde belirtilen
yzeysel kaak mesafeli, eilme ve krlma yklerine dayankl hric tip mesnet izolatr
kullanlr.
Resim 3.1: Mesnet tipi izolatrler ve baralar
3.2.1.2. Dhilden Dhile (Bina i ) Geit zolatrleri
artnamesine ve standardna uygun olarak projesine uygun akm ve gerilim
deerlerinde, metal ksmlar korozyona dayankl malzemeden balant terminalleri monte
edilmi olarak tespit flan zerinde galvanizli topraklama cvatas ile komple porselen veya
basnl dkme epoksi reineden mamul geit izolatr kullanlr.
3.2.1.3. Dhilden Hrice (Bina i-Bina D) Geit zolatrleri
artnamesine ve standardna uygun olarak projesine uygun akm ve gerilim
deerlerinde, metal ksmlar korozyona dayankl malzemeden tijleri ve balant terminalleri
monte edilmi olarak tespit flan zerinde galvanizli topraklama cvatas ile komple
porselen veya basnl dkme epoksi reineden mamul geit izolatr kullanlr.
Resim 3.2: Trafo binas ve geit izolatrleri
34
3.2.3. zolatr Montaj lem Sras
Yksek gerilimde alma kurallar ile ilgili gvenlik tedbirleri alnr.
Gerilime gre uygun izolatr seilir.
zolatr kaidesi trafo binasna ara ve gereler yardmyla monte edilir.
zolatr kaidesi zerine, yukarda hesaplanan mesafelere gre izolatrlerin
montaj yaplr.
Bina iine geit izolatrleri kullanlarak enerji girii yaplr.
3.3. zolatr Montajnda Dikkat Edilecek Hususlar
zolatrlerin trafo binalarna montajlar yaplrken aadaki hususlara dikkat
edilmelidir:
Yksek gerilimle ilgili gvenlik tedbirleri tamamyla alnm olmaldr.
zolatr kaidesini yerletirmek iin salam bir zemin seilmelidir.
zolatr kaidesi, uygun tarzda zemine yerletirilir. Salam olmas iin kaynak ve
cvatalama yaplr.
Cvata balarnn ezilmemesine, somunlarn di syrmamasna dikkat edilir.
Yaltm malzemelerinin yaltmlarnn bozulmamasna dikkat edilmelidir.
Montaj yaplrken ara ve gereler usulne uygun olarak kullanlmaldr.
3.4. zolatr Montajnda Emniyetli alma Kurallar
OG ve YG tesislerinde her trl almalar aadaki ilemlerden sonra yaplacaktr:
Tesislerin msait olduu hllerde, gerilim altnda kalm bulunan ksmlarna
yaklalmasn yasaklayc levhalar konulmaldr.
zerinde allacak tehizat gerilimsiz brakmak iin nce kesiciler, sonra
ayrclar almaldr.
Tesisin gvenlik altna alnmas amacyla kesme cihazlar ile kumanda tertibat
zerine gvenlik kartlar, ikaz ve ihbar levhalar konmaldr.
Resim 3.3: Trafo binas gvenlik ve uyar levhalar
35
alma yerinde gerilim yokluunun kontrol, iletkenlerin her biri zerinde
neon lambal gerilim kontrol stankas, yksek gerilim dedektr ve benzeri zel
aletler yardm ile yaplmaldr.
Topraklama ve ksa devre yapma ilerinde izole eldivenler, baret, izole
ayakkab, izole hal veya izole tabure ile stankalar kullanlmaldr.
Resim 3.4: Kiisel gvenlik ara gereleri
Topraklama ayrc baklarnn hepsinin kapal olmas arttr.
Resim 3.5: Ayrclarda kullanlan mesnet izolatrleri
alma yeri levhalar, bayraklar, flamalar, kordonlar, bariyerler vb. iaretlerle
snrlanmaldr.
emniyeti asndan emniyet kemeri, baret, i ayakkabs, i eldiveni vb.
koruyucu ara gereler giyilmelidir. Ayrca alma alan izole hal, tabure vb.
ara gerelerle yaltlm olmaldr.
36
UYGULAMA FAALYET
Ynetmelie gre geit izolatr montajn yapnz.
lem Basamaklar neriler
Kullanlan gerilime uygun izolatr
seiniz.
zolatr eitlerini gzden geiriniz
Kullanlaca yere uygun izolatr
seiniz
zolatr gerilim dayanmlarn gz
nnde bulundurunuz.
Gerilime uygun mesafeleri tespit ediniz.
ki izolatr arasndaki mesafe 20 cmden
aa olamaz kuraln unutmaynz..
zolatrn duvara montajn yapnz Formlden faydalannz. D= U/150
zolatrn kaideye montajn yapnz. YG alma kurallarna dikkat ediniz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. Kullanm yerine ve gerilim deerine gre uygun izolatr seebildiniz
mi?
2. zolatrler iin standartlara uygun montaj mesafesini tespit
edebildiniz mi?
3. zolatrlerin standartlara uygun olarak montajn yapabildiniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
UYGULAMA FAALYET
37
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1. (.......) Trafo binalarnda iki izolatr arasndaki mesafe D=U/150 orantsyla bulunur.
2. (.......) Yksek gerilimlerin kontrol, yksek gerilim dedektr ile yaplr.
3. (.......) Trafo binalarnda yaplacak her trl ilerde izole eldivenler, baret, izole
ayakkab, izole hal, izole tabure vb. kullanlmaldr.
4. (.......) Trafo binalarnda dhil ve haric bara mesnet izolatrleri ile geit izolatrleri
kullanlr.
5. (.......) Cvata balar ve somunlar almayacak ekilde ezilerek monte edilir.
6. (.......) Geit izolatrleri, bina iinden darya veya baralara, ayn zamanda bina
dndan da ieriye enerji geilerinde kullanlan izolatrlerdir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
LME VE DEERLENDRME
38
RENME FAALYET-4
Uygun ortam ve ara gere salandnda her trl yerde, standartlara ve Kuvvetli
Akm, Topraklamalar Ynetmeliine uygun olarak izolatr koruma elemanlarn
seebilecek ve montajlarn yapabileceksiniz.
Elektrikte arkn ne anlama geldiini aratrnz.
Yksek gerilimli nakil hatlarnda ark olumasnn sebeplerini aratrnz.
Yksek gerilimli nakil hatlarnda ark olumasn nlemek ve arkn zararl
etkilerini azaltmak amacyla alnan tedbirleri aratrnz.
4. ZOLATR KORUMA ELEMANLARI VE
MONTAJI
4.1. zolatrlerin Korunmas
4.1.1. zolatr Koruma Elemanlar
letim ve datm hatlarnda, eitli sebeplerle ( atmosferik olaylar, iletkenlerin kopup
birbirinin zerine dmesi vb.) ar gerilimden dolay (ark) atlama meydana geldiinde
izolatrleri korumak iin baz koruyucular kullanlr. Bunlar, ark koruma halkalar, ark
boynuzlar, ark emberleri, kukonmazlardr.
4.1.1.1. Ark Koruma Halkalar
Resim 4.1de grld gibi izolatr zincirinin iletkenle temasl tarafna izolatr
saracak ekilde iletken bir koruma halkas konur ve iletken balama aparatna balanr.
Resim 4.1: Ark koruma halkas
RENME FAALYET4
AMA
ARATIRMA
39
Ark koruma halkalar, ark boynuzu ile birlikte kullanlr. zolatr zerinde meydana
gelen arkn, ark boynuzu ile halka arasnda akn salayarak topraa gemesini salar.
4.1.1.2. Ark Boynuzlar
Ark atlamasnda koruma yaplmaz ise izolatr porseleni genellikle krlr ve dklr.
Arkn izolatr zerinden atlamasn nlemek iin zincir tipi izolatrlerde ark boynuzlar
kullanlr.
Resim 4.2: Trafo buing ark boynuzu ve zincir tipi izolatr ve ark boynuzlar
ekil 4.1de grld gibi boynuzlardan biri izolatrn st ksmnda olacak ekilde
konsolda veya traverste bulunur ve toprakla irtibatlanr. Boynuzun dieri ise izolatrn alt
ksmnda bulunur ve iletkeni izolatre balama aparatna balanr. Bu ekilde ark,
izolatrden belirli bir uzaklkta tutularak izolatrn zarar grmesi nlenmi olur.
ekil 4.1: Ark boynuzu prensip emas
40
Ark boynuzu aral, hava artlar arlatnda ve deniz seviyesinden ok
ykseldiinde yeniden ayarlanmaldr (Boynuz aral arttrlmaldr.). Deniz seviyesinden
1.000 metre ykseklikten sonraki her 100 metrede boynuz aral %1,5 artrlmaldr.
Tablo 4.1de VDE (Alman) standartlarna gre kV cinsinden iletme gerilimi ve buna
karlk gelen elektrot boynuz aklklar verilmitir.
letme Gerilimi
(kV)
Boynuzlar Aras Mesafe
(cm)
6 6
10 8,6
15 11,5
30 22
60 40
150 83
380 230
Tablo 4.1: VDE (Alman) standartlarna gre elektrot boynuz aklklar
4.1.1.3. Ark Koruma emberleri
zolatr zerinde yzeysel atlama (ark) meydana geldii anda rzgr eserse ark,
izolatrn altna girebilir ve zarar verebilir. Bu durumu nlemek iin izolatrn alt ve st
ksmna iletken emberler konur. Ark atlamas, emberler arasnda gerekleir.
ekil 4.2: Ark koruma emberi prensip emas
41
Resim 4.3: Ark koruma emberi
4.1.1.4. Kukonmazlar
Kukonmazlarn grevi, adndan da anlald gibi kularn izolatrler zerine
konmasn nlemektir (ekil 4.3) .
Havai hat direkleri, kularn en ok konduklar yerlerden biridir. Byk yapl kularn
direk balarna konarken ya da havalanrken kanatlar yksek gerilim hatlarna temas
edebilmektedir. Bu temas, hatlar aras ksa devrelere sebep olmakta ve hat gvenliini
tehlikeye sokmaktadr.
ekil 4.3: Kukonmaz
42
Resim 4.4: Kukonmazlar
Tm bu sakncalar olabildiince azaltmak iin kularn direk tepesine konacaklar
anda ayaklarna veya gvdelerine batarak konmalarn nler.
4.1.2. Montaj ve Balant Teknikleri
4.1.2.1.Montaj lem Sras
Enerji nakil hattnn gerilimine gre uygun bir izolatr koruma eleman seilir.
Emniyet kurallarna uygun olarak montaj iin diree klr.
Montaj yaplacak malzemeler, montaj srasna gre diree kartlr.
Travers zerine malzemeler srasna gre montaja balanr.
Montaj biten elemanlar zerine iletkenler, tekniklerine uygun ekilde balants
yaplr.
Yaplan uygulama kontrol edilir.
Malzemelerle birlikte aa inilir.
4.1.2.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar
Emniyet kurallarna uygun ekilde diree klmaldr.
Kesinlikle malzemelerin yaltkanlklarnn bozulmamasna dikkat edilir.
Somun ve cvatalarn montajlar yaplrken uygun alet ve avadanlklar kullanlr.
Kesinlikle somun ve cvatalarn di syrmamasna dikkat edilir.
Montaj yaplan koruma elemanlarnn gerilim aralklarna dikkat edilir.
43
4.1.3. Koruma Elemanlar Topraklama Balantlar
4.1.3.1. Topraklama ve nemi
Elektrik tesislerinde aktif olmayan blmler ile sfr iletkenleri ve bunlara bal
blmlerin bir elektrot yardm ile toprakla iletken bir ekilde birletirilmesine topraklama
denilmektedir.
Elektrik sistemlerinin devamlln salamak ve insan hayatn gvenceye almak iin
elektrik sistemlerinde, gerilim altndaki ksmlar yaltlr. Topraa kar yaltmda, eitli
sebeplerle her zaman bozulma ve delinme eklinde hata meydana gelmesi kanlmazdr.
Topraklama, meydana gelebilecek bu eit bir hata durumunda insan hayatn gvenceye
almak maksadyla uygulanacak ilemlerden biridir. Dier taraftan ebekelerin dzgn
almasn salamak maksad ile topraklama ilemine gerek duyulur.
Topraklama, balca maksatla yaplmaktadr:
Koruma topraklamas: nsanlar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar
korumak iin iletme aralarnn aktif olmayan ksmlarnn topraklanmasdr.
letme topraklamas: letme akm devresinin, tesisin normal iletilmesi iin
topraklanmasdr.
Fonksiyon topraklamas: Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn
istenen fonksiyonu yerine getirmesi iin yaplan topraklamadr. Yldrm
etkilerine kar koruma, rayl sistem topraklamas, zayf akm cihazlarnn
topraklanmasdr (ekil 4.4).
7
TOPRAKLAMALAR
Koruma
topraklamas
letme
topraklamas
Fonksiyon
topraklamas
Koruma
topraklamas
L1
L2
L3
PEN
R
B
R
A
R
A
ekil 4.4: Topraklama eitleri
Koruma topraklamas, alak gerilim tesislerinde temas gerilimine kar koruma
yntemlerinden biridir.
44
Yksek gerilim tesislerinde ise temas gerilimine kar korumada kullanlacak tek
yntemdir. Bata da belirtildii gibi iletme aralarnn aktif olmayan blmleri, uygun
ekilde toprak iine tesis edilmi olan bir topraklama dzenine iletken bir ekilde balanarak
koruma topraklamas elde edilir. Burada uygulanan yntem ile hata hlinde, insan vcudu
zerinden geecek akm olduka az tutmak ve bu arada devredeki koruma cihazlarnn
almasn salayarak arzal ksmn hzla devre d olmasn salamaktr.
letme topraklamas, alak gerilim ebekelerinde transformatrlerin sfr noktalarnn
doru akm tesislerinde bir kutbun veya orta iletkenin topraklanmas ile yaplr. Bylece
sistemde, topraa kar oluacak gerilimin belirli deerleri amamasna allr. Orta ve
yksek gerilim ebekelerinde iletme topraklamas, lkelerin ynetmeliklerine gre
deimektedir. lkemizde orta gerilim ebekeleri, diren zerinden topraklanmaktadr.
Yksek gerilim ebekelerinin ise direkt olarak topraklanmas yoluna gidilmektedir.
4.1.4.2. Topraklamann Yapl
Aadaki ekil 4.5te alak ve yksek gerilim hava hatlarnda yaplan topraklamalara
ait emalar verilmitir. Alak gerilim ebekelerinde direklerin metal ksmlar, A.gerilim
ebekesi ntr hattna balanmal ve direk alt ucundan uygun bir toprak elektroduna
irtibatlanmaldr. Yksek gerilim hatt tayan mterek direklerde ve trafo direklerinde de
ayn ilem uygulanr.
Buna gre topraklamann yapl iin gerekli ilem basamaklar aada sralanmtr:
Topraklama levhasnn cinsine gre (bakr, galvanizli elik sac, galvanizli erit
veya topraklama elektrodu) ukur alr.
Topraklama ukuru, 50-100 cm kadar derinlikte olmaldr.
Topraklama ukurunun tabanna nemli olmas iin bir miktar kum serilir.
Bu kumun zerine bir miktar tuz serilir (Kmr tozu da olabilir.).
Topraklama levhasnn etkili alan (toprak temas yzeyi), en az 0,5 m
2
olmaldr
(70*70 veya 100*50 cmlik).
Topraklama levhalarnn kalnl, bakr levhalar iin en az 2 mm, galvanizli
elik saclar iin en az 3 mm olmaldr.
Topraklama iletkeninin kesiti, faz iletkeninin kesitinin yarsndan az
olmamaldr (Bakr iletkenler iin en kk kesit toprak stnde 16 mm
2
, toprak
altnda ise 50 mm
2
olmaldr.).
Topraklama levhas zerine topraklama iletkeni, somunlu cvata ile salam bir
ekilde tutturulur.
Topraklama ukuruna topraklama levhas indirilir.
Topraklama ukuru toprakla doldurulur (Levhalarn etrafna kesinlikle ta ve
kum konulmaz.).
Topraklama levhasna balanm olan topraklama iletkeni tesise irtibatlandrlr.
Topraklama hem tesisin korunmas hem de insan hayat bakmndan son derece
nemlidir. Bu yzden topraklama sistemlerinin zaman zaman kontrol edilmesi
gerekir.
45
80
L1
L2
L3
PEN
R
E
Alak gerilim hava hatlar iin topraklamalar
U
F
I
E
ekil 4.5: Alak ve orta gerilim tesislerinde topraklamalar
4.2. Topraklamalar Ynetmelii
Topraklama tesislerinin kurulmas iin temel koullar:
Mekanik dayanm ve korozyona kar dayanklln salanmas gerekir.
Isl bakmdan en yksek hata akmna (hesap yolu ile bulunan) dayankl
olmas gerekir.
letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi gerekir.
En yksek toprak hata akm esnasnda, topraklama tesislerinde ortaya
kabilecek gerilimlere kar insanlarn gvenliinin salanmasdr.
Btn topraklamalar, Topraklama Ynetmeliine, Elektrik Datm Tesisleri
Genel Teknik artnamesine, Tip Projelerine, TEDA artname ve uygulama
esaslarna uygun olarak yaplacaktr.
Topraklama iletkeni olarak iletme topraklamalarnda 50 mm
2
kesitinde bakr
iletkenli NYY kablo, koruma topraklamalarnda 95 mm
2
galvanizli rgl elik
iletken veya muadili en az 100 mm
2
kesitinde 3 mm kalnlnda scak daldrma
galvanizli erit kullanlacaktr.
Aydnlatma direklerinin veya AG saha datm kutularnn topraklama elektrodu
yerine gerektiinde topraklama sistemi olarak 35, 50 veya 95 mm
2
rgl bakr
iletken kullanlacaktr.
Aada belirtilen topraklama malzeme ve montajlar, AG - YG ebekeleri, bina
ve direk trafo postalarnn koruma ve iletme topraklamalar ile parafudr
topraklamalar iin geerlidir. Santral, datm merkezleri ve indirici trafo
merkezleri topraklamalar iin gerekli malzemeler, keif listelerinde gsterilir
ve Topraklama Ynetmeliine ve Tip Projelerine gre yaplr.
46
50 mm NYY kablo (iletme topraklamas iin)
o Montaj: zoleli topraklama kablosunun artnamesine, projesine ve
uygulama esaslarna uygun olarak kanala, diree, duvara vb.
montaj, montaj iin gerekli tespit kroeleri, cvata, somun vs.
gerekli her trl malzemedir.
Galvanizli erit
o Malzeme: En az 100 mm
2
kesitinde en az 3 mm kalnlnda scak
daldrma galvanizli erittir.
o Montaj: Galvanizli eridin artnamesine, projesine ve uygulama
esaslarna uygun olarak kanala, diree, duvara vb. montaj, montaj
iin gerekli tespit kroeleri, cvata, somun vs. gerekli her trl
malzemedir.
rgl bakr iletken
o Malzeme: 35, 50 veya 95 mm
2
rgl bakr iletkendir.
o Montaj: Gerektiinde rgl bakr iletkenin artnamesine,
projesine ve uygulama esaslarna uygun olarak kanala, diree,
duvara vb. montaj, montaj iin gerekli tespit kroeleri, cvata,
somun vs. gerekli her trl malzemedir.
Topraklama elektrodu (topraklama kaz)
o Malzeme: Topraklama elektrodu olarak 65x65x7mm kebentten
2 m boyunda scak daldrma galvanizli topraklama kaz veya
muadili galvanizli borudur.
o Montaj: Elektrodun artnamesine, projesine ve uygulama
esaslarna gre st ucu toprak yzeyinden en az 50 cm derinde
olacak ekilde gmlmesidir.
47
UYGULAMA FAALYET
1) Gerekli i gvenlii tedbirlerine uyarak uygun ara gere ile izolatr koruma
elemanlarnn montajn yapnz.
lem Basamaklar neriler
Montaj yaplm izolatre uygun ark
koruma halkasn seiniz.
Emniyet nlemlerini almay unutmaynz.
Gerekli i gvenlii kurallarna uyarak
uygun ara gere ile ark koruma halkas
montajn yapnz.
Cvata ve somunlarn di syrmamasna
dikkat ediniz
Ark koruma halkasna topraklama
hattnn balantsn yapnz
Topraklamann standartlara uygun
olmasna dikkat ediniz.
2) Ark boynuzu montaj
lem Basamaklar neriler
Montaj yaplm izolatre uygun ark
boynuzunu seiniz.
zolatr koruma seimi yaparken
kullanlacak yerin gerilimini ve tehlikeyi
gz nnde bulundurunuz.
Gerekli i gvenlii kurallarna uyarak
uygun ara gere ile ark boynuzu
montajn yapnz.
Emniyet nlemlerini almay unutmaynz
Ark boynuzuna topraklama hattnn
balantsn yapnz.
Cvata ve somunlarn di syrmamasna
dikkat ediniz.
UYGULAMA FAALYET
48
3) Ark koruma emberi montaj
lem Basamaklar neriler
Montaj yaplm izolatre uygun ark
koruma emberini seiniz.
zolatr koruma seimi yaparken
kullanlacak yerin gerilimini ve tehlikeyi
gz nnde bulundurunuz.
Gerekli i gvenlii kurallarna uyarak
uygun ara gere ile ark koruma
emberinin montajn yapnz.
Emniyet nlemlerini almay unutmaynz
Ark koruma emberine topraklama
hattnn balantsn yapnz.
Cvata ve somunlarn di syrmamasna
dikkat ediniz.
49
4) Kukonmazlarn montaj
lem Basamaklar neriler
Montaj yaplm izolatre uygun
kukonmaz seiniz.
zolatr koruma seimi yaparken
kullanlacak yerin gerilimini ve tehlikeyi
gz nnde bulundurunuz.
Gerekli i gvenlii kurallarna uyarak
uygun ara gere ile kukonmaz
montajn yapnz.
Emniyet nlemlerini almay unutmaynz
Cvata ve somunlarn di syrmamasna
dikkat ediniz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. zolatrlere uygun koruma elemanlarnn seimini yapabildiniz mi?
2. zolatrlere koruma elemanlarnn montajn standartlara uygun
yapabildiniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
50
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1. ( ) Enerji nakil hatlarn, yksek gerilimin zararl etkilerinden korumak iin
kullanlan koruma elemanlar ark koruma halkalar, ark boynuzlar ve ark
emberleridir.
2. ( ) Ark koruma halkas, izolatr zerinde meydana gelen arkn ark boynuzu ile halka
arasnda akn salayarak topraa gemesini salar.
3. ( ) Arkn izolatr zerinden atlamasn nlemek iin zincir tipi izolatrlerde ark
boynuzlar kullanlr.
4. ( ) Kukonmazlarn grevi, adndan da anlald gibi kularn izolatrler zerine
konmasn nlemektir.
5. ( ) Topraklama levhalarnn kalnl bakr levhalar iin en az 3 mm, galvanizli elik
saclar iin en az 2 mm olmaldr.
6. ( ) Topraklama levhasnn etkili alan, en az 0,05 m
2
olmaldr.
7. ( ) Topraklama iletkeninin kesiti, faz iletkeninin kesitinin yarsndan az olmamaldr
(Bakr iletkenler iin en kk kesit toprak stnde 16 mm
2
, toprak altnda ise 50 mm
2
olmaldr.).
8. ( ) Ark boynuzu aral, hava artlar arlatnda ve deniz seviyesinden ok
ykseldiinde yeniden ayarlanmaldr (Boynuz aral arttrlmaldr.).
9. ( ) Topraklama ukuru en az 50 cm derinliinde olmaldr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
LME VE DEERLENDRME
51
MODL DEERLENDRME
KONTROL LSTES
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
zolatrler
1. zolatrlerin eitlerini seebildiniz mi?
2. zolatrlerin yapldklar malzemeye, kullanlma yerlerine ve yapl
tiplerine gre eitlerini seebildiniz mi?
Direklere izolatr montaj
3. zolatr tipini ve gerekli ara gereleri seebildiniz mi?
4. Diree izolatrn montajn gvenlik kurallarna uygun olarak
yapabildiniz mi ?
Trafo binalarna izolatr montaj
5. Duvara veya kaide zerine montaj yaplacak izolatr ve gerekli ara
gereleri seebildiniz mi?
6. zolatrn montajn gvenlik kurallarna uygun olarak yapabildiniz mi
?
zolatr koruma elemanlar ve montaj
7. zolatr koruma elemanlarnn eitlerini seebildiniz mi?
8. Montaj ve topraklamalar ynetmeliklere uygun olarak yapabildiniz
mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
MODL DEERLENDRME
52
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 Doru
2 Yanl
3 Doru
4 Yanl
5 Doru
6 Doru
7 Doru
8 Doru
9 Yanl
10- Doru
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI
1 Doru
2 Yanl
3 Doru
4 Doru
5 Doru
6 Yanl
RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI
1 Doru
2 Doru
3 Doru
4 Doru
5 Yanl
6 Doru
RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI
1 Doru
2 Doru
3 Doru
4 Doru
5 Yanl
6 Yanl
7 Doru
8 Doru
9 Doru
CEVAP ANAHTARLARI
53
NERLEN KAYNAKLAR
KAYNAKA
KILIN Eyp, Endstriyel Elektrik Ders Kitab, Kahramanmara, 2000.
YAVA Hakan, Bina Enerji Giri Sistemleri, Ankara, 2009.
Topraklamalar Ynetmelii, Ankara, 2001.
Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Ankara, 2003.
TEDA, TEA yaynlar, brorleri
KAYNAKA