Cała Magisterka Z Mes Backup

Marcin Zychowicz Praca dyplomowa Strona 1
1. Wstp

Modelowanie procesw wystpujcych w kanaach przepywowych
turbinowych silnikw lotniczych dotyczy opisu matematycznego zjawisk transportu
pdu, ciepa i masy. Oprcz badao dowiadczalnych szeroko stosowanym narzdziem
wspomagajcym obliczenia jest komputerowa mechanika pynw (CFD),
z angielskiego Computational Fluid Dynamics .
Metoda ta od pocztku lat osiemdziesitych ubiegego wieku znajduje coraz
szersze zastosowanie. Spowodowane jest to rozwojem architektury komputerw
osobistych oraz ich popularyzacj. Osiganiem coraz to wikszego potencjau
obliczeniowego, zarwno pod wzgldem iloci operacji na jednostk czasu, moliwoci
ich rwnolegego wykonywania, a take wzrostem pojemnoci oraz szybkoci
dostpnych pamici. Obecnie metody te wykorzystywane s nie tylko przez orodki
badawcze, lecz coraz czciej znajduj zastosowanie w technice jako pomocne
w projektowaniu i optymalizacji konkretnych podzespow czy maszyn.
Podstawowymi zaletami metod numerycznych w porwnaniu
z eksperymentalnymi jest niszy koszt wykonania badao i krtszy czas uzyskania
wynikw. W systemie komputerowym istnieje moliwod bezporedniego
i natychmiastowego zdefiniowania nowego zestawu warunkw brzegowych.


2. Cel i zakres pracy

3. Podstawowe rwnania mechaniki pynw

3.1 Rwnanie cigoci przepywu
Na podstawie prawa zachowania masy, w zamknitym ukadzie fizycznym masa
ukadu nie moe wzrastad ani maled. Dodatkowo zaoono, e pyn cakowicie wypenia
przestrzeo objt przepywem, zatem nie ma w nim przerw jest jednorodny.
Rwnanie cigoci przepywu ma charakter kinematyczny i nie uwzgldnia si jakie w
danym przepywie wystpuj, w zwizku z tym jest jednakowe dla przepyww pynw
lepkich i nielepkich. Jest natomiast rne dla pynw o staej gstoci const = i
ciliwych, czyli takich ktrych gstod jest funkcj miejsca i czasu ( ) t z y x , , , = [2].
Rozpatrzmy element w przestrzeni o objtoci V ograniczony zamknita
powierzchni kontroln A. Zmiana masy pynu w rozpatrywanym obszarze moe si
zmienid na skutek zmiany jego gstoci. W przypadku jej wzrostu ( 0 / > c c t p ) dla
zachowania cigoci przepywu wymagany jest dopyw pynu do rozwaanej
powierzchni.

Rys. 3.1 Ilustracja do wyprowadzenia rwnania cigoci przepywu
Zmiana masy w caej objtoci V w jednostce czasu wynosi:
( )
) 1 . 3 (
, , ,
dV
t
t z y x
V
}}}
c
c


Natomiast masa, ktra dopynie przez powierzchnie A jest okrelona
nastpujco:
) 2 . 3 ( dA v
A
n
}}

Zasada zachowania masy wyraa rwnod powyszych wzorw, zatem po
przyrwnaniu do siebie oraz przeniesieniu na lew stron otrzymamy oglne
bilansowe rwnanie cigoci:
) 3 . 3 ( 0 = +
c
c
}} }}}
dA v dV
t
A V

Po zastosowaniu twierdzenia Gaussa-Greena-Ostrogradskiego rwnanie to mona
zapisad:
( ) ) 4 . 3 ( 0 =
(
+
c
c
}}}
dV v div
t
V

Dodatkowo uwzgldniajc dowolnod obszaru cakowania otrzymujemy rniczkowe
rwnanie cigoci w postaci:
( ) ) 5 . 3 ( 0 = +
c
c
v div
t

Dla przepywu ustalonego 0
t
=
c
c
, wic ( ) 0 v div =

Dla przepywu nieciliwego 0
dt
d
=
, wic 0 v div =


3.2 Zasada zachowania pdu i momentu pdu (krtu)

Pochodna pdu pynu zawartego wewntrz obszaru pynnego V wzgldem
czasu (pochodna substancjalna) jest rwna sumie si zewntrznych dziaajcych na ten
obszar [1].

Rys. 3.2. Ilustracja do wyprowadzenia rwnania zachowania pdu

Rwnanie zachowania pdu moemy napisad nastpujco:

) 6 . 3 (
}}} }} }}}
+ =
|
|
.
|
\
|
V
m
A
n
V
dV F dA p dV v
dt
d

gdzie:

}}}
V
dV v
- pd pynu zawartego w obszarze A

}}
A
n
dA p
- sia powierzchniowa pynu zawartego w obszarze A

}}}
V
m
dV F
- sia masowa pynu zawartego w obszarze A


Analogicznie mona napisad zasad zachowania krtu:
( ) ( ) ( ) ) 7 . 3 (
}}} }} }}}
+ =
(
V
m
A
n
V
dV F r dA p r dV v r
dt
d

Rwnanie zachowania pdu w postaci rniczkowej:
) 8 . 3 ( [ + = Div F
dt
v d
m

Dla pynu nielepkiego rwnanie powysze nosi nazw rwnania Eulera i ma postad:
) 9 . 3 (
1
m
F gradp
dt
v d

+ =

3.3 Zasada zachowania energii
Oglne sformuowanie zasady zachowania pdu:

Prdkod przyrostu energii cakowitej pynu zawartego w danym
obszarze jest rwna sumie doprowadzonej pracy mechanicznej,
strumienia energii cieplnej dostarczonej drog przewodnictwa oraz
energii cieplnej wytworzonej we wntrzu rozpatrywanego obszaru
pynnego [3].
Zapis w postaci cakowej jest przedstawiony poniej:
) 10 . 3 (
2
2
V d q dA q dV v F dA v p dV
v
T c
dt
d
A V V
m
A
n m n
V
V
}} }}} }}} }} }}}
+ + + =
(
|
|
.
|
\
|
+

Gdy w pynie zawartym w obszarze nie zostan wykonane prace mechaniczne oraz nie
bdzie dostarczone ciepo, wtedy energi tego pynu moemy okrelid jako:
}}} |
|
.
|
\
|
+
V
V
dV
v
T c ) 11 . 3 (
2
2


3.4 Rwnanie Bernoulliego
Rwnanie Bernoulliego wyprowadza si z rwnao Eulera przy spenieniu
nastpujcych zaoeo:
- przepyw jest ustalony,
- pyn jest barotropowy,
- sia masowa ma potencja U,
- cakowanie jest wykonywane wzdu linii prdu [3].
Otrzymujemy wtedy zalenod zwan cak Bernoulliego o postaci:
) 12 . 3 (
2
2
}
= + const
dp
U
v

Uwzgldniajc, e na ziemi gz U = , oraz przyjmujc, e pyn jest nieciliwy
otrzymujemy:
) 13 . 3 (
2
2
const
p
gz
v
= + +

Suma energii kinetycznej, potencjalnej wysokoci oraz potencjalnej
cinienia kadego pynu lecego na tej samej linii prdu jest wielkoci
sta w przepywie ustalonym [3].
Rwnanie Bernoulliego wyraa zasad zachowania energii wzdu linii prdu.


4. Dynamika lepkich pynw newtonowskich
4.1. Waciwoci pynw newtonowskich
Pyny newtonowskie to takie, ktrych naprenia s proporcjonalne do
przyrostu prdkoci w kierunku normalnym do kierunku przepywu, co przedstawia
ponisza zalenod:
) 1 . 4 (
y
v
c
c
= t
Przykadami takich pynw s midzy innymi woda i powietrze. Mona im przypisad
nastpujce waciwoci:
- Tensor napreo [

jest liniowo proporcjonalny do tensora prdkoci
odksztaceo S, niezalenie od przyjtego ukadu wsprzdnych,
- Pyn jest izotropowy, tzn. ma jednakowe wasnoci we wszystkich kierunkach,
- W przypadku zerowej prdkoci naprenia normalne s rwne cinieniu
statycznemu.

W przypadku ostatniej waciwoci moemy napisad:

gdzie p jest okrelano jako cinienie statyczne, tensor napreo przyjmuje wwczas
postad:


Uwzgldnienie wczeniej wymienionych zalenoci pozwala zapisad:
{

W rwnaniach (4.4) wystpuj dwa wspczynniki lepkoci:
wspczynnik lepkoci dynamicznej,
- lepkod dodatkowa.

Lepkod dodatkow mona pomind poniewa w przypadku cieczy znikaj
wszystkie czony, ktre j zawieraj, a dla gazw przyjmuje si, e jest ona rwna zero.
Zatem zalenoci (4.4) mona uprocid do postaci:

{

W zapisie macierzowym powysze rwnania mona przedstawid nastpujco:
) 6 . 4 (
3
2
2 I v div p S
|
.
|
\
|
+ = [


4.2. Rwnanie Naviera-Stokesa
Rwnanie Naviera-Stokesa otrzymujemy uwzgldniajc w rwnaniu zachowania
pdu wzr na tensor napreo dla pynu newtonowskiego. Zalenod ta przyjmuje
wtedy nastpujc postad:
) 7 . 4 (
3
2
2
(

|
.
|
\
|
+ + = I v div p S Div F
dt
v d
m

Rwnanie to mona przeksztacid do postaci:
( ) ) 8 . 4 (
3
1
2
v div grad v gradp F
dt
v d
m

v
v
+ V + =
Jeli wemiemy pod uwag ciecz o niezmiennej lepkoci, tj. const = , oraz 0 = v div

wtedy otrzymamy:
) 9 . 4 (
1
2
v gradp F
dt
v d
m

V + = v

Powysze rwnanie wyraa rwnowag si jednostkowych dziaajcych na element
pynu. Po lewej jego stronie s siy bezwadnoci, natomiast po prawej siy masowe, siy
od cinienia statycznego oraz siy lepkoci.
Dla prostoktnego ukadu wsprzdnych otrzymano rwnanie:

{

Rwnanie (4.10) jest nazywane skalarnym rwnaniem Naviera Stokesa.


5. Siy dziaajce na elementy sprarki
Elementy sprarki pod wzgldem obcieo mona podzielid na grupy:
- opatki kierownicze,
- opatki wirnikowe.
Na pierwsze z nich dziaaj jedynie poprzeczne siy aerodynamiczne, ktre s
wynikiem oddziaywania przepywajcego strumienia powietrza oraz rnica cinieo na
wlocie i wylocie ze stopnia kierowniczego. Siy te powoduj zarwno skrcanie jak
i zginanie, jednak ze wzgldu na dominujcy charakter momentu zginajcego, moment
skrcajcy zosta pominity.

Rys. 5.1 Momenty gnce kierownic w zalenoci od zamocowania oraz ich modele
obliczeniowe
Na powyszym rysunku przedstawiono rozkad si aerodynamicznych na profilu
opatki, jej wysokoci oraz wykresy momentw gncych w zalenoci od zamocowania.
Jeli opatki mocowane s obustronnie maksymalna wartod momentu zginajcego
przypada na poow dugoci pira. W przypadku mocowania jednostronnego
najwikszy moment zginajcy wystpuje na wolnym koocu. Obcienie
aerodynamiczne oblicza si na jednostk dugoci opatki rozkadajc wektor siy na
skadow wzdun i poprzeczn.


Wartoci liczbowe mona obliczyd z wzorw*7]:
]
gdzie:
- liczba kierownic na obwodzie;

- cinienie na wlocie i wylocie kierownicy;

- skadowe obwodowe prdkoci przepywu na wlocie i wylocie;

-skadowe wzdune prdkoci na locie i wylocie.

Sumaryczne obcienie obliczono ze wzoru:

Wartod momentu zginajcego w przypadku zamocowania jednostronnego wynosi:

Dla obustronnego mocowania natomiast

W zalenoci od utwierdzenia mamy do czynienia z czterokrotn rnic obcieo.
W przypadku opatek wirnikowych oprcz si aerodynamicznych dziaaj
rwnie siy odrodkowe, ktre stanowi dominujcy obraz obcieo powodujc
rozciganie ich pir. Wspomniane wczeniej siy aerodynamiczne powoduj przede
wszystkim zginanie opatki, jednak w wyniku nie pokrywania si rodka parcia
aerodynamicznego z osi sztywnoci s one dodatkowo skrcane.


Rys. 5.2. Obcienia opatki wirnikowej: s.m. rodek masy, s.g. rodek geometryczny
przekroju podstawy pira, s.p. rodek parcia

Obcienia s przedstawione na trzech paszczyznach:
- przechodzcej przez o wirnika,
- paszczynie wirowania,
- prostopadej do pozostaych.
W paszczynie r-w oraz r-u przedstawiono obcienia zginajce, natomiast
w paszczynie u-w skrcajce. Momenty gnce od obcieo aerodynamicznych
mog byd kompensowane z momentami od siy bezwadnoci F. Ponisze wzory
przedstawiaj przypadek cakowitej kompensacji.


W przypadku opatek wirnikowych podobnie jak w kierowniczych mona
pomind momenty skrcajce, poniewa momenty od si aerodynamicznych i si
bezwadnoci maj przeciwne zwroty.

5.1. Siy dziaajce na profil w palisadzie
Siy dziaajce na profile opatek przedstawiono na podstawie wycinka
strumienia midzy dwiema liniami prdu AC i BD oddalonymi od siebie o podziak t.

Rys. 5.3. Siy dziaajce na profil w palisadzie
Zaoono, e czynnikiem opywajcym jest pyn nieciliwy i nielepki, cinienia
cakowite przed i za palisad s wic sobie rwne [8].

Zatem przyrost cinienia statycznego midzy przekrojami AB i CD wynosi:


Analizujc trjkty prdkoci na rys. 5.3. mona napisad:

oraz

W zwizku z tym sia dziaajca na profil w kierunku osiowym jest okrelona wzorem:

gdzie:
elementarna grubod rozwaanego wycinka wydzielonego midzy
promieniami dwch ssiednich wsposiowych przekrojw walcowych.
Dodatkowo z trjktw prdkoci:

Po wprowadzeniu zalenoci (5.9) do (5.8) otrzymano:

Si obwodow wyznacza si ze wzoru:

gdzie:
- masowe natenie przepywu przez elementarn grubod dr

Ostatecznie si
mona okrelid rwnaniem:


Wypadkowa sia aerodynamiczna jest sum wektorow skadowej osiowej
i obwodowej.

Mona j rwnie wyznaczyd w oparciu o cyrkulacj wok profilu pira opatki.
Cyrkulacja jest to caka krzywoliniowa po obwodzie ABCDA bdca iloczynem
skalarnym prdkoci i elementarnej drogi .

W przypadku sprarki osiowej

zatem

Ostatecznie sia aerodynamiczna z uwzgldnieniem cyrkulacji okrelona jest
zalenoci:

5.2. Wspczynnik siy oporu i siy nonej
W przepywie rzeczywistym oprcz si przedstawionych na rys. 5.3. wystpuj
take opory
, ktre dziaaj w kierunku prdkoci wzgldnej
. Efektem ich
oddziaywania jest zmniejszenie siy aerodynamicznej
oraz siy osiowej
. Jako, e
rwnanie pdu jest niezalene od strat przepywu sia obwodowa pozostaje
niezmienna.


Rys. 5.4 Siy dziaajce na profil z uwzgldnieniem tarcia
Na rys. 5.4 si rozoono na dwie skadowe:
(sia nona)
i
( sia oporu). Wzory okrelajce wspczynniki siy nonej i siy oporu s

nastpujce:

Skadowe osiowe i promieniowe siy nonej zapisano z uwzgldnieniem oznaczeo
wystpujcych na rys. 5.2 w postaci:

Wystpujcy w rwnaniu (5.22) parametr
jest to przyrost cinienia w palisadzie

opatkowej - wyznacza si go poniszego z rwnania:


gdzie:

- wspczynnik wzgldnego oporu wieoca.

Wzrost prdkoci wzgldnej w kierunku obwodowym wynosi:
)
Na nastpnym rysunku przedstawiono charakterystyk palisady sprarki
osiowej. Zostaa ona uzyskana w wyniku badao w tunelach aerodynamicznych [8].
Zaznaczone na niej wartoci wspczynnika siy nonej
i siy oporu
, oraz kta
odgicia strugi w funkcji kta natarcia .

Rys. 5.5. Charakterystyka palisady [8]
Z charakterystyki wynika, e dla pewnego zakresu ktw natarcia straty s
niewielkie i w przyblieniu stae, lecz poza nim nastpuje ich gwatowny wzrost.
Dlatego w fazie projektowania naley okrelid pewien znamionowy kt natarcia dla
ktrego otrzymamy maksymalny przyrost cinienia.


6. Metody dyskretyzacji rwnao dynamiki pynw

W zwizku z wykorzystaniem komputera jako podstawowego narzdzia
numerycznego rozwizywania rwnao, ukady fizyczne poddawane metodom
numerycznym musz byd dyskretyzowane. Wynika to z faktu, e komputery s
urzdzeniami dziaajcymi na skooczonych zbiorach liczb, a wic o dziaaniu
dyskretnym. W praktyce oznacza to, e nieliniowe rwnania rniczkowe czstkowe
musz byd reprezentowane w postaci rwnao algebraicznych o skooczonej liczbie
punktw. W zwizku z takim ograniczeniem konieczne jest wprowadzenie dyskretnej
siatki przestrzenno czasowej. Wynikiem takiej czynnoci jest uzyskanie rozwizania
jedynie w punktach wzowych. Opisane przejcie z rwnao cigych do dyskretnych nie
jest spraw prost szczeglnie w przypadku rwnao nieliniowych *4+. Najczciej
wprowadza si zatem pewne uproszczenia zwizane z rozpatrywanymi procesami bd
ksztatem ciaa. Najoglniej mona wyrnid trzy podstawowe czci metody
rozwizania numerycznego: sposb dyskretyzacji modelu matematycznego, siatk
numeryczn oraz metod rozwizania ukadu algebraicznego o bardzo duej liczbie
rwnao *5+. Ze wzgldu sposb dyskretyzacji metody dzielimy na:
- Metod rnic skooczonych,
- Metod elementw skooczonych,
- Metod objtoci skooczonych.

6.1. Metoda rnic skooczonych
Metoda rnic skooczonych naley do najstarszych metod dyskretyzacji i polega
na zastpieniu rwnao rniczkowych wyraeniami rnicowymi. Czynnod ta
wykonywana jest przez rozwinicie pochodnych w niepeny szereg Taylora. W zalenoci
od iloci wyrazw rozwinicia otrzymujemy bardziej precyzyjne przyblienie. Niech
bdzie dana funkcja ( ) t x, u , jej rozwinicie w szereg Taylora przedstawiono w rwnaniu
(6.1).

( ) ( )
( ) ( )
) 1 . 6 ( ...
!
...
2
2
2
2
+
A
|
|
.
|
\
| u
+ +
A
|
|
.
|
\
| u
+ A |
.
|
\
| u
+ u = A + u
n
x
dx
d x
dx
d
x
dx
d
x x x
n
x
n
n
x
x

(1) (2) (3) (4)
Graficzn interpretacj rozwinicia przedstawiono na rys 6.1.

Rys. 6.1. Graficzna interpretacja pierwszych trzech wyrazw w szeregu Taylora
Poszczeglne punkty przedstawiaj:
- (0) wartod funkcji u w punkcie x
- (1) pierwsze przyblienie
- (2) wartod przybliona za pomoc dwch wyrazw szeregu Taylora
- (3) przyblienie z uyciem pierwszych trzech wyrazw szeregu
- (n) wartod rzeczywista funkcji u w punkcie ( ) x x A +
Ograniczenie rozwinicia (n+1) wyrazw skutkuje zazwyczaj wprowadzeniem bdu
obcicia n-tego rzdu, co zapisuje si ( )
n
x A O .
Pierwsz pochodn mona okrelid uwzgldniajc bd obcicia szeregu Taylora ( )
n
x A O :
( ) ( )
) 2 . 6 (
x
dx
d
x
x x x
|
.
|
\
| u
~
A
u A + u


W opisywanej metodzie stosuje si rne ilorazy rnicowe, ich rodzaje oraz formy
przyblieo przedstawiono na rys. 6.2.

Rys. 6.2. Formy przyblieo ilorazu rnicowego
Aby uprocid zapis form rnicowych przybliajcych pochodne czstkowe
stosuje si indeksy (i, j, k) kolejnych wzw aproksymacji. Odpowiadaj one kierunkom
ukadu kartezjaoskiego (x, y, z). Przykadowo punktowi x odpowiada indeks i,
punktowi x x A + i+1, natomiast y y A przedstawiony jest jako j-1.
Uwzgldniajc to uproszczenie zapis ilorazw przedstawionych na rys 6.2 otrzymano:

- Iloraz przedni
( ) ) 3 . 6 (
, , , , 1
, ,
x
x x
k j i k j i
k j i
A O +
A
u u
=
|
.
|
\
|
c
u c
+

- Iloraz wsteczny
( ) ) 4 . 6 (
, , 1 , ,
, ,
x
x x
k j i k j i
k j i
A O +
A
u u
=
|
.
|
\
|
c
u c

- Iloraz centralny
( ) ) 5 . 6 (
2
2 , , 1 , , 1
, ,
x
x x
k j i k j i
k j i
A O +
A
u u
=
|
.
|
\
|
c
u c
+


Wierniejszym odwzorowaniem charakteryzuj si przyblienia na podstawie
wicej ni dwch punktw, tak zwane wielopunktowe. Ich stosowanie jest konieczne
w przypadku pochodnych mieszanych i wyszego rzdu. Poniej przedstawiono przykad
formuy trjpunktowej.

( ) ) 6 . 6 (
2
4
2
, , 1 , , , , 1
, ,
2
2
x
x x
k j i k j i k j i
k j i
A O +
A
u + u u
=
|
|
.
|
\
|
c
u c
+

6.2. Metoda elementw skooczonych
Podobnie jak w metodzie rnic skooczonych aby uzyskad rwnania algebraiczne
dla dyskretnego zbioru naley pochodne lub caki zastpid wyraeniami rnicowymi.
Metoda elementw skooczonych polega na interpolowaniu rozwizania lokalnego
midzy wzami siatki numerycznej.
Przyblienie szukanej funkcji u dokonuje si najpierw lokalnie w elementach,
a nastpnie w caej dziedzinie cakowania.
) 7 . 6 (
1
) ( ) (
=
u = u
N
n
e
n
e
n
F
Wzr (6.7) opisuje przyblienie wewntrz elementu posiadajcego N wzw,
ktre okrelaj zajmowany przez niego obszar. Wewntrz niego funkcja
) e (
n
u jest
wycznie funkcj czasu. Wspczynniki ( ) x F
e
n
) (
zwane bazowymi lub ksztatu musz
zawierad si w przedziale 1 0
) (
s s
e
F , ich suma w dowolnym elemencie musi byd rwna
1, a poza nim jest wartoci zerow.
Przyblienie globalne u
w caej objtoci obejmuje M wzw interpolacji:

) 8 . 6 (
=
u = u
M
m
m m
F


Funkcje aproksymacyjne dobiera si spord najprostszych.
Na rysunku poniej przedstawiono wyznaczanie przyblienia lokalnego i globalne
na bazie ukadu o dwch elementach skooczonych
z trzema wzami aproksymacji, oraz z funkcj bazow przyjt jako liniow.
Funkcje lokalne

Funkcje globalne


Przy rozwizywaniu dwu- i trjwymiarowych zagadnieo dynamiki pynw
do dyskretyzacji wykorzystuje si elementy skooczone przedstawione poniej

Rys. 6.3. Typowe elementy paskie i przestrzenne

Wad metody elementw skooczonych jest koniecznod obliczania
i przechowywania funkcji bazowych dla kadego rodzaju elementw w siatce
numerycznej. Dodatkowo obliczenia przy uyciu tej metody wymagaj wikszej
pojemnoci pamici ni w przypadku metody objtoci skooczonych.

Metod przybliono na podstawie paskiego ustalonego przepywu
potencjalnego w rozdziale 8.


6.3. Metoda objtoci skooczonych
Metoda ta polega na bezporedniej dyskretyzacji rwnao wyraajcych zasady
zachowania. Rwnania te zostay przedstawione poniej:
- rwnania zachowania masy

- rwnanie zachowanie pdu

- rwnanie zachowania energii

gdzie

Ostatni czon (6.11) mona zapisad:

Na potrzeby analizy numerycznej przedstawiono je w postaci jednego rwnania:

Wprowadzono 3 wektory:

[


Pierwszy nosi nazw wektora stanu, a jego parametrami s masa, pd i energia
jednostki objtoci.
Rwnanie (6.13) zastpiono form dyskretn

Suma wystpujca w tym rwnaniu jest wynikiem wielu podobszarw obliczeniowych,
co zobrazowano na rys. 6.4.

Rys 6.4. Podzia paskiego elementu cakowania na podobszary czworoktne (a)
oraz wektorowa reprezentacja boku AB (b)
W przypadku przepywu ustalonego i bez rde zewntrznych obliczenia sprowadzaj
si do bilansu strumieni przez wszystkie boki podobszaru, co opisuje ponisza
zalenod:

Zapis taki uatwia w znacznym stopniu formuowanie warunkw brzegowych,
gdy przykadowo mamy do czynienia ze sztywn cian wtedy wszystkie normalne
skadowe wektorw
s rwne zeru.
Wan kwesti w tej metodzie jest to, e wartoci wektora stanu nie s obliczane tylko
w wzach, lecz odnosz si do wartoci redniej w danym podobszarze. Wsprzdne
wzw potrzebne s jedynie do obliczenia objtoci (powierzchni) elementw.

Warto rwnie wspomnied, ze w metodzie objtoci skooczonych mog wystpowad
dwa rodzaje dyskretyzacji : rnicowa i elementowa. Pierwsza zostaa przedstawiona
na rys. 6.5a. Drug przyblia rys. 6.5b.

Rys. 6.5. Rodzaje dyskretyzacji elementu paskiego

W przypadku dyskretyzacji elementowej mona wyrnid wariant centralny
i wierzchokowy. Przypadki te rni si od siebie tym, gdzie obliczane s wartoci
zmiennych stanu. Dodatkowo numeracja moe dotyczyd wzw bd elementw.
Obecnie metoda ta jest szeroko wykorzystywana w programach komercyjnych
numerycznej mechaniki pynw.


7. Algorytmy komputerowych rozwizao rwnao Naviera Stokesa
Ukad rwnao N-S w postaci dywergentnej ma postad:

natomiast wektory A, B, C i U przedstawiono w postaci:


Ukad ten stanowi najoglniejsze ujecie ruchu pynw lepkich z wymian ciepa.
Przedstawiona forma jest najczciej stosowa przy budowie algorytmw
komputerowej mechaniki pynw. Z matematycznego punktu widzenia ukad ten jest
mieszany paraboliczny wzgldem czasu, natomiast wzgldem zmiennych
przestrzennych jest dwojakiego rodzaju w rejonach naddwikowych hiperboliczny,
w poddwikowych eliptyczny.
Aby zosta on poprawnie rozwizany konieczne jest okrelenie odpowiednich
warunkw brzegowych (szczeglnie na brzegach wlotowych
i wylotowych obszaru obliczeniowego). Na ciankach zakadamy rwnod wektora
prdkoci z wektorem cianki (jeli jest nieruchoma to prdkod jest rwna zeru). Dla
temperatury zakada si znan wartod na ciance, lub okrelamy strumieo ciepa na
podstawie wzoru:

Dla cianek adiabatycznych
, wic:

Cinienie w kierunku normalnym do cianki moe si zmieniad jeli spowoduj
to czynniki wystpujce w poniszym rwnaniu

W zalenoci od tego czy przepyw jest ciliwy (gaz) czy nieciliwy (ciecz)
naley odpowiednio sformuowad algorytmy obliczeniowe. Powodem tego jest fakt, e

cinienie ktre jest jedna z niewiadomych nie wystpuje w rwnaniu cigoci cieczy,
podobnie jak pochodna gstoci wzgldem czasu. W zwizku z tym przypadki te
wymagaj oddzielnych algorytmw rozwizao. Dane metody zostan przedstawione w
dalszej czci.

7.1 Rozwizywanie rwnao Naviera Stokesa dla przepyww ciliwych
Ukad rwnao N-S dla gazw rozwizuje si jako zagadnienie niestacjonarne
z obecnoci pochodnych wzgldem czasu wektora
w ukadzie (7.1). Podejcie takie

stosuje si take, kiedy przyjmujemy czas jako parametr iteracyjny, a nie rzeczywisty.
Rozwizaniem jest wwczas granica cigu rozwizao porednich traktowanych jako
pomocnicze. Metody te nazywa si metodami marszu.
Stosowane rozwizania jawne i niejawne s opisane poniej. Wspln ich cech
jest moliwod zastosowania do przepyww trjwymiarowych, oraz po transformacji
do ukadw krzywoliniowych.
7.1.1 Jawna metoda MacCormaka
Schemat ten jest stosowany przy rozwizaniach nielepkich naddwikowych
przepyww gazu z falami uderzeniowymi. W pierwszym kroku (predyktor) oblicza si
pomocnicz wartod
z wzoru:
)
W drugim kroku (korektor) oblicza si wartod
na nastpnej warstwie
czasowej.
)]

Kreska ponad indeksem
dotyczy wielkoci okrelanym po obliczeniu

predykatora.
Schemat ten ma zapewnid dokadnod drugiego rzdu tj.
.
Aby zostao to spenione nale dobrad sposb aproksymacji wektorw
do
odpowiednich formu rnicowych wystpujcych w rwnaniach predykatora
i korektora.
Ustalono eksperymentalnie, e schemat jest stabilny jeli speniono warunek:

gdzie:
- wspczynnik bezpieczeostwa

- krok czasowy, musi on speniad warunek:
(
|
- minimalna wartod siatkowej liczby Reynoldsa, dana wzorem:
)

Warunek stabilnoci schematu okrela minimalny krok czasowy wynikajcy
z powyszych zalenoci, stosowany w caej warstwie midzy n i n+1.
Gdy przyjmuje zbyt mae wartoci, e stosowanie tego schematu jest
problematyczne naley stosowad niejawn metod MacCormaka.


7.1.2 Schematy Cranka Nickolsona
Schemat ten naley do rozwizao jawno-niejawnych drugiego rzdu
dokadnoci. Jest szczeglnie przydatny w rozwizywaniu rwnao Naviera Stokesa dla
bardzo zoonych ciliwych, lepkich przepyww w zakresie nad i-poddwikowym.
Wykorzystuje si do tego niejawn czd (w przypadku jawnej kroki czasowe s zbyt
mae by opacalne by opacalne byo jej stosowanie). Metod przedstawiono na
podstawie rwnania N-S w postaci:

Przy czym zaoono, e ze skadnikw A, B i C potrafiono wydzielid niewiadom
funkcj U. W tym celu naleao dokonad linearyzacji. Rwnanie (7.13) zapisano
w formie rwnania:

Schemat rnicowy dla rwnania przedstawiony jest poniej:

Zalenod (7.15) rozdzielono na czd jawn i niejawn
[
)]
)]

oraz przybliono postaci:
(
) (
) (
) (
) (


Rwnanie (7.17) rozwizano w trzech etapach:

(

Metoda ta czsto nosi nazw maych krokw. Kryteria jej stabilnoci ze
wzgldu na skomplikowane zagadnienia podlegajce rozwizaniu nie s jednoznacznie
okrelone i wymagaj badania na drodze eksperymentw numerycznych.

7.1.3 Schematy Rungego Kutty
Schemat ten naley do metod wyszej dokadnoci, jawnych, lecz nieliniowych.
Ukad rwnao Naviera Stokesa przeksztacono do ukadu zwyczajnych nieliniowych
rwnao rniczkowych:

gdzie:
H operator macierzy dziaajcy na wektor U.
Schemat Rungego Kutty dla rwnania N-S w postaci (7.19).
)

oraz

gdzie
.
Wykorzystano najpopularniejszy schemat 4-tego stopnia, w ktrym:

Otrzymano:

)
Ostatnie wyraenie ujte jest w postaci uproszczonej.
Warunkiem stabilnoci opisywanej metody dla prostych zagadnieo konwekcji
nierwnod (7.22):

Schematy Rungego Kutty charakteryzuj si du stabilnoci.


7.2 Rozwizywanie rwnao Naviera Stokesa dla przepyww nieciliwych
Dla przypadku zagadnieo nieciliwych gdy pominiemy zalenod lepkoci od
temperatury rwnanie energii straci powizania z pozostaymi. Mona w takim
przypadku analizowad rozwizanie ukadu w postaci rwnania cigoci i trzech rwnao
zachowania pdu N-S dla czterech niewiadomych, ktrymi s skadowe prdkoci
i cinienia. Czsto w przypadku przepyww dwuwymiarowych wprowadza si nowe
zmienne, tj. funkcj prdu i funkcj wirowoci. Cinienie natomiast oblicza si
z rwnania Poissona. Poniej przedstawiono dwie najbardziej popularne metody
rozwizywania rwnao N-S dla przepyww nieciliwych.

7.2.1 Metoda sztucznej ciliwoci
Dla tej metody staod gstoci jest rwnowaona przez prdkod dwiku,
ktra dy do nieskooczonoci, a liczba Macha do zera. Wynika to z wzorw:

Gwnym problemem jest brak osobnej zalenoci dla cinienia, ktre nie
wystpuje w rwnaniu cigoci przepywu. W celu uzyskania rozwizania
wprowadzono tzw. wspczynnik sztucznej ciliwoci .
Po uwzgldnieniu wspczynnika rwnanie (7.23) ma postad:

Zalenod (7.25) opisuje ciecz, ktra staa si ciaem o skooczonej prdkoci
przesyania sygnaw, czyli zaoono jej sztuczn ciliwod. W procesie iteracyjnego
rozwizywania wasnod ta powinna zostad zniwelowana.
W metodzie sztucznej ciliwoci czas jest parametrem iteracyjnym.

7.2.2 Metoda korekcji cinienia
Metoda polega na rozwizaniach w czasie rzeczywistym lub nierzeczywistym
(takim, ktry jest parametrem iteracyjnym). Wyniki otrzymywano, gdy granica cigu
iteracji osignie okrelon zbienod. W przypadku rozwizao w czasie rzeczywistym
w kadym kroku naley wykonad iteracyjne rozwizanie tzw. rwnania korekcji
cinienia dla kadej komrki obliczeniowej.
Analiza metody zostanie przedstawiona na bazie rwnania Naviera Stokesa
dla cieczy ze sta lepkoci, ktre ma postad:

Wprowadzajc symbol operacji gradient (
) oraz rozpisujc pochodn

substancjaln w nastpujcy sposb:
)
analizowane rwnanie przyjmie postad:

W dalszej czci przedstawiono metod rozwizania rwnania (7.26) przy
zaoeniu, e przepyw jest stacjonarny.
Na pierwszym kroku czasowym od n do n+1 naley wstpnie okrelid
przyblione rozwizanie parametrw
opisane rwnaniem pdu:

Konieczne jest wprowadzenie tzw. poprawek
nazywanych te korekcjami
prdkoci i cinienia. Przy ich uyciu opisano zalenod midzy dokadnym
rozwizaniem i przyblionymi.


Uwzgldniajc (7.31) w (7.30) otrzymamy:

Aby rwnanie (7.31) zostao spenione konieczny jest warunek:

Zalenod (7.33) mona zapisad:

Stosujc operacje div ( ) do obu stron rwnania (7.34) i uwzgldniajc,
e
otrzymamy:

Otrzymano rwnanie Poissona dla korekcji cinienia
. W wyniku iteracji
, czyli wynika z tego, e
.
W metodzie korekcji cinienia wykorzystuje si dyskretyzacje opart o
elementarn objtod kontroln. Algorytm korekcji cinienia jest szeroko stosowany w
programach komputerowych do rozwizywania przepyww pynw lepkich.


8. Rozwizywanie paskich ustalonych przepyww potencjalnych za pomoc MES

W przypadku paskich ustalonych przepyww potencjalnych wystpuj dwie
funkcje harmoniczne: potencja prdkoci ( ) y , x oraz funkcja prdu ( ) y , x na
podstawie ktrych okrela si pole prdu i pole prdkoci. Wykorzystujc rwnanie
Bernoulliego mona uzyskad pole cinieo. Rozwizujc przepyw potencjalny MES
wybr midzy wyej opisanymi funkcjami zaleny jest od warunkw brzegowych. W
przedstawionym przykadzie wybrano funkcj prdu jako niewiadom, dlatego do
aproksymacji w obrbie elementu skooczonego posuono si szeregiem:
) 1 . 8 (
~
n n
u =
gdzie:
n
u - funkcje-bazy
n
- wzowe wartoci funkcji, n = 1, 2, , N
(e)
, N
(e
liczba wzw w
elemencie
Pierwszym etapem obliczeo byo okrelenie rwnao w lokalnych ukadach
wsprzdnych (zwizanych z pojedynczymi ES), a nastpnie przejcie do ukadu
globalnego.
Analizie poddano model kanau ograniczonego dwoma pytami jak na rys. 8.1.
Jednostk prdkoci jest prdkod (majca wartod sta) w przekroju wlotowym
dziaajca wzdu osi x.

Rys. 8.1. Ilustracja do przykadu przepywu midzy dwoma pytami

Rys. 8.2. Obszar obliczeniowy z zadanymi warunkami brzegowymi

Na brzegach obszaru zadano warunki Neumanna lub Dirichleta. Odcinek ac stanowi
zerow lini prdu ( 0 = ). Na brzegu wlotowym ab prdkod jest staa: u = 1, v = 0.
Natenie przepywu obliczono przez scakowanie funkcji prdu w granicach od
a
=
do
b
= .

( )
a b a b
y
y
ab
y y u dy u d Q
b
a
b
a
= = =
} }

,
( ) ) 2 . 8 ( 2 0 4 1 0 = =
b b

Grny brzeg bd jest lini prdu i na caej jego dugoci 4 = . Na odcinku wlotowym
funkcja prdu ronie liniowo od 0 do 4.
Obszar cakowania podzielono na 14 trjktnych elementw skooczonych,
ktre w wierzchokach maj 13 wzw. Czerwonymi punktami zaznaczono wzy
w ktrych naley obliczyd wartoci funkcji prdu.

Rys. 8.3. Podzia obszaru cakowania na elementy skooczone


n
e
1 2 3
1 1 5 2
2 5 6 2
3 5 11 6
4 5 10 11
5 2 6 3
6 6 7 3
7 6 11 12
8 6 12 7
9 3 7 8
10 3 8 4
11 8 9 4
12 8 13 9
13 7 13 8
14 7 12 13

Tab. 8.1. Globalna numeracja wzw o

Zaoono liniow zmiennod funkcji prdu w zakresie kadego elementu
skooczonego, oraz
n n
u = , n = 1, 2 ,3 , gdzie:
y c x b a
n b n n
+ + = u
e
2 3 3 2
1
S 2
y x y x
a

=
e
3 1 1 3
2
S 2
y x y x
a

=
e
1 2 2 1
3
S 2
y x y x
a

=
e
3 2
1
S 2
y y
b

=
e
1 3
2
S 2
y y
b

=
e
2 1
3
S 2
y y
b

=
e
2 3
1
S 2
x x
c

=
e
3 1
2
S 2
x x
c

= ) 3 . 8 (
2
1 2
3
e
S
x x
c

=
natomiast
e
S jest to pole trjktnego elementu skooczonego.


Rwnanie elementu skooczonego ma postad:
( ) ( ) ( )
( ) ) 4 . 8 ( , , 2 , 1 ,
e e
n m
e
nm
N m n G A = =
oraz w zapisie macierzowym:
) 5 . 8 (
3
2
1
3
2
1
33 32 31
23 22 21
13 12 11
(
(
(
=
(
(
(
(
(
(
G
G
G
A A A
A A A
A A A

gdzie np.

( ) ( ) ) 6 . 8 (
1 2 1 2 1 2 1 2
1 2 1 2
21
e
S S
S c c b b dS c c b b dS
y y x x
A
e e
+ = + =
|
|
.
|
\
|
c
c
c
c
+
c
c
c
c
} }

Pozostae wspczynniki A
nm
obliczono w analogiczny sposb i utworzono macierz
lokaln:
( )
) 7 . 8 (
2
3
2
3 2 3 2 3 1 3 1 3
2 3 2 3
2
2
2
2 1 2 1 2
1 3 1 3 1 2 1 2
2
1
2
1
(
(
(
+ + +
+ + +
+ + +
=
c b c c b b c c b b
c c b b c b c c b b
c c b b c c b b c b
S A
e e
nm

W metodzie elementw skooczonych wan kwestie odgrywa numeracja
wzw. Aby obliczyd wspczynniki A
nm
naley przestrzegad prawidowej numeracji
wzw w elementach. Musz byd oznaczane w kierunku przeciwnym do ruchu
wskazwek zegara.

Rys. 8.4. Lokalne i globalne wzy dla elementw 1 i 2

Dla elementu 1 przestrzegajc powyszej numeracji mamy nastpujce wsprzdne
wzw:
x
1
= 0 y
1
= 4
x
2
= 0 y
2
= 2
x
3
= 5 y
3
= 4
oraz pole powierzchni:
( ) ( ) | | ) 8 . 8 ( 5
2
1
1
1
1
2
1
2 3 1 3 2 1 2 3 3 2
1 1
1 1
1 1
1
= + + = = x x y y y x y x y x
y x
y x
y x
S
Na podstawie obliczonych wspczynnikw b
1
, b
2
, , c
3
wyznaczono macierz lokalna
dla pierwszego elementu:
( )
) 9 . 8 (
0,2 0 0,2 -
0 1,25 1,25 -
0,2 - 1,25 - 1,45
1
(
(
(
=
nm
A
W analogiczny sposb uzyskano pozostae macierze:

( )
(
(
(
=
1,25 1,25 - 0
1,25 - 1,45 0,2 -
0 0,2 - 0,2
A
2
nm

( )
(
(
(
=
2,6 2,5 - 0,1 -
2,5 - 2,5 0
0,1 - 0 0,1
A
3
nm

( )
(
(
(
=
0,2 0,1 - 0,1 -
0,1 - 1,3 1,2 -
0,1 - 1,2 - 1,3
A
4
nm

( )
(
(
(
=
0,33 0 0,33 -
0 0,75 0,75 -
0,33 - 0,75 - 1,08
A
5
nm

( )
(
(
(
=
0 0,75 - 0
0,75 - 1,08 0,33 -
0 0,33 - 0,33
A
6
nm

( )
(
(
(
=
0,17 0,07 0,1 -
0,07 - 1,52 1,46 -
0,1 - 1,46 - 1,56
A
7
nm


( )
(
(
(
=
0,2 3,75 - 0,07 -
3,75 - 1,25 0
0 0,5 - 0,07
A
8
nm

( )
(
(
(
=
1 0,5 - 0,5 -
0,5 - 0,5 0
0,5 - 0 0,5
A
9
nm

( )
(
(
(
=
0,5 0,5 - 0
0 1,25 0,5 -
0 0,5 - 0,5
A
10
nm

( )
(
(
(
=
0,5 0,5 - 0
0 2,5 2,5 -
0,1 - 0,5 - 0,5
A
11
nm

( )
(
(
(
=
1 0,5 - 0,5 -
0,5 - 0,5 0
0,5 - 0 0,5
A
12
nm

( )
(
(
(
=
1 0,5 - 0,5 -
0,5 - 0,5 0
0,5 - 0 0,5
A
13
nm

( )
(
(
(
=
0,1 0 0,1 -
0 2,5 2,5 -
0,1 - 1,5 - 2,6
A
14
nm

czenie powyszych macierzy lokalnych w macierz globaln otrzymano ze
wzoru:
( )
( ) ( ) ( )
) 10 . 8 (
1
e
m
E
e
e
n
e
nm
A A
| o o|
A A =
=

gdzie:
( ) ( ) e
m
e
n
,
| o
A A - macierze Boolea

Schemat tworzenia macierzy transformacji przedstawiono na przykadzie
pierwszego elementu. Dla tego przypadku globalna numeracja wzw zostaa
przedstawiona w poniszej tabeli.

n
e
1 2 3
1 1 5 2


Macierze
( ) e
no
A oraz
( ) e
m|
A maj nastpujce postacie:
( )
) 11 . 8 (
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
(
(
(
= A
e
no

( )
) 12 . 8 (
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 1 0
0 0 0
0 0 0
1 0 0
0 0 1
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
= A
e
m|

Przejcie pierwszej macierzy do ukadu globalnego przedstawiono poniej:
( )
) 13 . 8 (
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
0,2 0 0,2 -
0 1,25 1,25 -
0,2 - 1,25 - 1,45
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 1 0
0 0 0
0 0 0
1 0 0
0 0 1
1
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
=
o
A


Wynikiem mnoenia jest macierz:

(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 1,25 0 0 0 1,25 -
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,2 0,2 -
0 0 0 0 0 0 0 0 -1,25 0 0 -0,2 1,45

(8.14)
Powysze czynnoci wykonano dla wszystkich 14 elementw i po zastosowaniu
zalenoci (8.10) otrzymano:
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
1,1 0 0 0 -0,5 -0,5 -0,1 0 0 0 0 0 0

0 6,42 -0,07 0 0 0 -6,25 -0,1 0 0 0 0 0
0 -0,07 4,23 -0,1 0 0 0 -3,96 -0,1 0 0 0 0
0 0 -0,1 1,3 0 0 0 0 -1,2 0 0 0 0
-0,5 0 0 0 2 -1 0 0 0 -0,5 0 0 0
-0,5 0 0 0 -1 4 -1 0 0 -0,5 -1 0 0
-0,1 -6,25 0 0 0 -1 8,5 -0,4 0 0 -0,75 0 0
0 -0,1 -3,96 0 0 0 -0,4 6,76 -0,3 0 0 -2 0
0 0 -0,1 -1,2 0 0 0 -0,3 2,85 0 0 0 1,25 -
0 0 0 0 -0,5 -0,5 0 0 0 1 0 0 0
0 0 0 0 0 -1 -0,75 0 0 0 2,08 -0,33 0
0 0 0 0 0 0 0 -2 0 0 -0,33 2,53 0,2 -
0 0 0 0 0 0 0 0 -1,25 0 0 -0,2 1,45

(8.15)
Wspczynniki
13 2 1
G , , G , G obliczono na podstawie wzoru:
( ) ( )
) 16 . 8 (
1
=
A =
E
e
e
n
e
n
G G
o o


Macierz wspczynnikw dla rozwaanego przypadku jest nastpujca:
) 17 . 8 (
0
0
0
1
2
6
6,44
8,6
2
4
4
4
4
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
=
o
G

Wzy 10, 11, 12 i 13 lea na zerowej linii prdu, zatem
. 0
13 12 11 10
= = = = Na podstawie warunkw brzegowych znane s rwnie
wartoci 4
1
= , 4
2
= , =
1
, 4
3
= , 4
4
= , 2
5
= . Uwzgldniajc to rwnanie
elementu skooczonego w zapisie macierzowym dla przykadu obliczeniowego zostao
przedstawione na macierzy (8.18).

) 18 . 8 (
2
6
6,44
8,6
2
4
4
4
4

2 -1 0 0 0 0 0 0 0
-1 4 -1 0 0 0 0 0 0
0 -1 8,5 -0,4 0 0 0 0 0
0 0 -0,4 6,76 0 0 0 0 0
0 0 0 0 1 0 0 0 0
0 0 0 0 0 1 0 0 0
0 0 0 0 0 0 1 0 0
0 0 0 0 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 0 0 1
9
8
7
6
5
4
3
2
1
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
=
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(


Funkcja prdu przyjmuje wartoci niewiadome tylko w czterech wzach,
w zwizku z tym ostatecznie moemy napisad:

) 19 . 8 (
2
6
6,44
8,6
2 -1 0 0
-1 4 -1 0
0 -1 8,5 0,4 -
0 0 -0,4 6,76
9
8
7
6
(
(
(
(
=
(
(
(
(
(
(
(
(

Rozwizania rwnania (8.19):
34 , 1
6
= , 09 , 1
7
= , 31 , 2
8
= , 16 , 2
9
=

Na podstawie zaoenia, e prdkod na wlocie zmienia si liniowo mona
okrelid prdkoci midzy wzami na odcinku wylotowym. Sposb obliczenia oraz
wyniki przedstawiono poniej:
84 , 1
4 4
16 , 2 4
9 4
9 4
9 4
=
y y
u

) 20 . 8 ( 16 , 2
2 3
0 16 , 2
13 9
13 9
13 9
=
y y
u


Nastpnie przeanalizowano identycznych przypadek w programie ANSYS CFX. Model
obliczeniowy wykonano, oraz dokonano jego dyskretyzacji w module ICEM CFD.
Sporzdzon siatk przedstawia rys. 8.5.

Rys. 8.5. Siatka obliczeniowa
Wyniki obliczeo w postaci graficznej przedstawiono na rys. 8.6. 8.8.
Pierwszy z nich przedstawia zmian prdkoci wzdu badanego kanau, drugi obrazuje
linie prdu, a trzeci prezentuje profil prdkoci w przekroju wylotowym.

Rys. 8.6. Zmiana prdkoci w kanale

Rys. 8.7. Linie prdu w badanym przepywie

Rys. 8.8. Rozkad prdkoci na wylocie z kanau


Porwnania wynikw z metody elementw skooczonych oraz z programu
obliczeniowego dokonano w punktach modelu obliczeniowego o wsprzdnych
(
) oraz (
). W pierwszym punkcie wartod prdkoci z MES wynosi

, natomiast z programu ANSYS CFX . W drugim wynosz one kolejno
oraz . Rnice midzy obiema metodami spowodowane s przede
wszystkim stopniem zagszczenia siatki obliczeniowej. W przypadku rozwizania MES
dokonano podziau na 14 elementw, a w programie ANSYS siatka skadaa si z 324
elementw. Wprowadzenie maej liczby elementw byo celowe i przewidywano
moliwod rozbienoci wynikw, gdy zaprezentowany przykad mia na celu
prezentacj metody elementw skooczonych w jak najbardziej zrozumiay i przejrzysty
sposb. Dodatkowo rozwaano wyidealizowany przepyw, natomiast programy
komputerowe wymagaj do obliczeo wikszej iloci parametrw, ktre w pewien
sposb powoduj otrzymanie wynikw bliszych z rzeczywistoci.
Dyskretyzacja badanego kanau wiksz iloci elementw doprowadzia do
zwikszenia iloci wykonywanych obliczeo, jednak nie powodowaa zwikszenia
dokadnoci otrzymanych wynikw.


9. Opis programu ANSYS CFX

Pakiet ANSYS CFX jest programem komputerowej mechaniki pynw, bazujcym
na metodzie objtoci skooczonych. Pozwala na modelowanie skomplikowanych
zagadnieo przepywowych przy uwzgldnieniu takich zjawisk jak[9]:
- spalanie,
- turbulencja,
- przepywy wielofazowe,
- reakcje chemiczne,
- przewodzenie ciepa itp.
Program ten znalaz szerokie zastosowanie zarwno wrd firm produkujcych
maszyny przepywowe, jak i w centrach badawczych na caym wiecie, jednak
najwicej licencji jest uywanych przez wysze uczelnie. Do podstawowych dziedzin w
ktrych wykorzystuje si to oprogramowania nale m.in. :
- przemys lotniczy zagadnienia zwizane z maszynami przepywowymi,
opyw statkw powietrznych,
- budownictwo aerodynamika budowli, badanie siy wiatru wewntrz
osiedli, wentylacja i klimatyzacja,
- medycyna modelowanie przepywu cieczy wewntrzustrojowych,
- przemys motoryzacyjny aerodynamika pojazdw, procesy spalania
wystpujce w silnikach tokowych,
- energetyka turbiny gazowe, elektrownie wodne i wiatrowe,
- systemy przeciwpoarowe badanie zjawisk zwizanych z propagacj
dymu oraz systemami bezpieczeostwa.

Powysz list mona uzupeniad o tysice innych zastosowao. Dzieje si tak za
spraw rosncej mocy obliczeniowej komputerw, ktra umoliwia rozwizywanie
coraz bardziej skomplikowanych zagadnieo.

Wykorzystywany program ANSYS CFX jest jednym z najbardziej
rozpowszechnionych komercyjnych narzdzi do analiz przepywowych. Posiada on
budow moduow, ktra zostaa przedstawiona na rys. 9.1.

Rys. 9.1. Struktura programu ANSYS-CFX [10]

9.1. Pre-processor
Jest to wewntrzny program sucy do definiowania modelu, ktry bdzie
poddany analizie. Uytkownik w pierwszym kroku wczytuje gotow siatk oraz tworzy
nowe domeny. Nastpn czynnoci jest okrelenie odpowiednich warunkw
brzegowych dla analizowanego przypadku. Zadaje tu si rwnie rodzaj pynu jaki
bdzie przepywa przez analizowany obszar. W przypadku wystpowania wielu domen
konieczne jest takie skonstruowanie warunkw, by wylot z pierwszej domeny by
wlotem drugiej. Moliwe jest rwnie zadanie obrotu lub translacji modeli w czasie
z okrelon prdkoci. W ANSYS CFX-Pre okrela si rwnie warunki pocztkowe,
Modu do tworzenia geometrii
Oprogramowanie do generacji
siatki
ANSYS CFX-Pre
(Pre-processor)
ANSYS CFX-Solver
(Solver obliczeniowy)
ANSYS CFX-Post
(Post-processor)
ANSYS CFX-Solver Manager
Skadniki pakietu
ANSYS-CFX

jednostki obliczeo oraz zadaje wartod residuum, do osignicia ktrego bd
prowadzone obliczenia w solverze. Nie naley zapomnied rwnie o wybraniu
odpowiedniego modelu turbulencji.

9.2. Solver obliczeniowy
W module tym wykonywane s obliczenia modelu, ktry uytkownik stworzy w
programie CFX-Pre. Proces ten przebiega cakowicie automatycznie, jednak solver cay
czas wywietla wartoci bdw oraz w kadej chwili mona zmienid zadane warunki
brzegowe. Bardzo przydatn funkcj, szczeglnie w przypadku najnowszych
komputerw, jest moliwod dzielenia obliczeo na kilka wtkw, co w przypadku
komputerw wieloprocesorowych w znacznym stopniu przypiesza obliczenia.
Program zakooczy dziaanie, gdy zostanie osignita okrelona dokadnod.

9.3. Post-processor
W programie CFX-Post uytkownik bazujc na dostpnych narzdziach moe
wygenerowad wyniki obliczeo. Najczciej stosowana jest wizualizacja graficzna zmian
okrelonych parametrw wewntrz domeny. Nale do nich m.in.: prdkod, cinienie,
linie prdu, temperatura itp. W przypadku rozwizywania zagadnieo w fizycznej skali
czasu mona utworzyd animacje przedstawiajc zmian okrelonej wartoci w czasie.

10. Analiza porwnawcza badao eksperymentalnych z numerycznymi

11. Wstpne obliczenia gazodynamiczne silnika RD-33
Wstpne obliczenia gazodynamiczne silnika RD-33 wykonano w programie
GasTurb 11. Aplikacja ta mimo swojej prostoty pozwala na szybkie uzyskanie
poprawnych wynikw.
Pierwsz czynnoci w programie jest okrelenie jaki rodzaj silnika bdzie
analizowany.

Rys. 11.1. Wybr formy konstrukcyjnej silnika
Nastpnie naleao okrelid podstawowe wartoci charakteryzujce badany
silnik. Ich rodzaj oraz wprowadzone wartoci przedstawiono w tabeli poniej.
Parametr Wartod Jednostka
Spr sprarki niskiego cinienia 3,14 -
Spr sprarki wysokiego cinienia 7 -
Stopieo podziau masowego 0,549 -
Temperatura na wylocie z komory spalania 1530 K
Masowe natenie przepywu 77 kg/s
Prdkod obrotowa wirnika sprarki niskiego cinienia 11000 obr/min
Prdkod obrotowa wirnika sprarki wysokiego cinienia 15500 obr/min
Temperatura w dyszy wylotowej przy wczonym dopalaczu 2100 K

Tab. 11.1. Podstawowe parametry silnika RD-33

Dodatkowo naleao wartoci uzupenid o wiele wspczynnikw, z ktrych
wikszod okrelaa sprawnoci procesw odbywajcych si w rzeczywistym silniku.
Ustalano je na podstawie literatury lub sugerowano si podpowiedziami
zamieszczonymi w programie. Ostatni czynnoci przy zadawaniu wartoci
obliczeniowych byo okrelenie warunkw pomiaru, tj. czy odbywa si on w locie czy w
warunkach statycznych na ziemi. Na potrzeby analizy wybrano drug opcj.
Gdy wszystkie parametry zostay wprowadzone, rozpoczto obliczenia z ktrych
otrzymano wyniki. Domylnym formatem prezentacji wynikw w programie GasTurb
jest postad tekstowa, odnoszca si do okrelonych przekrojw. Na rys. 11.2.
zaznaczono przekroje obliczeniowe. Wartoci liczbowe w tych punktach
ujto w tab. 10.2.

Rys. 11.2. Silnik z zaznaczonymi przekrojami obliczeniowymi


Nr przekroju []
[]
[]
[]
2 166,055 288,15 100,312
84,562
21 199,121 415,418 312,979
265,674
25 199,121 415,418 311,829
263,018
3 107,964 752,197 2182,8
2124,48
4 224,777 1530 2117,32
1998,21
44 293,83 1165,93 686,266
601,984
45 261,985 1165,93 672,541
606,21
5 301,872 996,046 338,696
287,9
6 133,02 996,046 331,922
321,775
64 138,568 824,577 304,533
294,381
7 448,847 2100 278,602
235,026
8 816,094 2078,66 278,602
154

Tab. 10.2. Wyniki obliczeo w kanale wewntrznym

Indeksy c i s okrelaj parametry cakowite oraz statyczne. Program
GasTurb11 posuy do obliczenia warunkw brzegowych na wlocie i wylocie ze
sprarek. Otrzymane wyniki wykorzystano w programie ANSYS. Na rys. 11.3.
przedstawiono zmiany parametrw wzdu kanau przepywowego.


R
y
s
.

1
1
.
3
.

Z
m
i
a
n
a

p
a
r
a
m
e
t
r
w

w
z
d

k
a
n
a
u

p
r
z
e
p
y
w
o
w
e
g
o

p
r
z
y

w
c
z
o
n
y
m

d
o
p
a
l
a
c
z
u


12. Proces tworzenia geometrii kanaw midzyopatkowych
12.1. Pomiar geometrii opatek
Pomiaru geometrii opatek dokonano przy uyciu portalowej
wsprzdnociowej maszyny pomiarowej firmy ABERLINK model AXIOM too, ktra
charakteryzuje si dokadnoci 0,0035 + 0,004L/1000mm.

Rys. 12.1 Wsprzdnociowa maszyna pomiarowa firmy ABERLINK
Jest to nowoczesna maszyna o portalu wykonanym w caoci z aluminium,
osadzonym na oyskach aerostatycznych. Wyposaona jest w obrotow
pautomatyczn gowic pomiarow firmy RENISHAW. Sterowanie gowic odbywa
si porednio za pomoc joysticka w przypadku pomiaru rcznego bd moe byd
zaprogramowany cykl pomiarowy we wczeniej wskazanym obszarze.
Maszyna posiada program komputerowy, ktry w znacznym stopniu usprawnia
pozyskiwanie geometrii. W przypadku pomiaru opatek sprarkowych w menu
programu wybierano opcj krzywej, definiowano punkt pocztkowy, koocowy oraz
kilka porednich, a maszyna na danym przekroju ( przy zablokowanej wsprzdnej "z")
wykonywaa pomiar automatycznie. Czynnod ta cay czas bya nadzorowana na
ekranie monitora. Na pojedynczej opatce tworzono kilkanacie krzywych dla wklsej
i wypukej czci profilu pira oraz dodatkowo krawd natarcia i spywu. W przypadku

zamka czynnoci te byy analogiczne, a jego geometria niezbdna do prawidowego
ustawienia caej opatki w przestrzeni tak samo jak w rzeczywistym silniku.

12.2. Tworzenie geometrii w programie SIEMENS NX
Z programu maszyny wsprzdnociowej uzyskiwano wynikowe krzywe
umiejscowione w przestrzeni. Na bazie dwch krzywych w danym przekroju ( z czci
wklsej i wypukej profilu) oraz linii okrelajcych krawdzie natarcia i spywu
tworzono kompletny profil na danej wysokoci pira. Po wykonaniu szkicw
zamodelowano piro opatki korzystajc z funkcji wycignicia przez przekroje.
Geometria zamka zostaa stworzona w podobny sposb. Na rys. 12.2. przedstawiono
kilka z wykonanych modeli.

RYSUNKI

Rys. 12.2. Przykadowe modele opatek stworzone w programie SIEMENS NX
Nastpnie po wykonaniu modeli byo uoenie opatek w przestrzeni zgodnie z
tym, jak s one zamocowane w rzeczywistym silniku. Wymiary promieniowe oraz
odlegoci midzy poszczeglnymi stopniami odczytano z dokumentacji technicznej,
a do usytuowania ich pod odpowiednim ktem w palisadzie posuya geometria
zamkw. W zwizku z tym, e nie udao si zamodelowad trzech elementw tj.

opatki kierowniczej 4-tego stopnia sprarki niskiego cinienia, wlotowego wieoca
kierownic oraz podwjnego wylotowego wieoca kierownic sprarki wysokiego
cinienia. Spowodowane byo to brakiem fizycznego dostpu do wymienionych czci.
Zamodelowano 3 stopnie sprarki niskiego oraz 8 stopni wysokiego cinienia.

Rys. 12.3. Uoenie opatek sprarki niskiego i wysokiego cinienia
Kolejn czynnoci do uzyskania modelu obliczeniowego byo wykonanie dla
kadego stopnia pewnej objtoci wok opatki (domeny), przez ktr przepywa
powietrze. W tym celu na kilku przekrojach wzdu wysokoci pira opatki wykonano
szkic krzywej rodkowej jej profilu dla okrelonych wsprzdnych "z". Nastpnie
wycigajc przez wykonane szkice, utworzono powierzchnie rodkow pira. Po jej
obrceniu wzgldem osi obrotu silnika o odpowiedni kt wynikajcy z iloci opatek w
wieocu, uzyskano model powietrza. Za pomoc funkcji booleanowskich odjto
geometri pira, uzyskujc tym samym gotow domen. Czynnod t powtrzono dla
pozostaych stopni.

W przypadku opisanego sposobu tworzenia domen nie jest konieczne
obliczanie caych wieocw. Wystarczyo zamodelowad przepyw w przestrzeni wok
pojedynczej opatki. Przykadowo dla pierwszego stopnia wirnikowego sprarki
wysokiego cinienia w rzeczywistym silniku jest 47 opatek. Dzielc przez ich ilod
otrzymujemy kt okrelajcy miar rozstawu domen w pojedynczym wieocu. Taka
metoda postpowania pozwala na zmniejszenie mocy obliczeniowej,
a dziki funkcjom programu ANSYS CFX nie wpywa ujemnie na wyniki i jest
rwnowany z zamodelowaniem caego stopnia. Modele obliczeniowe sprarki
niskiego i wysokiego cinienia przedstawiono na rys. 12.4.

Rys. 12.4. Model obliczeniowy sprarki niskiego cinienia

Rys. 12.5. Model obliczeniowy sprarki wysokiego cinienia


13. Tworzenie siatki obliczeniowej
Proces tworzenia siatki obliczeniowej zosta przedstawiony na podstawie
pojedynczej domeny. Siatka numeryczna spenia dwa wymogi:
- wiernie odtwarza obszar zajmowany przez pyn, dla ktrego
prowadzimy modelowanie przebiegu zmiennoci parametrw;
- zawierad waciwe dla danego problemu rozmieszczenie wzw
aproksymacji, byd zagszczona w miejscach jego najwikszych zmian.
13.1. Naprawa geometrii
Pierwsz czynnoci jak trzeba wykonad jest przyjcie odpowiedniej tolerancji.
Jej wartod ustalana jest na podstawie najmniejszego wymiaru jaki charakteryzuje dany
model. W przypadku opatek sprarkowych jest nim promieo zaokrglenia krawdzi
spywu. Analizujc to, przyjto wartod tolerancji rwn 0,001 mm. Obraz krzywych
domeny po jej przyjciu jest przedstawiony poniej.

Rys. 13.1. Krzywe domeny po przyjciu tolerancji
Rne kolory krawdzi wynikaj z obrazu poczeo. Czerwony kolor okrela
prawidowy styk powierzchni, ty natomiast przerw midzy nimi.

Rys 13.2. Geometria caej domeny po naprawie

Na rysunku 13.2. przedstawiono obraz gotowej domeny po naprawie.
Wszystkie krzywe s koloru czerwonego, czyli przywrcono poprawny stan poczeo
midzy powierzchniami.

13.2. Algorytm budowania siatki
W zwizku ze skomplikowanym ksztatem geometrii opatek konieczne jest
zastosowanie hexahedralnej siatki strukturalnej o budowie wieloblokowej. Czynnoci
niezbdne do jej utworzenia przedstawione s w poszczeglnych krokach.
Krok 1 przypisanie powierzchniom odpowiednich nazw
Proces polega na wybraniu odpowiednich powierzchni z danej domeny
i przypisaniu im nazw, ktre uatwi okrelanie warunkw brzegowych
w preprocesorze oraz analiz wynikw. Nazwy te to midzy innymi: wlot, wylot,
opatk, ciana, itp.

Krok 2 tworzenie trjwymiarowych blokw

Rys. 13.3. Generacja siatki krok 2
Pierwsz czynnoci jak naleao wykonad w tym kroku byo utworzenie pojedynczego
bloku, obejmujcego ca domen (a). Nastpnie zosta on podzielony przy uyciu
funkcji O-grid (b,c). Bloki znajdujce si w czci dolnej, grnej oraz w rodku zostay
celowo usunite, poniewa przestrzeo wewntrz opatki jest pusta (d).
Krok 3 przypisanie blokw do geometrii

Aby lepiej odzwierciedlid geometri modelu, krawdziom blokw koloru zielonego
przypisano okrelone krzywe danej domeny (a). Nastpnie naleao przesund
wierzchoki blokw w odpowiednie miejsca. Co widad na rys. 13.4. (b) i (c).

a
b
1
d
a b c
c

Krok 4 wstpny podzia utworzonych blokw

W zwizku ze skomplikowan geometri opatek sprarki konieczny by dodatkowy
podzia wczeniej utworzonych blokw. Dotyczy to przede wszystkim okolic krawdzi
spywu i natarcia, gdzie zagszczenie elementw musi byd najwiksze. Na rys. 13.5. (a)
i (b) podzielono domen na 10 blokw.
Krok 5 tworzenie siatki roboczej

Aby moliwe byo oszacowanie poprawnoci wykonania blokw, naley wygenerowad
zgrubn siatk robocz przy uyciu funkcji pre-mesh.

a b

Krok 6 dodatkowy podzia blokw oraz tworzenie siatki ostatecznej
W celu uzyskania odpowiedniego zagszczenia siatki obliczeniowej konieczny jest
dalszy podzia blokw oraz okrelenie iloci elementw na ich krawdziach.
W przypadku rozwaanej domeny ostatecznie dokonano podziau na 16 blokw.
Gotowa siatka obliczeniowa zawiera 552000 wzw. Na koniec z wersji roboczej
naley utworzyd prawidow siatk trjwymiarow. Zostaa ona przedstawiona na rys.
13.7. i 13.8.
Rys. 13.7. Gotowa trjwymiarowa siatka obliczeniowa

Rys. 13.8. Demonstracja zagszczenia elementw na profilu opatki

Aby lepiej okrelid zagszczenie elementw wewntrz domeny, posuono si
funkcj Cut Plane, dziki ktrej mona przedstawid obraz siatki na okrelonej przez
uytkownika paszczynie. Przy przeledzeniu przekrojw przez ca domen moemy
stwierdzid, czy proces generacji przebieg prawidowo. Na rys. 13.9. przedstawiono
przykadowe przekroje w paszczyznach zy (a) oraz xy (b).

Rys. 13.9. Zagszczenie siatki wewntrz domeny

Bardzo wan czynnoci w przypadku tworzenia siatki jest jej sprawdzenie pod
ktem elementw pokrywajcych si oraz przenikajcych (czyli wszystko to czego nie
jestemy w stanie wychwycid stosujc ocen wzrokow). Umoliwia to opcja check
mesh. Dziaa ona w peni automatycznie, uytkownik zakada jedynie pod jakim ktem
ma byd prowadzone sprawdzenie.

a b

14. Podstawowe wiadomoci o warunkach granicznych

W metodzie komputerowej mechaniki pynw, podobnie jak w klasycznej
analizie matematycznej, wystpuj trzy zasadnicze typy warunkw brzegowych.
Zostay one okrelone poniej dla powierzchni zamknitej S.

Rys. 14.1. Ilustracja do okrelenia warunkw brzegowych [5]

- Dirichleta opisuje rozkad zmiennej na brzegach w danej chwili czasu,

- Neumana definuje rozkad pierwszej pochodnej w kierunku
normalnym, lub stycznym,
(

- Cauchyego czy oba powysze warunki
(

Czas mona traktowad jako czwarty warunek graniczny. Przyjmuje si oraz nosi
nazw warunku pocztkowego.


W przypadku programw CFD warunki brzegowe ograniczaj si do trzech
podstawowych grup [5]:
- granica ciao stae pyn (brzeg typu ciana),
- wlot lub wylot (brzeg typu pyn),
- krawdzie i powierzchnie symetrii.

14.1. Warunek typu ciana
Na granicy pynu z ciaem staym najczciej stosuje si warunek ciany bez
polizgu pynu lepkiego. Oznacza to, e warstwa lepka przylega do ciany bdzie miaa
prdkod rwn prdkoci ciany
.

Rys. 14.2. Rozkad skadowych prdkoci pynu w pobliu ciany [5]
Na rysunku 14.2. przedstawiono typowy przebieg zmian wartoci skadowych
prdkoci: rwnolegej
oraz normalnej
do powierzchni ciany. Zalenoci

opisujce s okrelone poniej.


14.2. Warunek powierzchni symetrii
Warunek powierzchni symetrii uywany przy obliczeniach w systemach CFX ze
wzgldu na moliwod reprezentacji caego modelu jego czci. Przyspiesza to
obliczenia oraz pozwala na ich realizacj na maszynach obliczeniowych o mniejszej
dostpnej pamici. Powierzchnie symetrii charakteryzuje zerowy transport masy, pdu
oraz energii w kierunku do niej prostopadym.

Rys. 14.3. Rozkad skadowych prdkoci w pobliu powierzchni symetrii [5]

Na rys. 14.3. przedstawiono przykadowy rozkad wartoci skadowej
rwnolegej prdkoci
oraz normalnej
do powierzchni ciany. Dla nich warunki

przedstawiaj rwnania:

14.3. Warunki brzegowe "wlot" i "wylot"

Na brzegach otwartych stosowane s wyodrbnione powierzchnie, okrelane
najczciej jako wlot lub wylot. Ich cech podstawow jest jednokierunkowod
przepywu. Przykadowo dla warunku wlot czynnik moe wpywad do powierzchni,
ale nie moe jej opucid t sam drog. Najczciej na tej powierzchni stosuje si peny
warunek brzegowy w postaci skadowych prdkoci, cinienia i temperatury.
Granica okrelana mianem wlot dotyczy powierzchni, przez ktr czynnik
roboczy pynie z reguy na zewntrz oraz nie znane s jego dokadne parametry w tym
przekroju. Przyjmuje si stae cinienie statyczne oraz zerowe gradienty pozostaych
zmiennych w kierunku prostopadym do tej granicy.

15. Budowa modelu obliczeniowego

Model obliczeniowy sprarki niskiego i wysokiego cinienia wykonano
w programie CFX-Pre, traktujc wymienione podzespoy jako dwa oddzielne przypadki
obliczeniowe.

15.1. Sprarka niskiego cinienia
Pierwsz czynnoci w pre-processorze byo wczytanie wczeniej wykonanych
siatek. Model obliczeniowy zosta zawony do 3 stopni niskiego cinienia. Nastpnie
naleao utworzyd poszczeglne domeny. W procesie okrela si jaki czynnik bdzie
przepywa wewntrz nich, wybiera model turbulencji oraz cinienie odniesienia.
Dodatkowo moliwe jest jeszcze ustalenie ruchu obrotowego lub postpowego z
zadan prdkoci. Na rys. 15.1. przedstawiono domeny, zaznaczono o oraz kierunek
obrotu czci wirujcych.

Rys. 15.1. Domeny sprarki niskiego cinienia
Dla analizowanego modelu przyjto czynnik roboczy jako gaz idealny, wybrano
model turbulencji SST (Shear Stress Transport) oraz jej intensywnod rwn 5%.
Ustalono cinienie rwne 0 Pa, gdy umoliwia to wprowadzenie wartoci cinieo jako

warunki brzegowe bez koniecznoci ich przeliczania, wprost z obliczeo wstpnych.
Dodatkowo w przypadku czci wykonujcych ruch obrotowy, okrelono jego prdkod
rwn 11000 obr/min wzgldem osi x.
15.1.1. Definicja warunkw brzegowych na wlocie
Gdy ju definicja domen zostaa zakooczona naley przejd do warunkw
brzegowych. Pierwszym podstawowym warunkiem jaki zosta zadany jest wlot.
Powierzchnia na ktrej go zdefiniowano zostaa oznaczona kolorem niebieskim,
dodatkowo wektory przedstawiaj kierunek przepywu.

Rys. 15.2. Powierzchnia zadania warunku wlot
Warunki jakie zostay wprowadzone na paszczynie wlotu oraz ich wartod zostay
przedstawione w tab. 15.1.:
Cinienie cakowite 100,312 kPa
Temperatura cakowita 288,15 K

Tab. 15.1. Warunki brzegowe na wlocie
15.1.2. Definicja warunkw brzegowych na wylocie

Kolejnym warunkiem granicznym jaki naleao okrelid w modelu sprarki by
wylot. Umoliwia on swobodny wypyw gazu poza obszar obliczeniowy. Na rysunku
15.3. kolorem niebieskim oznaczono powierzchni jego zadania.

Rys. 15.3. Paszczyzna zadania warunku wylot

W przypadku przekroju wylotowego wprowadzono rednie cinienie statyczne
z moliwoci jego odchyki na caej powierzchni w granicy +/- 5%. Wybr uzasadniono
tym, e cinienie to ma zmienn wartod w zadanym obszarze. Jego wartod z obliczeo
wstpnych dotyczy wylotu z 4 stopnia. Aby obliczyd wartod za 3 stopniem
pomniejszono cinienie statyczne o spr brakujcego podzespou (przyjty jako 1,3).
Wprowadzona w programie wartod wynosi 204,365 kPa.
Oprcz opisanych warunkw wlotu i wylotu w programie jest moliwod
wybrania opcji opening. Charakteryzuje si ona tym, e moe byd stosowana w obu
wczeniej przedstawionych przypadkach. Uywana jest najczciej, gdy uytkownik nie
posiada wiedzy na temat kierunku przepywu bd spodziewa si, e w okolicy zadania
tego warunku mog wystpid przepywy wsteczne.

15.1.3. Warunek typu ciana

Warunek zadawany jest na obszarach ograniczajcych przepyw, ktre
uniemoliwiaj wypywanie czynnika poza domen. Miejsca jego zastosowania
przedstawiono na rys. 15.4.

Rys. 15.4. Obszary zadania warunku ciana
Podstawowym zagadnieniem przy definiowaniu warunku jest okrelenie
prdkoci pynu wzgldem ciany w jej pobliu. W programie CFX-Post mamy
moliwod wyboru midzy nastpujcymi opcjami:
- No Slip Wall prdkod pynu przy ciance jej rwna zero, porusza si
bez polizgu,
- Free Slip Wall prdkod pynu jest rwna prdkoci cianki.

W analizowanym przypadku wybrano opcj No Slip Wall. Aby warunek by
kompletny potrzeba jeszcze zdefiniowad rodzaj transportu ciepa poprzez cian. Na
potrzeby obliczeo zdefiniowan j jako adiabatyczn.

15.1.4. Warunek Periodic Frozen Rotor

Warunki typu periodic su do wymiany informacji midzy zadanymi
obszarami. W przypadku sprarki warunki te zadaje si na styku dwch domen.
Poniewa obszary midzy ktrymi bd przekazywane wartoci maj rne
powierzchnie, liczb wzw siatki oraz jedna z nich wykonuje ruch obrotowy,
konieczne byo wybranie opcji General Connection Frozen Rotor, ktra uwzgldnia
wymienione trudnoci. Miejsca zadania tego warunku przedstawiono na rys. 15.5.

Rys. 15.5. Paszczyzny zadania warunku Frozen Rotor

15.1.5. Warunek Periodic Rotational Periodicity

Opisywany warunek dotyczy powierzchni, ktre stanowi granice wycicia, a
tym samym kt zawarty miedzy nimi jest ktem rozstawu domen. Obszary na ktrych
zadano warunek Rotational Periodicity przedstawione zostay na rys. 15.6.

Rys. 15.6. Miejsca zadania warunku Rotational Periodicity

Warunek przekazuje informacj midzy zadanymi powierzchniami po drodze
ktowej, wynikajcej z biecego promienia oraz zadanej osi.

15.2. Sprarka wysokiego cinienia

W przypadku sprarki wysokiego cinienia wystpuje cakowita analogia
zadanych warunkw brzegowych jak we wczeniej opisywanym podzespole. Rnice
wystpuj jedynie w zakresie okrelenia wartoci na wlocie i wylocie obszaru
obliczeniowego.
Podobnie jak w przypadku sprarki niskiego cinienia i w tym przypadku
wykonany model nie jest kompletny z przyczyn opisanych w rozdziale 12. Obliczenie
cinienia statycznego w przekroju wylotowym wykonano analogicznie jak w punkcie
15.1.2. Przyjto spr ostatniego stopnia rwny 1,25. Zestaw warunkw granicznych
dla tego modelu przedstawiono w tab. 15.2.
Cinienie cakowite na wlocie
311,829 kPa
Temperatura cakowita na wlocie
415,418 K
Cinienie statyczne na wylocie
1699,584 kPa
Prdkod obrotowa wirnika
wysokiego cinienia
15500 obr/min

Tab. 15.2. Warunki brzegowe dla sprarki wysokiego cinienia

Na rys. 15.7. przedstawiono gotowy model sprarki wysokiego cinienia.

Rys. 15.7. Model obliczeniowy sprarki wysokiego cinienia
16. Wyniki obliczeo

16.1. Wartoci residuum
W trakcie trwania iteracyjnego procesu obliczeniowego program ANSYS CFX-
Solver Manager przedstawia uytkownikowi wartoci reszt, ktre okrelaj jak czd
wynikw obliczonych w n-tej iteracji, naley dodad do wartoci z iteracji poprzedniej
aby poznad jej wielkod w kroku n+1.
Wana kwesti jest proces zmniejszania si residuum, a szczeglnie szybkod
jego zmian. Czsto zdarza si, e na pocztku lub w trakcie trwania procesu
iteracyjnego reszty te rosn. Niepokojc kwesti jest tylko przypadek, gdy poziom
wzrostu nie maleje. Wtedy to naley sprawdzid ponownie poprawnod wykonanego
modelu, lub zastanowid si nad zadaniem innej grupy warunkw brzegowych.

Rys. 16.1. Typy zmian reszt numerycznych w trakcie iteracji

Na rysunku 16.1. przedstawiono cztery typy procedur: a, b prowadz do
zbienoci, c prawdopodobnie prowadzi do zbienoci, d rozbiena. Wartociami na
tym wykresie s znormalizowane reszty okrelone wzorem:

gdzie
oznacza lokalne reszty.


Dla sprarki niskiego cinienia otrzymane przebiegi reszt przedstawiono na
rys. 16.2 i 16.3.

Rys. 16.2. rednie wartoci reszt dla caej sprarki niskiego cinienia

Rys. 16.3. Wartoci reszt w przekroju wylotowym

Obliczenia modelu sprarki wysokiego cinienia obarczone byy bdami
przedstawionymi na rys. 16.4. i 16.5.

Rys. 16.4. rednie wartoci reszt dla caej sprarki wysokiego cinienia

Rys. 16.5. Wartoci reszt w przekroju wylotowym

Mona ewidentnie wyrnid dwie fazy na powyszych rysunkach. Pierwsza
z nich dotyczy pocztkowych piciu iteracji, w ktrych program uzyskuje wartod
zgrubn parametrw, oraz zauwaalny jest duy wzrost reszt. Kolejna reprezentowana
jest przez pozostae uzyskujce zadan zbienod. Pofalowanie wykresw zwizane jest
z wystpowaniem wielu domen oraz bardzo du ilod elementw wzowych
wynikajcych z zagszczenia siatek obliczeniowych.


16.2. Sprarka niskiego cinienia

Pierwsz kwesti, na jak zwrcono uwag przy analizie otrzymanych wynikw,
byo wystpowanie w domenach stopni wirnikowych przepyww ponaddwikowych.
Naley zaznaczyd, e wystpuj one jedynie w niewielkiej odlegoci od wirujcej
opatki oraz grnej cianki domeny. Sytuacja ta jest spowodowana du prdkoci
obrotow oraz wartoci biecego promienia.

Rys. 16.6. Miejsca wystpowania liczby Ma=1

Oprcz wspomnianych opatek wirnikowych, liczba Ma=1 zaobserwowana
zostaa na czci wypukej opatek kierowniczych. Uzasadnione jest to zbienoci
kanau przepywowego w tym miejscu.


Interpretacja otrzymanych wynikw zostaa przeprowadzona najpierw w skali
globalnej na caej sprarce. Program ANSYS przekazuje midzy domenami wartoci
cinieo i temperatur. Prdkoci s obliczane na podstawie wczeniej wymienionych
parametrw i nie musz byd zgodne na granicach stopni, wynika to z rodzaju
okrelonych warunkw brzegowych. W zwizku z tym analizie poddano wartoci
cinienia i temperatury.

Rys. 16.7. Zmiana cinienia wzdu kanau przepywowego sprarki niskiego cinienia na
rednim promieniu

Rys. 16.8. Zmiana temperatury wzdu kanau przepywowego sprarki niskiego cinienia na
rednim promieniu
Na podstawie rys. 16.7. i 16.8. mona stwierdzid podobny przebieg zmiennoci
przedstawionych parametrw. Najmniejsze wartoci wystpuj w przekroju
wlotowym. Za kadym stopniem obserwujemy wzrostu prdkoci i cinienia. W
przypadku opatek kierowniczych w czci wklsej profilu wymienione wartoci rosn,
a w czci wypukej zarejestrowano spadek. Zmiana parametrw w stopniu
wirnikowym na bardziej zoony charakter.

Lokaln zmian parametrw przeledzono na bazie drugiego stopnia sprarki
niskiego cinienia.

Rys. 16.9. Rozkad liczby Macha na rednim promieniu drugiego stopnia wirnikowego
sprarki niskiego cinienia

Rys. 16.10. Rozkad cinienia na rednim promieniu drugiego stopnia wirnikowego

Rys. 16.11. Rozkad temperatury na rednim promieniu drugiego stopnia wirnikowego


Analizujc rys. 16.9. 16.11. zaobserwowano podobny charakter zmian
temperatury i cinienia. Gradient wzrostu liczby Macha ma wartod przeciwn. Dla
pierwszej grupy parametrw minimalna wartod przypada na ok. 0,8 ciciwy i wynosi
kolejno 245,7 K . Liczba Macha w tym punkcie osiga swoje maksimum rwne 1,588.
Tak duy spadek temperatury spowodowany jej koniecznoci dostarczenia energii
niezbdnej do zwikszenia prdkoci czynnika. W pobliu krawdzi natarcia i spywu
wartoci cinienia i prdkoci osigaj maksimum

Rys. 16.8. Rozkad liczby Macha na rednim promieniu drugiego stopnia kierowniczego


opatki kierownicze maj

Rys. 16.9. Rozkad liczby Macha na opatce wirnikowej drugiego stopnia sprarki niskiego
cinienia
WNIOSKI

Rys. 16.10. Rozkad liczby Macha na opatce kierowniczej drugiego stopnia sprarki
niskiego cinienia


WNIOSKI
Kolejnym parametrem jaki zosta poddany analizie byo cinienie.

Rys. 16.13. Rozkad liczby Macha na rednim promieniu drugiego stopnia kierowniczego

WNIOSKI

Rys. 16.9. Rozkad cinienia na opatce wirnikowej drugiego stopnia sprarki niskiego
cinienia

Rys. 16.10. Rozkad cinienia na opatce kierowniczej drugiego stopnia sprarki niskiego
cinienia

TEMPERATURA

Rys. 16.7. Zmiana temperatury wzdu kanau przepywowego sprarki niskiego cinienia na
rednim promieniu

Rys. 16.12. Rozkad temperatury na rednim promieniu drugiego stopnia wirnikowego

WNIOSKI


Rys. 16.13. Rozkad temperatury na rednim promieniu drugiego stopnia kierowniczego

16.3. Sprarka wysokiego cinienia

Cała Magisterka Z Mes Backup

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cała Magisterka Z Mes Backup

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Marcin Zychowicz Praca dyplomowa Strona 1

- pd pynu zawartego w obszarze A

- sia powierzchniowa pynu zawartego w obszarze A

- sia masowa pynu zawartego w obszarze A

- cinienie na wlocie i wylocie kierownicy;

- skadowe obwodowe prdkoci przepywu na wlocie i wylocie;

-skadowe wzdune prdkoci na locie i wylocie.

mona okrelid rwnaniem:

, ktre dziaaj w kierunku prdkoci wzgldnej

oraz siy osiowej

( sia oporu). Wzory okrelajce wspczynniki siy nonej i siy oporu s

jest to przyrost cinienia w palisadzie

- wspczynnik wzgldnego oporu wieoca.

w caej objtoci obejmuje M wzw interpolacji:

w ukadzie (7.1). Podejcie takie

dotyczy wielkoci okrelanym po obliczeniu

- krok czasowy, musi on speniad warunek:

- minimalna wartod siatkowej liczby Reynoldsa, dana wzorem:

) oraz rozpisujc pochodn

opisane rwnaniem pdu:

, czyli wynika z tego, e

1,1 0 0 0 -0,5 -0,5 -0,1 0 0 0 0 0 0

). W pierwszym punkcie wartod prdkoci z MES wynosi

do powierzchni ciany. Zalenoci

do powierzchni ciany. Dla nich warunki

oznacza lokalne reszty.

You might also like