Yldrmdan Korunma

Prof. Dr. zcan Kalenderli

T

Elektrik-Elektronik Fakltesi
TSE (Trk Standardlar

Enstits)
YILDIRIMDAN KORUNMA
Standard:
TS EN 62305-1 Yldrmdan Korunma
Blm 1: Genel Kurallar
TS EN 62305-2 Yldrmdan Korunma
Blm 2: Risk Ynetimi
TS EN 62305-3 Yldrmdan Korunma
Blm 3: Yaplarda Fiziksel Hasar ve Hayati Tehlike
TS EN 62305-4 Yldrmdan Korunma
Blm 4: Yaplarda Bulunan Elektrik ve Elektronik Sistemler
TS EN 62305-1 Yldrmdan Korunma
Blm 1: Genel Kurallar
Kapsam:
Yaplarn, yapdaki tesisatlarn, iindekilerin ve insanlarn,
Yaplara bal

hizmet tesisatlarnn
yldrmdan korunmas

kapsar.
Ulam sistemlerinin (tatlarn), yeraltndaki yksek basnl

boru hatlarnn ve yapya bal

olmayan boru, elektrik ve
telekomnikasyon hatlarnn yldrmdan korunmasn

kapsamaz.
Terimler ve Tanmlar:

Yldrm akmas

(yere, aaya, yukarya akma)

Yldrm darbesi (ksa, uzun, oklu darbe)

Dme noktas

Yldrm akm, i

Tepe deeri, I
m

Ksa darbe akmnn cephesinin diklii

Ksa darbe akmnn cephe sresi, T
1

Ksa darbe akmnn sanal orijini (balang noktas), O
1

Ksa darbe akmnn yar

deer sresi, T
2

akma sresi, T

Uzun darbe akmnn sresi, T
long

akma elektrik yk, Q
flash

Ksa darbe yk

, Q
short

Uzun darbe yk

, Q
long

zgl enerji, W/R

Korunan nesne, yap, hizmet tesisat

Nesneye yldrm dmesi

Nesne yaknna yldrm dmesi

Elektrik sistemi

Elektronik sistem

sistem

Fiziksel hasar

Canllarn zarar grmesi

Elektrikli ve elektronik sistemlerin arzalanmas

Yldrm elektromanyetik darbesi, LEMP

Yldrmdan korunma blgesi, LPZ

Risk, R

Katlanlabilir risk, R
T

Yldrmdan korunma seviyesi, LPL

Yldrmdan korunma sistemi, LPS (d, i

LPS)

Hava sonlandrma sistemi

ni

(indirme) iletkeni

Toprak sonlandrma sistemi

D

iletken paralar

Yldrm epotansiyel kuaklamas

Ekran teli

LEMP korunma nlemleri sistemi, LMPS

Manyetik ekran

Darbe koruma cihaz, SPD

Koordineli SPD korumas

Darbe dayanma gerilimi, U
W

Topraklama empedans
Yldrm akmnn parametreleri
Yldrmdan dolay

meydana gelen hasar:
Yapya verilen hasarn kaynaklar:
S1: Yapya yldrm dmesi
S2: Yapnn yaknna yldrm dmesi
S3: Yapya bal

hizmet tesisatna yldrm dmesi
S4: Yapya bal

hizmet tesisat

yaknna yldrm dmesi
Yapya verilen hasarn trleri:
D1: Dokunma ve adm gerilimleri nedeniyle canllarn zarar
grmesi
D2: Yldrm akmndan ve onun sl etkisinden meydana gelen
hasar (yangn, patlama, mekanik hasar, kimyasal boalma)
D3: LEMP ar

gerilimleri nedeniyle elektrikli ve elektronik
sistemler gibi i

sistemlerin arzalanmas
Kayp trleri:
L1: Can kayb
L2: Kamu hizmetlerinin kayb
L3: Kltrel miras kayb
L4: Ekonomik kayp (hizmet ve faaliyet kayb)
Yldrmdan korunma gereksinimi ve ekonomik uygunluk:
Bunun iin TS EN 62305-2 Yldrmdan Korunma Blm 2:
Risk Ynetimi standardna gre risk deerlendirmesi
yapmak gerekir. Riskler:
R1: Can kayb

riski
R2: Kamu hizmetlerinin kayb

riski
R3: Kltrel miras kayb

riski
R
T
: Katlanlabilir risk dzeyi olmak zere
R > R
T

ise koruma gerekli
R

R
T

ise koruma gerekli deildir.
Yldrmdan korunmann ekonomik uygunluu:
R4: Ekonomik deer kayb

riski
C
RL
: Korunma nlemleri varken kayp maliyeti
C
PM

: Korunma nlemlerinin maliyeti
C
L
: Korunma nlemleri yokken kayp maliyeti
C
RL

+ C
PM

< C
L

ise korunma ekonomik bakmdan uygundur.
Korunma nlemleri:
1) Canllarn zarar grmesini azaltmak iin nlemler

Aktaki iletkenlerin yaltlmas

E

potansiyelleme

Fiziksel kstlamalar (engeller) ve uyar

levhalar
2) Fiziksel hasar

azaltmak iin nlemler

Yaplar iin YKS

Hizmet tesisatlar

iin ekranlama
3) Elektrikli ve elektronik sistemlerin arzasn

azaltmak iin
nlemler
Yaplar iin

Hizmet tesisatlar

iin

Topraklama

SPD kullanm

Manyetik ekranlama

Manyetik ekranlama

Hat gzergah

seimi

Koordineli SPD korumas
Yaplarn ve hizmet tesisatlarnn korunmas

iin temel ltler:
Nesneyi topraklanm, mkemmel iletken , yeterli kalnlkta,
srekli rt

iine almak ve rtnn giri

noktasnda yapya
bal

hizmet tesisat

iin yeterli balant

yapmaktr.
Uygulamada mmkn deil, ekonomik (maliyet-etkin) deil!
Yldrmdan korunma dzeyine gre koruma yaplmaldr.
Yldrmdan korunma dzeyleri, YKD
(Lightning Protection Level, LPL)
Drt koruma dzeyi vardr:
LPL I
LPL II
LPL III
LPL IV
izelge 5 Yldrm parametrelerinin en byk deerleri
LPL
Akm parametreleri Sembol Birim I II III IV
Birinci ksa darbe
Tepe deer

I

kA 200 150 100
Ksa darbe yk

Qksa C 100 75 50
zgl enerji W/R MJ/

10 5,6 2,5
Zaman parametreleri T1/T2 s /s 10/350
Sonraki ksa darbe
Tepe deeri I kA 50 37,5 25
Ortalama diklik di/dt kA/s 200 150 100
Zaman parametreleri T1/T2 s /s 0,25/100
Uzun darbe
Uzun darbe yk

Quzun C 200 150 100
Zaman parametreleri Tuzun s 0,5
Boalma
Boalma yk

Qboalma C 300 225 150
TS EN 62305-2 Yldrmdan Korunma
Blm 2: Risk Ynetimi
TS EN 62305-3 Yldrmdan Korunma
Blm 3: Yaplarda Fiziksel Hasar ve Hayati
Tehlike
TS EN 62305-4 Yldrmdan Korunma
Blm 4: Yaplarda Bulunan Elektrik ve
Elektronik Sistemler
Yldrmdan Koruma Sistemlerinin
Tasarm, Tesisi, Bakm

ve

Denetlenmesi
Yldrmdan
Koruma Sistemlerinin
Tasarm
Bir yldrmdan koruma sisteminin birincil grevi,
canllar

ve eyalar

yldrmn zararl

etkilerinden
korumaktr.
Genel Kurallar
Yldrmdan koruma sistemi (YKS) tasarmcs,
Yldrm boalmasn

ve etkilerini,
Elektromanyetik uyumluluu (EMU),
Korozyon etkilerini,
Yapyla ilgili ekiplerle koordinasyonu ve
Kalite gvence nlemlerini
bilmelidir.
1 YKS kavram
1.1 Ama

ve kapsam
-

Ana kavram
-

Koruma seviyeleri
-

Koruma blgeleri
-

Arayzlerin tanm
-

Ekranlama
1.2 lgili ve sorumlu kiiler
-

YKS tasarmcs
-

veren
- Mimar
- Yap

/ bina yklenicisi
-

Bina elektrik, gaz vb. altyap

yklenicisi
- Mavir mhendisler
Yldrmdan Korunma Ynetimi
2 Avan proje
2.1 Ama

ve kapsam
- Projeler
- Aklamalar
-

Termin planlar
2.2 lgili ve sorumlu kiiler
-

YKS tasarmcs
- Dier mavir ve mhendisler
3 Uygulama projesi
3.1 Ama

ve kapsam
-

malat projeleri
-

Detay projeleri
3.2 lgili sorumlu kiiler
-

YKS tedarikisi
- Mavir mhendisler
-

YKS tasarmcs
Yldrmdan Korunma Ynetimi (devam)
4 Binann yapm, antiye kontrol

ve kalite gvencesi
4.1 Ama

ve kapsam
-

Dokmantasyon
-

Uygulama ve detay projeleri
4.2 lgili sorumlu kiiler
-

YKS tedarikisi
-

YKS tasarmcs, YKS yapmcs
-

Yetkili YKS deney mhendisi
5 Kabul
5.1 Ama

ve kapsam
-

Mevcut durumun ve Ynetmelie uygunluun
belirlenmesi
5.2 lgili sorumlu kiiler
- Bamsz yap

denetisi
-

YKS tasarmcs

ve YKS tesisats
-

YKS tasarmcs, YKS deney mhendisi
Yldrmdan Korunma Ynetimi (devam)
6 Bakm
6.1 Ama

ve kapsam
-

Ynetmeliklere uygunluunun belirlenmesi
-

Binada yaplan deiikliklerin ve gerekli
koruma nlemlerinin belirlenmesi
-

Gerekirse yeniden tasarm
6.2 lgili ve sorumlu kiiler
- Mavir mhendis
-

YKS tedarikisi
-

Yetkili YKS deney mhendisi
-

YKS tasarmcs

ve YKS tesisats
Yldrmdan Korunma Ynetimi (devam)
YKS tasarmna balamadan nce, tasarmc
yapnn ilevi,
genel tasarm,
yaps

ve
yeri, konumu
hakknda bilgilere sahip olmaldr.
Planlama Sreci
(Prosedr)
Yap

sahibi

veya sigortac

YKS
Gerekli
Ruhsat veren kurulu

YKS
Enerjiyi salayan kurulu

veya

Gerekli
Elektrik Mhendisleri Odas

Gereksiz
YKS tasarmcs

YKS
Gerekli
Gereksiz
YKS gerekli mi? deil mi?
1
2
3
Karar verenler:
Korunacak yapnn
snflandrlmas
Risk deerlendirme ve
gerekli koruma
seviyesinin belirlenmesi
YKS bileenlerinin
boyutlandrlmas
Malzeme tipi
(korozyon problemleri)
(alevlenebilir yzeyler)
A
A
A
B
B Doal bileenler B
D YKS tipinin seimi
YKSnin tasarm ak

diyagram

(1/3)
Yatay at
iletkenleri kafes
sistemi
Dey
yakalama
ubuklar
Doal
yakalama
ular
Hava hatt
eklinde
yakalama telleri
plak telli
indirme
iletkenlerinin
tasarm
rtlm
veya
akta
Gerekli
iletken
says
ndirme iletkeni sistemi
Yakalama ucu sistemi
B
B
B
B
B
B
B
B
B B
Doal
bileenler
YKSnin tasarm ak

diyagram

(2/3)
YKSnin
elektromanyetik
darbeye kar tasarm
YKS tasarm izimleri
(projeleri) ve teknik zellikleri
A veya A ve B tipi
topraklayclar
B tipi temel
topraklayc
Kablo gzergah ve
aklklar
Darbe koruma
dzenleri (DKD)
Potansiyel dengeleme
balants ve ekranlama
Topraklama sistemi
B
B B B
Doal bileenler
B
B
B
B
B
YKSnin tasarm ak

diyagram

(3/3)
1) Genel bilgi
Yeni bir yapnn tasarm ve yapm aamalarnda,
YKS tasarmcs,
YKS tesisats

ve
yapdaki tesislerden sorumlu
btn kiiler,
birbirlerine danmaldr.
Danma
(Konsltasyon, Gr

Alverii)
Bir YKSnin tasarm

ve yapm

aamalarnda;
yapdan,
kullanmndan,
tesislerinden ve
yapya giren altyap

hizmetlerinden

sorumlu
kiiler/kurulular arasnda gr

alverileri yaplmaldr.
almalar srasnda
yap

sahibine,
ykleniciye veya
onlarn temsilcilerine
danlmaldr.
2) Balca danlan ekipler
Yldrmdan koruma tasarmcs,
yapnn sahibi dahil yapnn
tasarm

ve yapm

ile ilgili tm
ekiplerle teknik gr

alverilerinde bulunmaldr.
YKS
Tasarmcs
Balca Danlan Ekipler
Yklenici
Mhendis
YKS
Tasarmcs
Mimar
Tesisat
Gvenlik
Yap

Sahibi
i) Mimar

ile
-

Btn YKS iletkenlerinin geecei yerler,
-

YKS bileenlerinin malzemeleri,
-

Btn metal borularn, yamur suyu sistemlerinin,
raylarn ve benzer blmlerin ayrntl

bilgileri,
-

YKSye balanmas

gereken ve yap

iinde veya yaknnda
tesis edilecek donanm, aygt, tesisler vb. detaylar,
-

Topraklama sisteminin konumunu etkileyebilecek ve
YKSden gvenli bir uzaklkta bulunmas

istenen gml
iletken alt yap

hizmet borularnn durumu,
-

Topraklama a

iin kullanlabilecek genel alan,
-

YKSnin yapya tespit noktalarndaki sorumluluk alanlar,
- Yapda kullanlacak iletken malzemelerin durumu,
-

YKSnin grsel arpcl,
-

Binaya giren d

iletken paralarn betonarme
demirlerine balant

noktalar.
konularnda anlamaya varmaldr.
Mimar
YKS
Tasarmcs
ii) Genel hizmetler (Su, gaz, elektrik, telefon, ...)
Yapya gelen hizmetlerin YKSye balanmasnn kabul
edilebilirlii ile ilgili anlamaya varlmaldr.
iii) Yangn ve gvenlik yetkilileri

ile
-

Alarm ve yangn sndrme sistemi bileenlerinin konumlar,
-

Kanallarn gzergahlar, yap

malzemesi ve szdrmazl,
-

Alevlenebilir atya sahip bir yap

durumunda, alnacak
nlemler konularnda anlama salanmaldr.
iv) Elektronik sistem ve d

anten tesisatlar

ile
-

YKSye kablo klflarnn ve anten direklerinin
balanmas,
-

Anten kablosu gzergah

ve i

ebeke ile ortak
kullanm iin aygtlarn tesis ekli,
-

Darbe koruma dzenlerinin (DKD) tesisi
konularnda anlamaya varmaldr.
YKS
Tasarmcs
v) Yklenici ve tesisat

ile
-

Yklenici tarafndan salanacak YKSye ilikin ana
tespit noktalarnn says, ekli, konumu,
-

Yklenici tarafndan tesis edilecek olan ve YKS
tesisats

tarafndan salanan YKS balant
elemanlar,
- Yapnn altna yerletirilecek YKS iletkenlerinin
konumu,
-

elik iskeletli yaplar iin, YKSnin topraklama ve
dier bileenlerinin balantlarnn yaplmasnda
tespitin ekli ve demir payandalarn konumu ve
says,
-

YKSnin bileeni olarak metal kaplamann
kullanlmaya uygun olup olmad,
-

YKSnin bileeni olarak metal kaplamann
kullanlmaya uygun olduu durumda, kaplama
paralarnn elektriksel sreklilii salama yntemi
ve YKSnin geri kalanna bu paralarn balant
yntemi,
YKS
Tasarmcs
Yklenici
- Tayc

sistemler, tv ve radyo antenleri ve onlarn metal
direkleri, metal bacalar ve cam temizleme donanmlar
ieren topran altndaki veya stndeki yapya giren alt
yap

hizmetlerinin yeri ve yaps,
-

Enerji ve iletiim hizmetlerinin balanmas

ile yapnn
YKS topraklama sisteminin koordinasyonu,
-

Bayrak direklerinin, at

seviyesindeki odalarn says

ve
konumu,
-

zellikle yapnn su szdrmazln

korumak asndan
YKS iletkenlerinin tespitine uygun yntemleri belirlemek
iin atlar ve duvarlar iin kullanlacak yapl,
-

YKS indirme iletkenlerinin serbeste gemesine izin
verecek yap

iindeki deliklerin hazrlanmas,
-

elik iskelete, betonarme demirlerine ve yapnn dier
iletken paralarna balantlarn yaplmasnn hazrl,
- Eriilmez olacak YKS bileenlerinin denetim skl;
rnein beton iindeki elik betonarme demirleri,
- Farkl

metaller arasnda dokunma noktalarnda
korozyonu dikkate alarak iletkenler iin en uygun
metalin seimi,
-

Deney ek yerlerinin eriilebilirlii, zellikle bacalarn
periyodik bakm

iin yaplacak dzenek, bayrak
direklerinin veya dier hareket edebilir nesnelerin
yksekliklerinin azaltlmas, mekanik hasara veya
hrszla kar

metalik olmayan kaplama ile alnacak
korunma nlemleri,
- Yukardaki detaylar

dikkate alarak izimlerin
hazrlanmas

ve btn iletkenlerin ve ana bileenlerin
konumlarnn gsterilmesi,
-

Betonarme demirlerine balant

noktalarnn yerleri
1) Genel bilgi
ounlukla d

YKS,
korunacak yapya bitiiktir.
YKS'den yldrm akmnn akmasnn
yapda hasara sebep olabilecei
durumlarda yapdan
ayrlm

bir d

YKS
kullanlmaldr.
D

YKSnin tasarm
Ayrlm

YKS
Ayrlmam

YKS
Yldrm akmnn akt

iletkenler zerindeki
sl etkilerin yapda
veya korunacak hacim
iindekilerde hasara
sebep olabilecei
durumlarda, YKS
iletkenleri ile
alevlenebilir malzeme
arasnda en az 10 cm
aklk olmaldr.

10 cm
Yanc
malzeme
ndirme
iletkeni
YKS ile metal, elektrik ve iletiim tesisleri
arasnda tehlikeli atlamadan
- Ayrlm

YKSde yaltlarak veya
aralk braklarak,
- Ayrlmam

YKSde gre
epotansiyel kuaklama ile
veya yaltlarak veya aralk
braklarak
kanlabilir.
Ayrma
Yaltma
Kuaklama
D

YKS iletkenlerinin konumlandrlmas

YKS
tasarmna temel oluturur,
korunacak yapnn ekline,
istenen koruma seviyesine ve
kullanlan geometrik tasarm yntemine
baldr.
Yakalama ucunun tasarm, yapnn koruma blgesini
ortaya karr ve indirme iletkenlerinin, topraklama
sisteminin ve i

YKSnin tasarm

ona gre yaplr.
YKS'nin Konumlandrlmas
2) Yakalama ucu sisteminin tasarm
2.1) Genel
Bir yakalama ucu sisteminin dzenlenmesinde
izelge-1deki koullarn tm

yerine getirilmelidir.
Yakalama
ubuu
Yakalama
letkeni (Teli)
Faraday
Kafesi
Yakalama Ucu
rnekleri
05 Aralk 2009, Ankara

h
Korunan hacim
R
Koruma h (m) 20 30 45 60 Kafes genilii
Seviyesi R (m)
(o)

(o)

(o)

(o)
(m)
I 20 25 * * * 5
II 30 35 25 * * 10
III

45 45 35 25 * 15
IV 60 55 45 35 25 20
*

Bu durumlarda sadece yuvarlanan kre
yntemi kullanlr.
izelge 1. Yakalama ucunun koruma seviyesine gre yerletirilmesi
Yakalama ucu sisteminin tasarmnda
kullanlan yntemler
1-

Koruyucu a

yntemi,
2-

Yuvarlanan kre yntemi,
3-

Kafes yntemi.
Bu yntemler, tek bana veya birlikte kullanlmal, yakalama
ular

tarafndan yaratlan koruma blgeleri rtmeli ve
yapnn tamamen korunduu kesinletirilmelidir.
Koruma yntemi YKS tasarmcs

tarafndan
seilebilir.
Yntem seimi
-

Koruyucu a

yntemi, basit yaplar iin,
veya daha byk yaplarn kk blmleri
iin uygundur.
-

Yuvarlanan kre yntemi karmak
geometrili yaplar iin uygundur.
-

Kafes yntemi genel amalar iin olup,
zellikle dz yzeylerin korunmas

iin
uygundur.
YKS
Tasarmcs
2.2) Koruyucu a

yntemi
Yakalama ucu iletkenleri, korunacak yapnn
btn blmleri, yakalama ucu iletkenlerinden
her ynde deyle asnda referans dzleme
den noktalar tarafndan yaratlan zarfn iinde
kalacak ekilde konumlandrlmaldr.
koruma as, izelge-1den alnan ve
korunacak yzeyin stnden
yakalama ucunun yksekliini gsteren
h deerine uygun olmaldr.
Tek bir u, bir koni yaratr.
h
A

h
t
B
O
C
A Yakalama ubuunun ucu,
B Referans dzlem,
OC Koruma alannn yarap,
h
t
Yakalama ubuu ucunun referans dzlemden ykseklii,
izelge-1deki koruma seviyesine uygun koruma as.
ekil 10 Tek bir yakalama ubuu tarafndan oluturulan konik koruma blgesi.
Benjamin Franklin
1706-1790
Amerikal

filozof, fiziki
ve devlet adam
F
r
a
n
k
l
i
n

k
o
n
i
s
i
ekil-11 izelge-1e uygun olarak koruyucu a yntemine gre tasarlanm
yatay yakalama iletkeninin koruma blgesi
h
t

B
A
O
C
A
O
C
h
t

izelge-1e gre, koruma as, korunacak yzeyin stndeki

farkl

yakalama ucu ykseklikleri iin farkldr.
h
1
Bir yakalama ubuunun boyu
Not: at yzeyinde ykseklii h
1
olan yakalama ucu iin koruma as
1
;
toprak referans dzleminden h
2
= h
1
+ h yksekliindeki yakalama
ucu iin koruma as
2
'dir.
ekil-12 izelge-1e gre farkl yksekliklerdeki yakalama ularnn
koruyucu a yntemine gre koruduu blgeler
h

1

2
h
1
h
1
h
2
1 Yakalama ucu direi,
2 Korunan yap,
3 Referans dzlem,
4 Koruma konileri arasndaki kesiim,
s Madde 7-bye gre ayrma aral,
izelge-1e uygun koruma as.
ekil-13.a Dey dzlemdeki izdm

s
s
1
2
3
1
Not : ki ember, referans dzlemi zerindeki korunmu alan belirtir.
ekil-13.b Yatay referans dzlemde izdm
ekil-13 Koruyucu a yntemine gre iki adet yakalama ucu direi kullanarak
gerekletirilmi bir ayrlm d YKS
s
1
1
2
s
2
s
2
3
1
1 Yakalama ucu direi,
2 Yatay yakalama iletkeni,
3 Korunan yap,
s
1
, s
2
Madde 7-bye gre ayrma uzaklklar.
ekil-14.a ki direin dey dzlemdeki izdm

1 3
2
1 Yakalama ucu direi,
2 Yatay yakalama iletkeni,
3 Korunan yap,

Koruma as.
ekil-14.b ki direkten geen dzleme dik dey dzlemdeki izdm
1
1
2
3
4
1 Yakalama ucu direi,
2 Yatay yakalama iletkeni,
3 Korunan yap,
4 Referans dzlemde korunan blge.
Not: Yakalama ucu ykseklii 20 myi aarsa, yandan atlama riski vardr.
ekil-14.c Yatay referans dzlem zerinde izdm
ekil-14 Aralarnda yatay yakalama iletkeni ile bal, iki yakalama ucu
direinden oluan ayrlm d YKS
1
2
3
s
l

1
2
4
1 Yakalama ucu direi,
2 Korunan yap,
3 Referans dzlem,
4 Referans dzlemde korunan alan,
l d

gvelik aklna kar

den
uzunluk,
Koruma as,
s Madde 7-bye gre ayrma akl
Not: Yakalama ucu direi yapnn
tamam

direin koruma konisi iinde
kalacak ekilde tasarlanmal

ve
yaplmaldr.
ekil-15 Bir adet yakalama ucu direi
kullanan yaplar iin ayrlm

d

YKS

Referans
dzlem
Not: Yakalama ucunun tepesi izelge-1de verilen deerlerden yksek olmamaldr.
Toprak seviyesi, referans dzlem olarak kabul edilir.
ekil-16 Koruyucu a yntemi kullanlarak dz atl bir yap yzeyinde ayrlmam
YKS yakalama ucunun tasarmna bir rnek
Koruma as
Not : ekil-17.a ve ekil-17.bdeki tm yap yakalama ubuklarnn koruma
konileri iinde kalmaldr.
ekil-17 Koruyucu a yntemine gre yakalama ubuklar ile ayrlmam
YKSnin yakalama ucu tasarmna rnek
Referans
dzlemi

a
b

Koruma as

ekil-18.a letkenin bulunduu dzleme dik dey dzlem zerinde izdm

Koruma as

Koruma as
ekil-18.b letkenin bulunduu dey dzlemdeki izdm
Not : Yapnn tm korunan hacim iinde olmaldr.
ekil-18 Koruyucu a yntemine gre yatay bir iletkenle ayrlmam
YKSnin yakalama ucu tasarm rnei

R
2.3) Yuvarlanan kre yntemi
izelge-1e gre koruyucu a

ynteminin kullanlamad

durumlarda; yuvarlanan kre yntemi kullanlmaldr.
Bu yntemin uygulanmasnda, korunan hacmin hibir noktas;
yuvarlanan kreye temas etmiyorsa bir yakalama ucu sisteminin
kullanlmas

uygundur.
Yuvarlanan krenin yarap, izelge-1e gre YKSnin seilen
koruma seviyesi ile uyumlu olmaldr.
letken bir yldrm topu gibi hareket edebilme yeteneine sahip R
yarapl

kre, yerle temastaki bir nesneye, herhangi bir yapya veya
topraa dokunana kadar yapnn stnde ve evresinde dolatrlr
(yuvarlanr). Yuvarlanan krenin yapya dokunduu noktalara yldrm
arpabilir ve bu noktalarn bir yakalama ucu ile korumas

gerekir.
R
R
R
Yakalama ucu
R izelge-1e gre yuvarlanan kre yarap
Not : YKS yakalama ucu iletkenleri seilen koruma seviyesine uygun yarapl
yuvarlanan krenin dokunaca btn noktalara ve paralara tesis edilir.
ekil-19.a Yuvarlanan kre yntemine gre bir YKSnin yakalama ucu tasarm
R

1
2
3
4
5
6
h
ekil-19.b Yakalama ucu elemanlarnn genel dzenlemesi
ekil-19 Yuvarlanan kre yntemine gre bir YKSnin yakalama ucu tasarm ve
yakalama ucu elemanlarnn genel dzenlenmesi
1 Kafes iletkeni,
2 Kafes ubuu,
3 Kafes boyutu,
4 Yuvarlanan kre,
5 ndirme iletkeni,
6 Topraklama
elektrodu,
h Yakalama ucunun
yerden ykseklii,
Koruma as,
R izelge-1e gre
yuvarlanan krenin
yarap.
R izelge-1e gre yuvarlanan krenin yarap,
h
t
Kule, direk ve yakalama ucunun toplam ykseklii,
h Kule ykseklii.
ekil-20 Yuvarlanan kre yntemi kullanlarak bir kule
zerindeki YKSnin tasarm
h
h
t
R
2
1 Nota baknz,
2 Yap zerindeki direk,
R izelge-1e gre yuvarlanan krenin yarap.
Not: Taral alanlar yldrm arpmasna maruzdur ve izelge 1e gre
korunmas gerekir.
ekil-21 Girintili kntl bir yapda YKS'nin tasarm
R
R
R
1
1
Yapnn projeleri zerinde yuvarlanan kre yntemi
uygulanrken, gzden kaabilecek korunmam

bir
nokta veya bir blgenin kalmamasn

salamak iin
yap

her ynden gznne alnmaldr.
Bir YKS iletkeni tarafndan yaratlan korunan hacim,
iletken ile temastayken ve yapya uygulandnda
yuvarlanan krenin giremedii hacimdir.
O
1 Korunan hacim,
2 Referans dzlem,
R izelge-1e gre yuvarlanan krenin yarap,
OC Korunan alann yar genilii,
A Yatay yakalama iletkeni,
h
t
= h izelge-1e baknz,
h
t
Referans dzlemden yakalama iletkeninin ykseklii.
ekil-22 Yuvarlanan kre yntemine gre bir yatay yakalama iletkeninin koruduu
hacim ( h
t
< R ) (ekilde koruma hacminin sa yars gsterilmitir)
1
A
h
t
2
R
C
1 Korunan hacim,
2 Referans dzlem,
3 Yakalama ubuu,
R izelge-1e gre yuvarlanan krenin yarap,
h

,

h' izelge-1e gre yakalama ucu ykseklikleri,
h
t
Yakalama ucunun referans dzlemden ykseklii,
A Yatay yakalama iletkeni zerinde bir nokta,
B, C, B', C' Yuvarlanan kreye dokunma noktalar
ekil-23 Yuvarlanan kre yntemini kullanarak A noktasnda yakalama
ubuunun veya yatay iletkenlerin koruma hacmi (h
t
< R)
A
B
B'
C
C'
O
R
R
1
1
2
3
h
h'
h
t
1 ki paralel yatay iletkenli yakalama ucu veya iki yakalama ucu ubuuyla korunan blge,
2 Referans dzlem,
3 Tm korunan blge,
h
t
Referans dzlemden yakalama ucu iletkenlerinin ykseklii,
p Yuvarlanan krenin girme derinlii
h izelge-1e gre yakalama ucunun ykseklii
R Yuvarlanan krenin yarap,
d ki paralel yatay yakalama iletkeni veya iki yakalama ubuu arasndaki aklk
ekil-24 ki paralel yatay yakalama iletkeni veya iki yakalama ubuu
yardmyla korunan blge (R > h
t
)
R
h
t
p
1
3
1
2
d
h
t
= h
ekil-24deki yatay referans dzlem zerinde yer alan iki
paralel yatay YKS yakalama iletkeni arasndaki bolua
yuvarlanan krenin girme (nfuz etme) derinlii
p = R [R
2

(d/2)
2
]
1/2
bantsndan hesaplanmaldr. Girme derinlii
p < h
t
olmaldr.
ekil-24te grlen rnek

veya drt yakalama ubuu iin de
geerlidir. rnein, bir karenin kelerine ayn

h yksekliine sahip drt
dey ubuk yerletirilirse bu durumda, ekil-24teki d, drt ubuk
tarafndan ekillendirilen karenin kegenlerine karlk gelir.
Michael Faraday
1791-1867
ngiliz kimyac

ve fiziki
2.4) Kafes yntemi
Dz yzeylerin korunmas

amacyla,
aadaki koullar yerine getirilirse, kafesin
tm yzeyi koruduu kabul edilir:
i) Yakalama ucu iletkenleri:
- at

kenar hatlar,
- at

kvrmlar,
- atnn eimi 1/10u aarsa, at
mahyas, zerine yerletirilmi

ise;
ii) lgili yuvarlanan kre yarapndan
daha yksek seviyedeki yap

yan
yzeyleri, yakalama ular

sistemi ile
donatlm

ise;
iii) Yakalama ular

ann kafes boyutlar

izelge-1de
verilen deerlerden daha byk deil ise;
iv) Yakalama ular

sistemi a, yldrm akm

daima
en az iki farkl

metal yoldan topraa gidecek ekilde
yaplm

ve yakalama ucu sistemi tarafndan
korunan hacim dna hibir metal tesisin
tamayaca

ekilde dzenlenmi

ise;
v) Yakalama ucu iletkenleri olabilecek en ksa ve dz
yollar

izliyor ise.
ekil-25.a Dz atl bir yapda ayrlmam YKS
yakalama ucunun tasarm rnei
m Kafes boyutu
ekil-25.b Eik atl bir yapda ayrlmam YKS yakalama ucunun tasarm rnei
Not: Kafesin gz genilii izelge-1e uygun olmaldr.
ekil-25 Kafes yntemine gre ayrlmam YKS yakalama ucunun tasarm rnei
m
2.5) Yakalama ucu sistemi tipinin seilmesi
Tip seiminde aadaki bilgiler gznnde tutulmaldr:
- Ayrlm

bir YKS iin
basit ve kk boyutlu yaplar veya
byk yaplarn kk blmleri iin
ubuklardan oluturulmu

bir yakalama ucu sistemi
tercih edilir.
Ayrlmam

ubuklarn ykseklii, dorudan yldrm
arpma sklnda herhangi bir arta yol amamak iin
birka

metreden (2 m3 m) kk olmaldr. ubuklar,
YKSnin seilen koruma seviyesine ilikin yuvarlanan
kre yarapndan daha yksek yaplar iin uygun
deildir.
-

Gergin tellerden oluan bir yakalama ucu sistemi;
nceki tm durumlarda ve alak, yayvan yaplarda
a = yapnn boyu,
b = yapnn eni
olmak zere
a / b

4
tercih edilebilir.
-

Kafes biimindeki iletkenlerden oluan yakalama ucu
sistemleri, genel amalar iin uygundur.
a
b
3) ndirme iletkenlerinin tasarm
3.1) Genel: ndirme iletkenleri saysnn ve
yerlerinin seiminde, yldrm akmnn ok sayda
indirme iletkenleri zerine dalmas

durumunda,
bir atlama ve yap

iinde elektromanyetik bozulma
ortaya kma riskinin azalaca

dikkate alnmaldr.
ndirme iletkenlerinin mmkn olduunca eit
olarak yapnn evresi boyunca datlmas

ve
simetrik olarak yerletirilmesi gerekir.
Akm dalm

sadece indirme iletkenleri saysnn
ok olmas

ile deil, bunlar

balayan epotansiyel
ara balant

halka iletkenleri ile de iyiletirilebilir.
I
I / n
I
ndirme iletkenlerinin, bina iine denmi

hatlardan ve metal ksmlardan mmkn
olduu kadar uzaa denmesi nerilir.
-

ndirme iletkenleri
mmkn olduu kadar
ksa olmaldr
(endktans mmkn
olduu kadar kk
tutulmaldr), dt
di
) ( L u
L
= l
) ( L L l =
l
2
l
1
d
1
d
2
-

ndirme iletkenlerinin ve epotansiyel ara balant
halka iletkenlerinin geometrik olarak yerletirme
dzeninin gvenlik aklna etkisi vardr,
- Dar

sarkan ksmlar

bulunan yap

tesislerinde
gvenlik akl, insanlar zerine bir atlama olabilecei
riski de gz nnde tutularak hesaplanmaldr.
izelge-3 Koruma seviyesine gre indirme iletkenleri
arasndaki ortalama uzaklk
Koruma seviyesi Ortalama uzaklk, (m)
I 10
II 15
III 20
IV 25
-

ndirme iletkenleri arasndaki ortalama uzaklk,
izelge-3te verilen deerlere uygun olmaldr,
3.2) Ayrlm

YKSler iin indirme iletkenlerinin says
i) Yakalama ucu sistemi ayr

direkler

zerindeki (veya tek
bir direk zerindeki) ubuklardan meydana geliyorsa,
her direk iin en azndan bir indirme iletkeni gereklidir.
Direklerin metalden

veya aralarnda bal

takviye
eliklerinden yaplm

olmas

durumunda ek bir indirme
iletkenine gerek yoktur.
ii) Yakalama ucu sistemi gerilmi

iletkenlerden

(veya bir
tek iletkenden) meydana geliyorsa, her bir tel ucu iin
en az bir adet indirme iletkeni gereklidir.
iii) Yakalama ucu sistemi kafes

eklindeki iletkenlerden
meydana geliyorsa, her bir destek yaps

iin
en az bir adet indirme iletkeni gereklidir.
3.3) Ayrlmam

YKSler iin indirme iletkeni says
i) Yakalama ucu sistemi, bir adet ubuktan meydana
geliyorsa, en az iki adet indirme iletkeni gereklidir.
Yakalama ucu sistemi, birok

birbirinden ayr

ubuktan
meydana geliyorsa, her bir ubuk iin en az bir adet
indirme iletkeni gereklidir.
ii) Yakalama ucu sistemi gerilmi

iletkenlerden meydana
geliyorsa, her bir tel ucu iin en az bir adet indirme
iletkeni gereklidir.
iii) Yakalama ucu sistemi kafes eklindeki
iletkenlerden meydana geliyorsa,
korunan binann, evresi boyunca yaylm
en az iki adet indirme iletkeni gereklidir.
4) Topraklama sisteminin tasarm
4.1) Genel
Topraklama sistemi, tehlikeli adm ve dokunma
gerilimlerini nlemeye uygun bir yapda olmaldr.
Yldrm akmn, tehlikeli gerilim farklar

ortaya
kmakszn toprak iine datmak iin, topraklama
tesisinin ekli ve boyutlar, topraklama direncinin belirli
bir deere sahip olmasndan daha nemlidir. Kk
topraklama direnci

tavsiye edilir.
Yldrmdan koruma yaplan yerde, yapda tek bir ortak

topraklama sisteminin bulunmas

(rnein yldrmdan
koruma sistemi, alak gerilim sistemleri, iletiim
sistemleri) yararldr.
Topraklama sistemi, Madde 7-a2ye uygun olarak
kuaklanmaldr.
Topraklama sistemi iin A tipi ve B tipi olmak zere
iki farkl

dzenleme yaplabilir.
4.2) A tipi topraklama dzenlemesi
A tipi topraklama sistemi, ubuk veya gergi telli bir
YKS iin veya ayrlm

YKS iin uygundur.
Bu tip dzenleme, her bir indirme iletkenine bal

yatay veya dey topraklayclardan meydana gelir.
ndirme iletkenlerini aralarnda balayan halka
iletken toprak ile temasta ise ve uzunluunun %
80inden daha az ksmyla toprakta temas halinde
ise, A Tipi olarak adlandrlr.
A tipi topraklama sistemlerinde topraklayclarnn
says

en az iki

olmaldr.
A
4.3) B tipi topraklama dzenlemesi
B tipi topraklama sistemi, kafes eklindeki yakalama
ucu sistemleri ve ok sayda indirme iletkenli
YKSler iin tercih edilir.
Bu tip dzenleme, yapnn dnda bulunan ve
uzunluunun en az % 80i ile toprakla temas eden
halka topraklaycdan veya temel topraklaycdan
meydana gelir.
B
4.4) Topraklayclarn yerletirilmesi
Topraklayclarn yerletirildii derinlik ve eitleri;
korozyon, kuruma ve don etkilerinin en aza indirilecei,
bylece de topraklama direncinin kararl

olaca

ekilde
seilmelidir.
Dey topraklayclarn ilk metresinin, don koullarnda
etkisiz olduunun kabul edilmesi tavsiye edilir.
Salt kayalk arazi iin sadece B tipi topraklama
sistemleri tavsiye edilir.
Derin topraklayclar, topran zdirencinin artan
derinlikle azald, dk zdirenli toprak
tabakalarnn daha derinlerde ortaya kt

ve
topraklama elektrodunun ubuk topraklayc

olarak normal ekilde aklabildii durumlarda
zellikle etkili olabilirler. Eer beton demirleri
topraklayc

olarak kullanlyorsa, betonun
mekanik olarak atlamasn

nlemek zere
birbirleriyle balantlarnn zellikle zen
gsterilerek yaplmas

gerekir.
Not: n gerilmeli beton iinde, akan yldrm akmyla
ortaya kmas

mmkn olan izin verilmeyen mekanik
zorlanmalar dikkate alnmaldr.
YKS tasarmcs

ve YKS tesisats, topraklayclarn
uygun tiplerini semeli ve bunlar

yapnn giri

ve
klarndan ve toprak iindeki d

iletken ksmlardan
gvenli bir uzakla yerletirmelidir.
YKS tasarmcs

ve YKS tesisats, topluma ak
blgelerde tesis edilen topraklama tesislerinin
yaknnda tehlikeli adm gerilimlerinden koruyucu zel
nlemler almaldr.
e)

YKS tasarm
1) Genel

YKS tasarmna ilikin kurallara uyulmaldr.
D

YKS ve d

YKSnin yap

iindeki blmleri ve tesisler
ile balants, geni

lde bir i

YKSnin gerekliliini
belirler.
2) Gvenlik uzakl
D

YKS ile yapnn potansiyel dengelemesine bal

btn iletken ksmlar arasnda Madde 7-bde belirtilen
gvenlik uzakln

aan yeterli bir uzaklk bulunmaldr.
YKS
Yapnn iletken ksmlar

ve bunun iinde tesis edilmi

olan
dzenlerden baka, g

besleme sistemi ve iletiim
cihazlarnn iletkenleri de potansiyel dengelemesine

balanmaldr.
Gvenlik uzakl, Madde 7-bde verilen formlle
hesaplanabilir; burada k
c

deeri, indirme iletkenleri
arasndaki uzaklk 20 m kabul edilerek hesaplanmtr
(koruma seviyesi III).
ndirme iletkenleri arasndaki uzaklk 20 mden farklysa ve
simetrik tesislerde k
c

deeri Madde 11-g1e gre
yaplmaldr.
Gvenlik uzakl

dnin hesaplanmasndaki l

referans
uzunluu, potansiyel dengelemesinin ilk balant

noktas

ile yaklama noktas

arasndaki uzaklk olarak alnmaldr.
Beton demirleri gibi yapnn iletken ksmlarnn, doal
indirme iletkenleri olarak kullanld

yaplarda, bu doal
indirme iletkenlerine balant

noktas

referans noktas

olarak
alnmaldr.
-

Beton demirleri birbirleriyle bal

betonarme yap
tesislerinde,
-

elik iskeletli yap

tesislerinde,
- Edeer ekranl

yap

tesislerinde,
- Ayrlm

d

YKS olmas

durumunda,
potansiyel dengelemesi sadece toprak seviyesinde
yaplmaldr.
Sanayi tesislerinde, yap

tesisinin ve atnn iletken
ksmlar; genel olarak elektromanyetik ekranlama ve
doal indirme iletkeni olarak ve ayn

zamanda
potansiyel dengelemesi amacyla kullanlabilir.
Ahap veya tula yaplar gibi d

yzeylerinde iletken
ksmlar bulunmayan yaplarda, gvenlik uzakl

dnin
Madde 7-bye gre hesaplanmasnda l uzunluu iin,
en elverisiz arpma noktasndan, i

YKSye ilikin
potansiyel dengelemesinin indirme iletkeni ile
baland

noktaya kadar uzanan YKS iletkeni
boyunca mevcut olan toplam uzaklk kullanlmaldr.
s Ayrma akl
l d gvenlik aklna kar den uzunluk
d Gvenlik akl ( Madde 7-b )
ekil -26.a Ayrma akl s d
ekil-26.b Ayrma akl s < d
Not : Ayrma akl, gvenlik akl dnin zerine karlamadnda, en uzak
noktada balant yaplmaldr (ekil-26.b).
ekil-26 YKS ile metal tesisler arasndaki ayrma akl
s
l
05 Aralk 2009, Ankara
1 Metal radyatrler / stc,
2 Tula veya tahta duvar,
3 Istc,
4 Potansiyel dengeleme baras,
5 Topraklama sistemi,
6 ndirme iletkeninin topraklama sistemine balants,
7 Yldrm arpma noktas,
l d gvenlik aklna kar den uzunluk.
s
Ayrma aral: s d (Madde 7-bye baknz), (d = gvenlik akl )
ekil-27 Madde 7-bye gre referans noktasndan l uzaklndaki en istenmeyen
yldrm arpma noktasna gre gvenlik akl dnin hesab iin yntem
s
1
1
7
4
3
2
5
5
6
l
05 Aralk 2009, Ankara
1 atdaki metal cisim,
2 Balant iletkeni,
3 Beton duvarlardaki betonarme elii,
4 Yap iindeki iletken blm,
l d gvenlik aklna kar den uzunluk .
s
Ayrma akl s d, (d = gvenlik akl)
Not: Yapnn elik takviyesi epotansiyel referans olarak kullanlr.
ekil-28 Madde 4-a2ye gre betonarme bir yapdan Madde 7-bye gre gvenlik
aklnn hesabndan kullanlan l uzunluunun llmesine ilikin gsterili
1
4
l
s
3
2
Ayrma uzaklnn, incelenen tesisin tm uzunluu boyunca gvenlik
uzakl

dden daha byk tutulmas

mmkn deilse, potansiyel
dengelemesine ilikin referans balant

noktasndan en uzak noktada
bir baka potansiyel dengeleme balants

yaplmaldr.
Bunun iin, ya elektrik iletkenleri, gerekli gvenlik uzakl

elde edilecek ekilde denmeli, ya da elektrik iletkeni,
potansiyel dengelemesine ilikin referans balant

noktasna en uzak mesafedeki noktada YKS ile balanm

bulunan iletken bir ekran iine yerletirilmelidir.
Tesisatn YKS ile balants, potansiyel dengelemesine
ilikin referans balant

noktasnda ve buna en uzak
noktada yaplmsa, tm mesafe boyunca yaklam
koullarnn salanm

olduu kabul edilmelidir.
atlarn zerindeki iletkenler ve yakalama ubuklarnn
balantlar, atya, iletken olan veya olmayan
aratutucularla sabitletirilebilir. letkenler, duvarlar
yanmaz bir malzemeden yaplmsa, duvarlara da
sabitlenebilir.
ekil-29.a eik bir atnn mahyasndaki
yakalama ucu iletkeninin ve at indirme
iletkeninin yapl
ekil-29.b Koruyucu a yntemi
kullanarak baca korumas iin yakalama
ubuunun yapl
a
b
c
d
e

ekil-29.c Oluklarla balantl indirme

iletkeninin yapl
ekil-29.d ndirme iletkeninde deney ek
yerinin yapl ve yamur suyu borularna
balants
Uygun boyutlara rnekler;
a = 1 m d = 0,4 m g = 1 m j = 1,5 m
b = 0,15 m e = 0,2 m h = 0,05 m k = 0,5 m
c = 1 m f = 0,2 m i = 0,3 m
ekil-29 Eik atl bir yap zerinde YKS detaylarna rnekler
g
f
h
k
i
j
05 Aralk 2009, Ankara
Not: at parapeti zerindeki metal kaplama bir yakalama ucu iletkeni olarak
kullanlr ve YKSnin doal indirme iletkeni olarak kullanlan cephe
kaplamasnn elik taycsna balanr. a iin uygun deerler 0.8 ila 1.5m dir.
ekil-30 Yap atsnda doal bileenler kullanlarak YKSnin yapl
a
1
2
3
4
5
6
1 Bklgen iletken,
2 Balantlar (ekler),
3 T-balants,
4 Yakalama ucu iletkeni
tespit eleman,
5 Su geirmez geitten
YKSnin geii,
6 Balant

(ek).
Aadaki konular zel dikkat gerektirir:
-

Byk yap

tesislerinde YKS iletkenleri ile metal tesisatlar
arasndaki gvenlik uzakl

ounlukla gerekletirilemeyecek
byklktedir. Bu durum, metal tesisata yaplmas

gereken
ilave balantlar

gerektirir. Bunun sonucu olarak yldrm
akmnn bir ksm

bu metal tesisatlarn zerinden topraklama
tesisine akar.
-

Bu ksmi yldrm akmnn sonucu olarak, yapya ilikin
tesisatlarn ve yap

iindeki yldrmdan koruma blgelerinin
tasarm

srasnda, kinci Blme uygun olarak dikkate
alnmas

gereken elektromanyetik bozulma ortaya kar.
Bununla beraber bozucu etki, bu noktaya yldrm
arpmasndan ortaya kan bozucu etkiden belirgin bir ekilde
daha kk olmaldr. ekil-31, byk sanayi tesislerindeki i

indirme iletkenlerinin tasarmn

gstermektedir.
1
2
4
3
2
1
Not: Bir i kolonun betonarme elii, kolonun betonarme elii yakalama ucuna ve
YKSnin topraklama sistemine balandnda doal bir i indirme iletkeni olur.
Kolona yakn duyarl elektronik aygtlar iin, kolon yaknndaki
elektromanyetik ortama dikkat edilmelidir.
ekil-31 Endstriyel yaplarda i indirme iletkenleri
1 Su geirmez geitten geen YKS iletkeni,
2 Bir beton kolonda betonarme elii,
3 Beton duvarlarda betonarme elii,
4 Yap

temelinde betonarme elii -Temel
topraklayc.
atlarda, YKS ile elektrik tesisat

arasnda ounlukla,
gvenlik uzakl

dden daha kk olan bir ayrma
uzakl

s ile karlalr. Eer durum byle ise, ya
YKSnin veya elektrik iletkenlerinin baka bir yere
denmesi denenmelidir.
Yakalama ucu iletkenlerine uzakl, gvenlik uzakln

salamayan elektrik iletkenlerinin gzergahlarnn
deitirilmesi iin, elektrik tesisats

ile mutabakat
salanmaldr.
Eer elektrik hatlarnn gzergahlar

deitirilemiyorsa,
d

YKSye bir (epotansiyel) kuaklama (potansiyel
dengeleme) balants

yaplmaldr.
3) Kuaklama (potansiyel dengeleme) iletkenleri
Bu iletkenler, yldrm akmnn kendi zerlerinden geen
ksmn

zarara uramadan tayabilmelidir.
Bina iindeki metal tesisatla yapy

kuaklayan iletkenler
normal olarak yldrm akmnn nemsiz bir ksmn

iletirler. Bunlar, izelge-1e gre boyutlandrlmaldr.
Bina dndaki metal ksmlar

YKSye balayan
kuaklama iletkenleri normal olarak yldrm akmnn
nemli bir ksmn

tarlar. Bu iletkenler, yldrm akmna
dayanacak ekilde boyutlandrlmal

veya en kk
kesitleri izelge-6ya uygun olmaldr.
izelge-6 Yldrm akmnn byk blmn geiren kuaklama
iletkenlerinin malzemesi ve en kk kesitleri
Koruma dzeyi Malzeme Kesit alan (mm
2
)
Cu 16
Al 25 I ila IV
Fe 50
4) Darbe koruma dzenleri (DKD)
Bunlar, yldrm akmnn, bunlarn iinden akmas

beklenen
ksmna, zarara uramadan dayanabilmelidir.
Anma akm

iin aada verilen deerler kullanlabilir:
-

Bina iindeki elektrik tesisat

iin kullanlan DKD:
8/20 slik darbe akmnda I
n
10 kA

olmaldr.
Ekran kesiti 10 mm
2
den byk olan ekranl

kablolar iin,
eer bunlar her iki utan kuaklanmsa, DKD gereksizdir.
-

Bina iine giren elektrik hatlar

iin kullanlan DKD:
I
n

I
f
/ n'
olmaldr. Burada:
I
f

Hat boyunca akan ve blnen
yldrm akm

blm,
n' Hat iletkenlerinin toplam says.
Ekranlar

YKSye balanm

(kuaklanm) olan ve ekran
kesitleri en kk deerlerden daha byk olan ekranl

kablolar iin DKD gerekli deildir.
Not: Hat zerinden akan yldrm akm

aadaki
deerlerden byk ise, yaltm iin izin verilmeyen bir
scaklk artnn ortaya kmas

mmkndr:
I
f

= 8 A Ekranl

hatlar iin,
I
f

= 8

n' A' Ekransz hatlar iin.
Burada:
I
f

Ekran zerinden akan yldrm akm

(kA),
n' letkenlerin says,
A Ekran kesiti (mm
2
),
A' Her bir iletkenin kesiti (mm
2
).
DKD, hesaplanan yldrm akmna zarara uramadan
dayanabilmeli ve yldrm akmnn iletilmesi srasnda
artk gerilim asndan gerekli koullar

salamaldr
(DKD g

besleme iletkenlerine bal

ise, ebeke
kaynakl

akm

da sndrme yeteneine sahip olmaldr).
Bir yap

giriindeki DKD, ortaya kacak en byk darbe
gerilimi (ekil-32ye baknz), yaltmn darbe dayanma
gerilimi, baz alnm

olan yaltm seviyesi ve korunan
cihazlar iin izin verilen en byk darbe gerilimi ile
koordine edilmelidir.
Not: Gaz boalmal bir koruyucunun bir ucu ile potansiyel dengeleme baras
arasnda dorudan bir balant, seenek 1, tercih edilir.
ekil-32 Yap giriindeki alak gerilim datm kutusu iinde ve iletiim hatt
ana giriinde tesis edilen DKD rnei
L
N
PE
1
9
7
6
8
4
5
3
1
10
2
*
*
1 Korunacak aygta,
2 ekil-33e baknz
detay A,
3 Seenek 1
(tercih edilir),
4 Seenek 2
(iletiim hattnn
yaltlmas
istendiinde),
5 Gaz boalmal
koruyucular,
6 YKSnin
topraklama
sistemine,
7 Potansiyel
dengeleme
baras,
8 letiim hatt,
9 Elektrik besleme
hatt,
10 DKD,
* Varsa, iletiim
kablosunun iletken
ekran
Yap

giriindeki DKD, yap

iindeki iletkenleri, iletkenlere
gelebilecek ana darbe enerjisinden korumaldr.
En dk artk gerilimli DKD, yap

giriine tesis edilmelidir.
Eer bu yaplmamsa, yap

giriindeki DKD ile korunan
cihazn yaknndaki DKD arasna uygun bir alak geiren
filtre balanabilir.
Darbe bastrma dzeni olarak adlandrlan uygun bir alak
geiren filtre ile birleik byk artk gerilimli DKD, gerektii
takdirde korunan cihazn iine veya yaknna balanabilir.
letiim sistemlerindeki bir birleik DKD setinin doru olarak
alabilmesi iin, yap

giriindeki DKD ile korunan cihazn
iindeki veya yaknndaki DKD arasna bir seri empedans
balanabilir.
05 Aralk 2009, Ankara
L
1 Sigorta,
2 Alak geiren filtre (ebeke iin),
3 Alak geiren filtre (iletiim iin),
4 Seenek 1 (yalnzca TN-S sistemleri iin uygulanabilir),
5 Seenek 2 (yalnzca TN-S ve TN-C iin uygulanabilir),
6 Gaz boalmal koruyucu,
7 letiim hatt (varsa iletiim kablosunun iletken klf),
8 Elektrik besleme hatt,
9 Varsa PE iletkeni,
10 DKD,
* Varsa, iletiim kablosunun iletken ekran
R / L Diren / Endktans.
ekil-33 ekil-34n A detay Bir cihazn iine veya yaknna tesis edilmi darbe
koruma dzeni
1
N
PE
8
9
5
6
R
4
2
*
3
7
R/L
R/L
10
05 Aralk 2009, Ankara
d
1
Not 1: Bu rnekle, su borusu w ile, indirme iletkeni arasndaki s akl, gereken
gvenlik akl dden kk olduunda, bunlar arasnda bir st balantnn
gerektii kabul edilir
Not 2: Ar gerilimlerin saysal hesab iin Ek-D.2deki Durum Ie baknz
ekil-34 D duvarlarnda betonarme elii olmayan yaplar
oklu balant kullanlmadan tasarlanm iletiim tesisi rnei
h
U
2
U
1
s
l
w
1
2
Kvrlm iki iletkenli iletiim hatt,
Alak gerilim besleme hatt
(3 iletken : L1, N, PE ),
Alak gerilim besleme hatt
(2 iletken : L, N),
Takviyeli yaltml donanm, II snf donanm.
G
2
1 letiim sistemi,
2 Elektrik sistemi,
G
1
I snf

donanm (PE iletkenli),
G
2
II snf

donanm (PE letkensiz),
U
1
Su borusu ile elektrik sistemi
arasndaki gerilim,
U
2
letiim sistemi ile elektrik
sistemi arasndaki gerilim,
d
1
Su borusu ile G
2

cihaz

arasndaki
ortalama uzaklk, d
1

= 1 m,
h Yapnn ykseklii h

= 20 m,
l YKS indirme iletkeni ile metal
tesislerin paralel gitme uzunluu,
s Ayrma akl

(s > d),
w Metal su borusu veya baka bir
metal tesis,
d Gvenlik akl

(Madde 7-b).
05 Aralk 2009, Ankara
Not: Ar gerilimlerin saysal hesab iin Ek-D.2deki Durum IIye baknz
ekil-35 D duvarlarnda betonarme elii olan yaplar
oklu balant kullanlmadan tasarlanm iletiim tesisi rnei
Kvrlm iki iletkenli iletiim hatt,
Alak gerilim besleme hatt
(3 iletken : L1, N, PE ),
Alak gerilim besleme hatt
(2 iletken : L, N),
Takviyeli yaltml donanm, II snf donanm.
U
1
G
1
G
2
U
2
h
U
3
l
w
1 2
d
1
1 letiim sistemi,
2 Elektrik sistemi,
G
1
I snf

donanm (PE
iletkenli),
G
2
II snf

donanm (PE
letkensiz),
U
1
Su borusu ile elektrik
sistemi arasndaki gerilim,
U
2

,U
3
letiim sistemi ile
elektrik sistemi arasndaki
gerilim,
d
1
Su borusu ile G
2

cihaz

arasndaki ortalama uzaklk
d
1

= 1m,
h Yapnn ykseklii h =
20m,
l YKS indirme iletkeni ile
metal tesislerin paralel
gitme uzunluu,
w Metal su borusu veya
baka bir metal tesis.
Darbe gerilimine, ekranlama nlemleri ve doru kablo
denmesi ile de etki edilebilir.
DKD montaj, dier gerilim azaltma yntemlerinin yetersiz
kalmas

veya uygulanmalarnn zor olmas

durumunda
(rnein YKSye ilikin bakm masraflarn

ve sistemin

yanl

alma riskini azaltmak amacyla) yaplmaldr.
Elektronik dzenlerin alak gerilim beslemeleri iindeki
DKD daima, ar

akmda ama yapacak bir sigortadan
veya g

anahtarndan sonra balanmaldr.
Sigortalarn balanaca

dier bir yer, sigortann atmas

durumunda korunan dzenin enerjisiz kalmamas

iin,
DKD kdr.
DKD, ksa kuaklama iletkenleri ile potansiyel dengeleme
barasna balanmaldr.
DKD ve kuaklama balant

iletkenleri zerindeki gerilim
dmnn iki bileeni vardr:
DKD zerindeki gerilim dm

U
A
ve
kuaklama balant

iletkenleri zerindeki gerilim
dm

U
L

.
Bu iki gerilimin en byk deerleri ayn

anda ortaya kmaz.
Bununla birlikte her iki gerilimin toplam, akm tayan hat ile
potansiyel dengeleme baras

arasndaki, izin verilen en
byk darbe gerilimi U
max

dan daha kk olmaldr (ekil-

36ya baknz).
U
L
1 Gerilimli iletken,
2 DKD,
3 Alak gerilim sisteminde koruma topra (rnein, PE),
4 Topraklama sistemi,
5 Potansiyel dengeleme baras,
6 Yldrm akmnn bir bileeni.
ekil-36 Gerilimli iletkenler ile potansiyel dengeleme baras arasndaki darbe gerilimi.
(DKD tesis edildiinde), rnein hattn yapya giriinde
1
2
5
6
4
3
U
max
U
A
Elektrik ve elektronik dzenlerin imalatlar, cihazlarnn darbe
gerilimine kar

korunmasn

tasarlarken, darbe enerjisinin farkl

DKDler arasnda dalacan

gznne almaldr.
5) Korunan hacim dna taan elektrik dzenleri
Bir yapnn atsndaki anten direi yakalama ucu sistemine
balanmaldr. Koaksiyel anten kablosu kullanlmaldr.
Anten kablosu, btn dier besleme kablolarnn da bina
iine sokulduu veya potansiyel dengeleme barasna yakn
bir yerden yapya sokulmaldr. Anten kablosunun iletken
ekran

ana potansiyel dengeleme barasna balanmaldr

(ekil-37ye baknz). Ar

gerilimi azaltmak iin DKD, cihaz
zerine balanmaldr.
05 Aralk 2009, Ankara
8
ekil-37 Yakalama ubuu olarak direk kullanan, TV antenli
bir yapnn yldrmdan korunmasna rnek

4
1
2
3
5
6
9
10
11
12
l
13
7
1 Metal direk,
2 atnn mahyasndaki yatay yakalama
ucu iletkeni,
3 at

indirme iletkeni ve metal anten direi
arasndaki ek,
4 Anten kablosu,
5 Ana potansiyel dengeleme baras,
anten kablosunun metal ekran
bu baraya balanr,
6 Deney ek yeri,
7 TV,
8 Anten kablosu ve
elektrik
kablosunun
paralel giden yolu,
9 Elektrik kablosu,
10 Topraklama
sistemi,
11 inde DKD
bulunan ana
elektrik datm
kutusu,
12 Temel
topraklayc,
13 YKS iletkeni,
l d gvenlik
aklna kar
den uzunluk,

Koruma as.
Gvenli uzaklkta bulunmayan at

arasndaki elektrik
dzenleri, yakalama ucu sistemleri, at

arasndaki iletken
ksmlar ve kendi elektrik dzenlerinin iletken ekranlar

ile
izelge-6ya uygun olarak balanmaldr.
ekil-38, at

aralarnn iletken ksmlar ile yapnn elektrik
balantsna ve yakalama ucu sistemleri balanma
yntemine bir rnektir.
1 Yakalama ucu iletkeni,
2 Yaltkan malzemeden kapak,
3 Balant iletkeni,
4 Yatay yakalama ucu iletkeni,
5 Elektrik donanm,
6 Yapnn iletken elemanlarna balant eki.
Not: Mahfazal elektrik donanm; yakalama ucu sistemine ve Madde 4-a2ye uygun
bir yapnn iletken elemanlarna, yldrm akmnn byk bir ksmna dayanabilecek
metal kablo ekran zerinden balanr.
ekil-38 Yakalama sistemine balanm dorudan yldrm arpmasna kar korunmu
metal at blm
1
2
3
4
6
6
5
f) Elektrik ve mekanik kurallar
1) Elektrik Tasarm
Yldrmdan korunma tasarmcs, yap

ekline en uygun
YKS tipini (ayrlm

YKS, ayrlmam

YKS veya her
ikisinin kombinasyonu) semelidir.
Bir YKS tasarm

tamamlanmadan nce toprak zdirenci
kontrol edilmeli ve toprak zdirencinin mevsime gre
deiebilecei gz nne alnmaldr.
YKS iin temel tasarm yapldktan sonra, yapnn uygun
iletken ksmlarnn, YKSyi iyiletirebilecek veya YKSnin
belli bal

elemanlar

olarak etkili olabilecek blmlerinin,
YKSnin doal bileenleri olarak kullanlp
kullanlamayaca

incelenmelidir.
YKSnin doal bileenlerine ilikin elektriksel ve fiziksel zelliklerin,
kinci Blmde ngrlen minimum koullar

salad

konusunda
deerlendirme yapmak, yldrmdan korunma tasarmcsnn
sorumluluundadr.
rnein betonarme binalardaki bina demirlerinin, yldrmdan
koruma sisteminin iletkenleri olarak kullanlmas, titiz bir inceleme ve
korunan yap

iin yrrlkte olan yaplarla ilgili ulusal standartlarn
bilinmesini gerektirir.
Betonarme yaplarn bina demirleri, YKS indirme iletkenleri olarak
veya, yldrm akmnn ayrlm

bir YKSnin iletkenlerinden akmas

durumunda, yldrmn yapnn iinde meydana getirecei
elektromanyetik alanlarn azaltlmas

iin iletken bir ekran olarak
kullanlabilir. Bu son YKS tipi, zellikle iinde oka elektrik ve
elektronik tesisatn bulunduu yap

tesislerinde korumay

kolaylatrabilir.
Doal bileenler iin ngrlen minimum koullara uygunluu
salamak amacyla, indirme iletkenleri iin, uyulmas

zorunlu
uygulama kurallar

gereklidir.
2) Mekanik Tasarm
Yldrmdan korunma tasarmcs,
elektrik tasarmnn
tamamlanmasndan sonra,
binann mekaniinden sorumlu
yetkililerinden mekanik tasarm
konusunda bilgi almaldr.
Malzemelerin doru seimi, hem korozyon riskini
snrlandrmak asndan hem de estetik grn

asnda ok nemlidir.
YKSnin eitli ksmlarnn en kk boyutlar

izelge-

2, izelge-5, izelge-6 ve izelge-7de verilmitir.
izelge-2 Yakalama ucu sistemlerindeki metal levhalarn
ve metal borularn en kk kalnlklar
Koruma seviyesi Malzeme t kalnl [mm]
Fe 4
Cu 5 I ila IV
Al 7
izelge-5 YKS malzemesinin en kk kesitleri
Koruma
seviyesi
Malzeme
Yakalama ucu
(mm
2
)
ndirme iletkeni
(mm
2
)
Topraklama
balants (mm
2
)
Cu 35 16 50
Al 70 25 - I ila IV
Fe 50 50 80
izelge-6 Yldrm akmnn byk blmn geiren kuaklama
iletkenlerinin malzemesi ve en kk kesitleri
Koruma dzeyi Malzeme Kesit alan (mm
2
)
Cu 16
Al 25 I ila IV
Fe 50
izelge-7 Yldrm akmnn kk blmn geiren kuaklama
iletkenlerinin malzemesi ve en kk kesitleri
Koruma dzeyi Malzeme Kesit alan (mm
2
)
Cu 6
Al 10 I ila IV
Fe 16
YKS elemanlar

iin kullanlacak malzemeler, izelge-4de gsterilmitir.
Kullanma yeri Korozyon
Malzeme Ak
havada
Toprak
iinde
Beton
iinde
Dayanm
Aadakiler ile
artar
Aadakiler
ile
elektrolitiktir
Bakr
- Som
- rgl
- Kaplanm
-Som
-rgl
-Kaplanm
__
Birok
malzemeye
Kar
-Yksek
konsantrasyonlu
klorrler
-Kkrt bileenleri
-Organik
malzemeler
__
Scak
galvanizli
elik
- Som
-rgl
-Som Som
Asitli
topraklarda bile
iyi
__ Bakr
Paslanmaz
elik
-Som
-rgl
-Som
__ Birok
malzemeye kar
znm
klorrler ieren su
__
Alminyum
-Som
-rgl
__ __ __ Baz esasl
etkileyiciler
Bakr
Kurun
-Som
-Kaplanm
-Som
-Kaplanm
__
Yksek
konsantrasyonlu
slfatlar
Asitli topraklar Bakr
izelge-4 YKS malzemeleri ve kullanma koullar
ubuk ve kelepe gibi dier elemanlar ulusal standartlara
uygun olarak seilebilir. Yldrmdan koruma tasarmcs,
YKSnin uygunluunu salamak asndan, bu gibi
bileenlerin scaklk artlarn

ve mekanik zorlanmalarn

belirlemek zorundadr. En kk byklklerin seilmesi

durumunda, bu bileenlerin ar

yklenmeleri nlenir.
izelge-5, izelge-6 ve izelge-7de verilen boyutlardan ve
malzemelerden farkllklar olduu takdirde, yldrmdan
korunma tasarmcs

veya yldrmdan korunma tesisats,
seilmi

olan yldrmdan korunma snf

iin nc

Blmde verilmi

olan yldrm boalmasna ilikin elektrik
parametrelerini kullanarak boalma koullar

altnda YKS
iletkenlerindeki scaklk artlarn

tespit etmeli ve bunlar, bu
sonulara uygun olarak boyutlandrmaldr.
Elemanlarn baland

yzey iin, bunun yanc

olmas

veya dk bir erime noktasna sahip olmas

gibi
nedenlerden dolay, kuvvetli bir scaklk art

nemli ise,
daha byk iletken kesitleri seilmeli veya, rnein daha
uzun ara tutucular kullanmak veya yanmaya kar

dayankl

tabakalar demek gibi, baka gvenlik
nlemleri dikkate alnmaldr.
YKS tasarmcs, korozyon tehlikesi altnda bulunan
btn blmleri ve uygun nlemleri tespit etmelidir.
YKSye korozyon etkisi, ya malzeme boyutlarnn
bytlmesiyle veya korozyona dayankl

elemanlarn
kullanlmasyla, ya da dier korozyona kar

koruma
nlemlerinin alnmasyla azaltlabilir.
YKS tasarmcs

ve YKS tesisats, iletkenlerden
geen yldrm akmnn oluturduu elektrodinamik
kuvvetlere dayanacak ve bundan baka, ortaya kacak
scaklk deiikliklerinden kaynaklanan iletken uzama
ve ksalmalarna izin verecek iletken sabitleyici
ksmlar

ve tutucular

belirlemelidir.
3) D

YKSnin tasarmna rnekler
ekil-45de d

YKSnin tasarmna rnekler verilmitir.
Kesikli izgi btn resimlerde YKSnin doal iletkenini
ifade etmektedir.
05 Aralk 2009, Ankara
Deney ek yeri,
YKSnin doal bileenleri, rnein oluklar.
a
b
c
d
e
ekil-45 Yaplar iin d YKS tasarm rnekleri
Balant (ek),
YKS iletkenleri,
Yakalama ularnn ve indirme iletkenlerinin benzer
tasarmlar; YKS iletkenlerinin mesafesi daima, izelge-

1 ve izelge-3de seilmi

olan yldrmdan korunma
snf

iin verilen deerlere uygun olmas

kouluyla, yap

tesislerinin her eidi iin kullanlabilir.
Testere dii eklinde ats

olan bir binann d

YKS
tasarm

ekil-39daki rnee uygun olabilir.
A Deney ek yeri.
ekil-39 Testere dii biimli at yapsnda YKS rnei
A
g) Tasarm Hesaplar
1) k
c

katsaysnn hesaplanmas
(k
c

: ndirme iletkenleri zerindeki akm dalm katsays)
Akm dalm katsays

k
c

, izelge-15 ve ekil-41, ekil-42de
gsterildii zere,
1) ndirme iletkenlerinin ve halka iletkenlerin yerine ve saysna (n),
2) Ara balanty

salayan halka iletkenlerine,
3) Yakalama ucu sisteminin tipine ve
4) Topraklama tesisinin tipine
baldr.
izelge-15 k
c

katsays

deerleri
ndirme iletkenleri Toprak seviyesinde Toprak seviyesinde
ara balant

yaplmam

ara balant

yaplm
Topraklama sistemi tipi
ubuk topraklayc

1

1
erit topraklayc

1

ekil-41'e baknz
A

1

ekil-42'ye baknz
c
h
n Toplam indirme iletkeni says,
c En yakn indirme iletkeninden uzaklk,
h Halka iletkenler arasndaki aklk.
ekil-41 Kafes yakalama sistemi ve B tipi topraklama sistemi durumunda
k
c
katsaysnn deerleri
3
c
h
c
2 , 0 1 , 0
n 2
1
k + + =
h
n
h
3
h
2
h
1
h
4
c
s
c
d
6
s
d
3
t
s
C
c
c
.
h
c
. 2 , 0 1 , 0
n 2
1
k
1
+ + =
1 , 0
n
1
k
2
C
+ =
01 , 0
n
1
k
3
C
+ =
n
1
k
4
C
=
n
1
k k
4 m
C C
= =
ekil-42
Kafes yakalama ucu
sistemlerinde ini

iletkenlerini birbirine
balayan halka ve B tipi
topraklama sistemi iin
k
c

katsaysnn deerleri
Bu bant, indirme iletkenleri arasndaki uzaklk 20 m ise geerlidir.
Not:

Aralarnda bal

betonarme elikleri bulunan betonarme yaplar ve elik iskeletli yaplarda veya edeer
ekranlama

zellikli yaplarda, tesislerin YKSden

aklna ilikin kurallar normal olarak salanr.
k
i
: YKSnin

seilen koruma dzeyine
bal

katsaydr (izelge-8),
k
c
: Geometrik boyutlara bal

katsaydr
(ekil-3, ekil-4, ekil-5),
Tesislerin YKSden

akl: Epotansiyel

kuaklamann salanamad

yerlerde,
tehlikeli kvlcmlardan kanlmas

iin, YKS ile metal tesisler arasnda ve hatlar ile d

iletken
blmler arasnda s ayrma akl, d gvenlik aklndan olabildiince byk olmaldr.
(m) .
k
k
k d s
m
c
i
l =
k
m
: Ayrma malzemesine bal

katsaydr
(izelge-9),
l: Tesislerin YKSden

aklnn dikkate
alnaca

noktadan, en yakn potansiyel
dengeleme barasna

kadar indirme
iletkeni boyunca uzunluktur (m).
a
izelge-8 k
i

katsays

deerleri
Koruma dzeyi k
i
I 0,1
II 0,075
III ve IV 0,05
izelge-9 k
m

katsays

deerleri
Malzeme k
m
Hava 1
Kat

0,5
2) Bina dnda bulunan iletken ksmlardaki ve
bina tesisine sokulan iletkenlerdeki
ksmi yldrm akmlar
Topraa doru giden bir yol zerinde bulunan yldrm
akm; topraklama tesisinin, bina dndaki iletken
ksmlarn ve bina iine giren iletkenlerin bir blmne,
dorudan veya DKD zerinden dalr.
Yldrm akmnn bina dnda bulunan herbir

iletken
ksmdan akan I
f

akm

bu iletkenlerin saysna,
bunlara ilikin edeer topraklama empedansna ve
topraklama tesisinin edeer topraklama empedansna
baldr.
1 1
f
Z .Z n
Z.I
I
+
=
Z Topraklama tesisinin edeer topraklama
empedans

(izelge-16),
Z
1
Bina dndaki iletken ksmlar ile hatlarn
edeer topraklama empedans

(izelge-16)
n
1

Bina dndaki iletken ksmlarn veya hatlarn
toplam says,
I Koruma snfna kar

den yldrm akm.
Not: n
1

in hesaplanmasnda telefon hatlar

gz nne
alnmamaldr.
Eer hatlar ekranlanmamsa

veya metal borular iinde
denmemise, her iletken I
f

/n' ne kar

den bir ksmi
akm aktr. Burada n', bu hatlarn iindeki iletkenlerin
toplam saysdr.
izelge-16deki parametreler (koruma snf, toprak
zdirenci) bilinmiyorsa, I
f

ksmi akm

iin aadaki
formle gre bir yaklak deer hesaplanabilir :
1 f
n / I . 5 , 0 I =
izelge-16 Topran zdirencine gre Z ve Z
1
edeer
topraklama empedans deerleri
Koruma seviyeleri ile ilgili
edeer topraklama empedans Z []

[.m]
Z
1
[]
I II III-IV
100 8 4 4 4
200 13 6 6 6
500 16 10 10 10
1000 22 10 15 20
2000 28 10 15 40
3000 35 10 15 60
3) Kablo klfnn en kk kesiti
Aktif iletkenlerle bir kablonun ekran

arasnda, ekrandan
akan ksmi yldrm akmndan kaynaklanarak ortaya
kan ar

gerilim, malzemeye ve ekrann boyutlarna,
ayn

zamanda da kablonun uzunluuna ve yerine
baldr.
Kablonun herhangi bir koruma balants

gerektirmeyecei en kk ekran kesiti A
min

(mm
2
):
c
6
c c f
min
U
.10 l . . I
A =
I
f
Ekran zerinden akan ksmi yldrm akm (kA),

c
Ekrann zdirenci (m),
l
c
Kablo uzunluu (m) (izelge-17),
U Kablonun darbe dayanma gerilimi (kV) (izelge-18)
izelge-17 Ekranlama durumuna gre gz nne alnacak
kablo uzunluu
Ekran durumu l
c
[.m] zdirenli toprakla
temasta
l
c
8

Havada veya topraktan ayrlm
l
c
: Yap ile en yakn
topraklanm ekran arasndaki
uzaklk
izelge-18 Farkl anma gerilimlerinde kablo
yaltmnn darbe dayanma
gerilimleri (kV)
Anma gerilimi, kV U
c
, kV
0,05
5
0,22 15
10 75
15 95
20 125
4) Dar

tam

ksmlar

bulunan bina tesisleri
Bu durumunda, metre cinsinden s ayrma uzakl,
s [metre]

> 2,5 + d [metre]
kouluna uygun olmaldr. Burada d, Madde-

7bye gre
hesaplanan, metre cinsinden gvenlik akldr.
2,5 m deeri, bir insann yukar

doru uzatlm

elinin
parmak ularnn yerden yksekliine kar

der
(ekil-44).
s
2,5 m
l
s Madde 7-bye gre ayrma uzakl,
l d gvenlik aklna kar den uzunluk.
Not: Elini kaldrm kiinin boyu 2,5 m olarak alnmtr.
ekil-44 Yapnn kmal ksm iin YKS tasarm
YKSye

ilikin bir hat iindeki evrimler, yapnn
duvarlarna doru ark oluturabilecek ve bu ekilde
zararlara yol aabilecek yksek endktif

gerilim
dmleri ortaya karabilir.
Eer YKS evrimlerine ilikin noktalarda, ekil-1e gre
Madde 6-b4 (son paragraf) ve Madde 7bde iletkenlerin
uzaklklar

iin ngrlen koullar yerine getirilmemise,
bina boyunca dorudan bir hat ekimi ngrlmelidir.
D

YKSnin

Yapl