Οι υποστηριχτές του γεωκεντρικού και ηλιοκεντρικού

συστήματος και ποια η συνεισφορά του Γαλιλαίου

Τι είναι ιστορία της Φυσικής;

Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση γεγονότων, είναι πολύ σημαντικό να

απαντήσουμε το ερώτημα τι είναι ιστορία της φυσικής.
Η ιστορία της φυσικής για την εγκυρότητα ενός επιστημονικού
παραδείγματος και η αποδοχή του δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την
μεθοδολογία που χρησιμοποιούμε στη φυσική.
Μπορούμε να ταυτίσουμε την ιστορία της φυσικής με την κοινωνιολογία της
επιστήμης. Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε ένα γεγονός στην ιστορία
της φυσικής πρέπει πρώτα

- Να ξεχάσουμε την σημερινή γνώση και να ζήσουμε όσο γίνεται τις συνθήκες
που έζησαν οι διάφοροι φυσικοί της εξεταζόμενης εποχής –Τι επιστημονική
γνώση υπήρχε
-Σε ποιο επιστημονικό παράδειγμα άνηκε ένας φυσικός
-Τυχόν σημειώσεις που κράτησε ένας φυσικός θα μας βοηθήσει να
κατανοήσουμε τον τρόπο σκέψης του
-Ποιες ήταν οι κοινωνιολογικές συνθήκες, ποιες οι σχέσεις με πολιτικά,
θρησκευτικά άτομα και
-Αλληλοσχέτηση γεγονότων

Φυσικά μπορούν να υπάρξουν και άλλα ερωτήματα απλά ο στόχος εδώ είναι
να απαντήσουμε τα σημαντικότερα από αυτά.

Φιλοσοφικές απόψεις για το γεωκεντρικό σύστημα

Η αντίληψη για το κέντρο του σύμπαντος ξεκίνησε από τους αρχαίους

έλληνες.
Η υποστήριξη για το γεωκεντρικό σύστημα ξεκίνησε από τον Πλάτωνα που
διατυπώνει τη θεωρία των ομόκεντρων σφαιρών.
Στο έργο του «Τίμαιος» διατυπώνει τη θεωρία ότι το αστρονομικό σύστημα
περιέχει δύο ομόκεντρες σφαίρες που αναπαριστάνουν το ζεύγος ουρανού και
γης. Τα άστρα είναι στερεωμένα στην ουράνια σφαίρα ενώ ο ήλιος, η σελήνη
και οι υπόλοιποι πέντε πλανήτες κινούνται πάνω στην ουράνια σφαίρα.
Πίστευε ότι τα ουράνια σώματα είναι «τέλεια» και εκτελούσαν κίνηση σε
κύκλο.
Παρόλο ότι για μας σήμερα θεωρούνται μέγα λάθος η άποψη του Πλάτωνα,
είναι σημαντικό να δούμε τις συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή εκείνη.
Πολύ σημαντικό να αναφέρουμε ότι δεν υπήρχαν τα κατάλληλα μέσα για
αστρονομικές παρατηρήσεις. Κατά την άποψη μου ήταν ένα σημαντικό βήμα
ώστε να ξεκινήσει δημιουργική σκέψη για τους επόμενους φιλοσόφους
φυσικούς.
Στα έργα του πρότεινε τη μετάβαση από τις απλές παρατηρήσεις της κίνησης
των ουράνιων σωμάτων στη χρήση των μαθηματικών και κυρίως της
γεωμετρίας για την ερμηνεία των ουράνιων φαινομένων. Τα μαθηματικά θα
μπορούσαν να φανερώσουν τις ακριβείς θέσεις και τις κινήσεις των ουράνιων
σωμάτων, καθώς οι εμπειρικές παρατηρήσεις του ουράνιου θόλου ήταν ικανές
να παραπλανήσουν τον αστρονόμο. Τις πιο πάνω απόψεις του Πλάτωνα
μπορούμε να τις χαρακτηρίσουμε πολύ πρωτοπόρες για την εποχή εκείνη
όπου η επιστημονική γνώση ήταν σχεδόν ανύπαρχτη.
Ο Αριστοτέλης, μαθητής του Πλάτωνα, στο βιβλίο του «Περί Ουρανού»
κατασκευάζει ένα σύστημα όπου σε κάθε πλανήτη εκχωρείται ένας αριθμός
σφαιρών ομόκεντρων με τη Γη. Οι σφαίρες είναι συνολικά 55,
περιστρέφονται γύρω από άξονες που ο προσανατολισμός τους έχει διάφορες
κατευθύνσεις. Επίσης η Γη είναι το κέντρο του σύμπαντος και ότι είναι
ακίνητη. Γύρω της περιστρέφεται το σφαιρικό σύμπαν από την ανατολή προς
τη δύση.
Παρόλα αυτά οι έλληνες αστρονόμοι διαπίστωσαν ότι υπήρχε μια ομάδα
πλανητών που παρουσίαζαν αποκλίσεις από το Αριστοτελικό σύμπαν.
Κάποιοι πλανήτες όπως η Αφροδίτη έδειχναν να εκτελούν αναδρομική κίνηση
ενώ άλλοι αύξαναν οι μείωναν την ταχύτητα τους. Βλέπουμε εδώ ότι από την
αρχαιότητα ξεκίνησε η αποδοχή μιας θεωρίας ή συστήματος έστω και αν αυτό
παρουσίαζε αποκλίσεις και αυτό συνέβαινε για δύο βασικούς λόγους, πρώτον
το όνομα , η φήμη που είχε ένα πρόσωπο, του έδινε τον πρώτο λόγο και η
απουσία ενός καλύτερου επιστημονικού συστήματος που να μπορεί να
εξηγήσει τα παραδείγματα του παλιού προτύπου με περίπου ή καλύτερη
ακρίβεια και να εξηγεί αν είναι δυνατόν περισσότερα φαινόμενα.
Στη συνέχεια ο Ίππαρχος και ο Πτολεμαίος προσπαθούν να βελτιώσουν το
αριστοτελικό σύστημα με πρόσθετες γεωμετρικές κατασκευές που
περιλάμβαναν τους γνωστούς επικύκλους. Έτσι δημιούργησαν ένα
βελτιωμένο αριστοτελικό σύστημα που πρόβλεπε με ικανοποιητική ακρίβεια
σε ποιο μέρος του ουρανού θα βρισκόταν κάποιος πλανήτης σε δεδομένη
χρονική στιγμή. Οι νέες επιτυχίες μετέτρεψαν την νέα θεωρία σε δόγμα.

Υποστηριχτές του ηλιοκεντρικού συστήματος

Ο πρώτος που διατύπωσε με σαφήνεια την ηλιοκεντρική θεωρία ήταν ο

Αρίσταρχος. Τοποθέτησε τη γη ως τον τρίτο πλανήτη από τον ήλιο. Οι
πλανήτες περιφέρονται γύρω από τον ακίνητο ήλιο σε ανεξάρτητες κυκλικές
τροχιές. Υποστήριξε ότι οι απλανείς αστέρες και ο ήλιος παραμένουν
ακίνητοι. Σωστά προβλέπει ότι η Γη έχει διπλή κίνηση, η πρώτη είναι η
ημερήσια περιστροφή περί τον άξονα της και η δεύτερη ήταν η ετήσια
περιφορά περί τον ήλιο. Επίσης οι πλανήτες διαγράφουν τις τροχιές τους
γύρω από τον ήλιο. Η θεωρία του Αρίσταρχου παρόλο που έδινε με απλότητα
εξήγηση σε όλα τα προβλήματα της αρχαιότητας δεν κατόρθωσε να
επιβληθεί.
Ο λόγος που έμεινε η θεωρία του Αρίσταρχου στο περιθώριο για αιώνες
οφειλόταν για θρησκευτικούς λόγους και στο γεγονός ότι το Πτολεμαϊκο
σύστημα παρα ότι δεν μπορούσε να ερμηνευσει κάποια φαινόμενα έδινε
μεγαλύτερη ακρίβεια σε κάποιους υπολογισμούς των πλανητών. Η θρησκεία
την εποχή εκείνη ακολουθούσε δογματικά τη βίβλο όπου μέσα στη βίβλο
ερμήνευαν ένα κομμάτι της ότι η Γη ήταν το κέντρο του σύμπαντος .
Καταργούσε επίσης τη διάκριση της γήινης φθαρτής ουσίας και την άφθαρτη
ουσία των άστρων. Ένας άλλος σημαντικός λόγος ήταν ότι οι επιστήμονες
κύρους που ήταν ο Αριστοτέλης, ο Ίππαρχος, ο Πτολεμαίος κ.α
Μετά από 1700 χρόνια ο Νικόλαος Κοπέρνικος παρουσίασε της αλήθειες
της ηλιοκεντρικής θεωρίας του Αρίσταρχου. Ο Κοπέρνικος αν και υποστήριζε
την θεωρία του Αρίσταρχου εντούτοις ήταν προσκολλημένος στον κανόνα του
Πλάτωνα για την ομοιόμορφη κυκλική κίνηση και επίσης χρησιμοποίησε
γεωμετρικές κατασκευές που περιείχαν κύκλους επηρεαζόμενος από τον
Πτολεμαίο.
Ο Κοπέρνικος βοήθησε στην αναβίωση του ηλιοκεντρικού συστήματος αλλά
πάλι δεν οδήγησε στην ανατροπή του παλιού γεωκεντρικού συστήματος γιατί
1.) η θεωρία του Πτολεμαίου εξηγούσε με περισσότερη ακρίβεια τις
πλανητικές θέσεις και 2.) ερχόταν σε αντίθεση με τις δογματικές αντιλήψεις
των θρησκευτικών κύκλων.
Παρά τις αντίξοες συνθήκες ο Γαλιλαίος είναι αυτός που θα αναλάβει
δράση και να υποστηρίξει με επιχειρήματα το ηλιοκεντρικό σύστημα.

Κοινωνιολογικό καθεστώς

Στην Ευρώπη οι θεολόγοι ήταν τα άτομα που είχαν το δικαίωμα να έχουν

την ευθύνη διαχείρισης του χώρου των ιδεών για την κοσμολογία. Το χώρο
αυτό των ιδεών επιτρέπονται να τον διαχειριστούν και οι φιλόσοφοι αρκεί να
μην έρχονται σε αντίθεση με αυτά που υποστήριζαν οι θεολόγοι. Είναι
σημαντικό να αναφέρουμε ότι οι θεολόγοι υποστήριζαν αριστοτελικές
απόψεις λόγω του ότι συμβάδιζαν με τα αποσπάσματα της βίβλου.
Στήριξη του ηλιοκεντρικού συστήματος από το Γαλιλαίου

Το τηλεσκόπιο βοήθησε τον Γαλιλαίο να μελετήσει τους πλανήτες και να

εξάγει τα συμπεράσματα του. Κακώς σήμερα μας μαθαίνουν ότι ο Γαλιλαίος
εφεύρε το τηλεσκόπιο. Το τηλεσκόπιο το κατασκεύασαν πρώτοι τρεις
ολλανδοί το 1608. Ζήτησαν από την κυβέρνηση να τους κατοχυρωθεί η
ευρεσιτεχνία για το τηλεσκόπιο αλλά η αίτηση τους απορρίφθηκε γιατί δεν
θεωρήθηκε σημαντική εφεύρεση.
Η τεράστια συμβολή του Γαλιλαίου ,το κύρος που απέκτησε στη πορεία και
το ότι ήταν ο πρώτος που βελτίωσε το τηλεσκόπιο και κατασκεύασε φακούς
που έφερναν τα μακρινά αντικείμενα πιο κοντά
Οδήγησαν σε αυτή τη διαστρέβλωση της ιστορίας της φυσικής.
Ο Γαλιλαίος παρατήρησε ότι η σελήνη δεν ήταν τέλεια όπως υποστήριζαν οι
Αριστοτελικοί αφού είχε στην επιφάνεια της βουνά και κρατήρες. Επίσης
παρατήρησε ότι ο Δίας είχε τέσσερεις δορυφόρους. Αυτό έλυνε το δίλλημα
του Κοπερνίκειου συστήματος πως η σελήνη μένει κοντά στη γη αφού
κινείται, αντίθετα οι Αριστοτελικοί είχαν να απαντήσουν και στα δυο
ερωτήματα. Η παρατήρηση ότι η Αφροδίτη παρουσιάζει φάσεις όπως η
σελήνη ήταν ένα ακόμη πρόβλημα για τους Πτολεμαϊκούς αφού αποτελούσε
απόδειξη περιφοράς γύρω από τον ήλιο. Επιβεβαίωσε με τη χρήση του
τηλεσκοπίου ότι η λαμπρότητα του Άρη και της Αφροδίτης άλλαζαν
επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις του Κοπέρνικου.

Δυο σοβαρά προβλήματα του Ηλιοκεντρικού συστήματος

1.) Η τεράστια ταχύτητα της γης θα δημιουργούσε φυγόκεντρη δύναμη

τόσο μεγάλη που όλα τα σώματα που δεν είναι στερεωμένα πάνω της
θα εκτινάσσονταν μακριά.
2.) Η ίδια αυτή κίνηση θα υποχρέωνε όλα τα σώματα που είναι μετέωρα ή
προσωρινά αποσπασμένα από τη Γη να μένουν πίσω σε σχέση με το
έδαφος

Για το πρώτο ερώτημα ο Γαλιλαίος δεν μπόρεσε να το αντικρούσει γιατί δεν

υπήρχε μια επαρκή θεωρία για τη βαρύτητα.
Το δεύτερο ερώτημα το αντιμετώπισε εξηγώντας την έννοια της αδράνειας.
Πρότεινε ένα νοητό πείραμα για να εξηγήσει αυτή την έννοια. Υπέθεσε ότι αν
αφήσουμε μια πέτρα από την κορυφή ενός καταρτιού ενός πλοίου που
κινείται σταθερά τότε θα πέσει στη βάση του καταρτιού.
Με βάση αυτή την έννοια κατάφερε να ερμηνεύσει την διατήρηση της ομαλής
κυκλικής κίνησης των ουράνιων σωμάτων χωρίς τη δράση δύναμης.
Ο Γαλιλαίος προσπαθούσε να διατυπώσει τις θεωρίες του κάνοντας
πειράματα. Όπως αναφέρει, η διατύπωση των νόμων με μαθηματική μορφή
θα οδηγούσε σε ποσοτικές μετρήσεις που θα μπορούσαν να ελέγξουν την
εγκυρότητα των νόμων. Εδώ βλέπουμε τον Γαλιλαίο να εφαρμόζει μια νέα
μεθοδολογία που ερχόταν σε αντίθεση με τις απόψεις του Αριστοτέλη που
έλεγε ότι η επιστήμη είναι θεωρία, είναι φιλοσοφία. Κατάφερε μέσα από
μαθηματικές προτάσεις να περιγράψει τα χαρακτηριστικά της κίνησης.
Ο Γαλιλαίος εισήγαγε μια νέα μεθοδολογία που έχει επιρεάσει την εξέλιξη
της επιστήμης. Θεώρησε την άποψη του Αριστοτέλη ως υπόθεση που έπρεπε
να ελέγξει την αλήθεια της. Έλεγξε της αλήθεια της υπόθεσης εκτελώντας
πείραμα το οποίο έπρεπε να επαληθεύει την υπόθεση μέσα από τα φυσικά του
μεγέθη χρησιμοποιώντας μαθηματικά και μετρήσεις των μεγεθών. Επίσης
βοήθησε στο να αφυπνιστεί σε μεγάλο βαθμό ο κόσμος από το δογματισμό
της θρησκείας που θεωρούσε ως αλήθεια της φύσης αυτό που αναγράφεται
στη βίβλο και προσπάθησε με διπλωματικό τρόπο να πεισει τους
θρησκευτικούς κύκλους ότι η επιστήμη δεν είναι απειλή αλλά ένας άλλος
τρόπος να μελετήσουμε τα φαινόμενα του θεού.

Πηγές

Η Εξέλιξη των ιδεών στις φυσικές επιστήμες, Τόμος Α , Κώστας Γαβρόγλου

Από internet

1.) http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/9.pdf
2.) http://sfrang.com/historia/important/html/Galileo.htm
3.) http://users.sch.gr/apouliassis/Galileo/galileo-new.pdf
Γεωργίου Ευαγόρας