Rudnik olova i cinka Brskovo - tihi ubica grada

Definicija Problema
Rudnik olova i cinka Brskovo , kod Mojkovca,
poeo je sa radom 1976. godine i sa malim
prekidima bio je u eksploataciji do 1991. godine
Od poetka rada pa do konanog prekida
proizvodnje flotacijska jalovina je deponovana
na jalovitu koje je formirano zapadno od grada,
izmeu naselja i desne obale rijeke Tare.
Jalovite zauzima povrinu od oko 19 ha i na
njemu je odloeno oko 2 mil. m3 jalovinskog
materijala.

Dno jalovita se nalazi izmeu 793 mnm i 797 mnm.

Kapacitet jalovinog prostora je sukcesivno poveavan
sa poveanjem visine brane, koja je najprije izvedena do
visine 801,5 mnm, zatim do 805,0 mnm, i zavrno do
visine 807,5 mnm.
Sa prekidom rada rudnika ostalo je do krune nasipa
nezapunjeni prostor od oko 475 000 m3. Polovina tog
prostora, u periodu veih padavina je zapunjena
atmosferskim vodama, upotrebljenim otpadnim
vodama grada a poelo je i zatrpavanje otpadnim
materijalom
Prema ranijim podacima deponovani jalovinski materijal sadri: olovo 0,20 %, cink 0,30 - 0,40 %;
bakar 0,10 %; gvoe 4 - 5 % u piritu; sumpor 10 - 12 % i druge metale: antimon, kadmijum,
ivu, molibden, srebro i zlato u neodreenim promilima

NEPOVOLJNI UTICAJI JALOVITA NA IVOTNU SREDINU

Eventualni poremeaji u stabilnosti brane, koji bi mogli imati za
posljedicu odnoenje odloenog materijala iz jalovita u rijeku Taru;
Procjeivanje muljevite i tene faze odloenog materijala kroz dno i
bone strane jalovita i njihovo disponiranje u rijeku Taru;
Ulijevanje u jalovite i akumuliranje
u njemu nepreienih
upotrebljenih otpadnih voda Mojkovca, i njihovo neposredno ili
posredno oticanje u rijeku Taru;
Odlaganje komunalnog vrstog otpada na jalovitu;
Akumuliranje u jalovitu povrinskih voda koje dotiu sa urbanog
prostora Mojkovca i magistralnog puta i njihovo procjeivanje kroz
odloeni materijal sa mogunou konanog oticanja u rijeku Taru;
Zagaivanje vazduha sa prainom podignutom sa gornje povrine
jalovita

Resavanje problema:
PROJEKAT SANACIJE I REKULTIVACIJE
Kao posledica ugroenosti ivotne sredine - vode, tla, flore, faune, vazduha,
uticaj na zdravlje stanovnitva, izazvana postojanjem jalovita, I sa namjerom
da se konano rijei ovaj problem, povjerilo je Graevinskom fakultetu u
Podgorici izradu glavnog projekta sanacije i rekultivacije jalovita.
Pored Graevinskog fakulteta, kao nosioca realizacije ovog projekta, na izradi
podloga i na istranim radovima i kao podprojektanti, ukljueni su:
JU Institut za razvoj i istraivanja u oblasti zatite na radu, Podgorica Zavod za
rudarstvo, geologiju i ekologiju
JU Centar za ekotoksikoloka ispitivanja Crne Gore, Podgorica
Republiki hidrometeoroloki zavod, Podgorica
JU Republiki zavod za geoloka istraivanja, Podgorica
GEOS d.o.o, Podgorica

REZULTATI ISTRANIH RADOVA OBAVLJENIH DO 2004.GOD

Provedeni istrani radovi su obuhvatili:

geodetske radove,
geoloko-geotehnika istraivanja i ispitivanja,
hidrometrijska mjerenja i obradu klimatolokih podataka
ispitivanja kvaliteta voda, sastava sedimenata u povrinskim
tokovima i deponovanog materijala u jalovitu i kvaliteta kanalisanih
otpadnih voda
PRETHODNO NAVEDENIM RADOVIMA ODREENI SU:
prostorne dimenzije jalovita i zapremina odloenog materijala,
geoloke i hidrogeoloke karakteristike tla na lokalitetu deponije,
oblik i dimenzije depresije u jalovitu i koliine tenosti u njoj,
geotehnike karakteristike deponovanog materijala,
kvalitet povrinske vode u jalovitu i vode u jalovinom materijalu
kvalitet procjedne vode u pijezometrijskim buotinama izvedenim izvan
jalovita,
osobine vode i sedimenata u rijeci Tari i njenim pritokama, uzvodno i
nizvodno od jalovita,
koliine i kvalitet kanalisanih otpadnih voda Mojkovca, koje se ulivaju u
jalovite,
nalazita i svojstva materijala koji bi se mogao koristiti za pokrivne slojeve

DOPUNSKI ISTRANI RADOVI

Obavljeni u toku 2005. godine od firme VODNI ZDROJE, Prag

Cilj radova:

Preciziranje i dopuna postojeih podataka o jalovitu

Sadraj radova:

Ispitivanje sastava mulja

Provjera koliina mulja koji bi se trebao stabilizovati
Ispitivanje kvaliteta povrinske vode i vode iz mulja
Ocjena rizika kod isputanja povrinske vode iz jalovita u Taru
Poluindustrijska proba solidifikacije

U odnosu na rezultate prethodno obavljenih istraivanja 2004. godine

konstatovano je:

koliine akumulisane povrinske vode su iste,

koliine mulja su priblino iste, iako se ni ovim ispitivanjima nisu mogle pouzdano
definisati koliine mulja koje e se solidifikovati,

kvalitet povrinske vode se bitno ne razlikuje, dok je preciznije odreen kvalitet vode
iz buotina u mulju.

KONCEPCIJSKO RJEENJE
SANACIJE I REKULTIVACIJE JALOVITA RUDNIKA OLOVA I CINKA U MOJKOVCU

Posmatrano hronoloki sanacija i rekultivacija jalovita sadri sledee osnovne radove:

(1) Spreavanje ulivanja upotrebljenih otpadnih voda grada Mojkovca

i ulivanja povrinskih
atmosferskih voda sa gradskog podruja i sa magistralnog puta Kolain-Mojkovac-Bijelo Polje u
jalovite.
(2) Kontrolisano isputanje povrinske vode iz jalovita u rijekuTaru.
(3) Stabilizacija jalovinskog mulja
(4) Zapunjavanje depresionog lijevka u jalovitu.
(5) Izrada zavrne pokrivke.
(6) Izrada kanalizacione mree za odvoenje voda od padavina sa povrine jalovita i vode iz drenanog
sloja
(7)Privoenje korisnoj namjeni saniranog jalovita

Aktivnost 1. - SPREAVANJE ULIVANJA UPOTREBLJENIH OTPADNIH VODA GRADA MOJKOVCA

Put

I
ULIVANJA POVRINSKIH ATMOSFERSKIH VODA SA GRADSKOG PODRUJA I SA MAGISTRALNOG PUTA
KOLAIN-MOJKOVAC-BIJELO POLJE U JALOVITE
uga

Put

Jar

Ju{ kovi

}a

Pot ok

Put

Pu
t

Ul i ca F i l i pa @ur i } a

Ju{

kov

i}

a Po
t ok

GORWI MOJKOVAC

Ul

. Du

{ ana
Tom
ovi

Tr

gQ

}a

ubo
mi

ra

Bak
o~a

DJE^ JI

VRTI ]

[ KOLA

Tr g

Q ubomi
r a Bako~a

DOM NARODNOG
ZDRAVQ A

GORWI
MOJKOVAC

OSNOVNA [ KOLA
,,DRAGAN JOVANOVI ] ,,

Jalovi{te Tailings
Impoundment
MOJKOVAC
Ul .\ ur a \ uki } a

Magi st
r al

ni Put
Kol a{
i n - Bi
jel

o Poq e

Ul .Voji sl ava [
} epanovi } a

Ul

.Mi

l o{

vi }
jano
a Dam

MOJKOVAC

MOSTI NE
NAT
DRVNO I NDUSTRI JSKI KOMBI
,,VUKMAN KRU[ ^ I ] ,,MOJKOVAC

Ri

jeka

Rud

ni

ca

Put

TRAF OSTANI CA

MOTEL

Shema kanala za upotrebljene i atmosferske vode

u zoni jalovita
Shema kanala za upotrijebljene vode Mojkovca

Granica PPOV - ograda

(Border of the WWTP - fence)

Interne saobracajnice

Ulaz - kapija
(Entrance - gate)

(I nternal roads)
DN 50 - voda za pice
(drinking water)

or
dolazni kolekt
DN 500 sewer)
(incom ing

DN 150 - interna kanalizacija

(internal sewer)

(Aeration tank - I phase)

PPOV Mojkovac Druga faza

- OSNOVA R = 1 : 200

Kompresori

Naknadna talonica I faze

Aracioni bazen I faze
Razdelna komora

Presa za mulj
(Sludge press)

(Blowers)

DN 200 - otpadna voda

(wastewater)

(Secondary clarifier - I phase)

Tretman mulja
(Sludge tretament)

(Distribution chamber)
Mehanicki tretman (crpna stanica, reetke,
merni kanal i peskolov)
(M echanical treatment - pumping station,
screens, flowmeter and grit chamber)
DN
DN 200 - mulj
(sludge)

(Anaerobic - anoxic tank, II B phase)

DN

20

20

)
lja dge
mu slu
ak ss
vi rplu
0 - (su

-o
tp
(w ad
ast na
ew vo
ate da
r)

Interne saobracajnice
(I nternal roads)
DN 150 - cevovod komprimovanog vazduha
(compressed air pipeline)

aht meraca protoka

(Flowmeter manhole)

Anaerobni - anoksicni bazen II B faze

DN 200 - mulj u recirkulaciji

(recirrculated sludge)
e)

DN 150 - interna kanalizacija

(internal sewer)

-v
(su iak
rp m
lu ulj
ss a
slu
dg

0
20
N

Raspodelna komora
(Distribution chamber)

DN 200 - otpadna voda

(wastewater)

DN 200 - otpadna voda

(wastewater)

Ispust u rijeku Taru

(Discharge into Tara river)

(Anaerobic - anoxic tank, II B phase)

Komandna zgrada

Bazen za hlorisanje
(Chlorination tank)

(Command building)

Naknadna talonica II faze

Aracioni bazen II A faze
(Aeration tank - II A phase)

(Secondary clarifier - II phase)

da
vo r )
na ate
ad w
tp ste
-o a
00 (w

Granica PPOV - ograda

(Border of the WWTP - fence )

Anaerobni - anoksicni bazen II B faze

Crpna stanica precicene vode (opciono)

(Treated water pumping station - optional)

Crpna stanica za mulj

(Sludge pumping station)

DN 200 - mulj
(sludge)

DN 50 - voda za pice
(drinking water)

Pristupni put
(Access - egress road)

SHEMA SISTEMA ZA PRECISCAVANJE OTPADNIH VODA

WWTP Mojkovac,
Second phase
- LAYOUT Scale 1 : 200

Aktivnost 2. - KONTROLISANO ISPUTANJE POVRINSKE VODE IZ JALOVITA U RIJEKU TARU.

Uslov za isputanje vode u rijeku Taru je :

Zadovoljiti normu Kvaliteta isputene vode, to se
postie odgovarajuim razreenjem, tj. odnosom
koliine isputene vode i proticaja u rijeci Tari i /ili
djeliminim tretmanom isputene vode.
Vrijeme isputanja : april - maj

COLLECTING (OVERFLOW) MANHOLE

808.0

PUMP STATION

808.0
20.0

807.0
806.0

20.0

340.0
20.0

60.0

60.0

20.0

20.0

60.0

LONGITUDINAL SECTION OF
SYSTEM FOR EMPTYING WATTER

806.0

805.0

16.67

16.67 16.67

806.0

60.0

806.85
806.55

20.0

520.0

804.0

60.0

803.0

25.00

801.0

800.0
799.0

50.0 50.0 50.0 50.0 50.0 50.0

802.0

801.0

185.0

802.0

801.50
801.00
800.50

WATTER LEVEL 07.06.2004.

800.7
15.0
15.0
30.0

EXISTING SEWER

798.0

160.0

10.0

10.0
15.o

25.0
20.0

1000

797.75
796.75

797.0
796.0

20.0

20.0

NEW SEWER

795.0
794.0
793.0

794.75
793.75

793.9

1000

OUTLET

794.75
793.75

794.53
793.53

793.6

240

791.0

45.0

10.0

260.0

262.4

270

280

290

300

305.5

793.75

793.71 800.75

793.66 799.25

793.61 798.50

793.56 795.45

793.53 794.95

796.42

796.53

796.64

796.75

Terrain Level
Pipe Bottom Level

I=0.5 %, L=43 m

793.75

20.00

10.00

0.00

Channel Slope

I=1.1 %, L=260 m
30.00

I=1.1 %

30.0

790.50
790.10

790.10

Station(m)

RIVER
TARA
792.80

792.0

SISTEM ZA EVAKUACIJU AKUMULISANE VODE

Aktivnost 3. STABILIZACIJA JALOVINSKOG MATERIJALA

Cilj: Poboljanje fiziko mehanikih svojstava mulja V= 450 500 000 m3

LEGENDA:

G'

G
816.00

Deponija jalovine; jalovina rudnika olova i cinka, muljevitog sastava. Cine je u osnovi praina i sitni
pijesak, pomijeani sa vodom, sive boje.

Tijelo brane; nasut materijal, uglavnom aluvijalnog porijekla. Sastavljen je od ljunka, pijeska, praine i
krupnih valutaka razlicitog sastava.

Aluvijalni nanos; ljunak, pijesak i krupni obluci, uglavnom od krecnjaka i pjecara. Mogu se izdvojiti dvije
zone; gornja od ljunka i krupnih valutaka i donja od pijeska i sitnijeg ljunka, djelimicno zaglinjena.
Nevezani sediment, intergranularne poroznosti i dobro vodopropustan.

Terasni sedimenti; pijesak, ljunak i krupni valutci, mjestimicno vezani u konglomerat. Propustne stijene,
nevezane i poluvezane, mjestimicno zaglinjene, intergranularne poroznosti i dobro vodopropusne.

Sedimenti paleozoika; kompleks razlicitih sedimenata, dominiraju kriljci i pjecari a prisutni su i

konglomerati, krecnjaci i dolomiti. kriljave stijene, slabo okamenjene, ubrane i izrasjedane,
vodonepropusne. Propusne su u povrinski degradiranoj zoni.

816.00

814.00

814.00

812.00

812.00

A-A'

810.00
808.00

B-8

B-22

(806.35)

(806.01)

B-B'

C-C'

B-6

B-7

B-18

(806.78)

(806.54)

(806.35)

810.00
808.00

B-21
(806.09)

Inenjerskogeoloke granice; utvrdene i pretpostavljene

806.00

806.00
B-13
(806.32)

804.00

804.00

800.00

799.55

797.28

796.00

802.00

801.05

798.00

Nivo podzemne vode

800.00

798.00
796.00

795.24
794.01

794.00

794.09

794.00

792.00

792.00

790.00

790.00

788.00

788.00

786.00

786.00

784.00

784.00

782.00
780.00

Istrana buotina
803.12

Folija

802.00

780.00

778.00

778.00

776.00

A-A'
Razmatrane alternative stabilizacije
mulja :

782.00

776.00

B-B'

C-C'

- dreniranje muljevitog jalovinskog materijala,

- zamjena muljevitog materijala pjeskovito-ljunkovitim ili drugim materijalom

- hemijska stabilizacija mulja mjeanjem mulja sa odreenim aditivima

Usvojeno reenje : Hemijska stabilizacija (solidifikacija) sa dodavanjem krea u koliini od

oko 6%. Predviena je fazna realizacija koja e omoguiti eventualne korekcije u postupku
solidifikacije

Aktivnosti 4 i 5. - ZAPUNJAVANJE DEPRESIONOG LIJEVKA

U JALOVITU I IZRADA ZAVRNE POKRIVKE.

VEGETACIONI SLOJ, 1.0 m

DRENANI SLOJ, 0.3 m
SLOJ SOLIDIFIKOVANOG MATERIJALA

KOSINA ISPOD
MAGISTRALNOG
PUTA
ZATRPANA
DEPRESIJA
POSTOJECI NASIPBRANA

POSTOJECA
FOLIJA
RANIJE
STABILIZOVANA
JALOVINA

HEMIJSKI
STABILIZOVANI MULJ

Aktivnosti 5. - IZRADA ZAVRNE POKRIVKE.

PRESJEK A-A
VEGETACIONI SLOJ, 1.0 m
DRENANI SLOJ, 0.3 m
SLOJ SOLIDIFIKOVANOG MATERIJALA
ZATRPANA DEPRESIJA

HEMIJSKI STABILIZOVANI MULJ

UGRAENI MATERIJALI :

Zatrpavanje depresije sa lokanim izravnanjem masa materijala 93 000 m3

Solidifikovani izolacioni sloj

Drenani ljunani sloj

51 500 m3

52 000 m 3

Zavrni pokrivni sloj od pjeskovito ilovaastog materijala

175 000 m3

Aktivnost 6. Izrada kanalizacione mree za odvoenje voda od padavina sa povrine jalovita i vode iz
drenanog sloja

Dodatne aktivnosti:
Recommendations for a pilot treatment system for acid mine drainage (AMD) for the Brskovo and Zuta Prla
mines, Mojkovac Municipality, Montenegro

Aktivnost 7 - PRIVOENJE KORISNOJ NAMJENI SANIRANOG JALOVITA

Ideja: OD DOMA ,,TIHOG UBICE DO TURISTICKE DESTINACIJE

Promjena percepcije kod predstavnika medija

Promjena imidza kod lokalniog stanovnistva, na nivou zemlje i regiona

kroz promotivne dogadjeje I stvarenje novih proizvoda

Izazov Sjevera:

Vracanje kajakastva na Taru

Rafting I promotivne aktivnosti

Definisanje vizije: Metamorfoza

Borko Vulikic,
borko.vulikic@undp.org

United Nations Development Programme

Montenegro
http://www.undp.org.me/

Hvala na paznji.