Kogeneracja w energetyce przemysowej i komunalnej

Tadeusz J. CHMIELNIAK
Gerard KOSMAN
Wojciech KOSMAN
Instytut Maszyn i Urzdze Energetycznych
Politechnika lska, Gliwice
44-101 Gliwice, ul. Konarskiego 18
tel.: 32 237-11-15, fax: 32 237-26-80
e-mail: chmielniak@rie5.ise.polsl.gliwice.pl

MODERNIZACJA ELEKTROCIEPOWNI PRZY DUYM ZUYCIU ELEMENTW

KOTW I TURBIN PAROWYCH
MODERNIZATION OF COMBINED HEAT AND POWER PLANT WITH HIGH
WEAR OF COAL FIRED BOILERS AND STEAM TURBINES
Streszczenie. W pracy przedstawiono projekt modernizacji elektrociepowni z kotami i
turbinami parowymi przez dostawienie turbiny gazowej. Porwnano rne konfiguracje
technologiczne z turbin gazow, przewidywane do zastpienia czci instalacji wglowej z
wyeksploatowanymi urzdzeniami. W analizie termodynamicznej do porwnania
rozpatrywanych ukadw zastosowano metod entalpow i entropow.
Summary. The project of retrofitting a coal fired cogeneration plant by installation of gas
turbine module is presented in the paper. Different plant configurations are proposed,
analysed and compared. Thermodynamic analysis of proposed solutions is being performed
with using enthalpy as well as entropy based methods.
1. Wprowadzenie
Jednym z kierunkw modernizacji istniejcych konwencjonalnych elektrociepowni
opalanych wglem jest zainstalowanie turbiny gazowej i kota odzyskowego. Decyduj o tym
korzystne charakterystyki termodynamiczne, ekonomiczne i ekologiczne ukadw gazowych.
Czsto jest tak, e czon gazowy zastpuje cz instalacji wglowej. Takie rozwizanie jest
stosowane do modernizacji elektrociepowni z wyeksploatowanymi urzdzeniami, tzn. w
warunkach duego zuycia eksploatacyjnego gwnych elementw istniejcych kotw i
turbin parowych.
Rozpatrzmy dla przykadu elektrociepowni przedstawion w sposb uproszczony na rys
1. Elektrociepownia pracuje w ukadzie kolektorowym. Dwa koty OP-120 (oznaczenie K-1 i
K-2 na rys.1), kocio PO-140 (K-4) oraz kocio OP-230 (K-5) mog cznie wyprodukowa
610 t/h pary o parametrach nominalnych 8.9 MPa i 500 oC.
Zbiorcze wyniki bilansu elektrociepowni dla stanu istniejcego podano w tabeli 1.
Turbiny TG-3 i TG-4 pracuj z moc maksymaln. Strumienie pary wieej s rwne
wartociom maksymalnym 190 i 180 t/h. Poniewa czny strumie pary wieej jest rwny
610 t/h do turbin TG-1 i TG-2 mona doprowadzi po 120 t/h pary.

Instytut Techniki Cieplnej

Politechnika lska w Gliwicach

51

Chmielniak T.J., Kosman G., Kosman W.: Modernizacja elektrociepowni przy duym zuyciu ...

Tabela 1
Bilans masowy i cieplny EC dla stanu obecnego

TG-1
TG-2
TG-3
TG-4

Strumie pary Moc elektryczna Strumie pary Ciepo

wieej [t/h]
[MW]
upustowej [t/h] [MW]
120
16
90
56
120
16
90
56
190
24
168
109
180
29.5
156.5
98
610
85.5
320

Turbiny TG-1 i TG-2 (na rys. 1 oznaczone jako TG-1,2) s turbinami kondensacyjnoupustowymi o mocy nominalnej 24 MW. S to maszyny osiowe, akcyjno-reakcyjne,
dwukadubowe z jednostrumieniow czci NP. Kada turbina posiada 5 nieregulowanych
upustw pary dla regeneracji. Z wylotu czci WP turbiny wyprowadzono upust regulowany
pary do wymiennikw technologicznych. Para pobierana z upustu regulowanego turbin TG-1
i TG-2 jest kierowana do kolektora niskiego cinienia.
Turbina TG-4 jest maszyn akcyjn, jednokadubow, przeciwprn. Turbina posiada 3
upusty nieregulowane do podgrzewania wody zasilajcej. Para wylotowa z turbiny kierowana
jest do wymiennika ciepowniczego oraz odgazowywacza.

K-1

K-2

K-5

K-4

kolektor WPr

TG-3

Reg WP

TG-4

Reg WP

Reg NP

Reg WP

TG-1,2

kolektor NP

Odg 150

Odg 105

Odg 105
B

Rys. 1. Uproszczony schemat cieplny EC - stan wyjciowy

52

Centrum Doskonaoci OPTI_Energy

www.ise.polsl.gliwice.pl/centrum

Kogeneracja w energetyce przemysowej i komunalnej

2. Zaoenia i sformuowanie problemu modernizacji EC

a). Przedmiotem rozwaa jest modernizacja istniejcej EC. Pracujce w EC maszyny i
urzdzenia s w znacznej mierze wyeksploatowane. Przeprowadzona ocena stanu
technicznego kotw i turbin parowych wykazaa duy stopie zuycia eksploatacyjnego
gwnych elementw. W przypadku turbin s to: wirniki, kaduby i zawory.
b). Celem modernizacji EC jest:
- zaspokojenie potrzeb w zakresie zapotrzebowania na ciepo,
- poprawa efektywnoci pracy (obnienie kosztw produkcji energii elektrycznej i ciepa),
- spenienie kryteriw ekologicznych (spenienie obowizujcych norm ochrony
rodowiska i ograniczenia uciliwoci EC dla otoczenia),
- zapewnienie zakadanego (oczekiwanego) czasu dalszej bezpiecznej pracy maszyn i
urzdze.
c). Proponowanym kierunkiem modernizacji technologicznej EC jest zainstalowanie turbiny
gazowej i kota odzyskowego do istniejcego ukadu parowego z turbinami ciepowniczymi.
Czon gazowy zastpi cze instalacji wglowej z wyeksploatowanymi urzdzeniami.
d). Przyjmuje si zaoenie o maksymalnie moliwym wykorzystaniu istniejcych moduw
modernizowanej elektrociepowni (maszyn, urzdze i aparatury). Proponuje si wykorzysta
te moduy technologiczne, ktre speniaj przyjte kryterium trwaoci (zapewniaj zaoony
czas dalszej eksploatacji).
e). Elektrociepownia powinna speni nastpujce zapotrzebowanie na ciepo (zakadany stan
perspektywiczny):
- w ciepej wodzie
170 MW
- w parze technologicznej 80 MW
f). Rozwaane s trzy warianty dalszej eksploatacji EC. W kolejnych wariantach modernizacji
oczekiwany czas pracy (to) jest odpowiednio rwny:
a. 80 000 godzin,
b. 110 000 godzin,
c. 150 000 godzin.
g). Punktem wyjcia do opracowania szczegowych zaoe modernizacyjnych jest
znajomo wyjciowego stanu technicznego rozpatrywanego ukadu. W przypadku
analizowanej elektrociepowni stan ten opisuj:
- sprawno caego ukadu i poszczeglnych jego czci,
- stopie spenienia kryteriw ochrony rodowiska,
- stopie zuycia eksploatacyjnego gwnych elementw i zwizany z tym pozostay czas
pracy elementw (tpi) i caej maszyny (tp).
h). Pozostay czas pracy tp kotw i turbin naley porwna wartoci oczekiwan to. Jeeli
oszacowany czas dalszej eksploatacji jest mniejszy od oczekiwa uytkownika naley:
- wymieni ca maszyn,
- wymieni element (elementy),
- podj dziaania zmierzajce do zmniejszenia tempa zuycia eksploatacyjnego
elementw.
W przeprowadzonych badaniach uwzgldniono dwa podstawowe procesy zuycia
eksploatacyjnego elementw: pezanie materiau w czasie pracy ustalonej oraz zmczenie
Instytut Techniki Cieplnej
Politechnika lska w Gliwicach

53

Chmielniak T.J., Kosman G., Kosman W.: Modernizacja elektrociepowni przy duym zuyciu ...

niskocykliczne w czasie zmian obcienia. Wyduenie czasu pracy kota lub turbiny mona
uzyska poprzez zmniejszenie tempa zuycia zmczeniowego lub pezaniowego.
3. Prognozowanie pozostaego czasu pracy turbin
3.1. Przyjte zasady oceny stanu wyjciowego elementw turbin [3,6]

Podstawow wielkoci opisujc dotychczasowe, ustalone warunki pracy kota lub

turbiny jest dotychczasowy czas pracy (td). Jeeli w czasie pracy ustalonej mona
wyrni kilka poziomw temperatury pary wieej, to
n

t d = t di

(1)

i =1

gdzie: tdi - dotychczasowy czas pracy elementu przy temperaturze Ti,

Najczciej nie znamy przebiegu czasowego temperatury pary wieej przed turbin w
czasie pracy ustalonej w caym okresie dotychczasowej eksploatacji. Utrudnia to podzia
czasu td na odcinki tdi.

W zwizku z powyszym przyjmujemy, e w czasie td element pracowa w staej

temperaturze rwnej temperaturze nominalnej Td = T0 i dla takich warunkw liczymy
dotychczasowe zuycie pezaniowe Zt
Zt =

td
tB

(2)

gdzie:
c - maksymalne naprenie wyznaczone z uwzgldnieniem pezania materiau,
tB0 - maksymalny czas pracy przy danym napreniu c i temperaturze T0,
okrelny na podstawie charakterystyki pezania tB = f(T,c)

Jeeli w czasie pracy ustalonej mona wyrni kilka poziomw temperatury i napre,
to zuycie od pezania, zgodnie z regu liniowej kumulacji uszkodze podlega
zsumowaniu.

Podstawow wielkoci opisujc dotychczasowe warunki uruchamiania turbiny jest

dotychczasowa liczba rozruchw (Nd). Bardzo wan informacj jest podzia cakowitej
liczby rozruchw na rozruchy ze stanu:
- zimnego
- Nd,z
- ciepego
- Nd,c
- gorcego
- Nd,g

Do kadej wyrnionej grupy rozruchw wyznaczenia si ekwiwalentne naprenie

maksymalne max i ekwiwalentn amplitud napre dla caego cyklu zmian
obcienia.

Dotychczasowe zuycie zmczeniowe ZN jest rwne:

ZN =
i

N di
N Ai

(3)

gdzie: NA - liczba cykli do pojawienia si pierwszych pkni, wynikajca z

charakterystyki zmczeniowej materiau NA = f().
54

Centrum Doskonaoci OPTI_Energy

www.ise.polsl.gliwice.pl/centrum

Kogeneracja w energetyce przemysowej i komunalnej

Cakowite dotychczasowe (aktualne, wyjciowe) zuycie elementu Zo jest sum zuycia

pezaniowego i zmczeniowego
Z0 =

td
N
+ di
t B0
i N Ai

i = z, c, g

(4)

Okrelenie cznego zuycia wywoanego zmczeniem oraz pezaniem pozwala oceni

obliczeniowy stopie utraty trwaoci, a nastpnie wyznaczy pozostay czas pracy turbiny.
3.2. Pozostay czas pracy elementw turbin

Problem prognozowania pozostaego czasu pracy elementw turbin rozpatrywano bardzo

szczegowo w pracach [3 - 6]. Na podstawie reguy liniowej kumulacji uszkodze, cakowite
zuycie elementu Zc mona przedstawi w postaci sumy aktualnego (dotychczasowego)
stopnia zuycia Z0 oraz zuycie pozostaego (przyszego) Zp
Zc = Zo + Zp = Zo + ZNp + Ztp

(5)

gdzie:
Ztp, - pozostae (przysze) zuycie pezaniowe
Z tp =

tp

(6)

tB

ZNp, - pozostae (przysze) zuycie zmczeniowe

Z Np =
i

N pi

i = z,c,g

N Ai

(7)

tp - pozostay czas pracy elementu,

Npi (i = z,c,g) - pozostaa liczba rozruchw ze stanu zimnego, ciepego i gorcego.
Pozostay czas pracy elementu tp mona wyznaczy z warunku
Z c = Zg

(8)

gdzie: Zg - zuycie graniczne.

Zaleno (8) dla Zg = 1 i uwzgldnieniu (5) - (7) przyjmuje posta
tp
tB

+
i

N pi
N Ai

= 1 Z0

i = z, c, g

(9)

i = z, c, g

(10)

std mamy
N pi

t p = t B 1 Z 0
i N Ai

3.3. Pozostay czas pracy elementw turbin TG-1 TG-4

Dotychczasowy czas pracy turbin jest odpowiednio rwny:

TG-1 - td = 170 000 h

TG-2 - td = 190 000 h

TG-3 - td = 155 000 h

TG-4 - td = 115 000 h

Instytut Techniki Cieplnej

Politechnika lska w Gliwicach

55

Chmielniak T.J., Kosman G., Kosman W.: Modernizacja elektrociepowni przy duym zuyciu ...

Przykadowe wyniki oblicze stopnia zuycia eksploatacyjnego i pozostaego czasu pracy

dla kilku wybranych elementw podano w tabeli 2. Rozpatrywano 5 elementw o rnicych
si stopniach zuyciach. Stopie zuycia elementw obliczono z wzoru (4), a pozostay czas
pracy obliczony z formuy (10).
Tabela 2
Stopie zuycia i pozostay czas pracy wybranych elementw
Turbina
Element
Zo , [%]
tp , h

TG-4
A
34
225 000

B
40
175 000

TG-1
C
58
125 000

D
62
105 000

TG-2
E
68
92 000

Wrd analizowanych elementw najwiksze zuycie i zarazem najmniejszy pozostay

czas pracy wykazuje wirnik turbiny TG-2 (Zo = 68 %).
Nie analizowano stopni zuycia elementw turbiny TG-3 poniewa wykonane badania
nieniszczce wykazay uszkodzenie wirnika w postaci licznych pkni w okolicy dawnicy
przedniej, ktre kwalifikuj ten element do wymiany [2].
4. Opis I wariantu modernizacji EC

W pierwszym wariancie modernizacji (punkt 2.f) przyjto, e oczekiwany czas dalszej

eksploatacji EC jest rwny
to = 80 000 godzin.

Wyniki przeprowadzonej oceny aktualnego stanu technicznego istniejcych kotw i

turbin okrelaj nowy schemat cieplny istniejcego ukadu parowego. Maszyny i urzdzenia,
ktre nie speniaj przyjtych kryteriw zostaj wycofane z dalszej eksploatacji.
4.1. Ukad EC po wycofaniu wyeksploatowanych urzdze

Ze wzgldu na stan techniczny niemoliwa jest dalsza eksploatacja nastpujcych

urzdze bd ich elementw:
kotw parowych K-1 oraz K-2,
turbiny przeciwprnej TG-3,
regeneracji wysokoprnej turbiny TG-4.
Koty K-1 i K-2 naley wycofa z dalszej eksploatacji ze wzgldu na kryteria
ekologiczne. Koty K-3 i K-5 speniaj przyjte normy ochrony rodowiska i mog by dalej
eksploatowane. Aktualny stan techniczny elementw cinieniowych rwnie zezwala na ich
dalsz prac.
Proponuje si wycofa z eksploatacji turbin przeciwprn TG-3 ze wzgldu na
konieczno wymiany wirnika (punkt 3.3).
Proponuje si wyczy z eksploatacji regeneracj WP turbiny TG-4. Badania cieplne
turbiny TG-4 wykazay z prac regeneracji WP. Parametry pary w upustach s le dobrane.
Cinienie jest za wysokie. Konieczny byby rwnie remont kapitalny wymiennika. Poniewa
wymienniki regeneracji WP turbin TG-1 i TG-2 mog podgrzewa wicej wody zasilajcej
uznano, e dalsza eksploatacja regeneracji WP turbiny TG-4 jest niecelowa.
W ten sposb ustalono wyjciow konfiguracj systemu pokazan na rysunku 2.
Wyeksploatowane urzdzenia i elementy zostay wycofane. Tak opisany ukad nie spenia
zapotrzebowania na ciepo (punkt 2.e). Po wycofaniu z eksploatacji kotw K-1 i K-2
strumie pary wieej jest niewystarczajcy.
56

Centrum Doskonaoci OPTI_Energy

www.ise.polsl.gliwice.pl/centrum

Kogeneracja w energetyce przemysowej i komunalnej

K-4

K-5

TG-4

Reg NP

Reg WP

TG-1,2

A
B

Odg 150
A

Odg 105

Rys. 2. Ukad wyjciowy EC po wycofaniu wyeksploatowanych urzdze

4.2. Opcje modernizacyjne

Dostawienie turbiny gazowej do ukadu parowego (rys. 2) mona zrealizowa w rny

sposb. Mona rozpatrywa szereg wariantw rnicych si stopniem modyfikacji czci
parowej i budow kota odzyskowego.
Najprostszy sposb dostawienia czonu gazowego (rysunek 3, pokazano tylko
zmodyfikowan cz systemu) nie zmienia ukadu parowego. Turbina gazowa i kocio
odzyskowy zostay dostawione do istniejcego ukadu parowego w ten sposb, e kocio
odzyskowy produkuje tylko par wie (uzupenia brak pary wieej spowodowany
wycofaniem dwch kotw parowych). Par do kolektora niskoprnego redukuje si w
istniejcej stacji redukcyjno-schadzajcej. Jest to ukad mao efektywny. Jedyn jego zalet
jest prosta konstrukcja kota odzyskowego.

para
WP

K-4

K-5

Rys. 3. Opcja wstpna modernizacji EC

Instytut Techniki Cieplnej
Politechnika lska w Gliwicach

57

Chmielniak T.J., Kosman G., Kosman W.: Modernizacja elektrociepowni przy duym zuyciu ...

Opcja proponowana do zastosowania w elektrociepowni (rys. 4) wymaga zmian czci

parowej. Regeneracja wysoko- i niskoprna turbin upustowo-kondensacyjnych TG-1 i TG-2
jest przeniesiona do kota odzyskowego. Dziki temu wrasta moc obydwu turbin. Kocio
odzyskowy produkuje par o dwch cinieniach zasilajc kolektor wysokocinieniowy oraz
bezporednio kolektor niskocinieniowy.

para
WP

K-4

K-5

para
NP
Reg WP
Reg NP
TG-1,2

TG-4

Odg 150
A

Odg 105

Rys. 4. Opcja proponowana modernizacji EC

5. Analiza termodynamiczna

Jako kryteria oceny analizowanych konfiguracji technologicznych z turbin gazow

przyjto rne miary oceny efektywnoci energetycznej (sprawno energetyczn, wskanik
skojarzenia, wskanik wykorzystania paliwa, sprawno egzergetyczn) [1,2,7,8,9]. Przyjto,
e turbiny gazowe doczone do systemu pracuj w warunkach nominalnych. Jednym z
kryteriw doboru turbiny gazowej z istniejcych typoszeregw by rwnie przebieg krzywej
kompozycyjnej.
5.1. Metoda entalpowa

Metoda entalpowa bazuje na bilansach masowych i cieplnych elektrociepowni. Nowe

warunki pracy turbin parowych modelowano za pomoc wasnego kodu obliczeniowego,
ktry pozwala wyznaczy m. in. rozkad cinienia pary w upustach i osigana moc
elektryczn. Dla turbin upustowo-kondensacyjnych TG-1 i TG-2 opracowano jeden model,
58

Centrum Doskonaoci OPTI_Energy

www.ise.polsl.gliwice.pl/centrum

Kogeneracja w energetyce przemysowej i komunalnej

poniewa s to maszyny identyczne, o takim samym obiegu cieplnym. Przyjto, e obydwie

maszyny pracuj zawsze w jednakowych warunkach (cinienie, temperatura i strumie pary
wieej, strumie pary upustowej). W module obliczeniowym turbiny TG-4 uwzgldniono
take odgazowywacz 105 oraz wymienniki ciepownicze. Otrzymane wyniki posuyy
nastpnie do utworzenia modelu kota odzyskowego, kolektora niskocinieniowego i
odgazowywacza 150. Moliwoci wsppracy czonu gazowego z istniejcym ukadem
parowym badano za pomoc programu Gate Cycle.
Rozpatrywano typy turbin gazowych rnych producentw. Niektre posiaday komor
dopalania usytuowan pomidzy wylotem turbiny gazowej a kotem odzyskowym. W ten
sposb dobierano wymagana temperatur spalin przed kotem odzyskowym. Do porwnania
opcji, a take typw turbin gazowych suy szereg wskanikw efektywnoci. Nale do nich:
HRSG =

SC =

Q HRSG
H g1

- sprawno kota odzyskowego

N el
H g1

- sprawno obiegu parowego

N el + N GT
Q XAB + Q TS

tot =

- wskanik skojarzenia

N el + N GT + Q XAB + Q TS
Q SB
+ (m f + m rb )LHVf
SB

(m f
CC tot =

Q SB
SB
+ Q TS

- sprawno energetyczna caej elektrociepowni

+ m rb )LHVf +

N el + N GT Q XAB
+
el
Q

- wskanik wykorzystania paliwa

W podanych zalenociach stosowano nastpujce oznaczenia:

- entalpia spalin na wlocie do kota odzyskowego
Hg1
- strumie paliwa do dopalacza
mrb
- strumie paliwa do turbiny gazowej
mf
- sumaryczna moc elektryczna turbin parowych
Nel
NGT - moc elektryczna turbiny gazowej
QXAB - ciepo produkowane przez elektrociepowni w wodzie
QTS - ciepo produkowane przez elektrociepowni w parze
QHRSG - ciepo uytkowe z kota odzyskowego
QSB - ciepo uytkowe z kotw wglowych
tHRSG1 - temperatura spalin na wlocie do kota odzyskowego
tHRSG2 - temperatura spalin na wylocie z kota odzyskowego
- sprawno elektrowni konwencjonalnej
el
- sprawno kotw wglowych
SB
- sprawno ciepowni
Q

Instytut Techniki Cieplnej

Politechnika lska w Gliwicach

59

Chmielniak T.J., Kosman G., Kosman W.: Modernizacja elektrociepowni przy duym zuyciu ...

Sprawno kota odzyskowego odzwierciedla stopie odzysku ciepa. Instalowanie kota

odzyskowego ma sens wwczas, gdy ten wskanik przekracza 60 %. Wskanik skojarzenia,
oprcz od opisu stopnia kogeneracji, pokazuje czy moc wybranego typu turbiny gazowej jest
adekwatna do wielkoci czonu parowego. Wskanik skojarzenia bliski jednoci oznacza
przewymiarowan turbin gazow (o zbyt wysokiej mocy w stosunku do potrzeb). Wskanik
wykorzystania paliwa informuje o skali oszczdnoci paliwa dziki kogeneracji. Sprawno
energetyczna elektrociepowni jest najwaniejszym wskanikiem z punktu widzenia
uytkownika.
Rezultaty oblicze dla opcji wstpnej (I) i kocowej (II) s zebrane w tabeli 1. Dotycz
bilansu elektrociepowni z konkretn turbin marki General Electrics PG7121. Turbina o
takich parametrach okazaa si najlepiej pasowa do istniejcego ukadu parowego osigajc
najwysze wskaniki.
Tabela 3
Rezultaty bilansu masowego i cieplnego elektrociepowni
dla opcji wstpnej (I) i proponowanej (II)
NGT

Opcja

Nel

[kW]
I

mg

mf
[t/h]

mrbf tHRSG1 HRSG

[C]

66 560
84 530

II

SC
[%]

tot

tot tHRSG2

[C]

59.73 33.29 70.32 0.60 0.79 233

1170 51.87 1.83 570

79 340

76.86 39.68 72.56 0.66 0.75 132

5.2. Metoda entropowa

Oceny rnych opcji modernizacyjnych mona dokona za pomoc metody entropowej.

Podczas oblicze sprawnoci elektrociepowni zgodnie z t metod wyznacza si przyrosty
entropii. Informuj one o stratach energii w poszczeglnych punktach systemu i zwracaj
uwag na urzdzenia, ktrych eksploatacja powinna w szczeglnoci zosta
zoptymalizowana.
Sprawno caej elektrociepowni wynika z bilansw energii i entropii:
Q1 - Q2 - Q3 = Nel
Q 2 Q 3 Q1
+

= Sg
T2
T3
T1

W powyszych rwnaniach strumienie ciepa dotycz grnego rda ciepa (kocio

odzyskowy i koty parowe), dolnego rda ciepa (skraplacz) oraz dolnego rda ciepa
uytkowego (para technologiczna i ciepa woda):
Q1 = QHRSG + QSB
Q2 = Qcond
Q3 = QXAB + QTS
60

Centrum Doskonaoci OPTI_Energy

www.ise.polsl.gliwice.pl/centrum

Kogeneracja w energetyce przemysowej i komunalnej

Eliminujc Q2 i obliczajc Nel sprawno ukadu parowego mona zapisa jako:

SC (S )

T
T
Q 1 1 2 + Q 3 2 S g T2
T1
T3

=
Q1

Temperatury pojawiajce si w powyszych rwnaniach to rednie entropowe

temperatury dla przepywu ciepa w poszczeglnych czciach ukadu. redni entropow
temperatur grnego rda ciepa oblicza si jako:
Q
+ Q SB
T1 = HRSG
S out S in
gdzie Sin i Sout s entropiami strumieni na wlotach i wylotach odpowiednio kota
odzyskowego i kotw wglowych. Formua tych rwna zaley od liczby strumieni w kotle
odzyskowym, ktra jest rna dla kadej opcji.
Podobne rwnanie opisuje redni entropow temperatur w kondensatorze:
T2 =

Q cond
S in S out

Strumie wody chodzcej nie jest brany pod uwag poniewa jest poza oson bilansow
ukadu parowego.

T3 =

S XAB in

Q XAB + Q TS
S XAB out + S TS in S TS out

Przyrosty entropii musza zosta obliczone z indywidualnych bilansw entropii dla kadej
czci ukadu. Oglne rwnanie wyglda nastpujco:
Sg = Sout - Sin Ssource
Znak przy czonie okrelajcym entropi rda ciepa (Ssource) zaley od tego czy ciepo
jest dostarczane (+) czy odbierane (-).
Rysunek 5 przedstawia przyrosty entropii w poszczeglnych czciach ukadu dla obydwu
opcji modernizacyjnych. Wykres rozwaa urzdzenia, ktre pracuj z rnymi parametrami w
kadej z opcji: turbiny TG-1 i TG-2, ich regeneracje oraz kocio odzyskowy.
100

Sgen [kW/K]

Odg.

80

60
HRSG

40
TG-1

TG-2

20

Rys. 5. Przyrosty entropii

Instytut Techniki Cieplnej
Politechnika lska w Gliwicach

61

Chmielniak T.J., Kosman G., Kosman W.: Modernizacja elektrociepowni przy duym zuyciu ...

Sprawno ukadu parowego (cz gazowa jest jednakowa w obydwch opcjach i nie
musi by analizowana) obliczona metod entropow pokazana jest na rysunku 6 w
porwnaniu z t sam sprawnoci liczon wedug analizy entalpowej. Rozbienoci
wynikaj z zastosowania bardziej szczegowego modelu w implementacji metody
entropowej w stosunku do komercyjnego oprogramowania uywanego w analizie entalpowej.
0.45
Metoda:

Entalpowa
Entropowa

0.4

0.35

0.3

0.25

wstpna

proponowana
Opcje

Rys. 6. Porwnanie sprawnoci czci parowej

5.3. Obliczenia egzergii

Cenne informacje w zakresie skumulowanej produkcji ciepa i energii elektrycznej

dostarcza analiza egzergetyczna [1,8,9]. Pozwala porwnywa rne rodzaje energii i rne
paliwa odnoszc je do ustalonego poziomu zerowego - zwykle poziomu otoczenia.
Sprawno egzergetyczn czci parowej dla badanej EC definiuje rwnanie:
B =

N el + B Q XAB + B Q TS
B g1 + B SB + B HW in

gdzie:
- egzergia strumienia spalin na wlocie do kota odzyskowego
Bg1
BHW in - egzergia strumienia wody sieciowej na wejciu
BQ XAB - egzergia strumienia pary technologicznej
BQ TS - egzergia strumienia pary wody sieciowej
BSB - egzergia strumienia pary wytwarzanej w kotach wglowych
Obliczenia egzergii zostay zebrane w tabeli 4. Jak wyej, cz gazowa zostaa
pominita, aby umoliwi atwiejsze porwnanie proponowanych opcji modernizacyjnych.
Tabela 4
Wyniki analizy egzergetycznej
Opcje:
B [%]

62

wstpna proponowana
60.45

65.60

Centrum Doskonaoci OPTI_Energy

www.ise.polsl.gliwice.pl/centrum

Kogeneracja w energetyce przemysowej i komunalnej

5.4. Pinch Point

Analiza Pinch Point [1,9] dotyczy warunkw wymiany ciepa w kotle odzyskowym.
Danymi wejciowymi s cinienie, temperatura i natenie przepywu strumieni na wlotach i
wylotach kota (pary, wody i spalin). Kolejny pakiet obliczeniowy pozwala wykreli tzw.
krzywe kompozycyjne i wielk krzyw kompozycyjn. Kod pozwala zaoy minimaln
rnic temperatur pomidzy strumieniami gorcymi (oddajcymi ciepo) a zimnymi
(przejmujcymi ciepo), ktra ma wpyw na pooenie krzywych kompozycyjnych. Mniejsza
minimalna rnica temperatur oznacza blisze wzajemne usytuowanie krzywych i wiksz
wymagan powierzchni wymiany ciepa. Jednake, jeeli rnica temperatur jest zbyt niska,
wymagane s dodatkowe wymienniki ciepa na wlocie lub wylocie z kota odzyskowego w
zalenoci od tego, gdzie wystpuje niedobr medium zimnego bd gorcego. Dodatkowe
wymienniki nie s potrzebne gdy krzywe kompozycyjne znajduj si na wykresie jedna pod
drug.
Wasny kod i Gate Cycle pozwalaj okreli minimaln temperatur wylotow z
dopalacza optymaln dla wymiany ciepa w kotle odzyskowym. Rysunki 7 i 8 przedstawiaj
wykresy krzywych kompozycyjnych dla opisanych wczeniej opcji.
600

T [C]
500

spaliny

400

300

przegrzew WP
parowacz WP

200

economizer WP
100
0

50

100

150

Q [MW]

Rys. 7. Krzywe kompozycyjne dla opcji wstpnej modernizacji EC

600

T [C]

spaliny

400

WP przg

Reg. WP

Reg. NP

WP par

200

WP econ
NP przg
NP par
NP econ

0
0

40

80

120

160

Q [MW]

Rys. 8. Krzywe kompozycyjne dla opcji proponowanej modernizacji EC

Instytut Techniki Cieplnej
Politechnika lska w Gliwicach

63

Chmielniak T.J., Kosman G., Kosman W.: Modernizacja elektrociepowni przy duym zuyciu ...

6. Analiza ekonomiczna

Modernizacja elektrociepowni, jak wiele podobnych dziaa, jest inwestycj.

Przeznaczenie rodkw finansowych na realizacj zaoe projektowych, ma w przyszoci
wygenerowa zysk dla przedsibiorstwa. Decyzja o podjciu przedsiwzi inwestycyjnych
jest oparta na ocenie finansowej. Analiza bierze pod uwag przede wszystkim zdyskontowane
przepywy pienine (cash flows). Zaliczaj si do nich:
nakady inwestycyjne (I0) umoliwiajce powstanie przedsiwzicia,
przysze wpywy gotwkowe z dziaalnoci generowanej przez przedsibiorstwo,
warto kocow likwidacji przedsiwzicia.
Ostatni punkt nie jest brany pod uwag poniewa po zakoczeniu rozpatrywanego okresu
inwestycji (1 rok budowy i 10 lat eksploatacji) elektrociepownia bdzie nadal funkcjonowa,
a zgromadzone fundusze mog zosta przeznaczone m. in. na kolejn modernizacj.
Trzy wskaniki mog by przydatne przy ocenie przedsiwzicia:
1) Warto bieca netto (NPV - Net Present Value) wynika z zasady, e podjcie inwestycji
uzasadnione jest wwczas, gdy warto otrzymanych z niej dochodw jest wiksza od
zaangaowanych w niej rodkw finansowych. Strumie oczekiwanych wpyww
porwnywany jest z zaangaowanymi rodkami finansowymi. Jeeli na koniec
analizowanego okresu warto bieca netto jest wiksza od zera, to przedsiwzicie jest
opacalne, a warto stanowi uzyskan nadwyk finansow. Oblicza si j nastpujco:
n

NPV =
t =1

gdzie:
NPV
CF
r
n
I0
b

CF

(1 + r )t

I0

- warto bieca netto

- roczne przepywy pienine
- stopa dyskonta
- analizowana liczba lat
- nakady inwestycyjne na modernizacj (ewentualne pniejsze nakady
inwestycyjne s uwzgldniane w CF)
- liczba lat powiconych na modernizacj przed rokiem zerowym (b<0)

2) Wewntrzna stopa zwrotu (IRR - Internal Rate of Return) okrela stop dyskonta, przy
ktrej bieca warto strumienia wpyww wyrwnuje si z nakadami inwestycyjnymi.
Porednio pozwala ustali maksymalne oprocentowanie zaciganego kredytu, przy ktrym
inwestycja si opaca. Mona to opisa wzorem:
n

CF

(1 + IRR )
t =1

= I0

3) Zdyskontowany okres zwrotu (DPB - Discount Pay Back time) pozwala wyznaczy czas,
po jakim zdyskontowane przepywy pienine zrwnaj si z nakadami inwestycyjnymi.
DPB

CF

(1 + r )
t =1

64

= I0

Centrum Doskonaoci OPTI_Energy

www.ise.polsl.gliwice.pl/centrum

Kogeneracja w energetyce przemysowej i komunalnej

Wyniki analizy ekonomicznej dla opcji proponowanej z turbin gazow General

Electrics PG7121 zebrane s w tabeli 5.
Tabela 5
Wskaniki ekonomiczne dla opcji proponowanej
NPV 28 995 653 z
IRR

17.25 %

DPB

7.15 lat

Warto bieca netto na kocu ostatniego roku inwestycji jest dodatnia, co oznacza, e
inwestycja jest opacalna. Zaczyna przynosi dochd na pocztku smego roku. Rnica
pomidzy wewntrzn stop wzrostu a zaoon stop dyskonta jest wiksza ni 5 punktw
procentowych co gwarantuje z kolei odporno inwestycji na zmiany sytuacji ekonomicznej
funduszy zaangaowanych w projekt.
Obliczenia analizy ekonomicznej sporzdzone s na stan obecny, lecz dotycz
dziesicioletniego okresu w przyszoci. Opieraj si w znacznym stopniu na wartociach
antycypowanych. Niektre z nich mog ulec zmianie, a co za tym idzie, zmianie ulegnie
rwnie rezultat inwestycji. Parametry najbardziej wraliwe na zmiany i majce najwikszy
wpyw na wyniki ekonomiczne analizowanej elektrociepowni to:
cena gazu ziemnego,
ceny sprzeday energii elektrycznej i ciepa,
stopa dyskonta,
liczba godzin pracy w cigu roku.
Ceny zakupu paliwa oraz sprzeday wyprodukowanej energii mog zmienia si w trakcie
analizowanego okresu czasu. Wartoci wykorzystane w obliczeniach s dosy rygorystyczne.
Stop dyskonta bardzo trudno waciwie oszacowa, gdy zaley od czynnikw, ktre
rwnie s szacowane. Liczba godzin produkcji w cigu roku moe ulega zmianie na skutek
wypadkw losowych (awarii, przeduajcych si remontw, itd.).
80000

120000
Stopa dyskonta [%]
8
12
16

Cena gazu [ z / GJ ]
13
14
15
15.9

80000

40000
0

NPV [tys. z ]

NPV [tys. z ]

40000

-40000

-40000
-80000

-80000

-120000

-120000
0

10

czas [lata]

10

czas [lata]

Rys. 9. Zaleno przyrostu wartoci biecej netto NPV od stopy dyskonta r i ceny zakupu
paliwa gazowego
Instytut Techniki Cieplnej
Politechnika lska w Gliwicach

65

Chmielniak T.J., Kosman G., Kosman W.: Modernizacja elektrociepowni przy duym zuyciu ...

80000

cena sprzedazy energii elektrycznej:

300000

Czas produkcji [h / rok]

5000
6000
6500
7000
8000

40000
200000

17

/M
0z

160

100000

z
150

NPV [tys. z ]

NPV [tys. z ]

Analiza wraliwoci jest ujta w formie wykresw (rys. 9 i 10) obrazujcych odchylenia
spodziewanej wartoci biecej netto NPV w zalenoci od zmian wybranych parametrw.
Wykresy pokazuj wahania wartoci biecej netto przy zmianie jednej bd dwch
wyszczeglnionych wielkoci, pozostae s zachowane wg zaoe. Czarnymi punktami
oznaczono wynik analizy dla zaoe gwnych.

Wh

Wh
/M
/M

Wh

-40000

h
MW
z /
h
MW
z /
0
13

140

-80000

-120000

-100000
16

18

20

22

10

czas [lata]

cena sprzedazy energii cieplnej [z / GJ]

Rys. 10. Zaleno przyrostu wartoci biecej netto NPV od ceny sprzeday energii
elektrycznej i ciepa oraz od rocznego czasu produkcji
7. Modernizacja warunkw eksploatacji w celu wyduenia czasu pracy elementw
turbin - II wariant modernizacji EC

W drugim wariancie modernizacji (punkt 2.f) przyjto, e oczekiwany czas dalszej

eksploatacji EC jest rwny
to = 110 000 godzin.

Tego kryterium nie speniaj pozostae czasy pracy elementw D i E (tablica 2). Konieczna
jest albo wymiana wymienionych elementw, albo modernizacja warunkw eksploatacji
turbin w celu zmniejszenia tempa zuycia eksploatacyjnego tych elementw.
Najprostszym sposobem wyduenia pozostaego czasu pracy elementw jest obnienie
temperatury pary przed turbin. Efektem niepodanym jest obnienie efektywnoci pracy
caego ukadu.
7.1. Wpyw temperatury pary na pozostay czas pracy elementw

Z zalenoci (10) wynika, e pozostay czas pracy elementu (tp) zaley od aktualnego
stopnia zuycia Z0 oraz dalszych warunkw pracy ustalonej (naprenie c i temperatura T) i
nieustalonej (amplitudy , pozostaa liczba zmian obcienia i rozruchw z rnych
pocztkowych stanw cieplnych Npi). W zwizku z tym mona rozpatrywa szereg zada
szczegowych i analizowa wpyw rnych czynnikw na pozostay czas pracy turbiny.

66

Centrum Doskonaoci OPTI_Energy

www.ise.polsl.gliwice.pl/centrum

Kogeneracja w energetyce przemysowej i komunalnej

W szczeglnym przypadku, gdy czstotliwo uruchamiania pozostaje staa i rwna

dotychczasowej, a zmienia si tylko temperatura z temperatury nominalnej, pozostay czas
pracy okrela zaleno
t p1 =

1 Z0
Z
1
1

+ 0
t B1 t B0 t d

tp [103 h]

Czas ten jest funkcj maksymalnego czasu pracy tB0 odpowiadajcego nominalnej
temperaturze pary przed turbin T0, maksymalnego czasu pracy tB1 odpowiadajcego
zmienionej temperaturze pary przed turbin T1, dotychczasowego zuycia Z0 oraz czasu
dotychczasowej pracy td.
Wpyw temperatury na pozostay czas pracy elementw pokazano na rysunku 11.
Rozpatrywano 5 elementw z punktu 3.3.
Punkty wyjciowe do analizy oznaczono tu czarnymi kropkami. S to jednoczenie czasy
pracy jakie pozostay do dyspozycji w przypadku nie zmieniania temperatury pary. Obnianie
temperatury pary wieej wpywa korzystnie na ywotno elementu.
350
0.34

Z0 = 0.40
250
0.62
0.58
150
0.68
50
480

485

490

495

500

T1 [oC]

Rys. 11. Wpyw temperatury pary na pozostay czas pracy elementw

7.2. Ocena skutkw zmniejszenia tempa zuycia elementw w ustalonych stanach pracy
bloku energetycznego

Zgodnie z uwagami podanymi wczeniej, obnienie temperatury pary wieej spowoduje

wyduenie czasu pracy elementw, ale jednoczenie wpynie na obnienie efektywnoci
pracy i mocy turbiny. Jest to efekt niepodany. Podjcie ostatecznej decyzji o obnieniu
temperatury pary wieej musi poprzedzi czna analiza zyskw i strat.
Zagadnienie zmniejszenia sprawnoci i mocy turbiny mona rozpatrywa w rnych
aspektach, np. jako [6]:
- obnienie mocy turbiny przy staym strumieniu pary wieej,
- wzrost jednostkowego zuycia wgla przy staej mocy turbiny.
Dla analizowanej elektrociepowni rozpatrzono tylko obnienie mocy turbin przy staym
strumieniu pary wieej. W trakcie symulacji numerycznych zmieniano:
temperatur pary wieej

Jako parametry stale (rwne wartociom nominalnym) przyjto:

strumie pary wieej,
cinienie pary wieej,
cinienie w kondensatorze oraz temperatur wody zasilajcej przed kotem.

Instytut Techniki Cieplnej

Politechnika lska w Gliwicach

67

Chmielniak T.J., Kosman G., Kosman W.: Modernizacja elektrociepowni przy duym zuyciu ...

Wyniki symulacji numerycznych przedstawiono na rys. 12. Obnienie temperatury pary,

przy niezmienionych pozostaych parametrach, prowadzi zgodne z oczekiwaniami do
zmniejszenia mocy turbiny.
N [MW]

29
28
TG-1,2
TG-4

27
26
25
24
480

485

490

495

500

T1 [ C]
o

Rys. 12. Wpyw temperatury na moc elektryczn turbin TG-1 i TG-4 dla m0 = const.
Na rysunku 12 przedstawiono wyniki oblicze mocy turbin TG-1,2 i TG-4 dla staego
strumienia pary wieej. Temperatur pary zmieniano w zakresie 500 480 C. Wyrnione,
czarne punkty odpowiadaj nominalnej temperaturze pary.
czc wyniki przestawione na rys. 11 i 12 uzyskuje si wykres zbiorczy ilustrujcy
wpyw temperatury pary na pozostay czas pracy elementw i moc turbiny. Na rysunku 13
pokazano tak zaleno dla 5 elementw rnicych si stopniem zuycia.

Nel [MW]

80
T1 = 500 oC

0.34

79
490 oC
78

0.40
480 oC

77

Z0 = 0.68
0.58
0.62

76
50

100

150

200

250

300

350

tp [10 h]
3

Rys. 13. Zaleno mocy turbiny i pozostaego czas pracy elementw od temperatury pary
Z przedstawionego wykresu wynika, i dla dwch elementw o znacznie rnicych si
zuyciach (np. dla Z0 = 30 i 60 %) przyrost pozostaego czasu pracy jest rny, przy tym
samym zmniejszeniu mocy turbiny. Dla elementw o mniejszym zuyciu (np. dla Z0 = 30 %)
przyrost pozostaego czasu pracy w stosunku do zmniejszenia mocy elektrycznej turbiny jest
wikszy.
68

Centrum Doskonaoci OPTI_Energy

www.ise.polsl.gliwice.pl/centrum

Kogeneracja w energetyce przemysowej i komunalnej

8. Podsumowanie

Zastosowanie turbin gazowych i kotw odzyskowych zwiksza liczb moliwych

ukadw technologicznych dla skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepa. W artykule
przeanalizowano moliwo zastosowania takiego ukadu do modernizacji istniejcych
elektrowni i elektrociepowni. Rozpatrzono modernizacj elektrociepowni z kotami i
turbinami parowymi, ktrych gwne elementy s w znacznym stopniu zuyte.
W pierwszym wariancie modernizacji EC pozostawiono te maszyny i urzdzenia, ktre
zapewni bezpieczn prac przez okres 80.000 godzin. Przyrost efektywnoci pracy
elektrociepowni po modernizacji jest zwizany przede wszystkim z rozbudowaniem ukadu
technologicznego kota odzyskowego. Taka rozbudowa zwizana jest ze wzrostem kosztw
inwestycyjnych.
Przeduenie czasu pracy do 100.000 godzin jest moliwe bez dodatkowych nakadw
inwestycyjnych poprzez obnienie temperatury pary wieej. W tych warunkach maleje
jednak efektywno pracy caego ukadu.
Dalsze przeduenie czasu pracy EC byoby moliwe dopiero po wymianie kolejnych
elementw lub maszyn. Np. dla uzyskania czasu dalszej eksploatacji 150.000 godzin
naleaoby wycofa turbin TG-2 oraz wymieni zawr odcinajcy w turbinie TG-1.
Literatura

[1] Bejan A., Tsatsaronis G., Moran M.: Thermal Design & Optimization, John Wiley &
Sons, INC, New York 1996
[2] Chmielniak T., Kosman G., Kosman W.: Analysis of Cycle Configurations for the
Modernization of Combined Heat and Power Plant by Fitting a Gas Turbine System.
ASME Paper GT 2003-38240.
[3] Kosman G., Nawrat K., Kosman W.: Operation Decision Support Regarding Components
of Steam Turbines Wear in Steady State. Transactions of the Institute of Fluid-Flow
Machinery (w druku)
[4] Kosman G., Rusin A.: Okrelenie warunkw osignicia planowanego czasu dalszej
eksploatacji turbin parowych. Konferencja Eksploatacja Maszyn i Urzdze
Energetycznych. Szczyrk 2003.
[5] Kosman G. Nawrat K.: Ocena skutkw zmniejszenia tempa zuycia elementw w
ustalonych stanach pracy turbin. Konferencja Dostosowanie Energetyki do Standardw
Europejskich, Szczyrk 2003
[6] Nawrat K.: Wspomaganie decyzji eksploatacyjnych w ustalonych stanach pracy turbin
parowych. Praca doktorska, 2003.
[7] Schmidt D., Sullivan T. The Model Steam Turbine: A Method of Evaluating a Heat
Recovery Steam Generator in a Combined Cycle Plant, ASME TURBO EXPO 2001,
New Orleans, Louisiana, 2001-GT-0501
[8] Szargut J., Morris D. R., Steward F. R., Exergy Analysis of Thermal, Chemical and
Metallurgical Processes, Hemisphere, PA, 1988
[9] Szargut J., Zibik A.: Podstawy energetyki cieplnej. PWN W-wa 1998.

Instytut Techniki Cieplnej

Politechnika lska w Gliwicach

69

Chmielniak T.J., Kosman G., Kosman W.: Modernizacja elektrociepowni przy duym zuyciu ...

70

Centrum Doskonaoci OPTI_Energy

www.ise.polsl.gliwice.pl/centrum