UNIVERZITET U TUZLI

MAINSKI FAKULTET
Proizvodno mainstvo
Predmet: Tehnologija plastinosti II
kolska godina: 2013/2014
Tuzla, 14.07.2014 godine

SEMINARSKI RAD
Predmet: Tehnologija plastinosti II
Duboko izvlaenje

Student:
Suad ederovid II-418/10

Predmetni asistent:
Mr.sc. Adnan Mustafid, v.a.

Sadraj
1. PROCES OBRADE DUBOKIM IZVLAENJEM ............................................................................................... 3
2.

TEHNOLOKI PROCES IZRADE ............................................................................................................... 4

2.1

Dimenzije pripremka (poetnog komada) ...................................................................................... 4

2.2 Prenik vijenca nakon izvlaenja: ........................................................................................................ 4

2.3 Prenik platine: ................................................................................................................................... 4
2.4 Guldinov obrazac ................................................................................................................................ 5
2.5 Broj potrebnih operacija za oblikovanje proizvoda ............................................................................ 5
3. DIMENZIJE IZRATKA PO POJEDINIM FAZAMA ........................................................................................... 6
3.1.

Prenici obratka po pojedinim fazama izvlaenja : ........................................................................ 6

3.2

Visine predmeta po pojedinim operacijama : ................................................................................ 7

4. ANALIZA NAPONSKOG STANJA ................................................................................................................. 7

4.1. Dra lima........................................................................................................................................... 7
4.1.1 Prva operacija............................................................................................................................... 7
4.2 Prva operacija izvlaenja ..................................................................................................................... 8
6.DIMENZIONISANJE I TOLERISANJE RADNIH ELEMENATA ZA SVAKU OPERACIJU IZVLAENJA ................ 10
6.1. Zazor izmeu izvlakaa i matrice ..................................................................................................... 10
6.2. Matrica prsten za izvlaenje.......................................................................................................... 11
6.2.1. Prva operacija izvlaenja ........................................................................................................... 11
6.3. Izvlaka ............................................................................................................................................. 12
7. LITERATURA ............................................................................................................................................ 14

7.5

.5

15

R18

1,5

40
35

Slika 1. Dimenzije gotovog dijela

Napomena:
Zadati radijus R=12.5 (mm) nije povoljan iz konstruktivnih razloga pa usvajamo radijus R=18.5 (mm)!

Slika 2. 3D model izraenog dijela

1. PROCES OBRADE DUBOKIM IZVLAENJEM

Duboko izvlaenje je proces obrade metala (u hladnom ili, u posebnim sluajevima, u
vrudem stanju), koji u serijskoj proizvodnji dijelova, u odnosu na ostale tehnoloke discipline,
zauzima vidno mjesto. Cilj ovog naina prerade je da se iz ravne ploe sa posebnim alatom
izrade posude raznih oblika poprenog presjeka. Specifinost samog procesa omogudava da se
najmanjim brojem radnih operacija i uz minimalni otpadak dobiju izvueni elementi u
konanom obliku, tako da se mogu neposredno upotrijebiti ili ugraditi u odgovarajudi sklop.
Tehnologijom dubokog izvlaenja se obrauju materijali debljine od 0,02 do 50 mm, sa
dimenzijama od nekoliko desetinki milimetra pa do nekoliko metara, i sa teinama koje variraju
od grama do tone. Maine za duboko izvlaenje su krivajne i hidraulike prese. Zavisno od vrste
i oblika komada koji se izvlai, upotrebljavaju se krivajne (eksentar i koljenaste)prese prostog,
dvostrukog ili trostrukog dejstva.
Poetni oblik materijala za preradu je ravna ploa, koja se oznaava kao platina. Oblik ove
ravne ploe platine moe biti: krug, kvadrat, pravougaonik, elipsa ili ma kakva zatvorena
kontura, koja zavisi od izvuenog komada. Prema tome, pod dubokim izvlaenjem se
podrazumijeva proces prerade kod kojega se iz ravne ploe dobivaju posude oblika sa
zatvorenim dnom.
Duboko izvlaenje se moe izvoditi na dva naina, i to kao:
1. duboko izvlaenje bez promjene debljine materijala i
2. duboko izvlaenje sa stanjivanjem zida, odnosno sa redukcijom debljine zida.

2.

TEHNOLOKI PROCES IZRADE

2.1

Dimenzije pripremka (poetnog komada)

Zbog anizotropije materijala pri izvlaenju sa dobija valovit oblik zavretka radnog predmeta .U
cilju dobijanja zahtijevane visine radnog predmeta, potrebno je izvriti skradivanje visine nakon
izvlaenja. Zbog toga se pri proraunu prenika pripremka uzima u obzir i dodatak za
obrezivanje. Dodatak za opsijecanje kod cilindrinih obradaka sa vijencem bira se iz
odgovarajude tabele, tako da je prenik vijenca radnog predmeta nakon izvlaenja

Prenik vijenca gotovog komada

Dodadak za odsijecanje

d
d

4
35

Dodatak za obrezivanje je kao to vidimo u funkciji odnosa (d1/d) ,pa je za odnos d1/d = 1,14
= 1,8 mm (Binko Musafija, Obrada metala plastinom deformacijom, tabela br.52, str.346).

2.2 Prenik vijenca nakon izvlaenja:

=

= 40 + 1,8 = 41,8 mm

2.3 Prenik platine:

D0 =
= 747 24

=4 8
95 = 60,8

4 5

35 7 5

61 mm

Prema tome, dimenzije pripremka su:

61 x 1,5 [mm]

2.4 Guldinov obrazac

Metoda parcijalnih povrina :
L1 = 2,5 mm
L2 = h= 7.5 mm
L3 =

46 mm

r = 18.75 mm
r = 17.5 mm
r = 0,637 R = 0.637 18.5 = 11.78 mm

Prenik platine :
D= 8

D = 60,4 mm

. . = 8

2.5

8.75

7.5

7.5

.46

.78 = 8 456 2

61 mm

2.5 Broj potrebnih operacija za oblikovanje proizvoda

Za rotaciono simetrina tijela broj potrebnih operacija izvlaenja se rauna po poznatom izrazu:
log

log
log

Odnos m zavisi od vrste materijala, stanja materijala, relativne debljine, odnosa visine i prenika
radnog komada, sredstva za podmazivanje i drugih faktora.
Relativna debljina materijala rauna se prema obrascu:
.5
6

2.45

Poto su u literaturi (Binko Musafija , Obrada metala plastinom deformacijom , tabela br. 54,
str.367) dati odnosi izvlaenja za maksimalnu vrijednost od
2 , usvojit demo najmanje
vrijednosti odnosa izvlaenja za ovu vrijednost. Dakle, vrijednosti odnosa izvlaenja su:
.5
.75
.78
.8
.75

.78

.8

.77

Na osnovu izraunatog
i uzimajudi u obzir prenik gotovog dijela
6
dobija se sljededi broj izvlaenja :
log

log

log 4

log
Usvajamo

log .5 6
log .77

.7

operacija.

3. DIMENZIJE IZRATKA PO POJEDINIM FAZAMA

3.1.

Prenici obratka po pojedinim fazama izvlaenja :

Prenici obratka po pojedinim operacijama izraunavaju se iz sljededeg izraza :

34 77 mm

Usvajamo:
35
Provjera odnosa izvlaenja za posljednju operaciju :
35
6

i pripremka

.3

3.2

Visine predmeta po pojedinim operacijama :

Visine obratka po pojedinim operacijama odreuju se po izrazu iz ranije navedene literature

(Binko Musafija, Obrada metala plastinom deformacijom, tabela br.58, str.384 ):
.25 (

.43

.32

Visine po pojedinim fazama su:

.25 (

6
35

35)

.43

8.5
35

35

.32

8.5

27 2

4. ANALIZA NAPONSKOG STANJA

Prije prorauna napona izvlaenja potrebno je izraunati silu draa lima za pojedine operacije
dubokog izvlaenja.

4.1. Dra lima

Dra lima ima zadatak da onemogudi obrazovanje nabora kod dubokog izvlaenja, djelujudi na
povrinu lima koji se izvlai sa odreenim povrinskim pritiskom . Za praksu je veoma vano pod
kojim uslovima je potreban dra lima , a zatim se vri njegovo pravilno dimenzionisanje .
Kriterij za odreivanje uslova da je potreban dra lima za izvlaenje predmeta dat je u obliku.
3
4.1.1 Prva operacija

.5
6

2 45

S obzirom na izraunatu vrijednost relativne debljine lima, zakljuujemo da je potreban dra

lima u prvoj operaciji.
Pritisak draa lima u prvoj operaciji je:
.2

.3

Za zadani materijal biramo vrijednost

*(

)
33

2
.

25 *(

6
35

35
2

.5

33

.426

Sila na drau lima za prvu operaciju rauna se prema obrascu:

4

gdje su:
d

=d

=d

= 38,54 mm

2 (

8
r

) = 35 + 2 ( 5

8 6

35

.5

5)

4.99

= 5 mm
=

[6

38 54

2 5

] 0,426 = 456,42 N

4.2 Prva operacija izvlaenja

Radni napon prve operacije izvlaenja rauna se prema obrascu:
2

Prema tabeli na str.481 knjige Obrada metala plastinom deformacijom - Binko Musafija,
nalazimo vrijednost koeficijenta trenja za aluminijumove legure i primjenu mineralnog ulja:
5

.265

Srednji deformacioni otpor rauna se kao:

2
Za materijal .0146 imamo:

22
ln

6
35

.55

22
2
2

48

48

35

2
2

35

.5

2 5

48

Dakle, napon ima vrijednost:45,65

.24 ( .

35

6
48

2 . 5 465 42
)
3. 4 48 .5

35

.5
2 5

.5

63 7

Sila izvlaenja za prvu operaciju ima vrijednost:

3 4 48

63. 7

24592.98

Sila prese potrebna za prvu operaciju je:

24592.98

456 42

25 49.4

25. 5

Deformacioni rad izvlaenja rauna se prema obrascu:

Veliina x1 je faktor koji predstavlja odnos maksimalne sile izvlaenja u funkciji odnosa
izvlaenja i za m1=0.53 ima vrijednost (prema B. Musafija, str. 485):
.8
Deformacioni rad je:
.8

24592.98 27. 2

533.56

6.DIMENZIONISANJE I TOLERISANJE RADNIH ELEMENATA ZA SVAKU

OPERACIJU IZVLAENJA
6.1. Zazor izmeu izvlakaa i matrice
Pravilno dimenzionisan alat mora biti izveden tako da sigurno obezbjeuje ravnomjernu
zranost (f) izmeu prstena za izvlaenje (prenika dM) i izvlakaa (prenika ds).
2
Dvostruka vrijednost zranosti se naziva zazor i rauna se:
2
Kod dubokog izvlaenja bez promjene debljine materijala zranost treba da bude veda od
debljine lima (f>s). Veliine zranosti se odreuju po raznim empirijskim obrascima.
G.Oehler daje obrazac za proraun zranosti u zavisnosti od debljine lima :

. 2

.5

.5

.57

gdje su:
-

c koeficijent koji zavisi od vrste materijala

f zranost
s debljina lima.
2

.8

.6

10

c=0.02 za aluminijski lim,

6.2. Matrica prsten za izvlaenje

6.2.1. Prva operacija izvlaenja

35
Slika 3. Znaajne dimenzije matrice
Kod zatvorenih alata kada se predmet izbacuje iz alata pomodu izbacivaa, visina cilindrinog
dijela prstena treba da je jednaka visini predmeta h.

11

6.3. Izvlaka
Oblik poprenog pre jeka izvlakaa u vim operacijama odgovara obliku i dimenzijama radnog
predmeta koji e takoer biti prikazan na narednim slikama.

d
d1

Slika 4. Znaajne dimenzije izvlakaa

Raunanje nepoznatih vrijednosti:

=2.5 (mm) ;

X=
f1=2.5

2.5 =3.53 (mm);

R=18.5 (mm).

12

d
d1

Do

d
d1

13

7. LITERATURA
[1] Binko Musafija - Obrada metala plastinom deformacijom, Univerzitet u Sarajevu,
Mainski fakultet, Sarajevo 1988.
*2+ Emir arid - Tehnologija plastinosti II, predavanja, Tuzla 2014.

14