TAOIZM i KONFUCJONIZM poszukiwanie drogi nieba

TAOIZM, KONFUCJANIZM i BUDDYZM to trzy najwiksze religie Chin i Dalekiego Wschodu. Jednake
w przeciwiestwie do buddyzmu dwie pierwsze nie stay si religiami wiatowymi. Swym zasigiem
obejmuj w zasadzie tylko Chiny oraz obszary, na ktrych zaznaczy si wpyw kultury chiskiej. Brak jest
oficjalnych danych o obecnej liczbie wiernych w Chinach, niemniej w cigu minionych 2000 lat taoizm i
konfucjanizm zdominowa ycie religijne niemale czwartej czci mieszkacw ziemi.
NIECH rozkwita sto kwiatw, niech si spiera sto szk powiedzenie to, spopularyzowane w roku 1956
dziki przemwieniu przewodniczcego Chiskiej Republiki Ludowej Mao Tse-tunga, jest waciwie parafraz
sw, ktrymi uczeni chiscy opisuj epok midzy V a III wiekiem p.n.e., zwan okresem Wojujcych Pastw.
W owym czasie podupada potna dynastia Czou (ok. 1122256 p.n.e.) i powsta luny zwizek pastewek
feudalnych, ktre ku utrapieniu prostego ludu stale prowadziy midzy sob wojny.
Zamt i cierpienie spowodowane tymi walkami znacznie podkopay autorytet klasy panujcej. Lud nie chcia
duej tolerowa kaprysw i matactw arystokracji ani w milczeniu znosi skutkw jej poczyna. W rezultacie
nagle day o sobie zna dugo tumione idee i denia, rozwijajc si niby sto kwiatw. Rne szkoy
filozoficzne zaczy szerzy wasne koncepcje, dotyczce na przykad sprawowania rzdw, prawa, porzdku
spoecznego, obyczajw i moralnoci, a take rolnictwa, muzyki i literatury dziedzin majcych suy
ponownej normalizacji ycia. Kierunki te zyskay miano stu szk. Wikszo nie pozostawia po sobie
trwalszych ladw. Jednake dwie nabray takiego znaczenia, e od ponad 2000 lat oddziauj na ycie
Chiczykw. Szkoy te nazwano z czasem taoizmem i konfucjanizmem.
Czym jest tao?

TAO droga, ktr naley kroczy

Chcc zrozumie, dlaczego taoizm i konfucjanizm wywary tak silny i trway wpyw na mieszkacw Chin, jak
rwnie Japonii, Korei i innych okolicznych krajw, musimy pozna nieco bliej podstawowy termin chiski
tao. Samo to sowo znaczy droga lub cieka, a w szerszym sensie rwnie metoda, zasada czy doktryna.
Dla Chiczykw harmonia i porzdek we wszechwiecie s przejawami tao czego w rodzaju boskiej woli
lub boskiego prawa, ktre przenika wszechwiat i nim rzdzi. Innymi sowy, nie wierz w panujcego nad
wszechwiatem Boga Stwrc, a za praprzyczyn wszystkiego uznaj opatrzno, wol nieba albo po prostu
samo niebo.
Odnoszc pojcie tao do spraw ludzkich, Chiczycy wierzyli, e istnieje naturalny i waciwy sposb
wykonywania wszystkiego i e kada rzecz oraz kada osoba ma swe okrelone miejsce i odpowiednie zadanie.
Jeeli, na przykad, wadca postara si spenia swe obowizki, sprawiedliwie traktujc lud i odprawiajc
nalene niebu rytuay ofiarne, nard bdzie y w pokoju i dobrobycie. Z kolei, jeli poddani zechc
poszukiwa i trzyma si drogi, czyli tao, mog liczy na jedno, spokj i powodzenie. Obranie odmiennego
kierunku lub sprzeciwianie si drodze skoczy si chaosem i zniszczeniem.
Przewiadczenie, e trzeba y zgodnie z tao, a nie wbrew niemu, jest centralnym elementem chiskiej myli
filozoficznej i religijnej. Mona by rzec, i taoizm i konfucjanizm w dwojaki sposb wyraaj t jedn
koncepcj. Taoizm zajmuje stanowisko mistyczne i w swej pierwotnej formie opowiada si za pasywnoci,
biernoci, spokojem, odciciem si od spoeczestwa i powrotem do natury. Opiera si na zaoeniu, e

wszystko bdzie dobrze, jeli ludzie poddadz si biegowi wydarze, zaprzestan aktywnoci i pozwol dziaa
naturze. Natomiast konfucjanizm jest pragmatyczny. Uczy, i porzdek spoeczny zaley od speniania
wyznaczonej kademu funkcji i wywizywania si z obowizkw. Dlatego ujmuje w przepisy cay system
zalenoci spoecznych i stosunkw midzyludzkich (na przykad wadca-poddany, ojciec-syn, m-ona) i
wszystkim udziela wskazwek. W tym miejscu rodz si pytania: Jak powstay oba te systemy? Kim byli ich
zaoyciele? Czy dzi maj one zwolennikw? Jak rol odegray w czowieczych poszukiwaniach Boga?

Pierwotny taoizm filozofi

Pierwotnie taoizm przypomina bardziej filozofi ni religi. Pocztek da mu Lao Tzu czowiek zmczony
chaosem swych niespokojnych czasw, ktry szuka wytchnienia w ucieczce od spoeczestwa i powrocie do
natury. Niewiele o nim wiemy. Przypuszczalnie y w VI stuleciu p.n.e., cho i to nie jest pewne. Powszechnie
nazywano go Lao Tzu, co znaczy Stary Mistrz albo Starzec, poniewa jak gosi legenda przebywa w
onie matki tak dugo, e kiedy si urodzi, mia ju siwe wosy. Taoistyczny filozof Lao Tzu na grzbiecie
bawou
Jedyna oficjalna biografia Lao Tzu zawarta jest w pracy zatytuowanej Szy Czi (Zapiski historyczne), ktr
napisa Sy-ma Cz'ien ceniony nadworny kronikarz z II i I wieku p.n.e. rdo to podaje, i Lao Tzu
waciwie nazywa si Li Er i suy jako cesarski archiwista w miecie Lojang w rodkowych Chinach. Ale
dalej podano waniejsze szczegy: Lao Tzu spdzi wiksz cz ycia w Czou. Przewidujc jego
upadek, wyruszy w drog i dotar do granicy. Urzdnik graniczny Jin Si rzek: 'Panie, skoro upodobao ci
si odsun od spraw publicznych, zechciej napisa dla mnie ksig'. Wtedy to Lao Tzu spisa ksig w
dwch czciach, zawierajc ponad 5000 sw. Omwi w niej pojcia Drogi [tao] i Potgi [te]. Potem
odszed. Nikt nie wie, gdzie umar.
Wielu uczonych kwestionuje autentyczno tej relacji. Tak czy inaczej, spisany tekst znany jest jako Tao Te
Czing (Ksiga drogi i potgi lub Ksiga drogi i cnoty) i uchodzi za podstawow ksig taoizmu. Skada si
z lapidarnych, zagadkowych wersetw, ktre nieraz zawieraj tylko trzy-cztery sowa. Na dodatek, od czasw
Lao Tzu bardzo zmienio si znaczenie niektrych znakw pisarskich, tote obecnie spotyka si najrniejsze
interpretacje tej ksigi.

Rzut oka na Tao Te Czing

W Tao Te Czing Lao Tzu objani tao, podstawow drog natury, i odnis j do wszystkich dziedzin ycia
ludzkiego. Zapoznajmy si z fragmentami tego dziea we wspczesnym przekadzie Gia-fu Fenga i Jane
English. Oto, co powiedziano na temat tao:
witynia taoistyczna powicona Matsu Switej Matce Nieba (Tajwan)
[Byo] co tajemniczo uksztatowanego, zrodzonego przed niebiosami i ziemi. (...)
By moe jest matk tysica rzeczy.
Nie znam jego imienia.
Nazwijmy to tao.
(rozdzia 25)
Wszystko powstaje z tao.
Nakarmione przez Cnot [te].
Uformowane z materii.
Uksztatowane przez rodowisko.
Wszystkie dziesi tysicy rzeczy szanuje wic tao i czci Cnot [te]
(rozdzia 51).
Co mona wywnioskowa z tych zagadkowych fragmentw? Ot tao oznacza dla taoistw jak tajemnicz
si kosmiczn, ktra powoaa do istnienia materialny wszechwiat. Celem taoizmu jest osignicie tao,
wyrzeczenie si wiata i zespolenie z natur. Znajduje to odzwierciedlenie w taoistycznym pogldzie na
zachowanie czowieka. Tao Te Czing opisuje nastpujcy idea: Lepiej si zatrzyma za wczenie, ni
napeni po brzegi. Wyszlifuj ostrze zbyt mocno, a szybko si stpi. Zgromad zoto i nefryt, a nie da si

go ochroni. Zadaj bogactwa i tytuw, a nadejdzie klska. Wycofaj si, gdy dokonasz dziea. Oto droga
nieba (rozdzia 9).
Tych par przykadw dowodzi, e przynajmniej na pocztku taoizm by przede wszystkim szko filozoficzn.
Nastpstwa wczesnych ciemiskich rzdw feudalnych (niesprawiedliwo, cierpienie, spustoszenia i uczucie
beznadziejnoci) sprawiy, i taoici wierzyli w osignicie pokoju i harmonii przez powrt do pradawnej
tradycji, kiedy to nie byo krlw ani ministrw, panujcych nad prostym ludem. Za idea uchodzio spokojne
ycie na wsi, w jednoci z przyrod (Przypowieci 28:15; 29:2).

Drugi mdrzec taoizmu

Filozofi Lao Tzu rozwin czowiek uwaany za jego najznamienitszego nastpc Czuang Tzu (Czuang
Czou), to znaczy Mistrz Czuang (369286 p.n.e.). W ksice Czuang Tzu nie tylko szczegowo wyoy,
czym jest tao, ale te objani pojcia in i jang, omwione przedtem w dziele I Czing. Uwaa, i nic nie jest
naprawd trwae czy absolutne, lecz wszystko oscyluje midzy dwoma biegunami. W rozdziale Jesienna
powd napisa: Nic we wszechwiecie nie jest trwae, poniewa wszystko yje tylko po to, by umrze.
Jedynie tao, nie majc pocztku ani koca, pozostaje na wieki. (...) ycie mona porwna do galopu
rczego konia zmienia si stale, w kadym uamku sekundy. Co powiniene czyni? Czego nie czyni?
W gruncie rzeczy nie ma to adnego znaczenia.
Pod wpywem owej filozofii niedziaania taoici uwaaj, e nie ma sensu ingerowa w naturalny bieg
wydarze. Prdzej czy pniej wszystko stanie si swym przeciwiestwem. Choby sytuacja bya nie wiadomo
jak przykra, wkrtce si poprawi. Choby przedstawiaa si wyjtkowo pomylnie, szybko zmieni si na gorsze
(porwnaj Kaznodziei 5:17-18). Typowym przykadem tego filozoficznego podejcia do ycia jest sen, ktry
mia Czuang Tzu i z ktrego prosty lud zna go najlepiej: Pewnego razu Czuang Czou ni, e jest motylem
fruwajcym to tu, to tam radosnym motylem, ktry robi, co mu si podoba, i nie wie, e jest Czuang
Czou. Nagle obudzi si i oto niewtpliwie by prawdziwym Czuang Czou. Nie wiedzia jednak, czy jest
Czuang Czou, ktremu si przynio, i jest motylem, czy motylem nicym, e jest Czuang Czou.
Wpyw tej filozofii uwidacznia si w stylu poezji i malarstwa pniejszych pokole chiskich twrcw (patrz
rysunek obok). Ale taoizm nie na dugo pozosta ow filozofi, zalecajc biern postaw yciow.

Od filozofii do religii
Dc do zespolenia z natur, taoici zaczli podziwia jej wieczn modo i zdolno do regeneracji.
Zastanawiali si, czy przez ycie w harmonii z tao, czyli drog natury, nie mona by zgbi tajemnic przyrody
i uodporni si na okaleczenia, choroby, a nawet na mier. Chocia Lao Tzu bezporednio nie porusza tej
sprawy, niektre fragmenty Tao Te Czing zdaj si nasuwa tak myl. Na przykad w rozdziale 16
powiedziano: Jedno z tao trwa wiecznie. I chocia ciao umrze, tao nigdy nie przeminie.*[Lin Jutang
oddaje ten fragment nastpujco: Kto jest w harmonii z tao, ten istnieje wiecznie i cae jego ycie nie dozna
szkody.]
Gry we mgle, spokojna woda, rozkoysane drzewa i uczeni yjcy na ustroniu ulubione motywy chiskich
pejzay odzwierciedlaj taoistyczny idea ycia w harmonii z natur
Do spekulacji takich przyczyni si te Czuang Tzu. Na przykad w dziele nazwanym od jego imienia
znajdujemy nastpujcy dialog dwch mitycznych postaci: Jeste w tak podeszym wieku, a wygldem
przypominasz dziecko. Jak to moliwe? Odpowied brzmiaa: Nauczyem si tao. O innym taoistycznym
filozofie Czuang Tzu napisa: Lietse nareszcie wiedzia, jak dosi wiatru. Szybujc przyjemnie na
chodnym wietrzyku, podrowa pitnacie dni, po czym wrci. Rzadko spotyka si kogo takiego wrd
miertelnikw osigajcych szczliwo.
Tego rodzaju opowiadania tak rozpalay wyobrani taoistw, e przystpili do przeprowadzania
eksperymentw z medytacj, diet i wiczeniami oddechu, co miao jakoby opni utrat si i mier. Wkrtce
zaczy kry legendy o niemiertelnych, ktrzy potrafili lata na obokach, dowolnie ukazywa si i znika i

ktrzy yli niezliczone lata na witych grach bd na odlegych wyspach, ywic si ros lub owocami o
magicznej mocy. Kroniki chiskie donosz, e w roku 219 p.n.e. cesarz Szy Huang Ti z dynastii Cz'in wysa
flotyll z trzema tysicami chopcw i dziewczt, by odnaleli legendarn siedzib niemiertelnych na wyspie
P'englai i sprowadzili stamtd eliksir niemiertelnoci. Nietrudno zgadn, i niczego takiego nie przywieli.
Ale jak gosi tradycja, zaludnili wyspy dzisiejszej Japonii.
Kolejny rozkwit taoistycznych praktyk magicznych nastpi za panowania dynastii Han (206 p.n.e.-220 n.e.).
Powiada si, i cesarz Wu Ti popiera wprawdzie konfucjanizm jako oficjaln doktryn pastwow, lecz
fascynowaa go taoistyczna koncepcja osignicia fizycznej niemiertelnoci. Szczeglnie interesowa si
pracami alchemikw, poszukujcych piguki niemiertelnoci. Zdaniem taoistw, ycie powstaje w wyniku
zespolenia przeciwstawnych si (eskiej i mskiej): in i jang. Alchemicy byli przekonani, i zdoaj
wytworzy wspomnian piguk, naladujc naturalny proces przez czenie oowiu (barwa ciemna, in) z rtci
(barwa jasna, jang). Poza tym, taoici opracowali wiczenia przypominajce jog, techniki oddychania oraz
przepisy ywieniowe i praktyki seksualne, ktre miay wzmacnia siy witalne i przedua ycie. Nosili,
midzy innymi, amulety zapewniajce podobno niewidzialno oraz odporno na ciosy, jak rwnie
umoliwiajce chodzenie po wodzie i latanie. A na budynkach i nad bramami wyciskali magiczne pieczcie
(zwykle z symbolem in-jang), by odstraszy ze duchy i dzikie zwierzta.
W II wieku n.e. taoizm przybra form zorganizowan. Niejaki Czang Ling albo Czang Tao-ling, zajmujcy
si alchemi i uzdrawianiem za pomoc magii, utworzy w zachodnich Chinach tajne stowarzyszenie
taoistyczne. Poniewa od kadego czonka pobiera skadk wysokoci piciu miarek ryu, ruch ten nazywano
taoizmem piciu miarek ryu (wu-tou-mi tao). Czang Tao-ling, ktry w myl wasnych zapewnie
otrzyma objawienie od Lao Tzu, sta si pierwszym niebiaskim mistrzem. Legenda gosi, e zdoa w
kocu sporzdzi eliksir ycia i wstpi do nieba, dosiadszy tygrysa na grze Lung-hu (Gra Smokw i
Tygrysw) w prowincji Kiangsi. Cod Czang Tao-linga zaczyna si duga, wielosetletnia linia niebiaskich
mistrzw, z ktrych kady podawa si za jego wcielenie.
Zderzenie z buddyzmem
W VII wieku, za panowania dynastii T'ang (618-907 n.e.), w yciu religijnym Chin coraz bardziej zyskiwa na
znaczeniu buddyzm. Dla przeciwwagi okrzyknito taoizm religi o rdzennie chiskich korzeniach. Lao Tzu
zosta podniesiony do rangi bstwa, a pisma taoistyczne ogoszono za wite. Przystpiono do budowy wity
i klasztorw oraz do zakadania zakonw mskich i eskich mniej lub bardziej wzorujc si na buddyzmie.
Taoizm przyj rwnie do swego panteonu wiele bogw, bogi, wrek i niemiertelnych z chiskiego
folkloru, takich jak Omiu Niemiertelnych (Pa Sien), boga ogniska domowego (Tsao Szen), bogw miast
(Cz'eng Huang) oraz strw drzwi (Men Szen). W rezultacie powsta zlepek buddyzmu, tradycyjnych
zabobonw, spirytyzmu i kultu przodkw (1 Koryntian 8:5).
Z biegiem czasu taoizm stopniowo podupada, przeobraajc si w system oparty na kulcie bokw i na
przesdach. Kady wierny czci w miejscowych wityniach ulubionych bogw i boginie, proszc ich o ochron
przed zem i powodzenie w sprawach doczesnych. Kapanw mona byo najmowa do ceremonii
pogrzebowych, do wskazywania najlepszych terenw pod groby, domy i przedsibiorstwa, do kontaktowania
si ze zmarymi, odpdzania zych duchw i upiorw oraz do odprawiania uroczystoci i najrozmaitszych
rytuaw. Tak oto pierwotna szkoa mistycznej filozofii przeksztacia si w religi skalan wiar w istnienie
pbogw, niemiertelnych duchw i ognia piekielnego naukami zaczerpnitymi z mtnego rda
faszywych wierze staroytnego Babilonu.

Inny wybitny mdrzec chiski

Przeledzilimy powstanie, rozwj i zmierzch taoizmu, ale nie zapominajmy, e bya to tylko jedna ze stu
szk, ktre rozkwity w okresie Wojujcych Pastw. Z biegiem czasu inna szkoa zacza odgrywa wan, a
w zasadzie pierwszoplanow rol. Chodzi o konfucjanizm. Dlaczego nabra a takiego znaczenia? Kim by
Konfucjusz czowiek, ktry za granic bezspornie zdoby saw wiksz od wszystkich innych chiskich
mylicieli? Czego waciwie naucza?

Jeeli chcemy dowiedzie si czego wicej o Konfucjuszu, musimy ponownie sign po Szy Czi (Zapiski
historyczne), ktre sporzdzi Sy-ma Cz'ien. Krtki szkic o Lao Tzu kontrastuje tam ze szczegow biografi
Konfucjusza. Oto kilka informacji o jego yciu, w tumaczeniu chiskiego uczonego Lin Jutanga: Konfucjusz
urodzi si w Tsou, miejscowoci w okrgu Cz'angp'ing w pastwie Lu. (...) [Matka jego] modlia si na
wzgrzu Nicz'iu i w odpowiedzi na modlitw urodzia Konfucjusza w dwudziestym drugim roku pa
nowania ksicia Siang z Lu (551 p.n.e.). Poniewa przyszed na wiat z du wypukoci na gowie,
nazwano go Cz'iu (pagrek). Nosi przydomek Czungni oraz na zwisko K'ung.*[Sowo Konfucjusz jest
acisk transliteracj chiskich sw K'ung Fu Tzu, oznaczajcych Mistrz K'ung. Tej zlatynizowanej formy
uyli jezuici ktrzy przybyli do Chin w XVI wieku gdy prbowali nakoni papiea do uznania
Konfucjusza za jednego ze witych Kocioa katolickiego.]
Wkrtce po narodzeniu Konfucjusz straci ojca. W domu panowaa bieda, ale dziki staraniom matki zdoby
odpowiednie wyksztacenie. Jako chopiec, pasjonowa si histori, poezj i muzyk. Wedug Dialogw,
jednego z dzie konfucjaskiego Czteroksigu, ju w wieku 15 lat powici si studiom naukowym. Kiedy mia
lat 17, otrzyma skromn posad pastwow w ojczystym ksistwie Lu.
Jego sytuacja finansowa musiaa si poprawi, gdy jako 19-letni modzieniec, wzi sobie on, a w rok po
lubie doczeka si syna. Jednake kilka lat pniej zmara mu matka, co najwyraniej bolenie odczu.
Poniewa gorliwie pielgnowa stare tradycje, wycofa si z ycia publicznego i przez 27 miesicy opakiwa
matk nad jej grobem. Tym samym sta si dla Chiczykw klasycznym wzorem mioci synowskiej.

Konfucjusz jako nauczyciel

Czteroksig i Picioksig konfucjaski

Fragment Ta Se (jednego z dzie Czteroksigu), cytowanych w akapitach 32 i 34

Czteroksig
1. Ta Se (Wielka nauka) podstawowy podrcznik czowieka szlachetnego, pierwszy tekst, ktry zgbiali
uczniowie w staroytnych Chinach
2. Czung Jung (Doktryna rodka) rozprawa na temat ksztatowania osobowoci czowieka przez
zachowywanie umiaru
3. Lun J (Dialogi) zbir wypowiedzi Konfucjusza, uwaany za gwne rdo myli konfucjaskiej
4. Meng Tzu (Mencjusz) pisma i wypowiedzi Meng Tzu (Mencjusza), najwybitniejszego ucznia Konfucjusza
Picioksig
1. Szy Czing (Ksiga pieni ) zbir 305 wierszy, odmalowujcych ycie codzienne w pocztkowym okresie
panowania dynastii Czou (1000-600 p.n.e.)
2. Szu Czing (Ksiga dokumentw) omwienie 17 stuleci historii Chin, poczwszy od dynastii Szang (17661122 p.n.e.)
3. I Czing (Ksiga zmian) ksiga wrbiarska, zawiera interpretacje 64 moliwych kombinacji, z ktrych
kada skada si z szeciu kresek cigych lub przerywanych
4. Li Czi (Ksiga rytuaw) zbir przepisw dotyczcych ceremonii i rytuaw
5. Cz'un Cz'iu ( Wiosny i jesienie) kronika pastwa Lu, ojczyzny Konfucjusza, obejmujca lata 721-478
p.n.e.

Konfucjaski picioksig
Potem Konfucjusz opuci rodzin i zosta wdrownym nauczycielem. Uczy midzy innymi muzyki, poezji,
literatury, wychowania obywatelskiego, etyki i nauk przyrodniczych a przynajmniej tego, co wwczas na ten
temat wiedziano. Musia zdoby niepoledni saw, skoro mwi si, i w pewnym okresie mia a 3000
uczniw
Konfucjanizm filozofia czy religia?
Wielu ludzi uwaa konfucjanizm za filozofi, a nie za religi, poniewa Konfucjusz rzadko wspomina o Bogu.
Niemniej jego wypowiedzi i czyny dowodziy, e by religijny. Uwidoczniao si to w dwojaki sposb. Po
pierwsze, odczuwa nabon boja przed najwysz kosmiczn si duchow, nazywan przez Chiczykw
T'iten (czyli Niebo), ktr uznawa za rdo wszelkiej cnoty i moralnego dobra i ktrej wola w przekonaniu
Konfucjusza decydowaa o wszystkim. Po drugie, przypisywa due znaczenie skrupulatnemu odprawianiu
rytuaw i ceremonii ku czci nieba i duchw zmarych przodkw.
Wprawdzie Konfucjusz nigdy nie przedstawia tych pogldw jako formy kultu religijnego, ale dla nastpnych
pokole Chiczykw zaczy one odgrywa rol religii.
Konfucjusz jest czczony na Wschodzie przede wszystkim jako wybitny nauczyciel. Napis widniejcy na jego
nagrobku w Cz'ufu, w prowincji Szantung, nazywa go po prostu sdziwym, najwitszym nauczycielem.
Pewien zachodni pisarz tak przedstawia jego metod nauczania: Wdrowa z miejsca na miejsce w
towarzystwie tych, ktrzy przyswajali sobie jego pogldy na ycie. Podczas duszej podry jecha na
wozie cignitym przez wou. Powolny chd zwierzcia pozwala uczniom poda za nim pieszo, a
wydarzenia, ktre rozgryway si po drodze, najwyraniej dostarczay mu czsto tematu do rozpraw.
Rzecz ciekawa, e niezalenie od Konfucjusza podobn metod stosowa pniej Jezus.
Mieszkacy Wschodu szanuj w Konfucjuszu nauczyciela niewtpliwie dlatego, e sam posiad rozleg
wiedz, zwaszcza w dziedzinie historii i etyki. Jak pisze Lin Jutang, Konfucjusz ujmowa ludzi tym, e by
nie tyle najmdrszym czowiekiem swych czasw, ile najbardziej wyksztaconym spord uczonych by
jedynym yjcym wtedy czowiekiem, ktry potrafi przekazywa wiedz o starych ksigach i dawnej
mdroci. Wskazujc na to zamiowanie do nauki jako prawdopodobn przyczyn tryumfu odniesionego
przez konfucjanizm nad pozostaymi szkoami, Lin Jutang podsumowa: Nauczyciele konfucjascy mieli do
zaofiarowania konkrety i ich uczniowie przyswajali sobie konkrety to jest historyczn mdro. Natomiast
inne szkoy si rzeczy przekazyway jedynie wasne pogldy.

Niebo mnie zna!

Mimo sukcesw w tej roli, Konfucjusz nie uwaa nauczania za swe powoanie yciowe. By przekonany, i
jego koncepcje z dziedziny etyki mogyby uratowa wczesny niespokojny wiat, gdyby tylko wadcy zechcieli
wprowadzi je w ycie, dopuszczajc jego samego lub jego zwolennikw do udziau w sprawowaniu rzdw.
Dlatego wraz z grupk najbliszych uczniw opuci rodzinny kraj Lu i podrowa od pastwa do pastwa w
poszukiwaniu mdrego wadcy, ktry uznaby jego pogldy na sztuk rzdzenia i porzdek spoeczny. Z jakim
wynikiem? W dziele Szy Czi podano: Z Lu w kocu wywdrowa, w Cz'i odeszli od niego uczniowie,
wypdzono go z Sung i Wei, w drodze z Cz'en do Ts'ai cierpia niedostatek. Po 14 latach wdrwki wrci
do Lu, rozczarowany, lecz nie zaamany.

Reszt ycia powici pracy literackiej i nauczaniu. Chocia niewtpliwie bola nad tym, e nie zosta
doceniony, owiadczy: Nie szemram przeciw Niebu. Nie uskaram si na ludzi. Dalej oddaj si moim
studiom tu, na ziemi, i spogldam w gr, ku Niebu. Niebo mnie zna! Zmar w roku 479 p.n.e., majc 73
lata.
Istota myli konfucjaskiej
Konfucjusz najwybitniejszy mdrzec Chin jest czczony jako nauczyciel zasad moralnoci i etyki
Konfucjusz by wybitnym uczonym i nauczycielem, ale wywar wpyw nie tylko na wskie grono
intelektualistw. Nie chodzio mu bowiem o samo wpajanie prawide postpowania lub zasad moralnoci, lecz
take o przywrcenie spokoju i adu w spoeczestwie, targanym wwczas nieustannymi wojnami feudaw.
Uczy, e cel ten zostanie osignity, jeli kady od cesarza do prostego czowieka zrozumie sw funkcj
w spoeczestwie i bdzie j waciwie spenia.
W konfucjanizmie koncepcja ta nosi nazw li, co oznacza przyzwoito, grzeczno, ad, szerzej za bywa
rozumiane jako rytua, obrzdek i oddawanie czci. Odpowiadajc na pytanie: Czym jest to wielkie li?,
Konfucjusz wyjani: Ze wszystkiego, co rzdzi yciem czowieka, najwiksze jest li. Bez li nie wiemy, jak
naleycie czci duchy wszechwiata ani jak ustali waciw pozycj krla i ministrw, wadcy i
poddanych oraz starszych i modszych rang, ani jak okreli moralne zalenoci midzy jedn pci a
drug, midzy rodzicami a dziemi oraz midzy brami, ani te jak odrni rozmaite stopnie stosunkw
w rodzinie. Oto dlaczego czowiek szlachetny ma w takim poszanowaniu li.
A zatem li to zasada postpowania, ktr czowiek prawdziwie szlachetny (czn tzu, niekiedy oddawane
okreleniem wyszy czowiek) zawsze si kieruje w kontaktach z drugimi. Jeeli kady stara si tak czyni, to
zdaniem Konfucjusza wszystko ukada si pomylnie w rodzinie, w pastwie i na wiecie, co bdzie
realizacj tao, czyli drogi nieba. Ale w czym ma si wyraa li? Tu spotykamy si z innym elementarnym
pojciem konfucjanizmu en, oznaczajcym humanitarno, czowieczestwo.
Li kadzie nacisk na kontrolowanie siebie przez stosowanie si do rnych przepisw, natomiast en kieruje
uwag na wntrze czowieka, na jego natur. Wedug doktryny konfucjaskiej, jest ona z gruntu dobra, o czym
przekonywa zwaszcza Mencjusz, najznamienitszy ucze Konfucjusza. Wobec tego, usunicie wszystkich
bolczek spoecznych jest moliwe dziki samodoskonaleniu, ktre zaczyna si od zdobywania wyksztacenia i
wiedzy. We wstpnym rozdziale Ta Se czytamy: Gdy si posiado prawdziw wiedz, intencje staj si
szczere; gdy intencje s szczere, serce staje si prawe (...); gdy serce jest prawe, doskonali si ycie
jednostki; gdy udoskonalone jest ycie jednostki, reguluje si ycie rodzinne; gdy jest uregulowane ycie
rodzinne, porzdkuje si ycie narodu; a kiedy ycie narodu jest uporzdkowane, wtedy na wiecie
panuje pokj. Od cesarza poczwszy, na prostych ludziach skoczywszy, wszyscy musz uwaa
doskonalenie wasnego ycia za podstaw, za fundament.
A zatem wedug Konfucjusza przestrzeganie li pozwala w kadej sytuacji zachowywa si waciwie, a
pielgnowanie en przyczynia si do yczliwego traktowania blinich. Teoretycznie, wic, powinno to
doprowadzi do spokoju i zgody w spoeczestwie. Konfucjaski idea oparty na zasadach li i en mona w
skrcie przedstawi nastpujco: Dobro u ojca, synowskie oddanie u syna, szlachetno u najstarszego
brata, pokora i szacunek u modszego, sprawiedliwo u ma, posuszestwo u ony, rozwaga u
starszych, respekt u modszych, wspaniaomylno u wadcw, lojalno u ministrw i poddanych.
Wszystko to tumaczy, dlaczego wikszo Chiczykw oraz innych mieszkacw Wschodu przykada tak
wag do wizw rodzinnych, pracowitoci, wyksztacenia oraz znajomoci swej pozycji i stosownego do niej
postpowania. Tak czy inaczej, wszczepiane przez stulecia pojcia konfucjaskie gboko zapady w
wiadomo Chiczykw.
Konfucjanizm staje si kultem pastwowym
Typowy Chiczyk buddysta, taoista czy konfucjanista oddaje w domu hod przodkom, otacza czci
bstwo bogactwa, a podczas wit skada ofiary w wityniach

Wraz z rozwojem konfucjanizmu zakoczya si epoka stu szk. Cesarze z dynastii Han dostrzegli w
konfucjaskiej nauce o lojalnoci wobec wadcy potrzebny im rodek do umocnienia monarchii. Za panowania
cesarza Wu Ti, o ktrym ju wspominalimy w trakcie omawiania taoizmu, konfucjanizm podniesiono do rangi
kultu pastwowego. Urzdnikw wybierano tylko spord osb obeznanych z klasyk konfucjask, a dla
kandydatw na stanowiska rzdowe przeprowadzano w caym kraju egzaminy z tych ksig. Zwyczaje i rytuay
konfucjaskie stay si religi domu panujcego.
Zmiana ta ogromnie podniosa autorytet Konfucjusza w spoeczestwie chiskim. Cesarze z dynastii Han
zapocztkowali tradycj skadania ofiar u jego grobu. Konfucjuszowi nadano te zaszczytne tytuy. W roku 630
n.e. cesarz T'ai Tsung z dynastii T'ang nakaza w kadej prowincji i w kadym okrgu wznie pastwow
wityni, powicon Konfucjuszowi i regularnie skada mu ofiary. Dla uproszczenia Konfucjusz zosta
wyniesiony do rangi boga, a jego kult sta si religi prawie nie rnic si od taoizmu czy buddyzmu (patrz
ramka, pt. Konfucjonizm-filozofia czy religia?).

Dziedzictwo mdroci Wschodu

Po upadku ostatniej dynastii chiskiej, co nastpio w roku 1911, konfucjanizm i taoizm zaczto ostro
krytykowa, a nawet zwalcza. Taoizmowi wytykano praktyki magiczne i zabobony, a konfucjanizm
napitnowano jako ideologi feudaln, propagujc mentalno niewolnicz w celu utrzymywania ludzi a
zwaszcza kobiet w poddastwie. Ale mimo oficjalnej nagonki, podstawowe pojcia obu religii s mocno
zakorzenione w umysach i cigle wywieraj silny wpyw na wielu Chiczykw.
Na przykad w roku 1987, na amach kanadyjskiej gazety Globe and Mail zamieszczono artyku Chiskie
rytuay religijne rzadkie w Pekinie, popularne na wybrzeu. Podano tam, i po 40 latach rzdw
ateistycznych wie chiska wci odprawia ceremonie pogrzebowe, uczestniczy w obrzdach witynnych oraz
w licznych zabobonnych praktykach. W artykule czytamy: Wikszo wiosek ma swego specjalist od fengszui najczciej jest to sdziwy wieniak, ktry zna si na siach tkwicych w wietrze (feng) i wodzie
(szui) i potrafi wskaza najdogodniejsze miejsce na wszystko na grb rodzinny, na nowy dom czy na
ustawienie mebli w pokoju.
Taoizm i konfucjanizm wystpuje rwnie w innych rejonach, gdzie przetrwaa tradycyjna kultura chiska. Na
Tajwanie czowiek podajcy si za potomka Czang Tao-linga piastuje stanowisko niebiaskiego mistrza, w
ktrego gestii ley powoywanie kapanw (Tao Szy). Popularna bogini Matsu, nazywana wit Matk
Nieba, jest czczona jako patronka wyspy, marynarzy i rybakw. Proci ludzie najczciej skadaj ofiary i dary
duchom rzek, gr i gwiazd, bstwom opiekuczym wszystkich zawodw oraz bogom zdrowia, szczcia i
bogactwa. *[Na Tajwanie istnieje taoistyczne ugrupowanie zwane T'ien Tao (Droga niebiaska), ktre ma
stanowi poczenie piciu religii wiata: taoizmu, konfucjanizmu, buddyzmu, chrzecijastwa i islamu.]
A co z konfucjanizmem? Jako religia odgrywa teraz co najwyej rol symbolu narodowego. Z myl o turystach
pastwo chiskie utrzymuje w Cz'ufu, rodzinnym miecie Konfucjusza, jego wityni oraz rodowe dobra.
Wedug czasopisma China Reconstructs dokonuje si tam inscenizacji odtwarzajcych rytua zwizany z
kultem Konfucjusza. A w Singapurze, na Tajwanie, w Hongkongu i innych rejonach wschodniej Azji ludzie
dalej wituj jego urodziny.
Jak wida na przykadzie konfucjanizmu i taoizmu, system opierajcy si na mdroci i rozumowaniu
czowieka, choby wynika z dobrych intencji i by nie wiadomo jak logiczny, ostatecznie i tak nie zaprowadzi
do prawdziwego Boga. Dlaczego? Poniewa nie uwzgldnia pewnego zasadniczego elementu: woli i wymaga
osobowego Boga. Wedug konfucjanizmu, sia pobudzajca do wywiadczania dobra tkwi w naturze ludzkiej, a
taoizm szuka jej w przyrodzie. Ale pogldy takie naley uzna za chybione, gdy s rwnoznaczne z
oddawaniem czci stworzeniu zamiast Stwrcy (Psalm 62:10; 146:3-4; Jeremiasza 17:5).
Z drugiej strony tradycyjny kult przodkw i bokw, oddawanie czci kosmicznemu niebu oraz duchom
przyrody, jak rwnie towarzyszce temu zwyczaje i rytuay tak gboko si zakorzeniy w mentalnoci

Chiczykw, e s uznawane za niepodwaaln prawd. Rozmowa o osobowym Bogu lub Stwrcy na og

okazuje si bardzo trudna, jako e pojcie to jest im cakiem obce (Rzymian 1:20-25).
Bez wtpienia w przyrodzie nie brak prawdziwych cudw ani dowodw mdroci, a czowiek dysponuje
niezwykymi darami: rozumem i sumieniem. Ale jak wykazano w rozdziale o buddyzmie, owe cuda widoczne
w naturze doprowadziy ludzi mylcych do wniosku, i musi istnie Konstruktor i Twrca. Czy w takim razie
logika nie podpowiada, i naleaoby pilnie szuka owego Stwrcy? W gruncie rzeczy On sam nas do tego
zachca: Podniecie oczy w gr i patrzcie: Kto stworzy te gwiazdy? Ten, ktry w szykach prowadzi
ich wojsko, wszystkie je woa po imieniu (Izajasza 40:26, BT). Dziki temu nie tylko poznamy Stwrc
Jehow Boga lecz take dowiemy si, jakie roztacza przed nami widoki na przyszo.
Buddyzm, konfucjanizm i taoizm odegray ogromn rol w yciu duchowym mieszkacw Wschodu. Ale
istnieje jeszcze religia, ktra rozwina si wycznie w Japonii, mianowicie sintoizm. Czym si wyrnia?
Skd wzia pocztek? Czy przywioda ludzi do prawdziwego Boga?