1.

UVOD
1.1.Predmet i cilj rada
Prioriteti u upravljanju otpadom su: minimalno nastajanje otpada, smanjenje nastalog
otpada po koliini, tretiranje otpada za povrat sirovinskog materijala ili energije iz
njega, odlaganje ostatka otpada na sanitarne deponije na ekoloki prihvatljiv nain I
to onih vrsta otpada koje ne podlijeu povratu komponenti, ponovnoj upotrebi ili
proizvodnji energije. Za uspostavu integralnog sistema upravljanja otpadom u Bosni i
Hercegovini vremena je sve manje, jer svakim danom nastaju nove koliine otpada,
koje se odlau najee u neureene deponije otpada, bolje rei smetljita ili
odlagalita, koje trajno ugroavaju zdravlje ljudi i ivotnu sredinu. Odlaganje i
gomilanje otpada na neureene deponije u Bosni i Hercegovini sigurno nije
dugorono prihvatljivo rjeenje.
Posljednjih nekoliko godina u Bosni i Hercegovini ine se veliki napori za dostizanje
standarda Evropske unije u oblasti integralnog sistema upravljanja otpadom. U ovom
smislu doneseni su Zakona o zatiti ivotne sredine, Zakona o zatiti prirode, Zakona
o vodama, Zakona o zatiti vazduha i Zakona o upravljanju otpadom te niza drugih
podzakonskih propisa na bazi ovih zakon. U Bosni i Hercegovini su stvoreni i
zakonski preduslovi za uspostavu integralnog sistema upravljanja otpadom, a u toku
su intenzivne aktivnosti na projektovanju i izgradnji kako regionalnih deponija otpada
u veim gradovima, tako I na sanaciji manjih deponija tzv. smetljita. U Sarajevu je
izgraena i nalazi se u eksploataciji sanitarna deponija otpada "Smiljevii", izgraena
po najstroijim kriterijumima Evropske unije. Pod ureenjem deponije se
podrazumijeva sanacija postojeeg stanja odlagalita sa svrhom minimizacije
postojeih negativnih uticaja koje deponija stvara na ivotnu sredinu, te zatvaranjem.
Naime sve do danas se odlaganje otpada uglavnom provodilo nekontrolisano,
odnosno na smetljitu se ne provode mjere kojima se smanjuje njegov tetni uticaj na
sredinu. Procjedne vode nekontrolisano odlaze u podzemlje, ne primjenjuje se
dnevno prekrivanje otpada, ne vri se otplinjavanje otpada itd. Nadalje, nema
sistema za odvodnju oborinskih voda, ne postoji sistem za gaenje poara, ne prate
se uticaji odlagalita na sredinu i sl. Takvo stanje deponije potrebno je to hitnije
promijeniti, te preduzeti odgovarajue mjere.Godinama se komunalni te djelomino
industrijski opasan i neopasan otpad, na veini deponija, odlagao neprimjereno i na
ekoloki neprihvatljiv nain. Naime, nastale koliine otpada odlagale su se
nekontrolisano bez primjene bilo kakvih standarda i tehnikih kriterija odlaganja.
Masa i sastav otpada zavisi od mnogih faktora, kao to su: klima, ekonomska
razvijenost posmatranog regiona, veliina grada, nain stanovanja i socijalne
specifinosti, nain sakupljanja i transporta vrstog otpada, kao i vrsta industrijskih
procesa od kojeg otpad potie. Dnevna, a time i godinja masa vrstog komunalnog
otpada, po stanovniku, razlikuje se od jedne do druge zemlje, pri emu je u
razvijenim zemljama via (1,4 kg/st./danu), u odnosu na srednje razvijene ili
nerazvijene zemlje (0,2-0,7 kg/st./danu). Strateki ciljevi u oblasti upravljanja
otpadom bi bili:
1

podrka konceptu odrivog korienja primarnih sirovina,

prevencija u generisanju otpada,
stimulacija reciklae,
smanjenje zagaenja ivotne sredine usled smanjenja generisanja otpada i
promene naina upravljanja,
smanjenje korienja povrina zagaenih otpadnim materijalima i unapreenje
cjelokupnog sistema upravljanja otpadom.
Poboljanje upravljanja otpadom ostvaruje se kroz: ustanovljavanje integralnog
sistema postrojenja za tretman otpada i kreiranje mehanizama za sistem odvojenog
sakupljanja, reciklae i ponovne upotrebe otpada.
1.2. Izvori podataka i metode prikupljanja
Prilikom izrade rada, koristila sam se raspoloivom literaturom nastavnog profesora,
odredbama zakonskih propisa, podacima iz prakse i podacima koje sam itala
pretraivanjem Interneta.
Moje opredjeljenje je da na osnovu vlastitog iskustva i vienja pregledane
dokumentacije izloim obradu teme koja slijedi.
1.3. Sadraj i struktura rada
Rad se sastoji od obrade po poglavljima.
Najprije su dati opti podaci o otpadu, vrstama otpada, te ta se podrazumijeva pod
integralnim upravljanjem otpadom, te o dosadanjoj praksi u odlaganju otpada na
teritoriji nae zemlje. Izloen je uticaj i opasnost neureenog odlagalita na okoli i
ovjeka. U narednom poglavlju izloeno je ta podrazumijeva sanaciju jedne
deponije, uticaj tokom sanacije i nakon njene sanacije na okoli sa mjerama koje sew
preduzimaju radi smanjenja tetnog uticaja na okoli. Monitoring tokom sanacije i
nakon zatvaranja deponije.
U zakljuku je dato miljenje o trenutnom stanju u oblasti sa miljenjem o opasnosti
tetnog uticaja za okoli koju predstavlja neodgovornost ovjeka koji proizvodi i
odlae otpad i nerazumijevanje ozbiljnosti materije.

2. OTPAD
2.1. Opti podaci o otpadu
Problem vrstog otpada je posebno prisutan u gradovima, gdje direktno utie na
zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, odnosno direktno utie na zagaenje vazduha,
zemljita i vode. ovjek u gradu esto "gubi" direktnu vezu s prirodom i najradije bi
elio da otpad nije u njegovom vidnom polju, te je zbog toga sklon da svoj otpad baci
2

u potok, rijeku, umu ili na neko drugo mjesto. Pri ovome zaboravlja da e mu se isti
otpad, ali u drugom obliku negativno vratiti kroz lanac ishrane.
vrsti otpad koji se produkuje u domainstvima predstavlja heterogenu smjesu
razliitih vrsta otpadnih materijala, kao to su: papir, karton, staklo, keramika,
magnetini i nemagnetini metali, plastika, koa, kosti, tekstil, biomasa, razne vrste
inertnih materijala, posebno opasne vrste otpada i sl. Opasne vrste otpada u
domainstvima nazivaju se problematini otpad, u koji spadaju: baterije, stari lijekovi,
insekticidi, pesticidi, fungicidi, motorna ulja, razreivai, boje, lakovi, sredstva za
skidanje hre, sredstva za zatitu drveta, akumulatori, uljni filteri, termometri sa
ivom, antifriz, filmovi raznih vrsta, fluoroscentne rasvjetne cijevi, ljepila, kozmetika,
fotohemikalije, hemikalije za ienje, rastvarai i sl.
Bosna i Hercegovina se opredijelila za integracione procese vezano za ulazak u
porodicu Evropske unije. Za ostvarenje ovih ciljeva svi moramo prije svega da
obezbijedimo odrivi razvoj, odnosno da osiguramo kvalitet ivota svakog pojedinca i
drutva u cjelini. Odrivi razvoj podrazumijeva prije svega ouvanje ivotne sredine.
Za ostvarenje ovih ciljeva na prvom mjestu potrebno je u svim sredinama uspostaviti
integralni sistem upravljanja otpadom, to podrazumijeva sljedee radnje:

nadzor u ivotnom ciklusu otpada, odnosno od njegovog nastanka do

konanog zbrinjavanja na ekoloki prihvatljiv nain,
izbjegavanje i smanjenje otpada na mjestu njegovog nastanka,
razdvojeno skupljanje korisnih komponenti otpada i nekorisnog ostatka ,
iskoritavanje i obrada otpada i
strogo kontrolisano odlaganje nekorisnog ostatka otpada.

Slika 1. Izgled jednog smetljita u BiH

Kod uspostave integralnog sistema otpada treba stalno imati na umu osnovna
ljudska prava, ali i obaveze to podrazumijeva pravo ovjeka na zdravu ivotnu
3

sredinu, pravo na informaciju i pravo na sudjelovanje u odluivanju. Ostvarenje ovih

ciljeva mogue je samo pod uslovom da su svi graani osposobljeni (obueni) i
motivisani za uee u procesima odluivanja, vezanim za realizaciju uspostave
integralnog sistema upravljanja otpadom u svojoj sredini.
Samo odgovorno ponaanje svakog pojedinca prema vlastitom otpadu garantuje
zatitu ljudi i ivotne sredine.
2.2. Vrste i definicije otpada
Otpad sigurno nije gomila nekorisnih predmeta i materijala i ne mora postati smee
ako se s njim postupa na adekvatan nain. U ovom smislu, moe se rei da otpad
postaje smee samo u sluaju neodgovornog ponaanja ljudi s vlastitim otpadom.
Iskustva razvijenih zemalja u svijetu, koje koriste savremene postupke tehnike ii
tehnologije obrade otpada omoguuju iskoritavanje preko 90 % svih vrsta i koliina
otpada.
Prema Zakonu o upravljanju otpadom u Bosni i Hercegovini "Otpad znai sve
materije koje vlasnik (pravno ili fiziko lice) odlae, namjerava odloiti ili se trai da
budu odloene u skladu sa jednom od kategorija otpada navedenoj u listi otpada i
utvrenoj u provedbenom propisu".
Prema mjestu nastanka razlikuju se dvije osnovne vrste otpada:

komunalni otpad
industrijski (tehnoloki) otpad.

Komunalni otpad je otpad iz domainstava kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode
i sastava slian otpadu iz domainstava, npr.: otpad koji nastaje ienjem javnih
povrina i otpad slian otpadu iz domainstava koji nastaje u privrednim
organizacijama, javnim ustanovama, uslunim djelatnostima i sl. Komunalni otpad se,
po pravilu, zbrinjava u okviru komunalne djelatnosti u odreenoj regiji.
Za ispravno postupanje s komunalnim otpadom prvenstveno su odgovorni sami
graani koji su i proizvoai ovog otpada. Komunalna preduzea moraju obezbijediti
odgovarajue uslove, kojim e se omoguiti graanima primjerno postupanje s
otpadom a shodno odlukama nadlenih organa i tijela u optini. Takoe, komunalna
preduzea su duna da savjetima i drugim aktivnostima pomognu graanima u
savremenom zbrinjavanju komunalnog otpada.
Industrijski (tehnoloki) otpad je otpad koji nastaje u proizvodnim procesima u
industriji, uslunim djelatnostima i drugim oblastima, a po koliini, sastavu i
osobinama se razlikuje od komunalnog. Za zbrinjavanje ovog otpada propisane su
posebne procedure, kojih se moraju pridravati svaki proizvoa, odnosno vlasnik
industrijskog (tehnolokog) otpada.
Pored ove dvije vrste otpada, Zakonom o upravljanju otpadom definisane su jo dvije
4

vrste, i to:
Inertni otpad je otpad koji nije podloan znaajnim fizikim, hemijskim ili biolokim
promjenama. Inertni otpad se nee rastvarati, spaljivati, ili na drugi nain fiziki ili
hemijski obraivati, bioloki razgraivati ili nepovoljno uticati na druge supstance sa
kojima dolazi u kontakt, na nain da prouzrokuje zagaenje ivotne sredine ili
ugroavanje zdravlja ljudi. Ukupna vlanost, sadraj polutanata u otpadu i
ekotoksinost filtrata mora biti neznatna da ne bi dolo do ugroavanja kvaliteta
povrinskih i podzemnih voda.
Neopasni otpad je otpad koji nije definisan kao "opasni otpad".
U odreenim granama privrede i u drugim djelatnostima dolazi do produkcije
opasnog otpada - koji predstavlja svaki otpad koji je utvren posebnim propisom i koji
ima jednu ili vie karakteristika koje prouzrokuju opasnost po zdravlje ljudi i okolinu
po svom porijeklu, sastavu ili koncentraciji, kao i onaj otpad koji je naveden u listi
otpada kao opasni i regulisan posebnim popisom.
Radi izbjegavanja tetnog uticaja na zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, potrebno je
organizovano sakupljanje i sanitarno odlaganje nekorisnog ostatka otpada.
Odlaganjem otpada na neureene deponije otpada, ili bolje reeno smetljita dolazi
do veoma dugotrajnog i velikog zagaenja ivotne sredine, to tetno utie na
zdravlje ljudi. Sanacija ovih smetljita esto je veoma skupa.
Proces razgradnje nekih vrsta otpada je veoma dugotrajan, npr.:

Plastine boce: 100 - 1000 godina

Aluminijske limenke: 10 - 100 godina
vakae gume: 5 godina
Filter od cigarete: 1 - 2 godine
Novinski papir: 3 - 12 mjeseci
Otpad od voa i povra: 3 - 6 mjeseci
Papirne maramice: 2 - 3 mjeseca

Odlaganjem otpada na sanitarne deponije ili pak na neureene deponije, odnosno

smetljita dolazi do nepovratnog gubitka veoma vrijednih materijala, iz kojih se
procesom reciklae mogu dobiti sekundarne sirovine ili sekundarna energetska
goriva. Zbog toga umjesto odbacivanja otpada na sanitarna odlagalita ili smetljita
treba uvesti integralni sistem upravljanja otpadom, koji predstavlja zbir svih mjera
(politikih, naunih, tehnikih, ekonomskih i dr.) kojim se ostvaruje smanjenje,
iskoritavanje (materijalno ili energetsko) i sigurno odlaganje otpada na ekoloki
prihvatljiv nain uz zadravanje postojee proizvodnje i potronje.
Savremeni postupci obrade, odnosno savremena tehnika i tehnologija omoguuju
maksimalno iskoritavanje svih vrsta otpada, ali uz uslov odgovornog postupanja s
svojim otpadom svakog pojedinca.
5

2.3. Uticaj nepropisnog odlaganja otpada na ovjeka I okoli

vrsti otpad, u veoj ili manjoj mjeri, ima veoma izraeno negativno dejstvo na
zdravlje ljudi i osnovne elemente ivotne sredine: povrinske i podzemne vode,
vazduh i zemljite. Svi elementi koji iz otpada dou u ove osnovne elemente ivotne
sredine, prije ili kasnije e kroz lanac ishrane doi ovjeku. U dosadanjoj praksi
praenja tetnog uticaja odreenih supstanci emitovanih iz deponija, odnosno
smetljita otpada, identificirano je njih 14 koje mogu imati uticaj na zdravlje ljudi i
osnovne elemente ivotne sredine, a to su: arsen, olovo, kadmij, hrom, bakar, nikl,
iva, cink, polihlorirani bifenili, benzen, trihloretilen, tetrahlormetan i natrijev cijanid.

Slika 2. Uticaj osnovnih elemenata ekosistema na ovjeka preko lanca ishrane

Stanje u Bosni i Hercegovini to se tie vrstog otpada u odnosu na sanitarnohigijenske uslove je dosta loe, jer se otpad odlae uglavnom na neureene deponije
otpada ili bolje rei divlje deponije ili smetljita.

Slika 3. Odlaganje otpada u neureene deponije, odnosno smetljita i tetno dejstvo

deponijskog filtrata i plina na ivotnu sredinu;

Posljedice takvog odlaganja i zbrinjavanja vrstog otpada su:

Higijenski i vizuelno lo dojam odlagalita otpada, bez obzira na njegovu

vrstu, naroito poslije raznoenja nekih komponenti otpada pri vremenskim
nepogodama, npr. vjetar, kia, snijeg i sl.
Neograene deponije su leglo ivotinja i insekata koji trae hranu, npr.
make, psi lutalice, takori, divlje ivotinje, ptice i dr. Ove ivotinje na
smetljitima se esto zaraze. Kod zaraze ove ivotinje prenose bolesti
meu sobom, a u dodiru sa ovjekom i na njega, npr.: bjesnilo,
hemoragina groznica, Q-groznica, crijevne zarazne bolesti, parazitoze i
dr.
Ljudi kojima je prodaja korisnih komponenti iz otpada, npr. stari papir, PET
ambalaa, metali i sl. zanimanje, prekapaju po takvim smetljitima i time
se mogu zaraziti sami, a takoe zaraziti i one sa kojima dolaze u dodir,
pogotovo djecu i druge ukuane.
U nonim satima na takve deponije nesavjesni ljudi odvoze ivotinjski,
otrovni i industrijski otpad, kao i sav drugi, vrlo esto, opasni otpad.
Procjedne vode koje vremenom nastaju na takvim deponijama dovode do
opasnih zagaenja naih izvora pitke vode i vodotoka.
Namjernim paljenjem smea, kao i prirodnim eksplozijama deponijskog
plina, na nekontrolisanim smetljitima stvaraju se opasni plinovi i gasovi
koji zagauju okolinu i atmosferu.
Okolno zemljite se nepovratno zagauje tekim metalima, pesticidima i
drugim opasnim spojevima, a preko njega i biljke kojim se hrane ivotinje i
ovjek pa tako ove opasne i esto kancerogene supstance nepovratno
ulaze u organizam ovjeka.

Opasnost prijeti izvoritima pitke vode, dokazano da se pomenute opasne supstance

akumuliraju i djeluju u organizmu ovjeka, a potom nakon dvadeset i vie godina
imaju uticaj na pojavu raznih oblika karcinoma, leukemije i drugih neoplazmi za koje
jo nisu otkriveni lijekovi.
3. SANACIJA DEPONIJE
Privremene deponije ne zadovoljavaju osnovne uslove za zbrinjavanje otpada, te ih
je potrebno sanirati i konano zatvoriti za rad. Pretpostavka je da je organizovana
regionalna deponija otpada. Tokom sanacije, na deponiji otpada moe se odlagati
otpad, koji se svakodnevno stvara na analiziranom podruju, te e se dovesti otpad s
okolnih divljih deponija. Sav otpad koji e se dalje stvarati na analiziranom
podruju, nakon zatvaranja deponije odlagao bi se na regionalnu deponiju otpada.

Nakon sanacije postojee deponije, uslijedilo bi zatvaranje postavljanjem zavrnog

pokrovnog sloja. Kao zavrni pokrovni sloj predvien je "sendvi-sloj" koji se sastoji
od izravnavajueg sloja prekrivnog materijala, drenanog sloja za plinove (min. 30
cm), gline (min. 80 cm, koeficijenta vodopropusnosti k=10-9 m/s) ili bentonitnog
tepiha (GCL-a), geodrena, rekultivirajueg zavrnog pokrovnog sloja (min. 100 cm) te
ozelenjavanja (trave). Ureenjem i konanim zatvaranjem postojee deponije, bitno
e se poboljati postojee stanje.

3.1.Nain sanacije i rada deponije

Odlaganjem otpada na predvieni nain sprijeavaju se neeljeni efekti na ivotnu
sredinu, kao to su oneienje povrinskih i podzemnih voda, nastajanje poara i
nekontrolisano gorenje otpada te velika prisutnost glodavaca, insekata i ptica. Otpad
koji se dovozi na odlagalite razlikuje se po sastavu, a najvei dio komunalnog
otpada ini kuni otpad koji sadri velik dio rastvorljive organske supstance. Odmah
nakon odlaganja, poinje razgradnja organske supstance u otpadu pod djelovanjem
mikroorganizama. Sanacija deponije obuhvata prostor na kojem je odlagan otpad i
devastiranu sredinu. Otpad se uglavnom, na nesanitarni nain i bez ikakvog reda,
odlae u prirodne vrtae.
Ureenje odlagalita obuhvata prostor na kojem je do sada odlagan otpad, kao i
devastiranu okolinu. Prvi korak ureenja deponijske lokacije predstavlja krenje i
pripremu terena unutar prirodne depresije. Nakon prikupljanja razbacanog otpada,
isti je potrebno selektovati te odvojiti opasne komponente i predati ih ovlatenim
operaterima za zbrinjavanje opasnog otpada. Metalni otpad takoe treba odvojiti te
predati ovlatenim preduzeima na daljnju obradu. Od presloenog otpada i otpada
komunalnog sadraja prebaenog s divljih deponija potrebno je formirati tijelo
deponije. Deponija se ureuje tako da njegov pokos bude prosjeno 1:3. Oko cijele
deponije po potrebi se gradi servisna cesta. Kada se teren adekvatno pripremi
pristupa se postavljanju donjeg brtvenog sloja. Postojei otpad, kao i razbacani otpad
po deponiji potrebno je presloiti na ureenu povrinu te se nastavlja s odlaganjem.
Nakon to se sav otpad presloi i zgura, provodi se dezinsekcija i deratizacija.
Paralelno s time postavlja se ograda oko cijele deponije otpada, gradi obodni kanal
za skupljanje sljevnih oborinskih voda oko cijelog tijela deponije otpada. Zatim se
izrauje vodonepropusno dno kao sendvi - sloj ugradnjom brtvenog sloja
bentonitnog tepiha (GCL), adekvatnog sloju gline od 1m, koeficijenta propusnosti k =
10-9 m/s te PEHD folije. Na brtveni sloj (bentonitni tepih + PEHD folija) s
odgovarajuim kosinama postavlja se geotekstil, drenani sloj te geomrea.

Slika 4. Izgled jednog dijela sanitarne deponije komunalnog otpada u fazi ugradnje
drenanog sloja

Nakon toga slijedi izvedba sistema za prikupljanje procjednih voda iz tijela deponije
koja se sastoji od drenanih cijevi te drenanog kanala izraenog od mineralinih
materijala razliitih frakcija. Na ureen donji brtveni sloj odlae se prvo stari te novo
prikupljeni otpad. Za sve radove koristi se interna cesta. Otpad se nabija u slojevima
maksimalno do 0.50 m, kada se dnevno prekriva inertnim materijalom u sloju od 0.15
m. Maksimalna visina jednog nivoa odloenog otpada iznosi od 2.5 m, kada se otpad
prekriva inertnim materijalom debljine cca 0.30 m. Nakon to se sav otpad prebaci i
formira tijelo deponije provede se sabijanje otpada te postavljanje jednog
ventilacionog kanala (otvora) kojim se skupljeni plin odvodi u atmosferu pasivnim
putem.
Nakon zatvaranja deponije izrauje se vodonepropusni pokrovni sloj po otpadu kao
sendvi - sloj koji se sastoji od: plinodrenanog sloja prekrivnog materijala (min.
0.30 m), brtvenog sloja GCL (k = 10 -9 m/s) s karakteristikom zamjene gline debljine
0,80 m, geodrena, rekultivirajueg sloja tj. zatitnog zemljanog sloja, debljine 1 m,
vegetacije (trava i nisko raslinje).

Slika 5. Detalj zavrnog pokrovnog sloja

Na najnioj koti terena uz rub lokacije predvia se postavljanje sabirnog bazena za
skupljanje procjednih voda sa sistemom recirkulacije. Navedeni uslovi odreuju
tehnologiju odlaganja otpada koja e se primijeniti. Rad na saniranoj deponiji bazira
se na odlaganju otpada u etaama.
Odlaganjem otpada na predvieni nain sprjeavaju se neeljeni uinci na ivotnu
sredinu, kao to su: oneienje povrinskih i podzemnih voda, nastajanje poara i
nekontrolisano gorenje otpada, te prisutnost glodavaca, insekata i ptica u velikom
broju. Ureenje postojee deponije povezuje se s nastavkom odlaganja otpada na
saniranoj deponiji, to e dovesti do bitnog poboljanja postojeeg stanja na podruju
odlaganja. Ono je neminovno, jer se otpad mora odlagati na zakonom predvieni
nain.

10

Slika 6. Izlaz drenane cijevi za sakupljanje deponijskog filtrata (procjednih voda) iz

tijela deponije otpada "Smiljevii" u bazen za tretman ovog filtrate

Slika 7. ematski prikaz detalja ventilacionog otvora

Tehnologija odlaganja otpada na saniranoj deponiji sastojala bi se iz sljedeih
osnovnih operacija, a koje se odvijaju tokom radnog dana:
- istresanja otpada na radnu povrinu,
- rasprostiranja u slojeve i zbijanje otpada buldoerom,

11

- dnevnog prekrivanja otpada inertnim materijalom ili membranom izraenom

iz LDPE-folije sve do popunjavanja cijele kasete.
Nakon popunjavanja jedne etae, meuetaa se prekriva slojem glinovitog
materijala, dovezenim inertnim materijalom ili materijalom od ureenja graevinskog
zemljita u naseljima, a nakon ega slijedi zavrno zatvaranje i ozelenjavanje. Kao
zavrni pokrovni sloj predvien jesendvi - sloj koji se sastoji od: gasodrenanog
sloja prekrivnog materijala (min. 0.30 m), brtvenog sloja GCL (k = 10 -9 m/s) s
karakteristikom zamjene gline debljine 0,80 m, geodrena, rekultivirajueg sloja tj.
zatitnog zemljanog sloja debljine 1 m, vegetacije (trava i nisko raslinje).
Na prostoru deponije moraju se nalaziti svi sadraji koji slue za pravilan i siguran
rad, a prostor cijele lokacije treba biti podijeljen na sljedea podruja:

ulazno-izlaznu zonu
prostor tijela deponije za odlaganje otpada
prostor oko deponije (vizualna zona).

Ulazno-izlazna zona bi obuhvatala sve objekte predviene za smjetaj opreme i

boravak radnika. Ovdje se nalaze: ulazna vrata, porta i objekat za zaposlene, plato
za pranje vozila, reciklano dvorite (u sklopu kojeg je mogue postaviti pokretno
postrojenje za baliranje otpada), pretovarna stanica i sabirni bazen za otpadne vode.
Prostor tijela deponije obuhvata prostor na kojem se odlae otpad koji svakodnevno
nastaje na predmetnom podruju. Prostor oko tijela deponije je zatitna zona prema
okolnom terenu, koja ograniava ulazak neovlatenih osoba, sprjeava divlje
odlaganje otpada i raznoenje praine. U ovoj zoni nalaze se ograda, obodni kanal,
servisna cesta, zeleni pojas te sabirni bazen za procjedne vode.
Od opreme potreban je buldoer (eventualno i kompaktor), koji slui za rad sa
otpadom i prekrivnim materijalom, odnosno, za njihovo zbijanje. S obzirom na
koliinu otpada u razdoblju odlaganja otpada, predvia se usluno koritenje
buldoera i/ili kompaktora koji e sluiti za rad otpadom i prekrivnim materijalom. Od
ostale opreme predvien je hidroblok, visokopritisni pera, agregati, kao i ostali
priruni materijal. Na prostoru predvienom za smjetaj reciklanog dvorita
predvieni su kontejneri odreenih zapremina. Za redovno poslovanje deponije
predvien je rad u prvoj smjeni, po potrebi i u drugoj smjeni dok je umjesto tree
smjene predvien rad uvarske slube.

12

Slika 8. Zone deponije na jednoj od saniranih deponija (deponija Javorov vrh, Brinje)
u Hrvatskoj

3.2.Uticaj deponije na ivotnu sredinu

Neeljene pojave koje se mogu javiti su sljedee:

oneienje vazduha i eksplozije plinova

oneienje podzemnih i povrinskih voda
oneienje zemljita
neugodni mirisi, raznoenje laganog materijala i buka.
13

Uticaj na vode - Potrebno je razlikovati oborinske vode i procjedne vode. Oborinske

vode su iste do trenutka prolaska kroz otpad. Dio vode koji se infiltrira u otpad, u
trenutku premaenja adsorpcijskog kapaciteta otpada postaje procjednom vodom,
koja se skuplja na prirodnoj geolokoj podlozi deponije ili pak otjee dalje u
podzemlje, gdje ugroava kvalitet podzemnih voda.
Podzemne i povrinske vode, ako dou u kontakt s otpadom, oneiuju se zavisno
od karakteristika odloenog otpada i koliine vode koja se procjeuje kroz tijelo
deponije. Daljnje kretanje procjedne vode u zemljite, podzemne ili povrinske, moe
izazvati oneienja. Stvaranje procjednih voda je u direktnoj vezi s koliinom
padavina koje uu u otpad. S obzirom na to da e se kao pokrovni materijal
upotrebljavati glina ili bentonitni tepih (GCL), teoretska maksimalna koliina vode
koja moe ui u otpad iznosi cca 1,1 m 3/dan. To je maksimalna koliina procjedne
vode, a nakon zatvaranja gornje plohe brtvenim slojem nastajanje novih voda u
potpunosti e prestati. Procjedne vode koje se stvaraju razgradnjom otpada ve su
se procijedile u okolinu.
Uticaj na zemljite - Uticaji na zemljite svedeni su na minimum, budui da se
provodi sanacija deponije postavljanjem vodonepropusnog pokrovnog sloja po
otpadu.
Uticaj na vazduh Gasovi, koji se stvaraju prilikom razgradnje organskih supstanci
na deponijama mogu posredno ili neposredno uticati na okolinu. U najveoj koliini
prisutni su metan i ugljendioksid, dok u manjoj koliini sumporovodonik i drugi. Metan
je gas koji u koliini 5 15 % sa vazduhom gradi eksplozivnu smjesu pa treba
preduzeti sve mjere kako bi se sprijeila mogunost eksplozije i poara na deponiji.
Iz tog razloga, kontrolisana degazacija deponije je neophodna. Praina e se javljati
samo za vrijeme izvoenja radova sanacije i nestat e nakon ozelenjavanja
zatvorene plohe deponije. Daljnji problem, vezan uz nastajanje odlagajueg gasa
moe biti neugodan miris, iji su nosioci sumporovodonik (H 2S) i isparljiva organska
jedinjenja poput merkaptana.
Uticaj na floru i faunu - Ograivanjem deponije radi sprjeavanja ulaska divljai i
krupnijih ivotinja u prostor deponije, sprijeie se mogunosti prenosa zaraza.
Konanim zatvaranjem deponije postavljanjem zavrnog pokrovnog sloja bie
sprijeen dolazak ivotinja na deponiju.
Uticaj na prirodne i kulturne vrijednosti Ako se deponija uz potovanje svih
propisanih zatitnih mjera sanira i konano zatvori te ozeleni, jo vie e se poboljati
postojee stanje koje e doprinijeti boljem ouvanju vrijednosti ireg podruja oko
deponije, a bie omoguen i odrivi razvoj.

14

Uticaj buke - Na deponiji e se buka stvarati samo za vrijeme trajanja radova

sanacije, a stvarae je vozila i buldoer. Uslijed rada mehanizacije na radnom polju
oekuje se buka od oko 80 dBA.
Uticaj na vizuelni kvalitet pejzaa - Odlaganjem otpada na lokaciji deponije ovaj
prostor je pejzano i estetski ve izgubio svoj prvobitni identitet te se stvorio novi
element koji je promijenio fizionomiju ovog prostora. S obzirom na to da e se
deponija urediti i zatvoriti te ozeleniti, negativni uticaji na pejza e biti minimalni.
Uticaj u sluaju ekoloke nesree - Budui da e se deponija sanirati
postavljanjem zavrnog pokrovnog sloja, mogunost nastanka poara je minimalna.
Rizik nastanka zagaenja povrinskih voda ne postoji jer nema mogunosti mijeanja
povrinskih voda s procjednim vodama.
Uticaj na zdravlje ljudi - Vei uticaj deponije moe se pokazati na radnike koji e
izvoditi radove na sanaciji. Tokom rada s otpadom javlja se niz opasnih supstanci
nepovoljnih po zdravlje, kao to su tetni i agresivni gasovi, praina, insekti, glodavci
i ptice. Deponijski gasovi, prvenstveno metan i ugljen-dioksid, u veim
koncentracijama mogu izazvati pospanost, slabost, gubitak svijesti i sl.
Sumporovodonik nadrauje oi i gornje dine putove.

3.3. Mjere zatite na ivotnu sredinu

Mjere za smanjenje uticaja na kvalitet vazduha

U sklopu zavrnog prekrivnog sistema ispod brtvenog sloja potrebno je

izgraditi drenani sloj za prikupljanje deponijskog gasa.
Na povrinu sanirane deponije postavlja se ventilacioni otvor kojim e se
kontrolisano skupljati deponijski gasovi i odvoditi u atmosferu prirodnim putem
(pasivni sistem).

Mjere za zatitu zemljita

Konano zatvaranje deponije izvodi se ugradnjom vodonepropusnog

pokrovnog sloja po otpadu kao sendvi sloja koji se sastoji od
plinodrenanog sloja prekrivnog materijala (min. 0,30 m), brtvenog sloja
glina debljine 0,80 m, koeficijenta propusnosti k = 10 9 m/s ili adekvatanog
GCL s karakteristikom zamjene gline, geodrena, rekultivirajueg sloja tj.
zatitnog zemljanog sloja debljine 1 m, vegetacije (trava i nisko rastinje)

15

Mjere za zatitu voda

Deponija se po zatvaranju prekriva zavrnim prekrivnim sistemom u sklopu

kojeg je i brtveni sloj koji e sprjeavati prodiranje oborinskih voda u deponiju i
time sprijeiti stvaranje novih procjednih voda. Najvea vrijednost koeficijenta
propusnosti brtvenog sloja mora iznositi 10 - 9 m/s.
Oko deponije je potrebno izgraditi obodni kanal koji je potrebno i odravati.
Skupljene oborinske vode preko talonika i upojnog bunara kontrolisano se
uputaju u okolni teren.
Radove na preslagivanju otpada i formiranju tijela deponije, kao i sve vee
graevinske radove treba provoditi u toku suvog vremena; na taj se nain
smanjuju koliine padavina, koje mogu pasti na tijelo deponije tokom radova.
Koordinisati radove na sanaciji deponije, naroito oblikovanje tijela i pokosa
deponije, tako da radna podruja budu to manja te da se na zavrene
dijelove deponije to prije postavi privremeni pokrovni sloj, a potom i zavrni
pokrovni sistem.
Za vode od pranja vozila i opreme treba predvidjeti prihvat i odvajanje uljne
faze u separatoru ulje/voda te zbrinjavanje uljne faze kao opasnog otpada.

Mjere za zatitu flore i faune

Deponiju je potrebno ograditi ogradom (visine najmanje 2 m) radi sprjeavanja

ulaska divljai i krupnijih ivotinja u prostor deponije.
Svakodnevno prekrivati otpad, koji se dovozi na lokaciju deponije tokom
sanacije (ukoliko deponija nije zatvorena u toku sanacije), slojem inertnog
materijala (LDPE-folijom ili inertnim materijalom)

Mjere za zatitu prirodne i kulturno-istorijske batine

U sluaju arheolokih nalaza prilikom radova na deponiji, radove obustaviti i

obavijestiti nadlenu instituciju.

Mjere zatite od poveane buke

Ako iz bilo kojeg razloga doe do poveanja nivoa buke, intervenisati

preduzimanjem dodatnih zatitnih mjera (zatitne ograde ili nasipi).

Mjere za zatitu pejzaa

Deponija otpada se zatvara postavljanjem zavrnog pokrovnog sloja, pri emu

se ozeleni sadnjom autohtonog bilja.

Mjere zatite u sluaju ekoloke nesree

16

Osoblje deponije potrebno je osposobiti za kontrolu otpada na ulazu u krug

deponije, radi sprjeavanja unoenja opasnog otpada (ukoliko deponija nije
zatvorena u toku sanacije).
Pri radu s otpadom u potpunosti se pridravati Zakona o zatiti na radu.

Mjere zatite zdravlja ljudi

Radnike koji izvode radove na sanaciji deponije otpada, zatititi zatitnom

odjeom i obuom za rad.
Strogo nadzirati da li se radnici pridravaju svih redovnih mjera zatite
(prilikom rada mainama na deponiji i ostalom opremom).

Slika 9. Situacija odvodnje (deponija Javorov vrh, Brinje)

17

Slika 10. ematski prikaz detalja odvodnje (deponija Javorov vrh, Brinje)

Slika 11. Situacija ventilacionog otvora (deponija Javorov vrh, Brinje)

18

Slika 12. Princip bilansa voda

3.4. Monitoring stanja ivotne sredine tokom sanacije i zatvaranja deponije

Tokom sanacije deponije potrebno je :

Oborinske vode iz sabirnih laguna (bazena) treba kontrolisati svaka 3

mjeseca, a pored toga, obavezno i prije svakog isputanja vode iz sabirnih
laguna,
Analizirati podzemne vode svaka 3 mjeseca,
Analizirati procjedne vode svaka 3 mjeseca,
Redovno pratiti nivo vodnog lica u buotinama za podzemne vode,
Kontrolisati sastav i kvalitet voda s ureaja za pranje vozila dva puta godinje,
Kontrolisati emisiju gasova (CH4, CO2, H2S, O2, H2) svaka 3 mjeseca,
Izvriti najmanje jednom godinje detaljnu analizu koliine staklenikih
gasova. Metan i ugljendioksid koji se s deponije emituju u slobodnu atmosferu,
prema Konvenciji iz Rio de Janeir-a iz 1992. godine, su stakleniki plinovi,
Svakodnevno kontrolisati vrstu, sastav i koliinu otpada koji e se u prelaznom
razdoblju do konanog zatvaranja dovoziti na deponiju,
Eluat proizvodnog (tehnolokog) otpada kontrolisati prema potrebi,
Kontrolisati vrste otpada koje se sakupljaju u reciklanom dvoritu,
Kontrolisati cjelovitost privremenog pokrovnog sloja i slijeganje tijela deponije
na zavrenim dijelovima deponije, prekrivenim privremenim pokrovnim slojem.

Nakon zatvaranja deponije potreban je monitoring :

19

Iako nakon zatvaranja deponije nee biti kontakta otpada s oborinskim

vodama, potrebno je, prije eventualnog isputanja vode iz sabirnih bazena,
obaviti analizu vode; ovakvo praenje potrebno je osigurati tokom 20 godina
nakon zatvaranja deponije, a kvalitet vode mora biti u skladu sa zahtjevom za
kvalitet vode.
Sastav podzemne vode iz buotina za podzemne vode, potrebno je mjeriti dva
puta godinje tokom 10 godina od dana zatvaranja, dok je nakon 10 godina
ista mjerenja potrebno provoditi jednom u dvije godine,
Kontrolisati emisiju gasova (CH4, CO2, H2S, O2, H2) dva puta godinje tokom
10 godina od dana zatvaranja deponije, a nakon isteka 10 godina, mjerenja se
moraju provoditi jednom u dvije godine u razdoblju iduih 10 godina,
Izvriti najmanje jednom godinje detaljnu analizu koliine staklenikih
gasova,
Redovito kontrolisati cjelovitost zavrnog pokrovnog sistema,
provoditi kontrolu slijeganja deponije geodetskim snimanjem, i to jedan put
godinje u periodu od 10 godina nakon zatvaranja deponije.

20

4. ZAKLJUAK

U Evropskoj uniji preporucena hijerarhija otpada zasniva se na sljedecim

aktivnostima ( poredane po stepenu vaznosti ) : spreavanje nastajanja otpada i
redukcija njegove tetnosti , ponovna upotreba , recikliranje , iskorienje za
dobijanje energije. Na kraju se pribjegava sigurnom odlaganju ( spaljivanje ili
odlaganje na deponiju ). esto se hijerarhija prioriteta , bar kada se misli na
komunalni nivo , sagledava kroz prizmu 3R koja obuhvata sljedee aktivnosti:
smanjenje koliine otpada ( Reduce ) , ponovna upotreba stvorenog otpada ( Reuse )
i recikliranje nastalog otpada ( Recycle ). Naravno , smanjenje koliine nastalog
otpada treba uzeti kao prvi izbor . Sljedeci korak bi bio korienje otpada ( npr.
ponovno punjenje staklenih boca ) , a trea mogunost je recikliranje materijala
( jedan primer je recimo sakupljanje aluminijumskih konzervi za reprocesiranje i
ponovnu upotrebu). Svrha ovog rada je da nas priblii problemima ali i koristima koje
se nalaze u resursu zvanom otpad. Kako njegovim tetnim dejstvom na ivotnu
sredinu i oveka , tako i njegovom ponovnom upotrebom , smanjenjem njegove
zapremine ali i koliine , pretvaranjem u razne vidove energija na najbolje mogue
naine kroz dostupne vidove tehnolokih mogunosti , a za dobrobit ovjeka ali i
cjelokupnog ekosistema ove planete. Kao to je prikazano u radu , Evropska unija se
zaista odgovorno odnosi prema tom problemu ali su i mnoge druge zemlje svijeta
shvatile znaaj i ozbiljnost trenutne situacije. U naoj dravi je svijest o ovome jo
uvek nedovoljno razvijena , ali ako ovaj problem nastavimo da ignoriemo, posljedice
po nas i nau zemlju mogle bi biti katastrofalne, kroz razne vidove opteg
zagadjenja.
Uravnoteavanje proizvodnje i potronje u okoliu na nain da to priroda moe
podnijeti i da se moe obnavljati, razvijanje privrede na bazi smanjene produkcije
otpada i smanjene potronje energije i materija, to je metoda odrivog razvoja koju je
potrebno podravati u cilju zatite okolia 1. Na nama svima je odgovornost da to
podrimo i omoguimo.

Jahi M.:Prostorno planiranje i zatita okoline,Tehniki fakultet Biha, 2004., str. 6.

21