Professional Documents
Culture Documents
Akilli Binalar
Akilli Binalar
AKILLI BNALAR
Giri
nsanolu yaratlndan gnmze dek hep en iyisini aramaktadr. Ve kendinden
nceki bilgi mirasn katlayarak gnmze kadar da bunu hep baarmtr. yle
seviyelere gelmitir ki insansz uan uaklar, kusursuz retim yapan robotlar, dnya
satran ampiyonunu yenebilecek bilgisayar sistemleri ve kendi kendini ynetecek
binalar yapmtr. Betondan, metalden ve camdan oluan binalara akl
kazandrmtr.
Tarihte ses yaltml, s yaltml, akustik zellikli, gnei belli alarla alan ve deprem
sonras hasar bilgisi veren binalarn varl bilinmektedir. Selimiye Camisinde
gnmz bilim adamlarn artan akustik sistem, Msr piramitlerinde len kiinin
adna yaplan odaya doduu ve tahta kt gnler ylda 2 kez gne girmesi, Bursa
Ulu Cami ve baz dier eski camilerde oynak mermer stunlarn deprem sonras
binann dengesinin bozulup bozulmadn gstermesi yzyllar nceki insan aklnn
yaplarda ki gzel yansmalardr.
Peki gnmzde yaplan baz binalara akll diyoruz ve hangi bina daha akll? Bu
yazda bu soruya cevap arayacaz.
Akll Binalar
Bir binaya akll bina (smart buildings veya intelligent buildings) derken binann sahip
olduu otomasyon sistemleri (s-iletiim-gvenlik vb.) ncelikle akla gelir. Ancak bu
konsepte binada kullanlan malzemelerin mhendislik zellikleri (smart materials) ve
binann statik ve dinamik yapsn (depreme ykne kar diren) da dahil etmek
zorundayz.
A.) Akll Bina Sistemleri
1. Enerji verimlilii sistemleri: Akll binada, istenilen ilerin, proseslerin yerine
getirilmesi iin enerjinin en dk seviyede kullanlmas istenir. Akll bir bina
servis mr boyunca en ekonomik ekilde hizmet vermelidir. Bunun salanmas
iin bir ok sistem organize bir ekilde kullanlr:
rnek olarak, stma sistemleri hava scaklna gre ayarlanr ve optimum seviyede
olmalar salanr. Aydnlatma sistemleri gn iinde farkl derecelerde kullanlabilir.
Asansrler daha ok kullanlan katlara dier katlara uramadan kabilir. Yazn
havalandrma sistemleri hava scaklna gre otomatik olarak derecelendirilir. Daha
1
ekonomik iletiim sistemleri iin gerekli alt yap bulunur. Bina ierisinde ki havann
temizlenmesi iin havalandrma ve filtre eden sistemler havann temizliine ve
tazeliine gre alrlar.
Bir binada en nemli enerji sarfiyat kalemlerinden birisi aydnlatmadr. Ekonomik
aydnlatma yollarndan biri gn ndan en fazla ekilde faydalanmaktr. Gne
enerjisinden bir baka faydalanma ekli ise gne enerjisini (solar enerji) depolamak
ve oluan s enerjsi ile bina ierisindeki scak su ihtiyacn karlayabilmektir.
Akll bir binada tm bu sistemler tek bir ana sistemde toplanr ve idare edilir.
B.) Akll Bina ve Depreme Dayankllk
Bir binadan ne beklenir?
1.)
2.)
3.)
4.)
5.)
6.)
Salamlk
Gvenlik
Uzun zaman servis vermesi
Konfor
Verimlilik
Ekonomi
zellikle esneme kapasitesi fazla olan yksek katl binalarda ve uzun kprlerde
byk deplasmanlar olutuundan depreme kar diren ok nemli bir husustur ve
zel nlemler gerektirmektedir.
Deprem, iddetli rzgar gibi d etkiler ya da yangn ve korozyon gibi i etkiler sonucu
beklenilenden fazla gerilmeye ya da kimyasal, sl ve radyoaktif tehditlere maruz
kalan yaplarda bina ierisindeki uyarclarn girdileri ana kontrol merkezine gnderip
buradan da tepki oluturulmas (daha nce hazrlanm algoritmalara gre) akll
binalarn en nemli zelliidir. Deprem esnasnda sensrler vastas ile alnan kuvvet,
hz, ivme gibi bilgiler(input) toplanarak deprem ykn azaltacak tepkiler(output)
oluturulur.
Akll Bina emas:
A:Uyumsal Yaplar
B:Duyumsal Yaplar
C: Kontroll Yaplar
D:Aktif Yaplar
E:Akll Yaplar
Resim 3-4: Gri renkte ya kvamnda ve sudan 3 kat youn olan MR svs birinci resimde
sv fazda iken mknatslanma sonucu ikinci resimde grld gibi katlamtr.
MR svsnn iinde:
Resim 5 : 1 metre uzunluunda ve 250 kg rlnda bir damper. 200 kN kuvvetlik bir diren
uyguluyor.
kt(Output)
Tepki Arac
Kontrol Sinyali
Kontrol Kuvveti
Sistem
Sensr
Tepki Elemanlar:
1.) Aktif Ktle Snmleyiciler( TMD: tuned damping mass): Binann st katlarna ek
ktleler koyulup binann snmleme etkisinin artmas salanr. Aktif olarak tepki
veren elemanlardr ve bu nedenle byk g kayna gerektirirler. Yksek katl bir
ok elik binada bu uygulama bulunur. Burada ama ktlenin artrlarak deprem
7
Yay
Snmleyici
Ek Ktle
Ana kontrol bilgisayar her sinyali analiz edip tepki emri verir.
Tepki aralar her iki eksene doru 2 adet elik kablolara asl olan
ktleyi harekete geirebilmektedir. Tepkiye cevap 0.01 saniye gecikme ile
gerekleir.
AKS kullanlan sistemlerde grlecek en byk sorun; deprem esnasnda
gerekli direncin srekliliini salayacak enerji kaynaklarnn gvenlii ve
alabilirliidir. Bu nedenle ok gvenli bir ekilde enerji kayna
gerekmektedir ve bu genelde yapnn iinde deil dnda olur. Yinede
elektronik sistemlerin gvenliini deprem esnasnda koruyabilmek olduka
gtr. Ayrca bina iindeki sensrler ve tepki elamanlar peryodik olarak
kontrol edilmeli ve gerekli bakm yaplmaldr.
AKS elemanlar daha ok elik yaplarda kullanlr. Bunun en byk nedeni
elik yaplarn daha snek olmalar ve elastik deformasyon limitlerinin yksek
olmasdr. Ancak betonarme binalar daha rijittir ve daha az deformasyona
urarlar. Deprem esnasnda oluacak ykler nedeniyle tayamayaca
yklerden tr inelastik davran gsterebilir. Bu nedenle gerekli tepki
elemanlar elastik deformasyona gre deil inelastik davrana gre diren
gsterecek ekilde modellenir. Ayrca betonarme binalar daha ar
olduundan sabit arlkta ayr bir yk getirecektir.
2.) Visko-Elastik Snmleyiciler: naat sektrnden nce uak
teknolojisinde kullanlan V-E malzemeler ilk kez 11 Eyll saldrlarnda yklan
Dnya Ticaret Merkezi Kulelerinde kullanld(1969). Yaklak olarak 10.000
adet V-E snmleyici elik levhalar ve elamanlar arasna monte edilmitir. V-E
snmleyiciler, visko-elastik tabakalrn kayma deformasyonlar ile enerjiyi
snmlemektedir.
3.)Sismik zolasyon: Sismik izlasyon sistemleri binann temeli ile st yaps arasna
konulan zel izolatrler araclyla binann zeminden ayrlmasn salayan
sistemlerdir. nce elik levhalar arasna volkanize kauuk-kurun elemanlarn kat kat
yerletirilmesi ile oluur. Sismik zolasyon sistemlerinin uygulanmas ile ulalmak
istenen hedefler :
Binada olas bir fiziksel hasar nlemenin tesinde, iinde yaayan insanlar ve
kullanlan eyalarn da bu doal afetten etkilenmemelerini ve her tr eyann
deprem sonrasnda da kullanlr kalmalarn salamaktr.
Sismik zolasyon Sistemlerinde drt farkl sismik izolatr tipi tek bana ya da farkl
kombinasyonlarla kullanlmaktadr. Bunlar sras ile kurun ekirdekli izolatrler (LRI),
kayar plakal doal kauuk izolatrler (SLR), apraz dorusal hareket sistemi (CLB)
ve elik bilyal izolatrlerdir (SBB).
10
ekirdekli izolatr
11
12
Kaynaklar:
1.)http://www.coggan.com/aboutintelligentbuildings.html#article
2.)http://www.polattower.com
3.) http://www.imo.org.tr/Yayinlar/tg/tg126/m-saatcioglu.htm
4.)A.nal,A.Ersin;TMH Say 435-2005/1
13