SISTEM ZA KOENJE MOTORNOG

VOZILA

Haris Karic III-13

Uvod
Sa aspekta bezbjednosti saobracaja, ureaj za zaustavljanje je jedan od najvanih ureaja na
motornom vozilu. Zadatak ureaja za zaustavljanje je veoma kompleksan, a da se takvi zahtjevi
ispune, na vozliu se ugrauju koioni sistemi:
1. Radna konica
2. Pomona konica
3. Parkirna konica
Voza, rukom ili nogom djeluje na komandu I na taj nain se realuzuje koenje. Aktiviranjem
sistema za koenje nastaje trenje izmeu pokretnih I nepokretnih elemenata konice. Kinetika
energija vozila se pretvara u toplotnu energiju, koja se oslobaa zbog radne sile trenja
nepokretnih I pokretnih elementa izvrsnog mehanizma konice. Ostvareni moment koenja
zavisi od angaovanog momenta sile prianjanja izmeu pneumatika I podloge.Postoji vie naina
ostvarenja koionog momenta, i to: mehanikim trenjem, unutranjim trenjem
u tenosti, elektrodinamikom indukcijom i stvaranjem otpora zraka.
Kod motornih vozila se najee koioni moment ostvaruje mehanikim trenjem. Na tekim
teretnim vozilima i autobusima primjenu nalaze, tzv. motorne konice koje pri aktiviranju
zatvaraju izduvnu cijev, istovremeno oduzimaju gorivo i motor sui tad radi kao kompresor
(stvaranjem otpora zraka), I konice koje rade na principu elektrodinamike indukcije, a koje se
obino postavljaju na jedno od kardanskih vratila transmisije.
Prenosni mehanizam ima zadatak da dobijeni impuls od komande prenese do izvrnih organa
konica. Ovo je bitna funkcija konog sistema, koja znaajno utie na ukupne performanse
vozila u pogledu koenja. Ispunjenje ovih zadataka je naelno sloeno, posebno kod radne
konice vozila velikih ukupnih masa.
Prenosni mehanizmi konih sistema rjeavaju se na razliite naine. U osnovi postoje tri
principijelna rjeenja (sl. 5):
1.prenoenje energije vozaa,
2.prenoenje energije vozaa uz djelimino korienje spoljnog energetskog izvora (ili
rezervoara) i
3. prenoenje energije iz drugih, tj. spoljnih izvora, a na osnovu impulsa koji potiu od vozaa.
Sistem za aktiviranje koionog mehanizma odnosno prenosni mehanizma slui da, prilikom komande
od strane vozaa,razmakne koione papue koje se tada priljubljuju uz dobo ili disk, te na taj nain
vre koenje vozila.
Prema nainu prenosa komande do koionih mehanizama sistemi za aktiviranje se moe
podijeliti na:
a) mehaniki,

c) pneumatski i

b) hidraulini

d) kombinovani (hidromehaniki, hidropneumatski itd.).

Kod vozila ukupne teine 40 50 kN dovoljna je energija miia vozaa da ostvari koionu silu
u reimu naglog koenja, te se kao sistem za aktiviranje obino koristi hidraulini sistem. Kod
vozila ukupne teine 80 100 kN sistem za aktiviranje je obino kombinovan: sila koju daje
voza obino se poveava servoureajem koji ima poseban izvor energije (obino komprimirani
zrak). Sistem za aktiviranje je obino hidraulini. Kod ovih vozila esto se susree i
kombinacija gdje je servoureaj hidraulini, a sistem za aktiviranje pneumatski.
Hidraulini sistem
Kod ovog sistema prenos sile od pedale none konice ka koionim mehanizmima ide preko
stuba tenosti koji je zatvoren u cjevovodima pri emu je tenost praktino nestiljiv fluid (slika 1). Rad
sistema se bazira na zakonima hidrostatike a sastoji se od glavnog koionog cilindra (1), radnih
cilindara (2) i cijevi (3).

Slika 1 ema hidraulickog sistema prenosa

Osnovne prednosti hidraulinog sistema za aktiviranje koionog mehanizma su:

1. Istovremeno koenje svih tokova uz eljenu raspodjelu koionih sila kako meu mostovima
tako i meu papuama.
2. Visok koeficijent korisnog dejstva.
3. Mogunost tipizacije koionih mehanizama za vozila sa razliitim parametrima.
4. Jednostavna konstrukcija sistema za aktiviranje i malo vrijeme odziva sistema.
Osnovni nedostaci su:
1. Nemogunost ostvarenja veeg prenosnog odnosa, te se zbog toga hidraulini sistem
aktiviranja
bez servoureaja koristi samo kod vozila sa relativno malom ukupnom teinom.
2. Nemogunost funkcionisanja ukoliko doe do oteenja cjevovoda. U zadnje vrijeme ovaj
nedostatak je ublaen kod sistema koji imaju poseban dovod za prednji i zadnji most (dvokruni
sistem).
3. Snienje koeficijenta korisnog dejstva pri niskim temperaturama (-30 C i nie).
Primjer jednog dvokrunog sistema hidraulikog prenosa sa servoureajima (7) i (8) kao
pojaiva i glavnim koionim cilindrom (2) kao komandnim ureajem prikazan je na slici 2.

Zrani sistem za aktiviranje koionog mehanizma koristi se energijom sabijenog zraka. Voza
pri koenju vozila samo regulie dovod ili izlaz sabijenog zraka iz dijelova sistema. Ovaj sistem
primjenjuje se na tekim teretnim vozilima i autobusima. Pritisak u instalaciji je od 5 7 bar.
Sistemi koji koriste komprimirani zrak rade se u varijanti jednokruni ili dvokruni. Kod
jednokrunih jednovodnih sistema svi tokovi su na istom vodu, a kod dvokrunih mogu
nezavisno da rade prednji i zadnji dio koione instalacije. U sluaju nekog kvara postoji
mogunost koenja tokova na jednoj osovini. Karakteristina ema zranog sistema data je na
slici 3. Pneumatsko koioni sistem se sastoji od 6 glavnih elemenata koji se vide na slici 3. Kompresor
(1)
Dobija pogon od motora. Obino se upotrebljava kompresor sa klipovima. Kompresor sabije zrak u
rezervoar.
Rezervoar (2)
Pritisak u rezervoaru kree se izmeu 7 8 bar. Poto kompresor stalno radi kad radi i motor, treba da
postoji regulator pritiska.
Regulator pritiska (3)
Stupa u dejstvo kada se u rezervoaru postigne pritisak izmeu 7 8 bar. Regulator pritiska vezan je sa
kompresorom i rezervoarom, tzv. vodom rastereenja. im se postigne potreban pritisak kompresor se
odvaja od vodova, koji pune rezervoar, a ostavaruju se prepumpavanjem zraka iz jednog cilindra
kompresora u drugim. Ponekad rezervoar ima sigurnosni ventil. Kada pritisak u rezervoaru pada ispod
7 bar, ponovo regulator uspostavlja vezu izmeu kompresora i rezervoara.
Razvodnik (4)
To je mehanizam koji razvodi zrak pod pritiskom u koene komore namjetene na nepokretni dio ploa
tokova.
Koione komore (5)
Djeluju na papue tokova, koje pritiskuju dobo toka i tako se ostvaruje koenje vozila. Ponekad se
mjesto koionih komora upotrebljavaju koioni cilindri. Osim ovih glavnih elemenata pneumatski koioni
sistem ima i sporedne ureaje: manometar (6), prikljuak za prikolicu (7), ureaj brzog otkoivanja (8) i
ubrziva koenja i otkaivanja zadnjih tokova (9).

Slika 3. Shema pneumatskog sistema za aktiviranj koione instalacije

Vrste konica
Prema nacinu na koji koe,konice mozemo podjeliti na: dobo(bubanj) kocnice i dick kocnice.
Princip rada navedenih kocnica opisan je u daljem tekstu.

pricip rada dobo kocnice

Bubanj-konice(sl.iznad) s unutranjim eljustima se najee upotrebljavaju danas, ali preteno na

zadnjim tokovima,dok su na prednjim tockovima veinom disk-konice. Tlak papuice djeluje
istodobno i jednakom snagom na sve etiri konice, a runa konica po pravilu djeluje samo na jedan
par (obino stranji) kotaa i to je prije svega konica za parkiranje.
Disk kocnica

Disk konice rade koristeci hidraulicki pritisak koji se dobija iz glavnog koionog cilindra kojeg pokrece
papuica kocnice.Kada pritisnemo papuicu konice pritisak djeluje na glavni cilindar koji salje pritisak
dalje preko cjevovoda na klijeta(celjusti) konica .Pritisak potiskuje kljeta uz disk (rotor) cime dolaz do
trenje izmeu povrina koje zaustavlja okretanje tocka.