Damir Hatuni

UKRATKO O PRIRODNO - GEOGRAFSKOM ODLIKAMA

OPINE SREBRENIK
Ime, geografski poloaj i prostorni obuhvat opine Srebrenik. Naziv
,,Srebrenik" se prvi put spominje u Povelji bosanskog bana Stjepana II
Kotromania 1333. godine. Pomenuti toponim je sasvim sigurno egzistirao i
ranije, ali nije poznato vrijeme njegovog nastanka. Savremena opina
Srebrenik u dananjim granicama je oformljena 15. 7. 1958. godine. 1
Teritorija opine Srebrenik se nalazi izmeu 44 36' 21'' i 44 46' 59''
sjeverne geografske irine, te 18 22' 57'' i 18 39' 19'' istone geografske
duine.2 Aproksimativno rastojanje izmeu najsjevernije i najjunije take
opine iznosi oko 20,2 km, dok udaljenost izmeu najzapadnije i najistonije
take iznosi oko 21,6 km. Opina je smjetena u sjeveroistonom dijelu
Bosne i Hercegovine, na dodiru Dinarskog planinskog sistema i Panonske
nizije, najveim dijelom u kotlini rijeke Tinje i prema geografskoj
regionalizaciji pripada makroregiji Peripanonska Bosna. U administrativnom
smislu pripada Tuzlanskom kantonu i granii sa opinom eli na istoku,
Tuzlom na jugoistoku, Lukavcem na jugu, Graanicom na zapadu, te
opinom Gradaac na sjeverozapadu i Brko - distriktom na sjeveroistoku.

Geografski poloaj opine Srebrenik

1
2

V. Tursunovi, Srebrenik kroz historiju, str. 11, str. 76.

Topografska karta 1:25 000, VGI Beograd 1972. godine

Srebrenik ima relativno povoljan prometni poloaj kao tranzitno podruje

izmeu Spreanske kotline na jugu, te Posavine i Slavonije na sjeveru, to je
ak i pojaano politiko - ekonomskim prilikama i administrativnom
podjelom nakon agresije na BiH.
Opinsko podruje obuhvata povrinu od 248 km (oko 0,485% dravnog
teritorija) i na njemu je prema procjenama za 2005. godinu ivjelo 44 955
stanovnika. Prosjena gustina naseljenosti prema iznesenim podacima iznosi
181 stanovnik/km, to je daleko iznad dravnog prosjeka.
G e o l o k a g r a a. Podruje opine Srebrenik pripada Unutranjim
Dinaridima tj. unutranjoj ofiolitskoj tektoniziranoj melan zoni i ima veoma
sloenu geoloku grau.3
Stijene koje grade teren opine Srebrenik pripadaju mezozojskoj i
kenozojskoj geolokoj eri.
L i t o s t r a t i g r a f i j a. Najstarije stijene na podruju ove opine su
problematine jurske starosti (jurski ofiolitni melan) i pripadaju strukturnofacijalnim jedinicama Greben Majevice i Greben Trebovca - blok Doborovci.
Rasprostranjene su na Majevici, jugozapadno od njenog orografskog grebena,
na potezu od Donjeg Srebrenika do granice sa opinom Tuzla i dalje, te u
sjeverozapadnim dijelovima opine. Zastupljene su glincima, laporima,
pjearima, laporoviti krenjacima, filarenitima i ronacima, a u vidu
olistolita se javljaju spiliti i dijabazi, rjee serpentiniti i dijabaz - doleritske
stijene. Odnosi meu pojedinim lanovima su uglavnom tektonski, dok se
debljina melana procjenjuje na 200 300 m.4
Stijene kredne starosti su rasprostranjene u sklopu prethodno spomenutih
strukturno facijalnih jedinica gdje transgresivno lee na ofiolitnom melanu.
Grade uglavnom hipsometrijski najvie dijelove Majevice, a u drugim
podrujima se pojavljuju tek sporadino (Orlova klisura, Ibrii kod Sladne).
Predstavljene su raznovrsnim breama (mjestimino sa fragmentima
magmatskih stijena), pjearima i laporcima u podruju Okresanice, te
laporima, krenjacima i vapnovito glinovitim pjearima u podruju Strae i
Jasenice. Debljina ovih sedimenata se kree od 50 - 200 m.5 U podruju
Orlove klisure kreda je predstavljena ploastim krenjacima.
Paleogen na podruju Srebrenike opine zauzima veliko prostranstvo.
Rasprostranjen je u njenom sjeveroistonom dijelu u sklopu strukturno facijalne jedinice Ubrani kompleks sjeverne Majevice (paleocenski i eocenski
glinci, pjeari i konglomerati - fli - ukupne debljine oko 1000 m), te u
3

Izvjetaj o inenjersko-geolokim karakteristikama terena za potrebe urbanizacije ire

okoline Srebrenika str. 7
4
Osnovna geoloka karta SFRJ, Tuma za list Brko L 34-110, Beograd 1986. ; str. 13 - 17.
5
isto, str. 18.

sklopu jedinice Greben Majevice i Greben Trebovca (paleocenski i eocenski

masivni i bankoviti krenjaci - debljine 50 do 200 m - transgresivni na
starijim tvorevinama). Spomenuti krenjaci grade ire podruje centralnog
dijela opine na potezu od Orlove klisure i Bijele rijeke na jugu, do Donjeg
Srebrenika na sjeveru i Rapatnice na sjeverozapadu.
Neogen je najrasprostranjenija perioda na podruju opine Srebrenik i
predstavljen je iskljuivo sedimentima miocenske epohe. Najvei dio je
nataloen u Tuzlanskom neogenskom basenu (Tinjski tektonski rov), a manji
iboniko - loparskom i basenu Bosanska Bijela - Maoa. Neogenski
sedimenti grade teren junih, jugozapadnih i zapadnih dijelova opine (na
potezu od Podoraja do Hrvata u Sladnoj), zatim gotovo cijeli teren od
Rapatnice i Srebrenika na jugu do Ormanice na sjeveru, te manji dio na
krajnjim istoku opine (ire podruje brda Dovite na Majevici). Zastupljeni
su raznim vrstama pjeara, laporaca, glina, konglomerata i krenjaka, a
ukupna debljina ovih sedimenata prosjeno iznosi 300 - 400 m.
Kvartarni sedimenti podruja opine Srebrenik su iskljuivo terigenog
porijekla. Radi se uglavnom o aluvijalnom nanosu rijeke Tinje i njenih veih
pritoka u dnu njihovih dolina (ljunci, pijeskovi, zaglinjeni pijeskovi,
odlomci neogenskih krenjaka i klastita) te proluvijalnim plavinama na
stranama tih istih dolina. Debljina ovih sedimenata je mala i iznosi do 2
metra.6
T e k t o n i k a. Podruje opine Srebrenik se prostire na dijelovima
sljedeih strukturno - facijalnih jedinica u unutranjoj dinarskoj ofiolitskoj
zoni:
1. Greben Majevice (istoni dio opinskog podruja),
2. Greben Trebovca "blok Doborovci" (sjeverozapadni dio opinskog
podruja),
3. Ubrani kompleks sjeverne Majevice (sjeveroistoni dio opinskog
podruja),
4. Tuzlanski neogenski basen "Tinjski tektonski rov" (juni, jugozapadni
i centralni dijelovi opine),
5. Basen Bosanska Bijela - Maoa - Koraj (sjeverni dio opinskog
podruja),
6. iboniko - loparski neogenski basen (krajnji istoni dio opinskog
prostora).
Tektonski sklop ovog podruja je formiran tokom vie faza alpske orogeneze.
U najstarijim orogenim fazama (mladokimerijska, laramijska) je stvaran
prostor za sedimentaciju kredno - paleogenih sedimenata u Tethys
geosinklinali, nakon kojih dolazi do tangencijalnih tektonskih pokreta kojom
6

Osnovna geoloka karta SFRJ, Tuma za list Brko L 34-110, Beograd 1986; , str. 34 36.

su formirane nabrane tektonske strukture (pirinejska, savska faza), da bi u

neogenskim orogenim fazama (tajerska, atika, rodanska) najee dolazilo
do radijalnih tektonskih pokreta prilikom kojih je vreno izdizanje planina
Majevice i Trebovca a sputen Tinjski tektonski rov. Sve je to popraeno
naizmjeninim transgresijama i regresijama mora, koje se sredinom pliocena
definitivno povlai sa ovih prostora i tada poinje djelovati erozija. Vlaka
orogena faza izraena je radijalnom tektonikom koja se nastavlja sve do
dananjih dana. Majevica se izdie sistemom reversnih rasjeda pravca
pruanja SZ-JI, dok Posavina tone i zatrpava se terigenim nanosima. 7
Dananja neotektonika prostora opine Srebrenik manifestuje se u
neujednaenom izdizanju cijelog podruja. Prema maksimalnom seizmikom
intenzitetu ovo podruje pripada 7 i 8 MCS skale.8
M i n e r a l n e s i r o v i n e. Na podruju opine Srebrenik pojavljuje se
kameni ugalj u krednim sedimentima kod Strae na Majevici, te rude hroma,
volframa, kobalta i nikla u blizini istog lokaliteta. Paleogeni krenjak na
podruju opine ve se ekspolatira kao graevinski kamen, a postoje i rezerve
ciglarske gline kod ehaja i nafte u irem podruju Gornje Tinje koje se
trenutno ne ekspolatiraju.

Stari Grad Srebrenik je smjeten na uzvienju od paleogenog masivnog krenjaka

G e o m o r f o l o k e o d l i k e. Reljef opine Srebrenik uglavnom je

brdsko breuljkastog karaktera, sa izdvojenim niskim planinama i odlikuje

7
8

Osnovna geoloka karta SFRJ, Tuma za list Brko L 34-110, Beograd 1986. str. 45 46.
Prostorni plan optine Srbrenik, Sarajevo 1987. str. 6.

ga jako izraena horizontalna ralanjenost. Starost oblika reljefa na

opinskom podruju je neogen i kvartar.9
T e k t o n s k i r e lj e f (m o r f o s t r u k t u r a). Podruje opine
Srebrenik u cjelosti pripada planinskom sistemu Dinarida, a smjeteno je na
njegovom sjeveroistonom rubu, tj. eugeosinklinali, relativno blizu granice sa
Panonskom potolinom. Prema tradicionalnoj geomorfolokoj regionalizaciji,
ovo podruje pripada zoni flinih planina unutar Dinarida, dok prema
geotektonskoj regionalizaciji K. Petkovia iz 1957. godine ovaj prostor
pripada Unutranjoj dinarskoj zoni. U prostoru opine moemo izdvojiti
sljedee morfotektonske jedinice:
1. Planina Majevica;
2. Planina Rati;
3. Planina Trebovac (podnoje);
4. Tinjska kotlina Tinjski rov
Za navedene morfostrukture moemo rei da samo djelimino ulaze u
podruje opine Srebrenik, od kojih jedino Tinjska kotlina veim dijelom.
Planina Majevica ulazi manjim, sjeverozapadnim dijelom, planina Rati
svojom sjeveroistonom polovinom (koju odvodnjava rijeka Tinja), dok
planina Trebovac ulazi na opinsko podruje samo svojim istonim
podnojem i to vie u strukturnom smislu nego u morfolokom.
Planina Majevica protee se istonim i sjeveroistonim dijelom opine.
To je u strukturnom smislu horst antiklinorij koji zauzima centralni dio
sjeveroistone Bosne. Prua se pravcem SZ JI izmeu Posavine na sjeveru,
Semberije na sjeveroistoku, Spreanske kotline na jugu te planine Rati i
Tinjske kotline na zapadu. Duga je 56 kilometara a maksimalno je iroka do
25 kilometara.10 Najvii vrh, Stolice (916 m.n.v.), nalazi se na krajnjem
jugoistonom dijelu planine, a jedan od majevikih vrhova, Okresanica (815
m n. v.) predstavlja najviu taku opine Srebrenik.
Rati je niska planina iji iroki zaobljeni greben predstavlja ujedno i
razvoe slivova Tinje i Spree, kao i granicu opine Srebrenik sa opinom
Lukavac. Visoka je 595 m.n.v. (vrh Dovite), prua se pravcem JI SZ u
duini od 14 km, a iroka je maksimalno do 7 km. Na sjeveru i istoku je
omeena Tinjskom kotlinom, na jugoistoku se pribliava Tuzlanskom
ubranom platou kod presedline Previle (350 m.n.v.), na jugu je omeen
dolinom rijeke Spree, dok se prema zapadu neto strmije sputa u dolinu
Raljevske rijeke. U morfostrukturnom smislu predstavlja antiklinalu unutar
Tuzlanskog neogenog bazena.

I. Buatlija, Morfostrukturne i morfoskulpturne karatkteristike reljefa BiH, Sarajevo 1972.

g. str. 136.
10
Izmjereno na karti Tuzlanskog kantona 1:235 000 JP Geodetski zavod BiH

Planina Trebovac ( Trebava, Trebavac) je niska planina u sjeveroistonoj

Bosni smjetena izmeu srednje Posavine na sjeveru, Tinjske kotline na
istoku, Spree na jugu i doline rijeke Bosne na zapadu. Najvii vrh, Vis,
visok je 692 m.n.v. U morfostrukturnom smislu planina Trebovac je horst
antiklinorijum gotovo istovijetan planini Majevici, po strukturi i genezi.

Najvia taka opine Srebrenik - vrh Okresanica na Majevici (815 m n.v.)

Tinjska kotlina ( u irem smislu) je negativni reljefni oblik koji se

podudara sa Tinjskim rovom sputenim du sistema rasjeda izmeu
Majevice na istoku i Trebovca na zapadu. Prostor rova je sputen u tajerskoj
orogenoj fazi gdje su se tokom gornjeg miocena taloili sedimenti koji e u
toku kasnijih orogenih faza biti blago ubrani. U prostoru opine Srebrenik
ona zauzima centralni poloaj. Tinjska kotlina zauzima vei dio podruja
opine i ukljuuje u sebe i tektonske strukture nieg reda poput horsta
Vidrovii u naselju pionica, te Ljenobudskog horsta. U njoj je usjeena
kompozitna dolina Tinje i doline njenih pritoka, poligenetske povri i pobra,
i drugi oblici.
E r o z i o n i r e lj e f (m o r f o s k u l p t u r a). Na podruju opine
Srebrenik recentni erozioni procesi su veoma intenzivni. Kategorije erozionih
oblika reljefa su nakalemljene na krupnije, tektonske oblike i ine
morfoskulpturu reljefa opine.
Reljef razaranja i raspadanja stijena se manifestuje u nepravilnim
oblicima selektivne erozije, stjenovitog gria, toilima, siparima, manjim
fosiliziranim plazevima, a mjestimino su prisutni i ostjenjci, urnis,
stjenovite upljine i prozorci. Ova vrsta reljefa je rairena na mjestima
heterogene geoloke osnove, gdje se na malom prostoru izmjenjuju krenjaci
6

sa mekim stijenama (Kukor, Gradina, Grabovik...) te u klisurastim sektorima

doline Tinje i njenih pritoka (npr. Fakin potok).
Erozija tla i klizita su veoma rairena pojava na opinskom prostoru.
Uslovi za nastanak klizita su veoma povoljni tako da je samo 2001. godine
registrovan nastanak 228 klizita, a prema procjenama jo toliko klizita
nastalo je na nenaseljenim dijelovima opine.11 Takoer i linearna erozija tla
(izraena u nastanku jaruga, vododerina i erozionih brazdi) je u novije
vrijeme jae izraena, naroito na jae nagnutim terenima sa unitenom
vegetacijom.
Fluvijalni, fluvio-denudacioni i fluvio-kraki reljef na prostoru opine
Srebrenik razvija se unutar rijenih sistema Tinje i Brke i to su
najdominantnije kategorije erozionog reljefa. Najznaajniji oblik ove vrste
reljefa na opinskom podruju je dolina rijeke Tinje. To je kompozitna,
polifazna i poligenetska dolina predisponirana Tinjskim tektonskim rovom.
Prua se generalnim pravcem sjever jug u duini od 26 km i dijeli opinu
na dvije polovine. Na opinskom prostoru dolina Tinje je sastavljena od 6
sektora, tj. tri proirenja i tri suenja. Jedno od suenja je i "Orlova klisura"
usjeena u paleogenskim krenjacima, oko 130 m duboka (mogua
probojnica). Takoer i doline veih pritoka Tinje pokazuju osobine
kompozitnosti i polifaznosti, dok su doline manjih potoka uglavnom
normalne i monofazne sa poprenim profilom u obliku slova "V".
Na stranama doline Tinje moemo izdvojiti 3 erozione terase: 60 - 70 m r.
v; 15 - 20 m r. v. i 2 - 7 m r. v. U sektoru doline Tinje uzvodno od Orlove
klisure postoji i etvrta, inversna terasa 90 120 m r. v. koja se ne pojavljuje
nizvodno od pomenutog sektora.
Veliki dio centralnog, zapadnog i sjevernog dijela opine zauzima
prostrana i blago zatalasana povr. Ralanjena je dolinama Tinje i njenih
pritoka, a zavisno od geoloke podloge mjestimino poprima karakter fluvio denudacione (npr. izmeu Rapatnice i G. Moranjaka), a na drugim mjestima
(npr. podruje Ljenobuda) ima karakter fluvio - krake povri. Postoje i
manje zaravni na stranama Majevice i Ratia sa korelativnim nadmorskim
visinama ija geneza tek treba da bude odreena.
Najmlai oblik fluvijalne kategorije reljefa predstavljen je aluvijalnim
ravnima Tinje i njenih pritoka. To su holocenske akumulativne forme, koje se
nalaze u dolinskim proirenjima. U dolini Tinje (u opinskom podruju)
inundaciona ravan dostie irinu do 400 m.
Kraki reljef na prostoru opine je razvijen na terenu graenom od
paleogenih i neogenih krenjaka, a manifestuje se mnogobrojnim vrtaama,
te ponegdje peinama i jamama. U koritima potoka blizu Ljenobuda i
Brnjiana postoje manje bigrene preage kao oblik akumulativnog krakog
11

Prema podacima Opinskog taba Civilne zatite

reljefa. Kraka hidrografija je prisutna, ali je nedovoljno prouena. Postoje

manja vrela, kao to je Babia vrelo i Businovac kod Gornjih Hrgova.
Interesantan je sluaj jedne vee vrtae u blizini Faleia gdje se na jednom
njenom kraju nalazi izvor a na drugom ponor. Opisani kr rairen na podruju
opine Srebrenik pripada tipu merokarsta.
M o r f o m e t r i j a. Najvia taka opine je vrh Okresanica na Majevici sa
nadmorskom visinom 815 m, a najnia taka opine se nalazi u koritu Tinje
na granici sa Distriktom Brko na nadmorskoj visini oko 130 m. Brdsko breuljkasti reljef (teren izmeu 200 i 500 m n.v.) zauzima 76,5% teritorije
opine, visija (teren iznad 500 m n.v.) zauzima 14,6%, a nizija (teren nii od
200 m .n.v.) 9,0%.12 Prosjena nadmorska visina opine iznosi 360 m,13 to je
nie u odnosu na prosjek drave koji iznosi 625 m n.v.14 Vertikalna
ralanjenost se kree u rasponu od 50 m do 300 m, a najrairenija klasa
nagiba padina je izmeu 10 i 20 (zauzima 50% teritorije opine).15
K l i m a t s k e o d l i k e. K l i m a t s k i f a k t o r i. Podruje opine
Srebrenik ima odlike umjereno kontinentalne odnosno Cfb klime. Ope
odlike navedene klime su: godinji tok temperatura zraka sa jednim
maksimumom i jednim minimumom, znatne temperaturne amplitude, a etiri
godinja doba su jasno izraena. Na klimu Bosne i Hercegovine, a time i
Srebrenika osim geografske irine, najvie utiu prodori zranih masa i
ciklona, te njihova modifikacija reljefom i udaljenou od mora. Zimi su
uobiajeni prodori arktike zrane mase (sibirski anticiklon) i u tim prilikama
preovladava suho i hladno vrijeme, dok su ljeti esti prodori suptropskih
zranih masa (azorski anticiklon) koje donose veoma toplo vrijeme. Jedna od
karakteristika ovog podruja je uticaj vantropske ciklonske aktivnosti koja se
sa okeanskih prostranstava prenosi sa zapada na istok. Od uestalosti prolaza
ciklona zavisi i raspodjela padavina u Cfb klimatu. U tom kontekstu postoji
zakonomjernost raspodjele padavina.16
Srebrenik je izloen klimatskom uticaju Panonske nizije sa sjevera i
sjeverozapada, dok Dinarske planine s juga oteavaju prodore zranih masa
sa Mediterana. U ovisnosti od ovakvih prirodno-geografskih faktora na ovom
podruju formirao se, prema Keppenovoj klasifikaciji klimata, umjereno topli
i vlani klimat sa toplim ljetom (Cfb).
12

Izmjereno na topografskoj karti 1:100 000 VGI, Beograd 1972. g. (mogua odstupanja do
5%)
13
Ponderisana aritmetika sredina podataka izmjerenih na topografskoj karti 1:100 000 VGI,
Beograd 1972.g.
14
Prema Prof. dr. Ratimiru Gapareviu
15
Izmjereno na topografskoj karti 1:100 000 VGI, Beograd 1972. g. (mogua odstupanja do
5%)
16
M. Spahi, Opa klimatologija, Tuzla 2002. g. str. 251.

K l i m a t s k i e l e m e n t i. Najhladniji mjesec u Srebreniku je januar sa

srednjom mjesenom temperaturom od - 0,8C, a najtopliji mjesec je juli sa
srednjom mjesenom temperaturom od 19,5C. Prosjena godinja
temperatura za period 1956. 1990. godine iznosi 10,1C. Ekstremne su se
kretale od 11,7C za 1956. godinu do 8,9C za 1990. godinu. Geografski
poloaj i reljefni sklop utiu da u toku cijele godine nema naglih
temperaturnih oscilacija, tako da temperatura postepeno raste i postepeno
opada. Trajanje bezmraznog perioda oscilira, i iznosi od 174 do 206 dana.
Blagi uticaj nadmorske visine moe se osjetiti na Majevici gdje su
temperature za 2C do 3C nie.17
Prosjean broj padavinskih dana iznosi od 90 do 150. Prosjena godinja
koliina padavina za period od 1956. do 1990. godine iznosi 899 mm.
Najvie padavina u spomenutom periodu ima mjesec juni 109 mm, a
najmanje februar i mart sa po 57 mm.18 Prosjeno se mjeseno izlui oko 75
mm padavina. Prema tome Srebrenik pripada panonskoj varijanti mjeovitog
pluviometrijskog tipa sa kontinentalnim karakteristikama.
Snjene padavine se uglavnom javljaju u decembru, januaru i februaru, a u
toku godine prosjeno ima 40 dana sa snijenim padavinama. Snijeni
pokriva se zadrava u prosjeku 54 dana godinje (neto due na Majevici i
Ratiu zbog vee nadmorske visine).
Podruje opine Srebrenik ima prosjenu relativnu vlanost vazduha 76%.
Najvea vlanost je u hladnijem periodu, (decembar-januar), a najmanja u
toplijem dijelu godine (maj-juni). U toku godine najvie pue sjeveroistoni,
sjeverozapadni i zapadni vjetar, a najmanje jugo i sjeverac. Meutim ovo
podruje se moe svrstati u relativno mirna prostranstva, jer vei dio godine
je mirno i bez veih vazdunih strujanja .
Magle su ovdje esta pojava, naroito u zimskom i jesenjem dijelu godine.
To su uglavnom radijacijske magle.
Ovo podruje ima relativno malu oblanost tokom godine, pa je i trajanje
insolacije relativno veliko i prosjeno iznosi 1590 sati godinje. Najvea
oblanost je u zimskom periodu i uglavnom prati pojavu magle. Najmanja
oblanost je u ljetnim mjesecima julu i avgustu, kada su pojave magle rjee.
Najvea osunanost je u julu i prosjek za ovo podruje je 8,9 sati na dan, a
najmanja je u decembru kada u prosjeku dnevna osunanost iznosi svega 1,5
sati na dan.19
H i d r o g r a f i j a. P o t a m o l o g i j a. Osnovu rijene mree prostora
opine Srebrenik ini rijeka Tinja sa svojim pritokama, (Slanjanka, Lunika
17

Na osnovu brojnih istraivanja utvreno je da temperature zraka na svakih 100 m visine

opadaju prosjeno za 0,56C.
18
Podaci meteoroloke stanice Tuzla
19
Podaci meteoroloke stanice Tuzla

rijeka, Bistrica, Kugika rijeka, Urvenica, Drapniki potok i druge). Tinja

izvire na Majevici u naselju Gornja Obodnica u opini Tuzla na 550 metara
nadmorske visine, a ulijeva se u Savu kod Brkog na nadmorskoj visini od 88
metara. Duina toka rijeke Tinje je oko 71 kilometar20 i njen sliv se prostire i
na podrujima susjednih opina. Povrina sliva je 610 km. Prosjean ukupni
pad korita iznosi 6,51, a duina razvoa 344 km (koeficijent razvitka
razvoa iznosi 3,89). Sliv ove rijeke drenira oko 91,65% podruja opine.21
Drugi, manji, dio prostora odvodnjava rijeka Brka, takoer pritoka Save. Na
sjeveroistoni dio opine Srebrenik zalaze gornji tokovi pritoka Brke:
Raljanske i Maoke rijeke. Ovaj sliv zauzima 8,35 % podruja opine.
Tip rijene mree opine Srebrenik je dendroidni.
Poto je Tinja najznaajniji vodotok na podruju opine, jedino su za nju
vrena hidroloka mjerenja. Na osnovu raspoloivih hidrolokih podataka
moe se uoiti da prosjeni viegodinji proticaji Tinje iznose:
u Srebreniku 2,10 m/s
na izlazu sa teritorije opine 2,86 m/s 22
Rijeka Tinja na podruju opine Srebrenik ima vrlo bujini karakter. Omjer
maksimalnih i minimalnih protoka iznosi 1000 : 1. Gledajui u cjelini taj
hidroloki reim je vrlo nepovoljan. Uzrok ovome treba traiti u
pluviometrijskom reimu, geolokoj strukturi, geomorfolokim odnosima, te
u slaboj poumljenosti gornjeg dijela sliva.
Na osnovu vodnog reima Tinju moemo svrstati u kontinentalnu varijantu
pluvijalnog reima sa najviim vodostajima u februaru, martu, aprilu i
novembru, a najniim u avgustu i septembru.23
Pritoke rijeke Tinje na podruju opine Srebrenik slinog su karaktera,
meutim, ni za jednu od njih ne postoje egzaktni hidroloki podaci.
Uglavnom su to rjeice i potoci sa velikim padom i malom koliinom vode
(prosjean proticaj ispod 1 m/s). Mnoge od njih su periodini vodotoci npr.
Urvenica. Uglavnom su bujinog karaktera.
P o d z e m n e v o d e. Opina Srebrenik je veoma bogata podzemnim
vodama, za razliku od tekuih. Uzrok takvom stanju je heterogena geoloka
osnova i tektonski odnosi, tako da su veoma este izmjene stijena koje slue
kao hidroloki kolektori sa onima koje slue kao hidroloki izolatori.
Mjestimino je prisutna i krka podzemna hidrografija (u paleocenskoeocenskim i neogenskim krenjacima).

20

Izmjereno na karti Tuzlanskog kantona 1:235 000 JP Geodetski zavod BiH (mogua
odstupanja do 5%)
21
Izmjereno na topografskoj karti 1:100 000 VGI, Beograd 1972. g. (mogua odstupanja do
5%)
22
Podaci Prostornog plana, Sarajevo 1998. godine
23
isto, str.

10

Izvori su na ovom podruju veoma brojni. Uglavnom su gravitacionokontaktnog tipa, i iako su slabe izdanosti njihov znaaj je veliki za
vodosnabdijevanje ovog podruja. Identificirane su i termomineralne vode na
podruju opine.

Vodopad na ojlukoj rijeci

Pedogeografske i biogeografske odlike. Zbog nedostatka prostora, u

ovom broju ,Biljega" ove dvije cjeline e biti samo uopteno skicirane.
Detaljnija razrada ova dva prirodno - geografska faktora bie eventualno
mogua u jednom od narednih brojeva.
Z e m lj i t e. Na prostoru opine rasprostranjena su, prema genetskoj
klasifikaciji, zemljita automorfnog i hidromorfnog razdjela. Osim njih,
rasprostranjena su i antropomorfna (antropogena) zemljita, kao posljedica
ovjeijeg uticaja (agrotehnike i hidrotehnike mjere). Od automorfnih
zemljita najrasprostranjeniji su raznovrsni varijeteti distrinog kambisola,
dok se podreeno javljaju eutrini kambisol (zapadni dio opine), vertisol ili
smonica, kalkokambisol, paleosol i dr.24 Od hidromorfnih zemljita raireni
su fluvisol i humofluvisol (u uskom pojasu uz rijeku Tinju i njene vee
pritoke), te pseudoglej u sjevernom i jugozapadnom dijelu opine.
B i lj n i i i v o t i nj s k i s v i j e t. Biljni i ivotinjski svijet nastanjen
na podruju opine Srebrenik predstavlja mjeavinu izmeu planinske i
panonske florno - faunske oblasti.

24

Prostorni plan optine Srebrenik, Sarajevo 1987. str. 10.

11

U ekoloko - vegetacijskom pogledu ovo podruje pripada peripanonskoj

oblasti, a najrairenije su ume hrasta kitnjaka (Quercus petraea) i obinog
graba (Carpinus betulus), te bukove ume (Fagus). Osim umske, rairena je i
livadska vegetacija koju uglavnom ine mezofilne viegodinje zeljaste
biljke.
ivotinjski svijet na podruju opine Srebrenik je raznovrstan. Na ovom
prostoru ive mnoge vrste ptica, u umskim zajednicama i sisara. Uz vodu su
nastanjeni vodozemci, a esti su i guteri i zmije. Zastupljene su i
mnogobrojne vrste insekata, dok su vode nastanjene nekim slatkovodnim
vrstama riba poput mrene, klijena i sl.
Z a k lj u a k. Priroda i ovjek, kao Boija stvorenja, esto egzistiraju u
skladnoj harmoniji, a esto i u meusobnoj borbi ije su posljedice vie nego
vidljive. Da bi ivjeli u skladu sa prirodom, moramo istinski poznavati tu
prirodu, ali i sebe.
to se tie opine Srebrenik, prethodno opisani prirodno - geografski
faktori su dio Bosanske peripanonsko - posavske landaftne oblasti, koju je
diferencirao Prof. Dr. Ibrahim Buatlija. Poto naa opina, prema oficijelnim
ekonomskim pokazateljima(?), jo uvijek kaska za regijom, potrebno je bolje
iskoristiti taj na geoprostorni poloaj i osnovu. Relativno povoljnog
prometnog poloaja, prilino skromnog rudnog bogatstva, sa brdsko breuljkastim reljefom i umjereno - kontinentalnom klimom, bez veih
rijeka, ali sa dovoljno izvora pitke vode, uz zemljite osrednje plodnosti i
treinu teritorije pod umom, opina Srebrenik mora pronai nain da sve to
valorizuje i iskoristi na najbolji mogui nain. Trebamo biti svjesni toga da
iako lokalna situacija dobrim dijelom zavisi od globalnih i regionalnih
procesa, ne moemo izbjei injenicu da je ,,odrivi razvoj" opta paradigma
za budunost, naroito ako ona podrazumjeva pravilno usmjeren (duhovni i
materijalni) progres.

12

L i t e r a t u r a i i z v o r i:
1. Barakovi, A., Geologija, GRIN Graanica, 2000. godine
2. Buatlija, I., Morfostrukturne i morfoskulpturne karakteristike reljefa
Bosne i Hercegovine, IX kongres geografa Jugoslavije, Sarajevo,
1972. godine
3. iri, M., Pedologija, Svjetlost Zavod za udbenike i nastavna
sredstva, Sarajevo, 1991. godine
4. Duki, D., Gavrlilovi, Lj., Hidrologija, Zavod za udbenike i
nastavna sredstva, Beograd 2006. godine
5. Spahi, M. I., Opa Klimatologija, Harfograf Tuzla, 2002. godine
6. Peterca, M., Radoevi N., Milisavljevi, S., Racetin, F.,
Kartografija, Vojnogeografski institut, Beograd, 1974. g.
7. Tursunovi, V., Srebrenik kroz historiju, Bosnia Ars, Tuzla, 1997. g.
8. Prostorni plan opine Srebrenik , Sarajevo, 1998. godine
9. Prostorni plan opine Srebrenik , Sarajevo, 1987. godine
10. Strategija razvoja opine Srebrenik 2005. 2010. godine
11. Izvjetaj o inenjerskogeolokim karakteristikama terena za potrebe
urbanizacije ire okoline Srebrenika, Zavod za inenjersku geologiju
i hidrogeologiju Graevinskog fakulteta u Sarajevu, Sarajevo 1990.
godine
12. Podaci opinske slube za opu upravu i zajednike poslove u
Srebreniku za 2005. godinu
13. Osnovna geoloka karta, R 1:100 000, listovi: Brko sa tumaem,
Tuzla sa tumaem, Zavidovii, Doboj, Privredni pregled Beograd,
1986. godine
14. Topografske karte R 1:25 000, i 1:100 000, Vojnogeografski institut,
Beograd, 1972. godine
15. Ibri, E. Geografski prikaz opine Srebrenk, diplomski rad
16. Hatuni, D. Uticaj reljefa na razmjetaj stanovnitva i naselja u
podruju opine Srebrenik, diplomski rad
17. Fotosi: Hatuni, D., Ibrahimovi R.

13

14