Essayopdracht

Lab: Migration & Me Over vrijheid en grenzen aan vrijheid

Door: Joris van Doorn
Docent: Etrona van der Heijden
29-09-2014

Waarom doe je dat?

Toen ik vier was, vertelde mijn vader mij dat ik naar school zou gaan. Ik was nog
met heel andere dingen bezig, dus vroeg ik hem of ik nog wel genoeg tijd over
zou houden om te kunnen spelen. Mijn vader moest toen lachen en hij verzekerde
mij dat ik nog meer dan genoeg tijd over zou houden om lekker te kunnen spelen.
Helaas bleek dit al snel een leugen te zijn. Aan mijn onbezorgde tijd in de
zandbak was definitief een einde gekomen. Deze herinnering vormt echter wel de
basis voor vele metafysische en antropologische vraagstukken die mij vandaag
de dag nog steeds bezig houden. Waarom moet ik perse naar school toe?
Waarom mag ik niet blijven spelen? Waarom kunnen sommige kinderen in andere
landen niet spelen? En waarom kunnen zij zelfs dan niet naar school toe? Wat
maakt dat het hier in het westen van mij verwacht wordt dat ik naar school toe
ga? Hoe zijn deze gewoontepatronen ontstaan? Kortweg, waarom doen mensen
de dingen die ze doen?
Pfff, grote vraagstukken. Bijna niet te bevatten. Ik zal toch maar een poging
wagen om een visie te vormen over deze kwestie. Toch wil ik allereerst het
volgende delen. Ben Okri1 beschreef:
Er kunnen geen absoluten zijn: geen absoluut goed of absoluut kwaad; geen
absolute levenswijze. Geen absolute waarheid. Alle waarheden worden gemiddeld
en gematigd door het feit dat we leven. Levend zijn kwalificeert alle dingen.
Beschouw dit dus maar als een disclaimer voor de komende tekst. Ik weet niets
met absolute zekerheid. Ik verkondig geen waarheid. Wat ik wel verkondig is mijn
eigen subjectieve mening, gebaseerd op zeer selectieve en incomplete informatie
(Want er is zo veel over geschreven en gesproken en het is simpelweg onmogelijk
alles bij te houden). Ik wil jou als lezer dan ook nadrukkelijk vragen om deze tekst
met een kritisch oog te beschouwen.
Nou goed, geen absolute waarheden, maar welke visie verkondig ik dan wel?
Er zijn op het moment van schrijven ruim zeven miljard mensen op de aarde.
Zeven miljard verschillende verhalen met zeven miljard verschillende meningen.
Om maar even heel kort aan te duiden hoe snel situaties al uit de hand kunnen
lopen:
Stel je een balletje voor, de ene helft is blauw geschilderd, de andere helft is
rood. Nu sluit ik mijn vingers rond het balletje, zodat ik de scheiding tussen het
rode en het blauwe vlak bedek. Vervolgens vraag ik twee mensen om beide aan
een andere kant van mij te gaan staan. Zij krijgen de opdracht om te beschrijven
wat zij zien. Nu kan het toch niet anders zijn dan dat ik twee antwoorden krijg;
want de een ziet namelijk alleen maar blauw en de ander namelijk alleen maar
rood. Toch zijn beide uitspraken beide even waar. Stel dat er als gevolg hiervan
een enorme discussie zou ontstaan. Buitenstaanders zouden zich er meer gaan
bemoeien en na verloop van de tijd is de discussie zo verhit dat mensen elkaar
1 Okri, Ben A way of being free (een vorm van vrijheid), London: Phoenix
House, 1997

de koppen in gaan slaan zonder nog na te denken waar ze in eerste instantie

eigenlijk over discussieerden. Zo gaat het dan vervolgens een tijdje door, tot een
slimmerik eens naar de andere kant loopt en ziet dat het zelfde balletje twee
verschillende gekleurde vlakken heeft. Helaas voor hem is iedereen al zo hard
aan het schreeuwen dat maar een enkeling zijn ontdekking hoort.
Zie daar het probleem. Iedereen is zo met zichzelf bezig, dat we verblind worden
voor wat er werkelijk aan de hand is. We zouden ons moeten uitspreken,
uitschreeuwen, maar niet teveel, anders worden we door de eentonigheid van
ons schreeuwen niet meer gehoord. We zouden stil en kalm moeten zijn en met
overleg te werk gaan, maar we moeten niet te stil zijn; anders worden we
helemaal niet gehoord.1
Dit geldt op kleine en grote schaal. Bevolkingsgroepen, religieuze opvattingen,
anders denkenden over politieke, economische of ecologische opvattingen. Het is
een grote chaos, iedereen wil gehoord en gezien worden, daardoor vergeten
mensen te luisteren en verder te zoeken. Zo blijft men vast zitten in een
neerwaartse spiraal waarin iedereen alleen maar harder schreeuwt.
Hoe verbreek je zo een spiraal? In het hier en nu is dit natuurlijk een moeilijke
kwestie. Mensen worden overspoelt met beangstigende nieuwsberichten. Men
wordt ingefluisterd bepaalde bevolkingsgroepen te gaan vrezen en om een ander
te wantrouwen. Het vuurtje wordt alleen maar verder opgestookt en men wordt
gedwongen om een standpunt in te nemen. Hoe komt dit? Sta jij ooit stil bij de
vraag waar jij jouw nieuws vandaan krijgt? Uit de krant? Van het journaal?
Nieuwssites? Denk verder na! Al deze media worden gemaakt door personen net
zoals jij en ik. Het nieuws dat je binnen krijgt is een aardige poging om zeer
grote complexe zaken zo objectief mogelijk samen te vatten en deze kort en
krachtig over te brengen op de lezer/luisteraar/kijker. Dit is dus geen compleet
beeld van de werkelijkheid omdat, zoals ik al eerder in dit artikel stelde, er zeven
miljard mensen zijn met zeven miljard verschillende waarheden. Er gebeurd zo
veel tegelijkertijd op deze aardbol. Bovendien is er in elke situatie wel een
verscheiden aantal standpunten te bedenken. Om echt een goed beeld te krijgen
zou je uit elk land wel kranten en nieuwsuitzendingen moeten volgen en zelfs dan
valt nog maar te hopen dat niet van alles is weg gecensureerd.
Veel mensen staan hier niet bij stil. Mensen slikken wat ze voorgeschoteld krijgen
zonder er eerst zelf bij stil te staan of het wel klopt. Zo ontstaan stereotypes en
vooroordelen. Tijdens het lab migration & me werd echter, volgens mij terecht,
opgemerkt dat tussen stereotypes en vooroordelen wel degelijk een
definitieverschil zit. Zo hoorde ik2 dat een stereotype een beeld is dat een groep
mensen heeft over een andere groep mensen of een andere cultuur en een
vooroordeel het beeld is dat een individu heeft over een ander individu, een
andere groep mensen of een andere cultuur. Er werd gesteld dat men moest
oppassen met het vormen van een oordeel over iemand, want wat weet jij nou
over die persoon of bevolkingsgroep? Ook dit zijn individuen met allemaal hun
eigen verhaal en wie ben jij dan om een mening over deze mensen te vormen
terwijl je niets over hen weet? Op dat moment kwam er aan de ronde tafel van
ons lab een tegengeluid3. Er werd gesteld dat stereotypes zo slecht nog niet
waren. Vooroordelen en stereotypes zijn er immers niet voor niks. Het zou
namelijk erg belangrijk zijn om te weten waar je zelf vandaan komt en het beeld
2 Hannah Suurmond die dit opmerkte
3 Joni Vergauwen die scherp en kritisch was

dat anderen daardoor over jou zouden kunnen hebben. Ook al doe je zelf nog zo
je best geen vooroordeel te genereren, andere mensen kunnen er alsnog wel een
over jou hebben. Wees je daar bewust van.
Nu moet je toch voorzichtig blijven, vooroordeel of niet, er zullen altijd situaties
komen waarin jij belangrijke zaken los moet laten en in de handen moet leggen
van een onbekenden. Het noodzakelijke hulp zoeken bij anderen. Hoe doe je dat?
Het kan namelijk wel heel erg dicht bij je persoonlijke veiligheid komen. Hoe zorg
je ervoor dat je van de juiste persoon afhankelijk wordt? Durf je dat vertrouwen
uit handen te geven? Ik heb daar zo mijn ideen over, dat idee is ontstaan uit een
gebeurtenis uit mijn jeugd.
Ik was een jaar of twaalf. Ik, mijn broertje en mijn ouders waren op vakantie in
een oosters land. We maakte een boottocht met een groep andere mensen langs
een aantal eilanden. Het was lekker weer en we hadden heerlijk gezwommen. Op
eens stond er een jongeman naast onze tafel. Hij had een grote mand met allerlei
lekkere broodjes bij en hij bood ons deze aan. Zonder er erg bij na te denken
pakte wij een broodje. Wij vonden het een fantastische service van de crew van
boot. Toen veranderde er echter iets, de jongeman zei dat die broodjes geld
kosten. Mijn ouders waren verbaast, we dachten immers dat de jongeman
onderdeel was van de bemanning. Dat bleek niet zo te zijn, de jongen was met
een waterscooter naast de boot gaan liggen en aan boord geklommen.
Vervolgens heeft hij gedaan alsof hij deel was van de bemanning en had hij alle
gasten, inclusief ik en mijn familie, lekkere broodjes aangeboden. Mijn vader
besloot toch te betalen, er waren meer gasten ingetrapt en de broodjes waren
niet extreem duur. Dit hele incident is me echter goed bij gebleven en het heeft
me het volgende geleerd:
Hoe kun je iemand vertrouwen? Het verschil zit hem in de benadering. Als
iemand jou benadert, dan ben jij uitgekozen, je hebt geen idee van de motieven
van deze persoon. Ze zouden slechte bedoelingen kunnen hebben, maar ze
zouden ook daadwerkelijk hulp nodig kunnen hebben. Wees dus voorzichtig en
laat je niet misleiden.
Echter, als jij iemand benadert, dan heb je zelf in de hand wie je uitkiest. Je hebt
dan het idee van controle. Je hebt een keuze en de mogelijkheid om kritisch te
kijken naar degene waar jij iets van verlangt.
Het probleem van dit verhaal is wel geven van vertrouwen. Als iedereen de man
die hen benadert wantrouwt, dan zal ook jij gewantrouwd worden als je hulp
zoekt bij iemand.
Zelfs dan blijven vragen open staan. Wanneer weet je of iemand betrouwbaar is?
Durf jij zomaar iemand te helpen? Ben je instaat vooroordelen los te laten en
open te staan voor iedereen? Of ben jij achterdochtiger, voorzichtig met jouw
eigen veilig? Durf jij te geven wat je wel van andere verlangt? Vertrouwen?
We komen steeds dichter bij een antwoord op de vraag; waarom doen mensen de
dingen die ze doen? Vertrouwen is een eerste stap in de richting van dat
antwoord. Op het moment dat je afhankelijk wordt van iemand anders spelen er
twee dingen. Allereerst is er jouw verlangen, het verlangen dat de persoon die je
in vertrouwen neemt ook daadwerkelijk doet wat jij van hem of haar verwacht.
Ten tweede is er angst, angst omdat je iets uithanden hebt gegeven en je
daardoor de controle kwijt bent. Angst dat het niet loopt zoals jij dat graag zou
willen hebben.
Zie hier mijn antwoord op deze vraag: De mens doet de dingen die hij doet uit
angst en verlangen. Een andere motivatie kan ik me niet bedenken.

Laat me dit nader uitleggen, sinds het ontstaan van leven zijn wij al bezig
geweest met overleven en ons voortplanten.4 Alles wat we deden en zullen doen
zal uit eindelijk terug geleid worden naar de angst om te sterven en het
verlangen om ons te vermenigvuldigen. Als primitieve apen waren we hier al mee
bezig. Jagen, uit het verlangen om te eten. Een schuilplaats bouwen, uit de angst
anders opgegeten te worden. Een dure telefoon kopen, uit het verlangen om
ergens bij te horen of juist uit de angst ergens niet bij te horen.
Dilemmas ontstaan op het moment dat verlangens en angsten botsen. Op het
moment dat je verliefd wordt bijvoorbeeld. Verliefd zijn bestaat uit het verlangen
naar een andere persoon en tegelijkertijd uit de angst voor afwijzing. Ga nu eens
bij jezelf na waarom jij de dingen doet die je doet. Je zult je realiseren dat alles
wat jij doet en ooit zult doen in meer of mindere mate voortkomt uit angst en/of
verlangen.
Het zou dus allemaal vrij simpel moeten zijn als de mens maar uit twee redenen
handelt, maar hoe komt het dan toch dat er zulke grote verschillen in de wereld
zijn ontstaan? Het rijke, ver ontwikkelde Westen heeft het natuurlijk allemaal
goed voorelkaar. We zijn vrij en veilig, we leven in een democratie 5! We hebben
alles en weten hoe alles moet. Maar dat is dus het beeld dat wij westerlingen
over ons zelf hebben6. We zijn echter blind en arrogant geworden. We kunnen ons
niet meer verplaatsen in een ander standpunt en we zien niet dat we op allerlei
fronten door allerlei andere landen worden ingehaald.
Hier in het westen moet alles sneller en nieuwer en beter. Waarom? Mensen in
Afrika lachen ons uit, omdat in het westen de kinderen verplicht naar school toe
moeten.7 Hoe kun je dan vrij zijn? Zaken worden onnodig complex gemaakt. We
zijn als moderne beschaving zo ver afgedreven van onze oorsprong, van een
simpel bestaan dicht bij de natuur. Westerlingen malen in hun eigen rijkdommen.
Ik voel me schuldig als ik me realiseer hoe ongelukkig ik ben met alles dat ik heb,
terwijl de mensen die ogenschijnlijk niks hebben de hele dag met een lach op hun
gezicht rondlopen8. Dat doet me opnieuw stilstaan bij de vraag waar ik echt
gelukkig van wordt. Hier in het westen handelen mensen naar de verwachtingen
die andere mensen van hen zouden kunnen hebben, terwijl zijzelf geen enkel
4 Coco den Blanken http://www.ijsselschool.nl/sites/instincten.htm (28-09-2014)

5 Men moet oppassen als iemand de woorden democratie en dictatuur in de

mond neemt. Men is namelijk vaak gendoctrineerd en heeft zodoende bepaalde
eigenschappen en vooroordelen aan deze twee bestuurssystemen gekoppeld. Let
daarom wel, het zijn verschillende systemen die allebei op een andere manier
werken, het ene is niet beter dan de ander, het zijn twee definities en dus zijn ze
beide niet goed of slecht. Men moet scherp zijn om een definitie niet met de
praktijk in onze alledaagse werkelijkheid te verwarren.
6 http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1330446/2007/11/23/Derest-van-de-wereld-vindt-het-Westen-arrogant.dhtml (29-09-2014)
7 Tom008, gepubliceerd in Mens en samenleving op 12-09-2013. http://mijn-kijk-op.infonu.nl/mensen-samenleving/116589-primitieve-culturen-overtreffen-westersesamenleving.html (28-09-2014)

bewijs hebben dat die verwachtingen bij deze andere mensen bestaan. Handelen
vanuit de angst wat andere over hen zouden kunnen denken. Het verlangen om
erkent te worden in een groep. Hoe ver kun je het zoeken als samenleving?
De mensheid moet nog een evolutionaire stap maken om tot het besef te komen
dat we hier met elkaar zijn en niet tegen elkaar. Iedereen wordt gedreven door de
zelfde motivatie, angst en verlangen. Respecteer dat en help elkaar. Nogmaals,
zeven miljard mensen met zeven miljard verschillende verhalen. Geen enkel
verhaal is meer of minder waar dan het ander. Toch blijf ik het nog steeds
onbegrijpelijk vinden. Waarom moest ik perse naar school? Waarom mocht ik niet
blijven spelen?
En waar ben jij mee bezig? En waarom doe je dat?
-

Joris van Doorn

8 Michael Winterbottom In this world, 2002,

http://www.imdb.com/title/tt0310154/?ref_=fn_al_tt_1 (27-09-2014)