Professional Documents
Culture Documents
WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA W Społeczeństwie Informacyjnym
WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA W Społeczeństwie Informacyjnym
Z AGADNIENIA SZCZEGOWE
Monopol autorski jest ograniczony za spraw instytucji dozwolonego uytku. Polega on na zezwoleniu (uregulowanym w ustawie o prawie autorskim i prawach
pokrewnych PrAut) na korzystanie bez koniecznoci uzyskiwania zgody autora
z ju rozpowszechnionego utworu pod cile okrelonymi warunkami i w cile okrelonych sytuacjach. Prawo autorskie normuje zakres dozwolonego uytku prywatnego (osobistego) i publicznego. Oglnej regulacji dozwolonego uytku nie stosuje
si do programw komputerowych. Klauzula dozwolonego uytku ma swe oparcie
w art. 73 Konstytucji RP, zgodnie z ktrym kademu zapewnia si wolno twrczoci artystycznej, bada naukowych oraz ogaszania ich wynikw, wolno nauczania,
a take wolno korzystania z dbr kultury. Ma ona fundamentalne znaczenie dla
zachowania rwnowagi midzy ochron interesw twrcw i dostpu jednostek
do informacji/dbr kultury.
DOZWOLONY UY TEK PRYWATNY (OSOBIST Y)
22
w obrocie gospodarczym przez podmiot prywatny nie stanowi uytku prywatnego. Std przyjmuje si w literaturze, e rdo pochodzenia utrwalanego utworu jest w tym wypadku bez znaczenia dla oceny skutecznego powoywania si
na przepisy o dozwolonym uytku. Wobec tego mona przypuszcza, e utrwalanie i zwielokrotnianie utworu (bez zgody uprawnionego) nie dokonywane w celu
jego dalszego rozpowszechniania (dokonane w celu uytku prywatnego) nie bdzie
przez sdy uznane za przestpstwo.
Przekroczeniem granic dozwolonego uytku prywatnego bdzie (wykraczajce
poza ramy cytatu) kopiowanie treci z cudzych stron internetowych i zamieszczanie
ich na swojej stronie, zwaszcza jeeli nie podaje si rda, z ktrego ten materia
pochodzi. Umieszczenie cudzego utworu w Internecie (na stronie www) nie mieci
si w zakresie wasnego uytku osobistego, chyba e np. dostp do niej zostanie
zabezpieczony hasem, ktre bdzie znane tylko osobom nalecym do grup wskazanych w art. 23 PrAut.
DOZWOLONY UY TEK PUBLICZNY
23
24
Nie do koca jasna z punktu widzenia polskiego prawa wydaje si kwestia legalnoci publikowania napisw do lmw rozpowszechnionych w Internecie. Z jednej
strony autorzy tumacze korzystaj ze swego prawa do tworzenia tumacze, uzasadniajc to chci rozwijania swojego hobby, faktem niedostpnoci lub niedoskonaoci dostpnych w oryginalnych wersjach lmw tumacze. Niekiedy spotka
mona rwnie argumentacj, e napisy tworzone s dla osb z dysfunkcj suchu,
ktre tylko w ten sposb mog w penie cieszy si zakupionym utworem. Tymczasem organa cigania powouj si na art. 2 PrAut, twierdzc, e tumaczeniem
bdcym prawem zalenym, mona rozporzdza jedynie za zezwoleniem twrcy
utworu pierwotnego (w tym wypadku osoby, ktrej przysuguje prawo autorskie
do cieki dwikowej lmu, scenariusza). Std te naley uzna, i oferowanie napisw w Internecie narusza prawa autorskie twrcy utworu pierwotnego.
PRZEGRYWANIE PLIKW MUZYCZNYCH Z PY T CD NA MP3
Mimo e dyskusja przedstawicieli doktryny prawa autorskiego, w kwestii dopuszczalnoci kopiowania w innym formacie utworw muzycznych, wci si toczy,
wobec braku odmiennego orzecznictwa sdw w tym obszarze, naley opowiedzie si za tym, by rwnie w tej dziedzinie znalazy zastosowanie przepisy ustawy
PrAut, dotyczce dozwolonego uytku prywatnego. Ustawa zezwala na korzystanie
z pojedynczych egzemplarzy utworw dla wasnego uytku osobistego. Korzysta-
Plagiat jest przywaszczeniem sobie autorstwa cudzego utworu. Korzystanie w ramach uytku prywatnego z cudzych utworw rozpowszechnionych w Internecie
nie stanowi naruszenia autorskich praw majtkowych twrcy. Moe jednak narusza
prawa osobiste autora, jeli dokonujemy zapoycze niedozwolonych w wietle prawa, zatajajc rdo zapoycze lub ich twrc albo uzurpujemy sobie autorstwo
fragmentu bd caoci dziea innego twrcy. Plagiat uznawany jest za kradzie
dbr intelektualnych. Z racji atwoci dostpu do informacji poprzez Internet i atwoci kopiowania utworw (zwaszcza tekstowych tzw. technika kopiuj-wklej),
przywaszczane sobie autorstwa cudzych dzie stao si powanym problemem.
Na podstawie ustawy PrAut, twrca, ktrego prawa osobiste zostay naruszone
moe domaga si przed sdem cywilnym przyznania odpowiedniej sumy pieninej tytuem zadouczynienia za doznan krzywd lub zobowizania sprawcy
do uiszczenia odpowiedniej sumy pieninej na wskazany przez niego cel spoeczny. Przywaszczanie sobie autorstwa albo wprowadzanie w bd co do autorstwa
caoci lub czci cudzego utworu stanowi take cigane z urzdu przestpstwo,
ktre jest zagroone kar grzywny, ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 3 (art. 115 PrAut).
Podobnie karane jest rwnie rozpowszechnianie (bez podania nazwiska lub pseudonimu twrcy) cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania,
artystycznego wykonania albo publiczne znieksztacanie takiego utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania. Jeeli, taki utwr stanowicy plagiat jest wykorzystywany jako podstawa wystawienia oceny przez szko/uczelni takie dziaanie (polegajce na wykorzystaniu cudzego utworu mona)
uzna za powiadczanie nieprawdy przez podstpne wprowadzenie w bd funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upowanionej do wystawienia dokumentu
(art. 272 kodeksu karnego), ktre skutkuje odpowiedzialnoci karn.
OCHRONA PROGRAMW KOMPUTEROW YCH
Programy komputerowe ochron prawa autorskiego zostay objte po raz pierwszy w 1976 roku w USA. Od tamtej pory ta forma ochrony staa si standardem
na wiecie. We Wsplnocie Europejskiej stosowna Dyrektywa w sprawie ochrony prawnej programw komputerowych w prawie autorskim zostaa przyjta
w 1991 roku. Dyrektywa, podobnie jak ustawa PrAut nie zawiera denicji programu komputerowego, jednak przyjmuje si, e programem komputerowym jest
25
26
zestaw instrukcji przeznaczonych do uycia bezporednio lub porednio w komputerze w celu osignicia okrelonego rezultatu. Instrukcje te mog by wyraone
sowem, symbolami matematycznymi lub znakami gracznymi. Charakterystyczne
jest to, e przy okrelaniu zasad ochrony programw komputerowych ustawodawca
w sposb znaczcy odstpi od oglnej regulacji prawnoautorskiej. Przepisy ustawy
PrAut nie modykuj jednak przesanek powstania ochrony tych programw, gdy
zostan one uznane za utwory tylko wtedy, gdy speni okrelone w art. 1 PrAut
warunki. Program ma by utworem wytworem ludzkiego wysiku intelektualnego, ktry jest oryginalny i indywidualny.
Korzystanie z programw komputerowych odbywa si na podstawie licencji. W odrnieniu od oglnej regulacji prawnoautorskiej do korzystania z programw komputerowych nie stosuje si wikszoci przepisw o dozwolonym uytku. Oznacza to,
e korzystanie z programu komputerowego bez licencji lub w sposb niezgodny z licencj stanowi naruszenie praw twrcy. Istnieje jednak wiele kategorii licencji umoliwiajcych bezpatne korzystanie z oprogramowania, z ktrych najpopularniejsze to:
GNU General Public License uprawnia do uywania, modykacji, kopiowania
i rozpowszechniania oprogramowania, pod warunkiem udostpniania go wraz
z kodem rdowym i danymi autora, oraz rozpowszechniania jego wersji pochodnej na tej samej licencji.
Shareware uprawnia do, w zasadzie bezpatnego, korzystania z oprogramowania w celu przeprowadzenia testw i sprawdzenia funkcjonalnoci oprogramowania w okrelonym terminie, po ktrym naley podj decyzj w sprawie zakupu
oprogramowania. Niekiedy licencja przewiduje inne formy wynagrodzenia autora ni opaty licencyjne (np. obowizkowa reklama).
Freeware uprawnia do bezpatnego i nieograniczonego korzystania z oprogramowania (bez prawa dokonywania modykacji i z obowizkiem zachowania
danych autora). Ta forma licencji czsto dostpna jest tylko dla uytkownikw
indywidualnych.
Demo licencja zezwalajca na skorzystanie z wersji demonstracyjnej. Oprogramowanie rozprowadzane na podstawie niniejszej licencji zwykle nie posiada
aktywnych wszystkich funkcjonalnoci, co znaczco zmniejsza jego warto i jest
bodcem do zakupu licencji do penej, komercyjnej wersji programu.
PIRACTWO KOMPUTEROWE
Piractwo komputerowe
programu nie jest moliwe bez usunicia zabezpiecze utrudniajcych kopiowanie. Polskie prawo przewiduje znacznie dalej idc ochron twrcw programw
komputerowych ni innych utworw. Ustawa PrAut wyklucza moliwo stosowania
w odniesieniu do korzystania z programw komputerowych przepisw o dozwolonym uytku osobistym. Sporzdzenie kopii oprogramowania, nawet w krgu najbliszych osb, w sposb niezgodny z licencj stanowi bdzie naruszenie praw
twrcy oprogramowania. Kopiowanie oprogramowania na wasny uytek prywatny
nie jest skuteczn form ochrony przed odpowiedzialnoci karn, gdy przepisy
kodeksu karnego (art. 278 par. 2) traktuj uzyskiwanie cudzego programu komputerowego w celu osignicia korzyci majtkowej jako szczegln form paserstwa
zagroonego kar pozbawienia wolnoci od 5 miesicy do lat 5. W orzecznictwie
polskiego Sdu Najwyszego za osignicie korzyci uznaje si zarwno dziaanie
skutkujce zwikszeniem aktyww, jak i pomniejszeniem pasyww. Std korzy
majtkow osiga si zawsze, kiedy nasze dziaanie prowadzi do uzyskania przez
nas zysku (np. zaoszczdzenia kwoty pieninej) lub zmniejszenia dugu.
KOPIA ZAPASOWA PROGRAMU KOMPUTEROWEGO
Prawo autorskie zezwala na sporzdzenie kopii zapasowej oprogramowania, jeeli jest to niezbdne do korzystania z programu komputerowego. Jednak kopia
ta nie moe by uywana rwnolegle z oprogramowaniem oryginalnym. Kopia zapasowa moe w zwizku z tym by wykonywana na potrzeby archiwalne lub w celu
zapewnienia bezpieczestwa systemu komputerowego. Kopia zapasowa, o ile
nie zezwala na to licencja, nie moe by rwnoczenie eksploatowana (np. na komputerze stacjonarnym i przenonym). Niezbdno wykonania takiej kopii moe
wynika z niemonoci natychmiastowego dostarczenia przez producenta oprogramowania nowej kopii programu w przypadku jej zniszczenia lub utraty.
ODPOWIEDZIALNO DOSTAWCW USUG INTERNETOW YCH
ZA NARUSZENIE PRAW AUTORSKICH
Kwestia odpowiedzialnoci dostawcw usug internetowych (internet service providerw) zostaa uregulowana w Unii Europejskiej w Dyrektywie 2000/31/WE
w sprawie niektrych aspektw prawnych usug spoeczestwa informacyjnego,
w szczeglnoci handlu elektronicznego w ramach rynku wewntrznego. Jej przepisy zostay implementowane do naszego porzdku wewntrznego w ustawie
o wiadczeniu usug drog elektroniczn z 18 lipca 2002 r. Ogranicza ona odpowiedzialno service providerw w speniajcych okrelone w Dyrektywie warunki w odniesieniu do nastpujcych czynnoci: mere conduit (art. 12), cachingu
(art. 13) i hostingu (art. 14).
27
28
Mere coduit (zwyky przesy): service provider nie ponosi odpowiedzialnoci za powstae naruszenia praw autorskich, jeli nie jest inicjatorem przesyu, nie wybiera
odbiorcy, oraz nie moe wybiera oraz modykowa przesyanych danych.
Caching (przechowywanie): Service provider nie ponosi take odpowiedzialnoci
za naruszenie praw autorskich przy przechowywaniu danych, o ile zapis danych jest
dokonywany automatycznie, porednio i jest czasowo ograniczony.
Hosting polega na udostpnianiu przez service providerw miejsca na swoich, podczonych do sieci, serwerach osobom trzecim, ktre nastpnie wprowadzaj, przechowuj i udostpniaj informacje wprowadzone przez siebie. W przeciwiestwie
do zwykego przesyu i przechowywania nie jest to usuga czasowa. W przypadku
hostingu, aby zwolni si od odpowiedzialnoci za naruszenie praw autorskich service provider musi spenia kilka kryteriw:
W Polsce dziaa wiele organizacji zbiorowego zarzdzania. Najwaniejsze to: Stowarzyszenie Autorw ZAiKS, Zwizek Producentw Audio-Video (ZPAV), Stowarzyszenie Artystw Wykonawcw Utworw Muzycznych i Sowno-Muzycznych (SAWP),
Zwizek Stowarzysze Artystw Wykonawcw (STOART), Zwizek Polskich Artystw
Fotograkw (ZPAF), itp.
CREATIVE COMMONS
Jest to utworzona w 2001 roku organizacja non-prot, ktrej celem jest wspieranie
zachowania rwnowagi midzy pen ochron praw autorskich a niczym nieskrpowanym korzystaniem z twrczoci innych osb. Gwnym celem organizacji jest
stworzenie alternatywy dla istniejcego systemu ochrony praw autorskich, ktry
zdaniem organizacji ogranicza moliwo tworzenia i korzystania z dbr kultury.
Organizacja (posiadajca oddzia w Polsce) promuje wrd autorw rozpowszechnianie utworw na podstawie licencji Creative Commons opartej na formule pewne prawa zastrzeone, gdzie granice dozwolonego uytku s szersze i wyraniejsze ni te wytyczone na zasadzie wszelkie prawa zastrzeone (charakterystycznej
dla prawa autorskiego). Creative Commons szanuje prawo twrcw do okrelenia
stopnia, w jakim chc si dzieli swoj twrczoci z innymi. Jednoczenie zachca
do tworzenia zasobu dbr kultury, ktrego elementy mog by swobodnie wymieniane i zmieniane.
29