Mechanika i wytrzymao materiaw - instrukcja do wiczenia laboratoryjnego:

PEZANIE WYBRANYCH ELEMENTW

KONSTRUKCYJNYCH
Opracowaa: mgr in. Magdalena Bartkowiak-Jowsa

Wprowadzenie
Reologia jest nauk, ktra uwzgldnia wpyw czasu na zwizki midzy napreniami, a
odksztaceniami ciaa odksztacalnego. Jednym z najwaniejszych zagadnie w reologii jest
empiryczne ustalanie zwizkw konstytutywnych, czyli zalenoci midzy napreniem i
wywoanym przez nie odksztaceniem, jako funkcji czasu.
Podstawowymi procesami reologicznymi s:
- pezanie materiaw,
- relaksacja napre.
Pezanie to zjawisko polegajce na wzrocie odksztace materiau pod wpywem
Powstae
dugotrwaego dziaania staego obcienia, w staej temperaturze.
odksztacenia s zalene od czasu dziaania obcienia (rys. 1).

Rys. 1 Krzywe pezania.

W temperaturze pokojowej, zjawisko pezania mona zaobserwowa w tworzywach
sztucznych i w stopach metali lekkich, w temperaturach podwyszonych - rwnie w stalach.
Przyjmuje si, e za powstawanie zjawiska pezania w metalach odpowiadaj ruchy
dyslokacji (defektw sieci krystalicznej) (rys. 2a), efekty dyfuzyjne oraz polizg na granicach
ziaren (rys. 2b). Pod wpywem obcienia defekty sieci mog si przemieszcza
i nawarstwia, co skutkuje jej plastycznym odksztacaniem. W obszarze granic ziaren
powstaj pory, ktre mog by przyczyn powstania mikropkni. Rozwj tych zjawisk
1

prowadzi do zniszczenia wiza atomowych, powstania zomu i zniszczenia prbki pod

wpywem staego obcienia. Ruch dyslokacji lub propagacja szczeliny moe nastpi, jeli
naprenia na krawdzi dyslokacji/szczeliny przekrocz granic plastycznoci, przy czym
granica ta obnia si silnie ze wzrostem temperatury. I dlatego pezanie metali pojawia si
atwiej w wysokich temperaturach. W zalenoci od zakresu temperatur, zjawisko pezania
dzielimy na pezanie nisko- i wysokotemperaturowe.

a)

b)

Rys. 2. Mechanizmy pezania: a) przykad defektu sieci krystalicznej: wakans, b) polizg na

granicach ziaren1.
Specyficzna budowa polimerw, z ktrych wikszo to materiay czciowo krystaliczne,
skadajce si z nieuporzdkowanej fazy amorficznej oraz uporzdkowanej fazy krystalicznej
(rys. 3) sprawia, e materiay te s szczeglnie podatne na zjawisko pezania. Pod
obcieniem, wyjciowe uporzdkowanie polimeru przed deformacj ulega przeksztaceniu w
inn posta morfologiczn: nastpuje prostowanie oraz przemieszczanie wzgldem siebie
acuchw polimeru, zwaszcza fazy amorficznej, powodujce jego pynicie.

Rys. 3 Struktura wewntrzna polimeru2.

2

Dla rnych typw materiaw, moe zachodzi pezanie spryste lub plastyczne (rys. 4).

Rys. 4 Rodzaj zjawiska pezania dla rnych materiaw.

W przypadku pezania sprystego, powstae odksztacenia po odcieniu materiau
stopniowo zmniejszaj si i znikaj (rys. 5). Odcinek OA odpowiada natychmiastowemu
odksztaceniu sprystemu s (jeeli mniejsze od granicy sprystoci) na skutek przyrostu
obcienia. Odcinek AB to odksztacenia pezania p. Po odcieniu wystpuje nawrt
sprysty czyli zmniejszenie odksztacenia s o charakterze sprystym (odcinek BC). Na
odcinku CD, odksztacenie e zmniejsza si powoli w procesie nawrotu niesprystego.
W przypadku pezania plastycznego, po odcieniu w materiale pozostaj trwae
odksztacenia plastyczne t, nawrt niesprysty nie powoduje cakowitego zaniku
odksztace prbki (rys. 6).

Rys. 5 Pezanie spryste.

Rys. 6 Pezanie plastyczne.

Proces pezania mona podzieli na trzy etapy:
- etap I: okres pezania nieustalonego, charakteryzujcy si zmienn, malejc prdkoci
odksztace,
- etap II: okres pezania ustalonego dla ktrego prdko odksztace jest staa,
- etap III: okres pezania nieustalonego, przypieszonego dla ktrego prdko pezania
zwiksza si, materia ulega osabieniu, a do zniszczenia (powstania zomu).

Rys. 7 Krzywa pezania.

4

W zastosowaniu praktycznym najwiksze znaczenie maj okresy I i II, poniewa bezpieczna

eksploatacja urzdze moe by prowadzona tylko w tych dwch okresach.
Na podstawie danych uzyskanych z
nastpujcych parametrw:

testw pezania moliwe jest wyznaczenie

Wytrzymao trwaa na pezanie najwiksze naprenie, ktre nie spowoduje

rozerwania prbki po dowolnie dugim czasie. Z powodu braku moliwoci
dowiadczalnego wyznaczenia wytrzymaoci trwaej, stosuje si wielkoci umowne
(czasowe) wytrzymaoci na pezanie RzTt i granicy pezania RxTt.

Granica pezania RxTt iloraz staego obcienia FxTt przez przekrj pocztkowy
prbki S0, ktry po upywie okrelonego czasu t w ustalonej temperaturze T
spowoduje trwae wyduenie prbki o okrelon warto x%.

Wytrzymao na pezanie RzTt iloraz staego obcienia FxTt przez przekrj
pocztkowy prbki S0, ktry po upywie okrelonego czasu t w ustalonej temperaturze
T doprowadzi do zerwania prbki.

Trwao prbki czas potrzebny do jej zniszczenia przy danym obcieniu, w staej
temperaturze.

Prdko pezania ustalonego - prdko pezania w etapie II pezania (rys. 7):

 =

(  )
  ,

gdzie: 1 odksztacenia na pocztku etapu pezania ustalonego,

2 odksztacenie na kocu etapu pezania ustalonego.

Prdko nawrotu - prdko zmniejszania odksztacenia r prbki po odcieniu:
(  )

=
  ,

Rys. 8 Krzywa pezania zaznaczono zakres dla ktrego oblicza si prdko nawrotu.


Modu pezania E(t) w chwili t.

 =




Podatno na pezanie J (t).

 =



Cel i zakres wiczenia

Prby pezania podczas rozcigania przeprowadza si poprzez umieszczenie badanej prbki
w staej temperaturze oraz jej obcienie sta si rozcigajc. W okrelonych odstpach
czasu mierzy si wyduenie trwae prbki. Na podstawie wynikw pomiarw sporzdza si
wykres pezania.
Celem wiczenia jest przeprowadzenie prby pezania przy rozciganiu prbki polimerowej
oraz wyznaczenie na jej podstawie:

Wykresu pezania = f(t).

Odksztacenia sprystego s.
Odksztacenia pezania p.
Charakterystyki zmian moduu pezania E(t) w czasie t: E(t) = f(log(t)).

Charakterystyki podatnoci na pezanie Jt :  =  ().

Prdkoci pezania ustalonego vp.

Prdkoci nawrotu vn.
Odksztace trwaych t po odcieniu.

Literatura:
Dylg Z., Jakubowicz A., Oro Z.: Wytrzymao materiaw. Wydawnictwa NaukowoTechniczne, 2007.
Instrukcja do laboratorium z Wytrzymaoci Materiaw: Swobodne skrcanie prtw
koowych. Politechnika Lubelska.
Micha i Tadeusz Niezgodziski, Wytrzymao materiaw, Warszawa, Wydawnictwa
Naukowe PWN, 2002.
1

http://www.immt.pwr.wroc.pl/~ziolek/Pliki/EW2%20defekty1%2002.10.2011_24W%20na
%20strone.pdf

http://www.immt.pwr.wroc.pl/~ziolek/Pliki/TW12%20Polimery%2004.05.2011.pdf