1.

Egipatska umetnost (osnovne odlike i periodizacija)

Razvila se oko 3000 g.p.n.e. na bliskom istoku u dolini reka Tigar, Eufrat i Nil. Egipatska
umetnost se odlikovala centalizovanom vlascu, razvijenim sistemom navodnjavanja,
hijeroglifskim pismom i razvijenom umetnou.
Egipani su verovali u kult mrtvih, ali strah od duha mrtvih nije postojao, izbrisana je granica
izmeu ivota i smrti. ivot na zemlji za njih je prolazna stvar, dok je umetnost trajna i vena.
Gradili su grobnice koje su bile opremljene svim onim to je bilo potrebno za srean ivot
posle smrti. Ovako graene grobnice i ovakav odnos prema zagrobnom ivotu imao je samo
najbogatiji sloj ljudi, dok se obian narod sahranjivao na skromniji nain.
Prvobitni oblik grobnice je MASTABA grobnica pravougaonog oblika obloena opekom ili
kamenom, podignuta iznad grobne komore.
Drugi tip grobnice STEPENASTA PIRAMIDA nastala je reanjem mastaba jedna na drugu tako
to je svaka sledea manja od prethodne.
ZOSEROVA PIRAMIDA komlex faraona Zosera u Sahari, od 5 nareanih mastaba
Grobnice sa ravnim stranama nastale su od stepenastih.
KEOPSOVA, KEFRENOVA i MIKERINOVA piramida u Kairu. Njihova unutranjost bila je bogato
opremljena. O tome svedoi jedina grobnica koja nije opljakana TUTANKAMONOVA
GROBNICA. Uz svaku piramidu nalazio se hram, a uz Kefrenovu i VELIKA SFINGA sa njegovim
likom i telom lava, simbol Egipta.
U arhitekturi Egipta graeni su i HRAMOVI u dve svrhe (pogrebna i stanite bogova).
Hram u Karnaku, hram kraljice Hatepsut, hram Nefertiri, hram u Luxoru-njegova osnova je
karakteristina za optu emu kasnijih egipatskih hramova.
Statue su postavljene u grobnice kao zamena za pokojnikovo telo, one su stan njegove due.
One predstavljaju oveka van prostora i vremena. Otuda njihova statinost, bezizraajnost i
monumentalnost.
statua Kefrena, statua princa Rahotepa i njegove ene Nofret prikazuje nam kako su statue
bile ivo i bogato obojene. Prinevo lice je tamnije boje, umesto oiju usaen je svetlucavi
kvarc da bi izgledale ivlje
Figure u sedeem i stojeem poloaju ine osnov egipatske monumentalne skulpture. Kasnije
e biti i trea poza skulptura PISARA poza pisara koji sedi na zemlji skrtenih nogu.
Novi tip portreta je CARSKI portret. Ovakav portret je lien svih spoljanjih obeleja.
NARMEROVA PALETA je najstarija sauvana slika jedne istorijske linosti identifikovane po
imenu. Sa prednje strane je prikazan Narmer (vladar Gornjeg Egipta) kako ubija neprijatelja
pod pokroviteljstvom boga sunca Horusa (u vidu sokola). A sa druge strane su dve ivotinje
isprepletenih dugih vratova koji verovatno predstavljaju ujedinjenje Gornjeg i Donjeg Egipta.
Ono to se prvo uoava je strog smisao za red. Oko i ramena su dati frontalno, a glava i noge
u profilu, kako bi se faraon prikazao na to potpuniji nain.
Reljef i slikarstvo - motivi vezani za ivot, ilustruju ivot umrlog. Reljef je plitak, blizak gravuri,
nema svetlosti i senke. esto je bojen istim bojama kao u slikarstvu, muka tela su tamnija od
enskih. Nema tree dimenzije.
Postoje dve vrste:
1. Niski bareljef (blago ispupeni oblici)
2. Uputen reljef (urezan)
Egipatskim umetnicima nije bio cilj da stvore iluziju stvarnosti, ve da to jasnije prenesu
poruku. Umetnost nije radi umetnosti. U egipatskoj umetnosti vai zakon frontaliteta,
ortogonalno postavljanje i uglovi se menjaju za 90 i 180. Ne poznaju perspektivu. Glava je
prikzana u profilu, oko je frontalno, noge su u profilu, stopala su razmaknuta i oba viena sa
strane palca. Koriste izokefalij - glave linosti istog ranga su u istoj veliini (hijerarshijsko
dimenzionisanje), robovi su najmanji.

2.Grcka umetnost (osnovne odlike i periodizacija)

Grka civilizacija se formirala od 1100 700 godina p.n.e. Nju formiraju plemena:
Dorci plemena koja su se naselila uglavnom na kopnu
Jonci naseljavaju grka ostrva i oblinju obalu Male Azije
Grci su bili podeljeni u puno malih nezavisnih polisa (grad-drava).
Poetna taka grke hronologije je 776 godina p.n.e. osnivanje Olimpijskih igara.
Helenski narodi su u skulpturi, slikarstvu i arhitekturi stvorili tipove i oblike i vrednosti na
kojima se temelji zapadna estetika. Mi grku umetnost poznajemo sa originala, pisanih
izvetaja i rimskih kopija.
Periodi u grkoj umetnosti:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

GEOMETRIJSKI STIL (XI VIII vek p.n.e.)

ARHAJSKI STIL (kraj VII vek p.n.e. - 480 godina p.n.e.)
STROGI STIL (480 polovina V veka p.n.e.) je rana faza klasinog vajarstva
KLASIKA (polovina V 400. godina p.n.e.)
KLASIKA (400 325 godina p.n.e.) pozna klasika ili predhelenizam
HELENIZAM (325 - 31 godina p.n.e.)

GEOMETRIJSKI STIL je najstariji karakteristino grki stil u umetnosti. Mi ga poznajemo samo

sa bojene grnarije i sitne skulpture. Grnarija je najpre bila ukraena apstraktnilm arama,
ali se kasnije javljaju ivotinjske i ljudske figure. Raene su figurine malih dimenzija, oblici
su ematski, ksoane skulpture od drvenog debla ija je primarna forma forma debla.
Skulpture su svedene i geometrijske, glava je predstavljena kao krug, torzo kao trougao, noge
su paralelne, a ruke su uz telo. Sve je raeno bez detalja i neskladno.
Oko 700 godine p.n.e. grka umetnost ulazi u novi period orijentalizujui stil. Razvoju
ovog stila je doprineo razvoj trgovine. Geometrijski ornament je jo uvek prisutan, ali je
ogranien na periferne zone amfora i vaza, a zapaamo i spiralne preplete i rozete kao nove
motive. Najvee partije odreene su za narativne scene, tj. figure su jasnije i dominiraju u
odnosu na dekorativne elemente. Dela:
-

Dipilonska vaza,8. vek p.n.e.

Amfora iz Eleuzine oslepljenje Polifema i Gorgone, 7.vek p.n.e.

ARHAJSKI STIL je period procvata umetnosti, ne samo u grnariji, ve i u monumentalnoj

arhitekturi i vajarstvu. Arhajske vaze su manje od svojih prethodnica.Mnogo je jae isticanje
teme, a prikazani su prizori iz mitologije, legendi i ivota. Naroito visok umetniki nivo
uoavamo meu atinskim vazama. Na posuu iz sredine estog veka se nalazio potpis
umetnika.
Arhajsko slikarstvo nije bilo ogranieno samo na vaze. Raeno je i zidno slikarstvo i slike na
ploama.stil crnih figura (kompozicije sa crnim siluetama na crvenkastoj podlozi, detalji
urezani iglom, bele dodato preko crnog da se istaknu delovi) 6.vek p.n.e.U 5.veku p.n.e.
crne figure na crvenoj podlozi postaju crvene figure na crnoj podlozi (figure se
ostavljaju crvene, pozadina se boji).
Arhajska skulptura Grci su radili skulpturu u mermeru, bronzi, slonovai i zlatu. Skulptura
je monumentalna, slobodna ili vezana za arhitekturu. Grke statue devojke (Kore) obuene i
mladia (Kurosa) nagog, su zaista slobodne skulpture.Njihovi preci su egipatske statue, ali
na egipatskim figurama nikada nema upljina. Dotle se Grki vajar ne boji upljina ni
najmanje, pa stoga odvaja ruke od rupa i noge jednu od druge. Grke statue su napete i pune

skrivenoga ivota. Grka statua je udno neizdiferencirana, one nisu ni bogovi ni ljudi, ve
neto izmeu kao ideal fizikog savrenstva i ivotnosti koji pripada i smrtnima i besmrtnima.
Paralelno sa gradnjom hramova javlja se i plastika vezana za arhitekturu u vidu skulpture
reljefa. Pored zabata koji je sadrao narativne scene stavljali su slobodne skulpture na vrh I
krajeve zabata. Od raskonog plastinog dekora najjai utisak ostavlja friz. Dela:
Kora i Kuros (7.vek p.n.e.) i Moskoforos (nosa teleta) (6.vek p.n.e.)
STROGI STIL - Umetnici ovog doba su: Hagelades, Kritijas i Talamis. Gubi se frontalnost i
simetrija, ima vie fantazija. Draperija nije vie tako kruta, a glava dobija lak pokret, nestaje
arhajski osmeh znak ivota, a zamenjuje ga zamiljen izraz. Velike slobodno
postavljene statue u pokretu najvanije su ostvarenje strogog stila. Dela: Kritijev mladi,
zabat Zevsovog hrama u Olimpiji, Posejdon (svi iz 5.veka p.n.e.)
KLASIKA poinje 461 g.p.n.e.. Posle pada Tiranida. Probija se vrsti Dorski stil. Klasika ne
prikazuje oveka onakvim kakvim jeste, ve prikazuje ideal oveka koji je uskladio sebe spolja
i iznutra, tj. svoj duh i telo. Za sklad proporcija, besprekornu anatomsku istotu,
jasnou figure kroz odreen stav - kontrapost i pokret moemo rei da su osnovne
karakteristike klasike. Za klasinu Grku umetnost je karakteristian prikaz patnje (patos)
koja je plemenita i uzdrana, a ne uasavajua.
POLIKLET je pomerio stopala, prebacio teite na desnu nogu, utvrdio ljudske proporcije
(glava: telo=1:7 ). Dela: Doriforos (kopljonoa), 5.vek p.n.e., Kanon (delo o proporcijama)
MIRON istraivao figure u naglaenom pokretu. Delo: Diskobol-bacac diska
FIDIJA, radio enske figure koje su pokrivene draperijom. Radio je u slonovai i zlatu, kao i
nacrte za Partenonski friz i skulpture Partenona urasle u pozadinu. Dela:
-

Doriforos (kopljonoa) i diskobol (baca diska)

Niobida na Umoru, 5.vek p.n.e.
Partenonski friz, 160m

SLIKARSTVO
Posebno su vane slike sa grupa vaza lektijosi (krazi za ulje). One imaju belu prevlaku na
kojoj je slikar mogao da slika slobodno i sa istim prostornim efektima kao i njegov moderni
naslednik koji se sluio hartijom i perom. Grki slikar je savladao skraenje. Najpoznatiji su:
Zeuksid, Eufranor, Skopas
POZNA KLASIKA
Najoiglednija razlika izmeu klasike 5. i klasike 4.veka p.n.e. vidimo na Mausoleumu, ima 3
friza istoni uradio Skopas. Duboko usaene oi Skopasov stil.
Najznaajniji umetnici ovog perioda: SKOPAS, PRAKISTEL (Afrodita, mermer, 4.vek p.n.e.),
LISIP - Menja polikletove proporcije, dolazti do vitkijeg tela (glava : telo = 1:8). Dela:
Apoksimenos (struga), Pesniar (kopija), Heraklo koji se odmara (kopija)
HELENISTIKA ERA
SKULPTURA - Vana grana grkog vajarstva je portret. Dela:
-

Gal na umoru, 3.vek p.n.e.(kopija)

Friz Zevsovog hrama u Pergamu, 2.vek p.n.e., 120m, duboko klesane figure
Nike sa Samotrake, 2.vek p.n.e., najvee remek delo helenistike ere
Glava sa Delosa, bronza, original, portret
Igraica pod velom, 2.vek p.n.e., bronaza

3.Rimska umetnost (osnovne odlike i periodizacija)

Rimska drava se 395.godine deli na Zapadno i Istono Rimsko Carstvo. 476 god. pad
Zapadnog Rimskog Carstva, a Istono Vizantija traje jo hiljadu godina.
Rimljani prihvataju grku kulturu, mitologiju, nain oblaenja, umetnost i zanatski
perfekcionizam. Uvoze na hiljadu originala arhajskih, klasinih i helenistikih dela, a jo ih vie
kopiraju.
Rimljani nisu posedovali stepene uspona u likovnom stvaranju i nikada nisu dostigli vrh
kao Grci.
VAJARSTVO I RELJEF - osljanjaju se na grku skulpturu, ali se njena originalnost ogleda u
portretu, tj. realistinom prikazu lica, dok su poza i draperija uzeti od Grka. Najjae
ukorenjene teme u rimskoj skulpturi: portret, istorijski narativni reljef i reprezentativna
statua.
PORTRET koreni su u helenizmu. Oni su imali kult pokojnika. Prastari rimski obiaj je da
se, kada umre glava porodice, pravi votana figura njegovog lica koja se uva u udubljenju
zida ili porodinom oltaru. Vremenom se ovakvi portreti poinju raditi u mermeru, te postaju
trajniji i monumentalniji u fizikom i duhovnom smislu. Dela: Portret rimljanina,1.vek p.n.e.,
mermer
REPREZENTATIVNA STATUA
Portret iz Trajanovog vremena zrai udnom snagom.
U 3.veku krize, kriza se odraava i u umetnosti. Prikazuju se sve mrane ljudske strasti
ljudske naravi: strah, podozrenje i svirepost.
Pod uticajem hrianstva menja se rimski portret. U hrianstvu su oi prozori due, te se
uveavaju, postaju izuzetno znaajne i oblikovane. Dela:
enski portret, 1.vek n.e.,mermer
Trajan, 1.vek n.e.
Konjanika statua Marka Aurelija, 2.vek n.e.
Karakala , 3.vek n.e.
- Konstantin Veliki
ISTORIJSKI (NARATIVNI) RELJEF - Koristi se tehnika skjaaturo, tj. doaravanje dubine
prostora na reljefu uputanjem oblika na osnovnu ravan. Prvi je plan malo izbaen, drugi malo
uputen tj. figure koje su nam blie su izraene u veoj plastici. Reljefi:
-

na Ari Pacis (Oltar mira) 1.vek p.n.e.

Trajanov stub 2.vek n.e. Najvei promaaj, jer bi posmatra morao da tri oko stuba
da bi pratio priu.
reljefi na Konstantinovom slavoluku 4.vek n.e.

SLIKARSTVO - Osnovni koncept i grkog i rimskog slikarstva je realistiko-iluzionistiki.

Zastupljene su sve teme: mitoloke, istorijske, pejsai, anr-scene, portreti, mrtva priroda.
Koristi se linearna perspektiva skenografia i vazduna perspektiva skiagrafia. Boje
su biljne i vetake. Slikalo se na drvetu i zidu.Tehnike:
1. FRESKA, slikanje na vlanom Al Fresco, na polusuvom Meco Fresco i na suvom
malteru Al Seco

2. MOZAIK, utiskivanje raznobojnih kamenia u sve malter na podu, zidu

3. ENKAUSTIKA, slikanje pomou voska
Poznati su fajanski portreti. Dela:
Bitka kod Isa, mozaik
Igra piljaka, 1.vek p.n.e. mermer
Soba sa Iksionom, 1.vek n.e.
Arhitektonska panorama, 1.vek p.n.e.
Friz od zidnih slika u Vili Misterija, 1.vek n.e.

4.Ranohriscanska umetnost
Javlja se sa pojavom hrianstva i traje od 2.do poetka 6.veka. Iz nje se razvija vizantijska
umetnost i preromanika. Granice izmedju ranohrianske i vizantijske umetnosti nisu
tano odreene.
Prvi ouvani oblici ranohrianske umetnosti potiu iz katakombi, sa mermernih ploa za
zatvaranje grobova.Umetnost je kultnog karaktera, veliaju se duhovne osobine.
Zanemaruju se likovne i estetske karakteristike.
SLIKARSTVO katakombi jasno izraava preokupaciju za drugim svetom. Trebalo je ogromne
povrine zidova pokriti slikama. Iz ovog procesa rodio se jedan novi umetniki oblik
ranohrianski zidni mozaik. Mozaik je kompozicija sastavljena od sitnih obojenih komada
materijala, usaenih u gipsani malter. Izbegavano je modelovanje. Figure su u dve
dimenzije i udaljuju se od realizma. Teme su scene iz Starog i Novog Zaveta. Umetnost
podrava crkvu.
-

Slikana tavanica u katakombama Sv. Petra i Sv. Marcellina, Rim, poetak 4.veka
Mozaik u kupoli, crkva Sv. ora, Solun, kraj 4.veka
Razilazak Lota i Avrama, 5.vek, crkva Sta Maria Maggiore, Rim

VAJARSTVO je imalo sporednu ulogu. Biblijska zabrana u pogledu idola zabranjuje

velike kultne statue. Najstarija dela hrianske skulpture su mermerni sarkofazi. Dela:
-

Sarkofag Junija Basa, Vatikanske peine, 4.vek

Arhaneo Mihailo (krilo diptiha), poetak 6.veka, slonovaa
Eutropijev portret, 5.vek., mermer

5.Vizantijska umetnost (osnovne odlike i periodizacija)

Istono Rimsko Carstvo Vizantija. Vizantijska umetnost izdvaja se ubrzo posle deobe
carstva, ali sve do poetka 6.veka teko ju je razlikovati od ranohrianske umetnosti. Iz
ranohrianske umetnosti ostaje otpor prema vajarstvu, te nema monumentalne
skulpture, tako da je zastupljeno samo slikarstvo tj. mozaik, ikona i freska.
Vizantijska umetnost se razvija na grkom tlu, ali ona nije nastavak grke umetnosti.
Vizantijska umetnost je simbolina, edukativna i komemorativna. Osnovne teme su
religiozne. Figure su idealizovane. Oi su velike i one su prozori due. Figure su
viestruko naglaene: kompoziciono, prostorno, dimenzionalno. Postoji disproporcija izmeu
figure i prostora, figure i pejzaa, koji je namerno smanjen. Ide se ka ortogonalizmu, negira se
perspektiva i zastupljena je polihromija. Simbolika u vizantijskoj umetnosti:
svetlosni zraci usmerena energija Boije volje
boje: crvena Boanska energija
bela Boanska svetlost
crna smrt

zelena mladost i cvetanje

plava veno, nebesko, transcedentno
hram simbolina pedstava celog kosmosa
Dekor u crkvi: mozaik u gornjem delu hrama, dok se ispod njega sputaju polihromne
mermerne ploe. Periodi u vizantijskoj umetnosti:
I epoha Zlatno Justinijanovo doba (6. 8.vek)
II epoha Ikonoklazma (8. 9. vek)
III epoha doba Makedonske dinastije (9. 11. vek), drugo zlatno doba
IV epoha doba vladara Komnena (11. 13. vek)
V epoha Latinsko carstvo (13.vek) doba Krstakih ratova
VI epoha epoha Paleologa i kraj vizantijske umetnosti (13. 15. vek)
-

SLIKARSTVO je religiozno i crkveno, ali i raskono, sveano, dvorsko. Vizantijsko slikarstvo je

spiritualno, prikazivane su linosti iz Jevanelja. To je umetnost koja negira stvarnost i ne
imitira realnost. Figura vie lebdi, nego to stoji ili sedi. Tei se dvodimenzionalnoj
predstavi. Podloga je plava ili zlatna. Predmeti su lieni teine ili zapremine. Tela su laka i
izduena. Disk oreola u kompoziciji igra vanu ulogu. elo je visoko pamet, nos je dug,
usta mala, oi su ogromne i one su prozori due. Svaki predmet ima svoju perspektivu i
prikazuje se tako da se vidi ono najvanije. Ljudska figura je osnovni motiv u vizantijskoj
umetnosti. Osnovni vidovi slikarstva:
IKONA je portretna slika Bogorodice, Hrista, svetaca ili predstava scena. Raena je na
drvenoj ploi prepariranoj gipsnom podlogom u tehnici tempere. Najdragocenije ikone
su raene u tehici mozaika.
MOZAIK se radi utiskivanjem malih kockica bojenog stakla u sve malter i uglavnom
se nalazi u gornjim delovima hrama.
FRESKA je slika na vlanom, polusuvom i suvom malteru. Pokriva velike povrine u
unutranjosti hrama. Jeftina je tehika, a u vizantijskoj umetnosti je malo ima.
VAJARSTVO je ogranieno na arhitektonske ornamente i reljefe manjih razmera, naroito u
slonovai i metalu.
I epoha - najvie se radi mozaik, dok se ikonografija tek zainje. Figure su neobino tanke i
visoke, tela izgledaju sposobna samo za ceremonijalne spore pokrete.
II epoha zabranjene su religiozne slike. Postojala su dva tabora:
1.Ikonoborci eleli su ograniiti umetnost na apstraktne simbole, na biljne i
ivotinjske oblike, elemente su crpili iz helenistikog dekora i savremene ornamentike
islamskog istoka.
2.Ikonofili podravali su izradu ikona.
III epoha - pobeuju ikonofili. Ova epoha je bila drugo zlatno doba vizantijske umetnosti.
Dolazi do obnavljanja svetovne umetnosti, kao i poznih klasinih motiva. Kompozicija je
uravnoteena i jasna. Najvee ostvarenje II zlatnog doba je unoenje samilosne crte u
crkvenu umetnost.
IV epoha je period vrhunca u slikarstvu. Glavni elemenat stila je linearna
arabeska,ornament na arapski nain. Figure su izrazito izduene i vitke. Kompozicje su velike
sa vie figura datim u irokim potezima.
V epoha je Period stagnacije u umetnosti. Linearni stil se zamenjuje plastinim stilom, vea
je monumentalnost. Izbegava se dekorativnost.
VI epoha - Izrazito narativan period. Zbog slabljenja i osiromaenja carstva freske se vie
rade. Naglaena je inverzna perspektiva. Kompozicije su manje. Figure su plastinije,
naglaava se pokret, draperija je esto pokrenuta radi pojaavanja dramatinosti prikazivanja.
Vie je boja i detalja, nema monumentalmosti. Dela:
-

Justinijan sa pratnjom, mozaik, 6.vek, crkva S. Vitale, Ravena

Carica Teodora sa pratnjom, mozaik, 6.vek, crkva S. Vitale, Ravena

Bogorodica, enkaustika na drvetu,6.-7.vek, crkva Sta Francesca Romana, Rim

Unutranjost apside u crkvi S. Apollinare in Classe,6.vek, Ravena
Mozaik na kupoli, manastirska crkva u Dafni,11.vek Grka
Prizori iz Knjige Postanja, mozaik, 12.vek, katedrala Sv. Marka, Venecija
Anastazis, freska, 14.vek, crkva Svetog Spasa u Hori, Carigrad
Starozavetna Trojica, 15.vek,, Andrej Rubljov
Bogorodica na prestolu, 13.vek, ikona

6.Romanika
Traje od 1050 1200 godine. Sastoji se od velikog broja raznolikh regionalnih stilova,
karakteristinih i tesno povezanih. Francuska ima vodeu ulogu, a potom panija, Italija,
Nemaka i Engleska. Romanika umetnost nije nastala iz jednog izvora. Osnovni faktori su:
1. naslae iz karolinke i otonske umetnosti
2. poruke iz Cluny-ja se uvruju do 1000 g. i poinju se iriti po Zapadnoj
Evropi
3. pobeda Hrianstva u Evropi: - hristijanizacija Viknga
4. pad Kordovskog kalifata 1031 g.
5. hodoasniko putovanje dostiglo je vrhunac u Krstakim ratovima
6.obnavljanje trgovine u Sredozemlju
Dolazi do poveane graevinske aktivnosti, a crkve dobijaju jednostavnu koncepciju. One
su masivne, arhitektonski oblici su svedeni na pravilne geometrijske oblike, bogato su
razuene, imaju bogatu spoljnu dekoraciju, ornament i skulpturu, brodovi su zasvoeni.
Vajarstvo i slikarstvo su u slubi arhitekture.
VAJARSTVO se javlja u dva vida:
1. monumentalna skulptura
2. kamena reljefna dekoracija vezana za arhitekturu
Razvoj vajarstva u kamenu se najpre deava u Francuskoj i paniji na i u crkvama, koje se
nalaze na hodoasnikom putu za Santiao da Campostelu. Razlog: masivni, veliki,
trodimenzionalni, reljefni likovi su mnogo vie realni od slika. Nema smisla za red. U
kompoziciji postoji nebeska i zemaljska hijerarhija, nebesko je iznad zemaljskog. Takoe
postoji i izokefalij, funkcionalno dimenzionisanje delovi tela u akciji su naglaeniji i
obraeniji od onih u mirovanju.
Njeno korienje je ogranieno na dekoraciju kapitela i portala. Veoma je retka slobodna
skulptura. Javljaju se raznovrsne dekoracije kapitela, skulptura je u timpanonu, u nii i uz
trimo. Skulpture u nii: imaju arhitektonski okvir - poreklo iz vizantijskog izvora, frontalni
strav, masivnost. Skulpture uz trimo i bone stubove portala: obraene su sa
neverovatnom savitljivou uz stub, nemaju samo dekorativnu namenu, ve i izraajnu.
Predstavljaju zaleene demone ili figure uvare. Skulpture na portalima: imaju snaan
izraz, neobuzdanu matu i nervoznu gipkost oblika - uticaj iz iluminiranih rukopisa.
Mezanska romanika skulptura: izvrsni radovi u metalu i skladne kompozicije i dobra
izrada.
Bronzani krazi za vodu u obliku lavova, zmajeva, grifona se uvode u crkvenu slubu.
Benedetto Antelami je najvei vajar u Italiji romanike umetnosti. Dela:
-

Apostol, 11.vek, kamena ploa

Strani Sud, 12.vek

Kralj David, 12.vek

SLIKARSTVO se ne odlikuje kao i skulptura iznenadnim revolucionarnim razvojem. Ono

predstavlja kontinuirani razvoj karolinkog i otonskog slikarstva. Figure su oiviene debelom
konturom, koje su ispunjene svetlim, punim bojama. Slikarska dela su jasna i precizna.Zidno
slikarstvo je raeno u tehnici Al Fresco. Glavni cilj slikarstrva je naracija, a ne likovna lepota.
Ljudska figura je dominantna u odnosu na arhitekturu.
Ubrzo posle 1150 g. osea se znatna promena u stilu: umesto apstraktne eme javljaju se
trodimenzionalni oblici sa nagovetavanjem oble mase tela. Obnavlja se interesovanje za
perspektivu. To je poetak postepenog prelaza u gotiku. Dela:
-

Sv. Marko iz Jevanelja u Corbieu, 11.vek

Zidanje Vavilonske kule, freska, 11.vek
Portret lekara, minijatura, 11.vek
Prelazak preko Crvenog mora, Nikolas iz Verduna, 11.vek, emajlirana ploa, Austrija
Proletni pejsa, iz rukopisa Carmina Burana, 13.vek, prvi pejza u umetnosti
Zapada posle klasinog doba

7.Gotika
Traje od 12. 15. veka. Nestaje strogi dualizam koji je do tad postojao.
Gotika umetnost poinje u Francuskoj i poznata je pod imenom Opus Modernum ili
Francigenum (moderan ili francuski rad). Gotika poinje u arhitekturi. Podela Gotike:
1. RANA GOTIKA, period od kraja 12.do poetka 13. veka
2. RAZVIJENA GOTIKA, 13. i 14. vek
3. POZNA (CVETNA) GOTIKA, 15. i 16. vek
Gradovi postaju centri umetnosti, ali se umetnost i dalje smatra vidom zanata. Osobine:
slobodnija kompozicija, proporcionalnost oblika, javlja se lina nota, osim verskih i profane
teme, sadraji su humaniji (roenje Hrista, Poklonjenje mudraca, krunisanje Bogorodice),
simboliku zamenjuje naturalizam i realizam.
Oko 1400. godine gotika predstavlja homogen, internacionalan stil.
VAJARSTVO
FRANCUSKA - vajarstvo traje od 12. 15.veka. Razvija se iz romanikog vajarstva. Zagovara
se trodimenzionalnost.Stil 13.veka je idealistiki, odlikuje se vedrinom, plemenitou i
duhovnou, od 14.veka idealizam zamenjuje ivopisni realizam. Skulptura je bila
polihromna, al boje su nestale.
Gotski vajani dekor: u okviru portala, prozora, na kapitelima, konzolama.
Uporeenje gotskog sa romanikim portalom:
novo oseanje za red, figure kao da stoje mirno
naglaava se simetrija i jasnoa, naspram zbijenosti
figure stoje kao samostalni entiteti, te nisu meusobno povezane
figure na dovratnicima su u sutini statue sa sopstvenom osnovom, to je prvi korak ka
osvajanju monumjentalne skulpture. Kruti obliasti oblik stuba pozajmljen za ljudksu
figuru uzrokovao je da ove skulpture budu apstraktnije nego romanske prethodnice,
no one nee dugo odrati tu nepominosti i neprirodnu srazmeru
- glave figure na dovratnicima odiu plemenitou i ovenou, naglaavajui realizam
gotikog vajarstva
figure na timpanonima meusobno opte pogledom ili gestom
Vrhunac gotikog klasicizma 13.vek (na dovratnicima katedrale u Reimsu). Stubovi su
totalno potisnuti, izraenija je krivina ose tela. Dominira profil, ali se radi i anfas. Draperija je
bogato naglaena.

Poetkom 14.veka nestaje i poslednji trag klasicizma iz gotike skulpture. Figura postaje
upljikava i apstraktna. Izboine su svedene na minimum, pa izgledaju kao linije, a ne kao
zapremine. Statua je bestelesna, izvijena, nema vie nikakve veze sa klasinim kontrapostom.
Gotiki realizam je realizam osobitog, usresreen na pojedinosti, a ne na celinu figure.
Najznaajnija dela ovog stila su skulpture manjih dimenzija. Dela:
Zapadni portal i portal junog transepta, katedrala u Chartresu, 12. i 13.vek
Smrt Bogorodice, timpanon na portalu junog transepta, Katedrala u Strasbourgu,
13.vek
Blagovesti i Poseta, zapadni portal katedrale u Reimsu, 13.vek
Pariska Bogorodica, poetak 14.veka, Notre-Dame, Pariz
ENGLESKA - Najbogatiji materijal nam pruaju grobnice. Delo:Grob viteza, 13.vek
NEMAKA - vajarstvo je manje bilo vezano za arhitektonski okvir. Najlepa dela su stvarana
za unutranjost crkve. Unosi se to vea emocionalna snaga u skulpturu.Najkarakteristiniji
tip religioznog kipa je Pieta (Bogorodica oplakuje Hrista u traginom realizmu). Dela:
Raspee, na horskoj pregradi, katedrala u Naumburgu, 13.vek
Judin poljubac, na horskoj pregradi, katedrala u Naumburgu, 13.vek
Pieta, poetak 14.veka, statua u drvetu, Pokrajinski muzej, Bon
-

Tek posle 1350. godine javlja se ponovno oseanje za masivnost i zapreminu. Vrhunac
je 1400. godine u doba Meunarodnog stila. Figure postaju toliko velike da gue
arhitektonski okvir. Najpoznatiji nosilac ovog stila je Claus Sluter. Dela:
Portal kartuzijanskog manastira, 14.vek., u Champmolu, kod Dijona
Mojsijev kladenac, 14.vek, Kartuzijanski manastir u Champmolu, kod Dijona
ITALIJA - Skulptura ima oigledan, jako izraen klasini stil. U italijanskom gotikom
vajarstvu nalazimo i veoma razvijen crkveni mobilijar. Najpoznatiji predstavnici su: Nicola
Pisano, Giovanni Pisano i Arnolfo di Cambio. Dela:
-

Mermerna predikaonica, 13.vek, krstionica Piza, Nicola Pisano

Roenje Hristovo, 13.vek, propovedaonica u katedrali u Sieni, Nicola Pisano
Grobnica kardinala de Brayea, 13.vek, San Domenico, Orivieto, Arnolfo di Cambio
Roenje Hristovo, 14.vek, na mermernoj predikaonici, katedrala Piza, Giovanni Pisano
Madona, 14.vek, mermerna statua, katedrala Prato,

SLIKARSTVO se sporije razvijalo. Do zapostavljanja dolazi iz konstruktivnih razloga

arhitekture katedrala skeletni konstruktivni sistem gotikih katedrala nije ostavljao
mnogo povrina za zidne slike. Tehnika vitraa (bojeno staklo) kao sastavnog dela
gotike arhitekture (skeletni sistem je stvorio ogromne prozore) doivljava puni razvoj.
Vitra je tehnika bojenog stakla raena ubacivanjem velikog broja komada bojenog
stakla izmeu olovnih traka. Dakle, nije se slikalo na staklu ve pomou stakla. Jedino fini
detalji su naknadno slikani.
Od 1200 1250 g. je zlatno doba bojenog stakla. Boje: rubin crvena, nijanse plave,
jarko zelena i oker. Kompozicija je velika, kolorit sveden, nema nijansi, ni senke, olovne trake
ine crte.
U 15.veku propada vitra, trai se trodimenzionalna predstava.
Ve od 1250g. u slikarstvu primat opet preuzimaju iluminirani rukopisi, ali sad ve
potpuno pod uticajem vitraa i vajarstva.
ITALIJA - novovizantijski stil, kojeg su Italijani zvali grki manir, se javlja ubrzo posle
etvrtog krstakog rata i preovlauje do 1300 godine. 1300 g. gotiki uticaj se proiruje i na
slikarstvo i javlja se novi revolucionarni stil. Predstavnici:
CENNI DI PEPPI CIMABUE vodio je firentinsku slikarsku kolu. Ponekad koristi grki
manir.
Madona na prestolu, 13.vek, velika slika na drvetu, gore je
zavrena na zabat
Raspee Hristovo, 13.vek
GIOTTO DI BONDONE bio je prvenstveno zidni slikar. Fresco tehnika, sa ogranienom
skalom i intenzitetom boja naglaavaju otvu jednostavnost. Dela:
-

Oplakivanje Hrista, 14.vek, freska, kapela Arena, Padova

Madona na prestolu, 14.vek, slika na drvetu, galerija Uffizi, Firenca

DUCCIO DI BUONINSEGNA je osniva i najslavniji predstavnik Sienske kole. Prvi put u

istoriji slikarstva uspeo je da dve figure postavi u arhitektonski okvir, tj. da on ne bude
iza njih ve da ih sadri. Dela:
Madona na prestolu, 1309 g., srednja ploa oltara Maesta, muzej katedrale; Siena
Hristov ualzak u Jerusalim, sa poleine oltara Maesta
Prve etiri decenije Firenzu i Sienu pogaaju niz katastrofa, pa se javljaju nove tema u
slikarstvu trijumf smrti. Sinopije su skice crvenom bojom na malteru preko kojih su se
slikale freske. Minijature su glavni vid slikarstva severno od Alpa.
GENTILE DA FABRIANO je najvei slikar meunarodnog stila. Dela:
-

Roenje Hristovo, slika na drvetu

Poklonjenje mudraca, slika na drvetu