ANAXIMANDER MILESIVS

SIVE

VETVSTISSTMA QVAEDAM

EERVM VNIVEESITATIS CONCEPTIO

EESTITVTA

SCRIPSIT

IOSEPHVS NEVHAEVSER
PHIL. DR. PHILOS.

IN

VNIVRRSITATR UONNENSI PBOP.

ORI).

CVM VNA TABVLA

BONNAE
APVD MAX. COHEN ET FILIVM
MDCCCLXXXIII

(FR.

COHEN)

PRAEFATIO.

Quae hoc

omnino diversa sunt ab iis,

Quare
ratione
pauca
praede universa libri

libro docentur,

quae usque eo de eadem

consentaneum videtur,

re credita et scripta sunt.

monere.
In antiquissima Graecorum philosophia,

philosophiae continet primordia,

tioni obstat,
et

ita

brevia

ab

quam habeant vim

nae locum referenda

Sed tamen

quae ipsius

maxime

certae cogni-

quod, quae de ea referuntur, et perpauca sunt

plerumque

soluta, ut,

id

in

iis

sint,

omnique sententiarum nexu

et

ad quem cuiusque

saepe difficillimum

philosophis,

qui

prae

sit

doctri-

cognitu.

insignes

ceteris

sunt atque iuventorum et novitate et gravitate philosophiae

progredienti q"uasi viam
solent,

monstrarunt,

veterum testimonia

ut par est, et plura esse et accuratiora.

philosophorum numero Anaximander quoque

quae tradita

sunt,

aliquo

modo

In

est,

sufficere videntur,

horum
de quo
ut eius

De quibus priusquam plura dicam, ex usu videtur esse, sententiam quandam generalem praemittere.
Itaque cum agitur de philosophis, quos certum est,
doctrina satis clare animo effingi possit.

non aliorum sed sua placita proposuisse, haec prima lex

quod quisque verbis docuerit, id eum putemus cogitatione etiam informatum habuisse. Quare
est, ut,

nemo eorum putandus

est

aliquid docuisse,

quod

ita

vi-

deatur a naturalibus cognoscendi legibus abhorrere, ut vix

a quoquam cogitatione informari potuerit.

In antiquissimis

IV

autem philosophis aliud accedit.

Cum

rimandis notionibus sed

versarentur,

in eo

toti

enim nondum in

mundi

ut

adspectabilis naturam et motus et mutationes cognoscerent,

consentaneum

est,

eos

quasi

naturaliter

non

nisi

talem

quae et ad rationis
ad animi conspectum accommodata esset.

rerum explicationem quaesivisse,

naturam

et

Quare meo quidem iudicio nulla eorum doctrina videri

potest

cognita

recte

antequam eam cognoverimus

esse,

universam quandam mundi conceptionem esse,

quae videatur et rationis et phantasiae legibus
sufficere.
fuerit,

dum

Vix opus

addere,

non coniectura fingendum sed

haec conceptio qualis

e testimoniis invenien-

esse.

Quod ad
certe ea sunt,
is,

est

ipsa testimonia attinet,

quae apud

praeterquam

si

omnium gravissima

Aristotelem reperiuntur,

et

quia

quaedam ex ipsis philosophorum

testis omnium antiquissimus est, et

forte

scriptis servata sunt,

quia, quae ab eo de aliqua doctrina referuntur, ex accura-

tissima

rei

cognitione fluxerunt.

est cognoscere,

pendet ab ea ratione,

philosophorum

Sed difficillimum saepe

quid de quoque philosopho referat; id quod

quam

opinionibus

in

memorandis antiquiorum

sequitur.

Etenim Aristoteles

non more eorum, qui philosophiae scribunt historiam, priorum philosophorum opiniones separatim exponit, sed eas
in sua ipsius doctrina exponenda adfert, eo consilio, ut
quaestionem propositam ab omnibus partibus explanet,

sibi

ad eam solvendam viam muniat, suae doctrinae veritatem

ostendat.

Aristoteles
tias

Inde plura eveniunt incommoda.

saepissime

memorat, ut modo

quorum autem

sint,

ita

infinito sententias dicat

non addat.

ipsa philosophorum verba

idque verbis et brevissimis

de qua agitur,
eohaeret, quod

Primum enim

priorum philosophorum senten-

aliquorum,

Deinde plerumque non

sed sententias solum memorat,

et

saepe etiam ad quaestionem,

accomniodatis; et cum hac re arctissime

eaudem sententiam non semper eodem modo

V
refert,

propterea

quod eadem sententia cum

scilicet,

rebus coniuncta ultro quasi alia ratione accipitur,

et

aliis

quod

etiam non ipsam philosophorum sententiam sed

interdum

suam huius

sententiae interpretationem proponit, prout res,

Quae cum

de qua agitur, postulare videtur.

referuntur,

ita se

habeant,

quae ab Aristotele de antiquiore philosophia

ut omnibus,

aliquorum

quaerenda

sunt:

philosophorum sententias

quatenus priorum
ut eas infinite

duo

possimus,

uti

ita

primum,
memorat,

ac sine certarum personarum designatione

quem quaeque

esse dicat, ad

sententia philo-

sophum pertineat deinde, quatenus philosophorum doctrinas

non ipsorum sed suis verbis refert, qualem cuiusque philosophi doctrinam putandus sit in animo informatam habuisse.
Quas quidem quaestiones facile intellegitur ita
;

tantum solvi possint.

inter se habere, ut simul

Ad
stotelis

has igitur quaestiones

ipse fidissimus
fieri

sui

interpres

potest ex ipso Aristotele

adsequendam una tantum via

ligendi sunt loci, quibus
agitur, certa

quae

illi

partim certe ab Ari-

cum Aristoteles
sit,
responsio quam maxime
petenda est. Ad quam rem
est.
Etenim primum ii coltamen,

nominatim

ei

philosopho, de quo

deinde cum his

quibus sententia referpriori aut omnino aut aliqua ex

quaedam

sententia tribuitur;

componendi sunt omnes

tur,

etsi

interpretibus respondetur,

ii

loci,

parte similis sit, et omnium maxime ii, quibus

totum quoddam philosophoru m genus memoratur,
in quo certum sit eum etiam esse, de quo quaeritur.
tet

Cum

hac priore operis parte coniunctam esse opor-

alteram, ut unusquisque locus accurate explicetur,

qua re propter

dam
sidiis

Aristotelis breviloquentiam vel etiam

scribendi festinationem

utendum

est,

et ut

positi diligentissime inter se

inita invenietur,

losophorum

in
quan-

omnibus interpretationis subomnes loci in uno conspectu

comparentur.

Hac autem

via

multa ab Aristotele cum de aliorum phi-

tum de Anaximandri doctrina

referri,

quac

VI

antea latuerint, simulque dignosci poterit, quae ab Aristo-

ipsam cuiusque philosophi sententiam quaeque

dicta

tele

non

nisi ipsius

ullius philosophi

ut

cognosci

recte

trina

Atque

de hac sententia iudicium contineant.

ego quidem vereor,

possit,

nisi

doc-

antiquioris

hoc modo omnia Aristo-

testimonia investigentur.

telis

Sequuntur Aristotelis interpretes, a quibus

solis fere

memorantur etiam quaedam eorum, quae Theophrastus

de antiquioribus philosophis scripserat, in primis

historia

Alexander,

autem

in

Themistius,

Simplicius,

Possunt

Philoponus.

quae de antiquioribus philosophis tradunt,

ea,

fariam dividi in ea,

bi-

quae necessario fere adferunt ad ex-

plicandos tales Aristotelis locos, quibus

antiquiorum sententias memorat,

quasdam

aperte

is

quae sua quasi

et in ea,

sponte nullaque explicandi necessitate coacti enarrant. Pri-

mum

enim,

sine

auctoris

ubi Aristoteles

addunt,

sit,

quandam priorum sententiam

nomine memorat,
et,

ubi

ille

tantum ac suis verbis

breviter

accuratius exponunt.

ab Aristotele

tentias

cuius haec sententia

ipsi,

philosophi cuiusdam

sententiam

hanc sententiam

indicat,

Deinde autem saepius etiam,

propositas

ut sen-

philosophiae

bistoria

multa de antiquiorum philosophorum doctrinis

illustrent,

quae apud Aristotelem non reperiuntur.

adferunt,

Atque

haec omnia ad Anaximandrum quoque pertinent.

Sed
doctrina
ea,

iure quaeritur,

nam de hac

num, quae ab
sola

de Anaximandri

iis

nunc iam loquar

praeter

quae ex Aristotele hauriri possunt, referuntur, a certa

rei cognitione

venta

sint,

profecta an ratiocinatione

praesertim

diverso modo loqui,

candi sunt. De hac
possit,

gentia

ad

omnino
sunt,

loci,

re videantur

prout diversi Aristotelis

igitur

quaestione

Aristotelis interpretes

atque

coniecturave in-

cum interdum de eadem

ad ipsum

ut

loci

recte

eadem adhibenda

Aristotelem.

Namque

qui ad eius doctrinam pertinent,

unusquisque eorum separatim explicandus,

expli-

iudicari
est dili-

mn es

colligendi
ita,

ut pro

VII

natura

locoruni

omnes denique diligentissime

inter se

unumquemque

intelleget,

fecerit,

Anaximandri doctrinae notionem

quam non ex

buisse,

unde

in

explicandum

effinxisset sed ali-

Aristotelem

Inde autem sequitur,

consentire.

virorum certam

animo informatam ha-

omnes

sequeretur, et

Quod qui

comparandi.

illorum

demum

Aristotele

ad

susceptam

quamque semper

grammatica adhibeatur,

etiam

subtilitas

in

attulisset,

hac notione plane

hanc notionem

ut et

et

quae praeterea de Animandro referunt, e fontibus hauserint

antiquioribus, de

quorum

fide

non dubitaretur.

Qui fontes

qui videantur esse, ex ipso libro patebit.

Non
sere.

in

animo

omnia testimonia singillatim recen-

est,

Sed praetermittere non possum Plutarchum, apud

sunt, quae sola gravi cuidam Anaximandri

quem quaedam
doctrinae

parti

lucem

adferant,

et

Placitorum scriptores,

quorum breves narrationes cum aliis testimoniis coniunctae

niagni momenti sunt ad cognoscenda ea, quae in Anaximandri doctrina ad huius mundi descriptionem pertinent.
Denique addo, testimonia, quae de Anaximandro servata sunt, non eiusmodi esse,

doctrinam referant;

Sed postquam omnia testimonia

explicata, ea, quae

ponenda

iis

sunt, ita ut

per se

ut

sola totam eius

quod vix quisquam exspectaverit.

id

collecta sunt et diligenter

continentur, in uno mentis conspectu

mutuo sese

nonne necessario ex

iis

collustrent,

videndumque,

cogitatio oriatur alicuius

totius, cuius ipsa partes sint et sine

quo intellegi

non possint.
Hac igitur
exposui.

via ingressus quae invenerim, hoc libro

Anaximandri doctrina, qualem adumbravi, uni-

versam quandam rerum conceptionem

continet, gran-

dem sane atque admirabilem, quae veritate quidem, neque

vero ea, quam ostendit, ingenii vi atque audacia ulla
alia inferior est.

eam,

quae

dispositione,

est
et

Ad

illustrandas aliquas eius partes, velut

de stellarum annulis

eam,

quae

est

de

eorumque
stellarum

in

coelo

motibus

VIII

horumque motuum
hisce rebus

non
et

caussis,

aliorum quorundam de

simul

doctrinas, usque eo,

mihi quidem videtur,

ut

quidem Parmenidis

satis intellectas, exposui, atque illic

hic Anaximenis, Anaxagorae, aliorum.

Anaximenis,

Ut

cum horum virorum tum Anaximandri de his rebus doctrinas, quam maxime fieri posset, oculis etiam subicerem, in
Ex iis, quae
fine libri figuras in tabula depictas adieci.
de his Anaximandri doctrinae partibus disputavi,

intelle-

gitur, eum in astronomiae quoque historia insignem

quendam locum tenere, immo huius scientiae quasi foras

aperuisse.

In universum autem

si,

quae hoc

libro exposui,

vera sunt, patet, de antiquiore Graecorum philosophia opi-

maiorem

nionem concipiendam esse aliquanto

et

Anaxi-

mandri tempore apud Graecos iam aliorum etiam scientiarura cultum

haud mediocriter

De Anaximandri

de ea vix quidquam traditum

Mileti 01.

natum

XLII anno

et paullo post

annum mortuum

nisi:

est

tertio, id est a.

Anaximandrum

Ch. nat. anno

DCX,

peractum sexagesimum quartum vitae

usum esse Praxiade; Thaletis

Quae ab eo referuntur inventa esse,

esse; patre

discipulum

fuisse.

ea in

libro

ipso

viguisse.

vita nihil separatim addidi, quoniaui

suis

quaeque

locis

memoravi.

Quanto

fuerit ingenio, ex ipsius doctrina patebit.

Si quis forte miretur,

in

quod sermone usus sim Latino,

hac re consuetudinem secutus sum maiorum; quam cur

ne nunc quidem,

in talibus

praesertim rebus,

serendam esse putem, hoc loco non

licet

Scribebam Bonnae, mense Februario,

a.

omnino de-

pluribus exponere.

MDCCCLXXXIII.

CONSPECTVS RERVM.

LIBER PRIMVS.
DE GENERALI NATVRAE INFINITAE NOTIONE.
pag.
1.

Anaximander unum omnium rerum principium ponit

quod

sit

id,

infinitum, sive t6 antiQov

2.

Primus rerum principium ipso tov

3.

Quibus rationibus ductus principium dixerit io antioov;

4.

Anaximander infinitum

lavit

primusque

definivit to

ccntioov vocabulo appel-

vnoxttuevov esse

de Anaximandri arte dialectica

22

extensi one infinitum,

atquc non ipsam quidem infinitatem sed naturam quan-

dam, quae

infinita sit

intellegit

brevis infinitae naturae adumbratio

LIBER SECVNDVS.
DE NATVRAE INFINITAE ESSENTIA.
1.

Anaximandri principium aut mixtio

est

contrariorum aut

natura quaedam simplex

2.

44

Anaximandri principium non

est

contrariorum mixtio, sed

natura quaedam simplex

3.

4G

Proponitur quaestio, haec natura simplex quae

runturque plures Aristotelis

dam

loci,

quibus

philosophorum principium adfert tum

cfTot/tiwv,

tum

tI

nciQa tu aToi/eict,

aTot%ioiv, ac rursus

[ieicci;v

ignem, tum inter aerem

et

tum

quidem tum

tI

sit,

adfe-

is

quorun-

il

trtnov tmv

/jstcc^v

inter

dvoTv

aerem

et

aquam, tum modo disiunctivo

aut inter aerem et ignem aut inter' aerem et aquam,

sine ulla

diversorum philosoph orum

significatione

60

X
pag.
4.

Haec vocabula

et significatione sua naturali et

stotelem usu possunt certe

5.

Ab

ad significandum

cipium
6.

locis

significare

idem eiusdem philosophi prin85

intellegi, et ex

unum Anaximan-

Aristotele

ipso Aristotele probari potest et

ab omnibus eius interpretibus adfirmatur

testimoniis proficiscendum

cur ab

horum
103

sit

7.

Alexandri Aphrodisiensis testimonia adferuntur et expli-

8.

Themistii testimonia adferuntur,

9.

Simplicii testimonia bifariam dividuntur, singula adferun-

cantur

104
ratione critica exami-

nantur, explicantur

108

tur explicanturque, inter se comparantur

113

10.

Philoponi testimonia adferuntur,

11.

Asclepii et anonymi cuiusdam testimonia adferuntur

12.

De horum testimoniorum fide et fontibus de Theophrasto

Transitur ad eandem rem ex ipso Aristotele probandam;
ad quam rem efficiendam omnes loci, quibus illa voca-

bita; quae

13.

eorum

simili

divisione adhi-

exponitur

vis ac ratio sit,

124
.

bula inveniuntur,
simul

bifariam

dividuntur

cum Anaximandri nomine,

in

et in eos,

Aristotelis locus

omnium

quibus sine

cum

ipso

I, 4,

quo uno

Anaximandri nomine

coniungitur, adfertur et accurate circumscribitur

15.

Dc summa
leri,

...

Liitzii,

de hac re opiniones refelluntur;

locus in

argumentum exponitur

loci

partem gravissimam, quae ipsam quae-

stionem continet;

exponitur singularis loci ratio gram-

Acceditur ad

matica; ex hac patet sententia

17.

Explicatione absoluta

efficitur,

De veterum eiusdem

154

167

Aristotelem hoc loco no-

minatim Anaximandrum eum dicere, qui naturam inter aerem et ignem mediam (to iitraii'
asoog xai nvobg) unum omnium rerum principium ponat
18.

152

huius loci sententia quaeritur; aliorurn, Zel-

partes suas resolvitur, ipsum eius

16.

137

151

gravissimus Phys.

uTagv dv-olv (JTot/fioiv

ib

136

quibus

eos,

hoc nomine inveniuntur

14.

72

promiscue

allatis

adhibentur

Hunc philosophum ab

drum

eandem rem

omnibus

Aristotele revera

apud Ari-

175

loci Aristotelici interpretationibus;

Porphyrii interpretatio proponitur, tota eius ratio explicatur, partim ex ipso Aristotele revincitur

176

XI
pag.

19.

Simplicii copiosa de
in

eodem

loco disputatio proponitur et

quattuor suas partes dividitur

quadam secundae

disseritur de singulari

et tertiae partis ambiguitate, difficul-

tatesque inde ortae solvuntur; demonstratur, Simplicium

ubique de Anaximandri

doctrina

secum consentire

locum Aristotelicum plane eodem modo

que antea (cap. 16 et 17) expositum
20.

Idem de Philoponi

et

181

est

ditur

7~77

De recentiorum eiusdem loci interpretationibus ab

omnino diversis, cum aliorum tum maxime Zelleri

22.

Examinatur alterum locorum genus, quibus

mandrum
scue-

tum

ignem,

locis

intellegi,

tl

ab Aristotele

tum

uno etiam loco

effi-

unum Anaxi-

appellari,

tum

t\

fxiictfv

inter

aerem

et

/ufTa^v inter

aquam, tum modo

illa

aquam

dis-

duo elementa, atque

et

ignem

210

Anaximandri principium infinitum non est materia

quavis qualitate carens; contrariae cum aliorum

tum Zelleri sententiae singillatim redarguuntur ....
24.

226

Anaximandri principium estsimplex substantiacor-

porea, propriis suis iisque

quidem sensilibus

qualitatibusutens
25.

204

atque jAT&gv quidem tum inter aerem

iunctivo aut inter haec aut inter

23.

203

huiusque principium ab eo promi-

nuoa ra GToi%tTa

JuoTv GToiytioiv,
et

his

illa

voca-

illa

bula sine certi philosophi designatione inveniuntur;

omnibus

at-

Alexandri interpretationibus osten-

21.

citur,

et

intellegere,

Haec substantia

suis

235
qualitatibus

media

est

inter

duas primas naturas contrarias, id est, inter

duo Anaximandri elementa, quae ad quattuor Aristotelis elementa sic se habent, utpari iure cum aere
et igne atque cum aere et aqua comparari possint; haec duo Anaximandri elementa sunt natura calida eademque ignea ac lucida, et natura fri-

gidaeademquehumidaatqueopaca
26.

Quibus rationibus ductus Anaximander

241

summum rerum

principium statuerit inter duo prima contraria medium

esse
27.

De

260

substantiae infinitae qualitatibus; de eius qualitatibus

sensilibus; de eius qualitatibus

propriae sunt

iis,

quae animae mentis-

265

XII

LIBER TERTJVS.
DE NATVRA INFINITA VNA OMNIVM RERVM CAVSSA.
pag.
1.

Anaximander ex

2.

tione contrariorum generat

Idem refertur principio aeternum

3.

Hic motus nulla generis notione

infinito principio

rerum multitudinem

non aliqua ipsius principii mutatione sed

secre274

quendam motum
279

tribuere, quo ex eo res oriantur

tantum motus

dicitur.

definitur, sed simpliciter

Commenticia

est sententia Teich-

eum contendit aeternum esse ipsius principii motum circularem; argumenta ab eo propo-

muelleri, qui

sita

singillatim revincuntur,

mere

adhibiti explicantur, sententiam per se ipsam

plures Aristotelis loci

te-

omnino

improbabilem esse ostenditur

motus non

4.

Aeternus

5.

Hic secretionis motus

ille

alius est

283

atque ipsa contrariorum

305

secretio

inqua ipsius principii actione

consistat
6

308

motuum genere est, quod

appellatur generatio (ysvtotg) et opponitur mutationi
(cdkoKoaet), cuiusmodi est condensatio et rarefactio, immo
Contrariorum secretio in eo

ipsam Anaximandri generationis notionem continet; sed

quamquam

vera

novarum rerum generatio

est

ct

hac

parte condensationi et rarefactioni opponitur, tamen non

fit

sine

quadam

principii condensatione et

refactione; explicantur
7.

Quae

loci Aristotelis

e principio secernuntur, statuto

ra-

huc pertinentes

310

tempore in princi-

pium revertuntur, haecque res ab omni aeterniinnumer abiles deinceps

niundi e principio oriuntur et in principium
intereunt, pariterque semper uniuscuiusque
tate continua est; quare

mundi aliquae partes

in principium resolvunsupplentur
Anaximandri sententia nulla est generatio 'xvxkqf,
sedomnis generatio xa%P ev&e Tav* ex ipso principio fit, id est, omnia, quae in mundo sunt, ita ex

tur et e principio

8.

ipso principio oriuntur, ut recta via aut per se ipsa aut

315

XIII
pag.

per aliquas rerum formas medias in principium revertantur et ex hoc aliarum partium secretione suppleantur
9.

Sunt certae

fomarum

e principio ortae in principium revertuntur

10.

322

Anaximander non solum innumerabiles mundos

mundo s

statuit

verum etiam innume-

deinceps orientes occidentesque,

rabile3

in infinito principio simul con-

stantes aequisque intervallis inter sedistantes

11.

327

Quae videatur generationis caussa esse ipsiprincipio

insita

12.

318

series, per quas res quaeque

335

Singulae Anaximandri disciplinae partes usque eo explicatae in uno conspectu ponuntur; ostenditur,

generationem esse

mundorum

quandamquasigemmationem

in

ipso principio evenientem

339

LIBER QVARTVS.
DE HVIVS MVNDI DESCRIPTIONE ET RERVM SINGV-

LARVM
1.

Anaximander de uno tantum mundo accuratius

quem
2.

ORIGINE.

Tres sunt mundi

343

orientis

prima orbium
tertia

De orbium coelestium ortu;

mundi semine
natur;

aetates,

mundi corporum,

stium, altera interiorum

tium.

agit, eo,

incolimus

ipsi

ovi simili,

quod primum

coele-

animan-

de

primo

e principio secer-

de huius seminis diremptione in primas naturas

contrarias,

naturam frigidam atque humidam

et

naturam

calidam atque igneam, illam interiorem, hanc exteriorem

illique

sphaerae

modo

natura humida orto

stellarum orbibus
tur, ut sint

et

illa

igneae

circumfusam

et sphaerae

de aere e

igneae diruptione

de

diruptione ortis, qui ita describun-

quidam orbes

aerii igneos orbes includentes

per foramina quaedam ignem ad nos effundentes.

De interiorum mundi corporum, aeris aquae terrae, ori De ortu animantium

De singulis mundi partibus accuratius disputatur, ac primum quidem de terra; de terrae situ in mediomundo
de eius figura cylindri admodum plani; de eius materia
gine.

3.

343

XIV
pag.

lapidea; de caussa, qua efficiente in media sua sede

neat; quibus rationibus ductus

Anaximander

ma-

terrae plani

cylindri figuram tribuerit

4.

348

stellarum orbibus.
necessario aut annuli sunt per

Sequitur accuratior disputatio de

Stellarum orbes

(y.vxloi)

ambitum circumeuntes, aut pl a ni cy lindri

certis quibusdam coeli locis ad libram suspensi ut intellegatur, utrum sint, omnes veterum de his orbibus nartotum

coeli

rationes considerantur

et explicantur,

separatimque de

ea narratione quaeritur, qua solis et lunae orbes ignem

per foramen 'waneo

emittere dicuntur

avkov'

o og

concluditur,

Anaximandri

tfia nQtjaTrj-

sententia

stel-

annulos aerioscavos, solidosannulos igneos circumcludentes, per totum coeli

ambitum circu m euntes, per foramina quaedam
rotunda ignem ad nos effundentes; atque inde

larum orbes

patere, initio

esse

sphaeram igneam ab irruenti aere lineis

parallelis diruptam
5.

350

esse.

Aliorum de eadem re opiniones examinantur,

in primis

sententia Brandisii et Zelleri, qui stellarum orbes existi-

mant planos cylindros esse solidarum rotarum

similes, qui per cavum modiolum nobis adversum ignem ad nos emittant; ostenditur, hanc sententiam nec

fi.

rationibus

ullis

idoneis probari

De

et

ipsam

commen-

aliis

rationibus gravissimis plane refelli.

ticia

Roethii et de obscura Teichmuelleri sententia

Ad

illustrandam Anaximandri de stellarum annulis sen-

tentiam ea adfertur

que ad

Eudoxum

et

res,

quod inde ab Anaximandro

Aristotelem a multis,

quibus stellaeipsis infixae

orbes ratione certe ab

tonis

illis

us-

a pleris-

quidam invisibiles

que Graecorum philosophis orbes

ponantur,

immo

annulis

non

ferantur; qui

differant.

Pla-

vorticellis breviter memoratis, primum Par-

menides, quippe
mandri doctrinam

qui videatur
respexisse,

in

aliis

etiam Anaxi-

universa mundi

descriptio

no vo modo exponitur doceturque illas eius coronas

nonesse sphaeras sed veras coronas,

Anaximandri annulorum quam maximesimiles;

((7T8 <fch>ctg)

deinde

ostenditur,

crystal lino

s,

quoque orbes poni

infixae sint, pariter-

ab Anaximene

q u ibus stellae

369

XV
pag.

que ab

Anaxagora;

hanc orbium
7.

conicitur,

Anaximandrum primum

ferentium opinionem invenisse

stellas

380

De stellarum dispositione, distantiis, magnitudinibus. Anaximander summum locum adsignat soli,

infimum

stellis,

quae inerrantes vocantur; similem sen-

Parmenides; demonstratur, eandem

Anaximenis quoque esse. Primus rationem invenit
tentiam sequitur

magnitudines

stellarum

distantias

et

de

dimetiendi;

paucis eius magnitudinum numeris, qui servati sunt; qua

ratione eos videatur invenisse

8.

de gnoraonis usu

De stellarum motibus. Anaximander omnibus

conversionem circa mundi axem tribuit;
caussa falso

conversionis

torum impulsu.

creditur

posita

eum

soli et

per circulum eclipticum,

cuius

ven-

in

qua caussa

efficienti

conversionem

cuius obliquitatem primus

hanc conversionem repe-

quidem caussae inventio ingeniosa sane

est),

quamque totius huius conversionis imaginem

animo informatam habuerit
ditur,

Anaximenem

mandro
9.

Qua

in

et

(vid. tab. in libri fine)

Anaxagoram cum

in

osten-

Anaxi-

hac re plane consentire

ratione

solis et

lunae

399

defectus et lunae varietates

408

explicaverit
10.

Quaeritur

de

motu quodam uno,

totam mundi condicionem,

quo Anaximander

in primis terrae

figuram plani

earundem
mundi axem conversiones tamquam ex uno prinexplicaverit.
Ostenditur, hunc unum motum esse

cylindri, stellarum diversas a terra distantias,

circa
cipio

392

lunae praeter conver-

sionem circa mundi axem tribuisse etiam

tierit (cuius

luculentis Aristotelis et Theophrasti

testimoniis intellegitur,

invenit; a

esse

stellis

quendam motum circularem

ipsius principii sed

mundi

in

sive vorticem, non

hocque caussa aliqua priore

demonstratur ex ipso Aristolele, Anaxiin mundo generando usum esse vortice; ut cognoscatur, qua ratione eo usus sit, exponitur, qua ratione Anaxagoras vorticis usu mundum
effecerit, etArchelaus et D iogenes Apolloniates;
singillatim demonstratur, eadem ratione usum esse Anaximenem, a quo illi videantur eam accepisse; quo facto

effectum;

mandrum

ostenditur, cur

Anaximander putandus

sit

eandem

ra-

XVI
tionem adhibuisse; denique

illa

ratio

ad explicandam

totam Anaximandri doctrinam adhibetur,

a

De earum rerum

11.

et ostenditur,

caussis,

quae

meteora

lium et hominum ortu

De animaenatura et origine; de

409

vocantur, velut

venti, pluviae, fulguris tonitrusque; de

12.

....

qua caussa ipsum vorticem potuerit repetere

anima422

summo

diis; de

nu-

mine

425

Ef^RATA

QVAEDAM

QVAE ANTE LIBRI LECTIONEM CORRIGI VELIM.

P. 39, versu 13, not. pro

109, versu ultimo pro

vectigium
ignem

et

lege vestigium;

aquam

lege

ignem
a

eum cecessario

et

erem

um necessar

126, versu 7 pro

249, versu 24 verba sine dubio et ad lineam et e trans-

lege c

verso" delenda sunt.

o:

De Anaximandro
neque tamen

ita,

quidem

multi,

ut res videri possit absoluta esse.

Non-

Milesio

scripserunt

nulla enim perobscura sunt; alia eiusmodi, ut facilius falsa

quam quae eorum

loco

autem

doctrinae partibus sen-

esse intellegas,
sint;

de

tentiae

ipsis

gravissiniis

omnino contrariae sunt,

ita

ut

pro veris habenda

inter se conciliari

non possint utque, utram sequaris, nescias. In tanta rerum

incertitudine

non

facile

quisquam acquieverit, praesertim

cum, quae de huius viri doctrina memoriae prodita sunt,

tantam ingenii vim atque audaciam, tantam aciem atque
subtilitatem prae sc ferant, ut dubitare non possis

numero eorum ponere, qui sententiarum

eum

et novitate et

in

gra-

hominum ingenia maximo opere commoverint et in

novas cogitandi vias deduxerint. Caussa autem magnae
vitate

illius

dissensionis in eo potissimum posita est,

quod multa

eorum, quae de Anaximandro dicuntur, non demonstrationibus sed coniecturis nituntur, quae persuadendi vi destitutae sunt.

Est autem in hisce rebus una solum vera de-

monstratio, ea, quae ab historiae testimoniis proficiscitur

quae ex
libus

aliis

locis

quibusdam

petuntur argumenta,

legibus, quibus cognitionis

gressio naturaliter regatur,

ea

velut e genera-

humanae pro-

historiae testimonia iuvare

quidem atque supplere, neque autem per

se sola

eorum loco
l

esse possunt; quoniam, quibus legibus cognitionis

progressio teneatur,

dum

est.

ipsis

historiae

testimoniis

Quare ego quidem, quae a veteribus

maxime ab

Aristotele et Theophrasto, de

derentur, denuo diligenter

humanae

cognoscenscriptoribus,

Anaximandro

examinanda esse putavi;

in

tra-

qua

re facienda quid aut invenerim aut invenisse mihi videar,

hoc

libello

proponam, atque

monstrata esse videantur

iectura nitantur,

et

ita

quidem,

quae non

accurate separentur.

ut,

quae vere de-

nisi probabili

con-

Invenientur quidem

multa, de quibus nulla est dissensio; sed nonpotui omittere,

quia et arctissime cohaerent

cum

reliquis et quia libellum

ex sese ipsum volui intellegi posse.

I.

DE GENERALI NATVRAE INFINITAE NOTIONE.

Anaximander

1.

numero eorimi

in

est,

qui

unum solum

rerum principium posuerunt, quod per se solum omnes rerum

caussas, materialem dico (utendum enim est vocabulo

philosophos satis

trito)

unum

etiam in sese

et genitricem,

in se cohiberet;

apud

num

ac simplex esse putaverit, postea quae-

erit.
Hoc autem unum rerum principium voluit esse
quod esset infinitum, quod to anetQov appellat.

rendum
id,

Res plane constat ex Aristotele, qui Phys.

quam

infinitum docuit necessario principii

sententiam concludit: dto ... 01 TavTrjg

III,

4.

),

post-

vim habere,

sic

tov dnel-

(id; est,

qov, de quo paullo ante aQ%rjg vocabulum adhibitum erat)

dlV avTrj tcov allcov eivat doxet y.ai neQil%etv anavTa

yai ndvTa Y.vfteQvav, cog cpaoiv boot firj notovot 7iaQa to
dnetQov allag atTtag, oiov vovv rj cptktav, xai tovt'
aQ%rj,

eivat

&eiov

to

dd-dvaTOv yaQ

^va^i/iiavdQog xai

ol

dvtoXe&Qov, cog

v.ai

cprjoiv

nleloTot tcov cpvoioloycov". Quibus

primum, ab Anaximandro
infinitum poni omnium rerum principium, deinde, si
verbis aperte duo

continentur,

ad verba,

respexeris

cog cpaoiv

to aneiQOv aXXag ahiag,

oiov

omnium rerum principium,

ut

materialem

motum omnes

notovot

cptkiav",

ex

ita

1221.

naQtx

poni

caussas, et

Anaximandrum unum

quo per quendam ipsius

res generentur, Aristoteles etiam Phys.

203i> 10.

2) 187*

fir)

unum omnes rerum

et genitricem, contineat.

solum statuere principium,

1)

ooot

vovv xai

I,

4 2)

de quo loco aeque atque de

certis verbis ostendit;

eandem rem pertinentibus

aliis

ad

infra accuratius disserendum erit.

Consentiunt omnes, qui postea de Anaximandri principio tradiderunt,

quorum testimonia deinceps adscribentur.

apud eos quaedam testimoniorum differentia; cum

enim ad unum omnes dicant, Anaximandrum rerum princi-

Sed

est

pium ponere to ansiQov, qua ratione

velit esse principium,

non iisdem verbis significant; quae quidem verborum

certe

non neglegenda videtur

differentia propterea

ea concludere

mandri

licet,

qualis et quanta

Omnium

fuerit cognitio.

esse, quia

ex

apud quemque Anaxi-

optime ipsum Anaximandri

sententiam significare videntur, quae Eusebius ex Plutarchi

Stromatis rettulit 1 ):

naoav aiTiav

^Ava^iavdQov

to ajreiQov qxxvai ti)v

%eiv Trjgvov navToq ysveoscog

quae plane conveniunt cum

stotele didicimus, infinitum

iis,

y.ai

cf&OQag",

quae paullo ante ex Ari-

Anaximandri per

solum omnes

se

Non verbis quidem verum sentenomnino congruunt Simplicius 2 ), Hippolytus 3 ), Diogenes

rerum caussas continere.

tia

Laertius 4 ), qui, eodem, ut videtur,

ex eodem

fonte deductis usi,

rem

fonte aut certe rivulis

ita

ut ab

exprimunt,

Anaximandro infinitum aoyjjv xai oToiyelov tcov ovtcov poni

dicant. Horum enim duorum vocabulorum coniunctionc videntur significare, infinitum Anaximandri principium esse
et

tamquam materia

ex quo omnia gignautur

1)

Euseb. Praep. Ev.

8.

I,

2.

2) Simplic. Phys. 6 a post med.:

y.a\

ujitiQOV

etorixe

tmv

subiecta, ct

XtyovTwv jlvaiipavSoog ...

*r

To~jv

xtvovfievov

y.a)

aoyr]v re xai ffTOi/elov

ovtcdv to antiQoV 11 .
~

3)

Tiva

tov

xofffjiovs

Hippolyt. Refut.
aneioov,
(sic

rjg

I,

6:

ovrog (tQxh v ^fV

yCveffS-at

Tovg ovQavovg

T(

n ovrcav
'

Tovg

y.al

tpvfftv

Iv avrotg

Ritter pro vulg. xoa/uov)"; et paullo post, duabus sen-

tentiis interiectis, ovTog iasv

aoyrjv xai ffrot %eZov

siQrjxs

tmv ov-

TOJV TO a7TStQOV ..."

4) Diog. Laert.

to antiQov.

11

I,

6:

ovrog etpaaxev (<Q%h v y ((l

-

ffrot %eZov

Namque

cuius niotu atque effectu gignantur.

toto

hoc genere vox generalissima est

et

quae

&Q%i],

in

ad orocyelov se

habet ut genus ad aliquam generis speciem, significat qui-

dem principium

universum ideoque, ut quamvis aliam

in

speciem,

principii

Quodsi autem

etiam ovoiyeiov

sic

significare

potest.

coniunguntur, vix dubium

agyj) xai oxoLyeiov

potest esse, quin haec diverso adhibeantur intellectu.

cum

hinc iam patet,

subiectam,

qua

res

oToiyeiov

gignantur

quandam

dgyrjv aliam

aperte

quamque

in

horum vocabulorum

telem sumus, qui primus

accuratius exposuit et usu firmavit

Vide Aristot. Metaph. V,

ajMpa)

ubi,

ng

Metaph. XII,

4.

1070 b 22,

nei tU ov /uovov tu lvvnuQ%ovTu alna, uXXd

dr)).ov,

oti

eteqov

xai eig tavra ()iuiqeTtui

'

iisdem verbis

et

Brevissime rationem, qua

1 et 3.

c.

significationes

).

his diversi Pseudo-Plutarchus 2 )

ty.Tog olov to xivovv,

(P

Eadem

xai ovffia."

r)

y.al

ojg

yuQ tov uiyuuTog.

ti

'

'

uYtiu

f)

Iotuv

adhibetur ibid. 10. 1075 b

distinctio

xivovOu,
tfr)

tmv

scal

&Qxh yat otoi yeTov

uoyr\
to de wg xivovv

de Empedoclis principiis dissereus,

legitur) doyji

ex

efficiente

uoyr) et OToiyeTov inter se differant, indicat

aQyr]

quo

prin-

Secuti autem in hac distinctione Aristo-

ea res gignantur.

hisce verbis:

quae

quoddam motus

nisi

eipium in ipsa natura subiecta insitum,

1)

resolvantur,

caussae speciem significare,

quidem hoc loco esse non potest

Ab

Atque

naturam

significet

vir) 6e

ait:

ovvuyei yuo, y.ul cog

Gv u^e^r}xsv xui

xui to) uvt<o

3,

(piXia intel-

(?)

vXrj, /uoqiov
ojg

vhj uo/jj

elvai

983 b

y.ul

6,

xivovvti,

ojg

navritiv

7iq(otov

aXXo. u

Etvat

de diversis principii generibus disserens,

<fiXooo(f)]odvTO)V
sJvai

dXXu to ys

xui

'

sig

ov

ait:

si

yuQ soiiv unuvru tu 6vtu

(p&siQSiui

TavTrjv aQ/rjv quoiv

to)v

tsXsvtuTov,

etvai tojv

6vto)V

u
,

t ijv

do%r)V

elvui

6ij

I,

3.

nqwnnv

y.ul

I,

ytveTut

addita vox uq/Ji certe non

3: ^Avjx^ipiavSQog 6s 6 MiXrjotog

t6 unsiQov,

ov

tovto ot otysTov xal

idem valet atque ozoiysTov, sed aliam caussae speciem

2) Plut. Plac.

Metaph.

nXeTOTOi Tug Iv vhr\g eidet uovug wrjdrjoav do/ug

ot

ii

Et

Ix yuQ tovtov

significat.

(p>r\oi

tojv ovtojv

ndvTa yivsodui

xui eig

tovto ndvzu (p&etQeodaf 6t6 xui yevvuoi)ui unstQovg x6o uovg xui ndXiv
t

(ptieiQeoftat eig to t ov yCvstai.

utens Stobaeus

t6

a/isiQov

solo

),

dici

rerum principium ab Anaximanclro

pariter

ad significandum principium

referentes,

vocabulo utuntur, nulla alia voce adiecta, boc-

<xQ%rjg

de caussa materiali intellegunt.

quod rerum principium
posuerit
caussam
autem efficientem omnino
in sola materia
Quae quidem vituperatio, qualis ab illis propoomiserit 2 ).
quevocabulum non

nisi

Quare Anaximandrum vituperant,

nitur,

argumento esse

potest,

eius auctorem, quisquis fuit,

Namque

ipsam Anaximandri rationem non iam cognovisse.

Anaximander caussam moventem non omisit sed

natura subiecta, id

vidimus

est, in inflnito illo

postea clarius videbimus; et

et

in ipsa

inesse censuit, ut iam

si

Aristoteles 3 ) dicit,

primos philosophos totum rerum principium in natura subneglecta caussa moventi, nihil aliud

iecta posuisse,
nisi

ab

philosophis caussam

illis

dicit,

moventem nondum per

a caussa materiali separari; siquidem in Anaximandri

nito

motum generatorem

numerandus

his Cicero

Ad-

inesse ipse satis aperte docet.

quoque

est, qui,

cum de Anaxi-

mandro loquens dicat: is enim infinitatem naturae

esse, e qua omnia gignerentur", ita de Anaximandri
cipio loquitur,

qui

quasi nihil

sit

dixit

prin-

praeter naturam subiectam;

quidem propterea etiam vituperandus

cc71iqov

se

infi-

est,

quod to

imprudentius non infmitam naturam sed infinitatem

naturae interpretatur.
2.

Cum de

aQX?jg vocabulo dixerimus,

quam non licet

Anaximandrum primum ad

de eodem statim

Sunt

alia succurrit quaestio,

praetermittere.

enim, qui

significandum rerum

1)

Stob.

I,

'

Ava&fiavdoog
2) Plut.

t)

10. p. 292.

p. 243. ed. K.
tf
1.

slvat

Cf.

utv

Stob.
3)

1.

1.

Metaph.

4) Cic.

vkixrjv

Galen. philos.

hist.

anavieg dedtozaaiv

5.

c.
'
.

antioov."
1.

utiaoTavEi ovv, ti/V tdv idrjv unoii atvoiitvog, t6

noiovv ahiov avuiQ<x>v to

Apud

praeterea

((Q/rjv

n ct[AttQTavH
I,

Acad.

3.
II,

37.

yuo cmstoov ovdhv aXXo

uvuiotov

desunt.

>}

vXr}

rmv. u

principium aQytjg vocabulum adhibuisse hocque vocabulum

in

Atque primus quidem,

philosophiam introduxisse putent.

quod sciam, Bruckerus hanc sententiam, non quidem suo

sed Pseudo-Origenis (Hippolyti) nomine, protulit, hisce verbis: IIoc infinitum

primum

esse principium dixit; vocemque

dgyr)v primum in hoc sensu accepisse, ut caussam rerum

indicaret, refert

sententiam amplexi sunt, partim

Schleiermacher

velut

esse,

pro certo

weg 5 ).

adfirmarent,

c
)

Postea plures eandem

ut veri simile dicerent

verum

et Zeller

partim

),

quemadmodum Brandis

Negat atque quidem,

Teichmuller

).

ita,

Pseudo-Origenes"

in

et

ut

ita,

Ueber-

ut solet, paullo confidentius,

eodem

libro

sententiam mutat

atque quod antea negavit, non minus confidenter adfirmat.

Neutri vero argumentis idoneis sententiam probaverunt.

Quae cum ita sint, res paullo accuratius videtur examinanda esse, quoniam et, ut Aristotelis verbis utar,
ffilooocplav r) oxeipig'
et, quamvis parva videatur ac levis,
1

tamen magni

est

momenti.

Namque cum omnis

iudicium quoddam contineat de ipsa eius

quodam

appellatur, natura ac proprietate,

eum, qui primus

imposuerit,

primum etiam huius

utatur,

consentaneum

conceptam habuisse;

rei

nominis

ac

suo

ut

est,

cuidam nomen

aliqua clisciplina rei

in

quo haec disciplina iam

appellatio

quae nomine

rei,

proprio

notionem clare ac distincte

prima impositio cum

igitur

Atque hanc ob
tum in philosophiae historia plurimum interest scire, quis vocabulum
quoddam postea usitatum primus introduxerit, quoniam inde
clara

notionis

caussam cum

1)

Tom.

conceptione coniuncta

est.

in reliquarum disciplinarum

I,

p.

481.

2)

Werke, zur Philosophie IV,

3)

Geschichte der Griech. Philos.

4)

Handbuch der

5)

Grundriss der Geschichte der Philos.

6) Studien zur
7) lbid. p.

560

Griech. und

1.

p.
I,

Rom.

31.
p.

Geschichte der Begriffe,

sq.

193, edit 3.

Philos.
I,

I,

p.

13.

p. 48.

127.

simul cognoscitur, quis primus notionem

mente informaverit;

accurate

ficatam

vocabulo signi-

illo

qua

in

maxime

re

eorum, qui in aliqua disciplina versati sunt, ingenium cer-

Quod

nitur.

principium

si

summum

tenemus, eum, qui primus ad

significandum ag%rjg

vocabulo usus

rerum
recte

sit,

iudicabimus ipsam quoque summi principii notionem talem

qualis lioc

concepisse,

vocabulo significatur;

iudicabimus

eum ad cognoscendam summi principii naturam ac

vim cogitatione a caducis mundi rebus adscendisse ad

igitur,

ipsum barum rerum initium ibique mente naturam quan-

dam

informavisse

quae omnes rerum

et

generationis

et

ante

se

dispositionis caussas in se cobiberet, ipsa autem

nullam caussam baberet, quae igitur iure eorum ccQyr)

dici

posset.

Num
candum

Anaximander primus ad

re vera

igitur

rerum

principium

Tres sunt veterum

loci,

pendet, duo Simplicii,

aQyrjg

a quibus potissimum

possunt,

neque

adiuvare

signifi-

introduxit?

rei diiudicatio

quae praeterea

Hippolyti;

tertius

adferuntur aut adferri possunt,

strationem

vocabulum

fortasse

demon-

autem per se sola quidquam

demonstrant.

Proficiscendum videtur esse a primo Simplicii loco

quo

)*

accurata diversorum philosopborum divisione adbi-

is,

consulto Anaximandri doctrinam exponit, Theophrastum, ut videtur, secutus. Hoc igitur loco haec leguntur:

bita,

tcov Se ev xai kivov f.ievov

^avdgog
y.ai

fiev IlQat-iadov

juad-rjTqg,

to arreiQov,
ctQyfjg".

ipsum

ctQyt]v

/.ai

aneiQOv

leyovTcov

re

xai

oxoiyelov

eXqrfAB

nQcoTog tovto Tovvoua y.oiiioag T?g

igitur hoc loco Anaximander dicitur primus

vocabulum induxisse? Rei diiudicatio totaposita
c

ea quaestione, quo referendum

utrum pertineat ad

1)

tcov ovtcov

Num

ccQyrjg

est in

Idvajzl-

Milrjoiog Qalov ysvoftevog Siadoyog

'to cxtiuqov,

sit

tovto Tovvo(.ia\

quod proxime

Simplic. Phys. p. 6 a post m.

antecedit,

an

9
c

cum

Trjg doxrjg*.
Atque notum
pronomen ^tovto communi sermonis graeci usu referri
solere ad id, quod praecesserit, VooV vero ad id, quod se-

coniungeuduni

sit

sequenti

est,

quamquam

quatur,

usus non

constans

ita

est,

non passim

ut

maxime, puto, apud poetas, utraque vox utroque

modo adhibeatur *). Itaque primum, si tovto refertur ad ali-

etiam,

quod

quid,

referendum

praecessit,

ad

est

si

ad quae

sunt,

est,

de eo autem, quod aliqua harum

adhibendum

est,

est

hetvo

referri possit,

atqui

horum to

ccgyJ]

ts xal gtol^slov

a?retQov patet

et loco

scriptor

si
c

dicturus fuisset

Possit

si

vix referri possit

ad to aneioov,

nisi

adpositione genitivi

positio

si

eum

dgxrjg

ad

nominis

illius
c

tamen Simplicium

tovto

ita ut

ipsum

genitivus adpositus
significationem

Cf.

3)

470

gr. ampl.

dox^g

z
).

eum

ante

vrjg aQx^jg

intellegatur,

ut tovto

rursus

Tovvoua ad

At proxime vidimus,

articulum nominis, ad
.

470.

et . 471.

Vide Stallbaum ad

Mathiae Gr.

nomen

Mathiae Gramm. graec. ampl.

2) Cf. ibid.

dicendum

Trjg

Tovvoua non ad quidquam

Trjg aQxrjg restringatur.

vis,

ratio

adponitur,

solet repeti;

eam habebit vim,

haec esset genitivi

1)

aQyrjg

ad-

restringitur; sed si

nomen substantivum
articulus

con-

satis

Tr\g doxrjg est

praecedens, sed statim ad sequentem genitivum

si

certe

respiciatur,

omni ambiguitati

tovto tolvoucc Y.outoag to

Quodsi vero sumpseris,

c

pro-

aliquis obicere,

grammatica

rei significationem

genitivus

fuisset

referri,

gltzuqov;

ad tovto tovvoucc, qua incertior huius nominis

hac ratione

igitur

T-rjg

sola ratio

hoc statuimus, genitivus

ad certae cuiusdam
ante

V6

voluisset,

intellegi

agxrjv

to ovoua\

yi6LVo

etiamsi tovto Tovvoua,

At

et

cogitatione

et

tolto Tovvoua ad to ajieiqov referendum

pius esse; ergo

suluisse.

).

quidem praecesserunt, ad quae tovto tov-

voua

namque

Iam vero

2
c

nostro loco duo

est;

referri possit,

quod aut loco aut cogitatione aut

id,

etiam utroque propius

rationum remotius

duo

Plat, Gorg.

. 278..

Not.

1.

455 D.;

Phileb. 14 B.

Cf.

10

quod

pertineret,

repeti

quem quidem haud

solere,

quemquam censeo Graccum

in

caussa omissurum

sirnili

Quare, quoniam articuli repetitio deest, verba 'tovto

fuisse.

non

TOLvojtia

ad genitivum

ita

aQyr g

Ttjg

referri videntur,

ipsum

ut

hoc

si

facile

nomen

ccgyjjg

ipsa

voluisset,

Addo, Simplicium,

intellegatur.

cogente

cogitatione

procul

dubio

c(vto to

to

ovojtia

memorandum

est,

si

vijg aQ%r}g referatur,

Ttjg aoyijg"

vix

)-

Denique

verba 7CQooTog tovto Tovvoita xo^iloag

aliter

philosophiam ad

tovto Tovvorta hoc modo ad genitivum

intellegi

mander dicatur primus ipsum

in

dicturum fuisse

Trjg agyrjg*

posse

agyjjg

significandum

nisi ita,

ut Anaxi-

vocabulum non solum

summum

rerum princi-

pium, verum etiam in ipsum graecum sermonem induxisse,

antea omnino non adhibitum,

vocabulum

Homerum

finxisse.

primum ipsum hoc

est, cum apud

Hesiodurn huius vocabuli usus frequentissimus

et

sit.

Quodsi autem tovto

per

se

solum

id

id est,

Id autem aperte falsum

Tovvo/tta refertur

significatur,

ad to aneiQov^

Anaximandrum vocem

to

anetQov primum induxisse ad significandum rerum princi-

primum etiam

neque vero

pium,

duxisse

sed ne tum quidem,

si

in ipsuni

sermonem

in-

hoc simul significari puta-

quidquam dicitur, quod aperte falsum sit nam quantum ego quidem sciam, vox 'aneiQov ante Anaximandrum
veris,

non invenitur,

eum

sit

et idcirco

saltem incertum

est,

num

ante

adhibitum.

Quae

probabiliter disputata sunt,

si

concedendum

erit,

verba tovto Tovvoita referri non posse nisi ad to aneiQOv,

quod
si

et loco et cogitatione

verum

phrastus

sequitur,

est,

si

aneiQov primum

Hoc autem

vel potius Theo-

vocem aQyiv

induxisse dicat, atque

ita

Haec iam scripta erant, cum cognovi, Usnerum (Analecta

Theopbrastea)

dem,

hoc loco Anaximandrum non

sed vocem to

1)

proxime antecedit.

ut Simplicius

re vera avro pro tovto scripsisse,

tovvo^k.

illo

modo ad genitivum

itjg

ac rectissime qui-

ti^vjg refeitur.

11

quidem induxisse,

summum

primus hac voce

ut

tt}v a$%rjv\

rerum principium nuncuparet; namque,

num

etiam

induxerit, ex ipsis Simplicii verbis intellegi

Quid autem inde sequatur,

posse vidimus.

est,

primus formaverit atque in Graecum

ipsam hanc vocem

sermonem

id

non

quod Anaxi-

mander primus summum rerum principium tov mvuqov vocabulo appellaverit, postea accuratius explicabitur.

Transimus adlocum Hippolyti 1 ), qui

^.Ava^if.iavdQog)

to a7Z q ov

Quo

ftiiv

sic legitur:

agyjv xal oxoiytlov

ovzog

&YorjK Ttov ovtiov

u
/CQtoxog Tovvojiia ^aXioag Trjg aQyrjg

loco verba

TCQtoTog Touvo/na nakeaag Trjg aQyjjg\ si per

haud facile aliter

Anaximander dicatur primus
vocem txQyrjv adhibuisse atque quidem non solum primus adhibuisse ad significandum summum verum principium,
verum etiam ipsam vocem finxisse et in sermonem induxisse 2 ). Sed quaeritur, quanti aestimanda sit huius loci
se sola,

ut scripta sunt,

considerantur,

intellegi poterunt nisi ita,

fides,

ut

quae plures ob caussas admodum dubia

est.

Primum

enim, quod Anaximander simpliciter dicitur primus vocem

aQyrjv adhibuisse, id paullo ante

Deinde

vimus.

si

ea

est

loci

verbis inesse posse diximus,

to ante genitivum

omnino falsum esse cognosententia,

quam solam

omnino desideratur

in

repetitio

quem in tali genitivi

significatione repeti solere ostendimus. Tum, id quod gravissimum est, si hunc Hippolyti locum cum loco Simplicii,
de quo modo tractavimus, comparamus, tanta in iis et
articuli

verborum

et

nequeat,

quin

vijg aQyrjg,

verborum ordinis apparet consensio, ut dubitari

ex eodem fonte fluxerint;

sola

enim

diffe-

quod apud Hippolytum ante vocem

pronomen tovto, quod apud Simplicium

rentia in eo posita est,

Tovvo[.ia
1)

deest

Refut. haeres.

I,

6.

2) Bruckerus sine ulla caussa verborum sententiam contrahit,

cum Pseudo-Origenem

mum

in

supra

p. 7.

referre dicat

Anaximandrum vocem UQXV V V ri ~

hoc sensu accepisse, ut caussam rerum

significaret.

cf.

12

invenitur,

et

quod apud illum xaXeoag

/.o^iiaag

plicii

).

de qua differunt, sseorum in huius fontis

magisque ipsam eius speciem referre

uter in ea

ut diiudicari possit,

quendus

quaerendum

sit,

usu diligentior fuisse

existimandus

est,

re,

uter

autem sine dubio

Is

sit.

Hippolytum enim

Simplicius.

est

quae ab eo referuntur, produnt, ex

ipsa,

tantum insignes quasdam sententias

fonte suo festinanter

arripuisse, ratione earuni et continuatione neglecta

plicius vero, ut ex

quem

Sim-

pro

legitur

Quodsi autem ex eodem fonte fluxerunt,

Sim-

).

ipso satis patet, toto eo loco, cuius

quaedam pars

attulimus, parvula

is,

consulto id agit,

est,

accurata doctrinarum divisione adhibita, quae cuiusque

ut,

quaeque a

philosophi doctrina

ponat;

atque ut id efficeret,

reliquis differentia

sit,

ex-

non unum solum sed plures

auctores consuluit, inter se comparavit, differentias notavit,

cuius sententia vera putanda

1)

in

esset,

Communis autem

diiudicavit 3 ).

Summa locorum

rationibus

sine

dubio est

conseusio apparet,

inter se

opponuntur

si

hunc modum:
verba Hippolyti:

verba Simplicii:
n

propositis

fons

ille

Ava&uavdQog utv IlQa&udov

^ovtoc,

aoyrjv t xal gtoi-

catum

Mtfajatog

X^tOV

lQT]XB Ttx)V OVTtOV TO

tovt o Tovvoua

qov, JiQcjTog

ttiaag

Tr)g

yjAOV

(17181-

oov,

y.o-

aoyrjg. u

2) Sufficit.
.,ovTog aoyrjv

h'tpr}

rrjg

(nomen paullo ante

erat)

BlQTjXB TIOV OVTtOV

Tovvottu

TTQtioTog

aoyrjg.

Cum

ovtiov (fvatv rtva tov cctibiqov

uhv

tentiis interiectis ait: n oi>Tog

TO

indiarot('(7lt-

xaliaag

uno exemplo rem probavisse.

tmv

uhv aQ%r)v xal

xt)..

initio dixerit,

u
,

duabus sen-

ttQ%r)v xa\ aToiyjiov SiQrjxe Ttov ovrtov

to anetQov atX. u \ in quibus eiusdem sententiae repetitio, quae praeterea

sine ulla coniunctione

certe

dicendum
3)

orammatica induciter, (namque

erat: oinog

Iam statim

uh> ovv) festinantiam

initio,

p.

5b

extr. et

6a

init.,

doctrina disserens praeter Theophrastum Nicolaum

Alexandrum Aphrod.
p. 6

a extr. et

monium ex

p.

6 b

ipsis

adfert,
init.

in repetitione

in scribendo ostendit.

de Xenophanis

Damascenum

hisque refutatis illum probat.

Theophrasti de Diogene Apolloniate

Diogenis

libris

verum

esse

ostendit,

et

Rursus
testi-

diversam

13

Theophrastus, atque

quidem,

ita

Cum

sua sumpserit 1 ).

maior Simplicii diligentia

igitur

hanc ob caussam maior etiam

qua

de

fides

dissentiunt,

se

re inter

putandus

certior

gravior ac

tovto ante

illud

apud Simplicium

vero legitur, existimari oportet ab hoc ex ipso

communi receptum, ab

et

Hippolyti,

testis

ille

Quare pronomen

est.

quam

sit

quod apud Hippolytum deest,

zovvojiia,

ipso

an ex alio quodam scriptore illum sequenti

Theophrasto

si

ex

Simplicius

ut

vero dubitari possit, utrum ex ipso

hauserit, de Hippolyto

illo

fonte

autem omissum esse, sive ipse

illo

primus omisit sive a scriptore, quem sequebatur, iam erat

omissum, sive postea
lyti

rem

ita

quas

se habere statuimus,
initio

autem

is

ante

^to

articulus

repetitur, quia in fonte illo deerat

dicitur

memoravimus,
c

namque

tiam deesse debebat;

error,

et

ob

i%

c?%/^

loci senten-

quod Anaximander

primus ipsum aQyjjg vocabulum adhibuisse, non

ex fontis
lyti

si

librariorum culpa ex Hippo-

difficultates,

illae

solvuntur;

facile

non

Atque

libris evanuit.

duae etiam

demum

illius

mutilatione ortus

testimonium de ea

inane habendum

re,

est.

nisi

Sequitur, ut Hippo-

de qua nunc agitur,

prorsus

sit.

Pervenimus denique ad alterum Simplicii locum, qui

legitur in

commentario ad

Simplicius,

Damasceni opinionem

non

reicit;

principiis

opponit et ex Platonis
1)

Hic enim

4 2 ).

cf.

p.

32 a post med. P. 6 b circa med.

Theophrasto

sententiam

et

Alexandro

libris defendit.

Quem potissimum
intellegi

indicet,

I,

postquam exposuit, alterum physicorum genus

suam de Platonis

maxime

Aristot. Phys.

potest,

Simplicius

quod, cum

auctorem secutus

alias

ubi de re aliqua graviore

sententiae

sit,

inde

suae fontem

diversorum auctorum opi-

niones exponit, reliquorum opinionibus semper Theophrasti opinionem

opponit hancque ut suam defendit.

eum in iis quoque,

Theophrastum maxime secutum

Cf. not. praec.

potest concludi,

in quibus

nat,

esse.

2) Simplic. Phys. p. 32 b, parte sup.

Hinc enim iure

auctorem non nomi-

14

(m tou vicoxsl/hsvov) generari velle

quadam ipsius commutatione, alterum contrariorum

res ex natura subiecta

secretione,
rcj)

addit;

svovaag ydg zdg svavTLOTCjTag sv

...

sxxglvsadal

vnoY.si[.isvci> drcsLQO) ...

uQMTog avTog

l^vagifuavdoog,

cprjaiv

doyjjv ovo/tidaag to VTToyisif.ievov".

Cuius quidem loci

consideramus rationem grammaticam,

si

statim duplex occurrit

Namque primum

interpretatio.

intellegi potest,

ad praedicatum

doyjjv* pertineat

ut

ita

oVo-

autem

to tmoyisif.isvov'

f\idaag\

hoc loco idem

(faciie

est,

casus obliqui vertantur in

mander primus nomen

obiectum, sive,

sit

enim sententia

ita

subiectum,

rectos)

quod

mutatur,
cui

ut

Anaxi-

dgyrjg imposuerit; deinde ita, ut

to

pertineat ad praedicatum, vox ^doyrjv' autem

v7ioKSLf.isvov

rationem habeat subiecti, quod

primus dixerit tg vno-

ille

yisi(.ievov.

Utraque interpretatio per se aeque probabilis

quidem obtutu

ea,

quam

ad quotidianum loquendi
modatior

esse,

et cogitandi

propter

et

articulum

positum, omissum autem ante

(.isvov,

quod

quippe

Primo

est.

priore loco posuimus, simplicior et

significet

usum
ante

videtur accom1

VTtoxeifievov*

doyj]v\ et quia to vtcoy.si-

rem per se constantem,

et

quippe quae non rem per se constantem sed potius

rei per se

hoc autem
altera

cum

constantis

ita inter se

ficet,

praedicati

rationem habere videatur.

quoque interpretatio

et

naturali ratione cogitandi

Primum enim

tum

vim quandam ac proprietatem

rarior

sit,

signi-

habent, ut iliud sua ipsius natura subiecti,

cum

Verum

graeci sermonis usu et

omnino convenit.

quamvis articulus ante praedica-

propter ipsam praedicati rationem, quippe

quod plerumque non totum sed aliqua solum sua parte

legatur, necessario

continetur,

non

tamen

ponitur,

si

notio,

commune aliquid

intel-

quae praedicato

significat,

quod solum

aliqua sua parte neque autem toto suo ambitu subiecto conveniat,

verum

si

significat

unum

aliquid omnibusque

numeris definitum, quod totum

subiecto contineatur,

15

quae per se una ac definita

sive est notio rei singularis,

est et

de uno solum atque de hoc quidem tota praedicatur,

sive notio generalis sic accepta, ut,

quod ea

significatur,

per

excellentiam, id est, non in species divisum, sed unum

aliquid omnibus numeris absolutum totamque notionis vim
atque quasi ambitum in sese comprehendens intellegatur,
quod totum neque autem aliqua solum specie enuntiationis
Quare,

subieeto contineatur.

physicis

ait,

d-eog"

contineri ea

deog sine

zovzo ydg (intellegitur

Et

dei

articulo,

si

xai altov ovve%rjg)

esse totumque

quae subiecti locum obtinet;

re,

communi, quae non

esset.

'Ctor)

summum deum unum

indicat,

),

Aristoteles in libris Meta-

si

posset pro

notione

solum parte intellegenda

dicit, n sneivog

dixisset

haberi

tota sed aliqua

2

ibidem

notio

si

ds (6 &eog)

i)

evegyeia intellegitur omnibus numeris absoluta

nem

notionis potestatem

excellentiam

deo

contineatur;

dixisset,

si

illustratur,

eoxiv

1)

Metaph. XII,
1072 b 27.

3)

Quanto opere

stoteles Anal. pr.

,,.

I,

ctyad-ov".

pauca tantum addo.

hi

).

Plat.

rr)v

et

si

diffe-

dicas,

ad nostrum

Gorg. 491 E:

to

iarl

r)Xift(ovg

se differant, Ari-

breviter animadvertit hisce verbis:

rjdovijv

Symp. 205 D:
eyt

Tovg

si

duo loquendi modi inter

49 b 10

fxia y.al tov evdai/uoveTv 6 fx

ante:

Quod

uya&ov

Quod exemplum eum

tow'

sententiarum

sit

eoriv doeTr",

1072 b 30.

7.

40.

doeTr"

r)

ov tuvtov lari to elvai

et paullo

sine

solum aliquam eius speciem de deo

dixaioovvrj

i)

2)

r)dovr)v to

helvog de eveoyeia"

consideraveris, quae

si

dicas,

dixaioovvrj

i)

In universum autem tota caussa uno exemplo

praedicari.

rentia, si

cohibens sive eveqyeia per

non ipsam evegyeiav totam atque

intellegi posset,

articulo,

unaque om-

quae tota neque autem solum aiiqua parte

in sese perfectam, sed

in se

eveoyeia",

instar
.

xal

to

omnium

stvm

rr\v

esse possit,

tcjv ayaftwv Im&vdoXenog egwg naVTi".

r)

arog te y.ul
xutu ipvatv y.uXov xal 3 Cy.atov"
Xeyetg rovg aojipnovug". Cf. ad h. 1.

Stallbaum, et praeterea Mathiae Gr. gr. ampl. 265 not.

16

locum
ut

referimus,

unum

quid

to

patet,

facile

et totum, sive ita

esse

ali-

rem singularem,

sive

v7toy.ei(.ivov

unum

ut

genus omnes species amplectens, hocque totum

cuius nomine

id,

ab Anaximandro principium

intellegi

appel-

sit

latum.

Quod autem
c

ad

attinet

omissionem ante vocem

articuli

duae sunt caussae, cur articuius ante subiectum

aQyj]v,

Altera

omitti possit.

haecque omnino

subiectum est notio generalis

si

est,

infinite accipitur,

ita ut

tamquam unum

per excellentiara,

nec ipsum genus

aliquid

absolutum,

et

nec certa aliqua generis species, sed quaelibet eius species

intellegatur

quorumdam

lorum

quod

Altera posita esse videtur in ipsa vocabu-

*).

significatione,

unum

significetur, ita

adpositione non opus

sit

praeterquam

sit,

caussas postulari videatur;

non buius

est

loci

si

de quibus accuratius disserere

magna exemplorum

In

y0ov.
fitigat,

t\

indicat.

7.

lbidem 506

(f>r\g

r)

1072 b 16

ij&ovqv',*

quidem

uno Platonis exemplo

ac-

Jo*ff e?ri rb

i]d*ovr]

et paullo post: ^ovx h/ovai

/?

Tig (fQovr]Gig 11

quamvis

r/oo-

iterum dicitur:

noT(Qov imaTrjixriv

Hoc modo etiam

Aristoteles Metaph.

,.intl y.cu

ait:

ccQ%r)v

articulo positam significavisse

(foovrjaiv sine

aya&bv

XII,

in

utv noD.oig

quo loco ipsa interrogatio

oovrjrtig";
(f

vrjaeug speciem.

to

copia

ToTg

y.ouxpOT^ooig (fQovrjai

rofg
ti g

,,.

Atque

in

haec sive de

teXevtiI et ^ccQyr)\

tempore sive de caussa adhibetur 3 ).

1)

alias ob

forte

primis sunt etiam voces

quiesco, Rep. VI, 505 B:

quibus

quorum vocabulorum numero

In

).

talium videlicet,

atque definitum, ut articuli

r)^ovr) tvfyyeta tovtov u ,

rj

hoc

est:

huius h'EQytia ipsa voluptas est in se complet.a.

2) Cf.

Mathiae

1.

1.

usitata

sit

partes

avayxd&rat

I,

1,

1.

Ut appareat, quam

ante Q/r,r et TeteuTTjv articuli omissio, satis

'$

expositurus, ait

to ,utv ltov

erit,

duas

Rep. VI, 510 B, ubi Plato,

attulisse Platouis locum,

vor]Tov

264, 5.

Xenoph. Anab.

3) Cf. Kriiger ad

unum

illas

tov

tyu/r) r]Tti~r

imo&iaewg, ovx in> Q/r)v nooevoueri] IV Ini TiXev-

q / rj v ttvvnoittTov t vnoO oi (og iovaa , u

Simili sententia ibid. 511 A et D dicitur 77' Q/hr Uvai* ct n tn*

tt]V, to (P

av stqov

17

quoque Simplicius

ipse

quorum

locis,

eadem

ratio

fere est

de quo nunc agimus, saepe sine articulo ponit,

atque eius,

primum de Anaximandro disserit ) -Ava^i(,iavinquit, aQ%t'jV ze xai GTOi%elo v eLQrjxe tcov cv1

ubi

velut,

dgog",

quamquam

tcov to aneiQov]

saepius etiam articulo utitur.

c

autem auctores, qui brevia

Illi

illa

philosopkorum placita'
Stobaeus,

Pseudo-Plutarchus,

conscripserunt,

Hippolytus,

Eusebius, pariterque Diogenes Laertius, ubi, in qua quis-

que

summum

re

semper

principium posuerit,

vocem

fere

breviter

eamque quidem

aQ%rv

indicant,

subiecti ratione

utentem, sine articulo adhibent, nisi ob praecedentem geni-

Ex

tivum articulus postulatur 2 ).

spicuum

graeci sermonis

uoyr)v uvEld-slv" pariterque

Quod

amog

7tQtoTog

in verbis

est,

v7ioy.ei(.ievov

hisce omnibus

ibid.

autem con-

dvoiiaoag to

aQ%r)v

usum omnino non

B

obstare,

ni tsIsvttjv xaTapaivetv"

paullo ante, ibid. B, dicitur ni rr)v tov nuvrog uQyr)v tiwi",

id ab interposito genitivo pendet.

Phys.

1)

6 a post med.

p.

Plac.

2) Cf. Plut.

to

\4vaayoQag

uQyug

uQyr)v

,,&cdrjg

3:

I,

.... Ava^tpiivrjg

vficoQ

ovtcov rug

tojv

ovtcov unscprjvuTo

tqjv

cioyrjv tcov ovtiov usou unscpr]vuTo

unscprjvuTo

6 uoiofisoticcg

'Hq&xXsitos
h'(fr)

to 7tvq xrl. a

aoyr)v tov nuvrog

mandro:

,.omog uQyr)v

Hippol. Refut.
xai rslog to

slvcu

Euseb. Praep. Ev.

8,

I,

v3coq.

ovtojv vnoGTr\Gaax)ai to vcjojq u

aroiyslov
K &ukr)Tu

1:

6,

I,

de Anaxi-

tov unsfoov'', et

SiQrt xs tojv ovtojv to

.

^ovrog

de Tbalete:

1,

tojv ovtojv (pvoiv tivu

tqrrj

brevi post: yovrog uev ciQyr)v xai

utisiqov u .

I,

yaoiv aQyr)v

Ibid.9: 'AoiaTtnnog

..

rcov

sXog uyuihov

ty\v fjtjovqv.

y.u)

Diog. Laert.

vnsoTr)GuTo u

vfiojQ

GToiysTov

II,

1,

I,

to unsioov a

uhju xui to ansiQov".

Sin

Ibid. 3,

twv ovicov

pedocle:
Ibid. 8,
vXijv. u

tov nuvrog uQyr)v

de Anaxagora: oviog
Euseb. Praep. Ev.

I,

scpr)

8,

3:

Tr)v
'

nuvTojv

dc Anaximene: ovrog uQyr)v

autem genitivus,

quo
I,

Tr)v u.Qyr)v slvai to unsiQov u

,.ovrog tt)v

tcov

scpaaxsv uQyrjv

n ovTog

praecedit, articulum addunt; velut Plut. Plac.

yr)ai

uoyr)v

27, de Thalete:

de Anaximandro:

uQyr)

definiatur,

3: \4vui/uavdoog

Hippol. 1,3, de

vsixog

xni

cpiUuv

tov nuvrog uQyr)v

Ava^fJLSvrjv

ds'

ipuci

bkcov aQyr)v tov usqu dnsTv."

2

Em-

h(pi).

vovv xui

rr)v tcov

18
c

quiu

c<Q%r}v

to vnoKaifxevov

subiecti,

vero praedicati

rationem babeat.

Verum baec
usu ac ratione
to

posse,

quidem videtur contendi

consentit. Kecte

v7io7.Lf.isvov

et

per se rationem

illud

aoyj)v

baec

subiecti,

quor autem de subiecto logico

pbysico

inter

ita

Sed duplex distinguenda

babeat.

cum cogitandi

interpretatio planeetiam

est subiecti

id,

per se subiecti natura utitur, boc

quae de eo praedicantur,

ratio

nostro

quippe quae

agyjjv,

loco

illius

quod ad

aut differentia, aut

quaedam atque

vis

ritur,

quod quidem potest esse

ipsum. Atque tum

subiectum
Sic

sit,

qui

is,

vel qui

album colorem

cui conveniat

sermone de eo praedicetur.

quam simulatque

boc album

iudicat et dicit: to

Ex

est nix".

ipsis

illud videatur posse

quodam modo

subiectum

esse.

dya&ov

eariv

autem exemplis

quidem cogitandi

in tali subiecto semper, atque ipsis

legibus cogentibus, infinito

quo

proquae-

conspicit, quaerere potest de re, cui

sibi videtur cognovisse,

patet,

sit,

boni notionem animo informatam babet,

baec notio vel cui bic color conveniat;

6 d-eog", vel

ad

quod sua ipsius natura eius

accidit, ut,

in cogitatione et

forte

quid

sit id,

babet

proprietas

non tam quaeratur,

ut

tale,

conveniant quam, quid

ipsi

quaedam

quo primo

ficiscitur cogitatio de quoque primo,

quae

ca,

atque bac

mroxel/nevov se

tc)

Altera ratione subieetum est id, a

sit.

lo-

quod ipsum

est,

proprietates atque attributiones, aut accidentia;

ratione

se babet, ut ipsius sint aut

sic

universa essentia, aut genus,

quidem

ut

grammatico, non meta-

et

Altera ratione subiectum est

babere,

se

rationem praedicati

aliquid cogitari,

Prius illud dicere

possumus subiectum logicum, boc, quoniam a quadam animi

condicione pendet, psychologicum
imitantes,

accidens
1)

^).

illud

vel etiam,

subiectum simpliciter,

Aristotelem

boc subiectum

per

Atque bac posteriore ratione patet nostro loco

Aristot. Anal. post.

I,

22.

83 a

1:

^an

yao etneTv alrjd+k,

to Xsvxov pndiCsiv xai ro fiiya ty.tTvo vkov ttvcu, xal

nahv, to &Xov

19

vocem

(XQxrjv

posse subiectum esse, de quo xo vjioyeiLievov

praedicetur.

iam apertum videtur

His disputatis

loci interpretationem,

qua
et

subiectum esse

otQzrj

aut illam

aut hanc

accommodatam

rationem

magno opere

loci intellectus

eam,

esse.

diversus efficitur, prout

Namque

probaveris.

et

ad graeci sermonis usum

dieitur, et

ad naturalem cogitandi

Verum

utramque

esse,

eam, qua xo vnoyeifievov,

et

si

prior

inter-

Anaximandrum,
de naturae subiectae vi ac notione cogitantem, primum cognovisse, eam summum esse rerum principium, et
hanc ob caussam primum ctQxtjs nomine appellavisse.
Si alteram probaveris, sententia est haec, Anaximandrum,
pretatio accipitur, haec efficitur sententia,

cuiusdam principii

a notione sunirui

quaerentem de

primum

re,

qua

invenisse,

forte

profectum

et

hoc principium posset contineri,

hanc rem esse non posse

nisi

eam

natu-

ram, quae omnibus rebus subiecta esset, et hanc ob caussam

primum

illud principium

appellavisse.

pso

xov

v710y.eifie.vov

in cogitatione prior

Illic

et quaeritur

y.eiidvov

de eius vi

nomine

est notio xov

ac notione;

vuo-

hic prior in

cogitatione est notio principii et quaeritur de re, qua contineatur.

Sed utra interpretatio probabilior iudicanda est? Meo

quidem iudicio posterior sola vera

Haec enim primum,

est.

ut hoc loco tales solum caussas adferam, qiiae ex ipso Simplicio petita sint, sola

rationem, quae ea

accommodata

est,

ut de

notio in tota disputatione

re a singulis

cum

philosophis

est

ad ipsam

summo rerum

prima

quaeratur, in

est,

primus

utycc slvat

xccl

Pqxos

rerum principium

tov av&nwnov (3ad(&iv,

(hi vopo&tTrjGca,
fir\8a[t(aq

summum
eGtm to

XtttrjyoQSiv,

xaTrjyoQi~v.

r\

y.xX.

u
;

fisv

,ur)

Anaximander

in eo posuisse,

et inferius v. 14:

ovtco ksytiv xaTrjyooeTv, to

y.carjyoofTv

quanam

Deinde sola convenit

ponatur.

priore Simplicii loco, quo, ut vidimus,

dicitur

totius loci

principio, cuius

unAios,

(T

ixetvws

dr)

r\ioi

xarct au/upt-

20

quod esset infinitum,

tov uTtaiQov nomine appella-

et ipso

quod quidem aitetQov

visse;

idem essc apparet atque

re

Verum etiam

to vTtoyeiftevov.

quis

si

priorem interpre-

modo efficitur,
Anaximander primus ad significandum rerum principium
vocem dQxrjv adhibuerit. Namque verbis, 7tQcoTog txQxqv
tationem censuerit praeferendam esse, nullo
ut

covo/Liaoe

to v7toye'tftevov u

omnino non

to vTtoyetfievov est subiectum,

si

Anaximandrum primum ipsam voipsam vocem vTto/.eiftevov adhibuisse, sed

cem cxq%t]v aut

primum vocem
illa

',

significatur,

ad to

cxqxi)v

hocque

vTtoyetftevov rettulisse

quod quam ob caussam

voce appellavisse;

fecerit, hic

nondum quaerimus.

Sed haec quoque sententia quandam

differentiam continet, quae in hac disputatione non levis

Quae quidem

est.

utrum vox

differentia inde pendet,

an to vnoyetftevov potiorem sententiae vim

est,

utrum

Anaximandri novatio ad vocem

iila

quam

quippe

tineat,

ille

ad

an ad to

philosophi priores,

aliam

rem

hoc

cxQXfjv per-

quam

rettulerit

vTtoy.el/nevov,

uqxi)

contineat,

quippe de quo

vocem praedicaverit quam reliqui.

Cum enim Anaximander dicatur primus vocabulum cxQxrjv

ille

aliam notionem

ad to vTtoyelftevov

et

rettulisse

hacque ipsa re a prioribus

philosophis distinguatur, id dupliciter intellegi potest, pri-

mum

ut in ccQxrjg

ita,

quidem vocabulo
autem ab

ribus consentire,

eo

primus hoc

vocabulum ad to vTtoyeiftevov

cum

cxQxfjs

hoc vocabulum non

illi

tasse ad aliam

cum

reliquis

eo

sentire,

in

quandam rem

autem ab

iis

to vnoyetftevov appellaverit

primus

cxQxrjv

lavissent sed
buissent.

illam loci
priore

rettulissent

dissentire
cxQyjjv

esse cognovisset),
alias fortasse

Patet autem ex

reliqui

intellegi

posse,

ut

con-

scilicet,

non
et

quod

ita appel-

voces adhi-

quae ad probandam alteram

verba illa non nisi
Anaximander dicatur

interpretationem attulimus,

modo

ita,

quod primus

dicatur,

de eo notiones

iis,

deinde

sed for-

vTtoyetftevov

(propterea

cum

rettulcrit,

v7toyeiftevov,

quidem tov

opinione

prio-

quod

dicatur,

iis differre

ad to

cum

et notione

ita

ut

21

KQ/fjg

notionem

et

vocem

ad to hcoyeiftevov

prirnus

cum priores non ad to vTcoyeifievov sed ad

rettulisse,

atque inde sequitur,

rettnlissent;

res

fortasse

et

qua nunc diximus, cum

interpretatio, de

alias

ea loci

ut

illa altera re

om-

nino consentiat.

Iam

quae disputavimus, breviter complecta-

igitur, ut,

probatur, Anaximandrum
primum ad significandum rerum principium vocem do%r)v

mur, nullo

e Simplicio

vero

Constat

induxisse.

eum primum summum

piirasto,

(xtcelqo

veterum testimonio

nomine,

et,

si

vel

potius

Theo-

rerum principium tov

nostra secundi Simplicii loci inter-

tov v7coy.eif.dvov etiam nomine appella-

pretatio vera est,

idem aliis verbis dicamus, Anaximandrum

primum docuisse, summum rerum principium idem esse
atque to aneiQov et idem atque to vnoyei fievov.
visse, sive, ut

Quid ex hisce de universa Anaximandri ratione

itemque quae eius tov

dum

Id autem iam hoc loco dicere possumus ex

erit.

patere,

sequatur,

v/coyei/tievov notio sit, postea explicaniis

Anaximandrum, ab opinione summi cuiusdam rerum

principii profectum de huiusque vi ac

primum

summum rerum

cognovisse,

posse nisi

id,

sistere in

(duae enim

quod

esset infinitum,

natura rebus subiecta

illae sententiae

rum principium

notione quaerentem

principium esse non

ipsum autem totum con-

);

primum

coniungendae

igitur docuisse

sunt),

summum

re-

consistere in natura ipsis subiecta haucque,

ut re vera posset principium esse, infinitam esse oportere,

sive

rerum principium esse to v Tcoyelfievov

Haec postquam ex
gimus,
1)

iam ex usu
Re

solis

videtur

ix7C

eiQov

veterum testimoniis
esse,

etiam

alias

2
).

colle-

quasdam

certe Thales etiam rerum principium idem esse putavit

atque naturam ipsis subiectam, nec tamen

ita,

ut iam claram huius

naturae notionem haberet, siquidem Anaximander recte^primus dicitur

rerum principiu.m appellavisse to vnoxetfuvov.

2) Simplicius,

Phys. 32 b part. sup. Anaximandri

nominat zo v/ioxat

jli

evov aneiQov".

principium

22

a generalioribus

rationes

quaestionibus

quibus, quae disputavimus, per se

Primum

ostendatur.

quod Anaximander

igitur

naturali sua significatione

ut ultro se menti simul

est,

ita

vocem hac

inventurum

Deinde opinio

quadam

versabatur, ut de

qua

et

cosmogo-

principii

opinione

Quare

principium

Cum

posuerit.

iis,

qui de philosophiae historia

primis grave videri debebat referre,

in

rerum

quisque

ipsaque in eo maxime

philosophia

principio quaereret, quale esset et in

illo

re consisteret.

scripserunt,

esse

putaverit

in

et

autem ea, quae antea

his

natu-

in mentibus inhaerebat

Ab hac summi cuiusdam rerum

etiam

primus

fuisse, quis

ea vigebat in religione, vigebet in theogoniis

proficiscebatur

debuerit;

offere

principii necessitate

iam ante philosophiae doctrinas

niis.

aQyr)

scriptorum quae-

significatione adhibuisset.

summi cuiusdam rerum

rali

Namque vox

est.

principii notionem continet,

cum hac notione

quemquam veterum

sivisse, aut si quaesivisset,

illain

referri di-

ad significandum rerum prin-

aQyrjv

cipium induxisse, per se improbabile

quare vix credibile

esse,

primus vocem

citur

addere,

repetitas

omnino probabilia

quale

qua

re

disputavimus,

omnino consentiunt.
Fusius de hac re disputavimus, primum, ne opinionem

tantum videremur proferre, deinde, quia, quamvis

deatur esse, tamen

Sequitur,

esse voluerit

Plutarchus

et

summum

id,

quod

esset infiniturn.

eum

Stobaeus

esset,

rerum generatio

1) Plut. Plac.

prjdev tXXsCnri
Stob.

I,

10, p.

t)

292

I,

3:

yivsaig
et

r\

ovv,

vifi o t u /u

diic
t

Atque Pseudoprincipium

ne unquam

Eadem

deficeret

^/6/

rerum princi-

rerum

referunt

dixisse propterea infinitum esse oportere,

quae

quaerendum

ut de rationibus videatur

commotus Anaximander

esse, quibus

pium

habet usum ad cognoscendas

quod mox apparebit.

res graviores; id
3.

magnum

levis vi-

tC iineiQov

v rj."

Et iisdem

Euseb. Praep. Ev. XIV, 14,

2.

ea,

ratio verbis

IgtiV

iva

fere verbis

23

).

Sed absur-

Anaximandrum hac

sola ratione

paullo diversis a Simplicio quoque refertur

dum

fere videtur credere,

induci potuisse, ut

summum

reruin principium diceret esse

Tota enim posita

infinitum.

rerum genera-

est in opinione,

sempitemam;
quam quidem opinionem quamvis fieri possit ut Anaximander ob aliquam caussam habuerit eamque non ex ipsius

tionem, qualis nunc cernatur, esse

tamen haud

doctrina ortam,

quippe viro acuto,

facile ei,

eam solam summi

Quomodo autem res se habeat,

ac firma videri poterat, ut ob

satis certa

naturam

principii

oportere

definiret.

patere videtur ex Aristotele 2 )

is enim eo loco, quo,

aliquid
infinitum
credatur, exob quas rationes esse
ponit, eam quoque adfert, quod ita solum generatio et corruptio rerum nunquam sit defectura, si id, unde, quae fiant,
avellantur (dyaiQEizai), infinitum sit;
quo quidem loco
Anaximandrum intellegi, vel ob illud Simplicii et Pseudo-

plane

Plutarchi testimonium certum

habenda

Quare,

est.

si

1)

QOV
)

Simplic.

Comment.

TIQWTOS V71S&8TO,

#0 vo) g

Coel.

iVtt

237 a 38

/Q O
ij

)J

sq. ed.
l
i

Aristoteli fides

omnino non usus

ratione

illa

esse, sed potius

esse aliquod infinitum ostenderet

ut

uq

Anaximander

rerum principium probaret infinitum

ut

est,

est,

7T

) tt l

3
).

Carsten: ...

ttnst-

y SV SO Sl

Q 6 S Tttg

il
.

2) Phys. III, 4.
(<,v

/itovwg urj

strj

o&sv

203 b 18: srt

(r)

TiiOTig

vnoXstTrstvysvsoiv

cccf ttiQshtti

Et

to ytyvofJtsvov".

rationes refelluntur): ovts yao %va

r)

tov

ttTisiQov) T(p

y.al (^&oottv,

ibid. 8.

ysvsotg

si

ovrwg
anstoov

208 a 8 (ubi aliorum

u:rj

imkslTiy,

ttvcty-

yauov ivsoysttt (insiQov slvat oiouu uioiirjTov

TSQOV (f&OQttV DttTSQOV
3)

Addi

possit,

'

uvds%STtti

yuQ

TrjV

Da-

slvttl

U
ySVSOlV, 71S71SQUO USVOV OVTOg TOV 7lttVTog

cum

Aristoteles in referenda hac ratione dicat,

infinitum esse oportere

id,

a quo res avellantur

(aq.ttiQSftat),

hanc

ipsam avellendi vel secernendi notionem et vocem iam proprietatem

quandam Anaximandri doctrinae continere, ita ut magis ad posteriorem quandam huius doctrinae partem quam ad constituendum

summum
fieri

principium pertinere videatur.

potest,

ut Anaximander,

totam

Sed hoc levius

suam doctrinam

est,

quia

prospiciens,

24

hanc unam rationeni nulla alia a quoquani

memoratur, quae quidem certis verbis Anaxi-

Praeter
scriptore

mandro tribuatur. Quare, cum non probabile sit, Anaximandrum, quippe qui primus infinitatem summi principii
docuisset, sine rationibus gravissimis et ad

persuadendum

aptissimis ad hanc sententiam pervenisse, quae autem hae

rationes fuerint, e certis historiae testimoniis non appareat,

iam

utendum

alia indagandi via videtur

esse.

Proficiscimur inde, quod antea vidimus ab Anaximandro primo summum rerum principium appellatum esse
to aneiQov. Namque cum haec res sumpta sit ex eo Simplicii loco,

quo

is

consulto

Anaximandri doctrinam
ceteris

id

agit,

exponat,

singularem quandam

summam

ipsam

ut

suspicari

ei

licet,

prae

hac doctrina vim ac signi-

in

ficationem a Simplicio tribui; et hanc ob caussam iure con-

cludimus, ea etiam, quae hac re contineantur, id

eam

vera esse, ad eandem doctrinam referenda

rei

est,

quae

necessario antecedant et sine quibus ipsa non possit

cuiusdam appellatio,

ut antea

esse.

omnisque eius
dicatur

contineri

eo,

ea

vis

est,

Ttaquc

iam significavimus,

universum continet iudicium de ipsa huius

notione,

ut

quod nomine

rei

in

natura ac

natura ac notio

rei

imposito

exprimitur.

Quare qui primus rem quandam nomine appellat antea dc

hac re non adhibito,

is

certe

primus etiam huius

turam ac notionem cognovit aut

eam

esse,

quae

quoniam nova
prolatio

hoc nomine

rei appellatio

sibi visus est

atque adseveratio est,

quae non

quadam
claram

et

firma persuasione

pium appellavisse to
iam ipso

vero,

usus

sine

magna

oportet.

Ergo,

summum rerum

princi-

efficitur,

sit,

fit

cognitionem vel maximc

munitam esse

dicatur

tteiqov,

initio aliqua sententia

Immo

significaretur.

apertissima novae sententiac

veritatis fiducia, illam eius

cum Anaximander primus

rei na-

cognoscere

ut primus

quae postea

doctrinae continuatione ac nexu sequeretur.

demum

intel-

e totius

25

summum rerum

lexerit et certo sibi persuaserit,

contineri

autem

si

non posse

hae rationes quae

non potuit

sibi

quaeritur,

fuerint.

De qua quidem

re

equidem

sic existimo, eas

ex ipsa summi principii notione repetitas

omnino

Hoc

infinitum.

esset

persuadere autem

persuadendum idoneis, iam

rationibus ad

sine

quod

eo,

nisi

sibi persuasit,

principium

maxime

Namque

fuisse.

eam Anaximandrum secutum

veri simile videtur esse,

esse philosophandi rationem, ut esse aliquod

summum rerum

principium ipsa veritate cogente certum esse putaret;

ab hoc

initio profectus

quale oporteret esse

id, in

ut

uteretur,

quod

viderentur.

refertur

ut

versaretur in ea quaestione,

quo summi principii vis ac notio

ad

denique

cerneretur;

potissimum
contineri

totus

rem cognoscendam

hanc

quae ipsa summi principii

Id enim

primus rerum

primum cum eo

principium

iis

notione
consentit,

appellavisse

to

ctneiQov, siquidem ipsa huius enuntiationis forma, ut antea

monuimus, indicatur, eum a notione principii, quippe quae

prima esset in cogitatione, progressum esse ad quaestionem
rei,

Deinde vero

qua haec notio cerneretur.

in

illa philo-

sophandi ratio propter ipsum naturae ordinem sola videtur

esse,

qua Anaximander

philosophiae

initiis

uti

cum enim

potuerit;

in

ipsis

eonstitutus esset et idcirco accuratiore

rerum naturae cognitione careret, vix habebat, quibus

cognoscendum rerum principium

uti posset, praeter

acl

ipsam

menti iam insitam principii notionem.

Quod ad

singula attinet argumenta, quibus ad senten-

tiam probandam usus

sit,

equidem non dubito, quin, quae

ab Aristotele Phys.

adferuntur, aut

III,

que ad Anaximandrum pertineant.

gentiore loci interpretatione opus

est.

Quod

omnia aut pleraut pateat, dili-

Itaque

totus locus

ex duabus partibus constat; priore ostenditur, infinitum,

quidem

1)

sit,

quoniam nec fortuitum esse

203^ 428.

si

possit nec ex aliquo

26

necessario ipsum principium esse;

principio ortum,

altera

exponitur, quibus rationibus opinio, esse aliquid actu

Hunc

nitum, nitatur.

igitur

primum reperies,
Aristoteles tamquam suas

si

sententias

veris,

telis

locum

infi-

diligenter examina-

prolatas,

ibi

etiamsi

tamen non ipsius Aristo-

proferat,

sed aliorum philosophorum esse, qui ante ipsum de

Namque,

primum universe
omnes,
qui infinitum aliquid ponant, huic principii vim tribuere contendit ); quibus quidem verbis aperte, se non
suam sed aliorum sententiam proponere, indicat. Quodsi
infiniti

notione disputaverint.

de totius

ut

loci consilio loquar, ipso initio Aristoteles

autem haec

est sententia aliorum, propter

continuationem consentaneum

est,

ipsam cogitationis

eas etiam, quae in se-

quentibus huius sententiae adferuntur rationes, non ipsius

eorum esse, qui hanc ipsam sententiam proposuerint. Quare etsi Aristoteles has rationes tamquam suas
proponit, tamen iure eas putabis ab illis esse adhibitas,
quamquam fortasse quaedam adiecit, quibus clariores faAristotelis sed

Plurima vero eiusdem

ceret.

indicia, si singula

eaque certissima invenies

rei

quaeque accuratius examinaveris.

Atque primum quidem verba, quibus probatur,

nitum uon posse esse
Q7J}Si z v

nisi

principium: anavTa yag

ffdmeiQOV ovx tOTiv aQyrj,

irtQag 2 )", fallaciam quae dicitur

tinere.

Namque

in propositione

yaQ

BLTj

ccv

agyj]

quidquid

cipium est aut ex principio ortum", vox

est,

?}

avTov

homonymiae videntur
:

infi-

con-

aut prin-

dQyj} (principium)

aperte caussae significatione adhibita est;

in

adsumptione

vero: at infiniti non est principium", aQyr) sine dubio de

magnitudinis

initio intellegitur,

id

quod

satis patet

ex addita

u
contrariae opinionis consequentia: ur} yaQ av auToc ;c&Qag

siquidem ntQag proprie magnitudinis terminum

1) L.

1.

203 b 4: ^vXoywc, 3t xal uQxh v

c(uri]V

significat 3 ).

TiStctai ndvTts".

2) Ibid. III, 4. 203*> 6.

3) Teste

Siraplicio

veteres quoque Aristotelis interpretes

loco paralogismum agnoverunt

et

suspicati

sunt,

Aristotelem

hoc
hoc

27

Vix autem credibile

smum commissurum

eiusmodi paralogi-

Aristotelem

est,

suam

fuisse, si

ipsius sententiam expo-

suisset.

Tollitur vero paralogismus,

(aQyi]v)

in utraque

propositione

naturam subiectam sive to

principium

si statueris,

aliud

nihil

intellegi

quod

vTToytifivov,

ortas amplectatur et idcirco magnitudine superet;

principium

sua

magnitudinis initium atque

quod

tum enim

simul et caussa rerum et

notione

ipsius

nisi

res ex ipso

finis est,

tumque

sequitur, ut,

habeat principium, non possit infinitum esse.

Quodsi

autem quaeritur, ecquis hancce principii notionem habuerit,

statim menti occurrit Anaximander; hunc enim e Simplicio

summum rerum

iam scimus

non

principium

solum

rov

vTidoov, verum etiam tov vnov.if,iivov nomine appellavisse;

unde sequitur, ut ipsam principii vim ac notionem in eo

posuerit,

esset natura

iam vidimus

partim

summi

quod

illo

non totum

in

res (7ravTa"

ad

res

);

accuratius videbimus

),

illud

autem

sed ipsum manens omnes

abeat,

vel rca.vTag

hunc

ex eo ortas sic definire,

secernantur vel avellantur

hasce res

postea

partira

principii rationem

ut hae ex

omnibus rebus subiecta

Tovg zoo/aovg

)"

undique am-

plectatur.

In ea quoque, quae statim sequitur, sententia 5 ) cogitatio

parum

priore

recte procedit;

omnino discrepat.

aytvrjTov

ay&aQTov wg

7.ai

namque

posterior eius pars a

Priore enim parte: tl d y,al

u
aoyjj Tig ovoa
proponitur, infi,

loco 7rid(cv(os tantum, hoc ost apte

tantum ad persuadendum, neque

vero ad veritatem docendam loqui.

Simplicius ipse, illorum opinio-

nem improbans
quidem

Cf.

107

supra

interpretationem

quam

artificiosior esse

p. 106t> fm. et
1)

Alexaudri

sequitur,

quae

mihi

Vide Simplic. Phys.

init.

p. 21.

2) Aristot. Phys. III, 4.

3) Aristot. ib.
4) Hippol.

verior videtur.

203^

Refut.

I,

203^

18.

203^

7.

11.
6.

5) Aristot. Phys. III, 4.

Vid. supra p. 22 et 23.

28

nitum nec ortum unquam esse nec posse corrumpi, huiusque

rationem eam esse,

rei

quoddam

avayxrj Telog Xafteiv

positi
erat,

quod infinitum

Posteriore vero parte:

sit.

/.ai

principium
yag yevouevov

rclevTrj naorjg zotI cpO-oQag", pro-

demonstratio non,

illius

,,to

quemadmodum promissum

ex natura principii ad infinitum pertinentis, sed ex

ipsa infiniti notione

Etenim

repetitur.

ratiocinationis,

qua demonstratio perficitur, propositio est haec:

gignitur

corrumpitur,

et

necessario

(intellege,

intellegitur

magnitudinis) habet (namque quod gignitur

autem

res corporea

initio fieri incipit et,

id

a magnitudinis primo quodam

simulatque genitum

tudinis suae terminos attigit; et

tudine diminuitur,

et,

quidquid

terminos

est,

certos magni-

quod corrumpitur, id magni-

simulatque totum corruptum

extremum magnitudinis finem

est,

ad

adsumptio autem,

pervenit);

ab Aristotele quidem omissa, ex tota vero sententia addenda,

est haec: infinitum vero,

quoniam

infinitum est,

non habet

terminos (magnitudinis); e quibus propositionibus sequitur

conclusio: ergo infinitum nec ortum est nec potest corrumpi;

quam quidem conclusionem ex ipsa infiniti notionc

Iam vero si de-

petitam esse, ex adsumptione intellegitur.

monstrationem inchoatum usque ad finem persequi volumus,

ipsi

conclusioni

illi

ortum

principio
est

haec

subiun^enda erunt:

est nec potest corrumpi, id,

1

),

quod nec
est

ex ullo

ipsum oportet principium esse; ergo infinitum

principium.

Patet igitur, Aristotelem,

tentiae parte proposuerit, inde,

naturam

quoniam non

haberet,

cum

priore sen-

quod infinitum principii

probare, infinitum nec ortum esse nec

posse corrumpi, posteriore sententiae parte, propositione

omnino mutata, ex ipsa infiniti notione demonstrare,

finitum esse

principium;

inconcinnitas.

priore

1)

quae sane

in-

est sententiac

Quodsi posteriorem sententiae partem cum

volumus concinere, prima

Aristot.

mira

1.

1.

203^ 6;

vid.

illa

supra

adsumptio mutanda

p. 26.

2!)

modura eonstituenda

est totaque deraonstratio in liune

quod

gignitur et corrumpitur, finem habet; principium autem non

habet finem; ergo principium nec gignitur nec corrumpitur;

infinitum autem est principium; ergo nec gignitur nec potest

Sed quamvis

corrumpi.

quam pro

babet finem,

adsumptio

liaec

illa

principiura non

prima posuimus, vera

tamen

sit,

Aristoteles toto loco nulla ratione, principium esse infinit

u m, verum contra, infinitum esse

Atque

in

hoc

ipso

totius

ostendatur, infinitum, si

cipium; ab

lioc

principium,

argumentum

loci

quidem

versatur,

disputatio incipit ad hocque post

hanc quoque

tionem pertinere

quare

videtur,

).

si

loei

demonstra-

rei

eam, quani proposuinius,

pretationem solam veram esse

facillime explicari

eam

certum videtur

partem ad eiusdem

loci

et idcirco

ut

necessario esse prin-

sit,

partem, de qua agimus, revertitur;

esse,

probavit.

inter-

Loci inconcinnitas sic

posueris,

cuiusdam philosophi, atque paullo quidem

Aristotelem alius
festinantius, sen-

tentiam referre, qui non ; ut Aristoteles, a notione infiniti,

sed a notione

summi cuiusdam rerum principii

fectus sit quique quaerens,

ad quam prineipii notio

disputaverit,
nisi id,

tale

summum

referri posset, in

hunc

fere

modum

rerum principium non posse esse

quod nec ortum unquam

autem non esse

pro-

qualem oporteret esse eam rem,

esset nec posset corrumpi,

nisi infinitum,

quod, quoniam omnino

expers finium esset, et ortum et interitum excluderet.

Praeter

comparatione

argumenta

haec
petita

apertius etiam,

sunt

1)

parte

ex

interiore

quaedam

Primum

principium esse ostenditur,

Hanc

inf.,

quam nou

disputationis

quibus

indicia,

Aristoteleni hoc loco aliorum tantum sen-

tentias referre, ostendatur.

aneiQov

alia

loci

in caussis, quibus

hanc quoque

interpretatiouem Simplicius

proponit,

de

adfert,

Phys. 107 a

partium discrepantia nihil monens, quippe

videatur animadvertisse.

stoteles pro iog uq/vi

etiam,

i<)

Discrepantia tolleretur,

ovau u scripsisset wo7 UQXV

si

ivai

Ariu
.

30

quod videatur

anavia xai navxa

7ceQie%eiv

postea autem absurdum esse

(to aneiQov), alla

ait,

xvfieQvav" 1 );

to neQie%ov noielv avxo

to neQie%6f.ievov U2 ). Porro altera loci

jiir}

parte inter rationes, ob quas aliquid infinitum esse credatur,

hanc quoque memorat, quod

sit

rerum generatio,

si

quam quidem postea

alias

Tum

ita

solum nunquam defectura

infinitum sit id, a quo res avellantur

4

docet inanem esse

indicat 6 ), de qua re

mox

Denique accedit, quod antecedenti etiam

eo versatur,

quemadmodum

ut,

phorum opiniones exponat,

suam doctrinam exponendam
Quodsi igitur

et

accuratius dicetur.
capitis parte totus

priorum philoso-

solet,

capite

demum

sequenti ad

se convertit.

hoc loco aliorum sententiae refe-

toto

ad quem quaeque philosophum pertineat.

runtur, quaeritur,

Atque ego quidem, ut ipso disputationis

fere

postea refutat 5 ).

semel certe Anaximandrum sententiae alicuius aucto-

rem nominatim
in

pariterque duas

);

quas hoc loco proponit,

rationes,

omnes

initio dixi,

Primum enim omnino

primis eum respexisse philo-

Anaximandri esse existimo.

probabile

Aristotelem in

est,

sophum, qui primus

infiniti

philosophiam introduxisset.

notionem diserte ac plane in

Deinde semel certe Anaximan-

drum, praeter hunc autem nullum alium, nominatim

siquidem post verba:

xca tovto (t6 anetQov) elvai (doxel)

to d-elov", addit: a&avaTov yaQ

xtI." 1 ).

^va^Lf.iavdQog
quidem aperte
praeter

dicatur,

y.ai

ava>Xe&Qov, wg

Quamvis autem hoc

ad Anaximandrum

ipsa verba postremo laudata,

illa

adfert,

loco,

nihil

q^rjoiv

quod

referatur

tamen ea quo-

que, quae proxime antecedit sententia: (t6 aneiQov do*eT)

1)

Phys.

III,

2)

Ib. 7.

208

4.

203^

3) Ib.

203*> 18.

4) Ib.

8.

208

5) Ib. 4. 203*>

6) Ib. 4.

11.

3.

8.

20

sq.

203i> 13.

7) lbid. 4. 203*> 13.

et 8.

208 a

1 1

sq.

31

anavTa %ai navxa xvfteQvav" ), sine ulla dubitatione ad eundem pertinet; id enim intellegitur e verbis
1

7zeud%siv

cog cpaoiv

adiunctis:

oool

oiov vovv

allag ahiag,

r)

tcoiovgl

j.cr)

cum

etiam Anaximander, et praeterea probatur

Aristotelis

libus

locis,

Aristotele sine auctoris

mandri

Anaximandri
ayivryzov

y.ai

pertinere

nomine

referuntur 2 ).

placitis

aliis

est

simi-

quo,
in

quae

hic ab

ipsis

Anaxi-

Quodsi autem baec sententia

atp&aQTov ktI." 3 ),

namque non solum

vix

poterit

Vt de xai

ad eum non

sermonis forma nihil

in

quod illam magis quam hanc

iubeat,

loco,

dicuntur,

ea ; quae hac etiam prior est

est,

ajceiQov

ad Anaximandrum spectare

quos

tum aliquo Hippolyti

videbimus,

to

Traga

quorum numero

cpiMav", in

est,

ad Anaximandrum referre

verum etiam cum sequenti sententia: ^a^avaxov

yaQ xai avcols&Qov", quatn aperte Anaximandro tribui vidi-

mus, ea necessitudine coniuncta

ex qua

sequatur.

illa

disputatio incipit
se habet.

),

ad tertiam: dio

ut rationem contineat,

ea sententia, a qua
ov Tamiqg

cxQxrj

ktX." 5 ),

Itaque vix dubitari poterit, quin prior loci pars

non verbis,

tota fere, si

drum

est,

Eodem modo

Sed

pertineat.

at sententiis

tamen ad Anaximanqua

in altera etiam loci parte,

rationes,

ob quas esse aliquid infinitum credatur, exponuntur,

rationem,

eam

qua principii infinitatem ad generationis sempi-

ternitatem necessariam esse contenditur 6 ), Anaximandri esse

iam vidimus.

Praeterea ea

ratio,

quae petita

est

a cogi-

tatione quosvis magnitudinis fines transgredienti, et ab Ari-

203*> 11.

1) Ibid.

2)

Hippol. Refut. 1,6: TtcvT)p>

(ttjv

tov uttsiqov

tivm xtd uyrjoo)

(haec respondeut Aristotelis

uviolzOoov 11 ),

y.td

3)

r}V

Phys.

III,

verbis

tpvcsiv)

nuvTag n sqi i%siv rovg xo6 [xovs".

203*> 7;

4.

4) Ibid.

203 b 4

5) Ibid.

203&

vide supra p. 27.

vide supra p. 26.

10.

6) Ibid. 203* 18; vide supra p. 22 et 23.

(VaWiov

uftt<vtaov

xal

32

omnibus communis

stotele

et,

ut postea

ad Anaximandri doctrinam omnino accommo-

apparebit,

data

esse dicitur

est.

His expositis eo revertimur, unde digressi sumus. Quaerebatur, quibus rationibus

commotus Anaximander summum

rerum principium voluisset esse

Postquam

de quo hucusque

locum,

iam

pertinere,

disputavimus, ad

quaestionem

illam

Anaximandri de hac

eum Aristotelis
Anaximandrum
universamque

solvere

adumbrare posse

re sententiam sic fere

Anaximander

videmur.

nobis

quod esset infinitum.

id,

veri simillimum esse invenimus,

igitur,

summi cuiusdam

rerum principii opinione profectus, primum de eius

vi ac

notione quaerens cognovit, rerum principium idem esse at-

que xo

v7zo/.aLj.iavov sive

quae eas

naturam omnibus rebus subiectam,

ex sese generaret

et

in

et

contineret atque

se

undique amplecteretur (TTZQieyaiv anavxa -ml navxa

Quaerens deinde,

summum

sibi persuasit, id

opinor, duobus usus argumentis ex ipsa

videtur, priore

vivfieQvav).

quod hoc modo

naturam quandam infinitam,

nisi

cipii notione petitis.

ut

id,

rerum principium esse posset,

esse non posse

fere,

quale esse oporteret

Unum argumentum

loco

positum

summi

his

prin-

atque id quidem,

namque

et

sua ipsius

ratione alterum praecedit et ab Aristotele etiam priore loco

ponitur

hoc

est,

est hocce:

quod

tinet atque

et

omnes

quod omuium rerum principium

est,

res ex sese gignit et genitas con-

amplectitur sive circumcludit,

(ita

enim vocem

ueQityeiv intellegendam esse, infra apparebit;) id non potest

ipsum ex
nitum;

ullo principio esse; tale

res continere

1)

et

omnes

nec ipsum ab alia re

quandoquidem,

ab alia re contineretur,

finiretur (ut) yaQ av

Ibid.

est nisi inti-

est,

atque circumcludere,

contineri potest,

ab hac

autem non

hoc enim solnm, quoniam infinitum

203& 23.

2) Ibid. 203 b 4 sq.

si

avxov neQag"), nec igitur esset

33

infinitum

rerum

).

Alteruui argumentuni hoc est:

quod omnium

ortum esse nec

interire potest,

principium est, id nec

sed immortale esse oportet et omnis corruptionis expers

autem rarsus non

tale
et

);

quod enim oritur

est nisi infinitum;

corrumpitur, id magnitudinis suae initium et finem habet,

omnino

infinitum autem

me

argumentandi

in adhibita

Hoc unum addo,

finibus caret 3 ).

secundum

ratione

omnino Aristotelem

quae antea de Aristotelis

secutum

esse, qui

quo

argumenta referuntur, disputata

illa

certe

ea,

loco,

universum

sunt, in

ipsam Anaximandri disserendi rationem exprimere

videtur.

Cum igitur Anaximander his rationibus sibi persuaderet, summum rerum principium non contineri nisi infinito,

ne hanc quidem quaestionem, utrum esset aliquod

infi-

nitum nec ne, omisit; id quod inde patet, quod Aristoteles

quas esse aliquod

ob

inter rationes,

unam memorat, quam

scimus ab Anaximandro

infinitum credatur,

Placitorum scriptoribus

e Simplicio et

Quae

quidem

ratio sic refertur,

esse oportere aliquod infinitum,

quia ea

solum condicione

fieri

esse

possit, ut

deficiat, si infinitum sit id,

De

rerum generatio nunquam

a quo, quae

ea Anaximandri opinione,

qua haec

avellantur 4 ).

fiant,

ratio

quod enim sola a Simplicio

alio

nititur,

Neque tamen Anaximander hac

loco dicetur.

usus est;

aclhibitam.

et

sola ratione

Placitorum

quod

scriptoribus memoratur, id inde videtur efifectum esse,

est;
sed meo certe iudicio
eam quoque adhibuit atque primus quidem adhibuit, quae

Anaximandri omnino propria

a cogitationis sive phantasiae (voyoecog) natura petita

quae ab Aristotele eodem loco

Aristot.

1)

2) Ibid.

aoyr\ rig ovoct' 1

fuavtfoog

' l
.

1.

1.;

cf.

supra

203 b 7 et 13:

cf.

sic

proponitur:

y.ecl

ayivryrov

^ddavaTov yao xal avioXe&QOV,

3)

Vide supra

p. 28.

4)

Vide supra

p.

22

cogi-

p. 26.

hi dk

Hippol. Refut.

quia

est,

I,

xal
tog

acpxtaQTOv (og

(pr\a\v 6

6 et supra p. 27 sq.

et 23.

Avt&t-

34

magnitudinis fines transgrediatur et nunquam

tatio quosvis

ad quidquam ultimum

perveniat, propterea re ipsa quoque

mundum

extensionem esse et corpus

infinitum et innumerabiles mundos 1 ). Quam quidem
rationem ad Anaximandrum quoque pertinere, primum inde
concludi oportet, quod Aristoteles eam dicit omnium gracredi infinitam extra

vissimam esse

omnibus philosophis communem; namque

et

omnino incredibile

est,

Aristotelem de infinito disputantem

opinionem quandam dicturum fuisse omnibus esse communem,

eam ad

nisi

primus

quoque

illum

pertinere

tum

notionem induxisset;

infiniti

ab Aristotele ad hanc rationem adiunguntur,

mundum

corporeae extra

cum Anaximandri
Aristoteles
finiri

sit,

eodem

ab

infinita

naturae

omnino

quoque rationem adhibuerit, quam

loco sicrefert:

alio et

qui

extensio et innumerabiles mundi,

doctrina, ut deinceps ostendetur,

Num eam

conveniunt.

scivisset,

inde, quod, quae

omne

hoc rursus ab

corpus,

alio,

quod finitum

hinc

et

ut

effici,

totum oporteat esse infinitum, nec adfirmaverim nec negaverim, quoniam omnino desunt, quibus huius rei diiudicatio
nitatur.

Iam vero obici possit, in tota hac de infinito dispumaiorem cerni artem disserendi, quam quae Anaxi-

tatione

mandro, quippe in philosophiae

deatur
nes,

Quae

tribui.

quarum

generalis

altera

est,

initiis constituto,

de utraque seorsum dicendum

Atque de Anaximandro quidem

bus, insignem

ac subtilitatem
sit

quandam

in

satis

1) Aristot.

Phys.

vnoXitnuv
ys&r) xai

auljua

y.al

III, 4.

dnooCav

203 b 22: ^ucdtara

ndaiV

6*ia

to

multa sunt, qui-

mundo pensilem

tft

yaQ to

xul

Iv

xvqi
Trj

ut ov,

xal rd uafh]iturtx.u

tov ovQavov' dneioov $k ovrog vov

elvai

iot

urj

vorjGtt
t

6 KQt&pios doxsT anstoog tVm

aneiQov

est.

Qui primus ausus

terram fulcro orbare eamque in medio

o tt]V xoivrjv 710181

vi-

hoc viro fuisse cogitationis vim

luculenter ostendatur.

posse

cum duas contineat quaestioad solum Anaximandrum pertinet, altera

sententia

SoxeT xal xua uot".

t

t-ito

ttf-

xu)

35

quod propter parem undique distantiam non haberet

quo caderet, in contrarias autem partes simul ferri non
posset ); qui primus viderit, infinitam illam naturam cordicere,

poream non posse esse unum ex elementis, propterea quod

futurum

ut ea definita sua qualitate contrariae cuius-

esset,

vis qualitatis

ortum prohiberet 2 ), eum patetet solitum

ipsam cuiusque

notionem

rei

ex quaque sequeretur, diligenter investigare,

facienda

magno ingeniiacumine

qua antea

et esse

hac re

in

et perspicacitate excelluisse;

rationem non alienam

ab eo patet etiam illam disserendi

esse,

et

fuisse,

quidque

acriter contemplari

summum

aliquod infinitum et hoc

rerum principium esse demonstrari vidimus.

Quod autem ad alteram

tam remotae philosophiae
non convenire,
ferri

sententiae partem attinet,

illius

aetati

tantam artem dialecticam

id pluribus rationibus refellitur.

Xenophanis exemplum

potest,

in

Primum

quo notum

ad-

est

in-

signem fuisse disserendi artem, non eam quidem disciplina

natura profectam,

excultam, sed ex ipsa cogitationis

quamquam Anaximandri

aetate paullo

nullo magistro usus est, nisi forte

videtur esse,

tamen

Anaximandri doctrinam

Deinde ne hoc quidem memoratu indignum

cognoverat 3 ).

lem iam

inferior,

est

qui,

quod Theophrastus,

teste Simplicio, ante

alios philosophos putavit fuisse, qui propter

rem illius gloriam

quod gravissimum

in oblivionem cecidissent 4 ).
est,

dialectica

quaedam

Thamaio-

Denique, id

ars ita

ad ipsarn

philosophiae notionem pertinet, ut ipsum philosophiae

13.

295& 10

sq.

2) Aristot. Phys. III, 5.

204b 22

sq.,

1) Aristot.

mandrum
3)
p.

Coel.

II,

ini-

qaem locum ad Anaxi-

pertinere postea videbimus.

Haec

est sententia

Friderici Michelis,

Philosophie Platons,

70 et 74, quae per se quidem non improbabilis

est.

4) Simplic. Phys. p. 6 a med.: SaXrjg Sh nQunog naQaSiSoxai

Tt]V 7iol

(pvaewg

taroQiav roTg "MkXr}0*iv ixffrjvat,

hXXtov iTQoyty ovot

tioXv

cov,

a>g

zui

noXXiov

@ocfoaOTqj

thevsyxdii' ixfivcov, cog anoxovxpai

naVTag rovg

ftv

ambg
noo amov

(yox.sc,

1 '.

y.ctl
Tf

3G
tiuni in eo videatur

tasiae

positum esse, quod mens, vagis phan-

imaginibus omissis, accuratas rerum notiones con-

cipere atque examinare,

hisque ducibus

quadam

naturali

disserendi facultate rerum naturam

cogitatione compreIn universum autem is locus, qui ver-

hendere incipiat.

satur in quaestione, quid ad

accommodatum

admodum
aetate

quamque philosophiae aetatem

per se solus, ut alio loco iam diximus,

sit,

siquidem, quae quaque

lubricus et incertus est;

philosophiae

condicio

incertas opiniones

nisi

sit,

sequi volemus, historiae testimoniis cognoscendum, neque

autem sine

his ob generales

Postquam de

4.

quasdam

sumendum

rationes

est.

quibus comraotus Anaxi-

rationibus,

mander summum rerum principium in eo posuisset, quod

expositum est, iam de ipso infinito quarendum est, quale mente informatum habuerit. Dividitur
autem hic locus in duas quaestiones. Cum enim infiniti
notio omnino in genere quantitatis sit ), haec autem et in
esset infinitum

magnitudine extensionis, sive spatii sive temporis,

magnitudine numeri

primum

tiae cernatur 2 ),

infinitum

eo,

Id

infinitura

iiri

quae cernitur

Namque

summum

si ostendit,

yaq av avcov neqag

ovaiav 3h aneiQov
av/u^8^r]x6g,

s!

Phys.

I,

tlvat

r}

a/ua xa\

2.

185

noioTt]Ta

noaa aTTa

esse, a

quod infinitum
solum

naftog ovx 4vd%itttt

?P

Aristot. Categor.

3) Vid.

supra

p.

26 et

c. 6.

31.

intellcgi

to yag unsiQOV iv rw noao>,

33:
?}

id ita

),

in-

quo circumcludatur,

'

ei

jLirj

xara

yao tov anetoov loyog

noauj nooaxQTjTai. "

2) Cf.

qua

principium esse

huiusque rei argumentum adfert,

1) Aristot.

ratione,

rerum principiura esse infinitum, probari

solum non possit in subiecto

in

primum ac proprie

enim primum sequitur ex ea

summum

et

efficien-

qua ratione Anaximander

intellexisse de infinita extensione, ea,

vidimus.
finitum,

quaeritur,

Anaximandrum

est,

in spatio.

ab

magnitudine virium sive

Atque de hac quidem quaestione

intellexerit.

apertum

omnino

et in

Metaph. V,

c.

13.

T(o

37

potest,

autem

quis

extensione

infinitum accipitur

si

infinitum.

dicat,

non aperte nominari, eadem sententia inde quoque

quod eum scimus intinitum dixisse omnes

mundos amplecti

Si

in hac demonstratione Anaximandrum

efficitur,

omnes

res vel

mravxa, ut Aristoteles, sive

(rceQieyeiv

7iQu%eiv 7ravTag xovg xoopovg, ut Hippolytus ait); in qui-

bus verbis amplectendi vocabulum non de amplexu, ut ita

dicam,

intellegibili,

quemadmodum genus

amplecti dicimus

species ipsi subiectas, sed de amplexu corporali intellegen-

dum

esse, ita ut

idem

significet atque

ab omnibus partibus

cingere atque circumcludere, id et ex tota Aristotelis de hac

re disputatione cognoscitur, et postea

ex ipsa Anaximandri

doctrina magis etiam patebit. Pariter,

si

unquam

infinitum nec ortum

esse nec posse corrumpi eo demonstrat, quod, quid-

quid gignatur

et intereat,

habeat, infinitum autem

magnitudinis

finis

sus patet, infinitum intellegi

initium et finem

omnino expers
id,

sit

hinc rur-

),

quod extensione

sit infi-

Idem deinde sequitur ex eo, quod Aristoteles omnes

in his autem certe Anaximander quoque est
qui infinitum quoddam esse voluerint, hac potissimum ratione usos
esse dicit, quod cogitatio quosvis magnitudinis fines transnitum.

grediatur,

hacque

corpoream

extra

dere

Denique

).

physicorum de

ipsam vim

ratione

ductos

credidisse,

mundum

infinita

magnitudine se exten-

tota Aristotelis disputatione,

qua veterum

infinito opiniones refert et refellit, infinitum

de infinita extensione intellegitur

Cum

autem duo

sint, in

3
).

quibus infinita extensio cer-

Anaximander summi principii inproprie de infinita per spatium exten-

natur, spatium et tempus,

finitatem ita

1)

Vid. supra p. 27 et 31.

2) Vid. supra p. 33.

3) Satis erit,

unum

attulisse

locum Phys.

III.

4.

204 a

1: it('<t

Xiara

3s

U7T t

oov

ipuotxou
il
.

lorl

Oyjifjcca&ctt,

s!

ton (Jtiys&oi ccioOt)Tov

88

sione

demum temporis

ut ex hae

intellegit,

vel potius

aeternitatem demonstrare

infinitatem

Namque

studeat.

si

illam Aristotelis de infinito disputationem recte iudicavimus

ad Anaximandrum pertinere,
cipii aeternitatem

is

ad probandam

infiniti prin-

hac fere ratiocinatione usus

est:

tum nec genitum unquam nec unquam periturum

quid enim gigneretur

infini-

esse; quid-

magnitudinis initium et

et periret, id

finem habere; infinitum autem magnitudinis finibus omnino

Memoratu autem dignissimum est et ad Anaximandri doctrinam cognoscendam in primis grave, quod, si
verum spectamus, ab infinito temporis vim omnino segrecarere

).

aeternitatem

gavit eiusque loco ipsam

si
si
si

infinitum nec genitum nec

aeternum dixit
immortale

et

et

nunquam senescens

expers omnis

dvtolsd-Qtov)*), si igitur

ei tribuit.

unquam periturum

Etenim

esse dixit,

(atdiov xai dyjjQto) 2 ),

(d&dvaxov

corruptionis

v.al

non solum ortum etinteritum, verum

etiam quodvis mutatiouis genus ab eo removit, hoc ipso ab

eo id removit, quo solo temporis notio conficitur.
si infinito

ipsum tempus ponere non potuit

gavit,

Itaque,

aeternitatem tribuit, tempus autem ab eo segre-

finitarum et caducarum, id

est,

nisi in

natura rerum

innatura mundorum,

qui

quodam motu ex infinito illo orirentur et rursus

Hoc autem Anaximandrum non re tantum sed
interirent.
continuo

clara cogitatione fecisse, luculenter probatur aliquo Hippolyti loco,

quo Anaximander dicitur temporis notionem

eo posuisse, quod rerum

generatio

4
certis terminis definita essent ).

obiter

mandrum
1)

esse relatam.

intinito

Itaque,

in

duratio et interitus

Qui quidem

moneam, rursus documento

totam illam Aristotelis de

et

locus, ut hoc

esse potest, recte a nobis

disputationem ad Anaxi-

quemadmodum Anaximan-

Vid. supra p, 27 sq. et 31.

2) Hippol. Refut,

I,

3) Aristot. III, 4.

203 b 13; vid. supra

4) Hippol. 1.1.:

v EGBoyq y.ul Ttjg

6,

,Myt'

oua iccg xal

dk

yoovov

rrjg

log

(p&ooag. u

p.

30.

tooi a

v rjs

jrjg

ye-

39

mundos posuit

der in infinito

iinitos

mundos ad-

illos

iuncta

).

Deinde,

mum

tempora ad

posuit

nitate finita

in infiniti aeter-

ita

finitos,

ita,

sit res

cum

infinitum dupliciter intellegi possit, pri-

quaedam, cuius

prietas

tum

ut sit ipsa infinitas per se constans,

sit,

infinitas

quaedam

enim notio,

infiniti

ita,

ut

attributio vel pro-

ipsum vocabulum

ut

ostendit, composita est e notione infinitatis et notione eius,

de quo

sive id huius notionis

infinitatis notio praedicetur,

subiectum logicum tantum est sive etiam metaphysicum,

hanc ob caussam omne recte dicitur infinitum, de quo

primum de

praedicatur autem

praedicatur;

notio

finitatis

et

in-

ipsa infinftate, quippe ut ipsa eius essentia, et quoniam de

ea praedicatur, ipsa infinitas est aliquid infinitum; praedicatur deinde de quavis

diversa quidem

quae per se ab ipsa

re,

eam autem

sit,

ita in sese

infinitate

habeat, ut haec

cum

igitur in-

finitum duplici ratione intellegi possit, quaeritur,

utra ra-

eius

quaedam

tione ab

attributio vel proprietas sit

Anaximandro intellegatur. Indubiis autem

Anaximandrum infinitum non ipsam

ratio-

nibus constat,

1)

Veram Anaximandri sententiam non

Studien zur Geschichte der Begriffe"

primam summi
aeternitatem,

esse, ut

non minus

finita

explicationem admittit

supra p. 36. not.

est,

siquidem

(Cf. Aristot.

spatium

et infinitum

ita

Quod autem

categoriam

qualitatis

refert

et

iis

sint, quod igitur infinitum

u

nec

Phys.

non

it

de

fi

nitum,

ipsum vocabulum hanc

I, 2.

185

a 33,

quem locum

adscripsimus), nec eius in Anaximandri doctrina

ullum reperitur vectigium. Absurdum autem plane

II,

tribui quidem,

etiam videri debeat.

quod qualitatib

totum commenticium

(Abendl. Philos.

qui dicat,

non tota sua notione sed

quae qualitatibus definita

putat id etiam intellegi,

id

quippe

autem infiuitatem principio

extensionis

Anaximandri infinitum etiam ad

opponit,

Teichmuller,

attigit

sq.,

principii attributionem esse infinitatem temporis sive

sed hanc infinitatem ab Anaximandro

cogitatam

55

p.

infi-

1,

p.

139)

contendit,

tempus duas putavisse

pariter aeternas et incorruptibiles.

est,

quod E. Roeth

Anaximandrum
res

infinitum

seorsum constantes,

40

nitatem tanquam rem per se constantem, sed naturam

quandam infinita magnitudine in omnes partes ex-

tensam

Id enim vel inde certum

intellexisse.

omnes

Aristoteles

pbysicos dicit

quandam naturam, quae

elementis,

aqua aut

veluti

sive haec sit

sit infinita,

quod

est,

aliam

subicere

infinito

unum ex

quaedam

aer, sive natura

inter

Quam quidem naturam mediam

haec media interiecta 1 ).

postea videbimus Anaximandri esse.

Haec autem natura non

qua Plato

informaverant 2 ).

Namque

materiae loco

tenus

omnes

materia ea ratione accepta,

est

magis etiam Aristoteles materiae notionem

et

uti

),

omnes

Aristoteles

si

quidem verum

id

res ex sese generat iisque subiecta est

summum rerum

enim iam vidimus

mandro appellatum

to

esse

quemadmodum
verba

sed inde non

i/roxti/uEvov;

opinio vera
intellegi

ceptum

Placitorum scriptores,

quam

est,

et

Namque

ab

est

quae
ut sit

putat,

aliis

materia,

fortasse Aristo-

illa

Neque ea
illam naturam ab Anaximandro ita
ipsum ens generali notione conopinati

interpretati,

falso

ipsi

principium ab Anaxi-

sequitur, ut materia pura sit nihilque aliud

telis

ait infinito

ea parte, qua-

est

quibusvis

sunt 4 ).

attributionibus seiunctunr').

quidem ipsum ens

sive ens absolutum, quale

Anaximander mente informavit; sed non continet notionem

ipsius entis, quatenus id per se sola cogitatione concipitur a

quavis alia attributione, quae quidem a sensibus petita

1)

Phys.

III,

203

4.

a 16:

ot

rreol

vnoTi&iaGiV irtQav riva tpvGiv

GTOI/ttlOV, OlOV v3a)Q
2)

)}

tiEQtt,

))

rtov

ut)

teyou tvtov,

l<

Die Philosophie Platons

p.

GS

generaliter tantum nec vero historiae testimoniis probavit.

3) Phys. III,

vky xQco/Lievot

7.208* 2:

4) Plut. Plac.

(t7TiQ(x).
I.

tpulvovtai dh TidvTeg xal ot iiXXot

(6 g

3: ,,to yaQ ansioov

ovdev aXXo

Pariter Stobaeus.
5)

navieg

(fvaetog

itntiQtp

TO U8T(ii.b TOVTtOV.

Id recte vidit Fr. Michelis,

quamquam

rto

sit,

Hanc opinionem defendit

Fr. Michelis

1.

1.

tj

vX

/;

Gri v."

41

Sed natura

seiunctum.

illa infinita est

natura quaedam

corporea, actn infinite extensa, non cogitatione

solum sed sensibus percipienda (awf.ia alad-rp;6v\ sive
actu percipitur sive potest tantum percipi; id enim adhuc

incertum

Res iam inde concludenda

est.

ut paullo ante indicavimus, ab

teles,

quod Aristo-

est,

omnibus physicis

infi-

quandam naturam, sive unum ex

naturam quanclam inter haec me-

nito subici dicit aliam

elementis sive
diam. Sed praeterea demonstratur pluribus
quorum alteri separatim ad Anaximandrum,
physicos veteres pertinent.

rationibus,

quoque

Aristoteles,

est hicce.

perficitur,

quas esse

propter

quod

attulit,

defectura esset,

ouT yao Iva

fy

tj

ita

quo res

ut antea vidimus

infinitum

crederetur,

'),

in

eam

solum rerum generatio nunquam

in)

eTTtXehrr^

Iam vero

cognovimus

esse Anaximandri.

refellit:

avay/.mov svsgyela

Gto/iia aiof}t]Tov, v.tX.

plicio et Placitorum scriptoribus

nem propriam

ad omnes

rationem postea 2 ) his verbis

ytveoig

ansiQOv sivai

alteri

gravissimus,

infinitum esset id, a quo, quae fierent,

si

Quam

avellerentur.

Omnium

Aristotelis locis,

Ergo

si

),

banc

Simratio-

Aristoteles ait,

corpus quoddam sensile actu infinitum, concludendum est, Anaximandrum

ex hac ratione non sequi, ut

infinitum

intellexisse

sensilem,

sit

naturam

quandam corpoream

magnitudine extensam, per se non po-

infinita

tentia

solum sed actu consistentem,

mus,

cum haec

cogitavisse.

scriberet,

omnino

Addendus statim

nisi

de

nullo

alius locus est,

teles,

contra eorum disputans opiniones,

dam

infinituni

sensile

Aristotelem volu-

ponant,

philosopho

quo Aristo-

qui corpus quod-

postquam contendit, nec

compositum esse posse hoc corpus infinitum nec simplex,

in

numero eorum,

1)

Vide supra

2) Phys. III, 8.
3)

Vide supra

qui simplex

33 et 23,
208 a 8.

p.

p. 22.

1.

quoddam corpus

infinitum

42

separatim eos quoque memorat, qui hoc ab ele-

statuant,

quae dicuntur, diversum (rcaga xa oxotyua)

mentis,
velint,

et

non posse

quo loco

);

Porro Aristoteles, ut saepius iam diximus,

clarius patebit.

quod mentis

sam,

eam ob cau-

qui quidem intinitum aliquod ponant,

omnes,

esse

quoddani corpus sensile esse

Anaximandrum significari, postea

tale

addit,

transgrediatur,

credere

quandam

infinitam

ait,

magnitudinis

quosvis

cogitatio

fines

mun-

extra

dum esse naturam corpoream 2 ); quod cur ad Anaximandrum quoque referendum esset, supra exposuimus 3 ).
Denique Aristoteles, ubi veterum physicorum de
opiniones

semper

refellit,

pus sensile

ita loquitur,
4

dicat esse non posse

omnes infinitum

infinito

infinitum cor-

ut

unde sequitur, ut

);

illi

quadam natura corporea sensili

Omnis autem dubitatio tolletur, si

in infinita

posuisse putandi

eam ipsam rem

sint.

Anaximander

accuratius cognoverimus, cui

infinitatem tribuerit.
Itaque, ut, quae disputavimus, brevibus complectamur,

Anaximandri infinitum

1)

anlovv

Phys.

III, 5.

204 b 3

tlvat h>dtytTt rb

tovto notovoi ro ntioov,

io

rJAA'

ovx uioa

ovy on anBiQOV

Eivat roiovTov,

0(ou aio&)]To
x\ ntiQOV

o)q

aXV

no r OToiyei. u

nvo tnoirjotv

ov<Vt

yrjv

Cf.

tfol

yo nvtg

di

V. 29: ud*vvarov

ori

ohx iori

205

26

tpvOioXoywv,

r(ov

ovdk tv xai

Xiyovot Tivtq r 6 n

vfitoo

rj

ut sit

est,

ibid. v. 22: aXXic fjrjv

sq.;

anttoov ooou, ovrt

ov rvr yevvwoiv, ov& nhog.

r OTOiyia,

<V

animo informandum

sic

toiovtov

ov(H\g
aXX'

ro H'

v<)\on

r)

/}

u
TO utrv vimv.

r)

2) Vid.

3)

Vide

supra

p. 33.

ibid.

204

4) Phys. HI, 4.

a 1

v tihoT(c

7Tvrog Ix Toiv<h oxontTv, tf h>diytTi

ntioov

fodr]i6v. u

lVT t Xtytl(C

(C

71

SlQOV,

tov xooiuov, ov
Tt Stvat

Ib.

r)

206 b 22:

obcna

atjQ

r)

Ib. 5.
rj

aXXo

205

a 7:

ovx tvdtytre.t

ti'nto

(0O7TtO (fOlV Ol
r)

(fvoixov iozi oxiipao&at,

<)t

ion iityi&og alo&rjTov ntiQov. u

ur)

dtt
Sivat

lon xr

(f)VOloX6y6t TO

XX

toiovtov.

IvjtktytCa oootru foDr^Tov ovrto

xr)..

<ft

tf

xr
<o

ov.u ptfirjxog
itjfO

tf

O (0 u
otov

43

natura quaedani corporea infinita magnitudine

omnes partes extensa, non potentia sed actu

in

constans, aeterna nullique corruptionis generi

obnoxia, innumerabi les mundos finitos atque canum deinceps solum an etiam
ducos ex sese generans
eosque ab omnibus parsimul, nondum apertum est
tibus amplectens atque circumcludens.

II.

DE NATURAE INFINITAE E8SENTIA.

Iam pervenimus ad quaestionem omnium gravissimaxime virorum doctorum controversiae versantur, quam Anaximander ipsam infinitae illius naturae
essentiam esse voluerit. Ad quam quaestionem solven1.

mani, in qua

dam

utile vel

etiam necessarium videtur esse paucis prae-

qua ratione rerum multitudinem e summo principio

mittere,

oriri existimaverit.

De bac

Anaximandri ea

igitur re

multitudinem ex

infinita

illa

est opinio,

rerum

non aliqua ipsius

natura

commutatione, veluti condensatione et rarefactione, sed

eogigni, quod ex ea contraria secernantur ipsi
Id enim sine ulla dubitatione constat luculento

insita.

qui eos pbysicos,

Aristotelis testimonio,

a quibus

tantum rerum principium idque corporeum ponatur,

riam

ita distinguit,

ut alteros ex illo

res condensatione et rarefactione,

unum
bifa-

uno principio omnes

alteros

contrariorum

secretione generare dicat, bancque posteriorem doctrinam

nominatim ad Anaximandrum referat ). Atque idem re1

1)

Phys. 1,4. 187

dvo iqotioi

uvai)

vnoxtiitsvov,
0*

t)

XtTTTOTfQOV,
.

ol

vzG&tu,

(V

iloiv

12: <og 6k ot (pvotxoi Xtyovot (sc. tv to 6v

TtcXXtC

tttv

oi

tcov tqiojv ti

yuo tv

q tcXXo, 6 tGTi

ytVVMGl

7TVXVOTf}Tl

ix tov svog tvovGtcg

(ogttsq livtcittncvdoog (prjatv

7TOir]oc(VTg

nvoog

Y.(Cl

Ttcg

7TVXVotqov tcsQog

ttt(VOTr\Tt

7ToXX(\ TTOIOVVTSg

IvtWTiorrjTtcg Ixxot-

Qui locus ea parte, quate-

nus *ad nostram quaestionem pertinet, dilucidus

insunt difficultates, postea explicabantur.

to 6v aioitu t6

fjtlv

est;

quae praeterea

45

ferunt et Aristotelis interpretes, Sirnplicius, praeter Aristo-

telem sine dubio Theophrastum etiam secutus

Aphrodisiensis
Stromatis

in

intellegenda

Themistius

),

Philoponus

),

Quae contrariorum

).

qua

sit,

fiat

),

Alexander

et

Plutarchus

4
),

qua ratione

secretio

caussa moventi, quomodo ad ipsum

principium se habeat, posteriore loco accuratius quaeretur,

quoniam hoc

loco plura etiam desunt

ad rem explicandam

necessaria,

His praemissis ad quaestionem propositam revertimur.

Cum

ex

igitur res

viderimus secretione

generari

infinito

contrariorum ipsi insitorum, necessario quaeritur, haec con-

Anaximander utrum actu in

tentia putaverit;
utendum enim
notionibus, quamquam Anaximandro

traria

quia

Iam vero utraque

GTOI/SlOV

ivuvriojv
c

ds

STSoog

dm

uidiov

rrjg

TQonog

p.

y.atf

inf.

ov/.eti

CtlV

TlOlSl,

/ivrjosiog.

ov

omnino

certe

ignotis,

exprimi possunt.

quo videatur probari posse;

parte

a,

ySVSOlV

TTjV

est actus et potentiae

quibus agitur,

ratio habet,

Phys.

1) Simplic.

VOV TOV

de

facillime ea,

iis

an po-

infinito inesse

11

v obrog
O

Ct 71

Pariter

%r\v

ulXotov us'-

ovy.

(Vs

*/.

Q I V O /Ll

32

p.

parte sup.:

b,

uETufiolrjV rrjg

vlrjs

cthuovrai

ovts xcet 1 aXloCtooiv tov vnoy.si usvov rug ysviGBiS unoihdouoiv,

%&t

svovoug yuQ rug

hy./.oiGiV

fxsvoj ctnsiQO)
2)

rjr

ug h'

i
.

ly.y.oivEOdui

Alexandrum idem

Phys. p. 32 a

IvttVTi ot

circa

med.

(f

rjGtv

4.va'C[A.av8QOS.

coneludi

rettulisse,

tire invenisset, certe

Themist.

3)

non

uXV

(o

alla

vnoxii-

ii

ex Simplic.

hoc enim loco cum Simplicius,

si

eum de

quid

senserit, referat

generationis ratione aliter sen-

tacuisset.

Phys. 1,4. p. 124, 21 ed. Spengel: ,,ovrog

[Auv$Qog intellegitur) dk
(f>$rjs,

potest

Alexander de essentia naturae infmitae Anaximandri

eiusque sententiam probet,

T(OV

(OV

S 'l>

ov/.sti

xxQtvea&ai

uXIokogel /orjruL noog

(prjGiv

tt\v

CAvct'i-

ysvsotv tcov

un slqov tov gtoi/siov

Tug IvctVTiojijTug IvvnuQ/ovGugJ"

4) Schol. Aristot. Brandis.
5) Plut. Strom.

ob
(f>rjGi

dr)

(firjGi

ds to

334 b 39.

apud Euseb. Praep. Ev.

I,

rovg ts ovQctvovg unoy.sy.QioOai ^rA.'

lx tov

uidtov yovtfiov xrSQ uov ts

t

ysvsGtv Tovds tov xoo/uov

un oxqi

t)

ijvut

xth"

8,
1

y.ul

3:

et

(to anstoov)

paullo post:

xpv/Qov xutu

Tr)v

46

atque banc ob caussam duae

essentia opiniones

infiniti

cle

quarum

sunt plane contrariae,

altera priorem, altera poste-

riorem rationem amplectitur. Priore opinione Anaximandri

mixtio, omnium rerum elementa

infinitum est

qualitatibus distincta actu continens, similis

quam

altera

esse

vel etiam

opinione est
aut

oportet

aut materiam quavis qualitate

pria sua qualitate utentem,

De

definita carentem.
est,

atque

contrariis

Anaxagorae

ei, quam Empedocles

natura quaedam simplex,
naturam quandam corpoream pro-

homoeomeriarum mixtioni,
docuit;

illi

utraque opinionc separatim agendum

primum quidem de

quam

ca,

priore loco posuimus.

Itaque ea opinio, qua Anaximandri infinitum con-

2.

rerum

traria actu continere ideoque mixtio e diversis

ele-

composita esse putatur, quam recentioribus tempo-

mentis

cum

ribus primus proposuit Henricus Ritter et solam

tissimis

veterum

Anaximandrum

convenire

testimoniis

censuit

),

cer-

ita

ut

numerum pbysicorum, quos mechanicos

quamque postea plures etiam
meo quidem iudicio omnino reicienda

in

dicere consuevimus, referret,

alii

secuti

sunt

2
),

Namque non solum

cst.

nullis indubiis testimoniis proba-

verum etiam certissimis argumentis refellitur. Non

dubium quidem est, quin iam inter veteres fuerint, qui hanc

tur,

sententiam sequerentur; diserte pronuntiatur a Philopono n ),

ab

et

p. 5

aliis

satis aperte significatur 4 ); sed inde

1)

Geschiclite der alten Philosophie tom.

2)

Veluti Teichmiiller,

et 58,

y.

iturfioog

quos recensere non opus

aliique,

tvvn uo/t

v yitQ sXiysv tv

xut

4) Augustin. Civ. D.
re,

sicut Thales ex

nasci putavit."
p.

p.

non

283, ed. 2.

der Begriffe

est.
a

20:

tov ivbg tvouoag Tug ivuVTtoT)]Tug ly.y.otvovoiv, oiov Avuit-

OToiyjtov, tu IvavTiu

una

I,

Studien zur Geschichte

Philoponus in comment. ad Aristot. Phys. 1,4. 187

3)

6/ (V

quoque

viQy
VIII,

si

2:

tix>

v.

*r' ttvrov

ojteq

Non enim (Anaximander) ex

humore, sed ex

Idem etiam uno

{jstuZv,

suis principiis

quasque res

Simplicii loco significatur, Phys.

91 b sub finem: oi 3e ttoU.u uiv vtiuq/ovtu tU ly.xQtvtotha elfyov,

T)]v

ytvtoiv uvuiQovvreg,

tag ldval;((iuv$QOS xal

'Avagayooag. 1 *

47

sequitur, ut vera

nisi

sit,

graviorum testium auctoritas aeces-

Tales autern testes ipsum Theophrastum

serit.

telem volunt esse,

bandam adferuntur

et Aristo-

quorum quae ad sententiam illam protestimonia, iam accuratius conside-

randa sunt.
Atque Theophrasti quidem testimonium contineri putant

quodam

Simpiicii loco

),

quem

Itaque

examinari, adscribam.

totum, ut facilius possit

postquam loco

Simplicius,

proxime antecedenti de eorum doctrina

disseruit, qui

unum

tantum principium ponerent interiore quodam sui motu omnes res ex sese propignens, in hisque prae ceteris Anaxi-

mandrum quoque memoravit, iam ad

eos se convertit, qui

eaque quidem qualitatibus

omnino immutabilia ponant, et idcirco

infinita rerum elementa

suis contraria

et

rerum generationem
quandarn

torum

nihil

primum auctorem
nam postquam summatim
otl

ev

7t?.e7oTa tvi xavTa,

y.ai

Tavxa

cog

evdtjXotaTa

Cuius doctriXeyei yovv

eveoTi,

xai otco

ev exaoTOv eivai * xai

fjv

Qe ocpQaoTog naqajtXt^OKog

tov ctireLQOv

tl

uev ev

yij,

yrjv,

Xqvgov, o tl de

navTog uolQa

Xeyeiv l^va^ayogav

ev rfj d laY.Qioei
v.ai

huiusque sen-

Anaxagoram.

exposuit, sic pergit:

itavti

cptjoiv 6

tdvul*iu ctvdo co

aXXrfka,

horum elemen-

nuu diay.oiOLv

dicit

tentiae

^va^ayoQag,

esse velint nisi

ovyxQioiv

tco

tc\

ev.elvog

),

Tto

cptjGiv

ovyyevij cpeQeotiaL 7tQog

%Qvodg

jtavti

ouoicog 6e

yctQ

v.ai

fjv,

yiveothu

tcov aXXcov ev.aoTov,

ov yivouevcov <xlX evv7taQ%ovxcov 7tQOTeQOv

Ttjg

de xivtj-

oecog ytai Ttjg yeveoecog oltlov eTteoTrjoe tov vovv 6 l4va<;a-

yoQag, vcp

ov dia/.Qivoueva Tovg Te voouovg xai

aXXcov cpvGLV eyevvtjoav

do^eiev

av

/roieiv,

Tt]v

plic.

vai ovtco uev,

L^va^ayoQag

Tag uev vXixag aQyag d/ieiQOtg

1)

Simplic. Phys. p. 6 b parte

Legendom
33 b.

ttjv tcov

XaufiavovTcov

Se trjg y.ivrjoecog xai yeveoecog aiTiav uiav tov

2)
p.

cptjoi,

inf.

vidctur sy.aar6v ?oti

v.ui

i)v

u
,

comparato Sim-

48

vovv.

de

ei

cpvoiv

twv

{.lifyv

uclvtiov v7ro?.dftoi

elvai

/ttiav

eidog xat /.aTa iteye&og,

dvo rag doyag aihov teyeiv, t i)v to v dneiQOv

OL f-ifiaivoi

cpvoiv

Tig Tt)v

(xoqiotov

y.ai

/.ai

at

tov vovv, iogtb cpatveTai [cpaiveo&ai?] rd

oco/tta-

Tixd OTOiyela ^raQa^/krjoiiog ttoicov Ldva&itdvdQco."

Num

boc loco Anaximander infinitum existima-

igitur

mixtionem

rerum elementis compo-

visse

dicitur

sitam,

atqueab ipso quidem Theophrasto dicitur? Responsio

e diversis

inde pendet, in verbis u helvog yaQ

pronomen
exeivog* utrum ad Anaxagorae an ad Anaximandri nomen
referendum sit. Atque mixtionis quidem patroni ad Anaxicpr^oiv

y.t?..

mandri nomen contendunt pertinere, utpote quod

sit

At primum

remotius 1 ).

mina, ad quae

e/.eivog,

si

possit, persaepe

referri

in

sermone

duo praecedunt noetiam refertur ad

quod proxime antecedit, atque boc tum fit, si id nomen,

quod loco est propinquius, cogitatione remotius est 2 ). Nostro

id,

autem loco primo obtutu apparet, cogitatione Anaxagorae

Anaximandri propinquiorem

remotiorem,

notionem

namque tum demum, postquam Simplicius

gora cogitavit

cum quo

ille

et

dixit,

esse;

diutius de Anaxa-

menti eius occurrit Anaximander,

Manifestum

possit comparari.

igitur est, per

usum certe non minus licere, pronomen

ad Anaxagoram quam ad Anaximandrum referre;

graeci sermonis
e/.eivog

quare,

ad utrum

referendum,

sit

tentia

tantum cognosci

sequi

videtur,

Namque primum
u
cprjoiv

non

ut referri

omnia,

ex universa loci

ad Anaxagoram.

possit nisi

quae inde a verbis

usque ad v7raQyovTtov 7iQOTeQOv

docuisse dicitur, ita ipsis verbis congruunt

paullo ante ipse

qui
.

Simplicius

1)

Vide Ritter

2)

Res

satis

1.

nota

1.

p.

est.

Cf.

,,e/.elvog

cum

3.

Teichmiiller

1.

yaQ

ey.eivog

ille

illis,

de Anaxagorae doctrina

283 Not.

sen-

Ex hac autem omnino

potcrit.

1.

quae
ex-

p. 59*.

Stallbaum ad Plat. Phaedr. 232 D,

plura huius usus exempla congessit, et Matthiae Gr. Gr. ampl.

471, 10.

195, 5 ed.

Cf.
3.

etiam

Zeller,

Philosophie der Griechen etc.

I,

p.

49

posuit quaeque omnibus veterum testimoniis huius propria

ad Anaximandrum pertinerent, is vix ab

Anaxagora differret utque hanc ipsam ob caussam mirum
sunt,

ut,

si

sane videri deberet, quod nullus alius neque in Anaxagorae

neque

Anaximandri doctrina exponenda tantae

in

mentionem

tudinis

verbis

t1

sv

Quodsi autem quis dixerit, in

fecisset.

dia-AQioet

Trj

simili-

tov

vocabulum

aTceiQov"

tov

aneiQov* referri non posse ad Anaxagoram, respondendum

est,

et

ab

Aristotele

ab

et

Anaxagorae homoeomeriarum
aneiQOv appellari
vovtiov

Simplicio

ipso

mixtionem

Deinde verba

*).

xtL", quae

proxime prolatam

Anaxagorae doctrina

quae proxime

si,

f.iev

Xattfia-

respiciunt, ita

antecesserunt,

quandam Anaxagorae doctrinae expositionem

tinent 2 ).

Atque

forte putaverit,

responsum

his simul

to

simpliciter

,,xai ovzcog

opinionem quandam de

ipsa per se

solum intellegi possunt,

etiam

illam

quoque

ei

est,

conqui

quae ad illum helvov referuntur, non

iis,

tam ipsam Anaximandri doctrinam quam quandam huius

Denique, id quod om-

doctrinae interpretationem contineri.

nium gravissimuni

est,

si

sententia prolata, to aneiQov esse

ad Anaximandrum
omnino pugnat cum verbis ipsius Theophrasti in

elementorum

compositionem,

quippe qui Anaxagoram

prolatis,

similem esse dicat,

/.da Tig cpvoig

illius

si

ita

refertur,
loci fine

solum Anaximandri

mixtio non vera mixtio,

aoQioTog (l intellegatur.

sed

Quodsi quaeritur,

quae in toto loco ad Theophrastum pertineant, aperte ultima

solum sententia: xai ovTtog tiev, qirjot, y.tI", ad eum re-

1) Aristot.
7T8QI

TT)t;

Phys.

III,

TOV CC7IlQOV

ansiQov."

/UOVrjg

2) Cf. etiam Zeller,

si

305 b
'

Ava^ayoQag

GTriQl&lV

Similiter Simplic. Phys. 112 b

Simplicium verba,
fuisse,

5.

Trjg

Anaxagoram

dicturus fuisset

1. 1.

p. 185, 5.

txsivco*

Ava^ayoQag

OVTC)

aToncog liysi

aVTO

(fOjfTl

t6

med.

Idem rectissime etiam monet,

3e x/vrjascog xtX."

illi

yCKQ

d'

alio

modo collocaturum

opponere voluisset.
xtX. u

Nam

certe

50

Quae antecedunt inde a verbis faeivog yaQxrL",

possunt quidem e Theophrasto sumpta esse; sed Simplicius
ea omnino ut sua profert atque eo quidem consilio profert,
fertur

).

ad Theophrasti sententiam intellegendam praeparet 2 ).

ut

Gravius autem

videtur Aristotelis

esse

testimonium,

qui uno Metaphysicorum loco Anaximandri principium simpliciter

mixtionem

Agens enim de rerum coromnia fieri e natura

appellat.

porearum principiis 3 ) primum

quadam
sit,

que,

quae

subiecta,

id,

dicit,

quod

simul et

fiat,

non

atque sit quidem potentia,

sit et

non

sit autem actu 4 ); tum-

paucis veterum physicorum de hac re opiniones re-

censens, addit 5 ):
sv, {fitXxiov

atque

yag

o(.iov

rj

natura est

talis

navxa)

Aal Idvagiiiavdoov."

jLuyjtia

integritate possit,

mandrum

v,al

to Idva^ayoQOv

^E/LiTtedoxXsovg %o

Dubitari

quidem de

loci

hanc ipsam ob caussam, quod ad Anaxi-

referatur mixtio, nullo alio loco ei ab Aristotele

Sed cum

tributa 6 ).

in

sensio, accipiendus locus

omnino nulla reperiatur

libris

qualis legitur,

est,

dis-

ergoque con-

cedendum, Anaxiniandri principium hoc loco aperte appellari

Verum hoc postquam concessimus, statim in

modo disputavimus,

mixtionem.

mentem

venit locus Theophrasti. de quo

quo

Anaximandri infinitum

ille

1)

et

Hanc Simplicius etiam

p.

dicit ,,/niav

33

a,

cpvoiv doQioxov

post med. iisdem verbis refert

ex Theophrasti Historia naturali petitam esse

dicit,

Quod Fr. Lutze Ueber das Apeiron Anaximanders" p. 69

Anm. 4, pronomen ^xeTvog ad Theophrastum referendum esse dicit,
id ila cum grammatica loci ratione pugnat, ut alia refutatione non
2)

opus

sit.

(ftjaiv xtX.
3)

grammatica verborum

Idem

valet de explicatione

nimirum explicatio dicenda

si

Metaph. XII,

4) Ibid. v.

2.

1069^ 3

v xal tcwtcI

est.

sq.

18.

5) Ibid. v. 20.
6) Liitze

1. 1.

p.

54 locum

sic

mutandum

esse conicit:

,,xctl

tovt

i(JTi to Avct^i /ictvS qov f!v xcu ^EftJTt 3oxXovg t6 /jTy/ict xcu ^Avui-uyoQov"; do qua quidem mutatione non puto eum cuiquam persuasurum esse.
'

51
11

yai yax* eidog

y,ai

yaza

(.ttye&og

coinparantur,

protenus

apparet,

Qui duo

loci si inter se

eos inter se

omnino

contrarios esse et idcirco non simul posse veros

esse, sed se invicem refellere. Quare cum in hac re
par fere Aristotelis et Theophrasti sit auctoritas, iam unicuique data est optio, utrum putet sequendum esse, nisi
forte aliquis modus reperiatur, quo inter se possint conci-

Ea autem solum

liari.

condicione videntur inter se con-

posse, si statueris, iis non ipsam Anaximandr

doctrinam sed quasdam Aristotelis et Theophrasti
huius doctrinae i nterpretationes contineri; quod
qua ratione intellegendum sit, mox accuratius dicetur. Quaeritur igitur in primis, num sint, quibus ita statuere cogamur.
ciliari

loco

Atque primum quidem Aristoteles non nisi hoc uno

Anaximandri principium mixtionem appellat, cum
omnibus, ut postea demonstrabitur, naturam

reliquis locis

quandam simplicem, ab elementis, quae vocantur, diversam atque mediam inter duo contraria elementa interiectam, propria sua qualitate utentem dicat.

simum

Deinde

notis-

Aristotelem in aestimandis philosophis priori-

est,

bus sic versari solere, ut de eorum principiis ex suis principiis iudicet

Sic

ad sua principia reducere studeat

illaque

Anaxagorae homoeomeriarum mixtionem ostendit,

boio&rjvai yai fLieTaG%eiv el'dovg

hacque

informem;

teriam

quam

nihil aliud esse

recte cogitetur,

rivog"

mixtionis

to

yoQov

Pari igitur ratione

dicat.

teles eo,

quod Anaximandri infinitum

non ipsam Anaximandri doctrinam,

1)

Cf.
S q.;

Metaph.
III,

2) Ibid.

8.

4.

I,

1002

989

485

4 sq.;

5.

cum

30

sq.,

iu primis

to 'Ava^a-

mixtionem appellat,
sed suam quandam

986 b

suum quoddam
4;

8.

27.
b

quam ma-

potest, ut Aristo-

fieri

huius doctrinae interpretationem,

893 a 11

est,

interpretatione

illius

eo loco, de quo agimus, simpliciter utitur,

).

si

(xoqlotov noiv

hoc

),

989

b 16.

989 30

sq.

10

52

de ea iudiciuru
habere,

rem

ita

argumentis videtur probari posse.

certis

mander ipso
indicavimus

Re vera autem

indicaverit.

Aristotele

quemadmodum

teste,

postea demonstrabimus, infinitum

et

se

Anaxi-

antea

iam

suum

prin-

cipium esse voluit naturam quandam corpoream ab elementis

diversam atque mediam inter duo contraria elementa

quadam

iectam, propria

quandam naturam esse posse

Aristoteles

inter-

Talem autem

qualitate utentem.

omnino negat.

sua enim de elementis doctrina profectus slc fere disputat:

tale autem est Anaxi-

omni corpori simplici sive elemento

mandri principium
litatum

utriusque generis contrariarum qua-

alteramutram

necessario

bumidum simulque

necessario aut siccum aut

aut calidum;

haec enim sunt duo

rum qualitatum genera

dam simplicem
mediam et ab

convenire,

iila

aut frigidum

prima contraria-

duo elementa, velut aquam

inter

igitur

Quare non esse naturam quan-

utroque qualitate

et

ponatur qualitatem habere

est, calori,

contrariam, statim

aqua

simulatque

aerem,

Namque

sua diversam.

simulatque

sit;

esse

qualitati aeris,

id

ut frigida et idcirco

effici,

habere

autem ponatur qualitatem

qualitati aquae, id est, frigiditati, contrariam, rursus effici,

ut

calida

et

idcirco aer

sit;

ut necessario

igitur,

effici

aut unum aut alterum ipsorum illorum elementorum, neque autem media inter ipsa interiecta
sit

Quodsi autem naturam illam velimus qualitate sua

).

1)

Tota haec disputatio sumpta

est ex

quos ad Anaximandrum pertinere et

(cf.

Alexand.

ad Metaph.

I,

a Philopono (comment. ad

987 *

5.

h.

1.

2, p. 34,

46

p.

duobus Aristotelis

a,

hi.

acofxctTcov)
cttoct

Generat.
d*(

Ti&svTEg

qiotov."

TtjV
rj

Ibid.

Corrupt.

vnoy.Eifxsvriv

nvo
329

Tt

\\

1.

II,

fieTct'v

8: c\XV ol

el grj fi svct, TctvTtjv 3

328 b 33:

vkrjv

ot

fiev

tovtwv
ipctatv

tovtcov,

/uh noiovVTeg

a co ftctT txr]V

xcti

pariterque

2 Bonitz)

post med. et b part. sup.)

Loci autem

contenditur, et postea ex ipso Aristotele demonstrabitur.

sunt

locis,

Alexandro Aphrodisiensi

ab

ctlaxtrjTajv

(tcov

eivctt

acofict te

fuictv,

ov

oiov

xctl ytxs-

fitctv vXr\v nctpct rct

%cx)QiaTr\v, ctfiuQTctvovaiv

53

elementi

ntriusque

contrariam

qualitati

esse,

hanc eius

quam utriusque qualiprivationem sive absentiam; atque inde effici,

qualitatem iam nihil aliud esse

tatis

quippe omnis definitae qualitatis expers, om-

ut illa natura,

quaedam per

nino esse non possit res

ivdtxeTai /itovouo&cu), sed ut

hoc enim

deri

2
)

esse non

quam materia *). Hac

demonstravit

igitur disputatione Aristoteles

principium

sit

niliil

se constans (ovx

significari,

posse naturam

Anaximandri

non potest incertum

quandam simplicem a

vi-

reli-

diversam ac propria quadam qualitate utentem; sin autem velimus eam a reliquis elementis diversam esse, eam esse non posse nisi materiam
definita quavis qualitate carentem, vel, ut Theoquis elementis

phrasti verbis utamur, esse

ddvvarov ydo avsv ivcc

oV

tov

yccQ

r)

vn (6 Gstog

xovcpov

1)

Aristot. Ibid.

\ra

GrotysTcc

xal vtJarog

XsnroTSQOv

f)

'

ipvyQov

332 a 20: ov

dndvrwv

oi>(P

fj.rjv

dvdyxr)

u
Tr)v ccQyr)v.

naoa

dXXo t( ys

oiov iisaov

ti

dsQog

dsoog xal nvQog, dsQog /usv nayvrSQOv xal nvoog, tmv 6s

sgtcci

ydo

to n sqi syov. u

drjo

xal nvQ

ixsTvo

t cov i vccvt iojv

'

Quo

loco

quod a Philopono

(p.

inf.)

ivaVTtoTrjTog

'

dXXd

ovx ivd ySTCCI

(pccGt

Anaximandrum

53 b parte

maxime probatur vocabulis

[zst'

(ogt

priore loco intellegitur, per se patet;

illo

hanc Aristo-

ftSQ/iiov

rj

vXrj s'ivcci\

ixsTvo ovd sn ot s, coGns.Q

vovGftcci

vel

II, 5.

est,

to acoixa tovto ala&r\-

slvcct
r)

cpvoiv cIoqiotov

nisi

Xsyovai rivsg Stvat

3vvcctcci

GT SQrjOig to stsqov

xccl

fiaQv

r)

stvai to anstQov tovto,

Tavra

non posse

Atque omnino veri simile

xr' eldog".

f,lO-

dnstoov

Tivsg to
intellegi,

si

quidem

idem vero, praeterquam

aperte dicitur, insuper etiam

to dnsiQov

xccl

nSQis'yov u

quae iam

antea ab Aristotele de Anaximandri principio adhiberi vidimus.

Non
teles

esse

naturam quandam sensilem ab elementis diversam Aristo-

eo quoque demonstrat,

quod sensibus omnino non appa-

ovx sgti toioviov

.
6v naod rd G t o ysia. anaVTa yaQ i ov iarC, xal
dtaXvsrat sig tovto, wGts r]v dv ivravfta naQadsQa xal nvQ xal
yrjv xal v3(oq' tpaCvsrat (V o
d s vu

reat, hoc modo,

Gaiucc aiG

Phys.

III,

5.

204 b 32:

fhi]T

i)

2)

Vide duas notas proxime antecedentes.

54

disputationem fontem esse, e quo Theophrastus illam

telis

suam de Anaximandri
Sed

illius interpretatio.

quaedam

praeterea alia

est

Atque

principio sententiam hauserit.

haec est prima principii

qnae

interpretatio,

necessario fere sequitur ex Aristotelis

con-

de

doctrina

trariorum mixtione et orienti ex hac mixtione eo,

quod inter contraria medium sit. Est enim, ut rem
quam paucissimis absolvam, insigne quoddam Aristotelis
placitum, in unoquoque genere duo esse prima contraria

haec

quae sunt generis primae

his qualitatibus informatae,

cies

primum qualitates contrariae,

primae diff erentia e, tum res contrariis

contraria autem sunt

quae sunt generis

2

interiecta

pe-

quaeque in quoque genere inter haec contraria

sint

media

unum tantum

sive
3

contrariorum mixtione oriri

sive plura,

sit

(non misceri ipsas qualitates

contrarias sed res sive elementa contrariis qualitatibus in-

formata, vix opus est commemorare)

loris

prima contraria

1)
,,dti

ivi yevet

1055 a 4: eoxi

u ia

2)

veluti in genere co-

nigrum

et

est,

additur

ovx ivdeyexai ivl nXeico

Metaph. X,

7.

1057 b 4

3) Ibid. 1057 a 18:

/uexagv xai ivitov eoxiv,

ex horumque

Phys.

attulisse.

vavx icooig

lotiV."

xig /ueyioi)} diectpoQct, xui xavxijv

Quod postquam demonstratum

ificcveoov, bxi

album

paucos tantum locos

Sufficiet,

yaQ iv

sint

Xeyco

19

v.

ivuvxiu

I,

189 b 25:

6.

Metaph. X,
i

4.

vavxiiooi v."

xovrcov de ovxoov

eivtu."

sq.

dt

,,inei

xcov

elvai

ivccvxicov iv^e'/excci

xi

dvdyxrj ix xcov ivccvx itov elvai ru t/f(

xuv. i(

Ibid. 1057

xovxtov

yivexai
yccQ

xi,

xaX

ivavxicov
(P

xtov

3:

,,uvdyxr]

ivavxitov. u

wor' eoxai

rjxxov
.

ovx kaxiv exeQU

xcov ivavxi(ov

uqu

xd

xav ix xcov ivavxitov

cooxe ndvx'

av

elrj

udXXov

'

ix

ndvxa Ovv&exu
/xexa'v

i(
.

o*k

xcov

Phys.

rj

ovyxeioftui ix
x cov l vavx i(ov

eig ccvxd

ixaxe\)ov

'

aoa eOxui xal xovxo

/Ltexai-b

nQoxeQa 6/uoyevrj
etij

(xct /uexui-v)

xovxo noiv

/xexufioXti eig

eOxui xui

xal xdXXa

ccvxa

Ibid. v. 23:

xd

/uexa^v

ivavxiwv,
I,

5.

xcov

inei

dnuvx^ av ix

188 b 23: t dk ue-

ioxiv, olov xQ(6/iaxa ix Xevxov xal /uiXavog'

xa apvoei yivo/ueva

rj

ivavxia

rj

i ivavxicov."

55

mixtione

oriantur 1 );

colores

reliqui

raixtionera

non esse

consistere,

quod contraria elementa

nisi

quidem suam qualitatem

unam quandam

atque

contrariorum 2 ),
sive

efficiant rem,

igitur

cum

Aristotelis

vix

riorum doctrina,

fieri

sit

mixtorum

3
).

de mixtione

sit

eo

autem

retineaut, actu

cuius qualitas inter

elementorum qualitates media interiecta

Haec

in

mixtione potentia

in

formam

universura

in

ipsaraque

contra-

eam ad Anaximandri
naturam quandam inter

ut

potest,

principium, quippe quod sciret esse

contraria elementa mediara, non adhibuerit.

Quodsi autem

adhibuisse statuimus et simul priorem disputationem respicimus,

de hoc principio ratiocinationem

totam Aristotelis

hanc fere oportet fuisse

si ponitur esse

quandam naturam

corpoream ab elementis diversam mediaraque inter duo contraria elementa interiectam,

a contrariorum elementorum

sua quadam utentem qnalitate

qualitatibus

diversa,

ea non
.

quaedam siraplex, sed solum elementorum contrariorum mixtio esse potest; sin autem non conceditur, eam esse mixtionem, sed tenetur, esse naturam simplieeni ab elementis diversam, non potest sua quadam ac
propria uti qualitate, sed esse non potest nisi materia
qualibet qualitate definita carens; atque inde senatura

quitur,

1)
5.

illam naturam oporteat

ut

De Sensu

Sensili

et,

esse

3.

439 * 19;

10.

328 a 31:

aut mixtionera e

Metaph. X,

7.

1057*8;

1056*26.
2)

et Corrupt.

Gen.

icfTi /uixtcc,

I,

ivaVT tojcstv e/ei

odcc

VTi*

cclXr)Xo)V ifSTi ritt&rfTixct^.

/ui]

elvcci,

327 b 23:

3) Ibid.

^tfaveQov ovv, oti

tojv ioio vtojv

ivSfyetai

tcc

fii%$ivia

iveQyeicc fiev st8'qov ovrog tov

tojv, dvvccfiet

3e

ovx ccnolcoXoT

cc

xcct

sqov ctneQ

Ibid.
u'.

328 & 22:

rjcsav

xqcctovv ix

cwTov ipvaeo)S, ov ytveTtti

Tr\s

xal xot vov u

v oj a

328 a 29:

xal

i$ ccv-

jut%&ijvttt, xcti

fii&s tcov {j.ixtojv aX-

fj

louo&iVT wv

eivai ncog

yeyovoTog

n qiv

rreur'

yctQ $T]

tccvtcc

,,/ueTtt^ctXXei

Se

/uev exctTeQov eis to

&cneQov,

ctXXcc

fiercc^v

56

contrariis elementis

compositam aut materiam cuiusvis qua-

definitae expertem."

litatis

Iam vero

utrumque pariter

patet,

Ad

bari posse.

prius

et refutari et pro-

enim disiunctionis membrum

refel-

lendum ex ipsa Anaximandri sententia adsumi potest:

non est mixtio, sed natura quaedam simplex; ac tum
ergo

quitur:

est

expers

aoQiGzog

vidimus Theophrastum.
pariter ex

materia

Ad

membrum

refellendum alterum

Anaximandri sententia adsumi

est materia qualitatis expers,

litate definita;

se-

(pvoig

sive

Atque hac interpretatione usum esse

eldog".

xa^:

qualitatis

at

sed sua

potest:

quadam

at

non

utitur qua-

ac tum concluditur: ergo est mixtio.

Atque

hanc interpretationem ipse Aristoteles adhibuit eo Metaphysicorum loco, a quo tota haec disputatio initium cepit.

Quod autem Aristoteles hoc

suam huius principii

principio
pariter

loco pro ipso

Anaximandri

interpretationem

posuerit,

atque in Anaxagora, id non potest mirum videri.

Namque hoc

loco non id agit, ut ipsas veterum physicorum

doctrinas exponat, sed ut raptim quasi ostendat,

apud om-

iam aliquo modo suum materiae principium

nes

Accedit, quod, postquam ^EfLi/iedoxleovg to

inveniri.

u
f.uyf.ia

memo-

ravit,

ad significandum Anaximandri principium mixtionis

notio

ultro menti se offerebat.

disputatio confirmatur eo,

Maxime autem

tota nostra

quod hac solum ratione discre-

pantia inter illos Theophrasti et Aristotelis locos

explicatur ac solvitur.
Ab illa autem Aristotelis
interpretatione omnino
originem etiam duxisse videtur
opinio, Anaximandri infinitam esse mixtionem, cuius opi-

plane

nionis vestigia

nimus

quaedam apud

posteriores scriptores inve-

*)

Est vero alius etiam Aristotelis locus, quo Anaximan-

drum
ut

cum Anaxagora et Empedocle coniungere putatur,

eandem fere atque his de summo principio doctrinam

ita

illi

1)

Vide supra

p.

46 ibique not. 3 et

4.

57

tribuere censendus sit

Qui quidem locus legitur Phys.

).

4 2 ), ubi, postquarn exposuit, eorum physicorum, qui

I,

unum

tantum rerum principium idque corporeum ponerent, alteros

ex

illo

condensatione

principio res generari velle

factione, sic pergit: 01

et rare-

tov evdg ivovoag Tag ivavzio-

(5*6/

TtjTag ixx.QivG&at, co07Tq L^va^iriavdQog cprjotv. xai oool d ev

xai L4vaa-

xai iiolla. cpaoiv eivat, loojteQ EftrtedoxikrjQ

yoQag' gx tov iiiyiiazog yaQ %ai ovtol sxxq ivovot

Talla". Sed tantum

abest, ut Aristoteles hoc loco Anaxi-

mandri principium Anaxagorae

simile esse dicat, ut

primum

Id

que in verbis

'/ai ooot

sed

(hoc loco oooi)

",

fuisset

xai

omnes qui

di

y.t1.

xtL u

quod

oooi drj
" 3

xai

u
,

non

de*

adversativa, qua

est par-

notio interposita

cuidam notioni opponitur; et

significat et in universum

antecedenti

idcirco xat oooi di

qui

Nam-

aperte ipsa forma sermonis indicatur.

ticula coniunctiva,

omnes

Empedoclis principiis

et

etiam omnino opponat.

iis

non

voluisset,

dicturus

si

Aristoteles

sed significat et vero etiam

Itaque Empedocles et Anaxagoras, quippe

).

qui principium dicant

unum

et

multa

esse, ipsa

sermonis

forma Anaximandro opponuntur.

Idem vero etiam e rebus

patet, de quibus agitur.
Aristoteles enim aperte Empedoclem et Anaxagoram cum Anaximandro eo consentire
dicit,

quod utrique ex principio singulas res secretione con-

1)

Ritter Geschichte der alten Philos.

Grundriss

etc. I, .

2) Phys.
3)

r)3ea

y.al

4.

187

Xoyog

ovd*ig

13 A:

... outog ndvrct

y.cti

cjv

to

f.iev

y.axa

ovv
ovr

Praeterea Leg.

av tpdvai

et ibid. V, 10, 10.

II,

Interdum xai

665 B;

Xenoph. Anab.

siveu

avrtov ra nolla

nQoaayoQtvetg ayadd 11

vooajdr) i&fkrjtjai

Stallbaum ad locos laudatos

ov% r)dta

/lit]
}

naidiov xal SrjQtov de Ixavbv slvai idaftai

aXXov aXXov dtafpsoeiv".

Ueberweg

a 20.

djuqufr^rjreT'

neoi ra vyiaivd

p. 283, 3;

I,

alii.

Cf. Plat. Phileb.

ctya&a dk

I,

13

I,

verti potest

1,

rd

xal

Theaet. 171 E:

firj

nav yvvaiov

dXXa ivrav&a
Crit. 51

A,

JP/

et

2 ibique Kriiger,

'immo vero

etiam'.

58

trariorum

lieri

ergoque differentiam,

velint,

qua

inter

se

Quare, cum

opponantur, in ipsius principii natura ponit.

Anaxagorae principium unum et multa esse

sequitur, ut Anaximandri principium non unum et

Empedoclis
dicat,

et

multa sed unum solum

esse censeat; atque ita de utro-

rumque

hunc ix zov kvog",

principiis sentiens
11

autem

illos

quaedam nolXwv evtootg)

reliqua secernere dicit.
Si quis autem dixerit, huic expliu
cationi obstare in sententia: ex tov fdyfiarog ydg ktL
verba yiai ovtol u quibus indicetur, Empedoclem et Anaxagoram adiungi alii cuidam
is autem est Anaximander
u
qui idem sentiat, respondeo, verba /a ovtol admox tov fdyfiaTog

enim

(ftlyfia

est

dum

Namque

suspecta videri.

sione Argyropyli
et

et

),

omnino

satis

addita

perspiceret,

genuina esse putaveris,

loci

ea a quodam,

simile est,

veri

prae-

latinis, in ver-

ea qua usus est Thomas Aquinas 2 ),

parum conveniunt cum aperta

rationem non

desunt in Cod.

et

tereaque in duabus vetustissimis versionibus

non ad

certe

Quare

sententia.

qui Anaximandri
esse.

Sin autem

ix tov fiiyfiaTog

11
,

verum ad sKngivovm u referenda erunt, quoniam Empedocles

et Anaxagoras ea solum ratione cum Anaximandro comparantur,

quod

res singulas ex principio contrariorum secre-

tione generari statuant.

tov

01
sunt,

hdg

y.tI

Praeterea autem nexus, quo verba

cum

omnino demonstrant,

praecedenti loci parte coniuncta

Aristotelis sententia

Anaximandri

principium naturam quandam

unam

qua

quoniam postea de

loco,

re

plura

dicere omitto,

quippe qui

in

sit,

toto

separatim agendum

erit.

Apparuit igitur, nullam esse nec Aristotelis nec

phrasti locum, quo probari possit,

1)

Argyropylus

sic vertit:

hoc

de Anaximandri principio

quaestione

omnium longe gravissimus

De

ac simplicem esse.

ex

Theo-

Anaximandri principium

ipsa

namque congerie

cetera

segregant".
2) Versio liaec est:

ex commistione namque segregant

alia."

59

mixtionem esse rerum actu

ex aliqua etiam ipsius

Iclem autem

constantium.

in eo

Cum

Anaximandri sententia sequitur.

dicat omnes res amplecti et gubernare ), id ita tantum intellegi potest, si infinitum est natura
quaedam una et simplex, ubique sui similis. Namque si

enim infinitum
1

est mixtio e diversis rebus sive elementis composita,

rerum secretione totum quasi absumitur

aliqui putant, in

res

ex ipso

si,

nec

ortas

poterit amplecti et

),

nec intellegibili ratione

corporali

gubernare

ut
2

non corporali ratione, quoniam

non extrinsecus res circumcludit; nec vero etiam ratione

intellegibili, quoniam iam non est aliquid unum, quod
per omnes res pertineat easque contineat,

sed totum abiit

quae se tangunt quidem neque autem ullo

omnes permeanti coniunguntur. Sin autem in

in res singulas,

vinculo per

secretione rerum solum aliqua sua parte absumitur, res ex

quidem amplectetur, sed

ipso ortas extrinsecus

amplexu suo ac

eas poterit gubernare, ut eas

Neque autem

credibile

est,

solum

vi coerceat.

Anaximandrum tantum repu-

gnantiam omnino non animadversurum

Ad eundem locum

ita

pertiuet,

fuisse.

quod recte monet Zellerus,

ad efficiendam rerum secretionem requiri caussam quandam

moventem,

amorem

veluti

et

Anaxagorae

mentem

vel

Empedoclis

discordiam; talem autem caussam moven-

tem Anaximander non agnoscit 3 ).

Denique addi

potest,

ad philosophiae aetatem tam priscam magis accommodatum

videri,

1)

suinmum rerum principium

Aristot. Phys. III, 4.

natura

in

203 b 10:

uvtq

quadam una

tujv

aXXwv

eivcu

nsQtsystv anavTa xai navi a xv sqvccv", quem

locum ad Anaximandrum pertinere supra p. 31 demonstravimus.
doxel

(cco/rj)

xtu

2) Cf. Teichmiiller

1.

p. 56.

1.

3) Aristot. Phys. III, 4.

tmetQov) aQ%ri,

aXV

xai navTa xvflSQvav,

avir) tiov
cog

(paoiv

aXXag alTiag, olov vovv

rj

vaTOV yctQ xai ccvwXeO-qov, wg

ov ravTtjg (intellegitur ro

203*> 10:

aXkwv

oOot

(ivai
jur)

doxtt xai neQtiyeiv

tpiXCaV xai
(frjoiv 6 li

anavia

notovat naQa to anetoov

tovt* eivat t6
u
V ai(x a v 3q o g
.

&Stov

aihi-

60

quam in plurium rerum mixtione ponere; haec

quamquam, ut antea monuimus *), per se nihil

et simplici

enim

res

probat,

ubi ad historiae testimonia accedit, fidem

tamen,

eorum auget.
3.

Cum

demonstratum

igitur videatur

Anaximandri non esse mixtionem

positam, nihil restat, nisi ut
sit;

infinitum

esse,

e diversis

rebus

com-

natura quaedam simplex

hoc enim erat alterum primae divisionis

membrum 2 ).

Sed si est natura quaedam simplex, rursus quaeritur, hanc

Anaximander utrum esse voluerit rem quandam propria sua qualitate utentem, an materiam cuiusvis
qualitatis definitae
stionem

quamquam iam

Ad quam

expertem 3 ).

ut priorem

respondimus,

ita

ximandri sententiam esse ostenderemus 4 ),

iam

veterum testimoniis

certis

endum autem

est

rursus ab Aristotele

quae-

tamen

demonstrandum.

id

Ana-

nunc

Incipi-

est.

Aristoteles igitur pluribus locis veteres physicos, qui

id quod est (to ov) ea ratione unum ponant, quod principium omnibus rebus subiectum unum et id quidem corporeum esse velint, in duo distribuit genera, alterum eorum,
qui unum e tribus elementis, id est, aut aquam aut aerem

aut ignem

namque

terra ipso Aristotele teste a nullo phi-

losopho rerum principium positum est

5
)

alterum eorum,

naturam quandam corpoream ab elementis diversam summum rerum principium ponant. Quattuor autem
qui

sunt res, in

quarum quaestionibus de

in recensione eorum, qui

ipsum

omnium principium unum

disputatione de elementis,

1)

Vide supra

2)

V. p. 46.

p.

id

quod

V. p. 51 sq.

5)

Metaph.

I,

8.

est vel

primum

summum

ea parte, qua quaerit, utrum

1; 21; 36.

988 *> 30

disputat,

solum essevelint; deinde in

3) V. ibid.
4)

illis

et 989* 5.

Gl

unuin solum sit omnium corporum elementum an plura;

tum in disputatione de materia, ea parte, qua quaerit,
utrum una solum

et

ipsorum quattuor elementorum

liquorum corporum materia

sit

et re-

anplures; denique in dispu-

tatione de infinito, ea parte, qua, quibus rebus a singulis

philosophis infinitas tribuatur, exponit.

iam potest

viter iniciam,

mentis diversam ab

quod est
hocque unum
id

ut,

ipsa

statuant,

intellegi

ele-

ipsum

principium,

unum omnium elementum

ut

quattuor

substantia

illa

eam

principium illorum sententia ad singulas res

quemadmodum

menta,

qui

unum omnium rerum

vel

habere,

ita se

iis,

Unde, ut hoc bre-

naturam illam ab

prospici,

quaedam

quattuor elementa

sit,

id est,

quae vulgo dicuntur

illa

ele-

corporea, e qua

sit

et

reliqua corpora nascantur,

et

utque hanc ob caussam ratione illorum elementorum

reli-

quorumque corporum naturam habeat materiae omnibus

unum omnium rerum principium ab illis
Sed iam ipsi Aristotelis loci adstatui esse infinitum.

subiectae; hocque

ferendi sunt, quos ita indicabimus, ut simul, quae quoque

loco sententiarum

sit series,

appareat.

Itaque primum, ut a loco prae ceteris gravi incipiamus,

in

primo Physicorum

quod

est

unum

de

libro, ibi, ubi

esse velint, physicos

iis

disputat, qui id

quoque memorat

eos,

unum dicant esse, nec vero forma sive

notione, quemadmodum Eleatae, sed subiecto, id est, eo,
quod unum omnibus rebus principium idque quidem corqui id quod

est

poreum subiectum
quod

dam

unum

sit,

distribuit,

e tribus elementis, alteri

autem subtiliorem

1)
eJvcu),

hosque eo in duas partes

naturani quanab his diversam, densiorem quidem igne, aere

alteri

Phys.

I,

4.

187 a 12:

dvo tqotioi eloiv

v-noxfiuEVov,

r)

tsqov a^Qog

illud

ot

rm> tqiuv
d*

w?

fxhv
ti

principium

r)

fik

ol

yuQ (V

alXo

statuant

(f.vaixol

).

Huic

liyovai (ro ov tv

7ioir)aavTtg

to

ov oioua t6

gti nvobg /utv nvxvo-

Istjtoteqov, TakXa ysvvujat

TjvxrorrjTi y.al ^avorrjri

G2

omnino

similis

locus

est

decreta ad sua

primo Metaphysicorum

in

libro,

quomodo priorum philosophorum

quo, postquam exposuit,

quattuor principia se haberent, eos vi-

illa

(to nav) ita statuant unum esse, ut

unum quandam naturam eamque quidem corpoream omnibus

qui omnia

tuperat,

rebus subiectam esse dicant,

quae per se

caussarum genere accedente,

omnem rerum

Quos postquam generaliter

generet 1 ).

qui

vitio teneri et eos,

aquam

sola, nullo alio

multitudinem
addit,

refellit,

hoc

aerem aut ignem,

aut

et

qui aliam quandam naturam aere densiorem

aqua autem subtiliorem omnibus rebus subiectam esse

eos,

dicant 2 ).

Deinde

de Coelo, quo Aristoteles con-

in tertio libro

de notione, numero, origine agit elementorum,

postquam notionem elementorum explicavit (c. 3), et osteninfinita (c. 4), ad
dit, elementa non esse posse numero

sulto

eam

utrum plura

convertitur quaestionem,

unum solum

solum, in hacque quaestione eos, qui

lint,

phos

quadrifariam

unum solum elementum

aquam,

TioXXa notovvTsg,

philoso-

atque alios quidem

statuere,

alios

ignem,

).

oi <P x tov svog xtX

u
;

de quo loco infra seor-

agetur.

Metaph.

1)

fxiav Tiva

s/ovaav

I,

988 b 22:

8.

xcd

usv ovv

%v ts

Tavrrjv aajjuaTtxrjv

to

nav

xat

xcd (Asysdog

xtX. u

989 a 12: xarct tovtov tov Xoyov 01V

nXr\v nvQog, ovt' st Ttg

vdTog

oaot

tfvaiv ojg vXr v Ttihsaai,

2) Ibid.
Xs"yst,

esse ve-

subtiliorem, aere

utpote infinita,

sum

quosdam

alios naturam quanautem densiorem, quae,

amplectatur omnes coelos 3 Quibus

aerem,

alios

dam aqua

dicens

distiuguit

unum

an

sint

fis

Xsn t ot s qov, ovx

3) Coel.

tovto ol fisv

III,

303 b 10:

vo*(oq, ot

<T'

atnog

ptkv

Ttg

si

tovkov

n vxvot sq ov tovto

ti

Ttttrjaiv

ooftuig

av Xyot. u

?woi

yo sv povov vnoTi&svrat, xcd

s'o, ol ds

tsqov agoog ds nvxvors qov,

ovQavovg, anstQov ov. u

nvQ, ol

cT

nsQtfysiv

fx sv Xsmonavrag rovg

vdarog
cf>aai

63

addit,^wcunque aut aquam aut aerem aut naturam

quandam aqua subtiliorem aere autem densiorem
unum omnium elementum ponant idque facientes (eha) ex
hoc reliqua condensatione et rarefactione efflciant,
eos bac ipsa doctrina statuere aliquid, quod ipso illo eletlictis

mento prius
id

quod

quoniam,

sit,

subtilius

quod

teat esse eo,

concretione

modo

generationis

densius, propterea,

sit

in

et

fiat

illo

quod hoc ex

dissolutione

illud

resolvatur;

autem, qui ignem ponant, non hac quidem sed

cari difficultatibus

Tum

duo

illo

eos

aliis impli-

*)

physicorum genera memorat,

illa

materiae notione

disputat atque quidem

Primus locus

locis.

posito,

simplicius etiam ideoque prius opor-

sit,

in

est

ubi de

maxime

tribus

primo Metaphysicorum

libro,

quem antea laudavimus, paullo anterior, quo, priorum

philosophorum decreta cum quattuor suis principiis com-

eo,

parans, id quod in materia positura

sit

principium iam ab

omnibus prioribus philosophis aliquo modo agnitum esse

dicit,

ab

a Platone, Pythagoreis, Empedocle, Anaxagora, et

et

iis,

aquam

qui aut aerem vel ignem vel

naturam

aut

quandam igne densiorem aere autem subtiliorem

namque etiam tale aliquid a quibusdam primum positum esse elementum

rebus subiciant 2 ); posteriores

unum ex

autem, eos, qui aut

ram mediam ponant, ab

1)

Ibid.

fXSV OVV TO

6*

T(ilht ysvvojGiv,

2)

'

Sit'

quod

differre,

tj

Cts\)a

tj

vfittTOg

I,

sioi,

/Ll

SX TOVTOV nVXVOTI]Tl

304 a 7: ogoi ds nvo

988 a

xccl

sti

28:

ts

oi>ro'/

oGot usqu

nvxvor qov ctSQog J s ksmoTSQOv

nQonov Gt ot yslov. u

r)

V X

S 71

T 6-

tlttVOTt]Tl

ttqotsqov tov

ti

nctvrsg

dr}

nvo

xctl

Xtti

vnoTiftsvTctt t6 GTotystov,

ulht ds ttmoig uvctyxctiov ctloya

d*icc(f>svyovGiv,

xccgiv slvai to

eo

ovtoi hcv!h'tvovGiv ctvTo) ccvTovg ctlXo

Metaph.

cthictg y\[X[tivot

VQ*0)Q

nVXVOTSQOV,

gtoi%swv notovvrsg.
tovto [asv

elementis aut hanc natu-

prioribus

303 b 13 (continuo post verba proxime laudata): v oaoi

SV TOVTO nOIOVGtV

TSQOg (ttoog

illis

illis

>)

ycco

vSojq

rj

Gv^t ^atvsiv.
Trjg

11

TotctvTrjg

nvQog fisv

toiovtov Ttvsg sfQr)-

64

praeter naturam rebus subiectam nullum

principiorum attigerit

quattuor illorum

).

Alter locus est in primo Physicorum libro,

qua Aristoteles ipsam materiae notionem

in

ea

disputatione,

tionem

ea parte,

Hic enim

explicat.

qua ad explicandam rerum

genera-

corruptionem necessarium esse docet ponere na-

et

turam quandam, quae qualitatibus

contrariis,

situdine omnis generatio contineatur, subiecta

quarum

vicis-

ipsa autem

sit,

per se his qualitatibus careat, ad illustrandam hanc senqui omnia statuant unam
quandam naturam esse, veluti aquam aut ignem aut naturam inter haec mediam (to (.leva^v tovtlov, id est vda-

tentiam eorum adfert doctrinam,

Tog

addens etiam, ad veritatem propiores esse

non unum ex elementis, quippe quae ipsa alterau-

TTVQog),

xcti

eos, qui

tra qualitatum contrariarum utantur,

mediam

rebus subiectam esse velint 2 ).

Tertius locus,

isque

omnium longe

copiosissimus

et

de Generatione

et gravissimus, est in altero

libro,

verum naturam illam

et

Corruptione

elementorum materia quaerit,

an plures. De hac igitur quaestione pri-

ubi Aristoteles de

utrum una

sit

orum philosophorum opiniones recensens quosdam

cere,

omnibus elementis

materiam

veluti eos, qui

quandam

aerem eamponant

med am

inter h a e c

vel

(to fieTa^v tovtiov), q u a

quidem natura ipsa corpus quoddam sit per se

stans (ocojLtd te ov xal %ioqigtov)*). Cum autem ipse
1) Ibid.

vov, ST8QOI

6*

2) Phys.
tov,
r)

988 a 32: ovtoi fihv ovv Tamtjg

I,

nvQ

r)

6.

189 35:

y.al

avayxatov,

oi fitav Ttva (pvatv slvat

to fiSTatjb tovtiqv.

Sr) y.al yrj

t%

ahiag

conquo-

r]\pavTo fio*

yrX.

wanSQ qaalv

do-

ait

unam esse,
ignem, autnaturam

subiectam

atjo y.a\ vJojq

JVo ovy. aXoyujg jioiovOiv oi

vnoTtfttvat

ti

tq(vo*ujq

to fisragv /uaXXov' nvQ yao

doy.s? df

ust

Xeyovrsg t6 nav, oiov

IvavitoTrjujv ovunsnXsyfitva iorfv*

t6 vnoy.s t u svov stsqov

tovtwv

not-

aio^rujv

ouj-

OVVTES."
3) Gen. Corr. II, 1.

328 b 33:

tovt ujv 3e

(tujv

65

que elementorum materiam unam esse censeat ab

quemadmodum

elementis diversam, hanc vero non,

mediam naturam ponebant, corpus quoddam

illam
lit

quandam naturam, quae

per

ipsa

ii,

qui

esse ve-

sed

suisque qualitatibus utens,

per se constans

ipsis

talem

se quavis qualitate ca-

reat pariterque omnibus elementorum qualitatibus contrariis

sit, antequam suam de una materia sententiam exeorum opinionem, qui naturam illam mediam per se

subiecta
ponat,

constantem elementorum materiam ponant,

refellit,

dicens,

unam statuant materiam ab elementis diversam (jtaoa xa eiorjftiva sc. OTOi%ela) eamque corpoeos, qui

ream

et

per se constantem

esse velint, errare

dicit,

vocabulo

hibito

hoc

hoc enim corpus,

vel,

%u)QiOTr)v)

v.ai

ut

paullo post

utens ab ipso huius sententiae auctore ad-

infinitum

aneiQov tovto), quoniam sen-

(tc

non posse sine una vel altera qualitatum sensilium

sile sit,

esse, sed necessario

aut grave

lidum aut frigidum esse

fine,

(otofiaTixrjv

aut leve et rursus aut ca-

Denique

).

in huius disputationis

postquam suam de materia sententiam exposuit, accunullam rem,

etiam demonstraturus,

ratius

quae ipsa

corpus per se constans suisque qualitatibus utens,

rerum materiam esse posse, singillatim

unum ex

modum

/udnov

ri

de

quandam ab eleomnium rerum materiam dicant, in hunc

iis

aToi%t(o)v)

oiov dfya Ti&evzeg

XQiQidT 6v,

ot

interpungendum
1)

et eos refellit, qui

elementis, et eos, qui naturam

mentis diversam
fere

sit

omnium

Ibid

disputans

materiam omnibus rebus sub-

ttjv vnoxet/usvrjv

?}

niiQ,

rj

ti

vltjv

ot

fxev cpaaiv

elvai fiiav,

/ueTagv tovtidv aaj/ud rs ov

de nXeioj t6v aQi&fxov

evog.

Y.a\

Post nvQ necessario

est.

329 a 8: dXV

ol fxev

noiovvreg /uiav vlr\v

naQa

eiQrjfteva, t a vt rjv de aoj/u 7 ixrjv y.a\ yojQiaTr\v, dfiaQTavovaiv'

advvaTov ydo dvev h'aVTiojaeojg

r)

yaQ xovipov

tovto,

rj

fiaQv

?}

eivat

yjvyoov

t6 aojfxa tovto aia&rjTov

fteQfiov dvdyxrj

oV

to anetQov

elvai

o Xeyovai Tiveg tt/v aQyr)v. u

66

unum ex

iectam non posse esse

elementorum qualitates

inter

unum ex

materia esset

si

ipsius qualitatibus aliorum

nec posse esse

diversam (allo

quod

elementis, propterea

contrariae sint et idcirco,

se

elementis,

veluti aqua,

id suis

elementorum generationi obstaret;

aliam quandam naturam abelementis

tl naoa tccvto), quae videlicet sit na-

quaedam media (f.ieoov tl)

tura

vel inter
vel

tilior,

inter aerem et aquam

ignem, aere densior aqua autem subigne densior subtilior autem aere, propterea quod

aerem

et

haec natura inter duo elementa media, cum eius forma sive
utriusque

qualitas necessario

elementi

non consistere possit

idcirco

sit et

litatis privatione,

cum

strationem

explendam esse

patet

omnino

careat,

non

igitur

sit

in utriusque qua-

enim

ita

demon-

Aristotelis

forma

quavis

ipsa

quoddam per

corpus

contraria

qualitati

nisi

praeter

se

elementa constans (ovx evde%eTaL (.tovovo&aL e\elvo ovde-

quemadmodum quidam velint esse id quod sit infinitum et omnia amplectens (to aiceigov xat to ne-

noxe),

QLeypv)

x
).

1) Ibid.

5.

332 a 20, postquam demonstratum

teriam non posse esse

unum

nctQct TctvTcc,

ctXXo ii

xctl

nvQog,

yctQ

cItjq

xctl

ex elementis,

oiov usgov

ti

sic

est,

rerum ma-

pergitur: ov

cteQog y.al vifctTog

ctSQog fxhv

nctymtQOV xcd nvQog,

nvQ Ixuvo

{jst'

tojv

cSk

/ur)v

ov6

cteoog

rj

XetttotsqoV

ioTcti

IvctVTtoTrjTog' ctllct GTSQrjotg to gtsqov tcov

IvctVTiMV mgt^ ovx h>di%iTcti [xovovafhcti txtTvo ovdtnoTE, COGnSQ (fltOl

Tiveg t6 ctntt Qov

usi

sumus

peditus

est,

'

ticula

olov

ctQog

to n eoi iyov."

ut accuratius videatur explicandus esse.

ficat vcfctTog xctl

cttQog.

aerem aut inter aerem

Namque quod medium

et

autem aere quoque densius

et

et

semper quidem

subtilius esse,

tum,

est inter

esse,

tum,

si

est

aquam

inter

aerem

et

et

est igne,

medium

subtilius est aqua, potest

si

par-

signi-

Deinde in verbis

ignem, semper quidem densius

aerem

Primum

quod versione

IsnTOTSQov* tojv de signi-

tojv

potest

aquam

id

autem accuratius ostendemus.

iikv nctyvTtoov xctl nvQog,

aere quoque

Hic locus, quo antea iam

propter nimiam orationis brevitatem adeo im-

hoc loco explicandi vim habet,

ficavimus, postea
'

y.ctl

(p. 53, not. 1),

inter

autem

ignem medium

67

Postremo Aristoteles duo

illa

physicorum genera me-

Magis autem ambigua sunt verba:

est.

Ixstvo

/./fr'

'

yaQ

saiai

nvQ

xal

arjQ

Ipsam generalem verborum sententiam

h'avzi6rT)Tog\

eam esse, quam proposuimus. Quod enim inter duo elementa

medium est, id, si in alterumutrum mutatur, necessario qualitatem
patet

accipit suae ipsius

in

quod

7iotoTT]Tog Ttj

in

contrariam,

qualitati

est igitur

^fr' ivavrioTijiog, sive, ut

transiit,

Inde autem sequitur,

iaviov noi6xt\ii Ivctvitag.

utrumque elementum mutetur,

cum elementorum

aqua

ita

num

1056 a 17 et

'ioiat yctQ

bina

intellegenda sint, ut sint altera

arjo xal

sint

aqua

alteris binis,

utrorumque binorum altera

aquam
altera

et

aerem

membra,

et
ea,

5.

nvQ txzfvo

xtX.'

elementa, inter quae

natura media dicatur, ut igitur in hisce binis

exemplo ostendatur,

non

(Metaph. X,

verba

et ca-

se

privatione

ctnoipdosi oiiQTjTtxfj*

id quaeritur,

medii qualitas per

illarum qualitatum

vel in utriusque

Sed

illius

in utriusque

consistere possit nisi

23).

ut ipsius

sequitur,

aere,

in

cum

illorum quali-

tates ipsae inter se contrariae sint, veluti frigiditas in

lor

juna

ut,

in utroque habeat qualitatem suae

atque

ipsius qualitati contrariam;

hoc elementum,

accuratius dicam,

membra

an

omissis,

et aere,

illa

tamquam

illa res

ita,

in

ut

(namque medii

inter

medii inter aerem et ignem aer et ignis

sunt

quae subtilitate praestant), ut igitur in

his so-

lum membris tamquam exemplis res ostendatur, alteris densioribus

membris omissis. Quamvis priore explicandi ratione sententia, quam
Aristoteles hisce verbis probaturus est, maxime fiat perspicua, ego
tamen posteriorem solam veram esse puto. Primum enim haec
sola plane convenit

cum

verbis praecedentibus, quippe quibus pariter

utrorumque binorum altera membra, ab una parte aer

altera

aqua

et aer,

coniungantur

altera bina elementa,

in

sic

norum elementorum membra

monstrantur, adhibentur

hac posteriore altera utrorumque

facili

medium

denique, quod

omnium gravissimum

plectitur, et
illius

aerem

'ixeTvo*

aquam

ad

et

aerem

tI nctQct ict

et

medium

moi%sTa

definitur.

Haec

loci

inter

aerem

et

est et

simul

ignem com-

quod continuo notione naturae

mediae, atque mediae quidem inter

et ignem,

bi-

non potest

quod unum

ad praecedens vocabulum ' fiiaov ti,

inter

ab

opere ea, quae in alteris membris

totam quaestionem videtur absolvere, pronomen

referri, nisi

et ignis,

deinde, ut in priore explicatione

aquam

et

explicatio,

quaestione habeat usum, postea apparebit.

aerem vel inter

quem

in

nostra

68

morat

in

refellit

et

Physicorum

tertio

infinito opiniones recensens,

corum

ulla re subiecta per

principiis ponerent,

in

quae

opponit physi-

his

omnes

doctrinas, dicens, physicos

aliam quandam naturam,

de

veteres

postquam eos memoravit, qui

ipsam infinitatem tamquam rem sine

se constantem

eo loco, quo

libro,

Primum enim

de infiniti notione disputat.

infinitati

subicere

atque quidem

infinita,

sit

unum ex elementis, veluti aquam aut aerem,

turam inter haec mediam (to /neTctgv tovtcov)

aut na-

aut

Tum

1
.

posteriore eiusdem disputationis parte, qua ostendit, nullum

corpus, nec compositum nec simplex, posse infinitum esse,

eorum, qui simplex ponant corpus, rursus duo distinguit

genera, eos,

corpus ab elementis diversum

qui

7TaQa Ta oToi%ia)

qui

et eos,

unum ex

(to

elementis ponant 2 ).

Atque hoc loco adfert etiam rationem, qua commoti quidam

philosophi

quod infinitum

id,

non unum ex elementis

sit,

quoddam ab elementis diversum

sed corpus

esse ve-

eam, quod, cum elementorum qualitates inter se con-

lint,

trariae sint,

unum ex

si

elementis poneretur esse infinitum,

sua infinitate reliquorum elementorum ortum impe-

id ipsa

diturum esset 3 ).

Phys.

1)

III,

Qua

4.

ratione indicata

203 a 16: oi

tf*

continuo ostendit,

nQi (fvasoog anavrsg

vno-

ctsl

ti&iaaiv srsoav riva tfvaiv rw ctnsiQco tcov Xsyofxivcov otoi%scov, oiov

v6(oq

asoa,

rj

to /LiETagv tovtoov 11 .

rj

Verborum

grammatica ea

ratio

est,

ut

/LtSTat-v'.

inter

opponantur

se

GToi%s(oov

'rig (pvotg tcov Xsy.

Particula oiov rursus explicandi

et

vim habet, ut patet

'

t6

e loco

205 a 25.
2) Ibid.
ds/STctt to

/6?,

5.

c.

ansiQov

ov

iama

204 b 22:
ocofja,

ctXXtt

ovts

cog

/urjv

ovds sv

y.al

anXovv

Xsyovoi nvsg to nctQa

ysvvoooiv, ovd-' dnXoog. u

Verba

ov&

elvat
tci

ctnXoog',

lv-

otoiut e

sequenti disputatione apparet, significant 'nec in universum ulla alia

ratione', id est,

simplex

3) Ibid.
l

nec ratione elementorum'

corpus infinitum potest

Totus locus in alia caussa accuratius considerabitur.

esse.

ycto Tiveg, o i

204 b 24 continuo post verba proxime laudata:

tovto noiovOt to ansiQOV,

dXX^ ovx ds*Qa

r)

s!ol

vJcoq, cog

[irj

69

quoddam corpus

tale

sum omnino non

posse esse, ea hoc

cum omnia,

quod,

elementis diver-

sensile ab

loco

quo principio oriantur,

ratione

utens,

id etiam re-

in

solvantur, corpus

autem

illud sensile esse credatur, si tale

quoddam corpus

esset,

apparere sensibus

de corpore ab elementis diverso

deberet 1 ).

interiectis,

His

de simplicibus

corporibus in universum ostendit, nullum corpus

simplex,

nec ullum ex elementis nec illud corpus ab elementis

diversum

posse principium esse omnibus rebus subiectum,

propterea quod rerum generatio in qualitatum contrariarum

vicissitudine consistat;

de Generatione
tius

quidem,

quo argurnento eum etiam

Corruptione

et

vidimus

uti

TaXXa w&stQrjTai vno

in altero

atque paullo enuclea-

libro,

Denique ad propositum

).

amtoV

tov anstQov

yao

s/ovot

/uoV wv

si r]v

sv ctnsioov, swOaoTO

vvv

TctXXcf

i]di]

Ibid.

1)
.

nvQ &sq-

stsqov sivai

o*s

ov ravTa (ra OTOi/sTa). u

waoiv
.

ctXXijXa

ttqos

ivavricootv, oiov 6 ftsv ktjq ipv/oog, t6 Jt vdojo vyqov, to df

re-

29:

v.

ciJvvctTov

cJ

slvai toiovtov,

'

aXl* oti ovx soti toiovtov otofA.a

aio &t)T 6v

ov/

anstoov,

oti

orot/sTa

nctoci to,

xaXovp sva' ctnctVTct yao g ov ot, xal (haXvSTcu sig tovto, coOts r]v
u
av tvTavda naQa ctSQCt xcti ni>Q xal yrjv xal hflcoQ wcuvsTat J' ov6sv.
'

2) Ibid. v. 35: oudf

antiQov ivds/STat
nSQc<Ofxs'vov,

rj

slvat.

sivai

rj

tf?/

nvQ

oXojg yctQ

yivsodcti sv

ot)(P

....
ti

aXXo

udvvarov to

avTcov

yog xal ini tov svog, oiov notovot naQct

nctVTct yctQ [xsTaficiXXsi

ijjv/Qov.

Simplicius

havTiov

sig

Argumenti nimis breviter

(p. 111,

b part.

sup.),

tc\

nctv, xctv y

cfs

orot/sTa
oiov

svavriov,

indicati,

ovdsv

tl tcov otoi/sTcov

ot

wvotxoi.

&sq/liov

si

unum

sig

de quo scite disputat

haec videtur esse ratio:

Rerum

neratio in sola qualitatum contrariarum vicissitudine consistit.

circo

ns-

aliTog Xo-

geId-

ex elementis, veluti aquam, ponimus esse principium

rebus subiectum, ex hoc elemento aut nullum aliud elementum oritur,

propterea

veluti aeris,

quod qualitatem suae

non potest recipere,

ipsius qualitati

aut, si recipit,

contrariam,

non iam per

se est

aqua, sed pari iure aer dici potest, vel nihil aliud est nisi materia
utriusque elementi qualitatibus subiecta. Quodsi autem corpus illud

ab elementis diversum ponitur rebus subiectum

esse,

ex hoc pro-

pterea nullum aliud elementum oriri potest, quod, ut eius auctores

70

versus subtili ratiocinatione generaliter demonstrat, nullum

omnino esse posse corpus

loci

non

pariter

est,

dicens, id

unum

quod

sensile,

quam

hac demonstratione,

in

duo

sit

a nullo physi-

sit,

corum ignem poni aut terram, sed solum aut aquam

aut

corpus inter haec medium

Ex

huius

pbysicorum genera memorat

illa

quod infinitum

corpus,

infinitum; atque

exponere

accuratius

(to (.doov

et

aerem,

amcov)

).

hisce locis in praesentia haec sumimus, de aliis po-

stea dicturi: Aristoteles

rerum principium atque

innumero eorum, qui unum omnium

id quidem corporeum ponant, quod

omnibus rebus subiectum

easque ipsum ex sese generet,

sit

quosdam refert philosophos, qui illud unum principium corporeum non unum ex elementis esse velint, sed naturam
quandam ab elementis diversam haecque ipsa ex sese generantem. Hanc naturam comparat quidem maxime cum
materia,

sed simul

Namque

pluribus locis

curatius

etiam

stans

eam

corpus sensile

qui hanc naturam

eorum, qui

unum rerum

statuaut;

et

omnibus

haec

ut

duo

locis eos,

genera

dicat

principium atque id quidem cor-

Ad

ut ipso disputationis initio diximus.

hanc vero significandam naturam diversis

tum enim

distinguit.

unum omnium verum principium esse

cum iis, qui unum ex elementis, aquam

aut aerem aut ignem ponant,

poreum

ea

corpus et accorpus per se con-

aperte appellat

(oco^ia alo$)]Tov xai ycoqiOTov), et

velint, ita coniungit

ab

etiam accuratissime

simpliciter dicit

utitur vocabulis;
3

exegov ti tcov GToi%eicov

volunt, sua ipsius qualitate nulli

elementorum

2
),

vel

contrarium

qualitati

est et

hanc ob caussam non ex sua qualitate in qualitatem cuius-

quam

elementi transit, sed necessario omni qualitatum vicissitudine

caret.
1) Ibid.

tnotrjaev

205 a 25

oi>($

yrjv

Phys.

I,

xal

dtcc

tovt*

ovdslg to fV xal aneiQOV nvQ

twv (pvoiokoywv, akV

r\

vdayo

r)

aiQa,

rj

t6 fxiaov

UVT(OV. U
2)

p.

68 not.

3.

6.

189 b

5.

III, 5.

204b 29; Vid.

p.

64 not. 2 et

71
'

xa ocoiyela

tI naqo.

OToiyela* 2 ), tum accuratius

atque rursus fueza^u

vel

altero,

aitero

sive

(.teoov zi'

autem

tum

{.teoov

xi jiaqa

xa

f.iera^v

inter

subtilius

aerem et
aquam, quin-

inter

tum inter aerem et

tribus locis 3 ),

ignem,

allo

duo elementa, quod densius

sit,

coniunctim

vel

quiens 4 ),

tum uno loco ratione disiunctiva inter aquani

et aereni aut interaerem et ignem 5 ), denique uno loco
etiam inter

Iam

aquam

ignem 6 ).
quaerendum est, quem philosophorum

igitur

eum,

intellegat

stoteles

quidem quaestio

perdifficilis

Aristoteles sententiae

impedita

dissentire

modo

putatur.

primum

ac varia opus

stotele multi loci diligenter inter

aliqui

loci

unus

et

omnium gravissimus est, a semet ipse

Quamobrem, ut quaestio solvatur, si

minus iucunda quam necessaria.

tione,

in-

intuenti appa-

inter se dissentiunt,

multiplici

potest,

solvi

propterea

est,

auctorem aut omnino non

autem partim

etiam, Simplicius, qui

Quae

principium statuat.

et

dicat aut non ita indicat, ut statim

reat, interpretes

Ari-

naturam illam ab elementis

qui

unum omnium rerum

diversam

quod

et

se

erit

comparandi

qui prae ceteris graves

obscuriores,

disputa-

In ipso enim Arierunt

sunt,

et
ita

quaedam subtilitas grammaQuod autem ad interpretes attinet, non so-

interpretandi, ut etiam minuta

tica adhibeatur.

1)

not.

Phys.

III,

204 b 22; 32; 34;

5.

et 2; Gen. Corr. II,

2)

Gen. Corr.

3) Phys.

988*30;

vid.

329*8;

332* 20;

5.

187

4.

I,

p.

II,

1.

12;

63 not. 2;

vid. p.

vid.

Gen.

vid.

68

p.

not. 2 et p.

vid. p. 65 not.

61

p.

Corr.

66 not

l.

Metaph.
1;
328 b 34; vid.

not.

II,

1.

69

1.

I,

7.

p.

64

et

not. 3.
4)

p.

Phys.

III,

4.

70 not. 1; Metaph.

303 b 10 et 13; vid.

5)

Gen. Corr.

6) Phys.

I,

6.

p.
II,

203

8.

I,

16;

62 not. 3 et
5.

332 20;

189*1;

205 27;

5,

989* 14;

vid. p.

vid. p.
p.

vid.

63 not.

vid. p.

64 not.

p.

68 not.

62 not 2; Coel.
1.

66 not.
2.

1.

III, 5.

72

luni

omnia omnium testimonia adferenda

cum non omnes

et fontibus

verum etiam,
de eorum auctoritate

inter se consentiant,

disserendum

et

erit,

sunt,

forte

si

semet

aliquis

ipse dissentire videbitur, huius rursus singuli loci inter se

comparandi erunt

non potest dubium

phorum

partim etiam

et

A qua autem

interpretandi.

Quaerimus enim, quem philoso-

esse.

qui illam naturam

Aristoteles intellegi velit eum,

diversam rerum principium

ab elementis

grammatica

subtilitate

re disputatio debeat incipere,

Iam vero

dicat.

ad significandam illam naturam pluribus

Aristotelem

vidimus vocabulis; itaque primum

certe

uti

quaerendum

est,

utrum omnia haec vocabula unam eandemque rem an

versas res significent, utrum igitur ad

di-

eandem eiusdem an

ad diversas diversorum philosophorum doctrinas pertineant.

Ab hac

ordiundum

igitur quaestione

Cum

4.

est.

utrum

igitur quaeratur,

vocabula unam

illa

eandemque rem an diversas res significent, haec quaestio

Primum enim quaeritur, num illa vorursus bipartita est.
cabula

naturalibus suis significationibus ea inter se utan-

eandem rem

tur ratione, ut possint

revera Aristoteles eandem rem

rum quidem quaestionum

omnino adfirmanda
5

OToi%e7a

quam

et

Hteqov

sint,

nisi

enim

quaevis res

fisTa^v tl dvolv otol%6uov

ad

1)

modo

cum quavis

plura sunt

Metaph. X,

jo zavTOj 3i6

nav

3.

Tioog

'

est

to zteqov

hae res plane idem atque

aliquo

et

tl

bulum omnium generalissimum

Cum

Qua-

priore loco posuimus,

tcov oToi%euov

tl

se habent, ut generaliores notiones

%euov \

num

deinde,

est.

Etenim vocabula
7raQ(x tcc

ea,

significare,

significari voluerit.

iis

re

to TavTo

(TavTo

Est autem, ut

)-

tcov

tl

/.ai

quam

gtol-

contraria

comparata Hteqcv

unum

Voea-

specialiores.

eregov
c

et

ita inter

tl

est,

ev),

sed

brevissimis

1054 b 14: xai to [xh> aXXo ccvnxsi fusvws xcd

anav

rj

ravro

rj

AAo".

Et

v.

17:

t6 jukv
l

ovv Tqov
xal ov.

r)

TavTo dia tovto nav nQog nav XeySTai, baa Xiyerai iv

73
Aristotelis sententiam

versae
et

adumbremus, quadruplex

modo

eae enim res, quae aliquo

ratio;

aut

sunt,

numero

genere

et

di-

(atque idcirco etiam specie)

subiecto

sive

diversitatis

ideoque

plures

eodem versantes

aut in

),

ge-

nere specie solum et numero, aut eodem et genere et specie

numero solum, aut denique eodem subiecto utentes

utentes

ideoque numero eaedem notione solum diversae sunt. Haec

quarta diversitatis ratio

tent

intercedit

aqua

litates, veluti in

in

eadem

materia

namque

eiusdem

rei

qua-

inter liquiditatem et frigiditatem,

quae

ipsamque

inhaerentes

naturam subiectam
oculum

aquae formam

deinde in eadem

quae huic inhae-

et ea,

formam materiae
insitam ei vim videndi 2 ). Hinc
potest, qua ratione illa natura
materiam

rent, veluti inter rei alicuius

insitam, et inter

tres priores per se pa-

inter diversas

genere diversae sunt,

constituentes ipso
re inter ipsam

primum

et

iam quodammodo prospici

et

ab elementis diversa ab hisce dicatur esse diversa.

secunda

nam
illa

ab

tertia ratione

solum

specie

si

quinta

et

quaedam

esset

versans genere;

vero specie ab

et

iis

numero ab

ipsa

esset diversa,

iis

elementorum species

in

autem numero

quodsi

Etenim

non potest;

diversa esse

eodem atque
solum neque

diversa esset, ipsius et quattuor elemen-

iis

torum una eademque species sive forma esset ipsaque

reliqua
res

elementa

singulares.

ita inter

Itaque

ab

se

iis

non

quarta ratione potest diversa esse.

1)

quoniam,

Dixi
ut

et

nisi

patebit,

res

possunt

prima aut

aut

quarta ratione di-

Si

genere et numero' et rursus

deinceps

et

haberent ut eiusdem speciei

et specie

diversae

etnumero',
genere,

esse

quae sunt numero eaedem.

2)

Haec

fere sunt,

quae ab Aristotele Metaph. V, 9

ius loci.

190&

Quarti

diversitatis

sq.; 9. 192,a 3; VIII, 8.

320*> 12: 7.

320

6; 8.

326^

10 de

et

modis diversitatis disputantur, de quibus accuratius dicere non

est hu-

modi exempla inveniuntur Phys.

263*> 12; Gen. Corr.
6;

An. 111,427 2

I, 3.

sq.; 7.

319^ 2

431*

I,

7.

sq.; 5.

13, alia.

74

versa

materia

nihil est nisi

est,

pariter otnnium elemen-

torum qualitatibus contrariis subiecta,

stantia
ab

tota sua natura

ab elementis diversa

Utra diversitatis

separata.

iis

prima, est sub-

si

et

numero

intellegenda

ratio

sit,

fortasse e reliquis vocabulis cognosci poterit.

Iam

naqa

to

ipsum quoque

tl

7iaga

na-

sua significatione talem significat duarum rerum di-

turali

separatione quadam

versitatem, quae in
circo ea res dicitur
ita

sed

est f'tqov Tivog,

notio eius minus late patet. Etenim praepositio

diversa

est,

Ttaga.

ut ab

quae ab

tl\

ea aliquo

modo

proprie quidem praepositione 7iaqa

consistit; et id-

alia

quadam re
Iam
sit.

separata

ea significatur diver-

quae in locorum separatione cernitur, sed

sitas,

non solum id

mox

etiam, ut

quod ab

dicitur,

apparebit,

id,

alia

quadam

quod ab

naqa tl
verum

re loco,

alia re sua ipsius vi

ac notione separatum est hancque ob caussam, etiamsi ab

ea non est loco separata, tamen loco separari potest. Quare,
ut

vocabuli

una notione comprehendam,

significationem
c

eam generaliter sic definio: naqa tl* ea dicitur res,

quae ab alia re ita diversa est, ut ipsa per se eam
nec contineat nec ea contineatur; quae enim res ab
alia hoc modo diversa est, ab ea aut actu separata est

Quam

aut certe ab ea potest separari.

appareat

eam etiam

hibeatur, hoc loco

teris

esse,

significationem ut

qua ab Aristotele vocabulum ad-

pauca quaedam

sufficiunt,

quae prae

paullo post pluribus locis singulis firmabuntur.

loquendum

stoteles ipse locis, ubi accurate

1

ce-

perspicua sunt maximeque ipsam rem continent; quae

naoa

tl

vocabulo
e

physicis

ait,

zrjv

est,

ItaqueAri-

vocabulum

%ioqlotov

olq^v dei xai

TtQayiiaTa ...xai dvvao&aL

explicat,
ttjv

ahiav

elvaL %io

veluti

eivaL

in

qlo f.ievt]v auTtov. U1 )

Et Philoponus Aristotelis verba, to xa&olov non esse

to. yiaTcc

1)

jitiQog

Metaph.

\ ita explicat ut dicat,

III, 3.

999 a 17.

Meta-

naQa xa
c

naQa

to xa&olov esse qui-

75

dem ?tqov
tcov

neque vero %ioqlgtov av-

ctov v.axa fisQog,

quae

Luculentissime autem,

).

vocabuli significatio

gantem

hoc

quod ab

est,

neatur, separatum

album vel t6

I,

24. 85 b 18:

usqixwv (t6 xaftokov) xal soti

ovaa twv xaTa

AA'

Ttj

2.

1004 a

dnoqdasi) usv ovv

to

s*

an oqido si' dn ova ia

De

loci sententia,

est

ipsum

yd.Q

ferentia posita

r)

'IV

sive notio aiens.

'rj

quod ipsum per

Tum,

JnupoQa nQoosOTi

id

naQa

diaipoQa,

sibi velint

verba

quod ad

qua

to sv'

notio signi-

se est "sv tt\

toj svl

i)

cF.

loci sententiam

id ipsum, in
'

est.

quo

dif-

na^d to

ro slvai

quod notione

tur \ notionis negantis ab aienti differentia

quid

haec

'

n.'

to v dnorpaasi, 'naQa

namque hoc ipsum,

significatur;

iv dno(pdasC sive 'separatum esse ab eo,

est,

ItfrtV*.

quodnotione neganti negatur, id autem

id,

estadpositio ad
sit,

tC

id est, significat

'naQa

intellexit,

Primum in verbis 'rw svl

notionem aientem; unaquaeque enim

est, in

to iv dnoipdost'

sic definitur

dnoipaoig Ixsivov

r)

esse.

anoipdasC est

illud

gravissimum

vno-

vnoxsi /.isvoj

diaipoQa nQoosoTi,

r)

quam, opinor, hucusque nemo plane

unum,

'zo Iv

svl

T(p

'

videntur addenda

Deinde

(lege

/jsvtoi

autem notio negans),

rrj

ficat aliquid

oti

stsqh

wQia/usvrj,

ubi negatio distinguitur a priva-

13,

(Iv

per se patet esse

rw

ovaia xal t6 Xoyqr,

,,'svd-a

rj

to

Facile

stsqov

xal

si

naQa

est 2 ).

xatP avTtjV ixpsoTwaav,

/lisqixuv avrr)v

tione, ipsa negatio (intellegitur

ipvaig

/uia

twv /usqixmv u

slvai

Metaph. IV,

2)

est

ov /(OQiarrjv vnoTi&svTai

ixTog twv

STSQav

sivai fxsv

ovy STSQav

dXV ovv

/.iSQog,

ff-STSov) slvai xai

xig

conti-

non

utar,

quod

id,

ajto-

tfj

aienti

hoc exemplo

quod ab albo separatum

Philop. ad Anal. post.

1)

quod notione

eo,

Ibvymv significat

jiir}

rtaQa to iv

sit

veluti, ut

sit;

favKov, hoc est id,

tcHv

notionem ne-

ut

ita definit,

quod

significare dicat id,

cpa.G8i\

quod notionis ne-

inde apparet,

sit,

gantis ab aienti differentiam

mente

Aristotelis

in

aienti contine-

Denique videndum

nQoosOTiv'

quae res

etsi

ad

nostram quaestionem non necessario pertinet, tamen sine ea Aristotelis

locus

non potest

intellegi.

Aristotele

subtiliter

huic opposita

Iam

indicatur.

notio negans

'

Cognoscitur autem e comparatione

quarum

notionis negantis et privantis,

Sit

non

differentia

ex.

notio

gr.

videns

notio negans et privans eo consentiunt,

hoc ipso loco ab

'

aiens

et privans

quod utraque

videns \

caecum
significat

76

autem

patet,

quod notioue neganti

id,

quod continetur

aienti, et ita

aliquid, quidquid id est, in

eernatur,

IV,

101

6.

modo

si

b 19.

hoc modo patet.

quo visus absentia

cerni

sive a visu separatio

potest.

quaecunque

sunt,

duntur genera, quorum altero continentur

duo maxima

in

separatio

Iam vero

cernitur.

visus absentia sive a visu

in his alteris,

solum ea ratione

si

considerantur, quatenus continentur notione neganti, nihil

aiens ideoque

idcirco et

omnia

velut

sectaneum

lam

non

est,

ut

non

cogitet,

ratum

differentiam

mens notionem negantem

insit,

modo

Atque hinc

quae

in

coniunctam

aliquid

sed

tale cogitet,

quod sepa-

aienti sive

definiti

cuiusdam

et cogitatione

nec oratione significatur

aientis absentia.

sive

quo haec

in

quod

nisi

se-

negantis ab aienti

notionis

patet,

in

fulciri,

semper

siquidem ea

ab aienti

Aliter se habet in notione privanti

notio privans, velut 'caecum', ipsa quoque significat

aientis

subiecti, in

oratione

et

adiungi ad notionem aientem et hac sola quasi

nihil cogitatur

per se so-

si

id est in nostro exemplo,

separatione ab
esse,

cogitans,

quoddam subiectum,

non cum notione

absentia posita est,

quo

nihil esse; quam ob caussam vocabu-

cogitet definitum

a visu.

sit

et

videns ab Aristotele vocatur ovofia aooiOTov. Con-

notione aienti,

sit a

quod

fiant;

possunt esse praetcr illud alterum genus notione

notio cernatur, sed infinito

paratum

est,

quo unum aliquid ac definitum

nihil,

aienti definitum, et possunt

lum

divi-

quibus notio aiens,

ea, in

nostro exemplo utimur, facultas videndi, altero omnia re-

si

liqua, in quibus notio negans, id est,

sit

Metaph.

Cf.

ratione ab Aristotele differre dicantur,

Quavis notione aienti et neganti Aristotelis sen-

tentia et ipsa rei veritate,

id est,

eo,

posse separatum esse, ut loco

absentia et separatio

Qua autem

ab

continetur,

separatio
;

namque

quidem notionis

aientis absentiam sive ab ea separationem, sed simul continet

notionem definiti

cuiusdam

subiecti, ad quod solum

aientis absentia pertineat, velut notio caeci continet

Quare Aristoteles nostro

in quo solo cernatur.

6*k

gtqt]Gsi y.al vnoxei lisvy}

OTQr]Gig u ,

et

ano

coQiGfiiivov

Tivog

IV,

1011 b 19:

6.

anoipaoig; ovoia h.

1.

yivovg a

idem

est

ng

y.afP

OTSQrjoig

(Intellege:

GTiorjoig

atque notio aiens).

negantis et privantis differentia haec est

illa

oculi,

loco, (1004 a 15) ait

(fvoig yiverai,

oboi'ag

notionem

rjg

XiytTai

r\

anoifaot; lonv
u*e

Igtiv

ovotag

Itaque notionis

notionis negantis ab aienti

77

ab eo separatum

tamen

nec contineat

illo

illo

quidem,

suaque ipsius natura

namque

contineatur;
si

per se

si

ipsum per

haec generalis vocabuli significatio

igitur

id duplici

se

illo

sit,

per

notio negans praedicanda esset.

Primum enim

ratione posse adbiberi.

usu longe frequentissimo ab Aristotele

atque

idcirco

et

sit

sed

Utroque autem modo

de ipso notio aiens,

contineretur, de

se patet,

separatuni

per se

ut

est,

nec

illud

illud contineret,

Cum

illo

quoque separari 1 ).

diversum

ita

illo

non loco

ut

ita,

notione ab

tota sua

possit certe loco

ab

et

sit,

id

dicitur

quadem re numero sive

subiecto, id est quod ab alia quadam re ita diversum est,
Hac vocabuli significatione
ut ab ea loco separatum sit.
caussam moventem dicit esse oportere naQa Ta7iQayinaza
cov aQ%i} 2 ), et primam caussam moventem sive summam
naqa

quod ab

tl %TQov,

alia

quoniam negans notio non continet notionem

differentia,

quodam

defmito

Ut
c

definit

subiecto cernitur.

Aristoteles,

t6

ita

etiam Theophrastus

to lv cc7io(f>aat\ id

ttccocc

qua Parmenides omnia

ro

esse demonstraverit, sic proponit:

76 ovy. ov

{Ltrjdev,

ev o

zo bv. il

eodem loco referuntur, Eudemi

1) Si,

velut nivem,

ut

et

negantem

notionem

quod inde patet quod, ut Sim-

plicius refert (Phys. 25 a, ante m.) rationem,

unum

definiti

ad solam notionem aientem adiungitur, privans autem in

subiecti,

Similia

tccxqcc

sunt,

to ov ovx ov,

quae a Simplicio

Porphyrii verba.

rem exemplo ostendam, consideramus rem albam,

in hac

una re duo coniuncta sunt, materia subiecta

Iam vero haec materia, si per se sola spectatur,

quoniam sua ipsius natura non continet albedinem, est non
album
et ipsa albedo.

(fj.r]

Xevxov, ut materia in

TTccQcc

to levxov.

Verum

albi significatur,

universum

est

in nive materia,

^ar/

ov),

est

igitur aliquid

quae notione neganti non

ab albedine non loco quidem, sed tamen tota

sua notione separata est et hanc ob caussam loco quoque separari

Similiter albedo per se est

potest.

Tr\v vlr}v,

2)

quamquam
Metaph.

in nive

III, 3.

999

non

materia vel aliquid naQtt

non loco a materia separata

a 17.

Vid. supra p. 74 not.

1.

est.

78
1

mentem divinam
Platonis de

esse

quippe quas

ideis doctrinam,

significat, ut Platonis
5

Ta nqay[A.axa

vel

tentiam

ita refellit,

aliquid,

quod

sit

id

ficatione dicit,

coniunctum
nec %a

est,
c

tidrj

sententia

%d

esse velit na-

dicat

sYdr]

'

rtaoa xa Tcqay^axa

quod cum

illa

naoa ta xa#' exaoTa

?iaqa xag ovoiag

4
).

2
)

de

to ykvog non esse

esse

ita

naod

hac denique

signi-

opinione

ideis

arcte
1

naga tov yivovg

rursus ra 7id&rj

et

),

tidrj

Deinde eorum etiam utrum-

quorum alterum ab altero, licet

loco, tamen sua ipsius natura ita

dicitur 7ragd %6 Itsqov,

ab eo non separatum
diversum

nec ab eo

efficiat

genere

ipso

sit

ut nec contineat alterum nec eo contineatur,

est,

utque nec

ipsisque

efficiatur; id

Hac

1)

Phys. VIII,

tovto
2)

vocabuli

ticcq'

6.

Longum

est,

movente

ab eo manenti sepa-

significatione Aristoteles

259 a 3: aAA' ovdkv

xccotov, o

I.otiv

ahtov

evenit,

ita ut al-

et alia caussa

accedere atque idcirco etiam rursus

rari possit.

quod tum

principiis diversa sunt,

terum ad alterum extrinsecus solum

xcci

is

rtaod za aio&rjTa \ hancque eius senut za ildr] demonstret non posse esse

non esse

si

hac significatione

seorsum a rebus singularibus per se constantes,

turas

que

naq exaoTov*

rjtiov
rrjg

ean

utitur,

ti o 7i6Qt^/ei,

avve/ovg peTafiolrjg."

innumeros locos huc pertinentes singillatim

adferre; quare in paucis

maxime ipsam rem

continentibus acquies-

cam.

6;987i> 7; 27; 29;

990 b

Cf.

igiturMetaph.

995b 14;

2.

9.

6;

991*1;

111,1.

999 a 6 sq.; 4. 999 a 32 sq.; 6. 1002^ 22;

8sq.; 16. 1040b 26. Quorum locorum tres postremi

997* 34

VII, 14; 15. 1040 a

I,

sq.; 3.

maxime eam, de qua nunc agimus, vocabuli nccQct ti sigcum Metaph. VII, 14 et 15 Platonis
dicantur ovaiai ^cjqi arai, c. 16 promiscue dicuntur tum

propterea

nificationem patefaciunt, quod,

ideae

tujv y.atf ixaara tum naQcc ra xa& ixaaTa.

De hac quoque sententia sufficit hos paucos attulisse locos:
Metapb. VII, 13, maxime 1038& 34; 10. 1035b 27; An. II, 3. 414 b 21;

%(DQiaTai
3)

III, 8.

402 a
4) Cf.

200 b 32;

in

13.

prae

ceteris

Metaph. XIII,

universum Metaph. VII,

1.

2.

1077 b 4;

1028 a 18

sq.

Phys.

III,

1.

79
5

cum dicit to blov esse aliquid nagd to) (.woia *) et hominem non esse animal et bipes seorsum et tamquam ele5

menta sumpta, sed in eo oportere esse aliquid, quod sit

nagd Tavta\ ipsam hominis essentiam sive formam 2 ).
Quibus locis ne in errorem ducamur, reputandum est, Ari-

ipsam

stotelem non dicere,

naturam

totius

naqd to blov nqay^a

aliquid

(to blov)

sive ipsam

esse

rem totam,

et hominis formam esse aliquid naq avTov tov av$oton ov, verum in re tota ipsam totius naturam esse aliquid
naod Ta juooia per se sumpta, et in homine hominis
formam esse aliquid nagd to Kyov nai dinovv, elemen-

torum modo seorsum sumpta.

Idque rectissime

Nam-

dicit.

que ipsa tota re continetur etiam totius natura, partibus

seorsum sumptis non continetur, sed hisce aliunde

vero

ingignitur aut arte aut natura aut casu et hanc ob caussam

ab

manentibus rursus

ipsis

potest 3 );

separari

homine ipso continetur hominis forma,

partibus

per

y.cti

/UOQICt,

firi

OTl

Tt

1043b 10:

3.

l/.

tentia

Metaph. VIII,
tovtcov,

quam

noT8Qov tv
4)

locus,

mv

r)

toiiv

Arist.

ovvdeotg

r)

Phys.

I,

quo videri possit

quamquam

Tt]V

dvctda

/utor)
tcc

7.

av&Q(onog Ioti to

?}

ovota."

y.cti

Zotiv
r)

ovvdtotg

De

y.ct)

proponit
u

hisce

Cf. ibid. v.

r)

tota sen-

Hinc solvitur etiam

sq.

185 b 11

rj

fAthg"

32

illa

verbis:

34.

Est autem aliquis Aristotelis

ipsum hominem

dicere aliquid esse nctQct

per se ipse partes continet ab iisque non po-

test separari, et idcirco notione

Metaph. XIII,

2.

1045*30.

6.

Jji

oi> yctQ

1041 b 11

17.

ovM

nktito to fteQog xal to okov.

Metaph. VIII,

Tct /u^Qrj,

1043 b 7:

3.

Metaph. VII,

ef.

'7100/',

ooct nltito

to o kov nctQcc

tivai o nctQct TctvTct Iotiv, si tccv^ vXfj,

tl i)ti

ovte dk OTOiyeTov ovt 1 lz OTOiytiov, ctkV

/uii-ig

inest

CtlTlOV (tOV (V tiVttl)"

cpov xctl dinovv, alXct

3)

ti

non

iis

vocabuli signi-

yctQ,

Iotiv olov ocoQog to nctv, clXV hoTt

Metaph. VIII,

2)

).

1045 a 8: nctVTCov

6.

in

Eadem

generantis

Metaph. VIII,

1)

eyet

non continetur, sed

se solis

nisi effectu principii

pariterque

autem hominis

illis

1082 a 15

tfvotv Tiva

ait:
.

solum ab
n ht to

iis

ncog ivcisyeTcti

diversus
nccoa

tivctt
r)

yttQ

Tctg

est.

Namque

6vo fiovadag

fxs&z&i

^ctT^Qov

80

cum

ficatio cernitur,

sensuum perceptionibus

Aristoteles, de

agens, ipsum sensum contendit non in patiendo solum,

est,

quadam commutatione pulsu externo

in

sed

stere.

daveo&aL

propterea

),

eam a

sed ad

cum

utrum

Asvxbg

fj

Alexandro quidem recte

naoa

&CCTSQOV

to)

movendi
Eiw&oTa

ttjv cuo&rjoiv

Xsvxbv

nccoct

flctTS'QOV

xai

av ftQcon ov

y.ctl

dlCCif OQCC

De quo

COOnSQ 6

Tig,

ne

qui

loco,

ab

cum ad nostram quaestionem

quid sentiam. Itaque homo albus non
ea ratione, quatenus haec

ksvy.bv xctl av&Qionov,

ticcqcc

fa-

intellegitur,

levis sit, paucis indicabo

dicitur esse

id est

^uiov xal Sinovv.""

ccvxhQioTiog TiccQct

Tiagd

facultas sit

avftoconog
OTCCV

Tj

insita sit, vis

1

/ISTS^/Sl yCCQ TOVTCOV'

non

quae animo

to. eiQr]/neva

cootcsq

d-aTiQOV,

vis

non contineatur,

sit,

omnino diverso, ab anima accedat

ea,

quaedam animi

Xtyeo&ai xai

to alo-

quod ipsa sentiendi

scilicet,

quae corporis propria

principio

quaerit,

peculiaris

esse aliquid ipsum

rcaQa to ndo^eiv

cultate patiendi,

et

id

effecta consi-

in ipso coniuncta sunt,

seorsum per

quatenus

sed

se

sumuntur,

quatenus igitur album per se non necessario est homo, sed potest

quaedam

esse alia

dicitur

esse

ticcqcx

ex. gr. nix,

res,

necessario est albus,

et quatenus

sed potest alio colore

cjjov y.cd

dinovv ea ratione,

naturam constituunt sed quatenus seorsum per

non necessario

igitur animal per se

differentia uti,

et

bipes

quatenus haec ipsius

se

sumuntur, quatenus

est bipes sed potest alia

non necessario

est

est,

numerum binarium per

Itaque

aliquid

h.

1.

se

Aristoteles

ttccqcc tcc /J^Qfj^

Atque

ita

solum

quod Aristoteles demonstraturus

locus intellegitur, demonstrat id,

vccdccg.

etiam

sed potest

in animali,

etiam in alia re inesse, ex. gr. in sella et mensa.

si

homo per se non

homo non

Pariter

uti.

non
non

esse
dicit,

aliquid

ttccqcc

rag dvo

/uo-

ipsam quandam rem esse

quatenus haec in ipsa coniuncta sunt; ab hisce

enim notione solum diversa est; sed quatenus haec seorsum per
se sumuntur; a partibus autem ita sumptis etiam loco separata
est.

Ergo

h.

1.

ttccqcc

ti

ea significatione adhibetur,

quam priorem

posuimus.
1)

An.

nctoysiv

ti

II,
;

r)

12.

424 b 16:

ti

ovv oti to

to /usv oOfuaoScci xai

xhchv Ta%s'(og aiottrjTbg yCvSTai.

ccl

bofAccOxhca

7iccqo,

G ftccv so &cct, b d*

cctjQ

ib
na-

81

an unum ex hisce

tov vovv\

sit

ab

ipso principio diversa;

illis

hoc

),

utrum ipso

est,

sit quaedam animi facultas

et cum in disputatione de

sensu aut mente contineatur, an

non omnia aut semper ac necessario aut plerumque {cog Inl to nolv) fieri, sed /taga xavxa esse etiam,
quod fortuito fiat, quod, licet in eadem re atque illa priora
fortuito dicit,

evenire possit, a caussa toto genere diversa, a fortuna et

casu, repetit 2 ); et innumeris aliis locis.

Possunt autem

hae duae vocabuli

unam notionem simplicem

numeri maxime proprium

Etenim to naqa

reduci.

Cum enim

est.

ad

significationes

tl

numerus constet

quorum unumquodque unum a quovis

alio uno separatum est, unumquodque unum ad reliqua
singula sic se habet, ut sit rcaqa TavTa.
Quapropter Arie pluribus singulis,

postquam enumeravit quattuor rerum

stoteles,

caussam efficientem,

materiam, formam, privationem,

ita

TavT a

addit quinturu, ut dicat, eV* rcaQa

u
tov navxcov mvovv navTa

sensibus, demonstrat,
5

Tag nevTe

4
)

in

et

et

*)\

principia,

postquam
c

non posse esse

cog

his

to ttqco-

egit de quinque

heQav naQa

alo&tjoiv

universum post plurium singulorum

enumerationem completum numerum esse vel incompletum

ita solet significare,

eiQtjLisva dicat

1)

TSQOV

An.

SiQTj/HSVCt,
2)
tog

que

Tj

77

xai

ea,

y.ivovvTog

TTCtQU

S OT

Metaph. VI,

fiat),

non solum

si

432 a 18: nSQi tov

(/USQOg)

TOVTtOV SV

Inl to noXv

stv%s

Tl

non esse vel esse aliquid 7caQa

ut

Quare,

).

III, 9.

XSiOV

2.

(num

Tl

T Ct

S 1 10

Ct

tcx

quae singillatim

axsnTsov, no-

XsySOdctl

XCtl

T Ct

1027 15: n6rsoov ovdsv Iotiv

tovto ctdvvctzov

xcact avfA^s^r]x6g.

sotiv
u

ovt'

cisl

ov&'

quod non aut necessario aut plerum-

nihil est

Cf.

ti

ctQct

ib. v.

nctQct

25;

rctvTct to onoTSQ 1

Phys.

II,

5.

196 *> 13;

19; 197 a 19.

3)

4)

Metaph. XII, 4. 1070 b

An. III, 1. 424b 22.

5) Sic ex. gr.

An.

II,

3.

34.

414 b 21 enumeratis explicatisque

bus animae generibus ostendit, non esse

animam

'

nctQtt ritg

tri-

siQrjjLts'-

R2

per se constant, verum etiam ea, quae

numero diversa

rantur,

diversum

tl eTeQov,

quod ab eo numero

sit.

Haec exponenda
to

appellamus, in universum id di-

naQa

cere possumus esse

nume-

singillatim

erant,

%a oTOL%e7a,

Tzaqa.

quid intellegendum esset

ut,

Cum

certo iudicio cognosci posset.

enim paullo ante viderimus, principium illud quod ab Ariab elementis diversum, quatenus generaliter

stotele refertur

tantum ezsQov

materiam

in-

posse contrariis elementorum qualitatibus subiectam,

tellegi

et

oTOL%eltov diceretur, et

tl tcov

substantiam

rendum

numero ab elementis diversam, quae-

ipso

hae duae explicandi rationes quomodo se ha-

est,

beant ad vocabulum

to naQa

stione protinus apparet,

si

oToi%eia\

tcx

In qua quae-

principium ponatur

illud

esse

numero ab elementis diversa, hanc substantiam

esse aliquid naQa to. oToi%eia, atque ea quidem

substantia

per se

vocabuli

quam priorem posuimus.

significatione,

quaeritur,

num

etiam,

si

non substantia

Sed

intellegatur,

materia elementorum qualitatibus subiecta,

id

verum

dico autem

materiam per se quavis qualitate carentem, qualem Aristoteles informavit

dici possit

esse aliquid

Atqui hanc materiam non posse dici

%ela.

hoc vocabulum priore

%eia, si

qua id
alia re

to.

otol-

tci

otol-

significatione accipitur,

est.

est, ut

etiam a

illa

naQa
naQa

Sed num forte altera significatione potest,

quoque dicitur naQa tl eveQov, quod, licet ab hac
non subiecto separatum sit, tamen ita ab ea diver-

apertum

sum

nec contineat eam nec ea contineatur

manenti

teles to olov

ea separari possit,

dicit esse

essentiam aliquid naQa

vas*. Phys. III,

1.

201

1,

aliquid
tcc

1) Vid. p.

nccQa

79

tcc

to. /neQi]

OToi%eia sive

hominis

et

Ttjv vliyv

)?

Mi-

postquam quattuor motus genera enume-

ravit, ostendit,

naQa

et idcirco

qua ratione Aristo-

?()^a^j''

et not. 1 et 2.

non

esse aliud etiam

motus genus.

83

Ut enim, quemad-

nime vero, ut ego quidem existimo.

modum

antea docuimus 1 ),

quadam

in re

tota to olov

quidem aliquid nagd za

rd fiigrj sunt aliquid naQa to

sive ipsa totius natura est

pariterque

nec vero

hac re

in

^qtj sunt aliquid nao

tcc

quippe quo contineantur,

oXov,

avro to oXov Tcgay^a,

etiam

sic

fnegrj,

unoquoque

in

ele-

mento materia est quidem aliquid naQa tyjv (.ioQcpi}v vel

naQa %a ivavTia, quibus cum materia coniunctis ipsa elementa efficiuntur, nec vero est aliquid naQ* avxd Ta gtoiquod

%ia, propterea

eorum notione contineatur

non possit

eam

Ac

separari.

eam

loquitur, ut

et

dicat esse aliquid

dicat Tqov Tt tqItov,

quod

naQa

contrariis

universum formae

et privationi,

memini

quo eam

ullius loci,

GToi%ia,

Tct

ab elementis

ita
si

diversam,

omnino

iis

de materia
2

Tt)v /aoQcprjv
3

),

ut

),

ut

eam

rerum qualitatibus, in

subiectum

sit );

sed non

dicat aliquid 7iaQa to

forma compositum.

e materia et

ab elementis diversum
to naqd

manentibus

revera Aristoteles ita

ipso genere a forma diversam esse

dicat

ut ipsa

ipsis elementis ita continetur,

Itaque

illud

nQay^a

principium

solum ab Aristotele dici potuit

esse

putavit

substantiam nurnero

quae quidem substantia, tametsi

etiam elementorum materia esset, nihilo minus tamen per

se constaret aut certe constare posset ab elementis separata.

Hinc autem simul etiam

patet, to

naqd Ta GToi%ela

se ha-

bere ad to ^tsqov twv gtoi%uov ut notionem specialiorem

ad generaliorem.
Denique to

/iiTa^u

ad to naQa Ta GToi%ia,
ticat,

vel /tttoov Suoiv gtoi%iolv rursus

si

id substantiam

ita se habet, ut eius aliqua

species

quandam
sit.

signi-

Cum enim

hoc principium inter duo elementa medium ea ratione

1)

Vid.

1.

1.

2) Cf.

1.

3) Cf.

Metaph. V, 28. 1024*>

4)

Phys.

1.

I,

6.

12.

189 a 23; 27; 34

sq.

di-

84

catur medium, quod altero densius altero autem rarius

eius ab

elementis differentia in diverso densitatis et

acceptae

Quod enim hac

esse possunt modi.

plures

rari-

Huius autem differentiae generaliter

gradu ponitur.

tatis

sit,

tione ab elementis differt,

ra-

omnibus elementis potest

id et

densius et omnibus rarius et densitate ac raritate inter duo

elementa medium esse.

Iam vero quod ipsum per

harum rationum ab elementis

aliqua

sua qualitate sive forma

res

quaedam naqd zd
est aliqua

naod zd

et

ab

se

una

iis

ipsa

hanc ob caussam

est

oToiyeia, sive substantia seorsum ab

Itaque to

per se constans.

elementis

ydoLv

differt,

id

differt,

species

(-isxa^v

dvolv otol-

quod generaliore vocabulo

eius,

GToiyeia dicitur; atque inde simul patet, to Traod

Ta oToiyeia posse certe idem

intellegi atque to /.isTa^v dvolv

OToiyeioLv.

Itaque nunc iam apparet quod ostendere volebamus,

vocabula, to ztsqov tlov oTotyeuov, to Tragd Ta otol-

tria illa

eandem rem signieandem eiusdem philosophi doctrinam

ysla, to f.ieTa^v dvolv oToiyeioiv posse certe

posse igitur ad

ficare,

Sed de hoc ipso vocabulo to (.isTal-v dubitari

etiam potest, utrum unam eandemque rem significet an nomen

pertinere.

generis

sit

ad plures pertinens

quibus principium inter

iis locis,

morat, id

medium

aerem

ignem,

et

Namque Aristoteles
duo elementa medium meaquam et aerem, tum inter

species.

dicit tum inter

tum etiam inter aquam

unum locum exceperis

ita quidem,
e tribus his modis unum tantum indicet,
ut,

si

et

),

ignem, idque

unoquoque loco

quasi

is

solus

aliorum ne levissima quidem significatione addita.

autem medium
tura

differt

aquam

et

ab

est inter
eo,

1)

quod

ignem medium

per se quidem non

Gen. Corr.

loco infra agetur.

aquam
inter
est.

et

aerem, id ipsa sua na-

aerem

5.

332 20

et

ignem

Quare haec

unam eandemque rem

II,

(vid.

sit,

Quod

supra

tria

vel inter

vocabula

significare videntur

p.

66 not.

1),

de quo

S5

sed potius tres diversas species principii

elementa medii.

eandem rem

Sed tamen una

eam

significare,

illam ab clementis diversam

qua possint

est condicio,

dico, si forte

unum rerum

duo

inter

illius

qui naturam

is,

principium posuit,

hanc naturam ita informaverat, ut pari iure videretur inter

aquam
aquam
illa

et

aerem atque

et

ignem media

vocabula

inter

aerem

nihil sunt nisi

iguem vel etiam

et

Hoc enim

dici posse.

eiusdem

rei diversae interpre-

Atque hanc revera vocabulorum rationem

tationes.

inter

ponimus,

si

esse,

deinceps pluribus demonstrabitur.

Cum

5.

igitur

apertum videatur

esse,

illa

posse certe eandem rem significare, quaerendum

revera apud Aristotelem

eandem rem

positum

in eo

est,

num

Hoc autem
quorum potissi-

significent.

argumentis certissimis puto probari posse,

mum

vocabula
est,

quod saepe duobus

locis,

quos

demonstrari potest ad eandem rem pertinere, vocabula

ita inter

commutantur, ut ad significandam hanc ean-

se

dem rem

illa

loco

altero

hoc,

altero

illud

vocabulum ad-

hibeatur.

Primum

igitur Aristoteles

eius partis,

initio

positum

de

disputatione

in

infinito,

qua denlonstrat, nullum corpus, nec com-

nec simplex,

posse infinitum esse,

physicos, qui

quoddam simplex infinitum ponant, ita dividit, ut

alteros aquam aut aerem, alteros to Ttaoa. xd GToi%sla
ponere dicat *). Haud multo post, in demonstrationis illius
corpus

fine,

de

iisdem

physicis loquens

terram et ignem, sed solum aut

jiieoov

omnes

Phys.

69 not.
2)

III, 5.

nullum physicoruni
vel aerem, aut

Apertum

est,

to

utroque

quoddam
horam phy-

intellegi physicos, qui corpus

simplex ponant infinitum.

1)

aquam

avTcdv infinitum ponere 2 ).

loco pariter

p.

ait,

Iam vero cum

20O 2325;

32.

Vid.

locos p. 68

et 2.

Phys. ibid. 205*25. Vid. p. 70 not.

altera

1.

not. 3 et

86

pars utroque loco

sicorum

aut aerem, altera

OTot%eta, posteriore vero

atgog ponere
illi

to 7caQa

ut to tkxqu tcc
to (teoov vdazog xal

ut

ita,

dicatur, sequitur, ut hi to (teoov ponentes et

OTot%ela ponentes iidem

to.

to TcaQa

ut igitur

ita,

aquam

aut

ut

ita significetur,

autem priore loco

oTot%ela

to.

%at aeQog eandem rem

to (teoov vdaTog

et

significent.

intellegendi sint,

Utroque autem loco

aperte respicitur, quod ipso disputationis initio dictum est

physicos omnes, qui principium ponant infinitum,

nitati

aliam

unum ex

),

ipsi infi-

quandam naturam subicere, atque quidem aut

aquam autaerem, aut to (te-

elementis velut aut

Ta<~V TOVTLOV.

Deinde

initio

secundi de Gen. et Corr.

elementorum materia quaerit, hancque ab

ab

ubi

libri,

aliis dicit

de

unam,

unam elementorum madistinguit, ut alteros unum

plures esse statui, eos, qui

aliis

teriam esse velint,

rursus

ita

ex elementis, velut aerem aut ignem, alteros

TovTiov,

Te

Gtoi-La

ov xal %ioqiot 6v

Paullo autem post separatim eos

refellit,

ti [.leTal-v

ponere dicat 2 ).
qui

unam elemen-

torum materiam naturam quandam ponant 7ra Ta

etQ-rj-

tovt rjv de oco(.taTiY.))v xal %toQiOTi]v d ).

Qui hoc posteriore loco unam clementorum materiam ponere
naQa Ta OTot%eta\ certe in
dicuntur naturam quandam

(ieva (otoi %eta),

numero sunt eorum, quorum sententiae

dicantur;
illo

iam vero cum

priore loco

referri

illo

priore loco in-

non possint ad

eos,

ponere dicuntur, eosdem esse oportet atque eos, qui

Phys.

1)

III, 4.

203 a

16. Vid. p.

2) Aristoteles priore loco

*

68 not.

membra, quae posuimus,

catione apparet.

intellegi,

Vid. locos p. 64 not. 3;

Gen. Corr.

II,

1.

329 a

8.

aeri et igni

sed ab eo duo

illa di-

ex ipsa verborum collocf.

Gen. Corr.

4 et 20.
3)

illic

1.

non apertis quidem verbis

generalem elementorum notionem anteponit

visionis

qui

aerem aut ignem elementorum materiam

Vid. p. 65 not.

1.

II,

5.

332 a

87
c

de

v.ai nvQog* clictmtur ponere.

Cur
horum solum sententiam boc loco refellat,
vero, qui unum ex elementis ponant, onmino taceat,
cognoscitur. Cuni enim iam in eo sit, ut suam ipsius

fieza^v deQog

ci

autem
iis

facile

Aristoteles

cum autem

de materia sententiam proponat,

materiam esse

naturam diversam quidem ab elementis,

velit

neque vero ^nagd zd OToi%ela\

per se constantem, statim
tione sua de materia

qui to

doctrina

seorsum ab elementis

id est,

studet patefacere,

initio

qua

ra-

ab eorum opinione,

differat

naqd zd oToi%ela omnium rerum materiam ponant;

quae quidem
posita

ipse quoque

differentia, ut

quod

est,

quam

brevissimis dicam, in eo

Aristotelis materia

non

est

aliquid rcaQ

avxd xd oToi%ela, sed in ipsis elementis

est aliquid

Atque eam ipsam

TtaQa zt)v uoQq)i]v tcov ot oi%elcov.

ob caussam, ut haec differentia clare appareat, ad to

1

ca^v explicationem

xd

ocofid Te ov xai %coqlotov \

ad to

f.ie-

naod

oToi%ela

xai %coqiotov

ocof.iaTiv.6v

proprie enim hac adpositione non opus

notione eius, quod

sit

videtur adponere;

quoniam ipsa

est,

naQa xd 0T0L%eia

et (.iSTa^v

dvolv

iam continetur.

otol%lolv 7 notio corporis per se constantis

Itaque ex horum duorum locorum comparatione patet, t 6

naQa Ta OToi%ela idem

Quod

xai nvQog.
to naQa

si

Ta OToi%e7a

intellegi

cum
et

atque to fieTa^v

prioribus componimus, apparet,

idem

xai vdaTog et idem atque to

dici atque to fieTa^v dtQog

[.tTcci;v

dtQog

v.ai

inde non sequitur, ut etiam haec duo media

quoniam ad to naQa Ta

significent,

cabulum
eius

dum

generalius,

species.

De

se habere

hisce

deQog

igitur

GToi%e~ia y

possunt

ut

accuratius

nvQog ; sed

eandem rem
quod

est vo-

duae diversae
etiam

viden-

est.

postquam
suam de materia sententiam
ostendit, quod omniuni elementorum

Aristoteles eiusdem libri capite quinto, quo,

praecedentibus
exposuit,

materia

partibus

libri

generaliter
sit,

id nec

TtaQa TavTa (rd

unum ex ipsis elementis, nec allo

OT0L%elaY esse posse, continuo

tl

TO

88

7TCiQa

OToiyda* ratione disiunctiva explicat hisce

dsoog y.ai vdarog

dtQog y.al
7tvQog\ quod quidem medium altero elemento densius altero
autem subtilius sit. Quo loco cum to naQa tcl OToiyaW
verbis

olov f.ieoov tl

i]

explicetur duobus

membris

disiunctis, ipsius loci intellectus

omnino pendet ab ea quaestione, quae huius disiunctionis

autem intellegi triplici modo, prieorum philosophorum, qui to Ttaqd

GTor/ela omnium rerum materiam dicant, duas distinguat

vis ac ratio

mum
tcl

ita,

Potest

sit.

ut Aristoteles

partes, alteram eorum,

aquam

et

aerem

et

solum,

qui

illud

naturam quandam

inter

aerem, alteram eorum, qui naturam quandam inter

ignem mediam ponant; deinde ita, ut generaliter

quot modis t6 naod Ta oToi%ia cogitari possit,

significet, historiae ratione

unius solum philosophi,

non habita; denique

qui

to naQa

ita,

ut,

doctrina cogitans, duas eas indicet rationes, qnibus to

Ta GToiyua ab

illo

positum explicari possit

Cum

).

haec triplex esse possit disiunctionis sententia,

secundam posuimus, omnium minime probabilis

quod Aristoteles

ea,

est,

quam

propterea

de una materia opiniones

omnino autem eam accipi non posse apparebit,

sit,

naQa
igitur

toto loco id agit, ut ipsorum philosophorum,

qui ante ipsum fuerint,

accipienda

de

Ta GToiy&a ponat,

ostenderimus.

refellat;
si,

quae

Sed reliquarum duarum utra

tandem intellegenda est? Posterior vero, ea, quam ultimo

loco posuimus; id quod nunc iam probandum est.
Incipiendum videtur esse ab explicandis duobus vocabulis,

quae ad intellegendam

loci

sententiam gravissima
c

primumque videndum, in verbis,

TavTa, oiov (.itoov tl dtQog xai vdaTog
sunt,

ov$ allo

jj

tl

naQa

dtQog xai 7ivQog\

1) Haec loci sententia apparet, si eum sic vertimus: Nec una

omnium elementorum materia esse potest to nctQcc tu oro/^fm, velut
medium aliquid inter duo elementa, sive id inter aquam et aerem,
sive inter aerem et ignem medium est.

89
c

particula

olov

potest duplex

quam

significationem habeat

Nam primum

esse.

haec enim

particula

atque

oiov,

usu quidem longe frequentissimo, adhibetur in adferendis

exemplis, eo

notionis alicuius
ponitur,

exempla

illius

ficatione Latini adhibent

velut' vel

qua

significatione respondet Latino

ut

consilio,

ad
ea,

explicationem

notionis

illius

signi-

explicationibu

notionem aliquam addendis adbibetur, eo

quibus anteponitur, significet

qua

exempli gratia\ Deinde

vero saepius etiam ab Aristotele in

esse

quibus ante-

consilio, ut ea,

notionis significet esse;

id est

'

vel

sci-

Iam prior illa particulae significatio ad

nostrum locum parum accommodata est namque vix fieri potest, ut Aristoteles medium inter aquam etaerem et medium
inter aerem et ignem eius naturae, quam dicit zl 7caoa ra gtolyeia, voluerit exempla esse, quoniam, si unum locum exceperis, quo medium interaquam et ignem meniorat 2 ), ubicunque illud xo naqa xa. oxoiyela explicat, id aut medium dicit
inter aquam et aerem aut inter aerem et ignem, ita ut praeter
haec duo media nullam aliam, quae naoa ra oxoi%eia esset,
naturam videatur cognovisse. Ea solum condicione haec
duo media possint exempla esse, si Aristotelem ponamus
l

licet sive videlicet'

).

de formis cogitare, quas to rcaoa ra ozor/ela ipsa generali

sua notione habere

storia habeat;

ita

non quas

philosophiae

tii-

enim generaliter accepti plures esse

for-

possit,

mas, ipsi supra ostendimus

1)

Cf.

Waitz ad

Aristot.

sed hanc sententiam

);

Organon,

hunc vocabuli apud Aristotelem usum

ostendit, quibus

locus, de

is

Xtttov, oiov vdooQ

sed sunt

omnia,

rj

asQct'

quae

b 18, qui primus,

vidit

et

quo agimus, addendus

fieatione olov adhibetur Phys.

sicos dicit infinitati subicere

in

III,

4.

teqccv

3) P. 84.

I,

6.

exemplis

Eadem

signi-

203 a 16 ubi Aristoteles phy-

nvk

(fvaiv tujv Isyo/uivtov otqi-

haec enim duo elementa non exempla sunt,

physicis

ponuntur

infinita,

205*27.
2) Phys.

quod soiam,

indubiis
est.

modo

189 a 35.

Vide supra

p.

64 not.

2.

ut

patet

ex

90

diximus ab hoc loco alienam esse.

Itaque olov posteriore

qua explicandi vim habet, intellegendum est,

ergoque verborum sententia haec est
neque etiam aliquid
significatione,

Ta ozoi%sia

jiaQo.

quaedam media' sive

una omnium ma-

natura

id est,

natura videlicet quaedam media

Cum autem

teria esse potest\

particula disiunctiva

duo dicantur media, quae

coniuncta sunt, etiam haec particula

//

primum

dnpliciter intellegi potest,

ut

ita

duo

media

illa

opponat, quemadmodum Ladeinde ita, ut ea disiungat et ad illud zo

tinum 'aut
uaoa za ozoi%ia in aequo ponat, talia esse significans, quorum utrumque per illius naturam pari iure adplane disiungat et inter se
1

mitti possit,

quemadmodum Latinum

sive\

Si priore ra-

tione accipitur, zo 7iaga za oxoi%ia in duas dividitur species

omnino diversas;

posteriore ratione, ipsum to 7cagd zd

si

ozot%ua numero unum solum ponitur

et

duo

media

illa

eae dicuntur duae rationes sive formae, quibus unius

illius

natura pari iure explicari possit; ac tum tota loci sententia

haec

est:

nec etiam aliquid TtaQa xd cioi%eia, natura vi-

delicet quaedam media sive inter aquam

inter

aerem

ratio accipienda

sit,

quamquam

potest;

quod

Aristoteli, si

cessario, certe

et

aerem sive

ignem, una rerum materia potest esse\ Utra

et

ex

non certo cognosci

solis loci verbis

posterior iam ea re magis commendatur,

priorem

tamen

et

intellegi

voluisset, etsi

ad sententiam

accommodatius particula

/;

et

ponenda

bis

non ne-

ad sermonis usum
fuisset.

Sed acce-

dunt alia argumenta, quibus, posteriorem rationem solam

veram

esse, certo demonstratur.

Aristoteles toto loco, cuius

rior pars est, id agit,

ut,

is,

de quo agimus, poste-

postquam suam de una omnium

rerum materia sententiam exposuit, aliorum philosophorum

sententias,

qui

prorsus refellat,

phorum

pariter

unam

atque

easdeni

sententias, quas

recensuit et

in

ipso

duo genera

rerum

materiam

ponant,

quidem aliorum philoso-

disputationis initio

distribuit.

Ac

priore

breviter

quidem

91

loci

parte

eorum opiniones

omnium rerum materiam

unum ex

refutat, qui

esse

quos

velint,

genus eorum, qui unam materiam ponerent;

initio prius dixit

ea autem parte, de qua agimus, eos

quod quidem (vidimus enim,

vim habere)

sit

genus

Ttai

Gzoi%t~ia

hoc alterum genus eos

que

yiai

illos,

iuitio

concludendum

ait,

7ivQog

qui initio

dicat, qui to (.teta^v

quod

aeQog xai nvQog

/LtTav

t<)

modo

uno

et paullo

Neque enim

sed

ad duo

illa

si

Ea autem

duo

si

illa

to TtaQa

media

et altero definiri possit.

illos lo-

inducerc sententias, quae

indicatae sint.

diversae species sunt,

et

za

fiioov tl atQog xal rdaiog

sit

dicione possunt iidem intellegi,

est et

7iaQo.

eos, qui nostro loco

est,

Aristotelem nostro loco, quo aperte

est,

locis nullo

solum

alterum

dicuntur pouere, eosdem intellegi, at-

cos praecedentes respicit, novas

illis

mai

Aristoteles dispu-

post to naQo. Ta oToiy^a ponere dicti sunt.

probabilc

atQog

rj

quos paullo post simpliciter to

illos,

ponere

atQog

naQa

ncgog ponant, hos auteni eosdem esse ostende-

tI TiaQa to. OTor/tla,

]]

quos

sunt,

ii

zi

olov explicandi

vdaxog

xai

Iam vero cum

priori opposuit.

rimus atque
c

atQog

tl

ponant; atque hi certe

illi

tationis initio

atgog

/doov

qui

refellit,

xa oioiyda,

TivQog,

elementis

disputationis

sic

soluni con-

media non duae

%a oroiyela

se habet,

unum

ut pari iure

Sed quod non probabile

esse diximus, Aristotelem nostro loco novas inducere sententias prioribus

illis

locis

adhibendum

ad Aristotelem

caute

semper e

totius

rei

nondum memoratas,
est,

rursus locis alia

etiam dictum

sit.

quippe

cognitione loquatur,

quod ad rem illustrandam videatur

dicat,

tamquam cognita

id

id

non
qui,

nisi

cum

quoque loco

satis esse, et aliis

adferat, de quibus nihil

Quare ad aliud etiam argumentum per-

gimus.
Posteriore

duorum

illorum locorum, qui nostrum locum

praecedunt, Aristoteles erroris coarguit eos, qui

materiam aliquid naQa

tcc

unam rerum

oToiytia atque id quidem oto-

{.taTixov xai ytoQioTov, vel ut

deinceps

dicitur, oco/ia alod-i]-

92

rov esse

quoddam corpus omnino esse

ro aitetQov rovro
quia hoc infinitum

velint, dicens,

non posse,

tale

quod a quibusdam ponatur principium, alteramutram habere

qualitatum

oporteat

menta

aiof.iariY.ov

artetQov

autem

v.ai

ytoQiarov

rovro\

loco,

contrariarum,

Hic igitur ro

definiantur.

ut hoc simpliciter loco illius ponatur.

unam rerum materiam

quod

dvolv aroiyeioiv

illa

cuiusmodi quidam

Hoc
mediis modo

igitur loco

/;

asQog

hoc

ipsum

ita ut

est,

cor-

ro aneiQov xai ro neQieyov* esse

ro

naQa ra oroiyela duobus illis

quod sit /novovf.ievov
c

disiunctivo explicatum,

philosophos, qui

simpliciter

cipium ponant atque

loci sententiam,

ita

ad aliquos

refert

quidem ad hos

non possit

solos, ut

Iam

si

utrius-

quatenus ad nostram quaestionem per-

verbis brevissimis

teles contendit:

ro aneiQov xai to neQieyov* rerum prin-

videri praeter hosce alios etiam intellegere.

quod

qui

qualitatum contra-

elementa utantur,

sive corpus per se constans,

tinet,

ro

Eo

propria sua qualitate utens ac seorsum per se con-

velint.

que

sive id f.ieaov

(.wvovo&ai*\

separari ab utraque

se

riarum, quibus ipsa

stans,

naQa ra aroiyela

ele-

arotyeia,

deQog xai vdarog

non posse

oinniuo

non posse per

refellit,

naQa ra

aliquid

statuant
fteaov

sit

xai nvgog, ostendens, id ro

sit

dicitur atque

de quo agimus, eorum sententiam

tale videlicet,

pus

idem

ita

sit,

quibus ipsa

rd orotyeia, quod

tkxqcc

significamus,

esse quosdam,

ro

qui

otofiariTtov

xal

ytoQtarov

materiam dicant;

tale

enim esse

esse
c

priore

loco Aristo-

naQa ra oToiyela,
velint, unam rerum

ro mieiQov rovro\ quod

a quibusdam principium ponatur; altero loco: esse quosdam,

qui to 7taQa ra aroiyeta, quod quidem
xai vdarog ^ deQog xai TtvQog^
sive corpus

per se constans,

tuant; tale enim esse

quod

sit

fieoov ri deQog

velint esse (.lovovftevov

unam rerum materiam

sta-

quod
ro TtaQa ra

ro anetQov xai ro 7teQteyov\

a quibusdam ponatur principium.

Num

igitur

orotyeta simpliciter dictum et ro TtaQtx rd arotyeta disiunctivo

illo

modo explicatum eandem rem

sigoificant et

ad eosdem

93

referuntur philosophos ?

namque vocabula

insigni;

finitur

Primum utrumque

ambobus

neris nota, talis

de1

GcotiaTr/.6v xcti %coqigt6v

ii.ovoviivov\ At, dices,

hoc

quaedam

ge-

commune

potest

eodem

certe

prorsus idem significant atque

insigne

esse quasi

autem notae communitate non impediuntur,

quominus ipsa peculiari sua natura omnino differant. Sane

quidem; sed ad eosdem etiam referuntur philosophos. Namque priore loco Aristoteles to naqa zd oToi%ua, quod
ocof.iaTiv.6v y.al %coqigtov,
c

simpliciter

eorum esse

to aneiQov tovto* principium ponant; atque,

dicit,

inde patet,
5

eum vocabulo 01 to arceiQov tovto ty]v

ita uti, ut nominis proprii vim habeat.
vocabulo

uti

non

potuit,

de

nisi

ipsum insigne, ipsa proprietas

in

aQyjiv

XtyovTsg

Ita

autem hoc

quorum

philosophis,

iis

sit

qui

eo posita esset, quod to

aneiQov omnium rerum principium ponerent, sive

soli sive

Id vero non nisi in

Anaximandrum

cadere, postea singillatim demonstrabimus.

Altero loco to

primi ita statuerant.

naQa

tcl

OToi%s7a

modo

disiunctivo explicatum ad

illo

quos refert philosophos, qui

principium ponant
atque

simpliciter o\ to (xjteiqov tolto

XtyovTeg dicti sunt.

t?]v aQ%i]v
c

j,

to cctceiqov xai t6 7iQit%ov*

hique certe ab eo intelleguntur iidem

qui priore loco

illi,

bulum

to ntQityov

enim additum voca-

Licet

quandam ab

illis

differentiam signifi-

quam

care possit, atque quidem orationis magis

namque
infinita,

infinitum, si praeter

ipsum

haec non potest non amplecti

ipsius Aristotelis loco,

alia

quoque sunt non

tamen ex aliquo

to TieQieyeiv'

vocabulum, quo maxime ipse Anaximander

definiverit 2 ).

naturam

1)

Hos aliquos

doctrinae,

quo accuratissime Anaximandri

sententiam exponit,

infinito

ali-

de

apparet esse

vim ac

infiniti

Kevera aatem hoc altero quoquc

intellegi

omnes

ro anetQov

qui

eos,

xal

to

TitQifyov principium ponant, alio loco ostendetur.

2) Phys. III, 4.
(XTTCtVTK

Xttl

203 b 11:

71UVTU ZVjltOVKV

avTr]

XCU TOVTO

aQ/rj doxei)
tiVCtl

70 &lOV

nSQii%siv
'

CC0(tVttTOV

94

loco nullum

nisi

Anaximandrum

inferius

pariter

intellegi,

demonstrabimus. Quodsi autem, qui priore loco to aTteigov

to artiQov xai to nQilypv po-

simpliciter et nostro loco

nere dicuntur, iidem sunt, sequitur, ut to naQa

simpliciter dictum,
tcc

modo

OTOiy^ta

quod priore loco ad

disiunctivo explicatum,

illo

eandem rem

loco ad hos refertur,

eandem rem

significant, sequitur, ut

to 7taQa

tcc

non intellegantur duae

duo

illa

to naQcc

quod nostro

Quodsi autem

significent.

nostro loco

OToiyeia

tc\

et

illos,

media, quibus

oToiysia explicatur, ab Aristotele

species, sed

duae unius eiusdemque

quarum utraque

principii interpretationes,

pari iure adhi-

beri possit.

Sed una etiam

restat dubitatio; fortasse

enim aliquis

naQa %a oToiyzla disiunctivo illo

modo explicatum tamquam aliquid unum ad eos referri,
to

negabit, nostro loco

qui to aneiQov xai to 7Cqu/ov ponant, ita fere disputans:

postquam t6 7caQa

Aristotelem,
fittoov ti

atQog

tantum medium

xai vdazog

tj

aerem

et

inter

hoc medium non posse esse

vero

medium

inter

to cl7Ciqov xai to
posse,

duo

intellegi.

illa

aquam

At haec

ignem

loci

potest.

gtoi%m explicaverit

refellere,

(.iovov f.ivov ,

et

aerem,

7CQityov ponant;

media ab

eius ratione non

tc\

atQog xai 7tvq6q,

Aristotele

hocque solum, nec

ad eos

referre,

atque inde

duas

diversas

explicatio consociari

Primum enim,

totam orationis formam tam

separatim

ostendentem,

species

universa

accurate

cum

quorundam

ver-

si

singulorum

cum

qui

concludi

borum relationem perpendimus, locus vix aliter

ita, ut una demonstratione simul et utrumque
medium et to TcaQa tcc oior/ia his mediis explicatum tamquam una eademque res refellatur utque simul et utrumque medium et to naQa tcc oTot%ia his mediis explicatum
intellegi

potest nisi

yaQ

y.cti

et 31.

KVwXefrQov,

tag

(prjaU' 6

^kva&pccvdoog

."

Vide supra

p.

30

05

tamquam una eademque

ad

res

illos

unos philosophos

re-

feratur; id quod antea in ipsius loci interpretatione singilDeinde, si istam sententiam veram
latim ostendimus *)

quaedam

esse ponimus, talis

omnino non possit

admitti.

hoc praesertim

enim

lllud

primum

ut Aristoteles

quitur,

attribuenda est co-

Aristoteli

gitandi et dicendi neglegentia, quae,

qui

eos,

si

loco,

ponimus,

aliquid

se-

naga

to.

OToixela principium ponant, in duas partes dividat, alteram

medium inter aquam et aerem, alteram

medium inter aerem et ignem ponant, tumque

eorum, qui illud

eorum, qui

hos posteriores quidem ad certos quosdam philosophos ipsa

historia notos

referat,

autem

priores

in

praetermittat, ita ut incertum relinquatur,

hac re omnino

non solum, quos

verum etiam, num omnino aliquos intellegat. At

est, Aristotelem non eos etiam, qui me-

intellegat,

prorsus incredibile

dium

inter

aquam

relaturum fuisse,

aerem

aerem ponerent, ad certos philosophos

si tales

quosdam, ab

ignem ponerent,

et

credibile

et

qui

medium

inter

atque

in-

quidem cum propterea, quod haec omissio valde

vitiosa esset nec hoc loco,

indicantur,
posset,

iis,

diversos cognovisset,

ulla

quo

tum propterea, quod

agit, ut eas,

alterius

caussa idonea,

refellat.

priore coniungimus,

Ergo,

propositae

aliis
si

ipsum

sint,

de

hanc rationem cum

videtur apertum esse, Aristotelem hoc

loco

non separatim medium solum

eos

referre,

qui

explicari

Aristoteles toto loco id

quae ante ipsum ab

materia sententias

medii autores aperte

veluti oblivione,

to anetgov

inter

aerem

xai to neottyov

et

ignem ad

ponant,

ab

medium inter aquam et

aerem statuant, sed simul et utrumque medium et ipsum
to naoa to. OTOL%ela hisce mediis explicatum tamquam unam
eandemque rem ad eosdem illos philosophos referre; id
autem ea solum condicione potuit facere, si to naga tcc
OToixeia unum solum putavit et duo illa media non duas
his

autem

1)

alios

P. 66 not.

distinguere,

1.

qui

96

sed

eius species,

duas,

quae pari iure admitti possent,

eius interpretationes intellexit.

ltaque, ut sententiam brevibus complectamur, Aristoteles

hoc loco

ttccqcc

%a

unum

ozoi%ia',

solum

naturam quandam dicat

ita

quidem mediam,
aerem

et inter

et

inter

per

illius principii

ignem possit media

potuerit

idemque principium pariter

dium

dicere posset, id,

explicatur, si eum,
posuerit,
esset,

ita

dici

qui

ut

to

fieri,

inter

duo

vel

disiunctivo
sint,

quarum utraque
Quodsi

possit.

unum

ut Aristoteles

duo bina elementa me-

iam antea significavimus,

Ttaoa

illa

explicat,

tcl

satis

principium

GToi%eict

ponimus informavisse, ut

certum quidem
ut

aquam

et

caussas quasdam

et inter

aerem

et

pari

iure

inter

et

ignem medium

Ergo ex hoc loco apparet,

to nctQct

to.

quae

dici posset;

caussae quae fuerint, postea accuratius quaerendum

stotele

aerem

et

ab eo aliquid inter duo elementa medium poni,

vero ob

aerem

id

modo

naturam pariter admitti

qui

ut

aquam

ut pari iure et inter

duae interpretationes

autem quaerimus,

sit

duo elementa mediam, atque

media, quibus illud principium

ita intellegit, ut

quod

ita definit,

principium,

dicit

hocque unum principium

GToi%ela

non separatini solum tum medium

inter

erit

).

ab Ari-

aquam

et

utrumque
dici, haec igitur quoque media apud eum eandem
rem significare et ad eandem pertinere doctrinam.
aerem, tum inter aerem

et

ignem, sed simul

Operae autem videtur pretium

quoque,

cuius

commcntarium

Corruptione tum
posui,

demum

sententia iam

dem de

in

loci sententia

esse

1) Vid.

de Generatione

legi, cum
dudum persuasum

erat, re certe

opinionem sequi, ut ex verbis

explicatione hausisse

infra cap. 25.

et

mihi de ea, quam pro-

adscriptis patet, atque ita quidem, ut

ipsius loci

monere Philoponum

libros

eam non

in

ean-

nota

videatur ex

sed potius aliunde tradi-

97

tam

suscepisse

sisse

Eodem modo Alexander

*).

videtur

sen-

2
).

His disputatis quamvis res satis videatur demonstrata

ne ulla incertitudo relinquatur,

esse, tamen,

que quattuor

locos,

reliquos quo-

quorum duobus unum, duobus alterum

illorum vocabulorum adhibetur, considerabimus. Itaque Ari-

primo Metaphysicorum

stoteles in

comparat, quosdam esse

statuant

pri-

quattuor suis principiis

qui nullurn aliud principium

ait,

naturam rebus subiectam,

nisi

quo

eo loco,

libro,

cum

orum pbilosophorum opiniones

qui aut

eos,

aquam aut aerem aut ignem aut naturam quandam igne

densiorem aere autem subtiliorem primum elementum
ponant 3 ).

Loco autera

illura brevi intervallo sequenti,

quo

priorum illorum philosophorum de principiis opiniones exi-

1) Philop.

vid.

supra

yuct v/i&to
y.ul
rj

5.

Comment. Gen. Corr.

p. 64, 3):
T(iov

hoc modo positae

alio loco

nvQog

r)

1):

v7ioT8&8[ivr}V auiuct

ctEQog xul llJfaoj,

videantur

ti

rjv r}key'e

nvoog

r)

particulae

P. 53,

explicabitur).

tqtttui

328 ^ 33

(in II, 1.

ttuqu tu tzgguqu gtoi-

(quid significare

332 a 20; vid. supra p. 66,

i[iuvSqov do'av

med.

ti

to {istuZv yrjg

ovicav aQ/r]V

vdctTog xal cttQog

et xal

p. 46, a.

'Ava^ifiavtfQos dk akko

fin.

tvruv&a 7tq6q Tqv tov

[jiecsov

v(f8crTog,

(in

^Avct-

ctsQog xal

u
fikv v.cu ttq<jjtov
(329 a 8 in-

tellegitur).
2)

illam

Alexander in Comment. Metaph.

mediam

iUTa%v tpvotv

(rhv

raliter dictam)

ad Anaximandrum

doctrinam memorare in
post, p. 45, 20,
et inter
3)

aerem

eos

libris

refert,

7.

988 a 28

addit,

Aristotelem hanc

non multo autem

ait et inter

aerem

et

ignem

dici.

et 32;

vide supra p. 63,2 et 64,

1.

veterum philosophorum de materia opiniones recensens

quoque memorat, qui aut unum

illam

naturam mediam gene-

de Generatione;

aquam mediam
I,

2 Bon., ubi naturam

p. 34,

id est,

hanc naturam mediam

et

Metaph.

Aristoteles

inter

aerem

et

e tribus elementis aut

naturam

ignem mediam primum elementum ponant,

addit, hosce praeter naturam rebus subiectam nullum aliud principium cognovisse. Inde sequitur ea loci sen-

tumque
tentia,

quam

in ipsa disputatione proposuimus.

98

primum

stiuiat,

qui omnia (rb tt&v) eo statuant

refellit eos,

unum esse, quod omnibus rebus eandem quandam naturam,

camque quidem corpoream, subiectam esse dicant, quae per
se sola, nullo alio caussarum genere accedente,

ex sese gignat, bosque deinceps eos esse

unum ex

illis

tribus elementis aut

omnes

dicit,

densioremaqua autem subtiliorem

principium ponant

Hos

eos, qui priore loco

naturam rebus subiectam unum

principium ponere

comparamus,

dicuntur, et eos,

omnia eo dicuntur unum

aut

naturam quandam aere

rebus subiectum 1 ).

locos si

qui

res

earum

qui posteriore loco

quod

statuere,

facile patet,

omnibus

rebus

eadem quaedam natura subiecta sit, quae per se sola

omnia ex sese gignat, omnino eosdem esse; namque
et

eodem

definiuntur

prior respicitur.

eorum easdem esse

divisionis

insigni

aperte

et

oportet,

principium

si

quidem

pium, species numerantur

ii,

in

Iam

adhibetur.

eorum, qui naturam rebus subiectam

qui aut

ignem aut quiddani inter aerem et

sit;

altero

loco

autem loco eorum,

utrisque idcm

vero

loco

priore

unum ponant princiaquam aut aerem aut

ignem medium po-

nant, baecque enumeratio ita proponitur,

tanda

posteriore

Quodsi autem iidem sunt, etiam species

qui

ut completa

pu-

eandem quandain

naturam corpoream omnibus subiectam per se solam dicant

omnia ex sese gignere,

tres priorcs species pariter dicuntur

unum e tribns illis elementis, quarta autem ii, qui

quiddam interaerem et aquam medium ponant, atque
ii,

qui

haec quoque enumeratio

cum utroque
dicantur,

cumque inde

pateat,

sionis principium adhiberi,

esse oportebit; ergo

priore

1)

loco

videtur

completa

Metaph.

I,

8.

inter

988 b 22

loco

eacdem

idem

divi-

quartam etiam specicm eandem

putandum

medium

utroque

Quarc

esse.

loco tres illorum philosophorum species

et

est,

ab Aristotele

aerem

et

ignem

989 a 12; vid. supra

eos, qui
et

eos,

p. 62, 1

et 2.

99

medium

qui posteriore loco

nere dicuntur, eosdem

eosdem

inter aerem et

Aut

intellegi.

si

aquam

po-

non concesseris

enumerationem illam neu-

intellegi, statim sequetur,

Namque si diversi sunt, certe

inter
aerem
et aquam ponunt, pars sunt
medium
qui
ii,
et
eorum, qui naturam rebus subiectam unum principium statuunt, et ii, qui medium inter aerem et ignem ponunt,
pars eorum, qui unam quandam naturam corpoream omnitro loco

completam

esse.

bus subiectam dicunt per

rare,

solam omnia ex sese gene-

se

eam ipsam ob caussam, quod

posterioribus,

hi

eos ponimus diversos

et in priore illa

et

esse,

altera

in

teram, idque in locis

ab Aristotele

numerantur.

consectaneum

maxime

est, ut

enumeratione

in posteriore

ciem omiserit, atque

illi

prioribus

in illis

quidem hanc,
vicinis

et

si

Aristoteles

unam

spe-

in altera al-

de eodem philo-

Tantam autem

sophorum genere agentibus.

in his

Ergo,

cogitandi

et

dicendi neglegentiam non facile quisquam Aristoteli tribuerit.

Ergo sumendum

aerem

ignem

et

tellegere

est,

inde

et

medium inter
aquam eandem rem in-

Aristotelem, ut diximus,

aerem

et inter
effici,

et

ut promiscue

tum hoc tum

vocabulo utatur, prout forte aut haec aut

cogitationi propiora sint

ila

altero

duo elementa

).

Idem rursus apparet, si cum posteriore Metapbysicorum loco eum comparamus, qui est in primo Physicorum
libro

2
).

Hic Aristoteles eos physicos, qui id quod

ponant corpus omnibus rebus subiectum,

1) Si locos,

Aristoteles
dicere,

quibus

illa

eam plerumque

6.

2,

postquam aquam

ignem mediam
2) Phys.
et

accurata divi-

ea duo elementa videtur

quae proxime ab eo memorata

189 b

unum

natura media memoratur, comparamus,

inter

sint,

et

mediam

aut certe propter prae-

cedentium ordinem menti proxima esse debeant.

I,

est

Quin etiam Phys.

ignem nominavit, inter aquam

et

dicit.
I,

init.

De hoc

loco

ambiguo postea seorsum agemus

interpretationem hic adhibitam probabimus.

100

sione bifariam
bus elementis,

qui id corpus

dividit in eos,

orem aere autem subtiliorem

qua

unum

e tri-

quandam igne densi-

qui naturam

et eos,

ipsa autem ea,

dicant;

accuratae divisionis forma ostendit, se praeter

utitur,

philosophorum species nullam aliam cogno-

hasce illorum
scere.

Ab

quod

est (to ov)

autem philosophis, qui hoc loco dicuntur id

iis

ponere, nullo

modo

unum corpus omnibus subiectum

diversos esse apparet eos, qui

omnia

taphysicorum loco dicuntur

(to

71

illo

eo

av)

Me-

unum

quod omnibus unaquaedam natura eaque

quidem corporea subiecta sit; ergo horum easdem
statuere,

etiam atque illorum oportet esse species,

si

quidem

que loco idem divisionis principium adhibitum

horum species

vero

aqua autem subtiliorem

loco partim
reat,

est.

Iam

unum e tribus
naturam quandam aere densiorem
vidimus eos,

dici

elementis, et eos, qui

utro-

ponerent.

qui

Ergo cura utroque

eaedem dicantur species ex hacque

re appa-

utroque loco idem divisionis principium adhiberi, re-

liquam etiam partem eandem esse oportet; ergo necessario

ab

Aristotele,

ignem

et qui

qui

loco

illo

niedium inter aerem

medium

hoc loco

inter

aerem

dicuntur ponere, plane iidem intelleguntur.

et

et

aquam

Atque hic ne

quidem sumi, ab Aristotele utroque loco unam speciem omissam esse, quoniam accurata illa divisione ostenpotest

dit,

se praeter

memoratas

Unus loous

restat,

is,

illas

species cognoscere nullain.

qui legitur in tertio libro de Coelo

quo Aristoteles quosdam philosophos

niura rerum

elementum

dicit

),

unum solum om-

ponere, atque alios quidem aquam,

alios aerem, alios ignem, alios

naturam quandam aere den-

siorem aqua autem subtiliorem, quam quidem naturam, utpote infinitam, amplecti dicant omnes Coelos.
Qui quidem locus ab
differt propterea,

1)

iis,

quod

quos hucusque tractavimus, aliquid

illis

locis,

quae dicitur una natura

Coel. III, 5. 303 b 10; vid. supra p, 62, 3.

101

una numero, hoc autem loco, quod a quibusdam poni dicitur unum elementum, specie unum intellegitur; quamquam enim aqua numero etiam una est, parebus subiecta,

tamen ignis non

riterque aer et natura inter haec media,

solum

is

positus

qui unus

intellegitur,

verum etiam
sit,

sit

numero, velut Heracliti,

qui ex innumeris similibus partibus com-

is,

Sed

qualis a Platone ponitur.

quaestionem

nullius

momenti

est.

unum solum elementum

loco eorum, qui

ad nostram

id

Aristoteles

species enumerat, atque tali

quidem

enim vocabulis dividentibus

ol

singulas

ponant,

orationis

pev

hoc

igitur

forma

(utitur

haec enu-

ol di), ut

Iam vero si poaquam, quod unum hoc

a medio inter aerem et

meratio non possit non completa videri.

nimus,

medium inter aerem

loco memoratur,

diversum

ignem, enumeratio non

esse

quam vidimus
incompleta;

efficitur

quoque

est completa, et simul alia

enumeratio, ea, quae priore

ponitur,

et

illo

pariter

Metaphysicorum loco pro-

completam putandam

esse,

hoc enim loco eos vidimus, qui me-

dium inter aerem et ignem ponerent, in iis numerari,

qui unum solum elementum dicerent, altero medio omisso ).
Quare, si duo illa media diversae res essent, Aristoteles
1

hoc loco eos, qui medium inter aerem

qui

medium

Cum autem
1)

inter

talem

Metaph.

I, 7.

aerem

et

aquam,

et

omissionem omnino

incredibilem

ignem mediam omnibus

quandam naturam

TonQWTov

rebus

subicerent,

a quibusdam poni 'to

aToiyeTov, etiam

tum

altero

sit.

Sed id omni ratione destitutum

non simpliciter
latim enumerat,
his

semper aut

uti,

addit,

uqmov

aerem

aTotyeTov',

Aristotelem promiscue

ea ratione, ut una species

'

est;

pro

cur enim,

si

et

quoque

talem
si

autem

unum omnium rerum elementum

2) Dixerit fortasse quispiam,

medio

esse

988 a 28 Aristoteles, postquam eos memoravit,

qui aut aerem aut ignem aut aquam aut naturam inter

est

eos,

illo

ignem posuerunt, omisisset 2 ).

est.

tum hoc

toto

genere

hoc voluit,

cur et cum tria elementa singilcum generatim unum e tribus clementis dicit,
hoc solum aut alterum medium opponit?
to fierecgv' dicit?
et

102

viderimus, statuendum
loco

quod medium

id,

aliud intellegi atque

eo quoque, de quo nunc agimus,

est,

inter

aerem

quod

id,

aquam dicitur, non

medium dicitur

et

locis

aliis

Idem postea magis etiam appamedium inter aerem et aquam ponere dicantur, nullos alios
intellegi praeter unum Anaximandrum.
Postquam singulos locos consideravimus, aliud etiam
addimus argumentum e disserendi legibus petitum, quod
ad omnes fere locos pertinet quoque solo tota res videtur
absolvi.
Ut ipso initio diximus utque e locis allatis facile
cognoscitur, Aristoteles eos physicos, qui id quod est ea
ratione unum esse dicant, quod omnibus rebus unum principium idque quidem corporeum subiectum sit, proprie biinter

aerem

rebit,

si,

ignem.

et

ut promisimus, ostenderimus, eos, qui hoc loco

fariam solum

dividit,

qui

in eos,

tribus elementis, et eos, qui

principium

id

unum

naturam quandam ab elementis

diversam inter duoque elementa mcdiam dicant. In his autem

duobus generibus modo versatur omnino diverso. Namque

prius genus

tum

ita significat, ut ipso

eos dicens, qui

addita 1 ); tum
ipsi generi

modo

disiunctivo

subiungat,

modum exemplorum

omisso, statim generis species

rursus aut

ponant, nulla divisione

ut genus in species suas dividat hasque

ita,

duas tantum in

generis vocabulo utatur,

ev ti tlov tqiCov

omnes 4 ),

3
)

modo

aut onines

tum

ita,

ut,

2
)

aut

genere
ac

disiunctivo ponat,

ubi exempla solum adfert, duas

aut,

Alterum autem genus nunquam ita significat,

primum ipsum genus ponat tumque huic singulas species modo disiunctivo subiungat, veluti eos dicens, qui vi
tantum 5 ).

ut

nctQct

xa

1)

Phys.

2)

Metaph.

I,

4.

3) Phys. III, 4.

Phys.

I,

6.

fiieTai-v

tl

187* 12; Metaph.

ibid.

4) Coel. III, 5.
5)

olov

OTOixeictj

989

8.

I,

aQOQ

989*

xai vSaTog

13.

6.

203 a 17;

303 b

)}

10.

5.

204 b

Metaph.

189 b 2; Gen. Corr.

24.
I,

7.

II,

988
1.

* 29.

328 b 34.

Vj

103
5

deQog xai uvQog

Gen.

cies dividere
),

genere oraisso

ut

ita,

neris species proponat,

tj

deQog

v.ai

secundo de

iu

duas spe-

in

basque generi subiungere, antea seorsura

neque

loco

quo videri possit genus

et Corr. libro,

ximus

eo uuo

(de

dicant

vdavog

eos dicens,

veluti

qui

'

(.iexa^6 tl

deQog xai TtvQog' dicant, sed ubique

rj

ipsum genus u n o solura illorum vocabulorum

c

atque itaquidem, ut sine ullo delectu tum

c

tum tovg to

ovoiyeia XeyovTag\
l

tum Tovg to
sive

opponit

in species suas diviso

tali

dicat, prout

non

dicendi ratione

uti

bulis sciret res significari

Iam vero

).

quodque

generi et

priori

illi

naQaxa

promiscue sive hoc

forte succurrat, et ita

vocabulo significatum

illo

significat

xovg zo

dtQog xai vdaTog\

(.leTa^v

atQog xai stvQog

(.isTa^v

vocabuium menti

di-

singulas ge-

statira

potuisse eum,

toti

et

protinus patet>

qui

illis

voca-

Ergo illa vocabula

diversas.

apud Aristotelem non diversas sed eandem rem

signif icant.

Iam
c

bula

igitur

omnino videtur demonstratum

to naQa xd GTOiyela, to /neza^v dsQog

(isTa^v deQog xai rcvQog' ab Aristotele adhiberi

significandam rem,
tere, ut pari

demonstratum

iure

quam quidem rem

et

hoc

et illo

etiam

igitur

est,

esse,

v.ai

voca-

vdaTog, to

ad eandem

patet talem esse opor-

vocabulo appellari possit;

omnia

illa

vocabula

ad

eandem eiusdem philosophi doctrinam pertinere. Quare

nunc iam transeundum est ad eam quaestionem, quam alteram posuimus, cuiusnam philosophi
6.

Cum

doctrina

sit,

igitur

quaeratur,

illa

doctrina

hunc philosophum dico nullum

unum Anaximandrum,

sit.

cuiusnam philosophi

ut passim

iam

illa

esse praeter

significavi, illudque

principium, quod tum Ti jttiQa td OToiyela, tum (ieTa<~v tl

deoog

v.ai

tidaTog,

tum

(teTa^v tl

1)

Vid. supra p. 87 sq.

2)

Res omnino

apparet ex

deQog xai tzvqoq vocatur,

iisdem

notationibus praecedentibus laudavimus.

locis,

quos quinque

ad-

104

aliud

nihil

intellegi

illam ipsam

nisi

naturam

infinitam,

quam ab Anaximandro vidimus unum omnium rerum principium poni. Ad quam rem demonstrandam, cum omnibus
vocabulis ostenderimus

illis

satis

eandem rem

stat tamen,

ostendere, ne quis,
sit,

eandem rem

num

eandem rem

significari.

quod

id,

vocabulis

Probatur autem res

et

ex ipso

quorum testimonia con-

e solis Aristotelis locis accurate explicatis

primum interpretum

sententias proponere ac

Ab

ipsum Aristotelem consulere.

de

demonstratum
illis

Videtur autem ad perspicuitatem utilius esse,

cognoscitur.

ita

non

vere dixerimus

Aristotele et ex eius interpretibus,

que

proprie

omnibus vocabulis

singillatim de

de uno aliquo

si

rursus subdubitet,

firmant

significari,

de uno aliquo eorum demonstretur; sed prae-

si

sit,

iis

illis

igitur

tum demum
ordiemur

at-

agemus, ut primo omnia eorum testimonia

adferamus, tum de eorum auctoritate quaeramus.

Veteres igitur Aristotelis interpretes, exceptis solis

7.

Nicolao Damasceno et Porphyrio, de quorum sententia se-

orsum disputandum

erit,

unanimo consensu cum zo fiaga

tum zo fieza^v et inter aerem et ignem et

et aquam ad unum Anaximandrum referunt.
Primum Alexander Aphrodisiensis, qui horum anti-

za Gzoi%eta
inter

aerem

quissimus

dam
et

est, tribus

commentarii

Anaximandrum

locis

unum

corpus

eum

omnium

generis
loco

ziva

fiezagv qjvoiv

),

qui

uezav

tertio

ao/rjv xat

o rtjv [ASTccgv (fvatv

2) Ibid. 36, 1:
'

l7io(ovv), cog

vhxr\v posuerint)

&e uVog
l

rjg

cfo^/?

(P

av

xtti

distin1

qui

est, iis

se-

),

mani-

qui primi

jlvuU{iavd*Qos

tfjvrjjtiovevatv

Ttvu fierafv ipvaiv

ol

Ava&uavdaog. *

quodponant,

(pvoiv*

denique,

Alex. Metaph. 34, 3 Bon.: lv rovrotg (id

1)

aw[iaTixr v

metaphysicos
simplex

philosophis ita

zr)v

libros

rerum principium
c

primo

cundo

in

adnumerat,

eiusdem

reliquis

ut

guit,

iis

ffij

v roTg nznl

(16 anetoov

awfia

105

festo

idem

(.leTa^v

ffvoiv dtgog xe xai fcvgog

aegog ze

rj

mediam utroque modo,

modo

aerem

mediam

aquaui

et

id est, et

aerem

inter

dici

).

num ab Aristotele tantum an ab

dicatur,

cognosci potest; sed

1)

Metaph.

Postquam

Alexander
1

p. 45,

15 inde a verbis

qui materiam dixerit ab

primum

in

explicatione

quoque

aliis

accuratam adhibere

quam

de materia,

libri

si

sexti

et

utroque

non certo

vel etiam ab omnibus, ex Alexandri verbis

dem

ignem

et

A quonam

%vp

vdarog*

v.ai

hanc naturam

ponere dicat, postremo loco etiam addens,

inter

quartus temere huc translatus,

est atque

qui-

licet expli-

primi

capitis

Plato idcis subiceret,

disputavit,

sinwv dk xrl,* additur, Aristotelem, quippe

aliis

corpoream. ab

aliis

Leucippum

rent incorpoream, omisisse

et

iucorporcam poni,

qui materiam pone-

disseruisse de Platone et Pythagoreis,

Damocritum, qui materiam

eum iam

ponerent et corpoream et incorpoream, sed de hisce

dixisse; denique in fine, v. 20, haec leguntur

^TiQotji&rjXS

antea

(U. rrj

taro-

oui xai Trjv^Ava&juavdQov JoJ', og aQ%i}V s &sto rr)v {nSTatjv (fvaiv

nvQog

asQog ts xal vdarog' XiySTtu yccQ ttuid Aristotelis caput, quod h. 1.

ab Alexandro explicatur, omnino non pertinent, propterea quod de
iis in hoc capite ab Aristotele omnino nihil dicitur.
Pertinent autem
ad caput proxime sequens
in hoc enim illa omnia eodem ordine

ttfQog T8 xai

r)

Haec autem omnia ad

(poTSQtug."

ab Aristotele dicuntur, in hoc verum etiam

'

npoas&rjxs

post, p. 46,

rrj

20

taroQttc

sq.,

xtL*

est,

quod

dicitur

illic

atque etiam in huius explicatione brevi

Postrema

iterum iisdem plane verbis leguntur.

solum verba mutilata sunt; haec enim hoc posteriore loco

'

sic

leguntur:

n 7iQoas&r\y.s

dh

ttj

taioQitt

xal

do'av, og ao%r)v s9-sto Trjv fxsrafv (pvaiv as'Qog

>)

(xs'qo$

ts xai vdtaog' Xsysrat yttQ a/j.(poTSQ(og

ts xal
u

verba ab ipso Alexandro addita fuisse et non

incuria omissa esse, inde patet,
ut deinceps apparebit,

necessaria sunt.

ttjv

nvQog

omissis
nisi

(v.

28)

Ava^i/uav^Qov

11

verbis

haec autem

librarii

quod priore loco leguntur

alicuius
et

quod,

ad Alexandri sententiam plane indicandam

Apertum autem

est

ex

iis,

illum priorem locum illuc ex hoc posteriore a

quae diximus, totum

quodam

latum esse; quid translationis occasionem praebuerit,

librario trans-

num

Platonis

materia utrobique memorata, an solum quaedam oculorum aberratio,

dicere

non ausim.

106

cationem grammaticaui, verba

solum possunt

ita

ut ab omnibus, id est,

communi onmium

modo

Horum locorum primo

ad

dici significent

).

intellegi,

opinione, utroque

provocat etiam

libros de Generatione et Corruptione, in quibus Aristoteles

huius doctrinae mentionem fecerit; id quod ipsi tribus

vidimus

aegog

tl jttETa^v

1)

Cum

Xfytrai 6h

modo
id

'

nQoas&rjy 6h

qui dicitur nnoGttrj-

is,

Aristotelem intellegi eum,

ctfjitpm^Qws*

cum revera utroque modo

dicatur, praesertim

aptum

minatur;

quare,

etiam

facilius

Primum enim

est.

tantum,

Aristoteles

solam

si

Alexander,

u
,

nihil

eum

cur

est,

in ver-

quibus illam suam sententiam probat,

6h ctjntfOTtQtog',

multo

qui

rrjv jLtetccH' tpvatv xtX.

de solo Aristotele cogitavisse credamus. Accedit, quod,

cogitavisset,

parte

loci

non ex Aristotelis sed ex sua

omnino

et idcirco

keyercct

Deinde

0$ Qxh v t&ero

ut ex ipsa orationis forma patet,

ipsius sententia dicit

ora-

loci

Anaximander etiam no-

hunc

intellegitur.

dicit,

priore

in

Sed

dixerit.

totam

rationem grammaticam spectamus,

loci

Anaximander

Anaximandro nominato

post

sed

in verbis

quo utroque

non solum non necessarium verum etiam ad

non

bis

y.il.'

fieri

quosdam dicit otofid

xi naqa zd oxoiyua,

non absonum videatur credere, etiam

sit,

tionem parum

id,

Aristoteles

TiVQog9 altero ocdfid

/.al

in verbis

Aristoteles

y.tu,
'

quorum primo

locis,

facilius dicturus fuisset

'

si

de boc solo

quamquam

liytt yc>',

eadem ambiguitate, quam antea memoravimus, quandoquidem Anaximander etiam intellegi posset. Quare cum ipso loco, a quonam ita
dicatur,

nullo

scndum

est

modo

verbum

indicetur,

positum

per

esse

quibus dicatur, designatione addita.

quibus Xiystm

de

illo

potest,

tcjLttpoTeoojg,

num

intellegendum
alteris

cile est intellectu,

alteris altero

drum,

si

sit,

Ita

autem

modo

fieri

intellegeretur,

fihv ycco ovTtog

ol

o"

iy.etvtog

alio

positum

si

cen-

est,

ii,

modo

parum

et

verborum illorum videtur ententia

esse

'
:

ab

et diffi-

alteris

probabile,

hoc

Alexan1

fuisse,

Quare mihi

Sed

dici.

res

modo locuturum

leyovtJtv

quidem rursus

unoquoque utroque

ut eadem

potuerit,

hoc voluisset, non

ccutf OTeotos'

nulla personarum, a

Dubitari

ab illorum

hoc ab alteris altero

qui

Xtyntu

intellegendi sunt, quicunque forte

Anaximandri principio dixerant.

modo, an ab
ab

omnes

'

absolutum,

se

veluti

ot

quidem haec

namque ab

iis,

qui de

Anaximandri principio rettulerunt, utroque modo medium dicitur \

107

tertio zl

naoa

aerem

inter

tcc

et

quod

a%oi%eia,

aquam

mus, duae ex

iis

ignem, omnium

Praeterea hunc Simplicius quo-

Alexandri

tres

illos

si

et

esset sive

xa oToiysia Anaximandro tribuisse 1 ).

jcaocc

Iam vero

aerem

sive inter

rerum materiam posuisse.

que testatur to

medium

videlicet

sequuntur

res,

considera-

locos

quae ad nostram quae-

Primum enim ex iis apparet, Alexandrum naturam illam mediam intellegere universam, et universam, non tantum aliquam eius
speciem, ad Anaximandrum referre. Namque primo
vrjv iieTa^v cpvstatim loco cum Anaximandrum dicat
stionem maximi sunt momenti.

oiv

pouere,

ipso

definiti

usu

articuli

esse possint, species in sese cohibentem, uni

Quod autem ex

tribuere.

forte eius

Anaximandro

hoc loco sequitur, id

solo

se

indicat,

satis

naturam illam mediam universam, omnes, quae

tertio

loco verbis etiam enuntiat, siquidem hoc loco, quo pariter

xrjv {leTagv cpvoiv,

lectam,

id est,

Anaximandro

naturam mediam universe

tribuit, addit etiam,

intel-

hanc ab Anaxi-

mandro positam naturam lnediam pariter et inter aerem et

ignem et inter aerem et aquam mediam dici. Atque inde,
quod cognitum habet, Anaximandri principium pariter
inter
dici

aerem

quo Aristoteles

medium

quodam principium

telis

medio

dicere

ignem 2 ). Deinde
1)

aerem

et

aquam medium

differre, explicatur

8.

989

corpus

memorat,

medium

nva

m.

illo

Aristo-

aerem

et

Alexandrum eam,

locis apparet,

a, p.

pro

inter

/uh ovv AU'avdoog' Ava'

(pvaiv aiopajog

naoa ra OTOi/sTa

rrjv

2) Alexander,
I,

loci,

inter aerem et aquam, quod

ponatur,

ex iisdem

olsjai zr\v alkrjv

aoyr\v vnodsjusvov 11

dam

inter

potuerit

Simplic. Phys. 32

'^(fxav^Qov

taph.

et

qui in explicatione cuiusdam Metaphysicorum

etiam,

ignem

et

haecque duo media re omnino non

et

a 14,

Metaph.

p.

50, 15,

in

explicatione Arist.

Me-

unum quodhisce eum quo-

ubi Aristoteles, postquam eos, qui

omnium principium

ponerent, refutavit,

que adnumerat, qui id unum corpus

esse velit

aegog

{.itv

nvxvo-

108

quam de Anaximandri principio prodit sententiam, non

primum e nonnullis Aristotelis vel etiam aliorum scriptorum
locis ratiocinatione quadam collegisse, sed ipsam a veteribus scriptoribus traditam accepisse; id enim
cendi

ratione

ostendat clarae cognitionis,

yag afiqooTeQtog

cipio

ab

et

igitur

Is

Uyexai

de Anaximandri prin-

paraphrasi

in

primum memorat

qui

eos,

eius

unum Anaximandrum

principium ponant,

hoc principium ponatur 1 );

primum to

xa oToiyela

naQtx

7ivQog

nominat, a quo

paraphrasi eius

et in

quo

loci,

ri

otdfia

unum omnium rerum

atQog ds X7itot6qov

fiiv 7zvy.v6tqov

Aristoteles

verba

si

qui in paraphrasi Aristo-

physicorum saepius

loquitur.

Aristoteles

ipso,

recte explicavimus, aperte dicitur.

Sequitur Themistius,

8.

librorum

telis

et e tota di-

quippe quae ubique certitudinem

sequitur,

et

quo

loci,

%t6qov

to

twv otoi%ulov memorat, hoc dicens a quibusdam poni id,

quod sit infinitum, rursus unum Anaximandrum appellat
eum, qui naturam

ab elementis diversam statuat esse

id,

quod infinitum sit, addens etiam, Anaximandrum eam ob

caussam naturam ab elementis diversam infinitati subiecisse,
quod

infinitum,

ut

posset omnibus

principium esse

subiectum, oporteret exemptum esse

torum qualitatibus 2 ).

Loco autein paullo post sequenti,

teqov vdarog de XemoTeQov\

n xai

iprjatv,

/eiov & u8V0)V

011
rj

rebus

a contrariis elemen-

Aristotclis sententiam sic reddit:

nvo uklo

ovdelg toov naQcc to

tovtcov tcov reaadotov

rj

ti

acofia

to

otoi-

fiera^v aoofia nvoog

toov

aEQog

y.al

1)

187 a 12)

oQ&oog av

Xeyoov."

eirj

Themist. Paraphr.
tqoi

df

I,

124, 19 ed. Spengel (in Phys.

p.

aiv\ aXXo 6e o nvQog ftev nv/.vozeQov aigog 6e XenTOTeoov,

gijuavdQog.

(in

Phys.

aToi/etcov ioTi [to aneiQov

*A va^ifi avu*Qog oletai'

xrl.

Tum

4.

Ava-

i6g

11

2) Ibid. p. 230, 9
ti tcov

I,

uev omUv [vnoxetuevov noiov-

aTotyeicov

toov

paullo post,

qov Xeyet, i

rjg

rcc

v.

III,

ovrog ycco
18:

OToiyeTa xcd

dm
tcc

204 ^ 22

5.

Gcoficc],

r)Xdev

r\

sq.)

Tig

,^ro/

heoa

inl rr)v didvotav

tovto ovv heQccv qvatv

Xotnd.

yaQ ev

ipvoig,

cog

tccvtijv

tt)v

dnet-

109

quo cum Aristotele ostendit,

nec ex uno

aliquo elemento

nec ex illa natura ab elementis diversa ullam nasci posse

rerum multitudinem, illud Anaximandri principium, quod
proxime dixit esse steqov ti tlov oToiysuov, appellat sxeivo
c

to

elementorum designatione addita 1 ). In

/iiTctt;v\ nulla

parapbrasi duorum aliorum locorum, quibus ab Aristotele

solum Aristotelis sententiam

eo,

TtvQog

candum

est,

que ipsum

Aristotele dici-

generaliter dicit to fte-

elementorum designatione omissa 2 ),

quod ab

dicit

quod ab

eo,

aeoog xai nvQog,

tur to ftsTagv

*/.ai

loco pro

altero

dicitur fteragv vdavog v,ai

dtQog 3 ); quamquam magno

illo

sed

tantum de ea com-

id

repetit,

mutans, quod priore loco pro

Tav

pbilosopbum nominat

nullum

to usTa^v memoratur,

atQog, fuyfta

opere suspi-

librorum lectionem falsam esse Tbemistium-

ftlyfta

vdaTog

xai deQog, nec vero TriQog

*/.ai

aEQog scripsisse, propterea, quod vix comprebendi potest,

aqua

qui Tbemistius boc loco pro Aristotelis

ignem

bere potuerit

1)

Ibid.

231,

14

et

aquam,

Phys.

(in

quippe

ibid.

35

v.

et aere scri-

quod

Aristotelis

Avtt%tfiMQ(p

sq.):

ydo, tnetdr) nQog ohtiev IvavTtojatv eyet twv TeaaaQojv txeTvo to ftetccv,

ov^

e!g tv tovtcov /.teTapdlot."

2) Ibid. 138, 7

veteres, qui
rj

nvQ

r)

(in

Phys.

I,

Cf. 232, 2.

189 b

G.

unum quandam naturam

oiov vJojq

'

vJojq

xal yaQ IxeTvot fttav Tiva tfvatv vneTt-

tb (JtSiagv tovtojv^):

O-eactv ToTg ivavTtoig,

ubi Aristoteles laudat

2,

rebus subiecerint, veluti

r)

ttvq

to fr|t'."

r)

3) Ibid. 222, 9 (in Phys. III, 4.

ait infinito

3t

(fvaixojv

ansiQOV

subicere 'vu*ojq
ol

hsQct

qvaet

vnolttf.tfidvovaiv".

Cum

ponant,

hibuisse,

Metaphysicorum
p.

50

sp.

loco

r)

3e

rj

iis

ubi Aristotelcs physicos

1G,

to fiera^b t ovtojv'):

nvQ

Themistius eos,

vocabulum

quo antea

uiQct,

diakeyde'vieg

Tavrrjv

infinitum poni, aperte in

unum

r)

dnefoov

tteql

203

av/ufteftrixevat
r)

aoa

to

/uTyf.ta

to

tovtojv

quibus hoc fdyfia dicit

numeret, qui naturam infinitam aliquid

/uTy/ua eo intellectu

existimandus est ad-

ab Aristotele Anaximandri
'

r)

n Tiov

notovat

f.tTyf.tct'

appellari

principium aliquo

vidimus.

Cf.

supra

110

sententiae omnino repugnet

ximandrum non
nullum alium

Anaximandrum

nisi

quod to

pterea,

Sed etiamsi

*).

dictum

eum

videri,

cum

intellexisse,

f.ietav simpliciter

Ana-

his locis

tamen oportet certum

norainat,

pro-

et to fuyficc, id

to (.iBTa^v (pro hoc enim Aristotelis vocabulo Themistius

est,

nvqog uai dtQog

fuyfta adhibet), sive

eo loco, cuius

1) Aristoteles

atque quidem

enim

{olov

aquam

not. 1) aut

h.

1.

vdaTog

quandam naturam

explicandi vim habet;

aut aerem

~/.ai

deqog

locus paraphrasis

Themistii

ille

physicos ait infinito semper aliam

est,

sive

cf.

subicere

supr. p. 89

aut naturam inter haec mediam;

et

non multo post (205 a 25) aperte aquam et aerem dicit sola esse elementa, quae a physicis ponantur infinita, ignem autem a nullo infini-

tum

ut Themistius

in eo,

aqua

loco pro

illo

poneret ignem.

quo utebatur, Aristotelis libro scriptum,

venire putavit
p. 234,

7ivo6g\ et errorem

'

periphrasi

10 in

davimus, recte

cum

to icnfioov iTToirjOfv

?}

yrjv, itXV
c

Num

illius

vfitttQ

aQa u

omittens quidem, quod

t6 f.iioov ttvToiv* ; neque

certe posteriorem explicanti priorem

An

TTvo6g

eum

>

scripsitpro

vo*ttTog\

de principio quodam inter

autem

principio

verat?

At

si

inter

non

autem probabile

non cognovisset, ex

et

memoriam

venisse, nec
fuisse.

quod meminerat, Aristotelem antea

ignem

aquam

in

est,

fuisse aut

non animadversurum

prioris loci vitium

lau-

qvoioXoytov ttvq

priorem locum explicanti posteriorem nondum cognitum

igitur probabile,

ipse ibid.

quem modo

loci,

ovo*6ig Ttov

/}

forte

aut se in-

invenit

non animadvertit? At

posterioris

Aristotele scribit:

ab Aristotele additur,
ei

Itaque iure sane quaerimus, qui potuerit

pariterque terram.

dici

fieri,

et

aerem medio locutum

aerem medio

illis

duobus

locis

nihil

tam

esse,

de

etiam cogno-

perspicuis didi-

modo significaturus fuisset. An

denique propterea ita scripsit, quod medium inter ignem et aerem idem
esse sciebat atque medium inter aquam et aerem? At id admitti quidem posset, si solum pro medio inter aquam et aerem medium inter
cisset et, si dubitatavisset, aliquo certe

ignem

aerem poneret, admitti autem non

et

ignem

et

aerem a quibusdam

dem omnino

videtur

'vdttTog

tttQog\ 'jivQog*

que

iam

y.ctt

priscis

notis codicibus

dicit

poni

invectum

autem pcr

esse.

Quare mihi qui-

Thcmistium ipsum

verisimile esse,

qiiidem temporibus

potest, quatenus etiam

infinita.

scripsisse

alicuius librarii errorem, at-

legitur

enim

in

omnibus

111

omnino non diversa sunt ab

dicitur,

cis aperte

Anaximandro

quae prioribus

iis,

tribuuntur,

quod mox

id

lo-

clarius

etiam apparebit, tum propterea, quod ipsum vocabulum fuycia

memoriam

in

fuytia '^dmgif.tavdQov

Iam

si

to

et

hnius mediae naturae speciem, sed

to eceQov

qui

principium ponat.

simpliciter appellat to
sit

non aliquam

eam totam tamquam unam

quae una omnes, quae

intellegere,

esse possint, differentias contineat,

sit

eum,

dicit

GToi%e~ia

tcc

7ccxqc(

atque ita quidem, ut existimandus

quandam rem

to

uno conspectu ponimus, Tbe-

in

Hoc idem Anaximandri principium

(.isTagv,

is

memorat.

omnes locos

GToi%eicov

tcov

unum Anaximandrum

mistius

revocat illum Aristotelis locum, quo

forte eius

ut igitur existimandns

omnes, quas forte dici sciebat, buius naturae species,

ad unum Anaximandri principiuin

Etenim

rettulisse.

vi-

dimus, Themistium uno loco Anaximandri principium, quod

paullo ante dixit tI eveQov tcov GToiydcov esse,

designatione

simpliciter appellet

elementorum,

pronomine

nisi

Cum

appellare.

//Ti;tV

huvo

ea

res,

ftsTa^v

exsTvo to

jtieTagv sine

tc)

omne,

intellegitur

ad unam aliquam mediae

helvo^

naturae speciem refertur.

Pronomine

to

autem non

Id

fieri

illius

sic patet:

ad quam adponitur, ad rem iam

cognitam, atque quidem aut ad banc ipsam rem in eadem ora-

memoratam aut ad buius rei iam cognitam

refertur.
Iam vero priore significatione e/.~ivo
intellegi nequit.
Namqne iam memoratum quidem

tione antea

notionem
boc loco

est to iteTCtgv, atque

quidem to

sed non addito Anaximandri

ut,

tamen

1)

Illucl

exeivo

illuc

referri

loco

tam remoto,

non possit

).

Si ad

rem

logitur p. 138,7; hoc p. 231, 14. Vid. supra p. 109,2

Praeterea Anaximaridri principium iam antea dictum cst natura

igne densior aere autem subtilior

is

et

quamvis t6 fteTa^v nostro loco idem intellegatur atque

illud,

et 1.

fieTa^v simplicitcr dictum,

nomine

locus remotior

etiam

est

(p.

nec eo

124, 19

v.

supra

p. 10S, 1),

adliibitum voeabulum

sed

[AfTccgv.

112

iam memoratam
c

ad

referri

txEQov tlov GTot%euov\

tI

non

volunms,

quo

poterit

referri

nisi

vocabulo paullo

Anaximandri principium significatum

ante

Sed quamquam

est.

to LiETa^v idem esse dicitur atque illud to Ztsqov tlov gtol-

siquidem simpliciter huius ponitur loco, nec tamen

%eUov,

grammatica

txeivo ratione sua

quadam

tificiosa

potest nisi ar-

referri

illuc

interpretatione

quamquam,

si illuc refer-

non minus sequeretur, quod volumus, ut to itetagi

retur,

omne intellegendum

esset,

quam

Quare pronomen

raliter intellectum.

hoc loco altera

ev.eTvo

exeivo to fneTa^b^ intellegatur

natura media\

Iam vero cum

id,

ad

iam insitam notionem

ipsius menti

ita ut

refertur,

tlov

to (.leTa^b gene-

qua hoc vocabulo

ilia significatione accipiendum est,

quod adponitur, ad suam

quod to Vteqov

propterea,

sua latius etiam patet

gt. notione

nota

illa

simpliciter dicatur to ue-

Tav, elementorum designatione non addita, vocabulo certe

t6 ftevagv
cur
esse,

statuendum

intellegi;

to

f.ieTa^b

que

omne

Cum autem

significatur.

est,

idem ponit atque to steqov

refert,

dici

dicit

dicitur t6 Lieca^b

to f.ieTa^v

ita

*).

ad Anaximandri prin-

ad hoc unum etiam omnes,

ut

sciebat,

ipsas, quas

tlov GTot%eUov, quod-

quod ab Aristotele

Itaque Themistius to ueTa^b

ad has

caussa,

a Themistio hoc loco t6 /neTa^b omne

vdaTog xal nvQog, simpliciter

illius

sit

atque id eo quoque firmatur, quod hoc ipso loco

alio loco pro eo,

cipium

nulla

menti insita notio credatur alicuius speciei notio

illa

species rettulisse putandus

quas
sit.

fortc

Quod

ab Aristotele memorari vidimus, species

t6 /neTa^b inter ignem et aerem

Anaximandrurn
unum
refert.
De medio inter
aperte ad
aquam et aerem ambigi potest. Namque si eius loci,

attinet,

Themistius

Loco multo propinquiorc

(p.

222, 9

vid.

supra

p.

109,3)

memoratum est, sed nec vocabulum

nec Anaximandri nomen additum.
oog xal a^poff'

1)

Vid. supra p. 109,

2.

u?yjua nv-

'
t

utTazb adhibitum

113

quo pro
et

quod ab Aristotele medium

eo,

aerem,

inter

ignem

et

nec cognovisse

necessario fere

nominavit,

sana est

dicit,

hoc medium omnino non nominavit,

lectio,

aquam

dicitur inter

aerem medium

si

non

putandus

erit;

atque

verum iam ostendimus, de illius lectionis veritate magno

opere dubitandum esse. Sed haec res ad nostrum quaestionem non magni momenti est. Namque si illud medium
omnino non cognovit, nec ullum
cognovit philosophum, qui naturam

praeter Anaximandrum
quandam mediam prin-

cipium poneret; sin autem cognovit

et

nominavit, id quod

mihi solum videtur verisimile esse, certe ad Anaximandrum

rettulit,

quoniam medium

inter

aquam

et

aerem forma

est

naturae mediae generaliter dictae.

Tertius est

9.

Simplicius, qui

in

commentariis in

Aristotelis libros physicos et in libros de Coelo saepissime

Anaximandri doctrinam memorat

et

propterea prae ceteris

quod non solum accuratius de Anaximandri

principio disserit, verum etiam uno certe loco aliorum
gravis

est,

etiam de eo opiniones refert et subtili ratiocinatione

Possunt autem omnes

loci,

quibus Anaximandri doctrinam

memorat, in duas distingui partes, in quarum altera

quibus id potissimum
quibus

is

agit,

de principio quodam ab

quibus sua quasi

coactus

sponte nullaque

Anaximandri

ii

sunt,

ut ipsius Aristotelis locos eos,

elementis

duo elementa medio loquitur,

inter

refellit.

principium

diverso vel

explicet,

explicandi
definit.

altera

in

ii,

necessitate

Sed

qui

sunt,

Simplicium contendunt in definiendo Anaximandri principio

sibi

non constare, huiusque sententiae testem adferunt com-

mentarium

in libros physicos, dicentes,

commentarii parte,
Aristotelis loci,

cuiusdam

aerem

is

et

primum mentionem
ignem mediae

(est

facit

autem

naturae
is

locus

4), Anaximandri principium ita tantum definire,

esse dicat
xl ecegov xwv Gxoi%dcov* vel
xl /caga xa

Phys.
ut

inter

in priore huius

quae praecedit explicationem eius

ea,

quo

eum

I,

GToi%eia\

nunquam vero naturam quandam

inter
8

duo

ele-

114

menta mediam appellare, immo

mediam

in explicatione illius Ari-

etiam Alexandrum

stotelis loci vituperare

Anaximandro tribuentem;

naturam illam

atque

demum

ea

in

commentarii parte, quae illam explicationem sequatur, pariterque in commentario in libros de Coelo, ipsum quoque,

seductum sine dubio auctoritate Alexandri antea improbati,

naturam illam mediam ad Anaximandrum

referre

quid de hac sententia iudicandum

ut simul,

primum de

bimur, ut

tionem antecedunt, deinde de ipsa

que de

iis locis,

in libros

qui

ipso

in

ita versa-

agamus, qui illam explica-

locis

iis

).

sit,

conspectu ponatur, in adferendis Simplicii locis

Quare

deni-

illa explicatione,

eam sequuntur et iis,

qui in commentario

de Coelo leguntur.

Incipimus igitur ab

commentarii in

libros

iis

qui in priore

locis,

physicos leguntur,

ob caussam maximi momenti sunt,

plicius sua sponte

de Anaximandri

commentario

quod

illa

parte

eam etiam
maxime Sim-

qui

his

nullaque explicandi necessitate pulsus

principio

in Phys.

I,

Itaque Simplicius

disserit.
2,

in generali

illa

in

disputatione,

qua omnium veterum philosophorum principia

adumbrat, postquam eos, qui id quod est vel

breviter

summum

omnium rerum principium unum tantum ponerent, divisit

rerum principium unum et immotum, et in eos,
qui unum et motu insito praeditum, id est, corporeum esse
vellent, et hos rursus in eos, qui id unum principium cor-

in eos, qui

poreum finitum

mandrum eum

qui infinitum ponerent,

et in eos,

dicit esse, qui

primus

principium dixerit infinitum 2 ).

1)

Est haec sententia

tatione de
p.

ea,

Tum

180182;

lQT]X6

CiQXW"

T(x)V

principii

na-

quam Schleiermacherus in commenVide Fr. Schl. Werke III, 2.

176.

Phys.

6,

a,

post m.

'

ctTittQov

huius

Anaximandro proposuit.

2) Simplic.
y.ai

Anaxi-

unum omnium rerum

XtyoVTiov
OVTCOV

TO

Avcc^tfiav^Qog
(tTllQOV,

71Q<X>TOS

tcov $k

....
TOVTO

tv xnl xtvov/Lttvov

ccoyj\v

Tt

TOVVOUCC

xcd

motytiov

XOfJtaccg

Ttj$

115

Anaximandrum ait hoc principium infiniunum

ex
elementis dicere, verum ^zegav tivo.
tum non
turam

indicans

q>voiv

ctTZfAQOv '

atque una sententia interiecta hanc na-

*),

turam ab elementis diversam elementis

c

tI

7iaoa Ta GToi%8ia*

sententiis interpositis, in

principium

appellet 2 ).

eam

opponit, ut

ita

Tum

rursus, pluribus

eadem generali disputatione idem

Anaximandrum contendat unum

ita significat, ut

omnium rerum principium ponere to riTal~v\ designatione elementorum, inter quae medium sit, non addita 3 ).
Cuius

quae

loci

enim

sententia

t6 riETa^

non

finito,

iieTa$v

apparet,

ti \

Cum

vix ambigi poterit.

sit,
c

dicatur

simpliciter

cum

de-

articulo

non

Simplicium

ali-

quam naturae huius mediae speciem, sed hanc naturam

omncm tamquam unam quandam rem intellegere omnemque ad Anaximandri principium referre, ita ut ad
id omnes etiam, quas forte dici sciebat, huius naturae
species credendus sit rettulisse. Una quidem species excipi
videtur, medium dico inter aquam et ignem, quod ab
Aristotele semel tantum memoratur; hoc enim non ad Ana1)

Ibid.

gtoi/simv, ciXX'

vovg xcu
gitur:

roiig

n uXXct

dh uvrrjv

Xe'yft

Itsquv

[xr)i8

vSojq

rtvct ipvGiv,

r)g

uXXo tojv xuXov/u svojv

^urjre

unuvTctg ytvsG&ut rovg ovqu-

Iv uvToTg xoGfiovg". Aliquanto post p. 9,

y.cti

tojv [itttv

y.cti

xtvovfAtvriv XtyovTcov

OVGUV

CtTTSlQOV TtVCt (fiVGlV CtXXtJV

(iQXh v

Trjv ctfthov

yJvrjGiv

'

6,

parte sup.

Avuit^uv^Qog

le.

T(OV T G G UQOJV OTot%e(cov

ahiav

slvui

rrjg

tojv ovtcov yev-

dg

uXXrjXa uSTa^oXr)v

GEcog sXsysv."
2) Ibid. 6, a post. m.:

TO)V TSGGUQOJV GTOiySlOJV

vnoxstusvov noirjGcu,
3)

v drjXov

<fk

otl tt)v

OVTOg OsuGCi^lSVOg

aXXct ti

OVX rj&COGEV V

Tl

TOVTOJV

ctXXo naoci tuvtu. u

Postquam Simplicius

p. 8 a fin.

exposuit,

eos,

qui

unum

principium corporeum statuissent, hoc principium in ea posuisse

quae cuique

maximam

p. 8, b, init. addit:

t6

svuXXoTojtov

p.

toGnEQ xal

vnoTtt)STcti.

laudato indicavit.

Anax."

et faciendi et patiendi

'

Avu^Tjuuvd^Qog, stnsQ

Quam

Hunc locum iam

rationem

re,

vim habere videretur,

rb

{.iSTat-v JV

etiam loco

proxime

Fr. Liitze Ueber das Apeiron

79 sq. recte Schleiermachero opponit.

116

ximandrum verum ad DiogenemApolloniatem refert; sed haec

res in huius disputationis fine explicabitur. Quod autem hoc
loco conclusimus solum, id omnino confirmatur eo, quod Simquo

plicius ipse postea in explicatione eius Aristotelis loci,

primum principium quoddam inter aerem et ignem

medium memorat, certis verbis contendit, hoc idem principium ab Aristotele tum inter aerem et ignem, tum
inter aerem et aquam medium dici *) quam rem certe
non primum ex hoc Aristotelis loco didicit, sed cognitam
attulit, quandoquidem hoc loco non nisi medium inter aerem
et ignem, et tertio demum libro etiam medium inter aerem
Ac revera eum iam ante huius loci
et aquam memoratur.
explicationem de natura illa media quaesivisse et ad quem
is

philosophum referenda

cognitum habuisse, inde etiam

esset,

quod iam ante illum locum, quo eum modo

vidimus Anaximandri principium simpliciter to (.lexa^v apcolligendum

Nicolaum Damascenum, qui medium

pellare,
et

est,

ignem tribuat Diogeni Apolloniatae,

libris et e

Theophrasto

in priore illa
oxoi%~ia

2
).

Itaque Simplicius statim

parte

non solum to naga xa

refellit

commentarii

verum etiam to

unum Anaximandrum

aerem

inter

Diogenis ipsius

et e

fiisTa^v generaliter intellectum

refert

et

m.

(in

to f.ieTa^v

ad

alio referentes

revincit.

1)

itlko

ti

Simplic. Phys. 32,

Xstttotsqov,
6*6

a.

twv tqiwv vne&Evro,

7],

cog

6 Igti

Phys.

I,

4.

187a 12): Ttvk

nvQog fiiv 7ivxv6tsqov

Iv aXXotg cpi]Giv,

cttoog

fihv

ctfyog df

nvxvoi (qov vdctTog

lEm6TQ0V. U
2) Ibid. 6, a

Iotoqu

7i8Qi

et

fin.

tov /tioyivovg

6,

init.

(intell.

xcti

tccvtu

QeotpQctGTog

/utv

principium eius esse aerem).

to etg l/ue IXdov ctvrov GvyyQctju/uct neol (fwGfwg ImyeyQctu u evov

Gcttpwg Xiyet to

igtoqsI fiSTct^v

ov ncivTct yivercti

nvQog

x ctl

post m. et 32. b, p. m.,

quam

secutus

ct

ubi

Porphyrius

iiXXct.

NtxoXctog uevtoi tovtov

i q o g GTot/tTov Ti&tG&cti ."

Postea 32, a

eandem Damasceni sententiam

quoque

ipsius Diogenis libris refellit.

Tct

sit,

eam

xcti

ctSQCt

diligentius

refert,

etiam

ex

117

Iam pervenimus ad eum locum, qui explicationem continet eius Aristotelis loci, quo is primum principium inter
aerem et ignem medium memorat. Qui quidem Simplicii
locus propter ambiguam plurium verborum relationem in difficillimis est, ita ut sine diligentissima sin-

gularum partium interpretatione omnino non possit

Pendet autem haec

legi.

quippe quo

Aristotelis loco,

ambiguitas

loci

ratione

is

intel-

ab ipso

illo

dicendi usus

sit

parumque ad sententiarum ordinem disposita; et idcirco explicari non potest, antequam ipse AriQuare is locus accuratius
stotelis locus fuerit explicatus.
postea demum explicari poterit, hicque, ut omnia Simplicii
de Anaximandro testimonia in uno conspectu ponantur,

parum

eleganti

summa tantum

eius capita

Aristotelis loco

ii,

proponemus.

summum

qui

Cum

principium

igitur

illo

unum quoddam

dicant corpus omnibus rebus subiectum, in duo dividantur

genera, alterum eorum,

et

ignem mediam

unum e tribus elequandam interaerem

qui id corpus

mentis, alterum eorum, qui naturam

esse velint, Simplicius, de hoc poste-

primum ait, quod principium ab

medium inter aerem et ignem,
inter aerem et aquam medium dici;
aXXrjv xiva cpvOLv ocojuavog naoa tcc

genere disserens,

riore

Aristotele hoc loco dicatur

idem ab eo
et ipse

aliis locis

continuo post

GxoL%ia*

appellat,

hoc vocabulum simpliciter

priorum locum reponens

).

Tum,

ctore quaerens, ab

Alexandro hanc

naga

(utitur

cpvoLv
dicit

tcc

oToiyjuct

in illorum

de huius principii au^allrjv tlvcc

ocouaxog

enim hoc vocabulo)

tribui

Anaximandro, Porphyrium autem, singulari quadam

Aristotelis

illius

loci

interpretatione

utentem,

ab Anaxi-

mandro putare principium dicicorpus rebus subiectum

1)

Simpl. Phys. 32,

&evro, o loTt

nuQog

'.

m.

Tivkg

cdXo

tcov

tqimv vni-

nvxvoT zqov aiQog 8h kenTOTiQov,

cog
cc^Qog /uevTivxvoTSQov vdaTog tff Xstito-

allotg cprjG iv,

teqov
Vide etiam
iv

a.

jutv

not. seq.

rj

118
c

sine definitione speciei,

to fieca^b'

vero

(hoc enim

vocabulum rursus reponitur) pariter atque Damascenum ad

Diogenem Apolloniatem referre 1 ).

Quam ipse sequatur
sententiam, verbis quidem non dicit, sed statim Porphyrii
sententiam

ab Alexandri

ostendens,

nec ab Anaximandro

discrepantem

sententia

refellit,

principium poni

corpus

rebus subiectum sine definitione speciei, nec to iieTa^v ad

Diogenem

pertinere,

loco

plicii

to 7raga

primum

ex ipso

illud

hoc ex ipsius Diogenis

libris

Aristotelis

illo

).

eum utrumque td /neTagv et

unum idemque principium putare.

id patet,

ra oToi%ela

Deinde, quod ad huius principii auctorem

macherus quidem

loco,

Itaque ex hoc etiam Sim-

putat, Simplicium

attinet, Schieier-

hoc

loco

(intellegit

autem eam disputationis partem, qua Porphyrii de Anaxi-

mandro sententia

1) Ibid.

(jVQiog,

naoa
tov

ojg

adtooiciT

cog

'

tcc

'

AvaZlfiavdQov

gt oi / sTcc

AQiaroTs'Xovg

'

.,

vnolisusvov, 6 usvtoi TIoq-

aojucc /usv to

to

CCTjQ'

(Ss
'

nsfx\psv.

vnoxsi/usvov

Avag(/n avdcjov Xiysiv (frjalv ansioov,

NixoXaog 6 Accuaaxr\v6g

(ocsnSQ

verbis

pertinere, id-

tov aXXr\v tivcc (pvcriv

oistcci

rr\v ccq/j\V

TO S?dog SlTS 7TVQ 6lTSv'do)Q SlT6

QIC7CCVTCC

Aristotelis

ipsis

Anaximandrum non

continuo post verba in proxima adnotatione adscripta:

^AXs&cvdQog
n xal 6 /usv

Goj/uarog

ex

refutatur)

ostendere, t6 iieTa^v ad

Verba

Jioysvrjv tov

'

J/o-

ccmog

AnoXXm>tadr\v

ccvs-

vnoxsiusvov udtoQiaTcog Xsyousvov* non

ac7jua to

quod sua

significant corpus,

stg

ov

fXSTCcgv xcci

ipsius natura

non definitum

quod modo

sit,

tale

enim corpus omnino non

est,

speciei definitione dicatur

id quod ipse Simplicius aperte significat

quod ad verba

eo,

siTE

shs',

'

(cJioQiarojg Xtystv*

quodque

iis
rj

agendum
/usv

xtX.

erit,

nvQog xal

'

ac sinc

ov diooiaccvra to sidog,

proxime laudata: avTO(fvs'aTSQov

quo separatim de

ipsa Simplicii verba alio loco,

adscribemus; et postea 32,

tmv nXstovojv tarooia Aioysvr\v.

nQMTov aroi/sTov
Tai-v

addit

infinito

alio loco diligentius explicabitur.

2) Ibid. continuo post verba

oV uot doxsT

sed

(frjai,

NixoXaog ds

postm.:

b,

tov

ccs^qcc

nsidr\ Js

TtOsattat

tovtov taroQsT tovto to

ccsQog rr\v ccq/J\v ano(fr\vaatica

.,

u
iariov xtX.

to
/us-

119

improbare

que ostendentem Alexandri sententiam

Simplicius

apertissime

disputationis parte

illa

Porphyrii de Anaximandri
ostendat cum ipsis Aristotelis verbis

bimus, hunc

in

et

videatur etiam ita intellegi posse, ut

postea tamen videesse et ab uni-

nec necessarium

intellectum

disputatione omnino

versa Simplicii

solum

prorsus pugnare;

Alexandri sententia refellatur,

simul

At

).

principio opinionem

agit, ut

licet illa disputatio

id

Nec

dissentire.

ulla

hoc loco Simplicii cernitur de naturae mediae auctore

incertitudo, ut Zellerus putat 2 ).

suam

ipsius sententiam

inde,

quod ipse onmibus

mandrum

non

Quamquam enim hoc

verbis indicat,

certis

unum Anaxi-

locis antecedentibus

eum, qui to Tcaqa xa oTOL%ela

dixit

eandem

principium poneret,

xandro proponi

dicit,

quam hoc

loco ab Ale-

quod Porphyrium ab Alexandro

et

dissentientem data opera

paret, illam Alexandri

et t6 jiisTa^v

ubique de huius prin-

igitur

cipii auctore proposuit sententiam,

loco

tamen

sine ulla dubitatione ap-

refellit,

sententiam

eam

esse,

quam solam

ipse probet.

His expositis nemini mirum videbitur, Simplicium in

posteriore etiam eiusdem commentarii parte et in
tario

in libros

de Coelo t6 icaga

commen-

OToi%ia, to /nsTa^v

to.

aquam et inter aerem et ignem, to (.isTa^v

simpliciter dictum, tamquam unam eandemque rem uni Anaximandro tribuere, cum iis locis, quibus Aristotelem his voet inter

aerem

et

cabulis utentem explicat,

telis

tum

iis,

quibus generaliores Aristo-

sententias ultro quasi ex historia philosophiae illustrat.

Atque priorum quidem locorum unoquoque id vocabulum,

quo Aristoteles

hunc enim
etiam eum,

ait

utitur, simpliciter

eum

qui to

ad Anaximandrum

esse, qui t6 rcaoa

(.leTa^v

1) Schleierraacher,

Werke

inter

to.

aerem

III, 2, p.

2) Zeller, Philosophie der Griechen,

et

aquam ponat

180.
I,

refert;

GToi%eia, ac rursus

p.

189 ed.

3.

120

infinitum ): hunc eum, qui to fnera^v inter aerem

aquam unum omnium rerum elementum statuat 2 ).
et
1

In explicatione autem eius Aristotelis

ximandrum
tribuere

Ana-

is

divinitatem

et

hoc Anaximandri infinitum simpliciter xb

dicit,

Simpl.

1)

204 b 22

quo

loci,

immortalitatem

suo

infinito

Phys.

(ei yctQ

eirj

m.

post.

a,

111,

Phys.

Aristot.

(in

ctnXovv (ro uneiQov

ti

aojfxct),

ev

r)

III,

5.

tojv Tea-

ti

uXXo ti nuQu tuvtu, cog XeyovOi v ol

ov tu OTot/ela
n tQi 'Avu^ifx u v6oov to ituqu tu otoi %ela,
yevvojo iV xai ou fxev ov6ev tojv OToiyemv 6vvcaui eivai to uneiQov,
Ouqojv OTot%e(ojv ioriv

fxev xui

6rjXov

r\

'Ava^ifi av6 Qog, uneioov

ojv

ovx cteQu

(iovXofxevog,

nvQ

r)

avro, 6ia to tuvtu e%etv nQog

uXXr\Xu

IvctVTtojg.

oroi/elov

to

elvui

TeaactQOJV

tojv

ti

r)

OToiyeiojv

liC&ero

Eandem rationem

11

etiam in generali de Anaximandro disputatione proposuit; vid. supra

quem nota

115 not. 2; pariter eo loco,

p.

sequenti adferemus.

104, a fin. (in Aristot. Phys. 111,4. 302 b 36),

Ibid.

ratim diversas de infinito sententias exponit,

uneiQov Inoiovv

tivi to

vnoTWevzeg

ojg

'

ol nXelOToi tojv tfvatxojv,

Avuhfxivr\g xul /tioyvr\g,

ol fxev ttiga

6e v6ojq,

oi

ubi gene-

n avfipepr\x6g 6e'

ait:

ojg

uneioov

GuXrjg, oi

(Quoniam aer et aqua no6e to fieTui-v, o) g Avu'i fxuv6 oog u

minata sunt, to fxeTuZv inter haec duo elementa intellegi potest;
'

nihil

autem impedit, quominus intellegatur

post.

m.

(in Aristot.

ovxezi ojg ovalctv

ev

oi fiev

ti

uXV

to

r)

cteQog,

v6ojq

'

ojg

'

yrjv

rj

lnr\yctyev,

ojaneQ

2) Simpl.

'

*r\

c\(qu,

r)

t i,

Avu'i ftuv6 oog

elnd)V 6e (AQiOTOT(Xr\g) vdojo

fri(teTo u

Comment. de

Coel. 27

tog

Ava'tfxuv6Qog

**

V(U

vduTog
fin.

xui
(in

'

ojg

OaXrjg,

r\

u(qu,

r)

Av al uv6 Qog. u
(x

b 38 ed. Carsten (in Aristot,

v6uTog fiev XenT 6t eoov

txQ*i v

re

Ibid. 111, a

yctQ tovtojv (tojv opvaixojv)

oi>6eig

to fxeTuijv Ixelvojv,

'

'

fieru^v tovtojv', tov

ti

6i6ti to vnoxeifxevov evy veg

u

6e

inferius:

Avui-t fiuv6 o og

Coel. III, 5. 303 b 10):

puOtv

uneiQOV tovzojv 6e

unetoov elne to arotyeiov, uXX' v6ioq,

Avulifivr\g,

uoqiotov

Ibid. 105, b,

ovzoi ovv oi tpvoixoi

eXeyov to

Avu!-ifxe'vr\g

Aristot. Phys. III, 5. 205 a 25):

nvQ

generaliter.)

203 a 16)

ovfx^e^ryxog

ojg

Et paullo

fieTui-v."

cteQu

tov

4.

111,

GToi/eiov vnoTt&evTeg tovto aneiQov eXeyov tm [xeyi&ei,

ojoneo &uXrjg iiev

rff

Phys.

(to

aroi/erov vne'&eTo)

ue'Qog 6e n

^iQog tt)v

vxvot e q ov,

ixdiega

fierct-

121

Ttvqog

(,ibtcl%v

(X8qoq appellat

y.al

vero

Iis

).

qui-

locis,

bus generaliores Aristotelis sententias e philosophiae histo-

hac re Anaximandri quoque mentionem

ria illustrat et in

huius principium

facit,

simpliciter

^aa^,

xb

dicit

ele-

mentorum designatione non addita 2 ).

Phys. 107,

1) Simplic.

7 sq.): &etov

to airtov

<Jf

Xsyovai

ccQ/rjv

xcci ojg

aiprrftQToV toiovtov ya.Q* Avcc%i[A,ttvdQog

xcci

Phys.

(in Aristot.

fin.

a,

to

III,

ayivrpov ts

ojg

xccl

203 b

4.

nvQog

[tSTcctjv

y.cci

cciQog ctnetoov ctQ^rjv ^rt^f/."

2) Simplic.
1.

298^

dam

29, ubi

251*25

Carsten (in

Aristot.

Coel. III,

generaliter de physicis loquitur, qui ex

una qua-

Coel.

is

ed.

natura omnibus subiecta reliqua generari dicant)

tojv xvQiojg

(pvOixojv Xsyo us'vojv J6'^ccv,

tqitov nooa-

otrtvsg nctVTcc

Tixrriai

tt\v

vsa&ctt,

XsyovTsg sv fxovov scpaaxov ccysvr/Tov vnofisvsiv, l| ov

yi-

aXXa

tcc

'

yiVSTtti
'

sig

xcci

Avu'i [xctvd oog to

nvQ dk

/lcstcc^v,

v3ojq

/usv

OccXrjg

ctvccXvSTcct ,

Avct^i/usvrjg

'llQctxXstTog.

11

Quo

ccsqcc,

loco licet,

quoniam proxime antecedunt vocabula "vdojQ et ccrjo, to fiSTcci-v inter

et aerem intellegi possit, tamen id nullo modo necessarium
Ibid. 268*43 (in Aristot. III. 3. 302 19, ubi is eandem fere
est.

aquam

sententiam proponit):
"fnnojv

id*(Q,
1

/uSTcciv

rjoctv

A vat-ijuctvd Qog. u

Tivsg ot IV XsyovTsg,

6*s

Avcc'^i /usvrjg xcci

Atoyivr\g

Quo

ccsoct,

QctXrjg fisv xcci

'llQccxXsiTog nvQ,

loco to fiSTcc^v generaliter

xcci

to

tantum

potest intellegi.

Phys. 295, b, part.

is

contendit,

inf. (in Aristot.

eum motum,

motus generibus priorem

cit,

adfectiones materiae

refactionem,

quae non

esse,

mutatione

sine

in

loci,

autem omnes rerum generationes

et

tiam Simplic.

yctQ

(huic

7.

260 b

7,

ad hancque rem demonstrandam

omnium primas

autem consistere

has

fiant

Phys. VIII,

ubi

qui loci mutatione contineatur, omnibus

sic explicat)

shs

esse

di-

condensationem et ra-

concretione
a concretione

interitus repeti;

avyxQtatg

xcci

et

discretione,

et discretione

quam

senten-

dtctxotoig Iotiv

sYts xtX.'

ccXXoiojatv

initio

xtX/)

sequentis sententiae respondet

ysvsotg xai cp&oQcc,

rj

cog

tjQsaxs

'

sXts xai xo.t'

/lr\fioxQiT(ij

ts

xai

Avcc^ccyoQcc xcci E[.insdoxXs7, xcci ooot

'

'

TiQOjTa
r)

oojjuaTcc

ojg ol

[sic

cina&rj

pro

to otoi/sTov, ojanSQ

rj
'

[xcci

videtur delendum esse]

imo&ifisvot TsXsojg ix tovtojv tyivvbjv

o&oi

videtur legendum

esse]

IV

tcc

tccXXcc,

vno&sfisvoi

Avaificcvd Qog to /ustu^v, nvxvovftsvov tovto

122

Unus tantum

ad eum

memorat naturam

omnibus prioribus

ab

locus

restat

versus, qui pertinet

aquam etignem mediam

inter

huius igitur loci explicatione Simplicius pro

di-

quo solo

Aristotelis locum,

is

In

).

quod ab

eo,

Aristotele, dicitur /tteia^v vdavog ytai nvgog, simpliciter dicit

4

nulla elementorum designatione addita,

id t-ieTa^v*

idem a Themistio quoque

vidimus

Anaximandrum sed ad Diogenem Apolloniatem

refert.

Sed

num

cre-

num haec

revera potest Simplicii sententia esse ?

dibile est,

eum, qui non solum reliquis

qui antecedunt hunc locum

iis,

et qui

unum Anaximandrum

/usTat-u

ad

duobus

locis antegressis dedita

omnibus,

locis

eum

et

sequuntur, t6

verum

rettulerit,

opera

quod

hocque non ad

fieri,

etiam

Theophrasto

et e

et

ex ipsius Diogenis scriptis demonstraverit, Diogenis principium aerem, nec vero to

dibile est,

(.teTa^v esse,

num, inquam,

hunc eundem eo tempore, cum hunc locum

putavisse ad

beret, to tteTa^v

Diogenem

paullo

pertinere,

autem post hanc opinionem rursus deposuisse? Hoc

si

incredibile est, nihil restat, nisi ut

tur aliquo vitio adfectus

cum

nunc

iste locus

^4va^ijiiev7]g de deqa,

xai /uavoii/Lievov

tcc

aXXcc

sic legatur:

auxilio

wg Qalrjg

/uev vScoq

to /LteTa^v",

de

dnodtdovat ttaaiv

ai>Tox9tv dXrjfres ro Xeyofxevov."

igitur

ipse locus creda-

Atque ego quidem censeo,

esse.

Jioyevrjg

ille

crescri-

[sic

Simplicium

scribendum pro

</>?o*tJ'],

Locus aperte corruptus sine librorum

non certo emendari potest

quae ausi sumus mutare, certe

loci

tribuere

Quod Simplicias Anaximandro h. 1.

videtur condensationem et rarefactionem, quem generationis

modum

aliis

sententiae

omnino respondent.

ab eo abiudicat, id

locis

alio

loco accuratius explica-

bitur.

189 b 2: de quo loco supra p. 64, 2 et 115 diximus.

1)

Phys.

2)

Simpl. Phys. 44,

6.

I,

Toh' tvavTiots, it

r]v

IV to
'

tas

OaXrjs fxev vdtoo,

yevr\s de
/ue'vrjs

a,

part. inf.:

nav

IlQaxXetTos Sk

to /ueTai-v."

ot

/utav

vnoTifrevTes

qvcftv

eXeyov, Ix Tccvrrjs yevvtoot

Suspicor

ni>Q,

\4vcc^tue'vr);

Simplicium scripsisse:

de ae'Qa xal zltoyevrjs, 'Avai;C/uavd*Qos

cF

to

ndvTcc,

tcc

6e deQa, /Ito

1
'

/ueTcci-v

Avah-

123

ipsum

^Ava^iidvv^

scripsisse:

'/.tavdgo g de to

u
,

alqa xai Jtoyevtjg, L4va-

de:

enim,

solet

ut

e locis

iam

memorando Anaximenem et Diogenem

aere

allatis apparet, in

coniungere

/Lietat;v

autem imprudentia

postea

alicuius

librarii,

cum Anaximene coniunctionem non animadvertisset, Anaximandri nomen excidisse.in eiusque locum
Si hoc non conceditur, ille locus
successisse Diogenem ).
qui illam Diogenis

ita erit explicandus, ut

sumamus, Simplicium

reliquis locis,

quibus to ^ieTa^v Anaximandro tribuit a Diogene vero abiu-

tantum to

dicavit, intellexisse

aerem

et inter

/LtsTa^u inter

aquam (nominatim

et

non ad Diogenem pertinere, quod

tributum erat),

id

illud

solum

aerem

et

ignem

solum ostendit
ei

a Damasceno

hoc autem loco non intellegere

nisi

to

iie-

inter aquam et ignem,

quod a solo Aristotele
memoratum sit. Quaerentem igitur de huius medii auctore
apud veteres quidem scriptores de hac re nihil invenisse

Ta^v

Reputantem autem,

traditum.

revera inter

aquam

in

elementorum ordine aerem

ignem medium esse, ipsum convdaTog xai nvQfg hoc uno loco ab

et

iecisse, to f.ieTa^v
Aristotele memoratum nihil aliud intellegi nisi aerem. Qua
autem ratione ductus ad Diogenem potius quam ad Anaximenem rettulerit, non facile quisquam dixerit. Sed fateor,
mihi ipsi hanc loci explicationem improbabilem et priorem

solam veram

videri.

Denique unus
ita

est locus, quo, si sanus est,

cum Anaxagora componitur,

generationem tollere

non

et

tionem statuere dicatur.

sine dubio librarii

invectum

1)

est; id

Cf.

sq.,

ubi

in

loco

Anaximandri nomen

sive "inscitia

sive neglegentia

adnotatione subiecta probabitur 2 ).

adnot. sq.

2) Simpl.

23

quod

ipsam

rerum mixtarum secre-

nisi

Sed hoc

cuiusdam

Anaximander

ut pariter atque hic

Phys. 51, b

p.

inf.

(in

antiquiorum philosophorum

generationem tollant):

n tm

7ii(fi

Aristot.
aliqui

Phys.

I,

8.

esse dicuntur,

191
qui

nitvnov (twv xcaa <f>iXoao<fu<v nnco-

124

Transgredimur ad

10.

et

omnium

saepissime

T(v) keyet vvv,

ovtoi

o*t/rj

tt}V

i-ayoQag'
Xeiojv,

atv)

uev

ot

tqi/J}'

nokkd

ot df

(aptius

inoiovv

avyxoiaei xai diaxQiaet

legatur

librario

quodam additum

Primum

Simplicius
iis,

ab

nQOjTOJV OToi/tiojv tt)v yeve-

Hoc

igitur

aperte opponit et in

Ana-

iis

se

constantium concretionem

nominatim quidem ipsi Anaxagorae,

qui generationem esse statuant.

numerat,

yeveotv, v

$ta TavTrjv tt)v diaqwviav ot iiev

diaxQiaet

vqifOTaa&cu keyovTeg,

nctvra

Ava^ay oQag, ot J 6 t e vo g ndvTa yiveaO-ai

xal
ev&eiav, ojg *Ava'i uavd Qog xai 'Ava&pivtjg, ot
wffTrep

xal

probatur.

quibus de eadem re loquitur,

Coel. 91 b 41 Carsten: xctl itevTot

keyovoi

loco

profectum sed a

qui ipsam generationem tollant et nonnisirerum

et discretionem ponant, ac

tt)v

tt\v ye'veotv tojv nQojrojv aToi-

ipso Simplicio

mixtarum secretionem aut rerum per

ccvaiQovai

J IxxQivea&at

esse, indubiis, opinor, rationibus

locis,

de

Ava'i fxavd Qog xai'Ava-

Eunedoxkrjg."

xai

Anaximandri nomen non

aliis

'

dtaxQfoet tojv

ArjuoxotTog

ojg

ximandrum

o)g

dirjorjVTca

amojv IV to ov ekeyov xai

yctQ

itev IvvnctQ %ovt a

yeve Oiv dvatQ ovvTeg,

qui

de Anaximandri

akkd neQi xeCv(ov, booi ye'veoiv dvtjQovv

uakkov de

ccyevrjTov tovto' ol de

ekeyov,

Ioannem Philoponum,

accuratissime

et

dkkr)k(ov

yiveoiv noiovotv.

tt)v

11

Ibid.

keyovot xut

yeveotv elvai

251 a 25

sq.:

tq(tov nQooTl&r\at rrjv tojv xvQtojg qjvotxojv keyouevojv do'av, oiTtveg

ndvTa yivea&at kiyovreg ev iiovov eopaaxov dyevr\rov vnoiitveiv, l| ov Ta akka yiveTat xal elg o dvakv er ai, Gakrjg uev
vdoyQ,

Ava'iiuevr\g

''

6e

de\)a,

IlQdxkeiTog. li

Cf.

supr.

p.

*Ava'iuavd*Qog to ueTav, nvo 3e

121

Num

not. 2.

credibile

plicium de re tam insigni tamque ad intellegendum

protulisse ita prorsus inter

se

pugnantes?

facili

est,

Sim-

sententias

Deinde iam ante hunc

locum vituperavit Theophrastum, quod quadam

vi Anaxagoram ad
Anaximandrum reducere studeret; Phys. p. 33, a, post m.: xai
tov 'Avai-ayoQav elg tov 'Aval-iuavd qov av6e6(f)oaOTog
voj&wv XTk. u Num credibile est, ipsum haud multo post Anaximandro eandem atque Anaxagorae sententiam tribuisse? Denique
alio loco, quo de iis loquitur, qui mundi originem aut a rerum mix-

tarum secretione aut a rerum per

discretione repetant, in

illis

Democritum nominat, qui

doclem

et

loco in

eadem

se

constantium

solum Anaxagoram,

re nominantur,

tres

concretione et
in

his

Empe-

philosophi nostro quoque

Anaximandrum autem

omittit.

125

Namque

principio loquitur.

tredecim locis commentarii in

quattuor priores Aristotelis libros physicos et septem locis

commentarii

in

eiusdem

autem

ubique

explicat;

eum antequam

illos

libros

de Generatione

commentarios

diligentius

ut appareat,

de eo loquitur,

ita

Corrup-

et

tum brevius memorat tum

tione hoc principium

certam eius

scriberet,

mente informatam habuisse notionem, quam constanter

Sunt autem, quae a Philopono dicuntur, ad
sequitur.

in

nostram quaestionem maximi momenti; namque non solum

Phys. 257,
ait,

ponere):
xctl

circa m. (in Aristot. Phys, VIII,

6,

physicos, qui

mundum

ovtco

'AQagctyoQag,

ocouutu

y.al

veo&ai
autem

yan

u 6 xotr og xoouonoist xal Efin tJoxlrjg

dtuxoivtoftui

tu uto/uu

Avui-uyo Qag

ixxQi-

ol fxhv ovyxoivsoOai, y.cu

tu tzoouqu

Tag

r\

ubi Aristoteles

init.

1,

gignant, hac ipsa re aliquod motus genus

OToi/tta keyovTtg,

'

utQtiug ctno fiCyuarog Xiycov. a Saepius

libris a librariis maxime in philosophorum nomi-

6 fioto

in Simplicii

nibus aut omittendis aut addendis aut mutandis erratum

Unum exemplum paullo

ribus exemplis ostenditur.

Aliud exemplum nunc recordor inveniri Phys.

enim loco cum quaeratur, quis

haec leguntur:

suerit,

juivrjv

verba

et res ipsa

Mullach frgm.

Cf.

et

cog

'

probandum

Ava&fji. xai *Ava'ay.

41, a,

p.

plu-

med.

Hoc

xal vyQov principium pooIxiotqov rfg

einoVTa xtL

11

^Ava^i-

Xenophanem

ubi

verborum sequentium forma epica

phil. Gr.

'

^qov

o fitvroi IIoQCfVQiog

rrjv do'$av avtnejAifjE ravTtjV

scribendum esse
docet.

t6

esse,

ante cognovimus.

p.

In Dielsii cod. F.

103, 10.

omnino desunt, idque

fortasse

unum

est.

Primis duobus, quos attulimus, Simplicii

prorsus refelli-

locis

quam Liitze (1. 1. p. 75) proponit,

Anaximandrum exemplum poni primi philosophorum ge-

tur etiam ea nostri loci explicatio,

qui putat,
neris,

eorum, qui tv to ov xal tovto ayivrpov esse

dicuntur

a Simplicio

primum genus eorum,

qui

esse negent; Anaximander vero ab eo duobus

meratur,
illa

qui

explicatio

formam Anaximander
referri
illi

non

naturaliter

potest, quodque,

si

Hi enim

generationem

illis

generationem esse adfirment.

eo etiam reprobatur,

velint.

locis in iis nu-

Sed

his omissis

quod propter ipsam orationis

certe

ad primos

posse concedatur,

illos

philosophos

id obstat,

quod

philosophi, ut ex Aristotele patet, aperte intelleguntur Eleatae.

126

quae e priorum

ea,

Aristotelis interpretum testimoniis cogno-

verum etiam magna ex parte

vimus, omnino confirmant,

cum

Quare,

luce ponunt.

in clariore

hucusque a nemine explicata

sententia

eius

tota

pauci tantum loci sine

et

sit

omnes

delectu adhibiti, necessarium videtur,

eius locos ad-

ex hisque universam eius sententiam colligere.

ferre

qua re facienda eum cecessario

In

eodem loco
saepius utendum sit, ne eundem saepius etiam cogamur
adscribere, ex usu visum est, primum ipsos locos certo
quodam ordine proponere. Dividendi autem omnes Philoponi

atque

pariter

loci,

alteram eorum, qui

toti

quibus

stotelis locis,

ut

accidat,

Simplicii.

in

duas partes

sunt,

versantur in explicandis talibus Ari-

zo 7raga xa oxoiyjfia vel to

is

/ttsTa^v

aperte memorat, alteram eorum, quibus ipse non ulla expli-

sua

sed

candi necessitate

solum

sponte atque

historiae

caussa de Anaximandri doctrina disserit.

Atque posteriorum quidem locorum copiosissimus

qui legitur

is,

commentario

in

Phys.

Aristotelis

in

quo loco Philoponus, pariter atque Simplicius

eundem

omnium veterum philosophorum

prae

qui propterea etiam

ponit;

ipsum simul cum duobus

locis e

commentario

Generatione et Corruptione adnotationis

1) a.

in

principia ex-

omnibus gravis

reliquis

Locum

quia sine dubio tempore quoque eos praecedit.

est,

in libros

QOV VTTfdEVTO

vdctrog

T8

01
r)

TOV

nvoog

(X^QCC

xctl

f*fav

V7TOTI 9 (U 6VOI

xctl cttoog.

X((l

xtvov/utvrjv xctl itnet01

/iioyivr\g /i\v

TO llTCcv

'

Avcc^i/uevrjg

[Actvo*Qog

oog.
vtTca

tov cWqcc bni&iVTO

to /u6tccv

Intl yccQ iv
t)

tovto

(jSTccfictaig

ekeyev

Trj

r)

ct

qo

tj]V

cco%r)v,

xctl

QO

ff

tivctr

vdctTog

r)

Avct^i-

TTVQOg xctl

cct-

t vdcaog eig ct^Qct ovx (c/uiacog yi-

/ueTctfioXrj Trj

(haec explicatio

elvcti

c\oyr\v

ttjv

Ct

ovv 6 AnoXk(x)ViccTr]g
'

xctl

de

modo adscripsimus *)

Philop. in Aristot. Phys. 1,2. 184 b 15 (edit. Venet. 1535,

qua paginarum numeri desunt)

xcc)

2,

in

locum commentario, generali quadam

Aristotelis

disputatione

suo

in

est

I,

cst

Philoponi),

to /ueTctgv

otteq cte^Qog /ue*v tart

nvxvo-

127

Priores loci tripartiti simt. Primi simt

ad

mum

physicos, qui

corpus omnibus

summum rerum
unum

eo

SQOV v6ctTOg6s/uaVOTSQOV,

6s /uctvoTSQov. ovrog 6s
Tl

et

SnTatS

Avai-i/us'vrjg
tf

c.

non iam

S Ttf)

Quae

Ci

QO

/U S

ff

/urj

Tavra,
71

VX-

a,

post m. (in Aristot.

d^Qct,

^Ava^i /uctv 6q o

314a 18):

I, 1.

usv t6

GctXrjg

tog

demum

sed in altero

v6coq,

6s rrjv

libro

/u s-

Aristo-

to

/usTa^v,

to /uSTa^v asoog xal nvQog memorat.

(in Aristot.

fin.

r)

I,

322 a

8.

aXXo

commentario

Philoponi

STO,

6t6rt

Tt TTCiQCi

avor s qov. u

rtov rsaadQcov ti slvai,

r)

ETSQOV

xal v6arog, 'llQaxXsnog 6s t6 nvo. u

in hoc,

Ibid. 19, a,

1)

187

cts^Qog

primum quidem

{Xsyovatv)

tov

/ttoysvrjg

xcti

votv

teles ipse

atque

/li

in

nVQOg/USVnVXVOTSQOVaS^QOg

sv rd vnoxst/usvov noiovvTsg,

Ta$v

ds

Comment. Gen. Corr.

b.

r)

xiav fiiv aXXtov /jaXXov xaflioQftov,

votsqov Xiycov v6arog

sial 6s xat oi

velint.

Alteri inveniuntur in ea eius-

Si6onSnOtrjf,ts'VOV V71

6lOTl

0*6,

qui

et eos,

ignem medium esse

(STOI%t(OV T7]V IfXljV sXsySV, CtXX'

TftiV

dicant

gcnera,

dividit

quo apud Philoponum sequuntur,

ordine,

adnotatione adscripti sunt 1 ).

tv

duo

in

tribus elementis,

corpus quoddam inter aerem

Loci ipsi

unum

principium

rebus subiectum,

id corpus

qui

eos,

qui pertinent

ii,

celebrem illum Physicorum locum, quo Aristotelcs pri-

ti

1)

sv tovto

to

nctod Tctvra."
Phys.

Aristot.

in

I,

12 sq. ad nostram caussam pertinent, sunt haecce:

a,

inl tov tcov tfvoixcov sXsy/ov

,,/us'tsiOiv

6s ol tfvoixoi Xsyovotv IV to 6v,

ctXXa tco /uutv ndvrtov ctQ/Jjv vnoTt&sotiai

usv to nvQ,

Tt&STctt 'HQcixXsiTog

to v6toQ, 'Avatji"
oi TQonot

Oro/stov,

'

a v 6q o

ti

GaXrjg

/uav^Qog 6s ro

xctC tprjOtv

ndvra sv

rtp

cbg

slvat,

/xiav 6s ndvrcov do/rjv vno-

rov

xttl

'Avat/us'vrjg]

/uavtoasi

tov

nvQog xal ds'Qog

r)

OaXrjg

dsQct,

6s to usraj-v) tovtcov 6s

[lege

/uSTcti-v

'

ov

'Ava^t/usvrjg 6s

ydo avrcov nvxvcoost

oi /usv

olov

6s

(Xsyovoi

tov

cts'Qa,

6s

6itto( sioiv
xctr
.

avrovg

*Ava'i-

dsQog xa) v6arog

Xiycov ot ot /siov, rd ctXXa ix tovtov iy.Y.Qivsafrcu sXsysv. ivvndo/siv

yao iv rovTto dnstQcp ovti rdg ivctVTiorrjTag, sha ixx.Qivo/usvag [sic le-

gendum pro

ixxoivo/usvog]

amov

ii;

notslv rd Xotnd. oi fisv ovv nv-

xvtoost xal /uavtoost Xsyovrsg dXXottoast rov xar 1 avrovg Oroi/siov ysvvtoOt

rd dXXa,

'
.

A v ct

i /u

ct

v6qo

6s ovx dXXottoost

ysvvct rd aXXa, dXX' ixy.Qfosi ivvnao/oVTtov iv avrtp."

rov jusra^v

128

dem commentavii
tationem de

quae pertinet ad Aristotelis dispu-

parte,
in

infinito,

qua

de physicis

is,

qui

dicens,

corpus omnibus rebus subiectum velint infinitum esse, sae-

eorum mentionem

pius

to

iiETa?-v

rj

oi>v,

ovdsv slvui

tfrjotv,

nsQi

ol

tcc

[X.sytov]

xotvrj tcov
c.

Gi'v,

le-

sic pergit:

Avcc^ccyoQccv xul 'EftnsdoxXsu IxxqCosi

ovtio

xul

'AvugtfzccvdQog

uXXu yivso&ut, fxuXXov dk txxQivso&ut,

uXXo

r)

Ix

[Xsyst]

Tum

tt\v

yivsatv

sxxqiOiv xal sxtftcvotv' xal drjXov oti tuvtcc

Xiytov 6 'Avui-t/xuvdQog ccvrog Ttxg

r)

Tertii

avTov otoi %etov, bnSQ Ioti to [xstcc'!;v nvQog xul

us*Qog xul vifurog, unsiQOv oVTog xul ndvru v sccvtio

nSQi tyovTog,

uiu

adnotavimus *).

dispositos

ysvsatv yivsa&cu XAyovotv,

ccsQog

Singulos

Triginta quinque versibus interiectis Philoponus

b.

ov jQonov

tov xut

qui to Ttaoa xa ozoixela vel

facit,

vdaTog infinitum ponant.

xai

ordine

rursus

locos

T7]V

aigog

ov yccQ ?n

suvtov ftiostg uvrjQSi'

nuVTtov aQyr) to fxSTU^v

rursus inferius: ot fxsv tiov yvotxtov notr]auvrsg,

tfr}-

sv to nuv, tovtsgti , fxiav cco/rjv nccvrtov xul [sv] to vnoxstfxsvov

notr)aavTSg, xal tovto ovx uotofxuTov

atoftu

r)

ti

ccXXcc

otoua

Iv^Qystav, xal

xcct'

sv Ttov TQttov OTOt/sitov, nvoog ccsQog vdaTog,

r)

tcXXo ti nccQtc

tuvtu fiSTu^v tovtcov, otov vni&STO 'A vajjijj.avo' Qog,

atofxuTu ysvvtooiv x tov ccvtov otoi/sCov nvxvovfisvov
d.

Denique

in 187 a 20:

noTrjTccg IxxQivovaiv, oiog r]v

onSQ

$v Tto ustuv,

aXXcc

tcc

uavovtis"vov.

svog f.vovoag Tug Ivuv-

ol (T x tov

*A vu^Cfxuv tfooj

xut^

r]v

rj

'

ZvvnccQystv yuQ sXsysv

uvtov otoi /sTov,

tu Ivuvtiu xut'

tviQystuv."
1)

E commentario

a.

In 111,4. 202 b 30, ubi Aristoteles disputationem de infinito

in Phys. III, 4 et 5 hi adferendi sunt loci:

Philoponus, postquam duas esse dixit de infinito sententias,

incipit,

alteram eorum, qui uvtoovo(uv tivu tov unsioov u statuerent, alteram

infinitati aliam quandam naturam
dem physicorum esset sententia, de hisce ait:
nvQ
(fuOt rrjv XU& ccvrrjv aQxr]v, oiov ccsqu

eorum, qui

r)

r)

tccvtu,

r\

b.

aut

tivcc,

rj

In 203

unum

to listcc^v tovtcov. 11
a 16,

t-aQxh

quae qui-

Ttov uXXtov ti,

Auctoris

nomen non

slvcd

ti
rj

ndvra

additur.

ubi Aristoteles physicos dicit infinito subicere

ex elementis,

tovtcov, ait:

subicerent,

uXXo /xsv yuQ

aquam

7'^Q

videlicet vel aerem, aut ro fiSTu^v

sxccOTtp

xccfP

ccvto

aXXo,

rjTot

ccrjQ

rj

to

129

guntur in commentario in alterum de Generatione et Corruptione

vSojq

etsqov

r)

'%tqov ti,

sine

203 a 34

(in

sq.)

primo

cuius capite

librum,

it% pro Aristotelis

quinto Aristoteles

ro /utied-v*

simpliciter reponens

Loco haud multo post sequenti

auctoris noraine.

rursus de

et

loquitur,

iis

qui to /usTagv ponant

infi-

nitum, pariter auctoris nomine omisso.

In 203 b 11, ubi Aristoteles ait infinitum ab

c.

ipsum nullum aliud principium ponant,

id

jfrX.':

ovtoi,

vns&Evro

Toi

DeTov,

bdojo,

rjv

vni&svro

onso Ava'$iusvr]g usv tov dsQa

In

dnsioov te

nctVTtov,

ccvrr)v

u&yi&si xal (\yivr\Tov xa\ atfOtcQTov, xal Tawrjv slvat to

Ava!-i u ctvS Qog 3s to

d.

tojv

vXt]v slvat

qui praeter

iis,

'nsoisysiv unavra

dici

III,

204 b 4

5.

fiETtt^y,

3s to

QaXrjg

sXsys,

sivca

dXXog aXXo. u

v.a\

quo loco Aristoteles nullum corpus

sq.,

posse infinitum esse demonstrat, Philoponus circa disputationis finem

haec habet: urjnoT ovv dnXovv lart {piZua dnstQov). dXXd

iuivvcctov.

si

OTOI%El'0JV,

yccQ

dnXovv

OIOV dl]Q

vJojQ

rj

ooj/ua,

TIOV CtXXlOV Tl,

rj

ansiQov, olov sXsys to u

st a 'iv

fere verba repetit in 204 b 22,

7]

simplicibus etiam to ntcod

ur)v ovo*s tv
ti

tojv

y.a\

unXovv

ojanso

nccQtc tic OToiysia'),

e)

tiam adducti

esse

unsioov

to

tvdsytTui,

crujtta

oits

'

to

sXsysv. u

oroiytiu posuerint infinitum, ad hanc senten-

tcc

sint, ait:

'

AvuSi u av 6 Qog,

vnoOrjTat tv uvtojv

Xoind,

si

qsi tcc

Xomu, dnsiQov

ncog slvai

VtaVict ao)L,r]Tai

slvcci

ovarjg rrjg

slvCCl TT]V CCQ/TjV,

l ov xa\ tu OToiysiu

Ttjg

corporibus

enim: uXXd

ait

tovtcov (Aristoteles dixit

A vu^i/uuv^Qog

oY, oti, ?v roig tsttccqgi GToiysioig

/uETcct-v

Eadem

g."

in

et

oToiysia memorat;

dsTv /usv oio/usvog ansiQov

slvai ttjv doyi]V dtcc tv\V dsiysvsaiuv, i'va urj tniXsinr},

vnsftSTO

ncCQCC TlCVTa

II

In 204 b 24, quo loco Aristoteles breviter adfert rationem,

qui to nccoa

qua,

rcc

slvcci

STSQOV

tovto

xcti

tovtojv lai\

ti

quo loco Aristoteles separatim osten-

ovts to /uetu$v

aroiysiojv

ev

rj

slvat Ava'i uavd qo

nullum corpus simplex posse infinitum

dit,

sv

dnsioov

tori to

stsqov

xcci

tcc

tt]V ccQyrjv,

avrrj

s*v
6*

Xoind

avTwv vn sfhSTo,

udXXov x Xomd

tt}V

GuvojQuxojg

ansiQog ovou

q>ftsi-

dvvdusiog, ovdsv usv tovtmv

sivut
tt)v

Tivog tvuvTiojasojg nQog tu

ovarjg

nuQu TUVTU

ysvsaiv s/si'
1'va

irj

TT]V ccQyrjv,

tovto 3 s to

nQog Ta tvavria

ysvsaiv syoVTa

r)

(pttsiQT]Tcti

xoi-

vno

lv avro) dnsiQOv dvvdusurg."

f.

In204 b

4,

paullo post verba, quae antea (in particula d) lau9

130

memorat

et

to naqa

et dedita

opera refutat eorum opinionem, qui

unam omnium corporum

GToi%ia vel to fiBTa^v

tcx

materiam statuant; quos ipsos quoque locos

adnotatione

in

attulimus 1 ).

davimus, ostendit,

bv

'

acoficc

tistsqov

otoi%e (co v

t iov

si

ft

alv avrcov

(Aristoteles 204 b 32 in

eadem demonstratione vocabulo utitur 'to

nccoit tu aioiytltt) omnino non esse, quoniam, si esset, sensibus apparere deberet, huius rei rationem adferens, quod ovtoi svsQysuc
tpaolv

to

eJvat

fiETtci-v."

tionem repetens,
Xsyovra xafr

ansiQov

tcvTo to

Denique

g.

breviter

posse

204 b 35, eandem demonstra-

in

otoutc, yrX.

204 b 35

in

to

nec

esse

lvsnys(a

/utvrot

vtf

foTtcoOta

totam

sq.

demonstratum

repetens,

infinitum

Inferius,

^A va%l[i(tv$Qo v

ait:

disputationem

Aristotelis

ullum elementum

nec

esse dicit,

'

toonEQ

f,tSTav,

Avccl-t fiav6 Qog

Xsysv. u
Philop.

1) a.
II,

328 b 33):

1.

TCOV,

(OOnEQ TTVQ

TttcQic t
6*s

tc

T(OV OCOflfCTtOV,

/LtETttv

tdvvaio,
fCVTrjV

'
.

'

rrjv

AV

% ( ft

tCXQCOV

OVTCC

yijg

tcnXovv

fC

r)

(in Aristot.

TOV

r)

bn

ttXko Tl

V 0* Q O g 6*S

op.9w?

tnstdrj

vno&ifitvos aQ/h r

Ol / E ((OV

CCVTOV,

V7IOXS(-

(Og

oqov dvofiaofjV

CCft

(fOT^QOig

nvQog ycd vdccTog xal

idfvvarov

nvQog

y.tcl

(Js

ntcoic

itff^s

vdtcrog

y.rc)

ric

tcS^Qog,

Tsootcotc

6s(y.vvaiv.

tcsoog*

0*

svvoucv

oit y.tait TccvrrjV ti]V

vnodsOxttct vtfsatrjxbg,

verbis "sOsto to ftETa$v yijg

m.

ovt tov Qxrjv

XiyElV T(OV O T

otofta bv xtci /ojqiotov*'

avofxfc

tC

t (ov

vXrjV

dsr/.vvg 6 l4otOTOTs'Xi]g,

vniOsro, aXXic to /listcc^v

nQootftrjys

a,

yicQ xaric t6 tqitov oyrjua fisaov

jUy]d*eTSQtp TCOV

vnoxstfisvov

ti

Corr. 40,

et

aviiov vnsOsvro aoyr\v tcov aiotuc-

ti

'iTQfCxXsiTOg,

jilf-V

ovtio

/usvov tcvToTg,

uXXo

ev

TsaotcQtc aioiysTa vniftSTO

\4v a$( fiavd oog

TOV

Comment. Gen.

ol fihv yi<Q

li

In

mirum

vi-

disiunguntur
quod vocabula yrjg et nvoog particula
tumque eorum utrumque particula xal cum reliquis vocabulis conderi potest,

rj

iungitur; suspicari possis,

citer dicatur

rj

mutandum

'to ftstatv tcov

esse

in

y.tcl,

ita

ut simpli-

OTotysdov'' sine designatione certorum

elementorum, qua dicendi ratione Philoponus saepius utitur;

anteced. a; d; e;

f.

Sed nulla mutatione opus

poni, ut postea apparebit, sententia

guum

esse,

utrum

eius principium

ea est, in

est.

cf.

Namque

not.

Philo-

Anaximandro ambi-

medium dicendum

sit

inter

aquam

131

Iam

hosce

si

locos

comparamus, protinus

se

inter

naga xa oToiyela et to ftETa^v

omne unam eandemque rem intellegere hancque uni tri-

patet, Philoponum etiam to

Namque hunc unum

buere Anaximandro.

summum

qui

pus omnibus rebus subiectum,

unum ex

statuant

et

quoddam

qui id corpus

opponit,

terram aquamque

aerem,

et

aut

ita

hac autem eius sententia

quorum haec

quippe

consentiunt,

Anaximandri principium medium

sententia,

cor-

eiusque principium

Cum

et aerem.

verba, ut seripta sunt,

possit

iis

elementis csse,

aerem an inter ignem

illa

genere eorum,

in

principium esse velint simplex

ignem

inter

aut

esse

esse

inter

aerem

et

aquam que.
part. sup.

b. Ibid. 46, 6,

tcXXo ti

ujg

yccQ
tcXX
sl

(in

Aristot. 329 a 8)

aXXo

6*s

ti

3vvuto Xfyetv oQOtog,

et/ifQ

IXey^ei, Sioti aujfiu

avrb vni&iTO yujQi gtoV

larlv

aujfju

ot

v3q o g. IXsyysi d\ ccvtov ovy

nuocc t a reaauQcc OTotyeiu vXr v vnotttftevov Tccvirj
ujaneo *A va^ifj a

jtuocc tuvtcc (notovvrsg),

uatoftuTov uvrijv

ar

rjxog,

part.

sup.

ti >s

xccl

vnoTtiisrut

r]v

avfiSfov etfaaxev
3e('ag

ds or/,

'Avu( uuv-

vXrjv

tfoo? xtX. u
c.

Ibid. 53, a,

(in

omnes

Aristoteles in universum

Aristot. II, 5.

refellit,

332 a

3,

quo loco

unum quoddam corpus

qui

omnium rerum materiam ponant) ait, Aristotelem in praecedentibus

(respicit 329 a 8, quem locum nota antecedenti laudavimus) ft6vr\v
Tt]V

*Avuifiav8Qov [do&v]

eum

refutare et eos, qui

unum

ponant, et eos, qui ere'Quv

ujg

^Avcc^tLiav^Qog

supra

uuvSqov

p.

ovaav

part.

fin.

et 54, a,

1)

TQsnSTcu

66 not.

vduTog

citur iterum 329 a 8).

y.ul ds\)og,
.

rb ovv

jli

e.

Ibid.

54, a,

yevvr}oet ujg vXrj

post.

med.

r]v

uXXcc.

r\Xsy!-s

nunc autem

(in Aristot.
tt\v

t t(a

332 a 20;

tov 'Avcc^i-

vysOTogtitaovusoog
fjsv xal nQUjTov (respi-

st av yrjat xutcc 'Avutjifi

uvdQov,

(in Aristot.

aujftu nccou t u
tcc

sup.

Ivrav&a nobg

v(psOTrjx.6g bv aujfju, vnouivsi, xtX

oTt ovtU tcXXo ti

refutavisse,

omnium rerum materiam

tujv t ea a ccqujv otoi ys(ujv

r)

ex elementis

3o!;uvvnoTiftS{j.s'vr v Oui fiu

xul nvQog

si,

ftouyv

sXsysv. u

d. Ibid. 53, 6,

vid.

tnl

ouqu

332 b 25)

l(fet'uftev oV,

x utcc^AvuZiij uvo* qov

132

tum

definit, ut

Ttov oxoiydtov

tum
et

jraQa

dicat xl

tI jLiwat-v

elementorum designatione,

aerem

vel inter

tI iiExa^v

tum

onoiyela,

to.

certorum

sine

ignem vel

et

inter

aerem

aquam.

Qua autem

ratione utrumque

medium ad Anaximandri

principium putet pertinere, ex ipsa eius dicendi ratione ap-

Neque enim

paret.

quemadmodum

principium,

eius

re-

tum medium inter

aerem et ignem, tum medium inter aerem et aquam appellat; namque medium inter aerem et ignem nunquam separatim dicit, medium inter aerem et aquam autem aperte
uno tantum loco ); verum hoc uno loco excepto aut simseparatim

interpretes,

Aristotelis

liqui

pliciter appeliat

to

/.twat-v

'

to (.lexa^ tojv OToiyitov\

sive

sine certorum elementorum designatione 2 ), aut, simulatque

omnino certa elementa designat, semper mododisiunctivo

c

to

dicit

hosque

jiizav

rursus

Tj

vdaiog xai dtQog

pariter

modo

disiunctivo

07lQ

nvQog

tcvxvoteqov deQog de iiavoTQov

/nv

quidem

iunctiva significandi ratio potest

et ita, ut

Philoponus se

ipsum

aerem

ignem medium

et

inter

sit,

4
).

z
),

verbis:

Quae

T]

dis-

dupliciter intellegi,

significet

utrum Anaximandri principium

inter

explicat

vdaiog ds [ItXVOT^QOV,

71VY.v6tQOV

fXSQOg flSV OTl

aegog xal 7rvoog

)]

ambiguum esse,
et aquam an

aerem

propterea videlicet, quod

propter testimoniorum inopiam rem nou habeat compertam,

1)
fin.,

Vide supra

appellat

dtQog

'

brevitatis caussa,
vel inter

aerem

not.

b.

1,

Alio loco,

ignem

vel inter

aerem

et

postquam proxime aquam

aquam.
et

ut liceat quidem nec vero oporteat inter haec

2) Vid. supra

p.

d; e; f; g; p. 130 not.

supra

127 not.
1,

1,

medium

intellegi.

1, a;

b; c;

a et d.
1,

a; p.

4) Vid. supra p. 126 not.

1,

a.

p.

dixit

Aliis paucis

aerem memoravit,

a; c; d; p. 128 not.

126 not.

3) Vid.

not. 1, a,

ibid.

nvxvotkQOV vdurog iH fjavorfQov*, sed solum

postquam proxime modo disiunctivo medium

et

locis t6 ^fr|^dicit,
ita

120,

p.
/Lttv

not. 1, a et d.

127 not.

1,

a et b; p. 130

133

Anaximandri principio anibiguum

ipso

in

ut

et ita,

esse dicat, utrum inter haec an

ponendum

propterea videlicet, quod propter suam ipsius

sit,

naturam pari

utrumque

iure

autem posteriore

intellegi possit

cum

).

rationibus

comparatione disiunctivae

proficiscitur a

huius dicendi rationis

Accipiendam

maxime

intellectu esse, e tribus

Prima

intellegitur.

duo elementa medium

illa

duobus vocabulis, qui-

reliquis

bus Philoponus Anaximandri principium significat, to naqd

ra CToi%ia dico
tres

eiusdem

principii appellationes ita inter se habent, ut

progressionem contineant a notione inaxime

infinita

tionem maxime finitam, haecque earum ratio

quoque usu omnino

cipium

summam

to TtaQa

santibus differentiam indicet;

iis

locis,

horumque

'ev tl tlov otol%8lcov

nam plerumque
ipsa

illius

ficatur,

appellet 2 );

principii natura

et inter tria

Gesch. etc.

1) Zellerus,

modo

non

profecto

nisi

admodum

aerem

medium

sit

dicitur,

si

medium

inter

et densi-

disiunctionem illam

aquam

et

dubium

esse,

aerem an inter

et ignem.
2)

Vide supra

xaftioQd-oVy dioxi

naoa ravTa."
128 not.

urj

p.

1,

rj

126 not.

1,

a:

ev tojv axoiysiaiv

Ibid.

tiaQojv ti eivai,
c; p.

infinitum

tl

vocabulo

et raritate distinguuntur,

190, not.

p.

%teqov

infinite signi-

OToi%eia

to,

bina elementa

I,

hoc

ac

videtur accipere; ait enim, Philoponum

num Anaximandri

universum
c

ut eius principium

elementa exempli gratia densitate

priore

generaliter

ponere dicat, his Anaximandri doctri-

quoniam, quatenus tl jvaqa

hac qualitate

ver-

unum quod-

principium

rebus subiectum ponant,

ita opponit,

Ta GT0L%ela

Tcaqd

eodem genere

alteros ita significat, ut eos in

3

prin-

generaliter

ut

quod inde apparet, quod

id

summum

quibus eos, qui

dam corpus omnibus

dividit

OTOL%aia,

tcx

a reliquis philosophis in

eius

ad no-

in Philoponi

Namque Anaximandri

cernitur.

appellat

ita

Hae enim

to /asTa^v tcov gtol%eliov.

et

1,

c:

aXXo

ti

et e; p.

to

tv

ovrog de rwv ixXkow /uaXXov

.

naQa Tavra.
130 not.

ZXeytv,

dXV stzqov

tovto (Xeyovoiv)

1,

11

a; b;

tojv

Pariter p. 127 not.

c.

ti

rea1,

134
tate infra

omnia

to /nsra^u tlov gtolxulov

namque

hoc vocabulo

definit, veluti dicens

allo

jraqa Ta gtoi-

tl

%7a [isTai-v tovtlov

Toov tl 7iaoa

vel accuratius etiam

),

Ta GTOi%ela tovto de fisTa^v

hoc vocabulo plerumque

eivm aiTtov vttISeto* 2 ))

irtog

et

elementis singillatim

utitur, ubi

nominatis Anaximandri principium opponit 3 ).

to f.ieTa^v

quoque

infinitius

Anaximandri principium
to

fHTa!;v

modo

definit 4 ),
rj

aeqog

bulis

cum
bina

tria

disiunctivo dicit

Iam

7ivQog\

ita

to naQa ra

et to /nTa!-v tcov otol%lcov appellat, ut his voca-

ipsam huius

sentaneum
ratione

inter

/.ai

vero Philoponus Anaximandri principium

OToixda

Denique,

quibus accuratissime

iis locis,

vdaTog xai aegog

Vj

quoniam

sit,

elementa potest medium esse,

c

iam ipsam eius naturam accuratius significaet saepius to naQa za oTor/aia adposito

appellat, ubi

turus est;

omnia positum esse po-

raritate supra

et

Idem autem principium

test.

eum hac

est,

naturam

principii

principii

ipsius

tatem, nec vero suae cognitionis

Deinde

significare.

ficare voluisset, se

proprie-

ncertitudinem

hac disiunctiva dicendi ratione

si

cou-

quoque significandi

disiunctiva

quandam huius

ergo

significet;

signi-

ipsum propter testimoniorum discrepan-

tiam anibiguum esse, inter utra bina elementa Anaximandri

principium

medium dicendum

eum hanc rem

ipsius cogitationis pulsu aliquo

ficaturum fuisse,
1

(5

zY.dvtog

omnino probabile

esset,

addentem:

velut

l yovoLv\

vel

aliis

ol

verbis

modo

est,

signi-

yaQ olktog,

/tiv

o\

utentem.

similibus

Denique Aristotelem quoque, qui certe ipsam Anaximandri

1)

Vid. supra p. 127 not.

2)

Vid. supra p. 128 not.

3)

Cf. p.

127 not.

1,

4) Velut in generali
1,

supra p. 127 not.

1,

a et b;

II,

p.

1,

c; p.

123 not.

1,

in

5; vide supra p. 130 not.

f.

e.

a; p. 128 not. 1, a et

c.

de Anaximandro disputatione

illa

126 not.

supra

1,

commcnt.

comment.

in
1,

in

d.

Aristot. Phys.
in Aristot.

I,

4;

vide
vid.

Gen. Corr.

135

nondum

rationeni

ignorabat,

dc unius Anaximandri

principio

accuratius etiam

postea

disiunctivo definire

iam

agi

ostendimus

et

xb 7iaQa zd oror/tta

ostendemus,
c

modo

supra vidimus uno loco, quo

/neoovn aiqoq xal udazog

atQog

t]

xai 7ivQog*

Quodsi

igitnr

Philoponus disiunctiva

significandi

illa

quandam ipsius Anaximandri principii proprietatem

nec vero quandam suae cognitionis incertitudinem significat, consectaneum est, ut aut ipse aut certe is, quem seratione

quebatur, in ipsa Anaximandri huius principii informatione

aliquid

aerem
dici.

sciverit inesse,

et aquam
Quod quid

fuerit,

quod pari

aerem

et

iure

videtur

inter

et

ignem posset medium

quamquam non relatum

probabili

ratiocinatione
si

propter

et inter

intellegi

tamen

est,

Etenim

posse.

Anaximander revera principium rebus subiectum medium

cum medium produo elementa

posuit medium; atque si inter duo medium posuit, sine
dubio omnino duo solum elementa statuit, ea scilicet
duo corpora, inter quae principium esset medium quaeque
prima ex eo essent secreta; namque quattuor illorum elementorum opinio illo tempore nondum invaluerat ). Haec
vero duo elementa non probabile est cum duobus quibusdam
quattuor illorum elementorum plane convenisse; nam si
esse voluit inter elementa ex ipso orta,

prie non nisi inter duo

sit,

sine dubio inter

convenissent,
oriri;

illa

duplicis medii opinio

omnino non potuisset

sed probabile potius, fuisse duo quaedam alia prima

corpora, veluti

dam, de qua

materiam frigidam

et

materiam

duo elementa, quamquam

re certe

quattuor

continebant, tamen ad haec ita se habebant,

videretur,

utrum altero elemento,

aqua cum

terra, altero, veluti

1)

Ante Empedoclem

alii

illa

elementa

ut

incertum

materia

materia calida, aer

alio

velut Parmenides duo, Heraclitus

veluti

cali-

Quare haec

re alio loco accuratius dicetur.

frigida,

cum

igne,

elementorum numero utebantur,

autem

tria ponebat.

136

an

cum aqua

aer

illo

contineretur.

terraque,

autem

Ita

riores philosopbos, velut

qui,

tantum

ignis

Aristotelem eiusque

Anaximandri doctrinam

ut

autem

lioc

res se habebat, apparet, poste-

si

successores,

ad quattuor

explicarent,

elementorum opinionem reducere studerent, eius principium

solum

recte ita

dicerent
et

ignem,

aquam

aut iuter

vel accuratius

medium

tione habita,

cum

significare potuisse,

medium

modo

ut

disiunctivo

aerem, aut inter aerem

omnium elementorum raaquamque et aerem

aerem cum aqua terraque.

etiam,

aut inter terram

aut inter ignem

igne,

et

et

Atque haec posterior significandi

apud

ratio invenitur etiam

Philoponum eo loco, quo Anaximandrum posuisse dicit to

111
jneza^v yfjg ij 7tvQog xai vdarog zai aegog ); cuius loci,
si

quidem

sana

lectio

de qua re iam ostendimus vix

est,

posse dubitari, haec ipsa sententia

cipium medium esseautinter terram

cum

Num

ignem

igne, aut inter

et

Anaximandri

est,

aquamque

ob

rationem,

quam hac

si

terra.

principii

disiunctiva ratione significaretur,

etiam cognitam habuerit,

quoniam,

etaerem

aerem aquamque cum

autem Philoponus ipse illam Anaximandri

prin-

maximo opere dubitandum

cognitam habuisset, vix potuisset

fieri,

est,

ut ne uno

quidem loco ad explicandam illam disiunctivam dicendi

cum e pluribus locis appaprincipium quam maxime fieri posset mente

rationem memoraret, praesertim

reat,

eum

illud

effingere studuisse
11.

cum

).

adferre possum

1) Vid.

2) Cf.

e et f; p.

xXstrog,

supra
supra

p.

p.

130 not.

'Ava&jLisvtis
ri

Asclepius,

tj

ib /uera^v,

vntri&evTo."

in Brandisii

Quo quidem

3) Schol. Arist.
&(X7ieQ

Atque haec de Philopono

Restat unus

adscriptum 3 ).

1,

130 not.
126
1, b
553b

not.

1,
1,

loco

a,

a;

scholiis

pro

ibi

127 not.

lo-

Metaphysica

in

Aristotelis

quaeque
p.

satis sunto.

unum tantum

cuius

verbis

disputavimus.
J,

b;

p.

128 not.

et d.

32, (in

vdoo,

988 a 29)

xccOcItifq Ocdrjs,

xcti fri
tj

7iVQ,

xa^cineo 'Ava^i\uav^Qog,

oaoi (h\>,

y.cc-

y.'hi7T(Q 'lloa-

awpazixrjv

vlrjv

137

y)

7tuQog fiiv jTUKvoieoov atpog di XtJiioiQov

J

reponit

to

elementorum designatione non addita,

simpliciter,

(.iexa^u

hocque Anaxiniandro

Cum autem simpliciter dicat

quoniam proxime aquam aerem

tribuit.

to ftsvagv, hoc vocabulo,

iguem memoravit, naturam mediam omnem tamquam unam

quandam rem

intellegere putandus erit.

Denique huic subiungendus vidctur

locus

Reg. aBrandisio in iisdem scholiis adscriptus

ab Aristotele memoratur aepog

f.tiv

*),

codice

quo, quod

jiuxvoxepov udatog ds

ad Anaximandrum refertur addi-

l/it6iQov \ simpliciter

turque, hunc ab Aristotele magis laudari in libris physicis,

quod

propterea,

quandam

haec

cuiusdam

naturae

mediae

informis materiae divinationem

ximandri principium inter aerem

et

opinio

contineat.

Ana-

ignem quoque medium

hoc loco non mcmoratur; ex hac autem re nihil posse

dici,

concludi, per se patet.

possit, brevibus

Itaque

est,

xander
tiuut,

eorum scriptorum, quorum

ut de

12. Superest,

monia attulimus,

fide

dicendum

summa

Quod

recte

ut

testifieri

testimoniorum sententia repetenda

quattuor priores

Themistius

sit.

Aristotelis

interpretes,

Philoponus,

Simplicius

quod to 7iaQa %a oxoi%eia

et

eo

Ale-

consen-

to (.lexa^u onme, sive

aerem et aquam sive inter aerem et ignem

unam eandemque rem putant hancque ad unum
Anaximandri principium referunt, adeo ut ipsam huius
principii notionem semper uno vel altero horum
id

inter

dicitur,

vocabulorum vel etiam simul omnibus

ne levissimo

quidem

philosophorum,

1)

Schol.

qui

indicio

definiant,

quoddam principium

tale

Metaph. 556 b 14

(in

quodque

movent aliorum

suspicionem

statuerint.

989 a 14) ad Aristotelis verba:

our' 6% Tiq dsQog fihv nvy.voTSQOv tovto Tid-r\aiV vtiaTog ds X&71t6tsqov u

legitur: wff 'Avall[tav8QOQ

ovxjji,

ttjv
I,

oti dia to

aa/i^fidriaTov

6. 189 b 3.

inaivei

vnoTi&eadai to (AStaZjv
xai

<Sh uaXXov amov

iv rrj <Pva^Qog xal vdarog aToi/eTov

dveidsov vnevorjasv

vXr]v

Respicitur Plrys.

138

Sunt quidem apud eos quaedam differentiae eius

qua duo

Namque

hae non sententiarum sed verborum solum sunt.

cum omnes
zo

Anaximandri principium saepius dicant

pariter

jueTctgv simpliciter

quae

forte

Simplicius

aerem

hacque ipsa significandi ratione omnes,

dicebantur,

ad hoc unum principium

species

quod ad ipsas has species

referant,

Anaximandri

appellant,

Alexander

attinet,

et

promiscue tum inter

principium

aquam medium

et

rationis,

media ad Anaximandrum referunt; verum

illa

uno loco monentes,

utroque modo medium dici ); Philoponus autem, ubi

accuratissime loquitur, modo disiunctivo medium vel
inter aerem et ignem vel inter aerem et aqttam
1

dicit,

hacque dicendi ratione simul rationem

significat,

qua

Anaximandri principium simul utrumque dicatur. Themistii

quidem unum invenimus locum,

aerem

naturam

inter

visse, et

unum

quo concludi

possit, illum

aquam mediam omnino non agno-

et

Simplicii,

ismedium inter aquam

quo

et

ignem, quod semel tantum ab Aristotele memoratur, ad

Diogenem Apolloniatem refert. At ostendimus, atque, ut
opinor, caussis satis idoneis,
esse,

hocque

pius

cum

vitio

hisce

quod eo uno

utrumque locum

quattuor

adfectum

loco,

interpretibus ea parte consentit,

quo potuirnus

piuni simpliciter ro ^iera^v dicit,

pariter

vitio

sanato istas dissensiones removeri. Ascle-

unum tantum locum

uti,

et

Anaximandri

Anonymus

adferre potuimus,

ille,

princi-

cuius

hoc loco

aquam mediam ab Aristotele

memoratam Anaximandro tribuit. Pariter ad unum omnes
certe

naturam

inter

quod,

eo consentiunt,
is

aerem

et

ubicunque Aristotelis locos, quibus

/Lieza^v memorat, interprereferunt; atque

Auaximandrum
ad
unum
hos locos

to 7iaga %a oxoiyeia vel to

tantur,

1)

Alexander

dem tum hoc tum

eos,

quibus

lioc,

iis

illo

et eos,

ad Anaximandrum

locis,

qui servati sunt,

vocabulo appellat,

non separatim

sed Aristotelis

qui-

locos et

quibus illud vocabulum adhibetur, pariter

refert.

139

si

onines interpretes una comprehendimus, iam nullus eius-

modi

qui non ad hunc phi-

Aristotelis locus relinquitur,

losophum referatur.
Cum igitur omnes

hac Anaximandri principii no-

in

eam videantur non ratiocinatione quadam vel etiam coniectura informatam sed historiae fide aeceptam

tione consentiant,

eam ubique proponunt,

sic

Id quod inde apparet, quod hanc notionem ubi-

habere.

tamquam rem omnino notam

que

ut

referunt atque etiam

mediae naturae species sine ullo incertitudinis

Anaximandro tribuunt, nulla mirae huius rationis
explicatioue addita; sic enim eos maxime par est in narranda aliqua re versari, qui, quamvis hanc rem non posAtque
sint explicare, tamen historia traditam esse sciant.
duas

illas

signo uni

Simplicius etiam, postquam illam notionem

pantes aliorum

quaerendum
cipii

sententias

quonam

rettulit, discre-

Quare iam

refellit.

Anaximandri

prin-

Ipso Anaximandri libro certe usi non sunt; id

quod

est,

fonte illam

notionem acceperint.

quod

non inde quidem,

principii

dant 1 ),

bus

diligenter

notione

hanc enim in

aliis

in

quandam
iis

proponenda
veritatis

Primum Alexander

qua sunt diligentia

osten-

sed e dua-

non reperiri vidimus

rationibus intellegitur.

cius pro ea,

Anaximandri

illa

incertitudinem

et

Simpli-

et recte intellegendi studio,

pariterque Philoponus, qui in Anaximandri principio expli-

cando diligentissimus

est, iis locis,

naturae species simul ad

ferunt,

non

quibus duas

illas

mediae

unum Anaximandri principium rehanc miram rationem

facile omissuri fuissent,

ex Anaximandri libro explicare,

si

hunc librum habuissent.

Deinde Simplicius, ut iam de hoc solo loquar, duobus

et in generali illa

et in explicatione eius Aristotelis loci (Phys.

hoc primum natura inter aerem

1) Zeller,

locis,

de philosophorum principiis disputatione

Gesch.

etc. I, p.

et

189.

I, 4),

quo ab

ignem media memoratur,

140

Daniascenum, hanc naturam mediam non Anaximandro, sed

Diogeni Apolloniatae tribuentem, non
et

libris

Theophrasto,

quoddam

nulla

principium poni contendat,

grammatica

loci ratione

eiusdern

explicatione

loci

ab Anaximandro non to (teia^v

sententiam Porpliyrii, qui

sed corpus

in

et

ex huius ipsius

nisi

non

definitum

designatione

speciei

ex

nisi

huius Aristotelis

neutra autem caussa ad

refellit, in

Anaximandri librum provocat; omnino autem verisimile

eum

via

illis

surum

directa

ex ipso Anaximandri

fuisse, si ei huius libri copia fuisset.

Zellerus

et

Schleiermacherus 2 ) putant, notionem prin-

cipii

cuiusdam inter duo elementa medii ex

locis,

quibus to iwvaZv memoratur, fluxisse

solum ad Anaximandrum relatuni

sam,

quam quod

quem

nullus alius

referri posset; et

illam

esse,

solis Aristotelis
et

coniectura

non aliam ob causad

esset philosophus,

notus

Schleiermacherus id primum factum

esse suspicatur ab Alexandro,

quem

reliqui deinceps secuti

Sed utraque opinio improbabilis

sint.

est,

libro respon-

suam opiuionem inde

est.

Schleiermacherus

quod Simplicius

colligit,

in priore

eornmentarii in libros physicos parte de Anaximandri priu-

eandem

cipio

post

explicet,
et

fcre atque Porphyrius

eum autem locum, quo

locum Phys.

quoque Alexandrum narret naturani

ignem mediam (Simplicius

xa OTot%sia

ait

ad Anaxiniandrum

Alexandri sententiam ainplectatur

posse,

sententiam proponat,

Aristotelis

I,

aerem

allrjv Tiva (fvotv Tiaqa

referre,
;

inter

etiam hanc

ipse

inde enim putat concludi

Simplicium hanc Alexandri sententiam antea inco-

gnitam tum demum, cum

versaretur,

cognovisse

et

in illo Aristotelis loco

propter Alexandri

explicando

auctoritatem

Sed Simplicium vidimus iam ante illurn locum

eandem Anaximandri principii notionem proponere, quam
suscepisse.

postea ubique

summa

constantia tenet;

1)

Philosophie der Griechen

2)

Werke

III,

2, p.

I,

p.

atque

189 et 190, ed.

176, ac rursus p. 180 et 181.

hac re

3.

illa

141

omnino

Sehleiermacheri ratio
ut

At

evertitur.

possit,

fieri

iam ante commentarii scriptionem Alexandri sententiam

ex eius

atque ex his quidem

libris,

cognoverit et

solis

Sane; sed in tota eius oratione

fecerit.

Namque

conici liceat.

explicando

in

suam

unde id

nihil est,

Aristotelis loco

illo

solum quidem Alexandrum nominat, qui zo Tcaga za ozoi%sia (hoc enim vocabulo utitur)

Porphyrium
inde,

Anaximandro

quod solum nominat, aliquid concludi

sed

refellit;

dici

si

solum

potest, id

Alexandrum a Simplicio

potest concludi,

tribuat huicque

sentientem opponit atque

aliter

eum

Ari-

stotelis interpretem, qui primus illum Physicorum lo-

cum ad Anaximandrum rettulerit quamquam ne id quidem necessarium est

nec vero eum, qui in universum
primus naturam mediam Anaximandro tribuerit; id enim
maximo opere differt, siquidem praeter Aristotelis inter-

pretes

esse

etiam

historiae scriptores, qui

poterant

de Anaximandri

idem

principio

7.ai

irvQog,

de cuius

auctore

Huc

referrent.

quod Simplicius Anaximandrum non

dicit

to

sed

quaeritur,

accedit,

(.teza^v

zo

dtoog

7caqa

za

ozoi%ua Anaximandro tribuere, quo vocabulo ipse antea,

Theophrastum

secutus,

quamvis enim

Simplicius et Alexander hoc idem intel-

ct

Anaximandri principium

definivit;

legant atque zo /nsza^v, tamen sine ulla dubitatione voca-

bulum zo
voluisset
tribueret.

[wuat-v adhibuisset, si Alexandrum significare

primum esse, qui naturam mediam Anaximandro
Eo autem, quod eodem loco Porphyrium ab

Alexandro dissentientem

dem atque Alexandrum

eam ab illo accepisse.
Iam vero quod

refellit, significat

sententiam sequi,

illam

dicunt,

notionem ex solo Aristotele

verum quidem

Aristotelis locis, quos antea attulimus,

medium
aerem

et

sit,

ut

pari

quod

iure inter

aquam medium

neque vero,

se

Anaximandri principii

fluxisse,

contineri principii cuiusdam,

quidem, se ean-

dici possit,

iis

non solum notionem

inter

aerem

est,

et

duo elementa

ignem

et

ita

inter

sed etiam ex eorun-

142

dem locorum comparatione Anaximaudrum cognosci huius

quod postea accuratius demonstrainterpretes illi hanc notionem ex Aristo-

principii auctorem,

Quare,

bitur.

si

tele informaverunt,

non

id

non opus

solo Aristotele

Sed

rettulisse.

quamvis hanc notionem Anaximandrumque

ex

hanc notionem

est statuere eos

ad Anaximandrum

coniectura

nisi

auctorem

eius

tamen eos

potuerint cognoscere,

non

priraum ex Aristotele cognovisse ipsa commentariorum ra-

Primum

tione probatur.
ita

interpretes

illi

semper de Anaximandri principio

commentariis

in

loquuntur,

ut

eius

notionem videantur aliundc cognitam adferre, nec vero ex

Aristotelis

colligere.

locis

ponus principii

illius

et Philo-

notionem accuratissime exponunt in

illa

tatione,

quae antecedit eos

locos,

quibus Aristotelem de

principio loquentera explicant; atque Alexandri quoque

locus

quo hoc principium

is,

elementa medium
locum,

quidem id
potuit,

nientionem

c libris

duo bina

ad aliquem Metaphysicorum
inter

duo

quamquani Alcxauder

fecit;

de Generatione et Corruptione sum,ere

quibus paullo ante dixit hoc principium ab Aristo-

memorari.

quibus

refert pariter inter

dici, pertinet

quo Aristoteles nullam etiam principii

elementa medii

tele

Simplicius

de philosophorura antiquiorum principiis dispu-

generali

illo

Namque

is

In

to iraga

ita versantur, ut

explicandis autem
tcc

iis

oToiyua vel to fniTa^v meniorat, non

de huius principii aut notione aut auctore

hac re concludere

dc

quaerere vel ex ipsis locis aliquid

videantur, sed ipsos locos co explicant,

GToi%tia et to nTa%v

quam notum

Aristotelis locis,

simpliciter

eius auctorem referunt;

plicius in cxplicando

hac re gravissimus

loco,

est,

quod to 7raga

tcc

ad Anaximandrum tamct

quamquam Sim-

qui legitur Phys.

I,

4,

qui in

discrepantes etiam de naturae rae-

diae auctore sententias adfert, taraen ipse iam antea hanc

naturam Anaximandro
1) Si

In

tribuit

ponamus, interpretes

illos

universum autein ex

primum ex

Aristotele colle-

143

notio et Anaxi-

mcdii

solis Aristotclis locis illa principii

niander eius auctor cognosci non potest sine diligenti horum

locorum comparatione; huius autem comparationis in coin-

nullum

mentariis

Metaphysica

in

rt)v fitTat-v cpvaiv

Anaximandro

memorari etiam

in

Deinde

in

illis

praeterquam

invenitur vestigium,

Alexander eo commentarii

loco,

hoc principium

tribuit, addit,

de Generatione

libris

quod

quo primum

et Corruptione.

commentariis aliqua de Anaximandri doctrina

est non ex Aristotele sumpta
omnino non potuerunt sumi; namque quod

referuntur, quae aut certum

esse aut ex eo

Simplicius in generali disputatione de Anaximandro refert,

velut

hunc primum omnium rcrum principium dixisse

tum ipsumque

sine dubio e Theophrasto sumpsit

teste Simplicio refert,
et

quod omnibus subiectum

definivisse esse id,

hoc principium statuisse esse

esset, et

xl

naQa xa

oior/&7a,

quod autem Alexander

);

Anaximandri sententia terram manere

parem undique distantiam

propter

infini-

aerem

propter

et

sustinentem, hoc posterius ex Aristotele sumere non potuit.

1

Denique,

antea Alexandri verba 'XtyezaiyaQ a/nqjoz/Qcog

si

recte explicavimus 2 ), is ipse contendit,

cipium

in

universum ab

inter

aerem

dici.

Ergo

ignem atque

et
111 i

interpretcs

quod Anaximandri
gerunt,

csse

qui

iis,

inter

de

Anaximandri prineo referant,

aerem

nec notionem

cx

dicunt.

pariter

aquam medium

et

eius

principii,

solo Aristotele

colle-

nec id sola Aristotelis auctoritate vcl etiam sola

coniectura Anaximandri

csse putaverunt,

sed

in

utraque

re aliis etiam fontibus usi sunt.

gisse,

Anaximandrum

esse naturae

mediae auctorem, ex

illo

maxime

loco collegisse credendi sint; eo

enim Aristoteles omnium apertissime

naturam mediam Anaximandro

tribuit.

illo

loco

non

eollegit;

ita ineleganter, ita

eius explicatione
1) Cf.

Simplicius

quamquam enim eum

obscure explicat,

recto

ut explicare

autem certe ex
explicat,

non

tamen

potuisset,

si

ad suam de Anaximandro sententiam pervenisset.

supra

p. 8;

12; 13 ibique not.

2) Vid. supra p. 106 not.

1.

1.

144

A Diogene

Laertio uno loco memoratur

dorus Ephesius, qui de Anaximandro

quispiam suspicari

cum

auctore,

alio

Sed
esse.
quantum quidem

memoretur, omnino incognitum

est,

et

num omnino de Anascripserit; nam Diogenes ex

quis fuerit quaque aetate vixerit,

ximandri

quare

);

sumpta

referri vidimus,

hic Diodorus a nullo

potuerim invenire,

scripserit

ab hocce aliqua eorum, quae de

possit,

Anaximandri principio

quidam Dio-

doctrina accuratius

et

eo nihil refert nisiEmpedoclem Anaximandri tragicam magni-

loquentiam

et

vestium gravitatem aemulatum esse.

Quare

inutile est, illum in nostra quaestione respicere.

Sunt autem quaedam,

munem

illorum fontem

demonstratio haec

e quibus

coniciendum

maxime Theophrastum
quac

Siinplicius ea,

est.

de diversis philosophorum principiis

com-

sit,

esse.

Rei

in generali illa

disserit, sine

dubio a

Theophrasto potissimum sumpsit, id quod inde maxime

colligendum

est,

quod statim

initio

eorum, quae de Xeno-

phane disputat, Thephrastum nominat auctorem,

cum

in singulis

fontem non indicet,

et

quod,

ubi de re agitur, de

qua auctorum opiniones dissentiant, reliquorum opinionibus

opinionem Theophrasti opponit hancque semper fere ut suam
Quare, ut iam saepius monuimus, ea etiam, quae

defendit.

in illa disputatione de Anaximandro disputat, veluti hunc

primum rerum principium appellavisse infinitum ipsumque

definivisse esse id,

quod omnibus esset subiectum, et hoc

htQav (pvoiv tcov oToiytitov* vel
c

principium statuisse esse

tl ttccqu tcc oToi%tua\ et reruni

principii
suisse,

commutatione sed

in

generationem non

in aliqua

contrariorum secretione po-

a Theophrasto sumpsisse censendus est 2 ).

In hac

prima Anaximandri principii definitione non adhibet quidem

'

1)

Diog. L. VIII, 70:

[H<yo*QOV yoacftov (frjofv,

cicsy.oiv

Tvopov xal

2) Cf.

supra

(f{jvi]V

n/liodwQog

61

uvuXu^mv

l(jOt]Tu.

p. 8; 12; 13 et not.

1.

E(ff'oiog

7ifo)

\lruii-

tovtov ^uy^w/f Touytv.bv

ort CEu7iffioxlfis)
u

145

de eo voeabuluin 'to (iBTa^v\ de quo nuuc maxime quaeritur; sed

nou multo post

qua, quas

maxime ob

in

eiusdem disputationis ea parte,

caussas alius

principium po-

aliud

aliquos ait in eligendo principio praecipue

suerit, indagat,

commutationis facilitatem respexisse, in hisque Anaximan-

drum etiam nominat,

dicens:

^wotceq

^va^lf.iavdoo^

v.ai

Ul
bItcbq to fiiBTa^v dia to BvalloLioT ov v7roTi&BTai ).

Hoc

igitur loco

Anaximandri principium

baec

quasi

pellat,

quasi ea ipse in prima

pro vocabulo

illa

catur,
ita

si

reponit

sumimus,

idem valuisse,

ut

verum

facilius

ipsum

Theophrastum

inscius

etiam explicatur,
c

sit

2
).

quidem

satis

mente
fere

id

sit,

est,

Quod

quo antea usus

to fHETa^v \
ipsius

in

nota

iam usus

definitione

to naqa xa gtoixbicc',
c

simpliciter

ita

to [,iETa%v ap-

ita

iam

appellatio

eius

duo

inter

vocabula

illa

commutaret;

se

eum apud

sumimus,

si

est,

expli-

to

legisse

fi&fctgv

propterea

et

solum omisisse seorsum nominare, quod plane idem sciret

atque to naoa Ta GTQiyBia significare.

per se non est necessaria,

quae

rebus,

cum hac quaestione

Quae

cum

ita sola

sumptio

cohaerent,

ut

quibusdam

aliis

omnino con-

sentit.

Theophrastum de

Etenim ex ipso Simplicio apparet,

Anaximandri principio plura disputavisse, quam quae ab

in huius principii definitione adhiberi vidimus.

illo

Paullo

ait

eadem generali disputatione a Theophrasto

Anaxagoram cum Anaximandro componi, cum dicat,

si

quis Anaxagorae

enim post

1)

in

Phys.

8, b, init.

2) Si quis

contineri,

ro u8TC(v vnoTifihVM*
t

Vid. supra p. 115,

propter particulam

tam aclfirmationem
ad

mixtionem esse

sumat

sed ad

est,

to

\iiav

yvoiv

3.

tfjrto putet,

reputandum

hoc loco non cer-

particulam

lvcdkuunoi>

etriEQ

non

v7TOTtf)f'vat'

propter facilitatem commutationis ponit t6 /ufTa^v\ Agitur enim hoc loco de ratione,
oh quam quodque principium antea nominatum positum sit.

pertinere, hac significatione: 'siquidem

10

146

cloqiotov

sldog

/.ctT

stituendis

similem

dicit
c

esse

eum

doQtoiog

ftla cpvotg

oportet in

sed quod

pretanda

suum

v.aza

v.cd

non quod ipse

appellavit

ita

modo

hoc
c

quandam

verba

adfert,

modo

inter-

cpiotv dogtoTov v.ac

interpretationem ab

ipso

satis apertc eo

eadem Theophrasti

quo iterum

alio loco,

definivisset,

hoc

definitio

Namque vocabulum

quod

ipsius

q>voiv aoqtoTov v.ca^ eldog

fttav

Theophrasto profectam, iam ipse Simplicius

significat,

putetur

ftye&og\

parte

disputationis

principium

nisi

mixtio

eius

si

eidog

Anaximandri

ipsius
esset.

non esse

el&og'

condicione

quadam

priore

Certe autem

appellavisse.

Anaximander

esse

Anaxagoram ea

xorr'

Anaximandri principium

con-

in

Anaximan-

Anaximandro,

fieri

illum

ftey&tyog \

similem

corporeis

Tbeophrastus

Quodsi

dro."

xara

v.ai

elementis

hunc non sine vituperatione

dicit

Anaxago-

ram cum Anaximandro in unum conicere *), quodque ipsc

vocabulo nunquam in definiendo Anaximandri principio
1)

Phys. 33,

6 Qfrxf uuGTog

(U

a,

tov

post.
'

sequitur

Vituperatio continetur verbo

significat,

ipsi

'

ttg

in

idem
'

locus,

Theophrastum

ximandri

y.uT"

f?u*og

eo,

avvojftaiv*

quod

reduccre;

etiam Anaximandri

(jtov xai*

id

ipsius

loei verbis,

quae igitur
hoc loco talcm

sententiae
loco verl)is

Anaxagorae
indc

alienam

ita eo

<fv-

sit,

diversae per vim

quidcm solum

mixtionem

autem per
nisi
a

se

di-

(fvoiv

fttav

vim ad Ananon sequitur,

per interpretationom

Theophrasto

tMog appellari putaverit; sed hanc

ut nonrepugnat

r|/

significat igitur

principium non

sententia

aiv

o^vvuaOui

enim naturalitcr actionom

interpretetur, huius sententiam per

sententiam

quandam ab

fere

o)g

quem proxime laudavimus.

qua perficienda vis adhibenda

rerum naturae repugnet;

uooigtov

ut

Avu&ftuvdoov avvojU

AvaZjayoQOV keyofxsva^

quandam interpretationem, qua duae

ad unam reducantur. Simplicius hoc
cit,

tov

uvtov tfvGiV ktytiv to vnoxsifiivov. youifft yuo ovtms iv

oixrj i(ttooi'u xtI."

uti-

m. (ubi de Anaxagora disputatur): *l

AvagayoQav

xal ovTOjg ty./.uu (juvei tu vtjo tov

fiiuv

illo

tpvffiv

uooi-

esse eius opinionem,

probatur, quod,

cum

alias

semper

Theophrastum sequatur, hoc vocabulum nunquam de Anaxi-

mandri principio adhibet.

147

probabimus. Quod

tur; et iclem ipsi paullo post alio arguraento

si

est, eum
quandam ipsius Anaximandri

verum

talem

in priore disputationis parte oportet etiam

propo-

definitionem

Haec autem
definitio vix potest eo contineri, quod Anaximandrum dixit principium ponere xl icagd zd ozoiyrfa, quoniam e nosuisse,

qua

tione naturae,

sequeretur.

interpretatio

illa

quae

7iagd %a oioiyeHa,

sit

nota accuratius etiam definitur,

alia

vix

nisi accedente

potest,

effici

ut

natura dicenda

haec

mendum

cfvotg dogiouog y.af

sit

eum

igitur est,

aliud etiam

eldog\

Su-

vocabulum adhibuisse,

quo ipsius Anaximandri sententiam redderet; quod voca-

bulum non aliud

fuisse nisi xo f.teza^v, pluribus rationibus

videtur probari.

Primum cum hac opinione

consentit,

ob quam caussam posteriore generalis

quod Simplicius,
disputationis

illius

Anaximandrum posuisse dicit xo jneza^v, ob eandem

priore loco eum dixit xo 7caqd ozotyeia posuisse
Deinde
haec opinio confirmari videtur, si cum Simplicio comparaloco

Nam

Philoponuin.

veris

quae Philoponus

divcrsis philosophorum principiis disputatione,

atque Simplicius
2.

acl

explicandura Physicorum

de Anaximandri principio

instituit,

generali de

in

quam

fonte, id est,

tanda

sint

cit

xo
1)

CtOCt

degog

vnoTiVtTca

/LiF.Ttt

poXrjv

rjSlhJCTFV

TCtVT
2)

?]

v.ai

statim illius

vdaxog

Posteriore loco (Phys. 8, b,

fJFVOg OVX

ita

F.V

11

tmv
Tl

init.)

disputa-

TFcractoojv
VTTO"/.Fl

di-

7cvqog nal degog\

))

ait:

to

m|y

ro

priore autem:

TOVTCOV

ut

sumpta esse pu-

Anaximandri principium modo disiunctivo

/iieTa^v

FvctXXoiojT ov
ctXXrjXct

e Theophrasto,

Iam vero Philoponus

).

tionis initio

7T

quoque cum

quae e Simplicio attulimus, plane consentiunt,

ex eodem

caput

ruagna ex

disserit,

parte non sententia solum sed partim verbis

iis,

pariter

libri I.

tir}Xov

<?l

oti tt\v eis

aroi^Ficov ovrog
IIFVOV

7TOI)jactl,

CtXXct

ttFctactTl

CtXXo

U
Ct.

Hoc

ut

intellegatur,

quae ab

utroque dicuntur,

comparanda sunt; singillatim iuvat conferre haec verba:

inter

se

148

Quare non absonum

ex

disputatione

Postremo autem una

de hac re

dubitatio

ximandri principium
Aristotele

Vidimus,

a Theophrasto Ana-

autem uno Metaphysicorum loco

ut

sunt, ita

qua omnis videatur

fdav cpvoiv (xoqigtov

Hae duae eiusdem

*).

sit.

est ratio,

tolli.
c

quamquam

fluxisse;

etiam potest, ut ab alio auctore accepta

fieri

lari

hanc quoque definitioneni

est credere,

Theophrasti

aliqua

f.uy(.ia^

appel-

principii definitiones repugnantes

non utraque possit Anaximandri

certe

ab

xt' stdog*,
c

esse.

Tam vero incredibile est, aut Theophrastum aut Aristotelem

veram Anaximandri rationem ignoravisse. Hinc igitur proficiscentibus quaerendum est, qua ratione discrepantes illae
eiusdem

principii

autem

Conciliari

ita

se conciliandae sint.

inter

definitiones

solum videntur posse,

sumimus, aut

si

quandam
Anaximander proposuerit, doctrinae interEst autem utraque habenda interpretatio.
pretationem.
Quod enim Aristoteles Anaximandri principium semel \uy(ia
appellat, id ex ipso Aristotele iam ostendiraus nihil esse
nisi quandam interpretationem, qua Anaximandri doctrinam
ad suam de elementis doctrinam reduceret 2 ). Sed Theophrasti etiam illam definitionem non nisi interpretationem
utramque aut certe alteramutram non esse

nisi

eius,

quam

esse,

primum, ut paullo ante exposuimus 3 ), inde concludi

potest,

ipse

quod a Simplicio, a quo solo

jU

yccQ
n nti

TCCftolTjV TUJV TfGGCCQUJV GTOI%tiu)V

| vdccTog tig

OVTOg d-ECtCSCtUEVOQ OVX CC^lUJGfV SV

VfTcci

tovt ujv vnoy.fififvov n

Gai,

cc

XX

ti ccX

ad-

Philoponi:

Simplicii:
dr)Xov 3k oti tt)V fig aXXrjXa

ti

nunquam

refertur,

Xo n

oi

rj-

ccqcc t ccvt a.

tujv
diori

r)

50

1)

Vide supra

p.

47

2)

Vide supra

p.

50 et 54.

3)

Vide supra

p.

146

sq.

et not.

fir\

tv

Tt

rrj

ovx ccutGtog y(-

ufTccfiaGig

ovrog

tff

xcctujqDov,

tujV GTOtyfiujv

fXfyfV,

naocc TccvTa. u

sq.; 145.

1.

u tT a (3oXrj

rj

utv aXXcov udXXov

Tt]V vXrjv
Tt

cctQcc

ccXX''

fTtoov

149

immo etiam

hibetur,

quod haec eadem Anaximandri

est inde,

pretatio

iam ab Aristotele proposita

quem certum

loco,

est

est;

elementa medium,

id

si

sed

contrariarum

non esse posse

ac probabile sane

*);

si

esse

uteretur,

qualitatum

in

est,

cpvoiv ccoqigtov /c' eidog'

illius

non

elementis diversum,

quae

naturam,

privatione versaretur,

phrastum

inter-

hunc enim aliquo

quae sua quadam qualitate

posse naturam,

solum

ab

aliquid

poneretur esse

eolligendum

principii

ad Anaximandrum pertinere, osten-

dere vidimus, principium inter duo

talem

Tum

vituperari videtur.

/uiav

nisi

Theo-

est,

hanc interpretationem suscepisse. Postremo,

Anaximander

suum

ipse principium

esse voluisset

(fvoLv cloqlgtov xaz' eidog, Aristoteles sine

sententiam cognovisset;

/.tiav

dubio hanc eius

autem cognovisset, sine dubio

si

eam, utpote cum sua unius informis materiae opinione consentientem, probaturus nec vero illam cpvoiv cxoqlotov mix-

tionis notione interpretaturus

Anaxagorae mixtionem

aliud dicat esse posse

cogitetur, nihil
7vqlv

fuisset,

siquidem ipse potius

interpretatur,

ita

neTcioxeiv etdovg tivoq' 2 ).

ut eam,

quam

'vd

si

recte

cioqlotov

Ergo Aristoteles talem

quandam Anaximandri sententiam non cognovit; si autem

non cognovit, nec Anaximander eam proposuerat; atque
inde sequitur, ut
nisi

pretationes sint,
ut

illa

Theophrasti detinitio non possit esse

quaedam Anaximandri doctrinae interpretatio.

Iam vero, cum duae illae definitiones non nisi

eldog explicaretur.

suum naturam

diam

qua condicione

quaeritur,

idem principium

et

f.uyf.ia

Ea

vero,

et ftia

fieri

inter-

potuerit,

qpvoig doQiGTog

xaT

>

Anaximander principium
inter duo elementa mesi

quandam

dixerat; hanc enim naturam,

quemadmodum

vidimus,

iam ipse Aristoteles ostendit aut priore aut altera ratione

interpretandam esse; ac ne coniectura quidem, opinor,

1)

Vide supra

2)

Metaph.

I,

p.
8.

52

989

et
^

53

30

cum

sq.,

adnot. coll. 66,

16.

1.

fa-

150
cile alia principii

cuiusdam notio invenietur, quae dupliceni

Hoc si verum est, Theosua de Anaximandro disputatione, antequam

hanc interpretationem admittat.

phrastum

in

illam interpretationem proponeret,

rettulisse oportet,

Ana-

ximandri principium ipsius sententia

(.uxa^v tl

esse.

si Theophrastus Anaximandri principium non

naga Ta OToiyela verum etiam f.iexa^v tl appelapud eum omnino iam reperiebatur illa Anaximandri

Iam,

solum

%l

lavit,

principii notio,

quam ab

Hoc autem

mus.

si

Aristotelis interpretibus proponi vidi-

ita se habet, vix poterit dubitari,

quin

Theophrastus, quippe e quo Simplicium pleraque sumpsisse

certo constet, primus ac gravissimus illius notionis fons

sit.

Atque hoc ego quidem non solum verisimillimum sed

etiam paene certum esse existimo;

ipsum quidem ab
ipsis

illis

eorum testimoniis

detur, necessario fere

condicione,
iis

quamquam enim non

ut mihi

ratiocinatione,

conclusum

et

magna eorum

in

quidem

ac revera ea

est;

hoc verum esse ponitur,

si

referuntur,

tamen ex

interpretibus est traditum,

et

vi-

demum

ipsa ea, quae ab

referendis

rebus

his

consensio et dicendi certitudo plane intelleguntur.

Possint

quidem dubitationem movere Damascenus et Porphyrius,

quorum ille, Simplicio teste, to ^etu^v inter aerem et ignem
ad Diogenem Apolloniatem
hac re

illum secutus
c

cst,

rettulit,

Porphyrius autem in

Anaximandri vero principiuni

esse contendit

corpus rebus subiectum in universum, cuius

species ab

non

ces,

illo

definiretur'.

Verisimile enim esse di-

hos quoque Theophrasto usos esse, atque,

ex eo

illam

Anaximandri

principii

si

usi sint,

notionem suscepturos

apud eum invenissent. At Damascenus quidem

ea parte, qua Diogeni to /utTai-v tribuat, a Simplicio

fuisse,

si

ipsius Theophrasti testimonio refutatur

is

igitur

hac certe

parte aut non usus est Tlieophrasto aut eius auctoritatem

sprevit.

Porphyrius

auteni

ea parte,

quatenus to iiTav

referat ad Diogenem, a Simplicio dicitur secutus esse Damascenum; ergo is quoque hac certe parte aut non usus

151

est

Theophrasto aut eius testimonium sprevit.

iectum, cuius specics ab

illo

corpus rebus sub-

dicit esse

non definiatur

non necessario quideni a Theophrasto

is

Quod autem

Anaximandri principium

ideni

hacc definitio

quatenus

dissentit,

Anaxiraandri principium esse dicit aliquid naQa xaoxoi-

quodammodo

%ia, et

potest,

ut postea apparebit,

etiam,

Theophrastum ponimus

si

dixisse; sed

omnino pugnat cum

a Theophrasto dicitur fda

quidem

potest,

doQiorog

cpvoig

principium

illud

omni specic

eidog, per se

eidoc,

v.az

si-

sua ipsius

quoniam corpus

sed

quae autem dicitur

etiam definitum esse,

zzr'

quod

eo,

modo

elementa medium

illa

cuius species non definiatur',

corpus,

non solum

natura

principiuni

illud

disiunctivo aut inter haec aut inter

explicari

dcbet

est,

dooiOTog

qtvoig

Quare Por-

definita caret.

phyrius hac quoquc parte censendus est aut non usus esse

Theophrasto, aut eius tcstimonium sprevisse aut non satis

accurate

Ergo

intellexisse.

Damasceni

cum

opinionibus nihil sequitur, quod

et

Porphyrii

sententia

proposita

pugnet.

Sed

sive

illi

suam de Anaxi-

Aristotelis interpretes

mandri principio sentcntiam a Theophrasto acceperunt sive

cum duo

non acceperunt,

de

prorsus dissentiant,

rimus

certi esse,

nisi

eam

indubiis comprobaverimus.

non

possunt

nisi

auctores

illius

haud sane mediocres

sententiae veritate non pote-

aliis

etiam

testimoniis

omnino

Talia autem testimonia reperiri

apud Aristotelem;

ad hunc

igitur

re-

vertimur.

Itaque antea ex ipsis Aristotelis locis singillatim

13.
allatis

demonstravimus,

to fieTa^v, sive

tum
inter

inter

aerem

aerem

et

vocabula ro naQa za oioi%eia

id singillatim
et

tum

aquam, sive

ignem aut

inter

inter

aerem

modo

aerem

et

disiunctivo
et

et

ignem,
au

aquam medium

unum idemque principium

adhiberi, quod quidem principium sua quadam natura tale
esse oporteret, ut pari iure utroque modo medium dici
dicitur,

ab eo ad significandum

152

posset; hacque re simul demoustravimus, omnibus

cabulis ab eo

philosophi

igitur

propositum

eo intellegi Anaximandrum.
sunt.
Unus eorum
erit, bipartiti

est,

gravissimus et impeditissimus, quo,

si

tio

grammatica recte perspicitur,

appellat eum,

qui to (.teta^v

ponat.

ii

Alteri

ex ipsis Ari-

utendum

quibus

Loci,

isque omnium et
modo ipsa eius ranominatim Anaximandrum

deoog xai 7cvQog

principium

quibus non nomiuat quidem Anaxi-

sunt,

mandrum, verum

est

hunc unum philosophum ab

ostendere,

locis

stotelis

Nunc

).

vo-

unius eiusdemque

principium significari
1

illis

postquaui 16

aut,

za ozot%e7a vel

jtaoa.

to fnera^v memoravit, huius auctorem talibus insignit notis,

quas demonstrari possit Anaximandri omuino proprias esse,

aut eos, qui to

dam

statuant,

(.teTa^v

qua non

divisionis, e

nisi

partem ponit

Anaximandrum

talis cuius-

intellegi posse

appareat.

Ordimur ab eo loco, quem primum posuimus. Is

quem iam saepius memoravimus, legitur
quarti
primi
Physicorum libri 2 ); quem,
capitis

14.

locus,

igitur
initio

quo

explicari possit, totum huc transscribemus. Ita-

facilius

que Aristoteles,

postquam eiusdem

tertio rationem,

qua Eleatae

exposuit

vellent,

et

ot (tev

tog (T

(.tev

ad

est (to ov)

physicorum

01 (fvotKoi Xeyovot,

Tj

allo, o eoii

deQog de ken t ot eQOV, Talla

(tavoTrjTL

V7ceQO%t)

IIlaTtov xai to

evovoag

q6g

7i

(l

yevvtoOL

elleiipig,

evavT iOT)]Tag

Ttxg

1)

Vide supra

p.

2)

Phys.

187

I,

xcti

(.tiKQOVj Tclrjv otl

4.

103.
a

12.

esse

rationem

dvo tqojioi

t6

TTokXa jcolov vieg' (Tavia

KaS-okov

unum

ovv ovTtog ev eivai to ov

yao ev jcotrjoavTeg to ov oto(ta

to) v tqllov tl

capite secundo et

libri

quod

reprobavit,

conversus haec scribit: oti

advvazov, drjlov.

id

iV

ol

7CVKv6t QO

n vkvot )]Tt Kai

1

d"

too7ceQ

ktX.)

eioiv.

VTtoxet/itevov,

(5'

eoTtv

evavTta,

to (teya

cpi^oi

ex tov evdg

eKKQiveo tfat,

tooTteQ

153

'^dva^iiiavd gog cprjoiv

).

y.ai

oooi

ev yai noXXa. cpaoiv

()'

uvaiy iogtieq 'EfiTtedoxlijQ yai IdvafayoQag"

Priusquam ipsum locum explicemus, duae partes

vi-

dentur secludendae esse, quae ab ipsa loci sententia alienae

Primum verba %avxa

sunt

ioitv Ivavxia

cV

ktL" ad eam

rem, de qua agitur, non pertinent, sed Aristoteles ea con-

media

tinuationi sermonis

quae inter se contrariae

postea (inde ab

interponit, monitus

condensationis

notionibus

gressis

sint,

quidem antequippe

et rarefactionis,

autem

eo

consilio,

monstraturus

initio capitis quinti)

ut,

cum

rerum

sit,

sensilium principia oportere contraria esse et ab omnibus

contraria poni, id iam hoc loco in exponendis physicorum

addito etiam Platonis exemplo, simul significet.

principiis,

Rem

ita

gitur

et

Quare

se habere,

illa

quae

sunt,

et

postea magis

cpaoiv elvai

ratione

loci

Ab

n xai

intelle-

eius sententia.

Deinde secludenda

verba uncis interclusimus.

in loci fine leguntur,
yiT?.."

grammatica

etiam apparebit ex

oool

(f

tv xai nolXa.

hisce enim verbis plane nova incipit

sententiarum series; id quod certissime apparet e generali

omnium philosophorum

Nam

posita.

divisione, initio capitis secundi pro-

hac divisione Aristoteles duo maxima

guit

philosophorum genera, alterum eorum, qui id

est

vel

summum rerum principium unum

distin-

quod
tantum

immotum aut motu insito praeditum,

plura ponant principia, haecque nu-

esse velint, idque aut

alterum eorum, qui

mero aut

aut infinita;

finita

hancque philosophorum

sionem omnino sequitur disputatio.

De

divi-

priore genere dis-

putatio

quare post ea

autem

ioonQ

verbis

maxima

IdvagiiiavdQOi:

terminatur,

interpunctione usi sumus;

a verbis

xai oooi

d'

ev xai TtoXka cpaoiv eivai\ ut protinus ex

ipsis patet, incipit disputatio

quae

cprjoiv*

de altero genere. Arcta autem,

inter prioris disputationis finem et posterioris initium

1)

Cur post

post explicabitur.

<frt aiv'

maxima

usi

simus interpunctione, paullo

154

intercedere videtur, coiikmctio eo effecta

quod Aristo-

est,
L

postquani Anaximandri sententia dixit

teles,

zrrrag ix/,Qt'vo&ai \

Anaxagoram
ut

ad hos

bit

pertineat, ita usus esl,

Proeuntibus res magis etiam appare-

transiret.

His

).

Empedoclem etiam

et

zag havxio-

hac secretionis notione, quippe quae ad

praemonitis

ad ipsam

explicationem

loci

ad-

gredimur.

Ac

15.

principio quaerendum

opere

dissentiunt.

quid

est,

sit

id,

de quo

de qua re qui dixerunt, maximo

proprie hoc loco agatur;

quamvis

enim,

Zellerus

enuntiationis

ab Aristotele propositae praedicata contineantur duobus

modis, quibus physici in rebus gignendis utantur, tamen

iis

de numero

proprie solum

et

censet, nec vero de ea ratione,

titudo oriatur;

De qua

et

Haymium

et

eorum

de

quo

Alius

agatur.

contrariorum

quoniam

quoque

dcm

nicht

p.

loci

191 ct not.

fraglichen Abschnitt

um

dic Art,

numerus,

auf den

1:

der

wie die Dingc

Apeiron Anax.

Zusammenhang

ein,

soluni agere,

id

et

tota comnienticia

ab

ea,

ad quam

so

sondern

is

parte supra p. 57, ubi omisimus

a priorc

scparandam

Nchmcn wir
Physik
aus

esae.

hinzu, dass cs

p.

sicli

urspriinglich

iiberhaupt

dcn Elementen

entsteheu,

57:

u.

s.

w."

Geheu wir etwas naher

erkenncn wir alsbald,

zunachst und hauptsachlich wcder darum handelt,

noch auch

de

id ipsum,

sondern urn die Zahl und Beschaffenheit derStoffe handclt

3) Liitze, das

de

et

principiis cerni ostendat rationem

ab ipsis loci verbis

et

rerum mul-

dici potest

Quae opinio non solum

).

I,

unum

agi

impugnat 2 ).

quidem de utroque,

Aristotelem opinatur

cam maxima interpunctione

2) Zeller

in

modo

e principiis

sentientern

neutrum auteni esse

dc hac postcriorc

Cf.

1)

addcrc,

si

qualitate,

ut in physicorum

est,

qua

aliter

re ego sic existimo, dici

principiorum numero,

elementorum

qualitate

dass cs sich

was Zcller

will,

um cine Entgcgensetzung unter den Physiologen selbst,

um die Aufzeigung von Gegensatzen in den Prin.

cipien diescr Philosophen."

155

omnino aliena

sententiarum serie

locus pertinet,

sed

est,

etiam plane inutilis ad eam rem, cuius caussa excogitata

ad removendam eam rationern, ob quam Schleierest,

macherus

1)

to juezat-v

et Zellerus negant,

Anaximandrum
Quae a

referri

Cum

).

Liitzio, ac

igitur de

partim quidem

satis

quod capite secundo

non possc

esse

et tertio

unum,

capite

contraria ponere

ut antea dicta repetat

dat,

imperspicue, dispu-

und deutlich") inde

cerni ostenderet, id (p. 58) ait aperte (klar

est

sen-

physicorum quoque principiis contrariorum rationem

id agere, ut in

philosophos

loci

Postquam contendit, Aristotelem proprie

tantur, haec fere sunt.

qui,

ab Aristotele ad

summa

se-

contra Eleatas ostendat, id quod

autem quinto contendat, omnes

principia, atque

ita

quidem conten-

Sed haec ratio prorsus

ac congreget.

est.
Etenim Aristoteles capite quinto non antea dicta
disijutationem plane novam inchoat. Id primum
patet e forma orationis namque particula 'cFij' in verbis 'naiTtg tii]
utvtiVrUt (co/ag noiovaiv" non conclusionem quandam significant, ut

commenticia

repetit,

sed

Liitzius putat,

vcrtit cnim

les,

demnach"

sed

vim vocabuli 'navTtg

Deinde pariter patet e rebus;

auget atque cumulat.

nam

simulatque hanc sententiam proposuit, eo probat,

a singulis
adfert,

philosophis

atque

principia, to

in

his

posita

sint

principia

contraria,

Parmenidis quoque duo

&squov xal

ijjv/oov,

quorum antea

Aristote-

quod, quae

nominatim

rerum sensilium

illa

nulla facta est mentio,

et

Democriti to artQtov xal xtvov, de quibus antea non locutus est

c.

2.

184 b 21); et hanc enarrationem

tiam propositam apertam

esse

tota primi libri dispositione; hic

rum

priore (cap.

dicat

enim

(188

a 26).

(cf.

ut ex ea senten-

ita concludit,

Denique patet e

in duas dividitur partes, qua-

24) priorum philosophorum de

principiis opiniones

explicat et existimat, posteriore (inde a cap. quinto usque ad finem)

suam

ipsius sententiam exponit,

cipia

demonstraturus

incipit, ut

sit

atque,

cum rerum

sensilium prin-

contraria esse oportere, disputationem ita

ab omnibus philosophis dicat principia contraria poni.

Sed ut opinio tota commenticia

est,

ita

plane inutilis est ad

removendam eam loci rationem, ob quam Aristoteles putatur ro /uttwi) non ad Anaximandrum referre.
Quamquam quae Liitzius de
hac re loquitur, vix clara cogitatione concipi possunt, tamen aptius
significata

et

prie id agat,

composita haec fere

sunt.

Aristotelem,

ut in ipsis physicorum principiis

inesse

ait,

si

pro-

ostendat ra-

156

ab hac autem singulorum explicatio pen-

tentia dissentiatur,

deat,

de ea quaerendum

diligentius

locus a

nemine etiam, quantum sciam, plane explicatus

autem

Arctissime

cum

sententia

eius

iis

Itaque Aristoteles

iam

oontrariorum,

non

est.

capitis secundi,

initio

id

primum

quibus ad res gignendas utantur, modos

ubi

ut

agere,

incipit

duos

eos

(eondensationem et rare-

factionem dieo et eontrariorum seeretionem)

quamvis quandam eorum oppositionem

sit.

quae

cohaeret,

antecesserunt; quare ab his proficiscendum

tionem

cum

praesertim

est,

inter se opponat;

signifieare videatur,

et

tamen no-

gelegt

quoniam revera nulla sit (obgleich sie Arist. nahe

und veranlasst hat, die aber genauer besehen gar nicht statt-

findet,

auch nicht beabsichtigt

stotele

duo

luisse signifieare,

illi

generationis

ximandrum opponi

Quodsi autem ab Ari-

non opponantur, nec Ana-

cui generatio pcr contrariorum secretionem tri-

buatur, ab Aristotcle intellegatur

utantur.

p. 59).

inter se

reliquis physicis, et idcirco nihil impedire, quo-

minus Anaximander,

to fteragv ponant, in

ist."

modi

iis

is,

qui to

fieiecgu

Ista igitur num rcfutatione egent?

telem significare quidem

ponat, licet ab eo, qui

adferantur, qui condensatione et rarefactione

illos

Quid enim hoc

gencrandi modos

tamquam

est,

Aristo-

oppositos, nec

vero voluisse significare? Aristoteles duobus his generandi modis utitur

principio, quophysicos in duas di vidit species,

eos,

qui con-

densatione et rarefactione, et eos, qui conrariorum secretione rerum

multitudinem gigni

velint.

Num

qua apertius

ulla cst dicendi ratio,

duae res inter se possint opponi quam divisione? an Aristoteles putandus est nescivisse, quid diceret? Iam vero Aristoteles in
visione, ut

quidem

statuant, in

Liitzius verba eius intellegit, eos,

eorum specie

ponit,

illa di-

qui ro jueza^v

qui condensatione et rarefactione

utantur; ergo non potest in eorum etiam specie ponere, qui contra-

riorum secretione res gignant, veluti Anaximander,

siquidem

generandi modis physicos indisiunctas species dividit. Ergo

non

Anaximandrum

potest, ut

cx ipsa

loci

ratione

/ueTi;v statuant,

to M6rt-

ponere putet.

illis

fieri

Itaque aut

grammatica demonstrandum

est,

eos, qui to

ab Aristotele non in ea physicorum specie poni, cui

ab eo generatio per condensationem et rarefactionem tribuatur, aut

concedendum, ab eo to fxnafv non ad Anaximandrum

haec hactenus!

referri.

Atque

157

disputare de principiis, banc ponit divisionem: rerum prin-

cipium aut

immotum,
praeditum,

unum solum est aut plura, et, si unum, aut

quemadmodum Eleatis placet, aut motu insito
quemadmodum statuunt physici ). Cum autem
1

principii notio angustior

id

quod

(to ov)

est

excellentiam

notione ipsius entis,

sit

intellego

non necessario

unum

nihil gignitur 2 ), pro

quo

reponit notionem

principii notione

per

est

est principium, velut

absolutum Eleatarum,

illud ens

autem id quod

quoniam

entis,

fere dicens:

sic

eodem modo id quod est aut unum est aut plura, et,
unum, aut immotum aut motu praeditum 3) atque hac
;

pro

deinceps

visione

Eleatarum doctrinam
ea

tota

posita,

priore semper utitur,

illa

cuius

disputatione,

locus altera pars est,

Hac

comprehendat.

de

iis

simul

ut

igitur divisione

de quo quaerimus

is

qui

agit,

si

di-

quod

id

unum

est

ponant, quos, ut vidimus, in duo divisit genera, Eleatas et

physicos.

huius

Priore

Quos cum antea

id

disputationis

quod

est

parte 4 )

unum

dicat id

quod

est et

numero

agit.

immotum ponere

et

nunc accuratius doctrinam eorum

xerit,

de Eleatis

sic explicat,

et specie

di-

ut eos

forma unum,

sive

unum et siraplex ponere, et, quoniam immotum poid unum putare omnia esse, ita ut praeter hoc nihil

id est,

nant,
sit

tollatur 5 );

omnisque rerum multitudo

sam

illud

eorum unum ens

Phys.

1)

2) Ibid.
3)

2.

I,

185 a

184

et

15.

3.

Ibid. 184 b 22; cf. v. 25 et

c.

3.

187

10.

4) Inde a 184 b 25 (a verbis; to /ikv ovv sl

u

rb ov

ay.o/T8Tv )

5)

Hae

usque ad 187

quam ab

patent
186*

autem prae

19 et 25 sq.

ceteris

187

6.

y.ct)

ay.ivy\iov

11.

Eleatarum notae magis

entis

tatione sequuntur,

hanc ob caus-

nec principium vocari posse,

tota Aristotelis dispu-

eo singillatim certis verbis exprimuntur

e

locis

185 a 7 et 21 30;

ibid. b 3

5;

158

sua ipsius notioue referatur ad

siquidem principiam

alia,

quorum principium sit ).

Postquam Eleatarum doctrinam exposuit simulque sub1

disserendi

tilissima

eiusdem

ac refutavit,

existimavit

arte

eo loco,

disputationis parte,

altera

quo quaerimus,

de

doctrinam physicorum explicat, tam presse, ut haud sciam

an

tam paucis verbis tanta sententiarum

ullo loco

tineatur.

Cum

igitur

dixerit id

quod

est

physicos

unum

et

in generali

motu

insito

nunc hanc eorum doctrinam accuratius,

sententiam respicimus, sic deflnit:

vis con-

divisione

illa

praeditum ponere,
si

universam

loci

physicos pariter atque

unum 2 ), hoc est,

unum et simplex dicere; namque dicere unum corpus
id, quod omnibus subiectum sit (tv oiof.ia zb vnoKeiliievov); quoniam autem id unum corpus omnibus subiectum
statuant motu insito praeditum esse, non, quemadmodum
Eleatas, ita unum dicere, ut praeter id ipsum nihil sit,
Eleatas id quod est et numero et forma

sed

motu

ut id

ita,

multitudinem

rura

omnem

insito ex sese

ipsi

progignat;

cum hac

et,

re-

omnes

re

physici consentiant, eo in duas dividi species, quod alteri

motum

illum

in condensatione et rarefaction e,
contrariorum secretione ponant. Iam ex

alteri in

ipsis verbis huius explicationis veritas

disputationem

Aristoteles

verbis:

drjlov"
ficat,

In his verbis vox

qua Eleatae

Aristoteles

id

quod

unum

est.

concludit

ov ddvvavov,

eam rationem

ovtwg

est

%o

his

dicant.

signi-

Cuius rationis

uno tantum loco accuratam proposuit definitionem,

in generali

illa

dixit Eleatas

id

divisione toti

quod

1)

185a

2)

Vocabula numero

est

disputationi praemissa, qua

unura

et

immotura

ponere;

3.

de quo inferius agetur.

3)

probanda

Eleatis

uiv ovv ovztog tv eivai

6V/

de

187 a 10.

et

forma"

addidi

e loco

186

1920,

159

quam quidem definitionem in sequenti disputatione nunquam repetit, sed explicat solum et reprobat. Ad illum
locum vox ovrwg referenda
borum sententia haec est: apparet

quod

est;

igitur

unum

posse

dieitur'

pbysicorum doctrinam, bisce verbis: wg ds

id

tv eivai %6 ov

ver-

non

immotum

epvoimoi le-

01

(sc.

esse),

dvo xqonoi eloiv." In quibus verbis voce

ratio,

est

enim patet mente addendum

yovot

ea significatur

fit,

couvertitur ad

continuo

His dictis Aristoteles

).

si

quod

id simul

quatenus

esse ea ratione,

id

igitur,

qua pbysici id quod

wg

'

unum

est

aperte
dicant.

Huius autem rationis Aristoteles pariter uno tantum loco

definitionem proposuit,

qua pbysicos
ditum

dixit id

eadem

in

quod

est

uuum

wg

rationis definitionem voce

intellegit

duas formas (dvo iqoTiovg) esse

efficitur:

qua

unum

dicitur,

est ita

insito prae-

buiusque rationis

baec

quod

divisione,

igitur pbysicae

Quod

dicit.

verborum sententia
id

motu

et

Hanc

ponere 2 ).

(tv Aal -ALvovf.ivov)

geuerali

illa

si

verum

autem

eius

est,

rationis,

ut simul praeditum sit

motu, quae est ratio pbysicorum, duae sunt formae

'.

Itaque bis verbis duo continentur, primum, quae com-

munis omnium pbysicorum doctrina

trinam e relatione vocis

quod

sit,

deinde, buius doc-

apud pbysicos duas esse formas; atque ipsam doc-

trinae

est

1)

ovrwg

unum

to

flrat

Mthoaog,
1518.

184 b

3)

Vocem

tog

si

verba

ov uSvvarov,

ilaQfisviSriQ ymi
2)

wg* apparet in eo poni, quod id

motu praeditum

et

Sententia apparet,
IV

'

tfyXov."

dicant,

ita

wrrrf
Cf.

bancque omnibus

supplentur:

ot/

ph> ovv

axCvrjrov slvcti, mq
184b 15 et 25.

referendam esse

ad locum

dentem, patet etiam ex ipsa enuntiationis forma.

quendam

Namque

(frjnt

antece-

enuntiatio

aperte in eo versatur, ut physicae rationis duae esse dicantur formae;

haec ratio ipsa autem

tamquam nota

illae

formae aperte

quadam

sumitur, nec vero nota esse

Ac revera sententia statim sequenti duae

enuntiantur, ipsa autem illa ratio non nisi

potest nisi ex antegressis.

adpositione explicatur.

160

communem

vocabulo

esse, e

cpvoixoi

o\

intellegitur

autem huins doctrinae apud physicos formas

verbis

dvo xqorcoi eloiv* enuntiatur.

quamnam communis
corum
est

differentia

his

Cum omnes

pertineat.

quod unum

duobus definiant,

Sed

et

duas
ipsis

ad

quaeritur,

doctrinae partem

illius

esse,

haec physi-

physici id quod

quod motu prae-

ditum esse dicunt, cumque priore cum Eleatis consentiant

autem ab

altero

differentia

non

iis

nisi

illi

dvo xqoTcoi rrjg x ivrjoetog,

ac

esse;

cretione ponere dicuntur.

haec

cst,

unum

et

quam

necessario sunt

uni enti volunt insitam

hunc motum

rarefactione, alteri

et

ipsos

se

dvo xqonoi

revera sententia sequenti

condcnsatione

inter

aliqua posterioris notae differentia

Ergo

posita esse potest.

physicorum

differant,

in

alteri

in

contrariorum se-

in

Itaque tota Aristotelis sententia

omnes physicos eo consentire, quod id quod est

motu praeditum dicant, quadam autemhuius motus

differentia in duas dividi species.

entis definitio, qua unum et
omnino infinita est nec ullo
modo ipsum huius entis naturam patefacit. Certe

Iam vero

illa

motu praeditum

ipsa

non eadem

eius natura

Cum enim

physicorum

dicitur,

est

atque

quod praeditum
ferentiae alicuius

oportet

verum

enim sua

tota sua natura

ipsius

aptum

esse, velut oportet

esse.

Exspectabis

corum

entis

1)

64S*

1.

igitur,

natura

ab

illo

illa differen-

differre oportot:

ad recipiendum

motum

corporeum nec vero incorporeum

Aristotelem ipsam quoque physi-

naturam indicavisse, praesertim cum,

paullo post adfert

formas, sine

differat,

unumquodque autem genus difaccessione ipsum quodammodo immutetur

est motu,

physicorum ens ab ente Eleatarum non solum

tia differt,

Eleatarum.

entis

physicorum ens ab Eleatarum ente eo

illius differentias,

duas

hac natura non possint

Cf. Aristot.

Metaph. X,

8.

1058*2

illas

intellegi.

sq.;

quas

dico motus

Part,

Indicavit

An.

I,

3.

161

autem hac sententia sequenti: 01 (.tev yag ev TroLijoavTeg

TO OV GWf-lCC TO V7lOKeL(.LVOV, Tj TtOV TQllOV TL 1] aXlo,
O ioTl 7CVQ0g (.LV /IVKVOT EQOV (XQOg 6 Xe/T,TOTQOV,
TakXa yevvcooi
.

&al
hic

/roXkd

(iiavGTrjTL

/toiovvTeg,

Ut autem, quo eam modo indicet

[cpaoiv]."

modus paullo

intellegatur

y.al

X Tov evog evovoag Tag evavTLchrjTag exKQiveo-

ol

TrvxvcjTrjTL

inelegantior

pauca

de

sit,

totius

cum

et,

modo

cur hoc

indicet,

forma praemit-

orationis

tenda sunt.

Ergo

Aristoteles, ut e verbis, cog 8*

o'i

cpvoiKol leyovoi,

dvo TQ07ioi elo tv* apparet, postquam ab Eleatarum de uno

ente doctrina ad doctrinam physicorum transiit, continuo cogi-

ad concipiendas duas huius doctrina formas;

tatione processit

atque hunc cogitationis cursum secutus statim, quod cogitac

tione conceperat, verbis pronuntiavit, dicens,

leyovot,
entis

dvo tqo/col eioiv, communem autem eorum de ipsa

doctrinam accuratius

natura

cogebatur, statim
his verbis: 01
fiavoTrjTL,

01

yaQ

e\y.QLveo^at [cpaoLv]-"
igitur

enim sunt

hae

illae

v,ai

evavTLcnrjTag

duae formae.

communem pbysidoctrinam s eparatim indicare,

hanc ob caussam omisisset

corum de ipsa

entis natura

ipsa autem cogitatione indicare cogeretur,

sine ea

fecit

TaXka yevvtoot /cvkvotcjtl

Ik tov evdg evovoag Tag

cT

Hac

omisit.

duas formas indicare, id quod

illas

f.isv

indicare

iam ipsa inchoatae orationis forma

sententia pronuntiata

Cum

cog <T o\ cpvoiy.ol

duae

illae

propterea quod

formae non solum intellegi sedne recte

exprimi quidem poterant,

ita indicavit,

ut

eam

in illa phy-

sicorum divisione singillatim ad utramque partem

rationem utrique

communem

adponeret,

tamquam

vel potius

ita,

ut

ad priorem partem adponeret nominatim, ad alteram autem

mente suppleret.
Verba, quibus continetur, sunt haecce ipso sententiae
initio

to

ad

o/ fiiv

V7to*Kei/iievov,

yaQ' adposita: ev /roirjoavxeg to ov

rj

tcov tqlcov tl

TtvKvoieQov deQog de leuTOTEQov."

/y

AAo,

o eoTi

/rt

oco/tta

Qog

ftev

Haec enim verba, quam11

162

quam

oratione ad

solum sive ad priorem physi-

01 fiiv

corum partem adposita sunt, pariter tamen ad oi da' quoque sive ad alteram partem pertinent ad hancque mente
supplenda sunt. Quam rem ita se habere, paullo post in
alia caussa

dicendum

demonstrabimus

sit,

quare hoc loeo, ne bis idem

Quodsi autem pariter ad utramque

sumimus.

non significant quandam doctrinae

differentiam priori parti propriam, verum doctrinam utrique parti, id est, omnibus physicis compartem pertinent,

munem.

Haec doctrina quae

ex ipsorum verborum

sit,

explicatione patebit.

Quod primum

ad

attinet
c

maticum,

facile patet,

to

tv oto(.ia to vTcoxsitisvov,

r)

verborum rationem gramc

oV

esse

tojv

tquov

obiectum,
tl

rj

nouioavTic,
3

alXo ktX.

prae-

dicatum

In hoc praedicato verbis

)-

duae sententiae

quod

est

Td

unum,

eos

altera,

quae duae

velle;
'

coniunctae sunt,
id

unum

ad

illos

physicos id

corpus

ens

seorsum

sententiae

mroKei/tievov^ est attributio

notio unius corporis, in quo

7Tou'jOavTg tv otofta*

altera,

concipiendae

tv oco^a\

qua

esse
sunt.

infinita

positum esse velint to

illi

7>v,

quadam proprietate definitur et in notionem coneius unius corporis, quod omnibus rebus,
omnibus singularibus corporibus, subiectum

peculiari
vertitur

id est,
sit

Denique verba

).

1)

Verborum

7TOir)(JC(VTS

tV

GlO/Utt

2) Attributio

entis

ratio

tquov

illa

ti

grammatica haec

TO VTlOXtifltVOV, ^

t\.

est

uh> yag to ov

o/

vnoy.fi^EVov*

't6

aklo o Igti hvqoq,

))

omnium maxime ipsam

notionem a physicis propositam continet, pariter atque

finitionibus differentia

necessarium esse

quod

tlov

))

est ita

maxime

videtur,

unum

paucis eius

esse statuebant,

omnisque rerum multitudo

disserens,

rei

naturam aperit; quare

quoniam vocabulum

ab Eleatis quaerendum esse

to 6v

ait, to ov,

Aristoteles

pluribus

quod

in de-

immo

Eleatae id

unum

nihil esset

vim exponere.

ut praeter id

tolleretur.

utile,

de hac doctrina

modis intellegatur,

ista ratione

unum

dicant?

163

piv

tiv'/,v6tqov

cuiusmodi
hominem
185

esse velint,

num

unam

forte

Pariter nunc,

si

ad

sunt adpositio

substantiam, veluti

unum

equum, an unam qualitatem quantitatemve (Phys.

vel

a 20).

XenTOTtQov*

aegog ds

Aristoteles physicos

dixisset

id

I, 2.

quod

est unum corpus ponere, nulla huius unius corporis attributione addita, quoniam plura sunt corporum genera, quaerendum esset, hoc unum corpus num forte unum continuum globum
cubumve an unius animalis corpus vel plantae vel alius cuiusdam
rei esse voluissent; praeterea

quoque,

sici

unum

in

corpus

globum

vel

unius animalis
id

si

esse atque

unum

quidem

tali

quod

quod ad Hv

est ita

veluti

unum

omni rerum multi-

non

quoniam pugnat
motu volunt praedi-

quod

posset,

est

quidem motu, quod per

et tale dici posset corpus,

quod

nihil esset,

credi
id

id

corpus,

se

generans

tamen nullo modo appareret, qua ratione

titudinem simul contineret.

eo,

corpus,

ea physicorum ratione,

tudinis,

unum

ut praeter hoc

dixissent,

tudine sublata; atque

cum
tum

incertum relinqueretur, an forte phy-

hac re cum Eleatis consentientes,

id

sit

quod

multiest

et

quod propter motum insitum mul-

Haec

igitur ambiguitas prorsus tollitur

aaijua attributio 'to vnoy.eijuevov'

additur.

Hac enim

attributione generalis illa atque infinita unius corporis notio, quippe

qua quodlibet unum corpus significari possit, convertitur in notionem unius corporis peculiari quadam vi ac proprie-

tate definiti, eius dico corporis,

quod unum omnibus

re-

bus sive omnibus corpor ibus singularib us subiectum sit;

eadem attributione simul intellegitur, qua ratione id quod est et

unum et tale dici possit corpus, quod propter motum ipsi insitum
rerum multitudinem contineat; propterea enim dicitur unum, quod
substantia omnibus rebus subiecta omnesque

generans una

sit.

In universum

nomini postpositae ea

est vis,

autem

res

ut generaliorem

in unius speciei vel etiam unius rei singularis

veluti

si

quis,

o (cQiarog" infinitam ac

quivis

homo

singularis intellegi possit,

talis attributionis is,

exemplum.

articulo

notionem

notionem convertat;

av&QOjn og 6 ctQiorog", patet, attributione

vagam unius hominis notionem, quippe qua
abire in notionem unius ho-

quem nullus alius possit intellegi.

quem explicavimus, locus luculentum est

minis omnino definiti, praeter

Atque

cum

nominis

ut hoc exemplo nunc succurrenti utar, ita loquatur,

7i6Xeu)g uqxcov tajoi f Ig

c

suo motu ex sese

attributionis

164
c

ev

ocof.icc

to vnoxeiftevov \ qua buius corporis notio per

per eius formas a diversis physicis

eius ambitum, id est

adbibitas

modo disiunctivo

explicatur

*);

atque, ut boc

breviter adiciam, ex bac ipsa re, quod diversae bae formae

adpositionis

modo

ad

neque autem separatim

to

tV oco/na

enuntiantur,

v7iox/

adduntur

intellegi

potest,

hoc loco non potissimum de distinguendis ipsis his formis

de distinguendis diversis principiorum qualitatibus,

id est,

verum de

alia

quadam

detur esse, ab Aristotele

pbysicorum,

His disputatis apertum

re agi.

verbis

illis

vi-

communem omnium

qui quidem id quod est

unum

volebant esse,

de ipsa entis natura doctrinam boc modo definiri: physi-

cos id

quod

ponere unam substantiam corpo-

est

ream, eam, quae omn ibus rebus subiectasit, atque

quidem aut unum e tribus elementis aut aliam

quandam naturam
illa

inter aerem et ignem mediam,

subtiliorem hac autem densiorem.

Haec explicatio confirmatur etiam priore quodam

stotelis loco,

quo

Ari-

contra Eleatarum doctrinam disserens,

is,

forma

unum esse
nisi ea ratione, quod natura rebus subiecta forma
est una; bac autem ratione etiam pbysicorum aliqui
id quod est dicuntforma unum esse, neque autem illa ratione (ea, qua volunt El eatae, qui cum multitudine rerum
etiam omnem formarum diversitatem tollunt); namque
(physicorum illorum sententia) homo et equus (id est, res
nec vero", inquit,

id

quod

est

singulares) et contraria (quae ab

admodum ab
subiecta

1)

verti:

insito generantur),

quod

omnibus rebus subiectum

non

illa

aut

aliud

sit,

inter

est

una natura omuibus

forma diversa sunt"

volunt esse

unum

atque quidem

aerem

et

I,

3.

186 a 19,

ubi

aut

poterit

sic

quod

corpus, id

unum

*).

ex tribus

ignem medium", vel etiam:

quod quidem aut unum ex tribus elementis

2) Vid. Phys.

quem-

tolluntur,

Haec adpositio cum prioribus verbis coniuncta

physici, qui id

elementis

verum ex

Eleatis,

motu

illis

potest

sit,

aut vel

haec leguntur:

aUa

."

jur^v

165

His enim verbis iaw breviter quidem sed perspicue eadem

physicorum doctrina

quod supra physicos

est,

forma unum sive unum

Deinde id quoque

et

quod

id

signum

veritatis

est,

et

diximus.

illa

expli-

to) sffiii oiov ts

<pvaixo)V
stdst

Ttvsg

nXrjv t

sv sivai,

Xeyovatv,

xal tavavrCa

aXXtjXtov.

11

tov vnoxtifiivov

intelleguntur

avftQtonog

In hisce verbis

tov ov\

Qui memorantur

Ig ov' ovrwg

o)

cP ov'

txsivcog

clarius diceretur, nXr\v tu)

Cf. Phys.

positionibus explicantibus

toov cpvai xojv

I,

demonstrare

marum

nXt]V r<

Tivsg\ sine dubio

unum

quod

est

diversitatem

tollant.

omnino aliena

plura

qui

esse

rerum

Unum tantum

Verba: 'avfrQwnog yaQ Xnnov stsqov

velit, id

sltiti

Reliqua ex versione inter-

init.

iis

non posse

omnem rerum multitudinem

loci ratione

ii,

aucta satis patebunt.

vavTia aXXi]Xo)v' ita pronuntiantur, quasi

velint, qui

ov\

'nXyv tm

significat:

ex altera parte opponuntur

principia ponebant.

puto.

IV xal tcHv

yao innov stsqov

qui id quod est vel rerum principium

ii,

volebant, quibus

dendum

ipsa phy-

doctrinae proprietas ab Aristotele in eo ponatur,

sicorum

quod

quod

Cum enim

consentit sed etiam ab ea postulatur.

to)

numero

est et

simplex ponere

non solum cum reliqua physicorum doctrina omnino

catio

ovds

posteriore loco ac-

Atque ex hisce verbis etiam sum-

curatius exponi vidimus.

ptum

quam

significatur,

tio

xal

adto,-

suo nomine

Aristoteles

ita

eldet

unum esse, ut Eleatae

omnem etiam for-

ideoque

Sed haec verborum interpretatio a

est.

Etenim

ut e particula

Aristoteles,

yaQ apparet, haec verba adhibet argumentum, quo probetur, quod

proxime

dixit, physicos

id

quod

est

non

ita

forma

unum

dicere ut

Iam vero physicos id quod est non ita forma unum ponere, ut omnem formarum diversitatem tollant, nullo modo inde
probatur, quod Aristotelis opinione sunt plures res singulares, quae forma diversae sint, sed ita solum probatur, si
physici ipsi praeter unum illam substantiam, in qua poEleatas.

id quod est, esse agnoscunt plures res singulares

ex illa substantia ortas, quippe quae forma diversae sint.

nunt

Quare ex ipsa
Tia aXXrjXtav

loci ratione post

aliquid

ivog ysvvojaiv\ vel

tentia appareat.

verba

mente supplendum

av&QO)nog yaQ
est veluti

xal Tavav-

ixslvot ix

IxsTvot vnorC&svTai slvai \ ut Aristotelis

tov
sen-

166

quod

quod

id

Eleatae,

cumque

non uuum

est

unum

sed

motus non

is

immotum, quemadmodum

et

motu insito praeditum

et

quadam

in sola

loci

statuant,

mutatione con-

rerum multitudinem

sistat

sed

ficiat,

ex hac re duo sequuntur de physicorum ipsius entis

talis

ut ipse per

sit,

se

unum

notione: primum, ut id quod est non simpliciter

quemadmodum

nere potuerint,

unam

res ex sese generantem

niam

poream. Atque haec duo sunt

'

quibus physici dicuntur

xtL

V710X.

natura corporea, ut

nisi in

subiectam

rebus

ponere debuerint cor-

ipsa

quae

ea,

xo

noirfavTic,

ev

deinde, quo-

esse dicerent;

motus non potest inesse

ille

substantiam illam

po-

sed ea solum ra-

Eleatae,

omnibus rebus subiectam omnesque

ut substantiam

tione,

ef-

verbis

illis

ov

oiof.ta

xo

contineri ostendimus.

Iam quac disputavimus brevibus complectanda sunt

Quaerebatur, quae eius

de quo disceptavimus,

loci,

summa

Ad quam quaestionem nunc iam haec

esset sententia.

vi-

dentur respondenda esse: Aristoteles hoc loco non agit de

numero

principiorum

namque

toto loco, cuius

quaeritur, ultima pars est, de solis

qui

quod

id

loci

parte

vel,

ut

unum

Nec

tibus;
sint,

ng

i 1 1

iam

de

dicere

principia
agit

de

ponant,

qui

id

rerum
de

dicant,

iis

diversa,

/;

vmv xquov

ultima

quod

est

principium

autem, qui

demum

sequenti

loco dis-

qualita-

quae a physicis posita

principia distinguit, hisce verbis ad

xet/ttevov^ adpositis,

hac ipsa

et

physicis,

diversis principiorum

nam quamquam

de quo

philosophis disputat,

iis

esse,

possumus,

motu praeditum

plura rerum
serit.

nunc
et

unu

est velint

is,

xl

rj

iv otofta xo vno-

akko xxX", quibus

quod a physicis principium ponatur, corporis formae

indicantur, tamen inde, quod hae formae non nisiadposi-

illius,

tionis

modo

adferuntur,

distinctionem non esse

id agit, ut exponat,
dixit id

quod

est

id,

satis

patet,

illam principiorum

quod potissimum

voluerit.

Sed

qua ratione physici, quos iam antea

unum

et

motu praeditum ponere, ipsam

167

huius unius entis naturam defin iant et quibus motus formis ex hoc uno ente rerum multitudinem
gignant.
16. Postquam summam loci sententiam cognovimus,
iam ad eam transimus

summa

de

loci

partem, cuius caussa totam illam

sententia

loci

eam

instituimus,

partem,

dico

qua explicata patebit, ut opinor, naturam illam inter aerem

et ignem mediam ab Aristotele ipso tribui Anaximandro.

Hanc partem quam

enim

Aristoteles
dixit,

xsi(.ievov\

exponenda physicorum doctrina,

in

quam

ol ftiv

ad verba
r)

esse.

post-

yag ev 7toLr)oavTg to ov otdfia to imoc

adpositionem,

ambiguum

intellegamus, vix poterit

tcov

hanc addit

sv otofia xo VTtoneifievov

tquov

tl

akko,

rj

TivQog

soti

Quaerendum

7ivkvotqov atQog d ?.7tTOTQov \

fiiiv

igitur est,

quemnam physicum horum corporum unum-

ad

quodque referendum
omnis quaestio

cum autem trium elemen-

sit;

torum, aquae aeris ignis,

auctores

omnino

eo vcrsatur, quis

in

noti sint,

iam

physicorum nu-

mero ab Aristotele intellegatur is, qui unum illud

corpus omnibus rebus subiectum naturam quandam velit esse inter aerem et ignem mediam, illo
Huius autem
subtiliorem hoc autem densiorem.
quaestionis
c

onmino pendet ab

solutio

quae tota

difficili,

est

alia quaestione satis

de ratione grammatica verborum

ev 7ioii]OavTg to ov ocofta to v7tOKL(.ivov xtI.\

illa

Aristotelis

Ab hac
ut

oi

f.iev

incipiendum

dt,

illa

'

quae

in

adposita

leguntur.

atque

quidem,

est,

ita

sententia, ut patet e vocibus ol {ttv

quae generis alicuius divisionem

qui id

quod

est

unum

(de his enim solis agitur),

ferentia,

re

oi

primum ipsa quaestionis caussa planius exponatur.

Itaque in

ii,

ad

sententia

igitur quaestione

qua dividuntur,

et
in

significant,

physici

motu praeditum esse statuant

duas dividuntur partes

in eo ponitur,

quod

alteri

dif-

ex una

omnibus subiecta rerum

multitudinem condensa-

rarefac tione,

contrariorum secre-

tione

et

alteri

168

tione generari
dicatur

quae quidem

velint,

quae

verbis,

ipsis

differentia perspicue in-

scribuntur:

ita

o*

(.tev

zdlla yevvtooL ttvxvotvjtl xaifiavo ttjtl rcoXXa tiolovvTQ,

de

ol

[cpaotv\

evog evovoag Tag evavT LOTrjTag

c
u
Iarn vero ad 01 ftev\ id est, ad
.

physicorum

priorem

t6

oavTeg
aXXo,

tov,

ex

exxQLveo&ai
ov

partem,
to

ototta

eoTi tivqoq

addita sunt verba, ev

i^roxetjiievov

rj
,

quae verba aperte sunt adpositio, qua

modo
tio

definiuntur

addita

est,

ad

tzoli)-

tqicov tl

fj

tcvxvotQov atQog de XenTOTQov\

(.tev

'

tcov

illi

aliquo

ol Ltev\

autem nulla eiusmodi adposi-

oi de'

cum suo

sed nudi quasi

praedicato coniun-

Quae cum ita sint, necessario haec exoritur quaeverba ad ol ptev* adposita utrum ad hos solos

guntur.

stio,

illa

pertineant, an ad

ol de'

quoque,

id est,

ad alteram phy-

Haec autem quaestio ad

loci intellectum gravissima est; namque si ad ol (.tev* solum pertinent, quandam significant differentiam, qua hi
ab altera physicorum parte differant, quam quidem diffesicorum partem,

referenda

sint.

rentiam

summa

illa

differentia,

rationem continere oporteat;

quoque

referenda

de rerum

autem pariter ad

ol de'

rationem utrique
Ad quam

significant

quamquam antea iam

quaestionem
illa

sunt,

sin

in diversa

priorem esse illiusque

omnibus physicis communem.

parti sive
verba

quam

poni vidimus,

generatione doctrina

ad

pariter

ol jnev' et

ad

ita
c

oi

respondimus, nt

de\

id

est

ad

utramque physicorum partem pertinere

quas

ob

caussas,

attulimus; hae igitur

Primum
quominus

illa

diceremus, tamen
respondendum esse videretur, non
nunc iam indicandae sunt.

ita

igitur

non obstare rationem grammaticam,

verba ad

ol LteV

adposita ad

quoque

oi de'

Quamvis enim eleganad graecae linguae usum accommodatius sit, si ge-

referantur, facili opere intellegitur.

tius et

nus aliquod vocabulis 6

partes dividitur,

ponere

ac

(.tev

6 de vel oi ftev

oi de in

ipsum genus eiusque attributiones ante-

tum demum genus

in

partes

dividere,

tamen

169

a cogitandi dicendique legibus non abhorret, ab indicandis

partibus

nem

incipere

coniungere,

coniungatur,

cum unaquaque

et

sive

cum unaquaque
cum prima solum et

singillatim

ut

ita,

parte generis notio-

ut coniungatur

sive ita,

ad reliquas mente suppleatur. Quare si ponimus, verba

ev 7COLr]oavTeg xb ov xzl/ pariter ad oi (.tev et ad oi de

quod cum hac sententia coniunctum

pertinere ideoque,

cabulis ol ftev

maxime quidem

graecae linguae usum

cpvoixoi] to ov owita

accommodata

yao

et

ad

notione

generis

si

eV

diceretur:
.

7coir]oavxeg

[ol

ol tiev ralla yevvtdoi TtVKVOtrjXi

Tcoiovvreg, ol de e\ xov evdg evovoag

TcolXa

liavoxrjiL

ytai

ad rerum ordinem disposita

ct

modo

praeposita hoc

duas distribuatur partes, divisio

oi de in

esset et

est,

quod vo-

verbis contineri statuimus notionem generis,

illis

rag evavTioxrjTag eMQiveo$aL

[cpaoiv']

sed tamen

quo-

ita

que et ad naturalem cogitandi rationem recte et ad intellegendum satis aperte exprimi potuit, ut statim initio parponerentur hisque notio generis,

tes

gendae essent, adponeretur,

ev TioirjaavTeg xo ov otoiia

oi de
e.

t.

ey.Y.oiveG$aL

scripta sunt

1)

Ex

).

in

promptu

intelle-

oi iiev ydo

yevvtooL n. a.

11. rc.

tc,

....], ez xov evog

quo ipso modo

[cpaoivY;

Atque

partes

hunc modum:

in

.... xdlla

ev Tcoi/joavTeg to ov oto^ia

[sc.

e.

cnius

etiam

loci

verba

quam

est,

ob

Itaque si
esse, rem exemplo illustrare.
quadam doctrina consentientes tamquam genus

usu videtur

philosophi aliqui in

mam

hoc modo: alteri philosophi, qui sumrerum caussam menti tribuunt, hanc mentem ipsis rebus insi-

tam,

alteri

in

in

duas dividantur partes,

separatam

a rebus

qua divisione philosophi qui

per seque constantem esse volunt,"

tribuunt

'

genus significant

utri-

que parti commune, haec divisio nec dissentit a naturali cogitationis

motu

et

satis

distributius

sit,

perspicue sententiam
si,

tur: philosophi, qui

losophorum, qui
cos auctores

illa

quamvis

aperit,

elegantius et

generis notione praemissa, in hunc

tribuunt, partim

tribuunt, alteri

dividendi ratio

sit

alteri

partim

".

frequentior,

modum

"

Num

vel

dica-

phi-

apud grae-

nunc dicerc non

170

caussam

Aristoteles

elegerit;

cum enim proxime duas physicorum

hane

ut ab his

ita

in

cius

indicandis

ipsis

formam

orationis

doctrinae

partes physicorum his doctrinae for-

esse dixisset formas,

mis differentes

posteriorem

mcnte proximae debebant

inciperet ac

esse,

tum demum ge-

neris notione eas definiret.

Sed verba
et

illa

non possunt solum pariter ad

ad

OV GMjiia TO V71 07.81 IIZVOV,

quam

cuius differentiae

Hoc autem

).

neris differentia
ut

sit

aitera alteri

traria,

ut

ol

igitur,

ponimus,

si

contraria,

dt\

ea

sit,

V7to%.,

ut

T>

vi-

ge-

sequitur,

ut

alteri

definiendi

siut

)j\

to ov

Cum autem

sv 7voitjOavTeg

/tit)

alterius

negationem

aliquid, quod

eodem

in

sed ab hocce sua

omnium maxime diversum sit, haec

definienda est. Iam vero facile

accuratius

ratione

triplici

informari

con-

alterius

contrariorum natura

verum ipsum etiam sit

quidem versetur genere atque alterum,

rentia

physici,
illi

quoniam contrariorum utrnmque

contineat

eam

sese habeant,

ita inter

utrumque eoruni non solum

ipsius qualitate

differat,

cum non una solum

differentia

implicat negationem, dicendi sint

ow/na to

rj

antea

oporteat esse rationem,

sed duae, quae

sit

dicuntur

qui

tv

TtOV TQUOV

qua prior physicorum pars ob altera

differentiam,

Si verba

non ad utrosque pertinent, quandam significant

ktX.

dimus

lij

rel

ferenda sunt; id quod sic puto demonstrari.

allo

o* ftiw

verum nccessario ad utrosque

ol dz* pertinere,

ItOlljOaVTSQ TO

posse.

Cum

diffe-

patet

enim priores

physici non una simplici notione sed tribus notionibus de-

ausim, quoniam
praesentia

unius

fragmentis

v.

in lcgendo

animum ad hano rem non

tantum memini

loci,

in

quibus

quod vocibus
1)

legitur

in

attendi;

in

Parmenidis

12G, Mullach:

t yuo OTttvoitoai 7itnm)\vio

vvxtos",

qui

cd

P. 168.

verbis
cd

tff

nvobq

aifivortQcti
in

ccxqiioio,

(oittfnvca)

duas partes dividitur.

ctl

(T

Ini

rcctg

genus continent,

171

unum, et quod hoc unum

unum corpus, et quod hoc unum corpus aut unum e
tribus elementis aut naturam quandam inter duo
elementa mediam esse velint, ea, quae alteri physiquod

finiantur, eo,

corum

quod

id

est

mente addenda

parti

illarum notionum referri potest, et idcirco

quod

eo poni,

unum

vero

hi physici
l

sed plura

),

id

quod

est

primum

potest in

corpus quidem nec

unum quidem,

deinde in eo, quod

unum ex

nec vero corpus, neque

ad quamlibet

differentia

est,

elementis neque inter duo

elementa medium (corpore enim negato simul negantur eius

sed aliquid incorporeum (uoioLicaov

species),

quod

in eo,

unum

et

et

denique

zi),

unum

corpus quidem, nec vero aut

ex elementis aut inter duo elementa medium,

sed

corpus

aliquod ab hisce diversum esse velint; protinus autem ap-

unamquamque

paret,

trariam esse
in altera

1)

quod

id

haruni differentiarum

Quaeritur

).

physicorum parte

Quoniam haec prima

quod

idque aut unura

quam earum

differentia

proprie

dicerentur id quod est

unum

sed plura ponere; sed

corpus quidem

hoc autem

sic

est,

significanda

corpus quidem,

si

fingimus, hos phy-

non unum sed plura

quod

ponere,

vix cogitari potest, haec plura corpora

dam

solum posita

eo

in

esse,

sicos id

est

Aristoteles

tribus elemeutis aut inter duo elementa

nec vero

priori con-

intellegi voluerit.

negatur unum

est

esset, ut hi alteri physici

medium,

igitar,

illi

omnia unius cuius-

elementi aut unius cuiusdam naturae mcdiae qualitatem habere.

2)

Cum

priores physici, siquidem verba 'sv

sv TiottjaccvTSg

trium illarum
eas Graecis

ov

to

aaifxtt

ro vrioxsiitsvov

differentiarum

verbis

illis

rj

ot fisv

Ttov tqiojv tl

natura contraria optime

Aristotelis

oppouimus.

verbis

xrA.'

7Toir)aciVTkq

differentiam significant, ab Aristotele sic definiantur:

rj

yctt)

ctklo^

apparet,

si

Itaque pri-

oribus physicis alteri hac triplici ratione opponi possunt:

1.

o*h

2.

TCOV

ot

Jt

7Totr]aavTtg to

ov awfia uhv to vnoy.tifxtvov,

iir)

sv

ciXla noXXct."
n oi cFf SV

TQlritjV

Lir]dt

jiitv

Cikko,

7ioir)ouVTq

TO

CikV CiGCQlltiTO V

01',
Tt.

/ur)

OtoLlCt

6s\

jurjde

SV

Tl

172

Atque primam quidem certe non

namque

intellexit;

proxime antecedenti apparet, eum hoc loco

et e sententia

id quod est unum diAnaximandrum, quem in altera horum physicorum parte ponit, ix tov kvog refert contra-

de

solum physicis agere, qui

iis

cant, et hoc ipso loco

secretione rerum multitudinem generare.

riorum

secundam aut tertiam

Sed nec

fieri potest,

ut aut

Namque

ponimus, Aristotelem alteros physicos a priori-

si

bus eo voluisse

differre,

quod id quod

ideoque neque

nec vero corpus,

unum

neque corpus quoddam inter aerem

aliquid incorporeum dicerent,

quem
est

unum quidem

est

e tribus elementis

ignem medium, sed

Anaximandrum,
physicis numerat, id quod

sequitur, ut

paullo post in his alteris

non

et

intellegi voluerit.

corporeum aliquid sed incorporeum dicere puta-

Quodsi autem ponimus, Aristotelem alteros physicos

verit.

ea

prioribus

ratione

opponi voluisse, quod id

unum corpus quidem, nec vero aut unum ex

corpus quoddam inter duo elementa medium,

quod

est

elementis aut

sed quandam
formam ab hisce omnibus diversam dicerent, rursus sequitur, ut Anaximandrum negaverit id quod est corpus quoddam ponere inter aerem et ignem medium. Aristotelem autem neque illo neque hoc modo de Anaximandro
sensisse, primum quidem pluribus aliis ipsius locis probari potest, quorum alteris quidam philosophi memorantur
qui corpus quoddam sensile, alteris quidam, qui naturam
quandam aut inter aquam et aerem aut inter aerem et
ignem mediam rerum principium ponant
quibus quidem locis Anaximandrum intellegi etsi non aperte nocorporis

3.

to ov noirjactVTsg tv a<ouct /uev,

ol

a)).o, ct).V

etsqov

ti

Praeter has tres differentias

quod

id

si

tmv tqiwv 6s

ti

I)

etiam quarta in eo poni possit,

unum

nec corpus esse velint sed plures res

sed de hac non

opus est seorsum quaerere, quoniam,

quod

incorporeas;

fxr\

acoixctTog tidog."

est

nec

duae primae forte refutatae fuerint, simul refutata

erit.

173

locorum com-

minatur, tamen aut ex ipsis aut e plurium

paratione

comparatione

locorum

aliorum

Sed

cognoscitur.

certo

hisce

arguinentis

ex

nunc non utimur,

petitis

verum esse volumus, quod diximus naturam

inter aerem et ignem mediam nostro loco certis verbis
ab Aristotele Anaximandro tribui, id ex ipsa buius loci
Appariturum autem esse
ratione debet perspicuum esse.
quoniam,

si

opinor boc modo.

Diximus,

si

'

vocabulo

de

o\

^eV

o\

quae

quaerentes

hunc
in

putandus

sit

orationis forma omnino

vim

gnosci;

et

quanam

positam

hanc

ob

non

tiam,

pro-

pro-

esse voluerit,

caussam

in

modo

ullo

tribus

illis

possit

di-

differentiis

Quod deinde ad res

primam differen-

ex hisce iam antea cognovimus,

eam,

unum sed

quod

alteri

physici

fortasse id

plura ponere dicerentur,

non potuisse, propterea quod

loci sententia

pugnaturum

omnino aliquam

id

cum

est

non

intellegi

aliqua huius ipsius

alteramutram reliquarum duaruin

utrum autem

forma, ita nec

quod

ab Aristotele

esset; atque inde sequitur, ut, si

intellexit,

intellegere debuerit;

orationis

eam

verbis

ita

quo

illa diffe-

trium illarum notionum ipsam diffe-

tationis necessitate priori opponatur.

attinet,

prior

prae reliquis duabus quasi quadam cogi-

quae

nulla est,

ipsum

si

Aristoteles

sit,

yao sv TCoirjGavreg'

o\ /lisv

rentiae

cum enim

notionibus iuncta

nuntiat, ut, in

intellegi,

nihil esse cognoscimus,

diudicari possit;

rentia e tribus

positione

voluisse

Iam

his tribus diffcren-

locum per se solum spectamus, primum

Aristotelis

haec quaestio

non unam tantum

essent contrariae.

illi

quamnam ex

vero amplius quaerentes,

Aristoteles

qui

contrariam, de hac-

illi

esset,

sed tres invenimus, quae pariter

tiis

alteris,

opponnntur, differrent, ad hos alteros

mente addendam esse differentiam

qae differentia

adposita significarent

qua priores physici ab

differentiam quandam,
illis

ad

verba

intellexerit,

rebus ullo

Sed hanc ipsam ob caussam, quod nec

modo
e

ut

non ex

potest conici.

forma orationis

174

nec e rebus ullo modo,

potest, necessario fere

utram voluerit
statuendum

alteram intellegi voluisse, quoniam,

divinari

intellegi,

eum nec unam nec

est,

voluisset, sine dubio

si

aliquo certe modo, utram vellet, significaturus fuisset, prae-

cum

sertim

promptu

in

esset sine ulla orationis mutatione

aut

ita

de,

alX'

dicere:

dctojitaTov

oavreg aoto(iaTov
TroirjGavTsg

aXX ereQOv

tl

(vel brevius

oto~(ia (tev,

fieri

tl

oto(.ta

posse putet,

dem

in

levissimo

omnino

quae

iis,

est,

ol de ev

tl

allo

rj

minus

Si quis nihilo

alteramutram

ut Aristoteles

respondendum

luerit,

aut ita:

tiov tqiwv tl y alXo*),

tirj

naQa ravTa\

ow(ia

(tr)

de ev noirr

oi

tqhov de

tcov

(irj

oi di TroirjoavTeg

etiam:

sk tov svog xtI.\

tl*)

ov

t6

brevius:

(vel

de ev (iev noirjoavTeg to ov,

oi

vo-

intellegi

hanc rem per se non esse qui-

non possint

eam ne

sed

fieri,

quidem argumento probari posse, neque directo

loci momento, neque inde, quod locus

ex ullo huius ipsius

non possit explicari, siquidem

aliter

plicari

iam

posse

Aristotelis locis,

ostendimus.

alia ratione ex-

autem ex

aliis

quos antea iam significavimus sed in hac

disputatione praetermittendos
bitur,

eum

Praeterea

censuimus, demonstra-

esse

ab Aristotele alterorum pliysicorum,

Anaxi-

est

id

mandri, principium corpus quoddam hocque corpus naturam

quandam

duo elementa mediam esse putari

inter

quae de-

monstratio sententiam de hoc loco propositam firmabit, ut

ipsa ea firmabitur.

His

iam breviter

expositis

Aristoteles,

cum

intelleguntur,

ut nec verbis

illis

differentiis intellegi

sicis

quandam

si

genus

communem

alteris

sive

significant.

voluit,

ad

illa

01 de*

non

alteris

sequitur,

differentiam,

Quodsi autem

priorum physicorum ab

sario utrorumque

concludere:

hisce

in

ev notrjoavxeg t6 ov xtI.*

alteris different.

ficant

opponeret,

tl

positis significare voluerit

ab

licet

prioribus

aliquam e tribus

sic

alteros physicos, eos, qui vocabulo

o/

(lsv

ad-

qua priores

verba non signi-

d ifferentiam, neces-

rationem omnibus phyQuare

locus,

si

simul to-

175

tam eius rationem grammaticam respicimus, sic intellegendus est: v oi (.liv yag sv uoLrjGavc g to ov Gcoita to
l

V7C0Y.L(lV0V,
itiv

TCOV TQLCOV Tl

Vj

alXo,

Vj

O GTl

71

VQ OQ

7cvkv6t qov aeQog de XeicToieQov, TaXka yevvmv.

Yat

7cvy.voti]ii

ov

tjGavTg t c)

aXXo

ytX.]

o$ai

(faoiv".

{lavoTrpi 7colla 7coiovvzg'

to

gco{.icc

Atque nunc iam

c

verbis

stotelis

vocabulum

ptum

sit

v7coy.,

tov tvog evovoag

di

01

tov evog

tov

vog

significare igitur

facile apparet,

ita

(tov

ensivov

dicoQicj/itivov

unum, quod eodem modo

quanto opere consentiret cum ea

quod

est

Postquam

iv Gcotta to

v7COYiiivov\

modo disiunctivo
sitae sint,
tj

ipsius

iGTL

omnes, quae

formas indicaverit
est quaestio,

prae-

*).

id

quod
a

corpus

id

ponere

est

dixit

physicis positum

TCVQOg

jitiv

disiunctiva

explicandi

).

Quod

si

//

tcov

verum

Namque

est,
si

di

ratione,

si

sequitur, ut Ari-

a physicis positae essent,

de qua agimus.

c
:

7CVYV0TQ0V aiQog

ipsam disiunctionis notionem respicimus,

stoteles

loci interpre-

per eas, quae a singulis physicis po-

Ex hac

1/it6tqov\

drjlovoTi)\

formas explicat, hac adpositione

allo,

cp.*

quaestionis partem gravissimam.

physicos

Aristoteles

lt

s.

quasi scri-

motu insito

supra explicavimus

vellent,

Iam pergimus ad

t.

quod physici id

re,

non solum unum sed etiam

17.

rj

atque in priore

autem

Ilaec

sit.

tl

in ipsis Ari-

intellegendum esse,

tatio

ditum esse

tqicov

noi-

Tag ivavTioirfrag yyqiv-

tov evdg ivovGag

ex,

physicorum parte definitum

TQtCOV TL

tcov

rj

di \sv

01

corporis

prorsus

soluta

omnes, quae

physicis positae essent, formas indicavit, consectaneum est,

ut

ad unumqueraque physicorum una aliqua ex hisce

1)

P.

for-

ld.

2) Possis ohicere, praeter

has corporis

forraas

ab Aristotele

aquam mediam.
At iam ostendimus, ab Aristotele eandem rem tum inter aerem et
ignem, tum inter aerem et aquam mediam dicere.
aliis locis

raemorari etiam naturam inter aerem et

176

mis pertineat utque nullus eorum

formam posuerit
corporis ab
Quare ambiguum solum est,
ad quem quaeque forma referenda sit; atque cum ex ipso
Aristotele satis notum sit, quos dicat unum e tribus elementis, aquam aerem ignem, ponere, iam id solum quaeritur, quem intellegat eum, qui corpus omnibus rebus subiectum naturam quandam esse velit inter aerem et ignem
mediam. Id autem facili negotio ex ipso loco cognoscitur.
Etenim Aristoteles hoc ipso loco Anaximandrum in
quorum doctrinam hoc loco exponit,
iis numerat physicis,
et hac ipsa re eum dicit unam ex illis corporis formis, id
qui

sit,

hisce diversam.

aerem

inter

non

unum

aut

est,

dicit

aliis locis

elementis

e tribus

ignem mediam ponere.

et

unum ex
omnino

patet,

naturam

qui

est, ut Aristoteles

mediam hoc
dem, ut

loco aperte tribuit

ipsis verbis dicat,

ulla dubitatione appareat

18.

est,

at

oriri statuunt,

aerem

et

ignem

ita qui-

ut ex ipsis verbis sine

ipsis eius verbis explicavi-

abs re videatur esse, totam, qua Aristoteles hoc

in mente,

alteri ita,

ut

mentem

est,

,,Alteri philosophi, qui

quam quidem mentem

se

ut res creari a

mente
illi

summam
aut rebus

constantem esse volunt,

in res quasi

genti patebit, hanc divisionem, quae

cogitandi

inter

eum,

ignem me-

Anaximandro, non
ita,

insitam aut separatim a rcbus per

meris similis

intellegat

aerera et

inter

dicendi rationem exemplo illustrare, hac utiinur di-

rerum caussam ponunt

plicare,

posuisse re-

Ergo reliquura

).

visione partim iam antea proposita

res

eum

di-

Postquam locum ex

Cum non

1)

loco usus

qui

naturam

Itaque Aristoteles

diara.

ab elementis

ei tribuit

Anaximan d rum

quandam ponat

naturam

eum

Atqui certe

ra GToi%eia\

"fQ(xv xiva q?vaiv 7iaga

solum

quandara

elementis ponere, siquidem ipse, ut ex

versam, pariter atque Theophrastus,

fert

naturam

aut

abire in easque se
dicant."

Iam

Aristotelis loco

cuivis

ita

exle-

omnibus nu-

quamvis careat elegantia, tamen nec a naturali

motu alienam

esse,

nec intellectu difficilem.

177

Quamquam

mus, iam ad veteres interpretes convertimur.

enim interpretationem propositam

ita

certam esse censemus,

ut nec consensione interpretum videatur

nec

firmari
si

labefactari,

magno opere posse

tamen iucundum

erit,

interpretes illos invenerimus consentientes, nec molestum,

si

quem

de ea

contendere, interpretes

licet

loci ratione,

etiam ad

de

01

in ea

est

01

solum

(tev^

an

pariter

omnino eam sequi sententiam,

pertineant,

quam ipsi probavimus. Ordiendum autem videtur

Porphyrio, qui omnium maxime, seductus partim
Nicolao Damasceno,

loci

se-

utrum verba

quaestione,

ov y.tV ad

to

ev noifjoavTeg

ad unum omnes

illos

qua reliqua necessitudine quadam

quae posita

quuntur,

Sed iam

deprehenderimus.

dissentientem

forte

hoc loco

dissensione

esse a
certe a

perspicuitatem obscuravit certam-

que eius intellegentiam impedivit.

De Porphyrio

postquam

pretatione,

diam ab Alexandro
scribit

(.tivtoi

):

et

ignem me-

ad Anaximandrum, haec

dixit

IIoQq>VQiog, tog tov 1<4qiotot6Xovq dvTt-

diatgovvTog

tovq

nQog tovq

tl

huius loci inter-

in

naturam inter aerem

referri

Tcotijoavcag

allo

Simplicius

igitur

to v tc o/.ei (tevov ddtoQtOTov

otd(ta

Ttov

rj

to (teTa^v nv qoq

tqiojv ot otyeitov sv

yiai cc/qoq, oto(ta (tev

rj

to vtco-

ddioQtOTtog l4va^i(tavdQOv Xeyeiv qjjoiv ixTceiQov 2 ),

y.el(tevov

ov dtOQioavTa t6 eidog,
6e usTa^v

y.ai

z/toyevyv

tov

1)

Phys.

avTog,

el T

ojotcq

tcvq

^TcoXXtovtddrjv

f.

32 a

p.

eiTe

vdtoQ etTe atjQ' to

NiKolaog 6
dveTce(txl>ev.

z/a(iaoYijvog,

Sententia

elg

in

med.

Quod ad rationem grammaticam vocabuli httsiqov attinet,

haec dupliciter accipi possit, primum ita, ut ctTrstnov sit obiectum
2)

verbi liyetv,
ita,

ut

aco(tcc

si

autem pertineat ad praedicatum, deinde

ro vnox.

to vnoy.. sit obiectum utieiqov

Quamvis prior

attributio.

quoniam,

crco/ua

utieiqov

to, altera ratio

esset

ratio ad

obiectum,

amplectenda

autem ad hoc vocabulum

rem longe aptissima

vix

sit,

tamen,

omitti potuisset articulus

erit.

12

178

Porpkyrius Simplicio teste locum

aperto

est.

tatur,

quasi

quod

id

ita interpre-

primum pliysicos generaliter dicat

ponere tumque eos ratione rei, quam

Aristoteles

unum

est

unam

ponant,

quasi

scriptum

unum dicant corpus rebus subiectum in universum, non

definientes eius speciem, et in eos, qui hoc unum esse
velint corpus quoddam definitum, atque quidem aut
unum e tribus elementis aut corpus quoddam inter duo elementa medium; interpretatur igitur ita,
bifariam

dividat in eos,

rj

yaq

fiev

to

allo xtL*

Atque

rj

ev,

7]

twv tquov

ita interpretatus posteriorem di-

est,

noifjoavzeg

partem opinatur ad eos pertinere, qui ab Aristo-

visionis
tele

ov

VTtOMipevop {adioQiGTtog Xeyofievov),

oaifia zo
tl

01

sit

qui hoc

fdv\ priorem ad eos, qui oi di' dicantur, id

ad Anaximandrum, qui solus ab Aristotele in hisce
oi

nominetur.

Ex

Porphyrii de Aristotelis loco sententia

proposita

protinus

eum de

apparet,
ut

dicare,

verba

c<

ad posita pariter ad

ratione loci grammatica sic iu-

to ov ktL

novt)oavTec

iv

oi

1)

Quod ad Porphyrii vocabulum

Xtyoftepav* attinet, id plane

vocabulum

'

otoua ro vnoxefyevov

quod

stoteles physicos dicat id

ri

Tuiv

TQnHv

TQiuiv ti

ti

rj

allo"

'
,

r)

alXo*

modo

in

quam

ipsi

iisque opponit,

to vnox.*

disiunctivo

antea pro-

tf/o-

Cum enim

per

se

solum non

universum, quod
duabus formis

Ari-

verbis

signi'r)

illis

twv
Por-

definitur.

formis se-

ergoque intellegit generali ea significatione,

quae

ipsi

per se

sive

corpus infinite dictum.

soli convenit, intellegit igitur

corpus inunivcr-

Quae generalis vocabuli

nificatio ut plane intellegatur, perspicuitatis caussa

adiootOTiog XtyOfiiVov*.

fiiev'

ponere 'h> oaiua t6 vnoxeiuevov,

sum
'

01

significat atque Aristotelis

phyrius vocabulum 'oiZya to vnox.' per se a duabus

parat

'oufja to vnoxeitJtrov

idem

per se sumptum.

est

ooifja

corpus quoddam

ficat nisi

ad

de* pertinere putet, et eo tantum

eius interpretationem differre ab ea,

oi'OT(og

ad

'oaifja'

sig-

addit

179

cum nos ostenderimus physicos tamquam

generis notione ab Aristotele eo definiri, quod omnes
id quod est unum atque unum quidem corpus ponant
quod,

bavimus,

et
i

tum demum propter duas, quae ab

o rp o r

s c

tamquam g e

physicos

quod omnes

niri,

mas

fo r

tim ratione

rei,

n e r

quod

id

na

est u

quam unam

dividi, is putet

eo solum

on e

t i

nu

ponant,

ni

et

bifariam

statuant,

hu-

ponantur,

iis

duas partes

in

defi-

tum

sta-

dividi

in

unum ensunum corpus infinite dieos, qui illud unum ens aut unum aliquod elementum aut corpus quoddam mequi

eos,

ctum,
diu

in

physicos

hog kcV sumere

rum

illarum

reg xtX.'

mandro

ponere

potuerit,

c
,

ol ftiv

autem

in

primis

esse,

doctus,

physicorum

apparet,

posteriorem

damento, ab

de Anaximandro

quam

verbis

de

utitur fun-

et

),

illa

cum

ipsa

aliqua

ipsis eius verbis planissime con-

Sed qua movente ratione Por-

quivis

et

mediocris scriptor,

vel

'

dividere voluisset, scripturas fuisset

t)

et illa

qua repugnantia mox videbimus ipsum Sim-

1) Aristoteles certe,

to ov,

est

apertissime pugnat

sententia

plicium subtiliter disserere.

modo

Nam

vir

Aristotelis verbis opinatur con-

omnino aliena

quae

plane

differt,

ad eam potuerit devenire.

Aristotelis sententia,

tinetur;

piv*

qui Porphyrius,

ita ut mireris etiam,

divisio,

illis

o*

interpretationis

quaque suae de Anaximandro sententiae

tineri,

pertinere credidisset.

ot di*

Porphyrii partem, qua a nostra interpretatione

absurdam

ad

8V7toirjoavieg xtI.'

adposita pariter ad
Facile

yaq sv noirpav-

verba

intellegi, nisi

ot

potuisset de Anaxi-

credere

opinatur,

e loci verbis

tamen non alteram dua-

partium, quas verbis

distingui

priores ab Aristotele

atque

pariter

putat id quod est u n u

ht tou

quod Anaximandrum

Quamvis enim,

esse velint.

alteros

sive
dici

illud

et

awptt t6 vTToxfff.tfvov

vnox. additurus fuisset veluti

ri
'

ot juev

twv TQi&V

oXtog"

vel

'

ti

rj

si

illo

yua tv not^aavTS^
et

itXXo,

utStoQfaTtaq

ad

fTtofja

to

180

existimandus

phyrius

ad

est

interpretationem

Aristotelis

tam imprudentem atque insolentem devenisse? Ut naturam

aerem

inter

ignem mediam ad Diogenem Apolloniatem

et

testimonio Damasceni auctoritate

referret, aperto Simplicii

commotus esse

videtur

Qua autem

).

Anaximandri principio sententiam

verbis

lum

non apparet.
Porpliyrium

illum

telem dicat physicos

dividere

pium corpus quoddam

unum ex

elementis

explicatione
qui

tantummodo
ut Aristo-

in

rerum princi-

qui

eos,

qui

et in eos,

aut

naturam mediam ponant; hacque

Anaximandrum contendere eum esse,

modo definiverit. Num autem eum

priore

putaverit ab hac

an ab

pervenisse,

ex

illa

sententia ad hanc interpretationem

eius

ipsis

non

verbis

rem consideramus, protinus

interpretationem

Anaximandro

interpretatione ad illam de

sententiam,

ipsam

qui proprie id so-

ita interpretari,

dictum,

infinite

aut

posita

principium

locum

e Simplicii

pervenerit,

enim,

ut illum Aristotelis locum explicet,

agit,

dicit,

Simplicius

ad ipsam de

ratione

a tota

ita

illius

loci

Sed

intellegitur.

si

hanc Porphyrii

patet,

Aristotelici ratione

abhorrere, ut e sola huius loci contemplatione omnino non

potuerit
illam de

atquc inde concludendum est, Porphyrium

Anaximandro sentcntiam iam ex alio fonte sus-

nasci

ceptam habuisse

et

interpretationem

excogitavisse,

eadem de Anaximandri

nem Laertium
et

),

ut

loci Aristotelici

cum

locum

hunc

Id quod eo etiam confirmatur,

sententia conciliaret.

ineptam istam

idcirco

principio sententia et

illa

quod

apud Dioge-

quippe qui Porphyrio paullo antiquior

apud Pseudo-Plutarchum 3 )

invenitur.

De qua

sit,

re postea

iterum dicetur.
1) Simplic.

Phys. 32, G p. m.:

nQayfAmtty tovtov (tov

rijV
/UCCft

/ftoyi-vrj)

((Qxyv (<n oqtjVccnOui. xal

tOTCtTOS

TtXtV (ft

2) Diog. Laert.
3) Plut. Plac.

I,

tw

koaoifwv
II,

3.

Ntx6)Mog

J'

tOTonfT to jufTctiv

Ntxo).c'(U)

Ttj

nvQog

7T8qI &euiv
y.cu

u^oog

ovvrjxoXotx^tjaev 6 tftXo-

tl
TI VQifV Qtoq.

1.

Cf. Stob. I,

tv

10, p. 292.

181

Priusquam Porphyrium mittamus, iam hoc loco videtur monendum esse, quo postea utemur, a Porphyrio Anaximandrum non dici ponere corpus, quod ipsum per se
nullis qualitatibus definitum sit, sed ponere corpus,
cuius speciem sive qualitatem ipse non definiat;

quod clarissime apparet

id

verbis

QLOavxa
id

ocof.ia jiiev

cpr^oiv

quidem prudenter a Porphyrio

si

corpus intellegitur

infinitum

dri

putant

huius

in

Quare,

materiam

esse

secum pugnat: nam

generaliter,

quarandam qualitatum.

notio inest

quoniam notio

dicitur,

corporis nullis qualitatibus definiti ipsa

etiam

to wcok.

aneiQov, ov dioto eidog, stve jcvq eLTe vScoq eYre drjQ. Ul ). Atque

adio QLGTCog l4vaL(iavdQOv Xeyeiv

notione

Anaximan-

qui

qualitatibus

definitis

carentem, Porphyrii testimonio uti non possunt.

19.

Pergimus ad Simplicium.
loco

Aristotelis

diputatio

quadripartita

duo esse

ipso disputationis initio

Copiosa eius de hoc

Postquam

est.

physicorum genera,

dixit

alterum eorum, qui id quod est unum, alterum eorum, qui

plura esse statuerent 3 ) Aristotelis

hoc

modo

eivai

exponit:
Trjg

cptjoi

ycxQ ocoiLiaT
01

ixov

to vScoq,

Ltitccqv

tl

jtiev

Ratio
Gwiict

grammatica

3)

Esthaec ea

xai

(iev

Tcveg di dllo

consideramus,

haec

/LLev

yaQ

protinus

est: l4va%((ictvdaov

quod quidem

diooiaa VTa to eMog

yetv' explicatur verbis: 'ot>

proponcre vidimus.

coGTceQ Qalijg
.

tl

duo

verbis mauifesto explicatio Aristo-

his

med.

verba '/cavTeg

si

to vjioxetfisvov antiQov\

2) Phys. 32, a,

ptev

eOTi icvQog fnev rcvxvoTeQov deQog

Tcveg de

Primum

apparent.

1)

de

l4va^i/iievrjg

vzci&evTo, 6
de le7CTOTeQov u
In his

alK ol

dvo tqoiiovq,

HavTeg

to %v v tcot l&evTai tovto, dll

tqlcov

leyttv

leyovTcov

ev

e^ ov tcov ovtcov yeveoecog.

ev tl tcov tqlcov OTOi%ekov,

f.iev

Toiv

tcov

/.ai

de prioribus sententiam

Cf.

divisio,

supra p. 117

ctdtoQiGTcog

'

ddtonCaicog Ae(fre

xtV

sq.

quam Aristotelem

Phys.

I, 2.

184 b 15

sq.

182

verborum

telis
(

ev Tiov^oavreg to ov ktI.^ continetur; verba

o 10 fiat tnov

to ev VTTOTi&evTat tovto loco sunt Aristo}

ct
verborum iv 7totijoavTeg to ov aw/ia
et reliqua

telis

Deinde iisdem ver-

reliquis Aristotelis verbis respondent.

bis universa

horum physicorum doctrina

et generaliter de-

finitur et in

duas suas species dividitur,

eo,

quod

hi phy-

omnes {navTeg) id quod est unum atque unum

quidem corpus omnibus subiectum ponere dicuntur
sici

tumque

/iiiv

qui

autem apertissime

ut Simplicius Aristotelis

sequitur,

ad

sicorum partem,

ot fiiv*

tamquam notionem

generis,

Atque inde

explicetur.

patet,

ot

de\ pertinere cen-

quod statim
Simplicii

grammatica eam

ratione

loci

ad

et

verba

ad utramque phy-

ev fiotrjoavTEg t6 ov ow/na y.tX* pariter

Aristotelis

ot

in

seat,

duas dividuntur partes, alteram

illud unum corpus unum ex elementis, alteram
naturam quandam mediam esse velint. Inde

Ttveg de'

eorum, qui
eorum,

a duabus huius corporis formis vocabulis

ipsi

suis partibus

de

sententiam
esse,

quam

ipsi

antea exposuimus.

Sed quamvis haec

tionis parte sunt

tamen

ab

omnibus,

in sequenti altera disputa-

quaedam, quae cum ea videri possint pug-

nare, atque revera

ut

ex hisce Simplicii verbis sine

res

dubitatione pateat,

ulla

cum ea pugnant,

qui

iis

si ita

hucusque usi

sunt explicanda,

sunt,

accipiuntur.

Quare de hac disputationis parte rursus seorsum quaeren-

dum

ut

est,

tandem hic Simplicii

a nemine autem explicatus,

pateat.

locus,

a multis laudatus

omnium partium

explicatione

Priusquam autem ad ipsam explicationem aggre-

diamur, de re

quadam

videtur

praemonendum

enim

nem

propter

inelegantiorem illam atque

eius Aristotelis

tatio pertinet,
tertia, ita

loci,

comparatae

Et-

est.

ambiguam

ratio-

ad quam haec Simplicii dispu-

duae huius disputationis partes,

pari fere iure duplici

quae

esse,

ad intellegendam Simplicii sententiam gravissima

ut,

modo

explicari possint.

si

secunda

et

per se solae spectantur,

sunt,

Quare,

cum

183
in his partibus explicandis
sit,

quam

eani,

veram putabimus,

forte

quam

vel etiam probabiliorem esse

tem

non

eius veritate

non

Cum autem

poterit.

ex omnium

nisi

etiam

possit,

ipsis Simplicii

de

alteram,

ipsa

au-

cum universa Simplicii

ab eadem dissensione iu-

ex ipsius

nisi

sententia conseusione et alterius

dicari

ex

solum poterimus non minus probabilem

ostendere

verbis

utraque explicatio proponenda

universa

partium

sententia

Simplicii

cognosci

plane

explicatione

alterius explicationis necessitas prirnum

illius

in totius nostrae disputationis fine plane patebit.

Simplicius igitur altera disputationis parte, postquarn

priore parte iam

eos,

mentis ponerent,

nominatim

Anaximenem

et

Hippasum, de

qui id quod est

unum

Tlialem

attulit,

Diogenem Apolloniatem
quacrit,

iis

e tribus ele-

Hipponem,

et

Heraclitum

et

qui ab Aristotele naturam inter

ignem mediam ponere dicantur. In qua quaepostquam primum ab Alexandro hanc naturam nar-

aerem

et

stionc
ravit

ad Anaximandrum

nem

plane contrariam proposuit, continuo ad hunc conver-

titur refellendum, hisce verbis

Aaxd

xrv

H^lv,

/nrj

xa OT0i%ela xai to
(tdllov tg T6

Y,L(Lv6v

to.

CfrjOLV

tumque Porphyrii opinio-

referri,

vcpvGTQov di poi doxei

akV

dxoveiv,

TCOV TQltOV TL

)]

fj

cprjoi,

(lij

drcuQov

'

TtvKVOTijTL

v.aiTOi

Tov

ntog

ovv,

ei

tovtov

(tivToi.

TCt

vtco-

xoLVtog JieQi

dXXa yVVCOOL

^va^i (tdvdQov

ovTcog y^vvtovTog, aXXd v,ai

QtGTCog v7COTt$i(.tvov, xotvtog

U

6iaiQov(tivov

yaQ to

dXXo, O OTL 7CVQOg (liv

y.ai

TtOV 7CQ0LQTi(livC0V 7C7jyuyV, OTL

xai

cog

TQta xai to (tTa%v' oto(ta

tvvkvotsqov dtQog di X7ctotqov

TijTL

xov oc6(iaTog 7CQog

cog avTidiTjQrj/iivov

jneTat-v

tog

y;/.qlolv Tr)v

k'Xyv tvac

7crjyayv tt)v

fKXVO-

avTog

vno tov

tov oto(ta adto-

xard aXXoicovLv

'/VGLV.

Facile

patet,

hanc Simplicii contra Porphyrium

putationem e duabus partibus constare.

refcllit

Porphyrii

opinionem,

a qua

is

profectus

dis-

eam
suam de

Priore parte

184

Anaximandro sententiam proponat' 1 ), ostendens,

ev

non conveAristotele adhibita.

cum orationis forma ab

Altera
rendi

to ov ktL'

7voLrjoavieg

contendat, physicorum divisionem

contineri

nire

quae

parte,

magna sane

priore nititur,

illa

ipsam Porphyrii

demonstrat,

subtilitate

quae

ipsis

prior

illa

verbis

Aristotelis

aperte

ad veritatem

omnino perspicua

attinet,

quae

altera pars,

iam disserendum

igitur

a verbis

incipit

sententia,

Atque

contineatur.

quod ad intellectum

disputationis pars et

disse-

de Anaxi-

mandro sententiam prorsus pugnare cum aliqua

hac

quam

illam,

ct

Porphyrius Aristotelis verbis

et

quod

Obscurior est

est.

xai fievTOL xowcSg'2); de

est.

Pro argumentationis fundamento Simplicius hanc popropositionem

nit

c
:

id

fiavoTrjTL ytai 7ivx-

qui

intellegendi

ol TTQoeiQrjiuevoL* appellantur;

Qua

apparet.

qua ratione verum

de hisce

alla yevvtooL

ut recte intellegatur,

Simplicio
tinus

to.

Quae propositio
quaerendum est,

voti]tl\

mum

xai (.lIvtol xoivtog itegl Ttov 7ZQOi-

otl

Qrjftevtov eTtrjyayev,

id

omnium

sint

qui

ii,

quod Simplicius Aristotelem

communiter praedicare

enim non pro-

saluta explicandum

quaestione

sit,

pri-

(ytoivtog

erit,

dicit

enayeiv)

eam

generationis formam, quae in condensatione et rarefactione

namque

consistat;

tum

id etiam videbimus

non protinus aper-

esse.
c

id

Quod primum ad vocabulum o\ ixQoeLQrfivoC pertinet,

dupliciter potest referri.
Ac primo quidem adspectu

necessario videtur referendum esse ad totam hanc Aristotelis

ol tiev

TtOV TQLtOV TL

V7TOK.,

1)

patet

orationem

ex

7]

yaQ ev 7ioir oavTeg zo ov oto/ua to

t

Quod

allo \

si SUmitlU*,

OL TTQOei-

Simplicium ipsum hoc modo de Porphyrii ratione iudicare,

hisce

\4qi aiozi lovg

2) In

'

verbis

xal fxsvToC

p.

177 laudatis:

oovviog

*
.

n HvQ(pvQtoSj

Avct&fiavfiQov leytiv

si

w? tov
(fr\oiv.

particula xal significat novi argumenti ad-

autem hoc loco auget adfirmationis

ditionem; ^iivToi
dinis vim, velut

supra

ccvti di ai

et certitu-

latine dicitur et vero" vel et vero etiam.'

185

yrjfntvoi

est

oranes

intellegendi sunt

unum corpus

ii

physici, qui

rebus subiectum atque quidem aut

ex elementis aut corpus quoddam medium

boc

si

maximam quandam

ponimus,

sententiarum repugnantiam.

ut Simplicius

unum ponant corpus rebus subiectum, et de

corpus unum ex elementis, et de iis, qui
quandam mediam esse velint, eam praedicari
Iam vero eundem
stotelis

sicos,

verba explicantem,

quod

unum ex

in

unum

si

At in

et

hunc

al-

sententiam illam Simplicii esse

omnibus physicis,

qui

formam abAristo-

tertia et quarte disputationis parte,

ut paullo post videbimus, in hisce physicis

quoque numerat

consistat.

naturam quandam

ponant, illam generationis

tele praedicari dicat.

generationis

duas species dirimi, quod

elementis, alteri

ponerent. Quare

est

id

omnes phyunum corpus

ponerent, id

ponimus, sequitur, ut simpliciter de

id

est

qui

naturam

id

rarefactione

dicere vidimus,

unum

est

quoddam ponere, eo autem

mediam

quod

iis,

prima disputationis parte, eadem Ari-

in

qui id quod

teri id corpus

et

Sed

tribuimus

Simplicio

iis physicis, qui id

formam, quae in condensatione

unum

ponant.

Sequitur enim,

de

contendat, ab Aristotele

quod

id

ait

ab Aristotele

Anaximandrum

dici

non conden-

satione et rarefactione, sed contrariorum secretione res generare, ait igitur, illam generationis

de omnibus

illis

physicis

formam ab

putabit, Simplicium ita fuisse socordem, ut

tiam non videret, aut

ita

Aristotele

Num

praedicari.

non

quis facile

hanc repugnan-

neglegentem, ut omitteret verbis

indicare ?

Verum
voi

relatio.

alia etiam esse potest vocabuli

Etenim

ydg ev TtoirjoavTeg

ol nQoeiQt]f.dc

in

illa

xtL\ qua

Aristotelis

priores

oratione

physici

ol ^iiv

definiuntur,

quidam vocabulorum sive notionum ordo, siquidem

quod est initio unum, deinde corpus rebus subiectum, denique id corpus aut unum ex elementis aut
cernitur

illi

id

naturam quandam mediam ponere

reputaveris,

totam hanc Simplicii

dicuntur.

disputationem

lam

si

in refel-

186

lenda Porphyrii de hoc Aristotelis loco

Porphyrium autem hunc locuni

quod

id

est

unum

sententia versari,

ita intellegere, ut eos,

qui

ponant, statim dividi dicat in eos,

qui

unum ens corpus infinite dictum et in eos, qui id

unum ens aut unum e tribus elementis aut naturam
quandam inter duo elementa mediam esse velint,

id

Simplicium contra

qui id quod

ut eos,

ita,

queunum quidemcorpus

ponant,

id corpus unum ex elementis

naturam quandam mediam esse

qui
id

et

in eos,

statuant,

nQoeiQrndvot

ol

vocabulorum sive notionum

esse

non credere, vocabulum

poteris

unum

est

at-

dividi dicat in eos,

vix

dicturn

quibus

ordine,

qui

illi

ferrique
c

ol

fiiv

solum
yag

haec priora

ad

ev

Jioiyjavzeg

Hoc autem

vov\

physicis deinceps

priores

sive

01 jniv

si

xo

sumitur,

o\

definiuntur,
orationis

illius

ov

oio(.ia

zo

re-

verba

vnoxeifieintellegun-

nooi-iQirfiivoL

quatcnus hi primum illis Aristotelis

generaliter id quod est unum atque unum
quidem corpus, nec vero, quatenus id corpus modo disiunctivo aut unam aut alteram huius corpus spepriores physici,

tur

verbis

ciem ponere dicantur.

Utra vocabuli relatio accipienda
plicii loco

cum

non potest diudicari; nam

vocabuli

naturali

posita

sit,

ex hoc soloSim-

et

utramque pariter

convenit,

significatione

et

utraque

eadem contra Porpbyrium sequitur conclusio. Sed

commendatur, quod coniunctior est cum

posterior magis

ipso loci consilio.

Simplicius hoc loco id solum agit,

sententiam Porphyrii, qui Anaximandri principium esse

ut

dicat
et

Nam

corpus infinite dictum,

refellat; refellit

autem eo

eo solum potest refellere, quod ostendit, Aristotelem de

iis,

qui id quod est

unum

et qui

iectum ponant, coniunctim

corpus rebus subpraedicare eam

(xotvcog)

generationis formam, quae in condensatione et rarefactione

consistat, de

mam

Anaximandro

negare;

num

Aristoteles

vero

hanc generationis

for-

hanc generationis formam

187

iis

etiam tribuat, qui

quandam mediam

qui naturam

unum ex

corpus

illud

elementis

et

ponant, ad alias res fortasse

multum, ad Porphyrii autem opinionem refellendam nihil

autem

Fit

refert.

cessaria,

quod

haec posterior vocabuli

universa Simplicii sententia congruit

Cum
1)

eo ne-

relatio

cum

sola, ut in disputationis fine apparebit,

1

).
c

hac

quaestione

de vocabuli

ol

Omnes, qui hucusque hoc Simplicii loco

nQotiQt^itvoi

usi sunt, simpliciter

priorem vocabuli

hanc nulla
fectam

alia esset.

esse,

(Werke

oi 71qoiot}(livoi

Schleiermacherum ab hac vocabuli relatione pro-

ex ea patet ratione, qua Simplicii locum explicat. Ait enim

III, 2,

mediam non

180),

p.

Simplicium hoc loco ostendere, naturum illam

Auaximandrum, atque eo quidem ostendere,

pertinere ad

quod Aristoteles auctorem naturae

factione uti,

relationem acceperunt, quasi praeter

mediac condensatione

illius

Anaximandrum autem non

uti dicat.

et rare-

Cum qua

inter-

pretatione coniunctum est, quod Simplicium putat hoc loco Alexan-

drum

refellere.

Vix opus

et verbis et consilio

est

monere, hanc interpretationem a loci

omnino alienam

tione utitur Fr. Liitze

ait

enim

dicare velle, condensationem

et

esse.
I.

(1.

Eadem

vocabuli rela-

Simplicium hoc loco

8G),

proprie ad eos solum pertinere, qui unum ex elementis et

naturam mediam principium ponant. Quae loci explicatio non
lum ab eius et vcrbis et consilio, verum etiam ab ipsa ratione
rum, de quibus agitur, prorsus abhorret; quid enim istud
densationem

unum

cum nec hoc nec

alio

locum, ad

quem haec

praeter

sint.

Sed

hos

ulli

qui
sore-

con-

ad eos solum pertinere,

mediam ponant, nemo facile

loco

qui hac generationis forma usi

stotelis

sit,

rarefactionem proprie

ex elementis et qui naturam

telleget,
alii,

et

in-

rarefactionem Aristotelis sententia

qui
in-

memorentur

Liitzius, ut

eum

Ari-

tota Simplicii disputatio pertinet, ra-

tione commenticia explicavit, ita etiam huius disputationis rationem

omnino non adsecutus

parte,

est.

Opinio eius de ea huius disputationis

quae ad Porphyrium pertinet, non solum ab huius partis sen-

tentia prorsus aberrat,

sed etiam per

se

caret; et quae de parte sequenti loquitur,

monis specie petita sunt.

ipsa

probabili

sententia

ab exteriore solum

Si Simplicius res

ser-

tam pugnantes ac con-

quam Liitzius eum dixisse sumit, cum repugnantiam

modo indicet ideoque ne animadvertisse quidem videatur, n o n
socordiae solum verum etiam stupiditatis accusandus esset.
trarias dixisset,

nullo

188

relatione arctissime cohaeret quaestio, utrum Simplicius in

c

Aristotelis

propositione

01

/tiev

yag

verbis 'ev noi 'aavreg to ov ototia to

tquov

xt

}]

(ol uev)

doctrinam omnibus

ab

alteris

ratione accepit,

tquov

tojv

tl

atque quidem

aut

omnes

unum

).

ot

physici, qui

id

statim

priore

ad

referuntur

omnes

quod

ii

subiectum

naturam quan-

modo

ad verba

ov ototia %o vnoY.sif.dvov \

ii

illa

rebus

corpus

posteriore
nisi

an

uev yaQ ev nou^oavzeg

elementis aut

Si

non referuntur

to

rcoirjoavTeg

est

unum ex

dam mediam ponant

/TQoeiQrj/nevoi

verba

Si

tllo\ intellegunturque

])

physici, qui id quod

non

Ttov

differrent,

necessario

totam hanc Aristotelis orationem

rj

xtV

?]

communem

his physicis

7iQoeiQi]uevot

01

Se)

(01

duas ipsius species explicatam.

per

v7to/.etf.ievov,

allo* significari putaverit dif ferentiam, qua

physici

priores

noujoavTeg

ev

accepit,

ot

ot

yaQ ev

(.tev

intellegunturque

unum

est

corpus

unum ex elementis aut naturam mediam

eorum alteri solum, atque hi ipsi ea

atque quidem aut

sed

ponant,

solum
id

atque

parte intelleguntur, quatenus pariter

quod

est et

unum

et

(haec enim est ratio om-

corpus

nibus communis), nec vero ea parte, quatenus

ctivo

unum ex

hoc corpus aut

diam ponere dicantur 2 ); quae

1)

res paullo post

qua priores physici ab

neeessario intelleguntur

omnes

ii,

modo

disiun-

elementis aut naturam me-

Quoniam, ut sumpsimus, verba 'fy

iicant differentiam,

reliqui

magis appa-

7ioirja(cvze; xrA.'

signi-

alteris differant, ot jatv

qui hac

differentia

rcliquis

distinguantur ipsique huius differentiae differentia in duas partes di-

vidantur;

hique omnes res condensatione

et rarefactione

generare

dicuntur.
2)

Quoniam, ut iam sumpsimus, verba

gnificant doctrinam
species divisam,

qui id quod

est

illi

tv 7ioi)j(ravi g xxX*

omnibus physicis communem statim

ot

unum

in

si-

duas suas

ptv sunt alteri solum eorum physicorum,

corpus hocque aut

naturam mediam ponant.

qui id quod est et

unum

Hi
et

alteri

unum

ex elementis aut

sunt quidem necessario

corpus ponant;

utrum autem

ii

tales,

sint,

189

Utra ratione Siraplicius verba

rebit.

ob easdem, quas antea diximus,

acceperit, rursus

illa

caussas non

ex hoc loco

sed solum ex universa eius sententia plane diudicari potest.

Iam Simplicius
1

7Tql

twv

condensatione et rarefactione

unum communitur
hoc

praedicato

consentiant

communitur

de

iis

si

uno vel altero

catur,
dicti

illa

est,

de

igitur

si

iis

nam

non communiter praedi-

Aristoteles

verba

non

ev noii]-

differentiam
1

propriam,

^rQosiQv^thoi

ol

utroque intellectu

ut hoc intellectu a Simplicio

oavvsg to ov xtX.* significare voluit

noirjoavTeg

num

Primum

physicorum parti

quae in

generationis forma praedicetur

intellectu

consectarium
sint.

sive haec plura

Sed cum

).

dupliciter intellegi possint, quaeritur

'xoivwg

sit

efficiunt sive sunt plures res,

1

in

enim aliquid

significat

de pluribus praedicare,

notionem

rei

Quid

consistat.

enayeiv\ ex ipsis vocabulis patet;

unius

Aristotelem

7TQoeiQ7]f.dvtov

mayayelv* eam generationis formam, quae

xoiviog

dicit

propositionis

xaXka yevvtooL ttvkvot^tl

oi

fiev

priori

yaQ tv

xai {lavoiijTL*

est sententia
omnes ii physici, qui id quod est
unum ponunt corpus rebus subiectum, atque quidem aut
unum ex elementis aut naturam quandam mediam, rerum

haec

multitudinem condcnsatione et rarefactione gignunt" 2 ). Quare

si

Shnplicius verba

sv iioirpavTEo, xo ov xtI.' hac ratione

accepit ergoque rovg 7TQoeiQri(.dvovg referri voluit ad totam

qui hoc corpus

unum

tiam species.
dicuntur

Hi

itaque

ex elementis, an

alteri res
ii,

ii

qui naturam

sint,

et

mediam

po-

corpus ponen-

condensatione et rarefactione generare

de quibus haec generationis forma praedicatur,

sunt quidem tales, qui id quod est et

autem simul

ii,

quoniam hae sunt duae unum

nant, incertum est,

qui hoc corpus

unum
unum

et corpus ponant,

ex elementis, an

utrum
ii,

qui

naturam mediam ponant, rursus incertum manet.

1)

exemplum hoc

Prioris rationis

neste agunt, laudantur"

est:

posterioris hoc:

et qui honeste, laudantur".

2) Cf. supra p. 188, not.

1.

qui prudenter et ho-

,.et

qui prudenter agunt

190

banc
?;

Aristotelis orationem

tojv tquov

tl

communiter

praedicari

formam.

generationis

illam

Sin

non quandam priorum pby-

verbis

doctrinam omnibus phystatim per duas ipsius species

c

explicatam

de hisce ab Aristotele

ait,

sed

differentiam,

communem

sicis

yao

illis

yaQ ev noujoavTeg

ol ^tev

allo\ recte

rj

autem Aristoteles
sicorum

c
:

significari

propositionis

voluit,

01

/uev

Ta)Xa yevvoloi

nv%v&TV]%i

sen-

^tavoTrjTi

/.al

omnes ii physici sed

alteri (vel aliqui) eorum physicorum, qui
haecce:
id quod est unum ponunt corpus atque quidem aut unum
c

iam non baec

tentia

est:

ex

elementis

naturam mediam, rerum multitudinem

aut

condensatione et rarefactione gignunt

qua ratione

positione quaeritur

Cum omnes physici

51

Hac

).

igitur pro-

bi alteri physici definiantur.

unum

dicantur id quod est

corpus

ponere, ab huius autem corporis forma statim in duas spcdividantur,

cies

id

physicorum necessario quidem

alteri

illi

qui

sunt,

tales

quod

est

et

unum

corpus ponant;

et

necesssario etiam in alterautra horum specie sunt ergoque

modo

diunctivo aut

ex elementis, aut

tum autem

ii

est, utri sint.

Ergo,

unum corpus unum

mediam ponant, incer-

hoc

qui

sunt,

qui id naturam

ii,

cum de

bis alteris physicis

generatio per condensationem et rarefactionem praedicetur,

quatenus tales sunt, qui id quod est et

ponant, de his et
illa

unum

et

corpus

generationis forma praedicatur;

disiunctivo

aut

ii

unum

ponentibus

dicuntur esse,

et

corpus

communiter

quatenus autem

modo

quod

unum
unum

qui

id

est

corpus hocque unum ex elementis, aut ii, qui

corpus hocque naturam quandam mediam ponant,
illa

generationis forma nec de

y.oivtog\
trario,

sed de ambobus,

praedicatur

de unis aut de

1)

Cf.

nec de hisce praedicatur

illis

ut hoc vocabulo utar

dietevy^ieviog'

alteris,

praedicatur

incertum autcm

supra p. 188, not.

2.

est,

de

illi

con-

enim aut
utris

prao-

191

Quare,

dicetur.

ergoque tovq

ratione accepit

ad verba

voluit

Simplicius

si

01

(lisv

rursus recte

vjTO/.eif.ievov\

Simpliciura bac ratione

quidem non

nisi

fere videbitur,

qua ratione Simplicius

et

quamquam

verba accepisse,

si

ratione Porphyrius iflum Aristotelis

Porphyrium

autem

praedicari. Revera

plane

ex universa eius sententia patebit, tamen iam

certum

hoc loco

illa

av ocofta to

de hisce communiter ab Ari-

ait,

formam

illam generationis

stotele

solum

referri

ev noirjoavcEQ to

yctQ

hac

verba

Aristotelis

illa

TtQoeiQrj/Ltevovg

locum interpreatus

sit

interpretationem refellat.

eius

illum Aristotelis

igitur

qua

consideraverimus,

locum

ita interpretari

quasi scriptum esset:

vidimus,

io oV,

otufta

rj

Ttov TQtcov tl
si

lq

to

01

{adiOQtOTCog Xeyoftevov)

vnoxetftevov

allo

yaQ ev noirjoavTeg

/Ltiv

locus accipitur, sententia efficitur haec:

unum

physicorum, qui id quod est

aut

corpus infinite

dictum,

ratione

alteri

eorum

ponunt, atque quidem

corpus quoddam

aut

specie definitum, rerum multitudinem condensatione

rarefactione generant

5
.

Hac

Cum omnes

quod

quod

id

unum

aut

est

corpus

physici

unum
infinite

eo

physici informandi

alteri

solum

dicantur

necessario etiam alterautra

esse
est,

utra

neratio
certe

sint

quoddam

species.

iis,

illa

et

cum de

forma

primum

species, aut

ii,

ii,

incertum
his

rarefactionem

quatenus tales sunt,

generationis

alteri

ponant, deinde

dictum, aut

definitum;

Quare,

per condensationem

de

ponant,

corpus

infinite

illi

unum

horum sunt

esse velint corpus

velint

quod hoc

dictum aut corpus quoddam de-

necessario tales sunt, qui id quod est

unum

consentire,

statimque eo,

ponant,

finitum ponant, in duas dividantur species,

hoc

et

igitur loci explicatione posita

rursus quaeritur, qua ratione hi

sint.

rj

Qua

TalXa yevvcoot /rA/

qui

qui

autem

alteris

ge-

praedicetur,

qui id quod est

praedicatur;

unum

quatenus

autem modo disiunctivo aut ii sunt, qui id quod est unum

hocque corpus infinite dictum, aut ii, qui unum hocque
corpus definitum ponant, nec de

illis

nec de his

illa

gene-

192

rationes forma

xoivtog praedicatur,

dicatur dugevyfdvwg

Porphyrius illam
iis,

unum hocque

qui id quod est

sed de

qui

iis,

unum bocque

nionem

censet;

ita refellit et ita

ab Aristotele

unum

Aristotele

non

corpus infinite dictum,

corpus definitum ponant, com-

banc eius

et Simplicius

solum potest

loco,

illo

dicat id quod est et

Ac revera

est.

formam ab

generationis

muniter praedicari

dat,

praedicatur enim nccessario de alteris-

de utris autem praedicetur, incertum

utris,

de

sed de ambobus prae-

quippc
et

opi-

ut osten-

refellere,

quo alteros pbysicos

corpus ponere,

unum

de

et

de corpus ponentibus communitur illam generationis formam

praedicari.

Hacc omnia

si

sunt, Simplicii

probabiliter disputata

contra Porpbyrium argumentatio facile intellegitur. Oportet

autem banc argumentationem duplicem

cius Aristotelis verbis

esse, prout Simpli-

tv noiTjoavreg ktI.

aut differentiam

prioribus pbysicis

propriam aut doctrinam omnibus com-

munem

putavit ideoque tovq 7rQoeiQt]iitvovg aut

priore

significari
illo

Si verbis

aut posteriore ratione intellexit.

illis

putavit significari differentiam, ab bac proficiscitur propositionc: Aristoteles

atque quidem
corpus unum cx
esse velint,

de

iis

pbysicis qui

unum corpus

ponant,

elementis, et de

communiter eam

id

quod

et

de

est

iis,

mediam

qui naturam

iis,

unum
qui id

praedicat generationis for-

mam, quae in condensatione et rarefactione consistat. Adsumitur: Anaximandrum autem negat bac generationis forma
uti, siquidem eum dicit res contrariorum secretione generare.
Concluditur: crgo Anaximandrum non dicit id quod est
unum corpus infinite dictum ponere, quemadmodum Porpbyrius contendit ). Namque sic ipse Simplicius sen1

Cum

1)

in conclusione

dum

est,

in

propositione simpliciter

autem unum corpus

utrique vocabulo eandem

dicatur ,,unum

infinite

notionem

subesse.

enim pariter refertur ad Aristoteles vocabulum tv

/Litvov,

quod per

se

solum

corpus",

dictum", animadverten-

Utrumque

oio/ua to vnoxei-

generalem corporis notionem

si-

193

tentiam concludit

hunc,

si

eum

utentem, putavisset

quod

esse, qui id

dictum poneret,

infinite

generationis fornia non

illa

qui

supplenda

e propositione

id

quod

generationis

est

unum

et

hac argumenta-

Patet,

de Anaximandro

corpus

(haec enim verba

iis

qui

sunt),

unum quidem corpus ponerent?

tione Porphyrii

illam

potuisset

formam communiter praedicare de

unum

est

sed

sententiam refutari;

eadem simul demonstratur, Anaximandrum id quod est

nec naturam quandam inter duo elenienta mediam nec in
universum corpus ponere. Id autem ipsius Simplicii senomnino repugnat,

tentiae

quam

plicium ab ea,

initio

et

idcirco non credibile est, Sim-

posuimus, propositione profectum

c

Sin autem Aristotelis

esse.

xtX' significari

munem, ab hac

alteris physicis,

propositione

ergo de alicorpus ponentibus

ponant,
et

communiter praedicat condensationem

Si adsumitur

forma

uti,

dictum ponere;

is

unum corpus infinite

enim physicorum unum atque unum
dici id

quod

quod

unum

esse potest.

corpus infinite

qui id

hoc Anaximandri proprium

illa

pars

Anaximandrum

ita ut

est

est

altera

opinione Aristoteles

esse,

et

generationis

per se quidem non potest concludi, ab Aristotele

quidem corpus ponentium

gnificat;

et rarefactionem.

Anaximandrum autem negat hac

Anaximandrum non

Porphyrii

Aristoteles de

atque reliqui id quod est

qui pariter

unum et unum quidem corpus

quibus id quod est et unum

duo vocabula per

sit.

se eo

dicit

solum

178 not.
1)

p.

183.

Sed

eum

dictum ponat,

Hanc Porphyrii

differunt,

posteriore haec generalis significatio separatim indicatur.

p.

ov

omnibus physicis com-

putavit doctrinam
proficiscitur

zo

sv TioirjoavTeg

verbis

opi-

quod
Cf.

in

supra

1.

7Tft>?

ovv,

et

tovtov tltysv elvcu xtX. 11

Liitzc (p. 67 et ih. not. 20)

haec

verba,,

Vide locum supra

quae ipsam argu-

mentationis ahsolutionem cont.inent, additamentum esse arbitratur e

margine invectum.
13

194

nionem

si

adhibemus,

autem Aristoteles negat condensatione

f

haec continetur sententia:

quod

unum

est

et

quod

eo,

corpus

Haec vero

que,
is

est

generationis

(haec enim
et

unum

et

eum

eum

voluisset

hac generationis

hunc,

si

qui

esse,

dictum poneret,

qui

id

verba

propositione

corpus ponentibus?

est

hanc

aliquibus

supplenda sunt)
hac quoque argu-

Itaque

sententia prorsus refellitur,

se applicat

quod

potuisset

formam communiter praedicare de

omnino

esse,

quibus

mentatione Porphyrii
et sola

Atque indc

dicat

iisdem Simplicii verbis utamur,

infinite

rursus

unum

Nam-

forma non utentem,

corpus

est et

corpus infinite dictum ponat.

unum

ut rursus

quod

Anaximandrum non

argumentationem absolvit

unum

sententia omnino pugnat

communiter praedicat.

ponentibus

quod

Anaximandrum

rarefactione uti',

nullum autem physicum, qui id

Aristoteles de aliquibus id

sequitur, ut Aristoteles

qui id

et

corpus infinite dictum ponat, dicit hac ge-

nerationis forma uti\

cum

adsumptione:

illa

haecquc

ad ipsam Porphyrii sententiae

rationem (huius enim sententia

illa

generationis forma non

unum et corpus infinite dictum ponentibus,

sed de physicis et unum et corpus quoddam definitum ponentibus communiter praedicatur), et sola cum universa
de physicis

et

Simplicii sententia consentit.

phyrium pertinenti videntur

Atque haec de loco ad Poresse.

satis

Postquam Simplicius prima

et

secunda disputationis

partc quaesivit, qui physici ab Aristotele id quod est

e tribus elementis
et

et

qui

naturam quandam

ignem mediam ponere dicerentur,

agit de ea Aristotelis sententia,

qua

rerum multitudinem condensatione

contrariorum

quidem

secretione

parte,

generare

tertia et

et

unum
acrem

quarta parte

physicorum altcros

is

et rarefactione, alteros
dicit.

pariter atque in prima,

corum doctrinam

inter

Atque

in

tertia

initio rursus physi-

generaliter definit et in suas species

autem non a forma corporis, quod omnibus rebus subiectum essc velint, quemadmodum in prima
dividit, dividit

195

forma eius motus, quo ex

sed a

parte,

rerum multitudinem

generari statuant.

atque quidem

omnes

Ait igitur:

rerum principium unum

quod

eo consentiunt,

physici

hi

corpore

illo

hoc enim e prima disputationis parte ad-

unum corpus omnibus subiectum esse stadendum

tuunt, bifariam autem dividuntur a duplici ratione,
qua ex uno principio rerum multitudinem geneest

rant
tele

Deinde

).

res condensatione

dicantur

de

singillatim quaerit

qui ab Aristo-

iis,

rarefactione generare.

et

autem significandis rursus talibus

In hisce

utitur verbis,

ut haec pari fere iure dupliciter intellegi possint.

enim,

per se sola spectantur, facillime

si

ut Simplicius

hanc generationis formam putare videatur ab

c

Aristotele, illa propositione

rj

tqiujv

tojv

Primum

ita intelleguntur,

tl

o# (*iv

aXlo

rj

ydg ev 7con]oavcg

TaXXa yevvcooi

7cvxvot7]tl

xai

et de iis, qui unum ex

quandam mediam ponant.
Quodsi autem verborum coniunctionem cum oratione ante-

riavoTt]Ti\

communiter praedicari

elementis, et de

qui naturam

iis,

gressa consideramus,

etiam meliore iure

pari vel

ita ex-

de quibus ab Aristotele

plicari possunt, ut Simplicius eos,

generatio per condensationem et rarefactionem praedicetur,

non

illos

qui

unum

utrosque dicat,

Utrum

e tribus elementis ponant.

vera

sterior explicatio

sit,

solum partem,

sed priorem

eos,

an po-

prior

inde rursus pendet, utrum Sim-

tv 7coirjoavTeg t6 ov ktX.

plicius verbis

putaverit

ficari

prioribus

omnibus physicis

'

differentiam signi-

physicis propriam an doctrinam

communem

statimque

per

duas ipsius

Post Porphyrii refutationem Simplicius continuo

1)

(32, a, part. inf.)

Ttjv (tQyr]v 3t%rj
'

ovrot TiKVTEg*

'

ot filv

ol

y.otvwvovvTg 3h ovtoi

dtatQovvTttt xa.ro. rovg

significantur

tW

partes dividuntur.

Simplicio

addendum

omnes

nuvTf? y.ma to

TQonovg

rrjg

ytveottog."

physici, qui ab

in
1

verba 'xcau to ftiav kiyttv

est

'

y.a)

Tttvrrjv

prima disputationis parte omnes

dicit

nojufaiyr]v\
'

keyeiv

Verbis

Aristotele verbis

forma generandi rerum multitudinem

Ad

pergit

sic

f.t(av

TrjvtiQ/rjv

duas

ex ipso

siquidem ipse in

atxiuetTty.ov it

rn

JV ponere.

196

Sed

species explicatam.

si

priorem ponimus veram esse,

mirabilem Simplicio tribuimus sententiarum repugnantiam;

posteriorem, omnis repugnantia ab eo removetur.

si

verba

Simplicii

modo proposuimus, ne

tionis

interrumperetur

nimis disputationis progressio

).

Post verba proxime laudata

1)

195 not.

(p.

nvxvorijTij

(fiQaarog Iv

6s wg
*

ccXXot

rrj

jLtavorrjTt

xai

AQlCiTOTthjq TTSQi nttVTlOV TOVTCOV

vtoai

nvxvoTrrri

xcci

fJuvorrjTi

dubitari potest, vocabula

nvxvtootv.

rrjv

/q(ovto'
OTI

XOlVCOS,

noXXcc notovvres. u

ot uXXot' et

sic

aXXcc f.tav6rr)Tt

Hoc

TCC

JrjXov

y.ai

yccQ

lcXXlC

ytV-

igitur loco rursus

'nuvres ovtoi' quorsum refe-

Ac primum quidem oi uXXoi dicuntur autem oi

cum Anaximene
non intellegi possunt simpliomnes reliqui physici praeter unum Anaximenem,

ferenda

sint.

comparati

icXXot

citer

prioris physicorum partis, eorum, de quibus ab

sed reliqui

Aristotele pariter atque de

et rarefactionem

Anaximene generatio per condensationem

namque alteram physicorum partem

praedicetur;

proxime hac ipsa re a prioribus segregavit, quod

ipse Simplicius

res

xcci

nvxvorrjTt

6?7I8

tcc

yao tovtov fiovov Geo-

taroQuc tt)v /Ltdvcoatv tfQrjxe

oi

y.al

Ini

tos l/lva^fiivr\q

rr>

Simplicius

1)

pergit: xcci yccQ ot ijev Ix tov vXtxov ivbg yevvtoot

xcci

Ipsa

duplicem eorum explicationem adnota-

et

non condensatione

verum contrariorum

et rarefactione

secretione

generari vellent, atque certe non putari poterit adeo socors, ut nunc

hos quoque

generationis forma uti contendat.

illa

Sed quaeritur, quosnam Simplicius intellegat

generare dicantur;

id

modo

fere iure duplici

autem verbis

tcc 1'cXXtt

ytvvujot nvxvorrjTt

xui yccQ

stoteles verbis

ccXXo

ab Ari-

'

AQiaroTsXrjs

n ot

significat ita ambiguis, ut pari

explicari possint.

verba:

rj

eos, qui

atque Anaximenes res condensatione et rarefactione

stotele pariter

Primum enim

si

nEQi nccvrcov tovtcov e?ne

xcci /uccvoTrjTt

11

respicimus
xotvtos,

on

haecque componimus cum Ari-

/utvyccQ tv noir]accvres to ov

TdXXcc yevvujot nvxvoTtytt xcci /uccvoTrjn

11
,

r)

tcovtqkovti

Simplicius neces-

sario fere videbitur putare, ab Aristotele hisce verbis illam generationis

formam communiter praedicari et de iis, qui unum ex -elede iis, qui naturam quandam mediam ponant. Sed si

mentis, et

hanc

eius statuimus

secum pugnare.

esse

sentcntiam, simul

Namque prima

eum

statuimus omnino

disputationis parte o

mn es

physicos,

197

Quarta denique parte seorsum de

unum

qui id quod est

unum

ex elementis

eorpus ponant,

dieit aut

naturam quandam mediam ponerc;

aut

omnibus physicis

hisee

unum quidem

et

agit physicis,

alteris

Iam vero Anaximandrum hoc

etiam Anaximandrum.

et in

numerat

tertia et quarta disputationis parte

ipso loco ait

ab Aristotele reliquis physieis eo opponi, quod res non condensatiune

contrariorum secretione generari

et rarefactione, sed
tur,

ab Aristotele

velit;

ait igi-

fn duas illas

physicis

partes

formam pracdicari. Ergo Simplicius, si

quem diximus, modo explicantur, eodem loco idem

illam gencrationis

divisis

verba

non de omnibus

illa

eo,

et ait et negat.

Deinde autem eadem verba,

si

comparantur cum

oratione

anteeedenti, rursus necessario fere ita explicantur, ut Simplicius eos,

de quibus ab Aristotelc generatio pcr condensationem et rarefactionem

pvaedicetur,

non utrosque

eorum partem, eos, qui

deatur intellegere.
tentiae

quod

Quod

tribus elementis ponant,

ut appareat,

antecedenti oratione

dicit

verum priorem tantum

physicos,

illos

unum

primum,

propositae spectandae sunt,

ab Aristotele omnes physicos

vi-

duae maxime Simplicii sen-

ea,

qua utantur generationis

forma, in duas partes dividi, deinde, quod a Theophrasto dicit al-

teram generationis formam, quae

consistat,

non tribui

agimus verba,
Tiaol

'dfjkov

nisi

condensatione et rarefactione

namque

J wg xai ol alloi xrA.'

navnov tovtwv xtX*

rationi Aristotelis

in

uni Anaximeni;

eo solum tendunt, ut

opponatur auctoritas.

Haec

illi

de quibus

ipsa

et 'xal

yag 'Aqiot.

Theophrasti nar-

igitur

si

consideramus,

hasce fere cognoscemus in Simplicii mente esse sententias hocce orc

dine sese excipientes:

buuntur partes,

omnes physici ab Aristotele

alteram eorum,

qui rerum

satione et rarefactione, alteram eorum,

fieri

statuant;

in

qui contrariorum

ut omnes

Theophrastus quidcm condensationem

ponantur in

reliqui
et

rarefactionem

Anaximeni, sed Aristotelis testimonio apertum

tribuit

secretione

hac posteriore parte ab Aristotele unus ponitur

Anaximander, atque inde sequitur,

priore;

in duas distri-

generationem conden-

est,

soli

reliquos

quoque physicos omnes praeter unum Anaximandrum eadem genetionis

forma usos

esse

is

enim 'nsol naVTiov tovtmv\

liquis physicis praeter

rationis

formam

pracdicavit.

id est

unum Anaximandrum,
At, dices,

de

re-

hanc gene-

hanc generationis formam

198

iis,

qui res contrariorum

secretione generari velint;

solum Anaximandrum nominat

in his

atque

).

ab Aristotele de reliquis omnibus pariter atque de Anaxiraene praesumpsit ex Aristotelis verbis:

dicari, Simplicius

oavrtg
'

twv tquov

rj

ti

ct 'nccvTeg ovtoi'

ol akXoi''

e tribus elementis et

itlko

t}

ol fiiv ycto

siraul

sumpsisse,

verbis

sed aeque

qui

ii,

unum

quandam mediam ponant. Re-

spondeo, nullam esse caussam, cur existimandus

telis

ev noir]-

yfvvwoi xil.\ ergo

tccXXcc

ab eo intelleguntur

qui naturam

ii,

posse,

fieri

ex

sit

ut

illis

Aristo-

physicorum

divisione proxime proposita concluserit; cum enim Aristoteles omnes physicos dicat aut condensatione ct rarefactione aut
contrariorum secretione res gcnerare. hanc posteriorem autem gc-

formam

nerationis

Anaximandro

soli

generationis forma reliquos

dicat; atque

hac conclusione

est usus esse, si

ut priore

sequitur,

tribuat,

omnes praeter unum Anaximandrum

admodum

eum nolumus eodem

uti

facili

Simplicius existimandus

loco

res pugnantissimas con-

tendere.

Quos singulos philosophos

atque Ana-

intellexerit, qui pariter

ximenes condensatione et rarefactionc uterentur, itidem ex oratione

Namquc

antegressa cognosci potest.

eos, qui

unum

e tribus

genem Apolloniatem, Thalem

dicit

dro

Cum autem
eum

dici,

prima disputationis parte

in

elcmentis ponant, simul

et

cum Anaximene

Hipponcm, Heraclitum

continuo post

Anaximandrum

et

Dio-

Hippasum

referat ab Alexan-

mediam ponat

qui naturam inter aerem et ignem

atque hanc etiam ipsius Simplicii sententiam esse, partim iam significavimus,

partim paullo

post plane

probabimus

eundem Anaximandrum eum

nostro loco

densatione et rarCfactione sed contrariorum

cludendum

a Simplicio

est,

pariter

Aristotele

atque

de

'

loug ccU.ovg

illos

philosophos

intellegi.

Addo,

cumque

hanc

loci

secretione utatur, con-

de

omnibus ab

quibus

et

quam

rarefactio

Anaximenem nominavit,

explicationem

per

quidem omnino necessariam sed tantum aeque probabilem

eam,

ipse

qui non con-

Anaximene condensatio

quinque, quos antea praeter

praedicetur,

esse dicat,

priore loco posuimus, sed necessariam

se

esse

non

quam

Simplicium

fieri,

si

*#'

ov ovxsti

velimus ipsum secum consentire.

1)

Phys. 32

[itTccfioVriv

Trjg

b. p. sup.

vkrjg cchuoVTCct

n he<>og

obdk

(U roonog,

xcctcc

ccXXoUoOiv tov

tt]V

vnoxtiflivov

199

iam

Postquam singulas disputationis partes exposuimus,

opinor, poterit cognosci, qua ratione Simplieius

certo,

Aristotelis

locum

disputationis

to

ow(.ia

V7ioK.,

omnes physicos
et

rj

verba

tmv tquov

alteri lioc

tl

corpus

unum

putet

ipsius species explicatam.

eam sumit

ipsi

esse

vidimus,

ut

allo

explicat,

ita

quod

id

quod

ut

unum

est

ignem medium esse velint;

non differcntiam quan-

illis

loci

propriam,

physicis

prioribus

doctrinam omnibus physicis

parte

enim,

ev TtoitiaavTsg to ov

e tribus elementis, alteri cor

et

atque inde sequitur, ut verbis

significari

ponant, eo autem bifariam dividi,

pus quoddam inter aerem

dam

?y

dicat eo consentire,

unum quidem corpus

quod

Primum

intellexerit.

initio Aristotelis

communem
Itaque hac

sed

statimque per duas

disputationis

certe

quam

rationem grammaticam,

antea probavimus.

Sed nunc quaeritur, quos philosophos ad unam quosque ad alteram duarum illarum
id

partium

pertinere

hoc modo
modo propositam

quod ex ipsa eius disputatione

Praeter divisionem physicorum

adfert etiam alteram; tertia

putet;

cognoscitur.

Simplicius

enim disputationis parte onmes

unum

et

unum

quidem corpus ponant, eo autem bifariam dividi quod

alteri

physicos

ait

eo consentire, quod id quod est

ex hoc uno rerum multitudinem condensatione

alteri

divisio

contrariorum
si

cum

aut

harum utraque

easdem atque

in

rarefactione,

prioris divi-

duas partes subdiviSi ponimus

prior partes incidit.

alteri

contrariorum

noirjTag iv rto v7ioxt/uV(p antioo),

postea disputabitur), txxQtvtQxhat

14.

secat

posterior

qui

secretione

Tag yevtoetg anodtdoaotv, aXXa xara exxQtOtV

p.

Haec

unum ex elementis, et eorum, qui

quoddam medium ponant, alteri condensatione et

secare, et eorum,

corpus

generent.

priore coniungitur,

sionis partes, ita ut

datur, aut in

secretione

et rarefactione,

ovtt

dicuntur;

uti

tvovoag yao zag Ivav-

[d]o<ouaTt

(de

<fr)Otv' Ava^tfxav^Qog

hac lectione
."

Vitl.

supra

200

inde autem sequitur, ut aliqui esse dicantur

imum ex

elementis

ponentes, qui contrariorum secretione, et aliqui corpus quod-

dam medium

Nam

gnat.

ponentes,

condensatione

qui

et rarefactione

At horum utrumque cum Simplicii opinione pu-

utantur.

neque

in

qui

iis,

unum ex

contrariorum

ullum agnoscit, qui

elementis ponant,

secretionem

quidem hanc generationis formam uni

tribuit

statuat, si-

Anaximandro,

hunc autem ubique non unum ex elementis sed aliquid

naQa tama ponere contendit; neque in iis, qui corpus

quoddam medium ponant, ullum videtur agnoscere, qui
condensatione et rarefactione utatur, siquidem Damascenum
et Porphyrium, qui corpus illud medium ab Aristotele memoratum ad Diogenem Apolloniatem referunt hac generaforma utentem,

tionis

Simplicii

partes

argumentatione
illa

divisio

Ergo

refellit.

non secat

prioris

eam putet in easdem atque priorem

Hoc autem si ponimus, omnes physicos

restat igitur, ut

partes incidere.

unum

subtili

sententia posterior

unum quidem

atque

alteros

unum

corpus ponentes

tribus elementis

ita

dividit, ut

eosdemque con-

densationem et rarefactionem, alteros corpus quodinter aerem et ignem medium eosdenique contrariorum secretionem ponere dicat. Iam vero in iis,

dam

qui contrariorum secretione utantur, solum numerat Anaxi-

mandrum.

Ergo, cum,

riorum secretio

ut

coniuncta

e divisionibus apparet,
sit

cum opinione

contra-

corporis illius

Anaximandrum dicit eum, qui corpus inter aerem

ignem medium ponat. Ergo Aristotelis verba tv noii)-

medii,

et

oavTtg to ov

))

tCov tquov ti

rj

allo* ita intellegit, ut

posteriorem disiunctionis partem, eos, qui corpus inter aerem

et

ignem medium ponant, ad Anaximandrum, priorem,

qui

unum

e tribus elementis ponant,

pertinere credat.

eos,

ad reliquos physicos

Itaque hac quoque parte eadem atque

nos Aristotelis loci explicatione utitur.

Sed Simplicium naturam

tribuere etiam alio

modo

illam

mediam Anaximandro

videtur ex eius disputatione pa-

201

Secimda enim disputationis parte naturam illam

mediam, ut antea vidinms, ab Alexandro ait ad Anaxi-

tere.

mandrum

Utrum

referri.

ipse

hanc Alexandri sententiam

probet nec ne, hoc ipso loco certis verbis indicare omittit;
sed hoc ipso loco subtili argumentatione

opinionem ab

illa

locum naturam

dissentientem,

inter

refellit

Porphyrii

iam ante hunc

ipse

et

duo elementa mediam

tribuit

Anaxi-

mandro eandemque sententiam reliquis omnibus locis tuetur,

non solum
in

libros

sumus

commentario

in

de Coelo,

),

est,

solum omisisse aperte indicare, quod

persecuti

Simplicium cum

omnino consentire

sententia

verum etiam

singillatim

hinc concludendum

atque

Alexandri

illa

in libros physicos

quod antea

id

et e

propterea

et

Porphyrii refu-

tatione et ex ipsius verbis antegressis satis pateret.

Quodsi

autem hoc modo constat, hanc esse Simplicii sententiam,

inde rursus eius de Aristotelis loco sententia cognosci potest,

non

tamquam

quodam

Facile enim patet,

potest.

sine

effectu id,

quo

effectus esse

Simplicium naturam illam,

quae ab Aristotele memoratur, inter duo elementa mediam

ita

solum putare potuisse ad Anaximandrum pertinere,

c

verbis

V 7ioit]oai'Tg to ov

trinam

omnibus

physicis

xzL

si

siguificari

communem

putavit doc-

statimque

in

duas

suas partes divisam.

Denique duobus quidem

fellitur,

et eo,

quo separatim de

nerandas condensatione
verba vidimus

locis,

et

ut

etiam iure

ita

1)

illis

significari

sed ostendimus, eadem

bus physicis

agitur, qui

iis

propriam;

illis

quo Porphyrius

rarefactione

ita accipi posse,

putare videretur differentiam

credere,

eo,

utantur,

re-

ad res geSimplicii

Aristotelis verbis

prioribus physicis

verba pari vel meliore

quoque explicari posse, ut existimandus esset

Aristotelis

verbis doctrinam

communem. Cum autem

Vid. p. 113 sq.

significari

omni-

pari certe iure hac po-

202

solum hac ratione accepta

steriore ratione accipi possint et

cuni SimpliciTsententia

modo

exposita consentiant, necessario

hac ratione accipienda sunt,

sine ulla caussa Simpli-

nisi

cium credere volumus eodem loco de eadem

pronuntiare omnino pugnantes.

re sententias

Itaque, ut totam disputationem brevibus concludamus,

Simplicius Aristotelis
7ioirjoavTg tc ov y.tXS

communem

ol

/J

toIv

intcllegit,

tquov

per ipsius partes explicari,

adpositis

(.ttv^

vcrbis

ut

hanc doctrinam commuuem

3

tl

modo

al?u)

Vj

ut deniquc

disiunctivo

ad harum partium

posteriorem soluni Anaximandrum, ad priorem omnes

quos physicos pertinere putet.

quam solam veram

1)

Erunt

loci sententia brevioribus

ipsam huius

qui hanc dc Simplicii loco

Qui

esse putent.

loci

si

loco, in

rationem omnibus physicis

Est cnim

priorem partem adponuntur, per

Namque

intellectus.

significent, toto suo

in

proficiscitur,

in

ea

se sola

verba, quibus haec compropositione,

ita

etiam

per
si

se
ita

accipiuntur,

(ot uer)

pertinent,

qua ad

Inde autem

effi-

duplex inesse

spectantur,

sola

in

accipi possuut,

quasi

ambitu ad propositionis subiectum,

priorem physicorum partem

si

hoc loco

ad priorem eorum parteni

velit,

quasi significent differentiam huic parti propriam.

possit

quod

Cuin enim, ut ostendimus, Aristo-

communem

ratio significatur,

si

disputationem

ita iudicant,

quidem tota inde

adponat et ad alteram mente suppleri

citur, ut in hisce verbis,

).

quo explicando Simplicii locus versatur,

oratione utitur minus eleganti

munis physicorum

iudicium mutabunt,

potuerit explicari,

singularis quaedani ambiguitas, quac

teles

propterea

naturam consideraverint.

quod Aristoteles co

reli-

Intellegit igitur ea ratione,

esse supra demonstravimus

fortasse,

iusto longiorem

tv

non difFerentiam

sed doctrinam omnibus phy-

ut

significari,

verbis

statim

ad

ita

propriam,

prioribus physicis
sicis

locum

differentiani
id est,

ad

tumque etiam pro-

positionis praedicatum, generatio per condensationem ct rarefactionem,

de toto eorum ambitu intellegendum est

ut accipi debent,
sitionis

non

nisi altera

sin

autem

ita accipiuntur,

ambitus sui parte ad illud propo-

subiectum pertinent, tumque etiam

illud propositionis prae-

203

De Philopono

20.

brevibus esse

licet:

locum non solum, quod ad eius sententiam

stotelis

dicatum non

nisi

est.

omnino divcrsam, prout aut

illa

aut hac ratione accipiuntur.

eius disputatione

spexcrit,

tamen

effici

Iam vero

Simplicius, quamvis, ut e tota

veram illorum verborum rationem

eam certis verbis indicare; et dum in

apparct,

omittit,

stotelis loco exiDlicando singulas eius sequitur partes,

illis

atque inde

ut in hisce duobus locis

efficitur,

duobus

pcr-

Ari-

cxpli-

verbis, ut ab Aristotele posita sunt, utitur;

cationis locis iisdem

quam

attinet,

de altcra huius ambitus partc intellegcndum

Atque inde patet, sententiam

guitas,

enim Ari-

is

eadem cernatur ambiDuo autem in Sim-

in Aristotelis loco significavimus.

primum duac

plicii

disputatione sunt, quae omni ambiguitate carent,

illae

generales physicorum divisiones, deinde eius generationis, quae

contrariorum secretionc

in
tio.

ad

consistit,

Itaque ab hiscc duabus rebus

unum Anaximandrum

tamquam

a certo

non

singillatim ita erat tractandum, ut duplex

ratio in ipso
Si qui

quod

putent,

responderi.

dissentire,

illa,

qua

in

rela-

ex-

Ut autem ap-

plicanda Simplicii disputatione proficiscendum erat.

pareret, ab hisce alteros illos duos locos

initio

de

illis

ipsis

intellegi possent,

conspectu poneretur.

autem
res

forte propterea disputationem

tantum diligentiam non mereat,

iusto

longiorem

his facile potest

Dicere quidcm possim, in rebus vel minimis veritatcm

veritatisque certitudinem propter se

ipsam amandam

esse;

sed id

hoc loco praetereo, cum ipse hic Simplicii locus per se in quaestione
de Anaximandri philosophia gravissimus*

Namque multae

sit.

illae

de hac philosophia dubitationes, dissensiones, falsae opiniones nun-

quam natae essent, si huius loci sententia fuisset perspecta.

rem ostendam, Schleichermacherus maxime falsa huius

paucis

interpretatione impeditus est, quominus

rationem perspiceret
tatione

(cf.

Werke

veram

III, 2, p.

Ut
loci

illius Aristotelis loci

180); hac falsa interpre-

commotus Alexandri de Anaximandro testimonium contemnit,

quippe quod a Simplicio

refelli censeat (ibid. p. 180 et 181), cum

eandem atque Alexander sententiam sequatur eamque contra Porphyrium defendat; hac commotus Porphyrium laudat (ibid. p. 175),
is

quamvis

is

revera a Simplicio ex ipso Aristotele prorsus refutetur;

hac commotus Simplicium

indignum

esse iudicat (ib.

a semet

180

sq.);

ipsum

dissentire

ideoque

fide

hac denique quasi securus factus

204

eodem modo atque nos ipsi

omnium interpretum ipsam
qua

certis verbis indicat,

satis erit,

stotelem
pergit

^),

Quare

sententia continetur.

Pbiloponus

attulisse.

postquam monuit,

in h. Arist. L,

membra minus

divisionis

loci

illa

baec ipsa eius verba

commentario

tur in

verum etiam unus

rationem grammaticam

intellegit

igi-

Ari-

apte co.llocavisse 2 ), sic

del ovv fu/.QOv {iTaQQv&f.uocu

iva

xrjv Xigiv,

tt]v

dxolov&ov dvTanodoaiv 1'dcoueV ovvtoq ovv VTZEQpiftaGTtov

tvjv li^iv'

wg

yaQ 7ioujoavT
tcc

dvo tqotxol iioiv tv

di 01 cfvoi/oi liyovot,

to

ov

oiof.ta

dlAa yavvcooL ol fiiv

to

xai

v7ioytt'fiEvov

tcx stzijg,

o\ di ex

7tvv.votijtl /ai [.lavoTrjTi,

tov evog ivovoag vdg ivavTioxijTag ix/Qtvao$aL Xiyovoiv u

Denique vix

quin Alexander quoque

poterit dubitari,

eodem modo

locum

Namque bac solum

intellexerit.

con-

dicione putare potuit, eum, qui ab Aristotele naturam inter

ignem mediam ponerc

aerem

et

drum

quoniam,

potuisset

diceretur,

esse

Auaximan-

modo intellexisset, non

non animadvertere, banc suam opinionem cum
si

locum

illo

altero

ipso loco pugnare.

Priusquam

21.

etiam

tiorurn
suut.
ftiv

Hi

Aristotelis

locum linquamus,

eadem quaestione

de

recen-

sententiae indicandae
c

in explicanda Aristotelis propositione:

igitur

ydo ev 7iOLtjoavTag to ov

oi

Talla yevvwoi ktI/

suam dc Anaximandro opinionem proponit. Ob hunc locum Zellerus

(Gesch. der Philos.

mandri doctrina

I,

p.

Simplicium existimat de ipsa Anaxi-

189)

esse incertum;

et haec,

opinor,

caussa

In
eae,

universum autem

sine

huius Simplicii loci

quae de Anaximandri principio sunt,

1)

Vid. supra p. 127 not.

2) n ov 6oxec olxeitog

rrj

/LCeV

yctQ IV 7TOlT]acCVTg TO OV*

cov

ivdg

hvvOctg

xcci

yccQ ev JiottjoccVTeg'

tcc

certa

respiciat.

intellegentia

non possunt componi.

lites

1.

ccvTcmodoaet xe/QrjaOcct'

ei-ijg.'

cur in

cst,

exponenda Anaximandri doctrina Simplicii testimonia non

CCVTCC7To6ovg (frjGl

ccxolovOov 6e

c\vTccno6(6ovTt einetv

'

ol 6e

einchv yciQ

TTQog TOVTO

r]v

tco

'

throvri

01
'

'

ol

eX

(T

oi /Ltev

noXXct noirjocivreg'

11
.

205

veteribus Aristotelis interpretibus omnino discrepant

que ad unum omnes sumunt,

non aperta quidem senten-

tiae enuntiatione,

at certe re, verbis

ow/ua to

twv TQiwv

vTtox.,

7]

nam-

ti

i)

cl

iv 7ioir]oavTeg to ov

allo* significari dif-

ferentiam, qua prior physicoruni parsabaltera

differat. Omnes enim haec verba, tamquam si id per se
omnino certum

referunt solum ad

sit,

physicorum partem

et

quod

vel

est

priorem

o\ fisv* sive

huc referentes locum

sic interpre

dicant physicos ab ea ratione, qua

tantur, ut Aristotelem
id

summum

principium

bifariam

definiant,

unum ponant corpus rebus

quidem aut unum ex elementis aut

dividere in eos, qui id quod est

subiectum,

atque

naturam quandam

id

inter

aerem

et

ignem mediam,

qui simpliciter ponant aliquid unum,

turam ab eo non
nibus, et
et

tis,

titudinis

qui id

quod

unum ex elemenin

condensa-

autem omnibus eam, quae in

Atque ita locum inter-

consistat.

Aristoteles in alteris physicis, quos simpliciter

est aliquid

densatione

alteris

contrariorum

cum

et in eos,

enim na-

atque prioribus quidem om-

generandae rationem tribuere, quae

secretione

id

huius

naturam illam mediam ponant, eam mul-

tione et rarefactione,

pretati,

qui corpus rebus subiectum

iis,

iis,

definiri

et

unum ponere ex hocque

rarefactione

sed

non con-

res

secretione

contrariorum

Anaximandrum, atque hunc quidem solum

nominet, concludunt, ab Aristotele Anaximandrum non intellegi eum, qui id
quod est naturam inter aerem et

gignere

dicit,

ignem mediam ponat 1 ).

1)

Recentiores

intellego

Schleiermacherum

et

hunc de Anaximandro scripserunt; nam Tennemannus

I,

ut

p.

G8

eum

omncs

not. 18 et p. 69 not. 19)

hoc Aristotelis

videatur leviter tantum inspexisse.

adferre,

sed

eos solum,

qui

quasi

eos,

loco

Nec vero

qui

post

(Histor. philos.

in

ita

utitur,

animo

chorum ducunt.

est,

Itaque

Schleiermacherus, qui primus hunc locum adhibuit ad demonstrandum, naturam mediam ab Aristotelc non tribui Anaximandro, eum

206

Quae quidem
necessaria

sita,

das Seiende als

entweder von

Korper,

andern, der dichter

zeugen das

nam

est;

his verbis interpretatur

setzen

ist

den
als

das Viele entstehen

absurclum est putare,

III, 2, p.

129): Einige der Physiker

Elementen

drei

Feuer, diinner

einen

aber

als

oder

einen

und

Luft,

er-

und Verdiinnung

durch Verdichtung

sie

lassen.

zu Grunde liegenden

namlich einen

Andere aber scheiden aus

ihrem

welches hier leider wieder unbestimmt gelassen

Einen,

wird, die darin befindlichen Gegensatze

und erzeugen

also auf diese

pretatus concludit:

dings

loci interpretatione po-

profecto

(Werke
Eins,

indem

iibrige,

hac

conclusio,

nur auf

Art das

wie Anaximander sagt,

aus,

Atque

iibrige Viele."

sic inter-

Wenn also nach Arist. vermittelst des Mitteldem Wege der Verdiinnung und Verdichtung er-

zeugt wird, Anaximander aber ausdriicklich nicht so erzeugt haben

soll,

so

kann ihm Aristoteles jenes Mittelding nicht

schreiben."

Cum

Hist. philos. Gr.

Rom.

philos. vet,

283 et not. 2

Prae

I,

p.

I,

autem

ceteris

paullo audacius

sic

als Urstoff zu-

Schleichermachero consentiunt Brandisius (vide

p.

in

e et

128,

p.

130, a)

et Ritterus

(Hist.

et 3).

hac sententia

interpretatur

(I,

p.

est Zellerus,

190)

Die

ausgehend,

Voraussetzung Eines bestimmten Urstoffes

Dinge durch Verdiinnung und Verdichtung

daraus

qui locum

einen,

von der

lassen

die

entstehen,

die

andern, wie Anaximander, Anaxagoras und Empedokles, behaupten,

dass die Gegensatze in

dem Einen

und

Urstoff schon enthalten seien

durch Ausscheidung aus ihm hervorgehen."

In qua interpretatione

statim animadvertendum esse puto, duo ea quae ponantur divisionis

membra
ponatur

parum respondere.

sibi
'
:

alteri,

Cum enim

prius

membrum

sic

pro-

materiam ponentes qualitate definitam, conden-

cum

satione et rarefactione res generant',

tur natura principii ab ipsis positi,

quoque membro, quod

sic

igitur hi alteri definian-

ut divisio iusta esset, in altoro

proponitur:

'

alteri

autem,

quemadmodum

Anaximander, Anaxagoras, Empedocles, contrariorum secretione

res

quaedam definitio addi debebat, aut eadem atque

prioribus aut aliqua illi opposita, dicendum igitur erat aut
hoc modo:
alteri autcm materiam ponentes qualitate definitam cet. id quod Zellerus non volt, aut hoc modo: alteri
generant', talis

'

autem materiam po nentes qualitate non definitam.

'

cet.

207

eundem
est

unum ex

aut

omnes eos physicos, qui id quod

aut naturam mediam poiiant,

qui

Aristotelem,

elcmentis

ad res generandas condensatione

et

rarefactione uti dicat,

Anaximandrum autem hac generationis forma uti neget,

Anaximandrum eum esse velle, qui naturam illam mediam
ponat.
Quare imprudentissime ii agunt, qui, cum hanc
loci

interpretationem sequantur

secius

nihilo

posse

fieri

Anaximandro naturam mediam tribuat; atque aut concedendum est, Aristotelem hoc loco ab
Anaximandro naturam illam mediam abiuclicare, et, cum
quibus videatur ei tribucre, hos aut demonalii sint loci,
id quod
strandum est ad Anaximandrum non pertinere
putent,

Aristoteles

ut

facere student Schleiermacherus et Zellerus

aut sumen-

Quare vix credi potest, hanc Zelleri divisionem cum Aristotelis senscntia convenire.

De

Anaximandro

eodem

in

ipsa dissertatione

concludit: ,,Hier

ea re, quod

dicetur.
ist

Anaxagoram

divisionis

Illa

membro

stimmten

doch ganz deutlich,

ebenso

Urstoffes

dass

post

sich Aristoteles

Annahme

wesentlich

paullo

interpretatione posita

igitur

Verdiinnung und Verdichtung mit der

Empedoclem cum

et

ponit,

in
ita

die

eines qualitativ be-

verkniipft

denkt,

wie

die

Ausscheidung mit der Voraussetzung einer urspriinglichen Mischung

aller

Dinge oder

cnncludit igitur,
tate definitam

eines

est,

omnes,

Aristotelis sententia

res generare,

forma utatur

(id

cum ipsa materiae definitaeopicondensationis et rarefactionis),

autem, qui aut materiam ex omnibus rebusmixtam aut ma-

teriam omni qualitate definita carentem

randas contrariorum secretione,
tionis

qui materiam quali-

rarefactione

et

qui alia generationis

esse,

nione coniunctam esse opinionem

omnes

qualitative Bestimmtheit"

ohne

ponant condensatione

nullumque eorum
enim

Urstoffes

Aristotelis sententia

forma

vera est

illa

uti.

nullum autem

priore genera-

illa

Quae quidem conclusio eatenus vera

est,

quatenus

Quod autem Zcllerus in

parte pro Anaximandro dicit eos, qui matc-

Aristotelis loci interprctatio.

posteriore conclusionis

'

riam ponant qualitatc definita carentem',

Anaximandro
alio loco

ponant, ad res gene-

scntentia; nam

quidquam

dicit,

id facit

ex sua ipsius de

ipse Aristoteles

quo haec sententia

nequc hoc neque

colligi possit.

208

dum, id quod

in

hac re maxime incredibile

ipsum a sese mirabili quodam modo

cedendum, illam
ipsi

antea satis

Tulla

yevvcooi' ktX.\

quidem

01

dissentire,

aut con-

illam

ol

f.iev

per

se

de ix tov evbg

si

prior

yag ev noirpavTeg to ov
sola

facillimam

spectaretur,

eywoiveo&ai [cpaoivy

spectaretur,

quae omnino non posset cum Aristotelis

apparere talem,

sententia convenire.

Nolumus

quae antea de hac

repetere,

re disputavimus; id solum placet iterum monere,

quoniam

etiam quam antea apparet, hac interpre-

hoc loco clarius

tatione posita

Sed

esse.

interpretationem,

simulatque autem altera quoque divisionis

videri,

pars:

Aristotelem

interpretationem falsam

loci

vidimus,

divisionis illius pars

est,

evenire,

ut Aristoteles

in

physicorum

illa

divisione prioris partis principium accurate definiverit, alterius

autem partis omnino infinitum

reliquerit

);

quo

nihil

potest esse inelegantius, nihil et a disserendi arte et a naturali cogitationis ratione

alienius.

Praeterea plerique in posteriore

illius divisionis parte,

in

iis,

qui sic significantur:

01

tov evog evovoag

de e%

Tag evavTioTVjTag ex/.Qiveo&ai [cpaoiv]\

praeter Anaximan-

drum numerant etiam Anaxagoram

Empedoclem, quos

et

Aristoteles loco statim sequenti pariter contrariorum secretione res generare dicit;

idque

non solum

Anaximandri principium mixtionem 2 ),

naturam quandam simplicem
dicio fieri

non

potest,

esse

ii

volunt 3 ).

ut Aristoteles

hoc

qui

faciunt,

verum etiam

ii,

Sed meo

voluerit.

qui
iu-

Nam

quamquam Anaxagoram et Empedoclem dicit pariter atque

Anaximandrum res contrariorum secretione generare, tamen
eos ab Anaximandro ipso genere segregat. Etenim vi-

1)

Vide Schleiermacherum

2) Ritter
3)

1.

Vide in

p. 206) et p. 183,

Grundr.

I,

13

].

I,

283 not.

et

primis Zellerum
3.

al.

Zellerum in adnot. praecedenti.

3.

Eodem modo

Philos. Gr.

Brandis

I,

I,

p.

190

(cf.

supra

p. 133, g; Ueberwoe:

209

eum

dimus,

in generali illa divisione

de diversis philosophorum

*),

quam

disputationi

quamque

praemittit

principiis

omnes physicos in duo

dividere genera, alterum eorum, qui rerum principium sive
in

hac ipsa disputatione sequitur,

id

quod

unum

est

solum, alterum eorum, qui

Quae nostro

statuerent.

loco verbis 01

generis

ponitur divisio, prioris

hoc loco agi supra ostendimus

est
2

),

^iev

plura

01 ds

esse
pro-

de hoc enim solo

atque in huius altera

Anaximander ponitur; Anaxagoras et Empedocles

autem pars posterioris generis sunt, ea scilicet pars,
parte

quae

quod

id

unum

est simul

hoc genere ponitur

stotele ipso in

nera nullas habere possint

partes

plura ponebat, et ab Ari3

).

cum

Ergo,

diversa ge-

easdem (nam etiam,

eadem utuntur

tamen hae partes ipsae propter

differentia,

generis diversitatem omnino diversae sunt),

Anaxagoras

Empedocles non recte simul cum Anaximandro nec

prioris

cum Anaximandro

possunt; quamvis enim

illi

in secretione

Phys.

quod

utrisque

in

seutentia

alterius

3)

I, 2.

Phys.

I,

nfnfQaa/ufvag
7]

fjoxQtrog,

TQffg
.

et

senqui-

184 b 15 sq. Vid. supra p. 153.

snpra ibid. et p. 158.

2) Vid.

($VO

propterea,

simplici 4 ), alterorum autem

ex uno ex ipsis contrariis mixto, quae

1)

1)

est,

uno

e principio

tentia

?j

in ratione ge-

contrariorum, consen-

tamen haec ipsa contrariorum secretio

necessario diversa
fit

et

in aliqua

nec in aliqua posterioris generis parte poni

illius

nerandae multitudinis,
tiant,

si

generis pars et aliqua alterius generis pars

unius

aliqua

et

tj

r)

2.
ij

184 b 18:

fTT (XQCt

y.av

ff

dnftQovg,
g

xai
.

IvaVT (ag. u

.,

fih

nXfiovg (rag

fi

TTfnfQnapfrn; nXtiovg df
ff

(CTTflQOVg,

(fdaxovatv),

^ (WTCDS (haTl fQ

In hisce qui dicitur

'

TfTTctQctg

pifcg,
1r}-

uQ^ug'

ponere, aperte est Empedocles, qui 'dnfiQovg xal ivaVTtag* ,

Anaxa-

187 21 utrumque ait tv xal

n oXXa

goras intellegitur.

Phys.

I, 4.

ponere.
4)

Vid. supra p. 153 et p. 158.

14

210

dem
in

ab ipso Aristotele aperte

differentia

significatur

*).

Nee

universum ea qua Aristoteles utitur physieorum divi-

sione

duo pbysici cum Anaximandro possunt unius spe-

illi

comprebendi 2 ).

Quae cum ita se habeant,

quod statim post Anaxistatuendum est,
mandrum Anaxagoram quoque et Empedoclem secretione

ciei

notione

Aristotelem

contrariorum
ciei

nou

dicit,

bosce

cura

comprebendere voluisse.

notione

diximus 3 ),
illo

uti

eo,

unius

illo

spe-

Antea autem iam

Aristotelem propterea solum bosce statim cuni

quod

coniunxisse,

notio

contrariorum

secretionis

ei

facillimum praeberet ab uno genere ad alterum transitum.

Nunc autem totam rem exposuimus

ab

pateret,

Anaximandri

ipsum

Aristotele

ut plane

accuratius,

principium

omnino non componi cum principio Anaxagorae.

22.

Demonstratum

igitur videtur

esse,

ab Aristotele

eo loco, de

quo bucusque egimus, Anaximandrum nomi-

natim eum

dici,

qui

mediam summum

naturam inter aerem

rerum principium ponat.

c

ostendimus, ab Aristotele vocabula

e

T()

(iiTav

deoog xai 7ivQog

demonstratum

quare

);

1)

to uaoa

et qui

I,

4.

187

a 23:

etiam, coniunctionem

'

y.aV

'

prin-

ipsum de hisce etiam

x tov u(y /lic(t o

ante

GTOi%t\a

tcc

id

de hoc loco supra

Cf.

princi-

unura Anaximandrura.

11

otoixicc\

nisi

tutius esse dixiraus,

Phys.

to)

demonstratione proprie simul

illa

cipium ponant, non alios intellegi

xQivovai TaXXct.

uaqa

to iieTa^v dtQog xai vdaTog*

ab Aristotele eos etiam, qui to fteTagv

est,

dtgog xai vdaTog

Sed tamen

to

ignem

ad significandum unum idemque

sine ullo delectu

piura adhiberi

(
7

et

Antea autem

ovtoi'

p.

yan

[*/]

ovtoi tx-

57 et 58, ubi ostendimus

non

esse Aristotelis.

primum divisionis principium non a numero principiorum sed a multitudinis generatione repetiisset; sed hoc principio non utitur nisi in primorum
2) Aliter res se haberet,

generum

subdivisione.

3) Vid. supra p.
4) Vid.

supra

p.

153.

103.

si

Aristoteles

211

separatim demonstrare, ne,

\
de unis vel

forte

si

non

alteris

esset demonstratum, de eo etiam rursus dubitatio movere-

quod diximus

tur,

unum idemque principium

vocabulis

illis

Praeterea autem ex hac demonstratione simul

significari.

quae ex Aristotelis loco pro-

plura redundabunt, quibus,

xime explicato cognovimus, omnino

confiruientur.

Itaque inter eos locos, quibus Aristoteles aut to iraga

GToixtla

tcc

tum

inter

t6

aut

aerem

explicavimus, plures

dem

tum

(.isTal-v

inter

aquam memorat,

et

alii

quibus

sunt,

aerem

ignera

et

quem

praeter illum,

non nominatim qui-

illorum principiorum auctorem indicat, sed tamen

ratione signifieat, ut,

dubitari

omnino non

generis.

Alteri sunt

ponitur

pars

Sunt autem bi

possit.
ii,

cuius

ad Anaxiinandrum pertinere certum

eam

quae

esse,

illo

loci

duplicis

quibus aliquod illorum principiorum

divisionis,

talis

tali

quin unus Anaximander intellegatur,

principio

clusione demonstretur; alteri

unam aliquam partem

sit,

hanc autem partem

contineatur,

reliquarum ex-

quibus illorura principiorum

ii,

auctor talibus insignitur notis, quas demonstrari possit Ana-

ximandri omnino proprias esse.

Prioris

generis

duo sunt

loci

eandem

oranino

sen-

tentiam exprimentes; e quibus cognoscitur, Aristotelem eos,

qui

naturam inter aquam

Anaximandrum

qua

tione de infinito,

dicit

aquam

aut

aut

sit infinita,

sit

1)

Tifrtaaiv

v8u)q

ri

Phys.

III,

principium ponere,

physicorum terram aut ignem, sed solum

eam naturam, quae

Iam vero Anaximander

).

4.

203 a 16:

o<

Aristotelis

negl (fvasoig unuvTSq

)]

'

oiov\

infinita

sententia

htoav Tiva (fiVOtv Tw uTiftoo) twv Xsyofiivwv

uequ
to (Aia%v tovt(ov. u Vide supra

Particulam

ponant,

in disputa-

aerem aut naturam inter haec duo

elementa mediara ponere

1

aerem mediam

physicos non ipsam infinitatem,

sed naturam quandam, quae

contendit, nullum

et

Etenim Aristoteles

intellegere.

hoc loco expil icandi, nec vero

unus

ctsl

vno-

aToi%fi'o)v,

olov

p.

68 et not.

exempla

1.

ad-

212

eorum physicorum est, qui infinitum principium esse voluerint naturam quandam, quae esset infinita; ergo Aristoqui hoc principium aut
telis sententia unus eorum est,

mediam posuerint.
Anaximandrum non eum putavit,
qui infinitum principium aut aquam aut aerem poneret ergo
Anaximandrum necesse est eum putaverit, qui naturam

aquam

aut aerem aut naturam inter haec

Certe autem Aristoteles

aquam

inter

aerem mediam poneret.

et

pariter inter se plane

Alterius generis tres loci sunt,

similes,

quorum primo probatur, to naoa za oxoi%tla,

et inter aerem et ignem et inter aercm

altero to /neza^v
et

aquam,

aquam ab

fiwa^v

ad Anaximandrum

Aristotele

Primo

to

singillatim,

tertio

rerum materiam ponant

qui

iis disserit,

primo secundi

unam omnium
3

naqa

zl

et

referri.

igitur loco, qui legitur in capite

de Gen. et Corr. libro *), de

aerem

inter

toc

hocque ffw-

GToi%ia

tiaTixdv xai %(oqigt6v, vel, ut paullo post significatur, owfia

pro

aio&)]Tov esse velint,

c

vocabulum
atque inde

to

vocabulo simpliciter reponit

illo

anuQov tovto

cipium ponant, eosdem dicat atque

igitur Aristoteles
T)]v

o\

Ita

to

ipsum,

prium

autem eo

non potuit

uti

anuQov tovto Myuv

esset.

Quaeritur

ferendi vim habere, patet

Ibid. 5.

205 a 26:

yrjv Tuiv (pudtokoywv,

Vide supra
1)

p.

329 a

70 et not.
8.

in

aQ%tjV,

J)

omnino pro-

quod

ut cognosca-

hoc vocabulo ad

loco

ovdtig to
itXX'

ty]V

fV

uJojq

sequenti,
y.ul
?)

ut

pro-

quibus id

hoc vocabulum quam

est,

Primum

tamquam nomine

nisi si erant,

igitur, hi qui sint

accuratius videndum

neat notionem.

naoa
Utitur

statuant.

anioov tovto XiyovTg

to

aoyi]v\ ut antea iam monuimus,

prio.

tur,

vocabulo

esse

prin-

eos, qui illud to

unam rerum materiam

Ta Gioixia

aniqov tovto

to

qui

ut eos,

sequitur,

o Tivg "ktyovoi ttjv ao%rjv

illic

tg

conti-

aniQov

iam diximus.

anfiQOV ttuq lno(r\atv ovdk

c(4qu

/)

to fj^aov ccvtwv.

1.

Vid. locum supra p. 65 not. 1;

cf. p.

86.

11

213

pronomen tovto adpositum est; quo pronomine to mcetQov,

cum ipsum in oratione antegressa nondum memoratum sit,

ad cognitam
anetQov tovto

ipsius

idem atque

autem appellari non potest

aut,

notum

nisi id,

ob aliam quandam caussam prae

Verum to anetQov tovto

sit.

illud infinitum'

Tt)v aQyj/v*

*);

ita

quod ab uno tantum,

ceteris

statim

in

sit, aut quod

omnino insigne

eodem vocabulo

accuratius etiam definitur eo, quod adponitur,

yovot

t6

estque

refertur,

omnium primo positum

a pluribus, ab

si

notionem

o Ttveg le-

qua adpositione animadvertendum

in

est,

aliud esse, ttjv aQyrjv dicere ^ajtetQov* et tt)v aQyr]v dicere

c

nam

modo tantum cum principii notione notio infiniti tamquam quaedam attributio
coniungitur, hoc autem modo in ipsa principii infinitate
maxime ipsa principii vis ponitur. Significantur igitur illo
to aneiQov*

vocabulo

non

infinitum
id

illo

omnes

esse,

sed

ii,

ii

dicendi

qui rerum principium

tantum,

quod esset infinitum,

infinitate

maxime ipsam

qui

dixerint

ipsa

principii

qui igitur

principii

statuerint

principium
in

vim

Haec

posuerint.

autem omnia, quae illo vocabulo contineri vidimus, in unum

Anaximanclrum cadunt. Primum enim, ipso Aristotele teste,
plerique
esse,

quidem

physici

principium

statuebant

quod quidem infinitum principium

aerem,

alii

naturam

inter

est,

locum

alii

quorum

pertinere,

repu-

quod supra demonstravimus to naQa Ta OToiyeta

apud Aristotelem eandem rem significare;

et t6 (.ietgi^v

sed nullum

aquam,

haec mediani ponebant;

ne quis credat nullos ad nostrum

tandum

alii

infinitum

omnium scimus

qui principium dixerit id

unum Anaximandrum,
quod esset infinitum. Hunc
praeter

enim solum omnes veteres scriptores inde a Theophrasto

uno ore referunt non

1)

Dc hac

trjv ag%rjv dixisse

anetQov sed dixisse

significationc pronominis oviog

vid.

Math. Gr. Gr.

470, 4; Stallbaum ad Plat. Phacd. 69, C. Cf. practcrca supra p. 111.

214

to ccTteiQov

immo hunc unum

),

Theophrastum

Simplicius,

sine dubio secutus, refert principium ipso tov aneiQov no-

mine appellavisse 2 ).
bulo continentur,

unus

hic

quem

est,

ut

quoque

si

quam haec
ratione

dicit,

qui

quae de

proposuerint,

quam-

hunc certe Simplicius eum

ipse Aristoteles eo loco,

quo de physicorum

solum Anaximandrum nominatim adfert quodcur to aneiQov ponatur principium,

ac natura disputat, ab Anaximandro

infiniti vi

sumpsisse videtur 3 ); inde enim

a quibus

plures,

to

colligi potest, Aristotelem, si

principium

cljisiqov

Ex

omnibus iam conclu-

hisce igitur

vocabulo

Aristotelem

est,

poneretur,

omnium maxime

cognosceret, Anaximandri certe doctrinam

insignem putavisse.

dendum

to

nec ullo historiae testimonio nec ulla

que, quae de caussis,

forte

primus rerum principium appellaverit ^tocmeiqov

infinito agit,

et

voca-

Namque

posse opinetur,

fieri

sententiam

probari potest,

quod

Accedit,

illo

referunt rerum principium dixisse

eandem

opinio

alia

Deinde reliqua etiam, quae

Anaximandro conveniunt.

quis autem nihilo minus

aneiQov

';

alii

uni

01

ansiQov tovto

td

XtyovTeg

nullos alios intellegere nisi unum AnaIam vero Aristoteles hoc loco eos, qui to
OToi%ela unam rerum materiam ponant, eosdem

tt)v aQxr)v

ximandrum.
7iaQo\ tcc

esse dicit atque

Ergo

nant.

illos,

qui to

eos,

Anaximandrum

qui to aneiQOv tovto principium po-

TiaQa

tcc

quod hoc loco diceretur to naQa

1)

infinito

Vid.

enim, Phys.
&a(fi

supra

locos

p.

hanc physicorum

T(iiv

III,

ovt(v

4.

203

";

3 sq.

xu\ (tQ/rjv avTo Ti&eaot navTtg."

2) Vid. supra p. 6 sq.

25

supra

p.

4) Vid.

supra

p. 86.

ponant,

unum

sq.

plane idem

oToi%eia,

in

disputatione de

non accurate

^ndrrfg [ro itntinov]

et inferius,

3) Vid.

tc\

Aristoteles

differentiam

a 3:

OToiyzla

Supra autem demonstravimus 4 ),

intellegit.

ojg

significat;
((Q/Jir

de physicis, 203 1> 4:

fiva

n evl6yios

ait

ncff

215

atque

intellegi

quod paullo ante

id,

quod antea

e celebri illo

Aristotele to jnera^v

drum

aerem

ignem ad Anaximan-

et

%l

naqa za

iunctivo explicat esse

ignem

libri

unam omnium

subtilius etiam ostendit,

non esse posse

et

contirmatur,

auctorem.

referri

aereni

modo

Physicorum loco ostendimus, ab

inter

Altero loco, qui legitur in eiusdem

quo

fneza^v degog nai

tI

Tivgog dictum esset; atque hac re insigni

capite quinto,

rerura raateriara

hocque modo

gtoixzTcc,

naturam quandam mediam sive

inter

sive

Tcaqa Ta 0T0L%ia niodo

illo

aerem

et

aquam, qui

dis-

inter

illud

to

disiunctivo explicatuni ponant,

quod ait aliquos (Tivag) tale esse velle

to aneiQOv xai to tz q ii%ov* J ). De quibus priusquam
plura dicamus, explicanda est quaedam ambiguitas gram-

eo indicat,
c

quae

matica,

Cum

ipsis Aristotelis verbis cernitur.

in

Aristoteles a

1 i

q u o

(t

to a7if-igov xai to 7iQit%ov esse velle,

partem

significet alicuius generis,

c

generis

dem

illi

g)

modi

dicat illius

pronomen

quaerendum

aliqui

autem

cuiusnam

est,

aliqui pars putandi sint. In

qua quaestione

id qui-

protinus patet, illos 'aliquos' intellegi physicorum ali-

unam rerum materiam ponant

quos, eos, qui

%eia

lv a

modo

illo

ti

naQa

Cum autem

disiunctivo explicatum.

qui' ToajiEtQov xaiTo 7i$qdy<)v tale putare ergoque

aTiEiQov Aai to rtQLt%ov

to.

otolc

illi

ali-

ipsum %o

rerum principium ponere dicantur,

quaeritur, utrura hac ipsa re,

quod to

(xjielqov xai

to

tte-

qle%ov principium ponant, a reliquis physicis distinguantur,

utrum

igitur

iidem

1) Aristoteles

plicavit,

p.

87

p.

94,

postquam
n o)anQ

illud

ro

ii,

qui hoc ponant

tiuqcc

tpaaC riveg ro

tk OToiyiTa

ex-

anttQov xal to

Vide totum Iocum eiusque explicationem grammaticam

G6

not.

1.

Praeterea

quibus ostendimus,

duas mediae

illius

conferenda

disiunctionem

naturae species,

quarum

sunt,
h.

1.

altera

quae diximus

non

significare

ad altcros per-

verum duas eiusdcm naturae mediae

quarum utraque pari iure adhiberi posset.

tinerct philosophos,
tiones,

ipse,

haec addit verba:

77f(>/f^or".

supra

intellegantur atque

interpreta-

216

horum quoque aliqui tantum, id est, alipars dicantur; facile enim patet ipsa Aristo-

principium, an

qua horum
telis

verba pari iure utroque modo accipi posse.

autem aliunde certo probari posse,

atque eos,

intellegi

to aTceiQOv xai to neQieyov

qui

Namque

cipium ponant.

Videtur

eosdem

'aliquos'

illos

horum non

si

nisi

aliqui

legerentur, plures fuisse oporteret philosophos aliis

rebus dissentientes

vero

eo

to arceiQov

pariter

inter

quidem

quod

consentientes,

se

to /ceQieyov

xcci

prinintel-

principium

At paullo post ostendemus, plures quidem

ponerent.

referri philoso-

phos, qui rerum principium contenderint esse mceiQOv xai

sed

neQieyov,

unum solum,

Ergo

to 7iQit%ov\

illi

TZEQityov illud to jraQa

omnes

leguntur

qui dixerit 'to arceiQov xai

'aliqui

qui to

ii,

stotele intellegantur

ii,

aneiQov xai xb

to

qui

xai to TieQdyov prin-

aireiQov

cipium ponant, intelleguntur

iidem atque

igitur

Iam

hoc ponant principium.

OToiyela dicant, necessario intel-

to.

igitur quaeritur, qui

qui to ckuuqov

v.ai

ii,

qui

ab Ari-

to ictQiiyov prin-

cipium ponaut.

Ex
omnes

/cQityov

Qityov

verum eos solum, qui dicant to

sive to jceQiiyov nihil enim
;

pertinet

atque

tov

definiverit.

infinitum

1)

Deinde hunc

principium

Tcdvca xvfieQvav"

Phys.

III, 4.

finito, Aristotclcs ait:

utrum ad

Id autem ad
certis

rerum principium posuisse to

wieiQov

praeter hunc autem refertur nullus,

pium

refert,

Primum enim hunc

Anaximandrum.
etiam

aiceiQOv *ai me-

nec ne.

repetatur

historiae testimoniis scimus

aneiQov

intellegi posse

rerum principium esse dicant aneiQov xai

hoc vocabulum articulus

unum

non

ipsis quaestionis verbis apparet,

eos, qui

dixisse

nomine
qui

ipse

hoc

appellavisse,

modo

Aristoteles

^TceQ ityeiv

princi-

testatur

arcavTa

y.ai

ac postea rursus, sine dubio hanc Ana-

203 b H,

ttvrij

in disputatione
(//

doxti)

dc

physicorum

in-

n iat4%nv anttvta

217

ximandri

sententiam

mcetQov dicere 'zo

l

tievov

)\

unde

vim ipso

finiti

absurdum esse

respiciens,

Tce

Qityov' ac non potius

ait,

to

xo neQieyo-

Anaximandrum ad significandam intov 7ceQityeiv vocabulo usum esse. At obipatet,

ciat aliquis, illo Aristotelis

loco coniunctim

dici

TceQityeiv

horum autem vocabulorum to xvfteQvav maxime

quod proprium sit Anaximandro, to neQityeiv
vero per se solum ab aliis quoque physicis ad significandam principii vim adhiberi 2 ). Sed id facili opere refelliNamque primum %6 neQityeiv certe est vocabulum
tur.
principalius, cuius notio notionem gubernandi quodammodo
contineat nec vero hac contineatur; hucque accedit, quod
Hippolytus quoque in brevi Anaximandri principii adumbratione, quae verbis fere consentit cum eo Aristotelis loco,
quo proxime usi sumus, hoc solo vocabulo utitur, Anaximandri
naturam infinitam dicens aeternam esse et nunquam seneYMi

yti

fieQvav,

videri esse id,

u
scentem, hancque ^jcavvag 7ceQityeiv zovg z6o(.iovg 3 ). Deinde

idem vocabulum de summo quidem rerum principio ab

quoque adhibetur,

aliis

Anainfinitum aerem ait JceQityeiv olov tov %6o^o> M ); nullum autem praeter Anaximandrum scimus, qui
principium posuerit to cnceiQov hocque to aneiQov diveluti statim.Anaximandri discipulus,
f

ximenes,

xerit to 7iavxa jceQityov.

Itaque statuendum est Aristote-

lem

mi

eos,

qui

to ajceiQov

y.al

ndvia xvfttQVav

av')lt&Qov, tog

zo

xcti

rovro ttvca ro tttiov

6 \4vagi'juctvu*Qog. u

(fT]oiy

208"

1)

Phys.

2)

Vide Schleiermacher, Werke,

III,

jieQityov ponant,

unum Anaximandruni.

alios intellegere nisi

7.

3.

Cf.

supra

p.

III,

eos,

dthlvarov yctq xal

supra

Cf.

nullos

lam vero

p.

30 et 31.

30.
p.

183.

Quae

Schleier-

macherus hoc loco disputat, non ad eum Aristotelis locum pertinent,

de quo nunc quaerimus hunc enim pariter ac reliqui omittit; sed
;

ad eum, qui legitur in tertio de Coelo libro

dum

de quo deinceps agen-

erit.

3)

Hippol. Refut.

4) Plut. Plac.

I,

I,

3.

6.

Vide locum supra

p.

31 not.

2.

218

unam rerum materiam

qui

quod

videlicet

aerem

ignem

et

sive

esse dicit atque hos,

quaedam
aerem

inter

x6 aneiqov

qui

Ergo Aristoteles

nant.

esse velint xi

natura

sit

eos, qui to

naga xa
media

sive

ximandrum

yiai

naga xa otoiyela modo

unum Ana-

Addi potest, quod antea ostendimus,

quod hoc loco modo disiunctivo medium
aerem et ignem sive inter aerem et aquam,

intellegit.

ab Aristotele

id,

diceret sive inter

eandem rem

atque

intellegi

id,
c

eiusdem

inter

eosdem
zo neqdyov po-

aquain,

et

disiunctivo explicatum ponant, non alios nisi

illo

oxoiieia,

loco simpliciter

libri

anteriore etiam loco

quod antecedenti quodam

naga xa OToi%la\ et

to

ti [UTat-v atgog xai 7ivoog

dixisset

),

quodque horum utrumque iam demonstravimus ab eo ad

Anaximandrum

referri

auctorem.

Tertio denique loco, qui est in

Coelo

tum

quidem aquam,

statuere, atque alios

ignem, alios aliquid inter

aquam

autem densius,

hoc

tilius

quinto cap.

tertii

de

quo aliquos refert unum solum rerum elemen-

libri,

in

et

alios

aerem, alios

ignem medium

indicandis

illa

sub-

prioribus

tribus

quod quique posuerint, nominat,

solum ipsum elementum,

autem iis, qui posuerint aliquid inter aquam

aerem medium, praeterea praecipuas etiam, quibus hanc

in indicandis
et

naturam mediam

definiverint, attributiones indicat, addens:

o 7iQtejiv qoaoi 7iavxag Tovg ovgavovg, antioov

In quo loco

1)

Vide supra

primum quaerendum

p.

90

n evioi

Zellerus

3.

ol /utv

Locus est
uJwp,

ot <T

7tvq, oi 6 vtittzog /Litv XtmoTtQov {qos

ntQiexttv ipaol nuvTag t ovg ovquvov g, (intiQov $v. a
quidem (I, 188, 4) putat, pronomen relativum o in verbis

o ntQii/tiv
tqov, sed
et

Vid. supra p. 62 not.

vnoTt&Vrm, xal rovto

nvxvo-

ufQtc, ol

Ttoov,

ytiQ tv juovov

cur Aristoteles,

sq.

2) Coel. III, 5. o03t> 10.

hicce:

est,

oV 2 ).

idcirco

(fctol

/.tX.

non necessario

non minus recte

ad

omnia,

quae

referri

referri

ad illud vJcaog hnro-

etiam posse ad antegressum

enumerentur, elementa.

At primum,

219

cum

in indicandis

qui aquam, aerem, ignem

iis,

unum rerum

elementum ponant, horum elementorum nomina solum

verint, attributionibus additis, in indicandis

aquam

inter

ignem mediam ponant,

et

vocabulum

naturae

non

etiam

addat

naturae esse voluerint,

quam

nisi

appellaverit naturam inter

diam, non iam

attributionibus satis aperte significari.

aquam

eorum, quos naturam inter

rernm elementum ponere

(xtceiqov

proprium

cerent, ita oportet

nemini

dubium

posset

etiam coniciendum

aquam
Quod

tribuerint

his

se habet,

si ita

aerem mediam unum

esse,

qui

di-

Atque

intellegerentur.

),

ii

quoque, qui aquani

ponebant, his elementis

Anaximenesque

infinitum

ii,

demum

fuisse, ut his vocabulis auditis

quod, quamvis

est,

etiam verbis dixerit

hoc loco

aerem me-

et

navxag covg ovgavovg*

unum rerum elementum

infinitatem

quod putaverit, eam

quibus id prae ceteris proprium esset, inde

fuisse aliquos,

aut aerem

7ibqiI%ov

y.ai

huius
opinor,

rei,

ipsum, quod rerum prin-

dicit, id

'

cipium

et

huius

quas

illas,

Cuius

sed additis

solo vocabulo,

illo

qui naturam

iis,

ad ipsum

duas

attributiones.

alia inveniri poterit caussa,

rem,

in-

ununi suuni elementum orna-

quique

quibus

dicet, nullis,

ttbqib%blv olov xov HOOfiov'

2
),

aerem

ab hisce

qui principium dicant '(xtibiqov xai 7t.bqU%ov

uavxag tovq ovQavovg\ omnino distinguantur.

Iam vero

quaerimus, hi qui ab Aristotele intellegantur,

rursus, ut e

quamvis ad tv
artificiosa

ad

ev,,

referri possit,

quadam

tamen non naturaliter sed non

interpretatione istuc refertur; atque

si

Deinde,

si

(faoiv

aneiQa ovra

ad tv referretur, quoniam simul ad singula quoque

menta, quae enumerantur, referendum

esset, referretur

a 16.

Cf.

supra

p. 211,

1)

Vide supra

p.

213.

2)

Vide supra

p.

217, 4.

1.

ele-

etiam ad ro

nvQ idque diceretur aneinov ov; ignem autem Aristoteles

negat a quoquam infinitum poni. Vid. Phys. III, 5. 205 a 25,
203

nisi

Aristoteles

ideoque etiam ad singula, quae enumerantur, elementa referri

voluisset, facilius certe dicturus fuisset '

4.

si

aperte
et ibid.

220

disputatione antegressa patet, nullos reperiemus nisi

Nam

Anaximandrum.
tatione

si

antegressa diximus, Anaxirnandro

ab omnibus

id

quod to a/ceiQov principium

tribui proprium,

autem, qui hoc loco memorentur,

dici

ponat,

Cum enim

qui

hoc loco de

unum solum rerum elementum

quoque principium,

si

hunc

eos

quidem principium

ponere aicciQov nec vero %6 mcuqov, id ex ipsa

tura facile explicatur.

unum

quis obiecerit, quod ipsi in dispu-

iis

loci na-

agatur,

posuerint, Anaximandri

statuimus

in

illis

numerari,

ea parte nominandum fuit, qua id rerum elementum esset.

Iam vero rerum elementuni non erat, quatenus esset to
oniEiQov, sed quatenus cor pus quoddam esset, quemadmodum aqua et aer, id est, quatenus esset natura quaedam
inter aquam et aerem media.
Haec autem natura media
non per se ipsa est td mceiQov, verum ita solum est, si
infinitatis

stoteles,

qualitatem

sive

Ergo Ari-

attributionem habet.

postquam Anaximandri principium ratione rei subnaturam inter aquam et aerem mediam, eam

iectae dixit

Anaximandri sententiam, qua

qov, ita

is

principium dicebat t6 anei-

solum exprimere poterat, ut adderet, illam naturam

mediam ab Anaximandro dici infinitam esse sive infiattributionem habere. Cum auteni propter

nitatis

hanc dicendi
illi,

rationem

qui naturam inter

elementum ponant,
wctiQov, ideoque

ii

minus certum

aquam

et

dicantur,

videri

possit,

num

aerem mediam unum rerum

qui

principium ponant to

minus certum etiam,

intellegatur, dubitatio tollitur ea re,

num Anaximander

quod iidem

illi

non solum

eo definiuntur, quod illam naturam velint infinitam esse,

verum simul etiam eo, quod eam propter hanc ipsam inftutQd%ziv 7cavtag tovg ovQavovg\
nitatem dicant
Haec
1

enim verba plane consentiunt cuni

iis,

quibus Hippolytus

Anaximandrum ipsum ad definiendam infiniti naturam

usum esse. Ergos Aristoteles eos, qui unum rerum elementum
naturam inter aquam et aerem mediam ponant, unum Anaximandrum intellegit. Hoc autem recte a nobis conclusum esse,
refert

221

coiifirmatur

duobus

argnmentis; primum eo, quodpanllo

aliis

ante e duobus Physicorum

ponerent

non

infinitam,

mandrum

);

deinde

ab Ari-

demonstravimus,

locis

aquam

qui naturam inter

stotele eos,

aerem mediam

et

posse

alios intellegi

nisi

Anaxi-

quod supra ostendimus, eam rem,

eo,

aquam et aerem media diceretur, ab

eandem atque eam, quae aliis locis diceretur inter aerem et ignem media 2 ); quam quidem rem
ab eo ad Anaximandrum referri satis probavimus.
quae

hoc loco inter

Aristotele intellegi

Priusquam progrediamur
res

quaedam, quam

dem nec vero

aquam

ponerent,

ipsam

praeter

tionem praecipuas

putaret.

snfficere

cur

oportet,

Si

non

aquam

inter

aerem

sive inter

et
et

esse

appella-

videri,

de-

quod

hanc naturam non

caussam esse

sufficere putabat,

Iam vero

Aristotelem Anaximandri principium

inter

elementum

naturam

hanc

illi

eam

significandam

putaverit.

ita

quibus

addidisset,

hanc appellationem ad

qui naturam

iis,

rerum

naturae mediae

huius

etiam,

attributiones

finirent,

in indicandis

aerem mediam unum

et

qua

caussam,

Diximus,

sumus.

persecuti

commotus Aristoteles solum

inter

inicienda videtur

breviter

in explicatione proposita tetigimus qui-

satis

ostendimus,

non solum

aerem, verum non minus

naturam

saepe

naturam

ignem atque uno etiam loco modo disiunctivo

aquam

et

aerem sive

inter

aerem

et

ignem me-

diam appellare; atque has diversas eiusdem principii appellationes ita tantum

diximus plane explicari,

si

ponere-

mus, Anaximandrum ipsum principium suum nec inter

aquam ct aerem nec inter aerem et ignem medium dixisse,
verum ita informavisse, ut pari iurc utroque modo posset
explicari.

Id

igitur

hoc loco videtur

omnino

confirmari.

Namque si Anaximander ipse principium dixisset naturam

inter aquam et aerem mediam, ipsa buius naturae appel-

1)

Vide supra p. 211 et not.

2)

Vide supra

p.

100 sq.

1.

222
latio satis significavisset,

quae res intellegeretur, nec opus

Quare ex hoc loco con-

fuisset illas attributiones addere.

Anaximandrum ipsum illam appellationem

non adhibuisse sed eam non esse nisi quandam Aristotelis
cludendum

est,

interpretationem.

Iam vero ei loco, quem explicavimus, ab Aristotele

quaedam subiunguntur, e quibus patere putant, Anaximandrum illo loco ab Aristotele non posse intellegi eum, qni
naturam inter aquam et aerem mediam unum rerura eleSunt autem Aristotelis verba haecce: )
mentum ponat.
0001 itsv ovv to sv tovto noiovoiv vdtOQ rj atoci rj vdaTog
f.L8V XsTCTOTe QOV CttQOg 6s TCVAVOT EQOV, sIt ht TOVTOV
1

TtvnvoTtjTt y.ai /tiavoTrjTi

aurol avTovg a)Xo

tl

TalXa yevvwotv, ovtoi

Ab hoc igitur loco profecti sic ratiocinantur:

qui unum rerum elementum ponant naturam
et

qui

aerem mediam,

ab Aristotele

aperte

rerum multitudinem condensatione

nerari velint

Anaximandrum vero ab

Xavd-ccvot oiv

tov gtoix&iov rcoiovvTeg.

ttqoteqov

in

et

11

hoc loco eos,

aquam

inter

numerari,

iis

rarefactione ge-

Aristotele in Physicis

aperte dici res non condensatione et rarefactione, sed con-

trariorum secretione generare; ergo

stotele
et

non

aerem inediam ponat 2 ).

Aristoteles

dicitur

nerandas non

uti

Anaximandrum ad

condensatione

dubitatione constat 3 ).
qui illam naturam

qua ratiocinatione

Tn

contendere,

Quare

mediam

si

et rarefactione,

sine ulla
dicit, eos,

ex hac res condensa-

ponant,

coucedendum

est,

ab Ari-

Coel. III, 5. 303 b 13.

2) Zeller, Philos.
3)

quod

res ge-

hoc loco revera

tione et rarefactione generare, aut

1)

Anaximandrum ab Ariaquam

qui naturam inter

posse eum,

intellegi

Quod

d.

Fr. Liitze,

Griechen
1.1.

p.

I,

p.

189 et 190.

118 opinatur, condensationem rare-

factionemque et contrariorum secretionem

ah Aristotele non inter

se opponi, id supra satis refutavimus. Vid. p.

155 not.

1.

223

Anaximandrum non intellegi eum, qui illam naturam

mediam ponat, aut, si id propter ea, quae de hae re dispustotele

tata sunt, concedi

At Aristoteles

est.

aquam

hoc loco non dicit eos, qui naturam inter

mediam

paene cogi-

Aristoteli inaudita

nequit,

tandi et diccndi neglegentia tribuenda

aerem

et

ponant, ad res generandas condensatione et rare-

factione uti;

quod ex ipsa

id

loci interpretatione intelle-

gitur.

Primum

ogol holovglv elza ysvvwGiv

igitur in verbis

Etenim huius partieulae

tha.

consideranda

est particula

ea est

ad rem quandam memoratam aliquid addi

vis, ut

quod ipsa

significet,

cum ea
oiv*
ipsis

re

illa

videatur pugnare

ad verba

oool

nondum

demum

Quare verba

dicetur.

non significant: qui

notovmv

habentque

de his valeat

ogol

mentum ponunt,
factione

prae-

iis

tha

yevviooiv^

omnes

generant^

qui aut aquam

mediam unum rerum

inter haec

iidem

inscientes

ysvvuj-

vim condicionis,

quod de

id,

7tolovglv,

ponunt quique

si hi

generant,

eha

addunt aliquid, quod his

sed tota verborum sententia haec est

aerem aut naturam

Itaque verba

*).

per se non contineatur,

qua adiuncta

contineatur vel etiam

res condensatione
ipsi

sibi

autem

patet, ipsis Aristotelis verbis

omnes

illos

et

repugnant\

omnino non

aut
ele-

rare-

Inde

significari,

modo uti,
num omnes, an aliquos tanhoc modo res generare. Deinde

philosophos revera hoc generationis

sed prorsus incertum relinqui,

tum, an etiara nullos putet
Aristoteles, ut

1)

Vocabulum iha

rationem

significat,

prius est;
citur.

atque

noLovatv

sive

hinc ea,

quandam temporis

quam
scite

indicavimus,

id,

quod

significatio

proficis-

disputantem Stallbaum

ad Plat.

et locos ibi laudatos.

Verba dico

fneira naturaliter

hoc loco

eam, qua posterius aliquid se habet ad

de hoc vocabulo

Cf.

Phaed. 70
2)

ex ipsa orationis forma 2 ) apparet,

oaoi

ehct yFvvtoaiv/

(id

est,

quicunque

sive

quotquot)

224
id agit, ut singulos quosdam philosophos, qui revera
omnes res aut ex aqua aut ex aere aut e natura inter haec
media condensatione et rarefactione generaverint, refellat,

non

verum orationem a propriis singulorum philosophorum sensevocatam ad ipsius generis refutation em traQuoniam autem non id agit, ut singulos quosdam
ducit.

tentiis

philosophos,

quod

aquam

sed

ut

ipsum eorum

et

aerem mediam ponant,

esse quosdam, qui

densatione

ea

refellat,

et

modo
quadam natura media

e tali

rarefactione

qui forte e tali natura

in

genus

nullo

generari velint,

media

illo

modo

contendit,
res

aqua aut aere

illo

modo

con-

sed solum,

si

res generari velint,

hosce eandem refellendi rationem cadere atque in

qui ex

re,

hoc genere eos quoque nominat, qui naturam inter

in

illos,

Id quod

generent.

res

inde etiam colligi potest, quod ipse ait in eos, qui ex igne

omnes

res generent, hanc rationem non cadere, propterea,

quod cx igne res condensatione solum nec vero rarefactione
quoque generari possint, quodque hauc oh caussam hosce
Addi potest, quod uno etiam
in illo genere non ponit.

Metaphysicorum loco de iis, qui unum solum rerum elementum statuant, cadem generali disputandi ratione utitur ).
Quod diximus, eo etiam conlirmatur, quod Aristoteles iis
1

quihus ipsam quorundam philosophorum, qui naturam

locis,

duo elementa

inter

argunientis

aliis

mediam

quaedam natura media,

opinionera

posuerint,

primnra

utitur;

eo,

qua omnia

quod,

fierent,

si

refellit,

esset talis

hanc oporteret

sensihus apparere, propterca quod, e quo res gignantur, in

id

etiam rcsolvantur 2 );

quaedam

inter

duo

deinde

eo,

quod,

elementa media,

si

csset natura

hanc oporteret

aut

alterautra earum, quibus haec elemeuta definirentur, quali-

tatum

contrariarum

1)

Metaph.

I,

8.

2) Phys. III, 5.

uti

988 b

et

idcirco

2224

et

alterumutrum

maxime 29989

204 b 2935. Vid. supra

p.

69 not.

5.
1.

horum

225

si

neutram harum qualitatum ba-

beret, rursus oporteret aut

borum elementorum mixtionem

elementorum
esse

aut

Ergo

in

aut,

esse,

materiam quavis

qualitate

Aristotelis verbis

illis

carentem

definita

nibil

).

quod non cum

est,

proposita loci explicatione omnino consentiat.

Verum una etiam

et

boc

dubitatio restat.

quibus naturam

et aliis locis,

mediam memorat, banc

autem subtiliorem

elementa

Cum autem

baec

elementa, quibus aut densior aut subtilior esse

illa

dicitur,

ex sese progignat, haec generatio certe non

quadam

ipsius condensatione et rarefactione; atque

elementis ex ipsa ortis

gradu distinguatur,

maxime suo

facile

nisi in

Ad quam

consistere.

sine

fit

cum ab

densitatis subtilitatisve

quispiam suspicari

rerum generationem proprie non

refactione

altero

quadam

Itaque baec natura certe

densitatis et subtilitatis ratione definitur.

natura

duo

elemento densiorem

altero

dicit.

enim

Aristoteles

inter

etiam

possit,

condensatione et ra-

dubitationem solvendam

cum rerum

hoc loco id solum respondco, aliud esse,

ge-

neratione condensat ionem et rarefactionem coniunctam, esse, aliud, ipsam generationem in sola
condensati one et rarefactione consistere. Si hoc
ponitur, diversae

rerum qualitates

densitatis et raritatis gradus;

sae rerum

si

notione

qualitates

sunt

nihil

nisi diversi

illud ponitur, ipsae

certe

priores

sunt,

diverita

ut,

quamvis cum illarum ortu simul oriantur etiam diversi denet raritatis

sitatis

pendeat.

ortu

Anaximandrum

gradus,

horum tamen

Atque haec posterior

pertinet;

id

ortus

ratio

ea

ab

est,

illarum

quae ad

quod postea aceuratius osten-

detur.

Itaque

tandem

atqne demonstratum

1)

not.

Gen. Corr.

II,

66 not.

1.

et p.

omnino demonstratum esse videtur,

quidem ex ipsius Aristotelis libris,

1.

329* 8

et 5.

332^20. Vid. supra

15

p.

65

226

apud Aristotelem vocabula ib naga ra oTOiyela

ra^v

aquam

inter

sive

eandem rem

ignem

significare

ad significandum

lectu

Atque

hiberi.

mandri

universa

ratione

ab

eo

aerem

sine

ftis-

et

dc-

ullo

a plerisque Aristo-

pariter

ad Anaximandrum

Postea autem

ostendimus.

et

et t6

inter

sive

idem Anaximandri principium ad-

haec vocabula

interpretibus

telis

aerem

et

omnium rerum principium

iam

antea

referri,

ostendemus, cnm ipsa Anaxi-

ita

coniunctum

inter

unum

ut

esse,

duo contraria medium esse

oporteat, ut necessario etiam debuerit

medium

ponere.

Iam revertimur ad eam quaestionem, propter

23.

quam totam hanc de naturae mediae auctore disputationem

quam ipso huius disputationis initio (cap. 1)
proposuimus. Erat autem quaestio haecce, num Anaximander
instituimus,

infinitum principium,
e diversis

rebus

quod ostendimus non esse mixtionem

compositam sed naturam quandam sim-

plicem, esse putaverit naturam pcr se constantem propria-

que sua qualitate utentem,

qualitatis

expertem.

disputatione
si

an naturam cuiusvis detinitae

Quae

quidem

quaestio

Anaximandri principium

est

quoniam,

natura inter duo elementa

haec media

media, necessario etiam qualitate inter

detur,

quamquam

antegressa iam videtur soluta esse,

tamen separatim de ea agendum

qui sequantur sententiam contrariam,

est,

et

et

uti vi-

quod

quod huius quae-

stionis diiudicatio aliquid etiam conferre videtur

ad cogno-

scendam eam rationem, qua philosophorum doctrinae

latim progressae

sunt,

paul-

sint.

Plerique igitur scriptores recentiores contendunt, Ana-

xandri infinitum principium esse naturam

definita qualitate carentem.

quandam quavis

Natura autem quavis qualitate

definita carens nihil est nisi materia informis, re ipsa

diversa ab ea,

iectam esse.

1)

quam

Aristoteles

non

omnibus rebus docuit sub-

Quare illorum sententia Anaximaudri prin-

Vid. infra cap. 25 et 26.

227

per se nihil est nisi materia informis, et ab Ari-

cipiura

materia eo solum

stotelis

ipsum

differt,

quod, ut postea videbimus,

aeternum quendam niotum,

habet

sese

in

Sunt autem

ipso rerum multitudo generatur.

cum Anaximandri

iidem, qui,

principiura

quo ex

scriptores

illi

naturam

velint

quaudara simplicem nec vero mixtionem esse,

id

negant

naturam esse inter duo elementa mediam. Atque

id

omnino

consentaneum

nam

est;

Anaximandri

si

principiura

est

natura quaedani simplex nec vero inter duo elementa media,

eam

facile patet,

non posse

esse

carentem.

finita qualitate

eorum sunt

Principes

macherus, cuius potissimum auctoritate

invaluit

nara

qui

naturam quavis de-

nisi

illa

eum idem

ante

Schleier-

primum

sententia

dixerunt,

quoniam

sumpserunt magis quam idoneis argumentis firmarunt, non

iam nominandi sunt

alii

Brandisius,

Anaximandrum etiam
notionem invenerit,

teriae

et

qua menti ad hanc notionem

Sed
potest,

illa

quos

secuti

philosophantur de ea ratione,
fuerit

perveniendum 2 ).

sententia nullis veterum

testimoniis

probari

nec talibus, quibus aperte contineatur, nec talibus,

e quibus ratiocinatione
refellitur

eo,

quadam

quod sententia

mentis probatur.

eam defendunt.

tationem

accuratius

colligi possit;

si

omnino autem
argu-

ipsi contraria indubiis

autem eam

Nullis

probari posse, apparebit,

quibus

Zellerus,

laudant, quod primus ipsara ma-

veterum testimoniis

consideraverimus eas. rationes,

In qua re satis erit, Zelleri dispu-

persequi,

omnium totam caussam

tractat

quoniam

et subtilissime

is

rationes a reli-

et praeter

quis adhibitas plurimis novis utitur ac suis.

Zellerus
contendit,

igitur

in

disputationis

fine

2
)

certum

Anaximandri principium non esse naturam

qualitatibus definitam,

1) Cf. Thilo,

2) Gesch. etc.

idque solum posse dubitari, utrum

Pragmatische Gesch. der neuern Philos.

I,

p.

esse
ullis

192.

p. G.

228

Anaximander

apertis verbis a

an solum

tates separaverit,

buerit; posterius

testimoniis

At

sentiat.

omnes

cum

et
si

nullas

autem verisimilius

cultioribus philosophiae

omnes

suo principio

ei

initiis

et

tota Aristotelis

apertis

quod

esse,

cum

verbis

nonnullis

in-

veterum

optime con-

narratione

Anaximander a suo principio non aperte

quominus sumamus, eum talem

in

quaedam

eius

rationes,

quibus

qualitates

continerentur

demonstretur contrarium.

plures rationes Zellerus iam

sionem adhibuit.

Prima
duobus

Aristotelis

haec

cuius

nititur;

locis,

naturam

inter

ante illam sententiae conclu-

aquam

naturam qualitatibus

et

tripertitae.

ratiocinatione quadam, quae

in

de Coel.

est sententia:

loco contendere, eos, qui

III,

et

Aristotelem

aquam aut aerem

aerem mediam,

definitis utenteni

I,

4 1 ),

priore

illo

Phys.

aut ignem aut

id est,

generare,

atque

loco posteriore

non

in

tera

rebus subiciant.

iis

dere, eos,

inde

unum rerum

numeret, qui naturam qualitatibus definitis uten-

qui

unum

Pariter

eum

posteriore loco conten-

reruin principium

bus elementis aut naturam

inter

naturam quaudam

quidem aut unum e triaerem ct igncm mediam

ponant, rerum multitudinem condensatione

nantur;

et rarefactione

Anaximandrum autem simul cum Anaxagora

Empedoclc
fieri

rare-

non hoc modo rcs generare,

dicat

qualitatibus suis dcfinitam, atque

efficere,

elemenet

Anaxirnandrmn,

ut

sequi,

qui

eos,

tum ponant, rerum multitudinem condcnsatione

factione

autem

Tales

Sunt autem hae rationes

ratio consistit

sunt

certae

nisi

principii

qua ipsa etiam

mente informatam habuisse,

notionem

eo

tri-

cum

et

qualitates separavit sed solum ei non aperte aliquas

tribuit, nihil obstat,

quem

quali-

in

et

eorum genere ponere, qui rerum generationem

dicant,

quod

e principio contraria ipsi insita secer-

atque inde apertius

etiam sequi,

ut Anaxiraaudri

principium non putaverit esse naturam definitis qualitatibus

1)

Vide locos eorumque explicationem

p.

152 sq. et218

sq.

229

utentem, verum materiam cuiusvis qualitatis definitae

Nam cum

pertem.
traria,

ex-

principium, quod in se contincat con-

haec necessario aut actu contineat aut potentia

eorum

idcirco aut mixtio

sit

qualitatibus carens, Aristoteles

autem Anaximandri

pium non

mixtionem

contrariorum

putet

non verae

hae

ex ipsis

ut

conclusiones

).

nituntur,

Quod enim ad priorem locum

sunt,

antea cognovimus,
stoteles

quibus

princi-

sequi,

esse,

putet esse materiam per se qualitatibus carentem

At propositiones,

et

aut materia per se quihusvis

attinet,

verbis non sequi, ut Ari-

loci

omnes, qui aut aquam aut aerem aut naturam inter

haec mediam ponerent, ex hisce res condensatione

generare putaverit,

refactione

et ra-

sequi autem necessario ex

Anaximandrum intellexerit eum, qui naturam

illam mediam poneret.
Quod ad alterum locum attinet,
primum supra ex ipsa eius ratione grammatica ostendimus,
Aristotelem eos, qui rerum principium aut unum e tribus
elementis aut naturam inter aerem et ignem mediam pout

aliis locis,

omnes dicere

ncrent, non

res condensatione et rarefactione

sed bifariam eos dividere in eos, qui hac gene-

generare,

randi ratione, et in eos, qui,

hunc enim unum nominat

contrariorum

secretione

atque hos posteriores eos intellegere, qui natu-

uterentur,

ram

quemadmodum Anaximander,

et ignem
mediam ponerent.
Deinde
Anaximandrum ab Aristotele in iis numerari
qui unum solum rerum principium atque quidem

aerem

inter

ostendimus,
physicis,

aut

unum

ponerent,

tribus elementis

aut naturam

nec vero cum Anaxagora

genere coniungi,

atque hinc

neris divisionem in eos, qui

patet,

et

illam

Empedocle

mediam
in

uno

illam etiam huius ge-

rerum principium contrariorum

mixtionem, et in eos, qui materiam cuiusvis qualitatis ex-

pertem esse

velint,

1) Zeller,

1.

1.

p.

2) Vid. supra p.

ab Aristotelis mente alienam esse 2 ).

190.

153 et 208 sq.

230

Alterani rationem repetit ab Aristotelis loco in Phys.

Hoe enira loco Aristotelem putat dicere, aliquos

philosophos, quorum nomine siue dubio Anaximander intel5

III,

).

principium

legatur,

elemento sed

infinitum

in eo ponere, e

non

idcirco

quod quaevis natura propriis qualitatibus

qualitates

infinita,

At

esset.

tum
is,

hic locus,

est,

prorsus

posse

ad

Aristoteles

quod infinitum

unum

hanc posteriorem

facit

demonstrationis

nec ea ratione,

unum

tione (id est,

quidem

loci initio,

partem

conversus,

iis

infinitum (ro

nec

in

rationibus, quibus

za OTOL%ela

ulla alia ra-

elementa

sunt corpora

genera simplicium corporum, quorum alterum

duo ponere
sit

rd 0T0L%ela, alterum reliqua simplicia corpora,

to

nagd

id est ele-

menta, contineat, ac contendere, corpus quod infinitum

nec huius

Quam

nec

illius

generis

ratione

sit

simplex esse.

posse

propositionem antequam demonstret, nostro ipso loco

primum rationem
dixerint

to

indicat,

7zagd Ta

ob

inter se contrariae siut,

1)

quam quidam

OToi%ela,

Etenim sunt quidam, qui

et 69,

di-

universum

Patet, Aristotelem hac propositione

simplicia)."

demon-

ac simplex esse, atque quidem

qua quidam to Ttaqd

cunt corpus simplex esse,

cuius

nullum

nec compositum esse

nostri

hanc ponit propositionem: nec etiam corpus

cc^reiQov owfia) potest

esset

continet

loco,

toto

quod

id

sit,

Ac

ac simplex.

si

sint,

pertinere cer-

ostendat,

ut

id agit,

est,

actu infinitum esse;

strando, corpus,

posse nec

pars

),

senteutiam

consideratur,

Etenim

contrariam.
agitur,

definita

contrarias sublatura

qualitatibus

quem ad Anaximandrum

accurate

si

de quo

corpus

ipsius

uno aliquo

in

quo ipsa elementa orta

his

fere

corpus infinitum
verbis

cum elementorum

eam ob caussam to

7iagd Ta otol-

Zeller ibid. p. 191. Locus legitur 204 b 22;

1.

2) Zeller, ibid. jeder besondere Stoff."

pergens:
qualitates

cf.

supra 68,2

231

%eia nec vero

d/teiQOv, quod,

unum
si

tum, non, ut Zellerus

in

aliquod ipsorum elementorum ponant

horum aliquod

elemen-

(id est, aliquod

aliqua natura qualitatibus definita

ait,

universum) esset infinitum,

id

ipsa

sua infhiitate

trariorum elementoruni ortum prohibiturum esset";

breviter ostendit,

naga xa

illud t6

OToiyela,

con-

deinde
ut

vel,

nunc

iam accuratius

tolovtov oidria aia-9-^Tov /caga

significat,

xa OTor/ela AaXovf-ieva^ oninino non esse, hac ratione utens,

quod,

esset,

si

stoteles

apparere deberet sensibus. Quid igitur? Ari-

hoc loco omnino non loquitur de talibus quibusdam,

qui to aneioov generaliter dicant

sint, ut

Zellerus interpretatur,

id,

verum de

quo elementa orta

qmzo

iis,

aneiqov

ponant to naga xa oToixeia, e quo ipsa elementa orta sint;

atque hoc to /lagd Ta ovoi%ela non opponit

cuivis naturae

verum opponit singulis illis quattuor

ipsum
non dicit omnino nullas definitas
ergoque

qualitatibus definitae \

elementis,

qualitates habere,

sed solum,

nullam habere illarum qua-

definiantur.
Iam
naQa ca oToi%ela pariter atque
elementa aperte ponit in numero corporum simplicium,
id, est, corporum sirnplici quadam qualitate utentium, et

litatum

vero ipso loci

in loci fine

corpus
loco

quibus

contrariarum,

to

ipsis verbis

sensili

non

initio

qualitate

solum

naturam per

elementa

non

appellat

aiapa aiod-rjTov,

id est,

Ergo Aristoteles hoc

praeditum.

Anaximandri principium

significat,

expertem, verum
corpus, quod pariter atque
elementa suaquadam simplici eaque quidem senesse

etiam

sili

aperte

se cuiusvis qualitatis

esse dicit

qualitate utatur.
Tertiam rationem adfert testimonia Theophrasti, Por-

phyrii,

Diogenis Laertii,

illam sententiara putat

ximandri

1)

L.

principium

1.

p.

Pseudo-Plutarchi,

contineri
dicit

191 et 192.

).

quidem

quibus

ipsam

At Theophrastus Anac

iiiav

opvoiv

dooioTov

232

xaid

xar' eldog xai

consociari posse
dri principium

solum ratione

cum

Theo-

quod

qui solus

Theophrasti verba

illa

eo Aristotelis loco, quo

eam

Anaximan-

is

idemque co etiam

mixtionem;

appellaret

confirrnari,

Simplicio,

vidirnus, his

sententiae interpretationem proponi. Osten-

hac

enim,

diximus

iam

non ipsam Anaximandri sententiam, verum

phrasti verbis

quandam huius
dimus

iityed-og* l ); sed

Theophrasti sententia nec a

illa

nec

refert,

ab

alio vetere

ullo

Anaximandri principio adhiberetur 2 ).

Ad haec argumenta nunc addere possumus, quod facile
scriptore in definiendo

quidem

intellegitur,

ximandri principium

quid

sentiens Theophrastus,

menta mediam, hanc explicandam

doQLOTov xaT

eidog,

Ana-

si

naturam esse inter duo

scivit

qui autem

putaverit

esse

naturae nullis

notione

ele-

tpvotv

qualitatibus definitae oriri potuerit notio naturae inter duo

elementa mediae, omnino non comprehenditur.

teste

Iam vero quod ad Porphyrium attinet,

contendit Anaximandrum principium
c

dicere

tiie

dtjQ*

Simplicio
3

ddiOQiotcog

ov d 10 gionvia

ocoiia 10 vTioKeliievov dueiQov,

zo eidog, elxe tcvq eixe vScoq

is

3
).

Quorum

ver-

borum sententia, ut antea ostendimus ), non haec est, ab

Anaximandro principium poni corpus, quod ipsum per se
qualitatibus definitis

1) Simplic.

careat,

Phys. p.

6,

0, p.

tale

inf.

enim corpus omnino

vid.

locum supra

Non ipsum quidcm Anaximandri principium hoc

otv koqiotov

'/M7

dtiog',

vcrum

ait,

si

quis

p.

17

loco appcllat

'<f-v-

Anaxagorac miztionem

talem <pvoiv aootoiov essc sumat, huius principium corporcum simile

fieri

principio Anaximandri.

Verum

cx hac diccndi rationc, ut antea

exposuimus, sequitur, ut anteriore quodam loco Anaximandri prin-

cipium simili ratione explicaverit.

2)

Vid. supr. p. 145 et 146

3) Simplic. Phys. 32, a,

et p.

cum

adnot.

m. Vid. totum locum supra

177.
4) Vid. supra p. 118, 1; p. 177 et 178

cum

adnot.

p.

118,1

233

non

est

speciem non
ignis

in
sit.

enim

Qui

cuius

in universum,

incerto videlicet relinquens,

definiat,

an aer an aqua

differt.

quoddam

sed poni corpus

principium

num

maximo opere
corpus quoddam in

Hoc autem ab
dicit

universum, non definiens eius speciem,

illo

is,

quoniam corporis

notionem qualitatum sensilium continet, prin-

notio per se

cipium dicit naturam esse sua quadam eaque sensili quautentem,

litate

atquc

pertcm,

quae

illa

modo D.

nec

vero

ea

solum

naturam cuiusvis

Laertius

et

non definitam,

parte

qualitas

eius

non possit

sit,

Pseudo-Plutarchus 2 )

maxime ea solum

is tres

solum corporis species,

re

quatenus

Eodem

definiri.

principium definiunt, qui verbis etiam fere

consentiunt et

qualitatis ex-

ab eo

Anaximandri

cum Porphyrio
differunt,

quod

elementa, enumerat,

tria dico

quorum quod principium sit, ab Anaximandro non definiatur, hi autem aliam etiam speciem memorant, post elemenc
alla ztvd
torum enumerationem addentes iJ allo xi vel
c

/y

o(6f.iaxa\

quibus verbis videtur quaedam

Itaque omnibus hisce

zd <jTot%ia significatio inesse.

moniis

omnino non

tov 7taqd

illius

testi-

Anaximandri principium

continetur,

naturam esse cuiusvis qualitatis expertem. Praeterea autem

facile tibi persuaseris,

neglectis etiam

mandri principio disputavimus,

phyrio

memoratam non

iis,

quae de Anaxi-

illam definitionem a Por-

verbis

quidem posse ad Anaximandrum

solum sed ne

sententia

Primum enim

pertinere.

ea omnino non potuit proponi, antequam generis

quae

notiones coeptae essent distingui,

ximandri temporibus omnino

aliena

et speciei

distinctio

est.

Deinde

ab Anaapertis-

sime pugnat cum ea ratione, qua Anaximandri principium

1)

at}Q

tj

D. L.

VO*(OQ

1]

2) Plac.

II,

.,OVTO$

ttQ/fjV

3: n ccjuccQTavi 3 ovrog

I,

tiotzqov arjo toriv

loco dicitur

1:

T(J

(C7161QOV,

OV

0*IOQl(OV

ttkko 7f."

yij,

rj

vdfl)Q

t]

y)j

inscicntis est.

i)

alXtt

[ttj

tivcc

Xtywv

tv

aM^iccT(c

ian
u
.

to anetQOV,

Quod

tertio

234

vidimus

definiri

Nam

Theophrasto.

Porphyrius

Anaximandrum

Laertius et Pseudo-Plutarchus

dicunt prin-

num

cipium posuisse corpus quoddam, non definientem,

esset ignis an aer an

aqua an aliud quoddam corpus

Anaximandrum

phrastus autem

elementis sed

ezeoav

ziva

diserte

Theo-

non unum ex

anttQOv

cpvoiv

iiaqa xa ozot%ua principium dixisse

Anaximandro definitum

ait

allo

vel

Ergo quod

).

D.

et

illi

%i

ab

esse negant, id Theophrastus aper-

tissime ab eo definitum esse adfirmat 2 ).

Simplic. Fhys. 6,

1)

Errat igitur Zellerus

dem sententiam

a, p.

incsse

m. Vid. locum supra

qui

192),

(p.

in

atque eam

putet

quae

115,

p.

Simplicii

his

et 2.

verbis

ean-

a Porphyrio

pro-

ponatur.

Unde mira haec ac paene

2)

principio sententia orta

non primum ex

ptam

illo

sit,

inepta Porphyrii de Anaximandri

inventu

difficile

loco Aristotelico

Porphyrium eam

est.

sed aliunde conce-

collegisse

habuisse, ex ipsa illius loci ratione intellegitur et eo etiam con-

quod eadem sententia apud D. Laertium Porphyrio paullo

firmatur,

antiquiorem legitur.

1.
Cum autem Porphyrius
eadem sententia conveniant,

Vid. supra p. 233,

et D. Laertius et Pseudo-Plutarchus in

oportet

aliquem

pserint.

Iam vero

posuit, quisquis

veram

fuisse
is,

fuit,

antiquiorem,

scriptorem

quo eam sum-

qui primus hanc sententiam aperte falsam pro-

ad eam certe non pervenerat

prioris etiam scriptoris de

falso interpretatus erat.

nisi eo,

quod

Anaximandri principio narrationem

Quodsi autem quaerimus, quis

sit is scri-

ptor, e cuius narratione potuerit illa sententia nasci, nihil certi qui-

dem

invenitur, sed sunt aliqua, e quibus conici possit

esse.

enim,

Is

si

ea,

quae a Simplicio

runtur, Theophrasti sunt,

ita

solum

post dicitur,
plicio
sidog,

teste

tI

AA'

t6 naQc\

naturam

tcc

hiQtxv

vJcoq injra

\urjre

Tivcc

ostendimus,

vel,

ut paullo

Sed antea inde, quod Sim-

Anaximandri principium dixerat

esse

refe-

tcov xalov-

ttXXo ti

tfvGiv a7Teioov

aklo nccQa r gtoi^Tc<\

concludendum

m.

primum quidem Anaximandri principium

definit, ut esse dicat

fxsvov GToi/sim>,

Theophrastum

in Phys. p. 6, a, p.

eum

tpvatv

in

eodem

uoqigtov *r'

opere

illud

GToi^eia accuratius etiam explicavisse ac sine dubio etiam

inter

duo elementa mediam

dixisse.

Cum autem

viderimus,

235

Cum

24.

cipium

putatur

haec opinio,
materia

esse

veterum testimoniis

nullis
illo

igitur

qua Anaximandri prin-

nitatur,

expers,

qualitatis

cuiusvis

omnibus

quae de

fere,

principio referuntur, certissime probatur, id ab Anaxi-

mandro poni substantiam corpoream simplici quadam eaque quidem sensili qualitate utentem. Testimonia, quae cuncta

potissimis

iis,

tam multa

continentur,

tantum

apud Aristotelem,

quos iam attulimus veterum locis

sunt,

ut satis esse videatur,

et ea,

eorum

ea,

quae

quae apud eius interpretes

alios-

autem

Sunt

uti.

bipartita,

que scriptores inveniuntur.

Testimonia ex Aristotele

petita rursus

de

Initio Aristoteles in disputatione

vido.

trifariam di-

infinito,

eo loco,

quo, quibus rationibus infiniti opinio nitatur, indicat, hanc

quoque rationem

quod

laudat,

ita

solum rerum generatio

tum inter aquam et

tum inter aerem et ignem, atque semel etiam inter aquam
ignem medium dicere, hocque statuerimus inde videri explican-

Aristotelam Anaximandri principium promiseue

aerem,
et

dum

esse,

quod Anaximander

ipse principium ita

pari iure et inter haec et inter illa elementa

omuino

credibile est,

tiatum esse,

a Theophrasto

informavisset, ut

medium

videri posset,

quoque aliquo modo pronun-

Anaximandrum non definivisse

dioofacci), inter quae
putandum esset medium esse. Quod si

bina elementa principium

pouimus, haud sane incredibile

phrastum aut minus diligenter

est,

aliquem scriptorem, qui Theo-

legisset, aut,

quae

legisset,

meminisset, ita a Theophrasti mente aberravisse, ut,

mandrum

dixisset

non

definivisse,

num

cum

non
is

satis

Anaxi-

ipsius principium sua ipsius

esset, eum dixisse

Anaximandrum non definivisse, num principium hoc illudve
clementum an aliud quoddam corpus esset, id est, dixisse quidem
principium corpus quoddam nec vero definivisse huius corporis speciem. Non equidem hoc certum esse dico, sed tale solum esse exi-

spccie inter

haec an inter

illa

elementa medium

putaret,

stimo,
illius

quod

et

sententiae

per se nullo
origo

modo improbabile sit, et quo mirae

modo explicetur. Quodsi autem

probabili

coniecturam nolumus in incognitis vagari, vix ullam aliam explica-

tionem reperiemus.

236
et corruptio possit simpiterna esse

rationem refellens,

);

O-rjTov' 3 ).

Brevi autem post, hanc

ad efficiendam generationis sempi-

ait,

ternitatem non opus

aio

quam rationem Ana-

ximandri esse, supra ostendimus 2 ).

esse ponere 'tveoyeta mtsioov oto/na

Ergo Aristoteles Anaximandri

putat esse owjua aiothjTov,

id est,

sua quadam eaquc quidem

sensili qualitate

argumentum

Alterum

mandri

OToiyeia

quidem aut

aerem

sive inter

vero vocabulum
sua

ita

solum posse

ignem sive

esset

et

mandri principium

/<rat

aquam. Iam

demonstravimus

qualitatibus

eorum

to.

et

definitam,

OToiysla, verum

pars, sed significare

elementa per se constantem

ipso vocabulo

hoc

et

apud Aristotelem usu non

nullis

ut altera

praeter

reni

aerem

oToiyeia

tcc

materiam

inter

ti

atque

et ignern

aquam, aut modo disiunctivo

to 7iaga

Ergo Aristoteles

aerem

et

significatione

elementis

dicat

OToiydoiv,

inter

quippe quae non esset aliquid 7caga

in

ut

significat,

/tteTa^v

Anaxi-

Aristoteles

dvolv

f.tTav

tum

corpoream

praeditam.

et

posse

significare

tl

et

singillatim

aerem

vel inter

naturali

plerumque

principium

xa

fiaoa

hocce.

est

principium

substantiam

substantiam

significat,

putare

se

4
).

Anaxi-

elementa

praeter

per se constantem ideoque pariter atque ipsa elemcnta sua

quadam

qualitate utenteni.

nere, eos quoque, qui

In qua re ex usu videtur mo-

Anaximandri principium velint mate-

riam esse, vocabulum to 7iaqa

GToiytia

tcx

et

apud

Ari-

stotelem et apud Theophrastum ad Anaximandri principium

referre.

Quod autem ad vocabulum to ^txa%b

Aristoteles opinionem eorum, qui

ponant

inter

attinet,

rerum principium naturam

duo elementa mediam, eo

refellit,

quod de-

monstrat, hanc naturam necessario esse aut duorum clementorum mixtionem aut materiam utrique subiectam, nec
1)

Phys.

III, 4.

2) Supra

203 b

18. Vid.

locum supra

p. 22, not. 1 et 23 not.

p. 23, not. 2.

1.

3) Vid. supra p. 23, 2.

4) Vid.

supra

p.

74

sq.

praecipue p. 182

sq.

237

rem separatim ab elementis

vero esse posse

stantem (non posse (.tovovG&ai)

ut

quitur,

Ex

).

per se con-

liac refutatione se-

naturam illam mediam Anaximandri

non putet materiam esse

quadam

suaque

se constantem

substantiam per

sententia

qualitatibus definitam sed

nullis

qualitate

utentem.

Denique, quod ratiocinatione quadam conclusimus, id

Aristoteles etiam apertis

xa Giotyela

rraQtt

cos physicos, qui id

subiectum (ev

unum e
mediam

quod

eo,

to [isiat-v ipsis verbis tum

et

tum

ocofta %coqigi6v,

verbis significat,

ocojtta

aio&tjTov appellat.

quod

est

unum ponant

to vnoy.d(.tavov\

oco(.ta

naturam

tribus elernentis aut

id

corpus

mediam

mediam ponat 2 ).

dam rem

significat

igncm

et

pariter at-

elementis

aerem mediam, ea parte

c

quandam

naturam

aut

tribus

tuant esse

vituperat,

materia agit, eos,

Deinde aliquo

naQa

qui tI

continuo post

g co jttaT i/.6v

ait,

Similiter

Vid. supra p. 58,

2)

Phys.

3)

Metaph.

I,

de

quod hoc to
%qjqigt6v\ vel, ut

refellit,

~/,ai

187
8.

esse,

to

qui

disputatione

in

1)

I, 4.

consulto

'otofta aioOijTov' esse velint, addens,

eorum sententiam

ponant 4 ).

sta-

GToiyua unam omnium

GTOtyela

quo

loco,

to.

rerum materiam ponant, ea parte

hanc

aquam

HyovGav^); ergo
mediam aliquam corporis

hoc quoque loco naturam illam

tol

inter

quod hanc rem

GcojnaTixrjv y.al /utyetiog

speciem appellat.

naQa

unam quan-

quidem aut unum

dicant subiectam esse, atque

et

loco,

eum, qui illam naturam

Alio loco eos, qui omnibus

aut

dicit

aerem

que clementa, aliquam corporis speciem esse, idque eo

quo aperte Anaximandrum

tum

Gco/ta,

Primum enim

corpus onmibus

inter

ponere, dicit igitur, hanc naturam

et t6

12.

anttQov
de

principium

infinito,

ubi

ibi,

6G; 91.

Vide supra

988^ 22

sq. et

p. 01, 1

989 "

12.

152

1G2

cum

not. 2.

Vid. supra p. 62 not.

et 2.
4)

p. 212.

Gen. Corr.

II,

1.

329 a

8.

Vid.

supra

p.

65 not.

1,

et

cf.

238

quod infinitum

nullum corpus,

ostendit,

esse, to naga

SnetQOv,

simul

simplicium,

cum

elementis in numero ponit

paucis

et

hoc to rragd

post

simpliciter appellat 'ow/na

a\o^r Tov\ dicens,

owfia aio&rjTov, quale

co

omnino non esse

posse simplex

sit,

quod a quibusdam dicatur to

oToiyzia,

to.

Ex

*).

his

naqa Ta OToiyeia
igitur

duobus

OTotysla

quoddam

tale

illi

corporum
tcc

esse velint,

to

patet,

locis

corpus esse simpariter

atque
plex, quod
elementa sua quadam eaque
quidem sensili qualitate utatur. Tum in eadem, quam
Tcaga Ta oTor/eia Aristotelis sententia

paullo ante memoravimus, de materia disputatione aliquos

esse

dicit,

aerem

et

qui

unam omnium materiam

ignem ponant hocque

velint 2 ).

aerem

et

ignem, ab

yov principium

mediam

esse

{f.iovovf.dvrjv)

Ergo
yeia

illis

quod modo

aquam

et

dis-

aerem aut

quandam naturam
rem per se constantem

talem

').

Aristoteles, ut initio diximus, to 7iaQa

vocabulis

Apertum

inter

qui to aTtetqov xai to negd-

putari

non

solum

corpus,

dicit,

id de

Ta oioi-

verum accuratius

iam continetur, cor-

id corporis notione

pus per se constans et corpus

de

/nsTa^v

quamquam

etiam,

iis,

esse

velint,

f.isTav,

aut inter

hocque

ponant

to f.tsTa%v

et

medium

io

oioua xai ywgtoTov* esse

Denique condendit, to

iunctivo definit esse

inter

sensile

Quod autem

dicit.

Anaximandri principio

igitur est, Aristotelis sententia

dicit.

Anaximandri prin-

cipium infinitum non esse materiam per se quavis qualitatc

carentem, sed esse

substantiam, atque substantiam

quidem corpoream, simplicem, propria sua eaque

quidem sensili qualitate utentem.

1)

Phys.

loeum a Zellero

p.

215

III, 5.

sq. Vid.

supra

quoque ad Anaximandrum

2)

Gen. Corr.

3)

Gen. Corr.

sq.

204 b 22

II, 1.

II, 5.

p. 68, 2

328 b 33. Vid. supra

332 * 20

sq.

et p. 69, 1.

Hune

referri vidimus; vid. p. 230.

vid.

p. 64, 3 coll. p. 80.

supra

p.

66, 1

p.

92;

239

Primum
Alexander Anaximandri principium appellat corpus infinitum (to ajreiQov oto/tta), quod is in natura quadam media
ponat, et hanc ipsam naturam mediam corpus medium *).
omnino

Consentiunt

interpretes.

Aristotelis

Deinde idem principium a Porphyrio quoque

et

tamen non per

quo

enim

Is

in

commentario

primum

v7ioy.d(.ievov dicant,

tC

quod

unum

est

vocabulum

materiam,

ait,

Aristotelis locum,

omnes hos physicos, qui

unum

ens

Anaximandrum, na-

elementis, alteros,

significare

otofiaTr/.ov ii

autem pu-

quis

Si

quod

otofiaTiKov

Thalem, Anaximenem,

duo elementa mediam 3 ).

inter

taverit,

eum

qui id quod est tv oiofia to

esse velint, hoc

unum ex

Heraclitum,

turam

in

atque alteros quidem,

ponere,

corporis naturam

principio

illi

Tum

non definiverit 2 ).

specieni

loquitur de physicis,

is

quam-

solum parte dicitur non definitum,

eius

apertius etiam Simplicius

tribuit.

et

non definitum,

dicitur qualitatibus

iis

se sed ea

quod Anaximander

id

quocldam;

Pseudo-Plutarcho dicitur corpus

quam hoc corpus ab

D. Laertio

et

etiam posse

non solum de

eo,

quod ipsum corporis naturam habeat, verum etiam de

eo,

propterea,

quod ad corpus pertineat,

post naturam

illam

naga Ta OToi%ela
tionis

parte,

oiof.iaTiy.6v

dici possit, Simplicius ipse paullo

mediam
appellat.

aXhqv Tiva

cpvoiv otofiaTog

Deinde ea eiusdem disputa-

qua de diversis disputat rationibus, quibus

physici ad

generandam rerum multitudinem utantur, Anaximandrumque dicit eo putare res ex infinito principio
omnibus subiecto generari, quod ex eo contraria

ipsi insita

secernantur principium illud infinitum accuratius etiam ex-

1)

In Arist. Metaph. p. 36,1

50, 15, ed.

Bon. Vid. supra

2) Vid.
3)

plicius
ei

supra

p. 233,

p.
1

35,20

coll.

104 not.

et 2

sq.
;

p.

34,2

coll. 33, 3;

107 not.

et 2.

et 2.

Simplic. Phys. 32 a med. Vid. supra p. 181 sq.

Quamquam Sim-

hoc loco non ipse naturam mediam Anaximandro tribuit sed

ab Alexandro tribui

omnino consentire.

dicit,

tamen ostendimus, eum cum Alexandro

Vid. supra p. 118 et 201.

240
c

adponens:

plicat

Quod autem hoc

quoddam

quod quidem corpus

1 )'-

sit

quo non iam de natura principiorum

loco,

sed de generatione multitudinis

sitionem addit, documento

separatim illam adpo-

agit,

eum

est,

corporis

scivisse

no-

tionem necessario ad Anaximandri principium pertinerc.

Denique omnium apertissime Philoponus de hac re

Is enim Anaximandri principium, to anttQov,

loquitur.

%o naoa ra ozmyeia, to (.uza^u sive inter

sive inter

aerem

appellat 2 ),

verum

aquam

ignem, non niodo oiofta

et

et ocofta

vel

non

Ivtoytiav*

vel

putat opus esse, ita significat, ut non docoftaTov

docoftaTOv

Phys. 32,

1) Simplic.
ouxt-Tt
ccXXic

yttti*

tvv.oiatv

ttnEtoca, o vti

[tc]a

vocabulum

loco

apparet

Etenyn

si

inter

prior

praecedontis 'ovti

detur necessaria

8) Philop.

In

Avtt.)

cc

et

ante

'

ifvaiv tivu

aojfjccTt

Simplicium scripsisse

ortum

autem ad

.,

Gon.

ovy

ojg

Cod.

in Dielsii

tv

I,

4.

...

187

aojfttc

tcXXo

Tl

ot Corr.
ccXXo rt

in

fine

in

si

certe

est,

DEF

vocis

factum orat,

cum

et

ata-

huius

'ijw//t('

tivV

vi-

legendum

est

'

legi video.

d.

1,

ro

quod

sentontiam vox

loci

Sed hoc utut

128 not.

tcXXtc
rj

eandem syllabam

propter

esso.

ovti tiv)

scriptum erat 'tivC,

mutabatur

m. Phys.

ttata ficcTov ti

'

illud

ultro quasi

fero

TtZv (fvatxojv

tV TOJV TQIOJV

{tov

Quo

quod paullo ante

aojucai xov tl

praoteriri;

2) Vid. supra p.

/uttvdoog."

tw imoxiftivtp

h'

ox ipsa formao absurditate

potcrat

quod nunc

acouccTi \ id

ovx

facile

Praetoroa

coniungebatur.

ufv

ovti et atafittit

posterior syllaba Nl

n ol

ov

v.cctf

'AvccSiuccvdoog."

(frjtTtv

esso,

vidimus

re ego sic sentio,

vocis syllaba

Tnonog,

'

Do qua

u(CTt\

Atque uno

).

osse 'acofjccri' indo patet,

dici

ti,

tik

h'c<VTioTt]Tccg,

Sod quaeritur, qua ratione

auj/Ltcaog\
sit.

rug

corruptum

Anaximandri principium

^heoog

hv.vo(i'fa (hc(

ccti,

ccaoj/accTi

esse dicat

sup.:

p.

vnoxftfiivov th; ysviastg tcnoStSoaatV,

h'ovaccg ycco

oju

legendum autem

G,

tcXXotojaiv tov

vccr'

xar

ocofta

htQyttav vqtoTi^og

v.ai

oio/tta

verum

dvddtov,

v.ai

anlovv

quibus accuratiore definitione

locis,

iis

aerem

et

12 (vid. supra p. 127 not.

vnov.tiuevov
xcct'

77 tCQCC

tvioystccv

TCCVTCC

p. 40,
nctQct tcc

b,

notrjaccvrsg

p.

sup.:

vcti

xcci

c):

tovto

aojfttt

i)

OlOV VntftSTO stVCC^t

OTotysicc vXtjv

?Xs*yysiv

vno&s(ASVov

ccvtov
tccvt>j

241

quo primum

loco,

accuratissime de Auaximandri prin-

et

eum etiam

cipio disserit,

vituperat,

quod to 7cagd za otoi-

/67 voluerit

etiam

omnibusque fere

interpretibus

ptoribus apparet,

quod ante

Anaximandri

collegimus,

*).

caussam concludamus, ex Aristo-

Itaque, ut brevibus
telis

esse

elSo/ie/roirj/tievov

non

principium

nullis qualitatibus definitam,

reliquis

scri-

e solis Aristotelis testimoniis

materiam

esse

sed esse substantiam corpoream,

simplicem, propria sua eaque quidem sensili qualitate uten-

Atque

tem.

ab

alio

ita

non totum

demum

res ex

in

intellegitur etiam illud,

quod antea

Anaximandri

principium

diximus,

profecti

initio

ipso ortas

converti iisque quasi ab-

ipsum manens eas undique amplecti

que gubernare 2 ).
sumi, sed

Iam vero Anaximandri prmcipium

non poterit non quaeri, haec

propria sua qualitate utens,

quae

qualitas

substantia

est

si

Sed ad hanc quaestionem priusquam

sit.

responderi possit, de alia quaestione tractandum

significavimus

quidem iam

menta medium

yt(Q

post dicitur
in

comment.

ocoita

init.

vel,

ut paullo

modo

dicendi

Simili

ele-

ecfKOxev

clveifieov

y.cu

204 b 35; in Gen.

duo

sine ullo de-

et Corr. p.

Vid. locos supra p. 128 not.

1,

utitur

4G

a,

m.;

p.

130

a; ib. d.
1)

In Phys.

(o *Ava.)

cijoiyelcov

dioTt

cincofimov

vneOero y coqi oto

vcf;e c%t r\y.6q."

in Phys. III, 5.

inter

medium quidem

elneo

crcouci avTo

53, b, fin. et 54, a,

not.

atque

Xeyeiv oQOcog,

iSvvctTo

c<kV eXtyyei, (fiori

quam

a plerisque

pariterque

Anaximandri principium

dici,

est,

saepius, nec vero solvimus.

ab Aristotele,

Vidimus,

25.

interpretibus,

eius

at-

ti)V

I, 2.

tcov ttev

184 b 15 (vid. supra p. 126 not.

aXXcov

vh]v eXeyev,

itaXXov xcatooOov,

aXX'

stsqov

eld on snoirjfj, ivov vnedeTo,

ti

ttcxqk

de^Qog (te.v

fiioTi

a):

/Ai]

ev

tkvtcc'

enTate.

tcov
cfe,

nvxvoreQov Xiym', vda-

Tog oe Lic(v6Teoov. u
2)

ovtos
ti

Vid. supra p. 59.

16

242
lectu

tum

inter

aquam

aerem, tum inter aerem

et

tum ratione disiunctiva aut

aerem

aquam

aerem.

et

In

distinguenda

medium

deinde,

dicit,

dubium

illa

quod

inter

Aristoteles

huius ipsius de prin-

cipio doctrina censenda est talis fuisse, ut

diversis

modis

suum

illas

sumendum

ficavimus,
inter

Quod

significari posset.

explicandas diversas

cst,

duo elementa,

inter

possit

ipsam Anaximandri

etiam

doctrinam plane cognitam habuerit,

quod

tum

Cum non

dicit.

rei

duo elementa

delectu

sine ullo

elementa medium

quin

esse,

inter

eiusdem

primum,

sunt,

omnibus pariter Anaximandri principium

haec tum inter

aerem aut

et

diversis Aristotelis

bis

duo

appellationibus

aquam

inter

ignem,

denique ab Aristotele semel etiam inter

ignem,

et

et

aequo iure

illis

ad

ita se habet,

si

appellationes, ut antea iam signi-

Anaximandrum ipsum principium

vel, ut

generaliore vocabulo utar,

inter duas naturas contrarias rnedium dixisse, has autem

duas naturas ita definivisse, ut non duobus definitis Aristotelis elementis r esponderent, sed pari
iure ad plura bina elementa referri possent.
Atque primum quidein ipsum Anaximandrum princi-

pium

inter

duo elementa vel

medium

dixisse,

tavimus.

Possit

ex

iis

patet,

duo elementa medium

non

nisi

quaedam

esse,

non necessario sequi,

dixerit,

Aristotelis

sed

fieri

interpretatio

atque Aristoteles uno loco idem principium

ut

Anaximander ipse principium

y

in

hac

enim

re

dixerit

xi

omnes consentiunt

posse,
sit,

ut

ut

pariter

per quandam

interpretationem appellaverit mixtionem; veluti

%ua

Ari-

Anaximandri principium dicant

Anaximander ipse medium

illud

duas naturas contrarias

quae antea de hac re dispu-

quidem quispiam obicere, inde quod

stoteles eiusque interpretes

inter

inter

fieri

posse,

Traga ra gtoi-

Aristoteles

autem, id to naga ra Gioiyela intellegens re ipsa inter duo

elementa medium esse, simpliciter inter duo elementa me-

dium

appellaverit.

phis,

quorum nomine unum Anaximandrum

At

Aristoteles,

de

iis

disserens philosointellegi osten-

243

dimus, plerumque

sophorum principium
ut

ipsos

dicat

horum philoduo elementa medium esse, sed

ita loquitur,

inter

dicere

dicat,

Uysiv,

(cpavai,

Ti$hai),

eiQrjxevai,

medium

priucipium inter duo elementa

ea

non

ut

esse

Praeterea

).

quod Aristoteles Anaximandri principium uno loco

res,

mixtionem

Theophrastus contra cpuoiv dogioxov,

dicit,

antea exposuimus,

ita

solum explicari potest,

Sed nunc

etiam argumento

alio

Etenim

tollatur.

principium nec mixtionem esse

sitam nec materiam
stantiam

uti

dixerat.

possumus,

quo

Anaximandri

vidimus,

e contrariis rebus

cuiusvis qualitatis expertem,

esse corpoream,

ut

Anaximan-

medium

der ipse principium inter duo contraria

omnis dubitatio

si

compo-

sed sub-

quidem sim-

atque substantiam

plicem propria sua qualitate utentem; praeterea certe Aristotelis

et

Anaximandrum
quorum secretione

Theophrasti testimonio constat,

principio insita esse voluisse contraria,

rerum generatio

fieret.

Quod autem principium

se contraria habere, et in eo,

dicitur

dicitur in

habere

in se

contrariorum vocabulo quaedam inest.

Primum igitur,

contraria, et in ipso
est ambiguitas,

quod

quae paucis tollenda

cum Anaximandri principium non

rerum actu

mixtio

sit

constantium sed substantia simplex, quod dicitur in sese

habere

contraria,

beat potentia.

bere dicitur,

ita

solum intellegi potest,

primura ac

proprie

qualitates contrariae, quo

c

stotele

ai

hovoai

principium dicatur
tes

vero ex

ita,

ut

intellegenda

certe

intellectu sine dubio

illa

sunt

ab Ari-

Cum autem

vavxi 6ti]%e, dicuntur.

contraria ex sese secernere, qualita-

secernere

nisi

ita,

ut simul

parte in illas qualitates abeat,

ipsum aliqua certe

sive naturas

1)

sese non possit

materiae

aliqua

ut in se ha-

Deinde ipsa contraria, quae in sese ha-

qualitatibus

sui

parte

illis

Vid. locos supra p. 62, 2 et 3

se

hoc

est,

in

res

dirimat

contrariis informatas, fa-

63, 2

6G,

70,

244
cile

patet,

naturas contrarias,

sive

aequo

contraria

illa

iure

ergoque,

cuin principium

contrarias qualitates in sese habere,

dici contrarias

me haec
ita verbis

sive

simul

Vix

naturas.

dicatur

monere,

est

distinxisse,

sed solum,

nulla

ipsius

ut eius sententiam ape-

principii

ratio

excogitari

qua posita Anaximander principium putare potuerit

potest,

et

substantiam simplicem

esse

et in sese contraria

habere, nisi ea, quod ipsum statuerit inter contraria

Nam

esse.

habere

in sese

opus

res

non quod putarem, ipsum Anaximandrum

dixisse,

Iam vero

rirem.

simul

res

posse

intellegi

ipsam ob

quae res

inter

duo contraria media

quod media

caussam,

sit,

ipsa contraria potentia continere;

detur etiam

putari

facile

potest

atque haec sententia

vi-

Anaximandrum
principium propterea posuisse xl naqa *a
subesse,

ei

refert infinitum

quod,

GToiytia,

quod

medium
eam

est,

unum ex

si

res oriri possent,

id est,

elementis esset,

ipsi contrariam.

haec contraria medium,

quae

sunt,

Itaque haec

simplicem simul autem

substantiara

in se contraria habere, et esse inter

eiusdem sententiae partes

nullae aliae

quod unum aliquod elementum

non continere posset naturam

duo, principiura esse

Aristoteles

ita

inter se

habent,

ut illa posita haec ponatur necessario.

Cum

igitur

non dubium

quaerendum

contrarias

est,

esse voluerit;

mus de

quin ipse Anaximander

sit,

medium dixerit,
interquasforte duasnaturas medium
namque hoc demum cognito iudicare poteri-

principium inter duas naturas

diversa

hoc principio

illa

ratione,

utitur.

In

qua Aristoteles

qua

re

in significaiulo

quaerenda omnino

profi-

ciscendura esse videtur a loco quodara Eusebii e Plutarchi

enim locus pariter atque

reliqua,

quac

ab Eusebio ex eodem fonte de Anaxiinandri doctrina

rcfc-

Stroraatis petito.

runtur,

tam

singulari

proprietate, ut

qui

Is

sunt

et

sententiarum

non possint surapta esse

ipsam Anaximandri doctrinara

coguitam.

Hoc

igitur loco

etiam

nisi

et

verborum

scriptore,

plane

habuerit

Anaximandri sententia de prima

245

mundi origine

nostri

ginem

Circa huius mundi ori-

refertur:

sic

principio secretum

ex aeterno

(to K tov didiov y6vi(.iov &tQjuov xe

et frigidi

re calidi

lunam reliquasque

tuisse et

de nostra

hoc loco
possit,

igitur,

intinito principio

si

plane

ipv%Qov

non ipsum

calidi

ex

v\

novi

semen

contrariis

semen ex

fecundum
quasi

calidi

sit

apud Euseb. Praep. Ev. 1,8, 2;

p.

XCtC

tiq\ t))v yrjv de\>t,

ti's

TtVCt

(og to)

<f>joi

tX

tovs doTf'oas. u

%r\v

et frigidi

Mullachius,

sit

<U io Ix

ijs

vnoOTijVat

Fragm.

tov

yeveatv rovJe

TOVTOV (fXoyoS OifCilQCtV

JVyJooj tfXotoV

Ttvas ctTioxXstad-eiarjg xvxXovs,

atXtjvtjv xal

animali

et frigidum, ut

ccidCov yoviftov &Qfj.ov ts xal ijjvyoov xata

(tTTOXQI &i}V(U

ipso

turgescat paratumque

Sunt autem calidum

se dirimere.

yttorjs xat

secretum

animalis huiusque partibus quasi tur-

infinito principio

et hisce naturis

T(o

ex

apertissime notionem continet seminis, quod,

est

TOV XOOjUOV

initio

et frigidum,

feeundum

1) Plut.

16 ex tov ai-

yovi/iov &q/hov te

cadiov

animalis cuiusdam

Ttjv

consti-

intellegi

ipso

calidum

frigidi

et

toT

quemadmodum
ex

consideranms verba

dicitur

verum quoddam
esse.
Namque t6

<fvvcti

solem

Ut autem, quae ex

sequantur,

&qiiov T xai ipv%Q

(Uov yovi/iiov

in eas

arbori corticem.

partcs diruptam esse

in

stellas"

quaestione

aeri terram

diligentiore singulorum explicatione opus est.

Primum

gescit,

igneam

orbibus quibusdam inclusas,

hasque partes,

frigidi

rpv%Qov); ex liac

v.ai

quemadmodum

Hanc sphaeram igneam deinceps

quod ex

id,

calidi et

fecunda sphaeram

ambienti circumfusam esse,

y.ai

esse

principio fecundum esset

illo

TtEQl-

tivos ct7ioQQct~

tov

fjXtov

philos.

xal

Graec.

legendum esse putat: 'ro Ix tov aidCov yovi\pv/Qov\ Sed haec loci mutatio prorsus tcme-

238, 12 loci initio

{.iov d-Qju.6v xctl

raria est

namque

ct a

librorum lectione dissentit

ct sententiae pro-

prietatem omnino obscurat. Reliqui, qui locum adferunt,

autem omnes,

qui

de Anaximandro

eius ita adferunt, ut scripta sunt,

non animadvertunt.

accuratius

scribunt

adferunt

vcrba

veram autem corum sententiam

246

prima mundi elementa,

videbimus,

post

paullo

concursu omnes res sigulae gignuntur;

Anaximandri sententia ex

infinito

dam uniuscuiusque mundi semen

mundum generari. Hanc autem
tentiam

esse,

inde

patet,

principio

primum quod-

ex hocque

demum ipsum

revera Anaximandri sen-

comprobatur

egregie

atque

quorum

etiam

aliquo

Irenaei

primum ex iis, quae diximus, plane intellegi

potest; quo quidem loco Irenaeus ,Anaximander", inquit,
hoc quod immensum est omnium initium subiecit, seminaliter habens in semet ipso omnium genesin" );
nam seminaliter in se omnium genesiu habere idem est atque omnium rerum in se habere semina. Probabile autem
est, Anaximandrum haec mundorum semina similia putavisse ovorum, cum propter alias rationes tum propterea,
quod, quae ex iis oriuntur, statim ab initio formam habent
loco, qui ipse

globosam

et,

ut cernitur in ovis,

Iam Plutarchus,
ex

ait

igneam, altera parte terram

eique circumfusum aerem, ita

medium

undique cin-

hanc vero sphaeram igneam diruptam

esse, et sin-

gulas eius partes, inclusas quibusdam orbibus, solem

quasque
ex

duo obscura

infinito

fecundum

esse,

mundi

In hac autem de

stellas effecisse.

narratione
illud

lo-

sphaera autem ignea haec

occuparent,

geret;

et

hac parte sphaeram quandam

eique circumfusus aer

locis disposita, ut terra

cum

partem interiorem

explicationem persequamur,

ut loci

semine ortam esse

illo

in

de qua re inferius plura dicentur.

exteriorem divisa sunt;

reli-

origine

Primum enim, cum semen

sunt.

principio secretum calidi et frigidi dicatur

id

quidem protinus

intellegitur,

terram

eique circumfusum aerem et sphaeram igneam, quae primo

ex

illo

semine orta esse dicuntur, pro

contrariis substituta esse;

1) Irenae.

dentia

c.

Haer.

III,

14,

videntur hae fere fuisse:

vnt&tio, o n ep uccT i xtog

i

illis

ipsis

naturis

atque facile etiam patet, sphae-

kuvTijj

2.
'

Verba graeca
Avct^^avSQoq

/ov

tijv lojv

ib

latinis

aneiQov

responcio/rjv

nccviwv yevtoiv."

247

esse ipsam naturam calitlam, terram autem

ram igneam

naturam frigidam pertinere

memoretur etiam

aer, qui

cum

sed

ad

praeter has duas res

terram cingat ipseque a spbaera

ignea cingatur, quaerendum

hic aer

est,

unde ortus

sit et

ad utram naturam, ad calidamne an ad frigidam, pertineat.

Deinde cum sphaera ignea

quibusdam

orbibus

partes

ipsae

quaerendum

et

est,

in plures partes dirupta

inclusae

quae caussa

dicantur,

diruptionis et

illius

materia atque origo illorum orbium

esse

haeque

quae

Hae autem quae-

sit.

stiones plane solvi videntur adsumptis nonnullis aliis locis,

quorum

apud Hippolytum

alteri

Stobaeum,

et

apud

alteri

Aristotelem inveniuntur.

Primum

igitur ex Hippolyto et

Stobaeo apparet,

illos

Hippolytus enim

refert,

Anaximandri sententia stellarum unamquamque esse

orbem

orbes constare

cx aere densato.

ignis ab aere circumcl u sum, per quoddam huius aeris

foramen eo

baeus autem

rum

quo

loco,

foramen flammas emittat 2 ).

ex

);

Sto-

orbes aeris densati rotaquorum quisque per quoddam

Unde hic aer ortus sit quaque

stellas esse dicit

similes, repletos igne,

ratione

perlucentem

stella appareat,

eo

nati

sint

orbes

ignis

Sed de hac

a neutro significatur.

orbes

involventes,

re conici potest ex Ari-

stotele.

Etenim Aristoteles duobus Meteorologicorum

locis plane

similibus hanc quoruntlam philosophorum refert opinionem:

terram

initio

humidam
exstitisse

1)

totamque mundi regionem hanc ambientem

fuisse;

ex hac natura humida a sole calefacta

aerem, eoque totum

Hippol. Refall.

I,

6:

coeli

txnvoag

(T

qi l

ij

<f,

vt a J'

vnb deoog.

vndo^ai Tivdg deoiodtig, xaiP ovg Tonovg (paCviiai

2) Stob. Ecl.

I,

Ttt

aOToa".

510: ,,\4va$i'uavdQog (Tovg aGTeoag) ni kri^ax a

(CQog TQoxotidrj, nvQog ZpnXta, xard

ovra (fXoyag."

esse;

ugtqu yivealhci y.vxkov nvQog,

t <U

aaoxQid-svra tov y.aiu xoGiuov nvoog, n

ambitum auctum

ti

/usQog

dno nTo/uuov txnve-

248

atque ex aere

xdg zgonag

hisque

ventos,

oriri

rjUov

xai

oelyvrjg, id est, ut postea ostendetur, solis et lunae conver-

bruma ad

siones a

solstitiuni et

solstitio

ad brumani

naturae humidae partem

reliquam autem

fici;

mare

quod ipsum quoque perpetua siccatione decrescat

quando

totum

futurum

opinionem Anaximandri

sit

exsiccatum

essc,

Alexandro

ef-

esse,

et ali-

Quam

quideni

Theo-

teste ipsius

phrasti auctoritate constat 2 ), et eo etiam confirmatur, quod

Pseudo-Plutarchus Anaximandrum refert mare dixisse 'zyg

vyqaoiag luxpavov*).

TTQtoxrjg

Itaque secundum hanc Ari-

narrationem Anaximandri sententia

stotelis

is

aer, qui terrae

circumfusus usque ad coelum extenditur, non in ipso mundi

demum, cum coelum et stellae iam

naturae humida tum totum
etiam medium mundi locum replenti ortus est. lam
sed postea

initio fuit,

exstitissent, solis effectu e

1) Arist.

Metcor.

nivrjv ao^ittv noiovoiv

7TQWTOV VyQOV

II,

353

1.

ttvTtjg

(rijg

n ttVT tt TOV

tt

5:

71 t

Ql

T ijV

y.td

atXijvtjg tpaai noitiv,

355 a 21:

Ibid. 2.

76

to TTQtoT ov vy Qti
rifjv

yrjv iino tov

ijXiov

ovoctvov aufy&rjvatj

PavTo

ov o

tj

V TOTTOV,

t)

xal riXog saea&ai nort

ovfifiaivti

xai

itXoyov

xal

yijg

t tjg

tfio

TOV

xal iXarrta
u

roig tpdaxovot

xal

ov x 6 o fx o

v t

ov n t qi
tov oXov

xtti

Tittoe/tOxhtti

rt

(Jf

nttottv ^tjottv.

VtQuutvofitvov, utott ytvso&tti

xal tovtov nvtvfxttTtt

V7l6

roonitg r)kiov

Xtti

to iU Xtiiffttv d-dXarrav eiww,

otovrat

rijv ttv&Qio-

ytvtaiv tlvai yao zo

nvtv fxttr a

rjMov ^rjoatVOfXSVOV t6 fihv dtttT fx iattv

yivtaOtti gtjQtuvoutvtjv

ooajmtQoi

ot dt

OttlttTTijg)

xtti

ritg

100-

nitg ttvtov notetV. u

Alex. in Meteor. p. 91,

2)

postquam eandem rem iisdem

v TttvTrt g

doog

itjg

ts

doitjg

xtti

tysvovro,

dtoyiviis"

(iu Aristot.

inf.

fcre vcrbis

tog

Ibid.

Aristot. locum) rcpctit solum,

a, p.

iorooti 6
p.

93,

rettulit,

p.

sup.

fine

in

GtoifQttoiog,

b,

hanc csse

locum priorem)
addit:

*Ava^ifiav~

(in

A naximandri

posteriorem
et Diogcnis

opinionem.
3) Plut. Plac. III,
Ttjg notjJTrjg
Qttve to

16 'Ava$(fiav&Qog

vyQtxaittq Xs

(\{j

ttvov,

ijg

Tt)v

frdXaoadv

to fxtv

nvQ, to dt vnoXtupfttv J/ Ttjv txxttvoiv

(prtotv tlvat

nXtiov fiSQog
fxtiijSttXtv.

ttvtirj-

249
terrae circumfuso

ab hoc aere
illi

is

aer,

quo

conflati sunt

orbes igneos orbes involventes, certe diversus

non

est,

natura quidem, verum eo, quod et ad aliam mundi orientis

ad alium eius locum

aetatem

et

non

ipsis

in

rerum elementis

Sed cum

pertinet.

aer

iile

sed ex elementis ipsum

sit

antecedentibus oriatur, non poterit dubitari, quin hic quo-

que

simili

ratione ortus

oportet ortum esse

sole

ita se habet,

si

natura humida

enim nondum

is

Quod

sit.

erat

efficiente

eum
non

sed ipsa sphaera

ignea.

Haec

vere disputata sunt,

Anaximandrum apparet
Ipso mundi initio

de mundi origine docuisse:

haec fere

ex

si

principio secretum

infinito

esse quasi

quoddam mundi

semen quod ex ipso principio fecundum esset calidi et frigidi. Hoc mundi semen ex sese secrevisse naturam igneam

calidam) et naturam humidam (id est frimedium locum occuparet, illa

autem hancce modo sphaerae igneae ab omnibus partibus
(id est

gidarn), ea ratione, ut haec

amplecteretur.

Efficiente

hac

sphaera ignea

naturae humidae partem mutatam esse

latius se

extendentem (namque Anaxirnandri sententia na-

turam humidam

rem factam
dicit)

exteriorem

inaerem, huncque

in

esse,

aerem conversam simul spatio amplioipse Aristoteles

posteriore loco

sphaeram igneam dirupisse

ad lineam

et

sine

aperte

dubio

et

partes autem diruptas

quosdam igneos partim interiores partim

ex transverso

(circulos videlicet

exteriores imparibus intervallis inter se distantes, ut postea

accuratius
id est,

exponetur)

undique tamquam annulis cavis,

tamquam canalibus sive fistulis circularibus

Atque hoc modo quaestiones antea pro-

circumclusisse."

positae solutae sunt, simulque patet,

illo

Eusebii vel potius

Plutarchi loco, a quo profecti sumus. terram eique circum-

fusum aerem dicta esse pro

res,

natura humida,

quae ex hacce ortae essent, eo opinor

mul explicationis locum tenerent.

utpote

consilio, ut

eas
si-

250

His disputatis facile cognoscitur, quae rerum elementa

vel quas primas naturas corporeas

ex ipso principio secre-

Anaximander statuerit. Primum enim cum illud mundi

semen e principio secretum fecundum esse dicatur calidi
et frigidi, simul autem referatur primum ex sese secretas

naturam igneam

vissc

quens
illud

calidum

rarum

cum

et

ut natura ignea

est,

naturam humidam,
natura humida

et

et frigidum, vel ut ipsae

conse-

sint

ipsum

primae harum natu-

differentiae in calore et frigore positae sint. Deinde,

e natura

ignea et natura humida reliqua, aer, terra,

ipsa aqua, generentur, sequitur, ut hae duae naturae ab

Anaximandro omnium rerum putenter elementa esse. Ergo
Anaximander duo solum rerum elementa vel primas naturas

corporeas

ex

principio

ipso

secretas

statuit,

humidam eamque quidem frigidam

igneam eamque quidem calidam.
Quod hucusque ex

et

veterum testimoniis cogno-

ipsis

vimus, id omnino confirmatur alio argumento,

efficiatur,

vel

Anaximandrum non potuisse

rum

principium

in se

quippe quo

plus duo elementa

Etenim eum

duas primas naturas contrarias ponere.

vidimus statuere,

naturam
naturam

habere

contraria, quo-

secretione rerum multitudinem generaret, ipsum autem

esse substantiam simpliceni, quae sua ipsius qualitate inter

duo elementa vei duas primas naturas contrarias media

esset.

Certe autem naturas contrarias, inter quae principium me-

dium
neat;

sit,

eas intellegit, quas ipsum per se potentia conti-

namque iam diximus, eum

eam ab caussam
nere,

quod

naturas

ita

inter

continere.

duas solum naturas

semper

inter

qualitate

substantia simplex esse et

et

Iam vero principium

contrarias

duas solum medium

forte

inter

principium

duas naturas contrarias medium po-

solum posset

contrarias

dubio

sine

potest

inter

medium esse, ut
nam etiamsi sua
qualitates medium

dicitur;

plures contrarias

esse videatur, tamen hae duabus primis contrariis contine-

buntur.

Ergo Anaximander duas

solum

statuit

naturas

251
contrarias, quas principium ipsurn per se potentia contineret

quasque ex sese secerneret;

ergo

non potuit

omnium rerum elementa ponere; quae quae

duo

plus

paullo

sint,

ante cognovimus.

Sed

in

viinus, sunt

iis,

quae de

duobus

his

elementis

disputa-

quaedam, quae accuratiorem etiam desiderent

explicationem; et de ea ipsa opinione, qna haec duo solum

ponuntur omnium rerum elementa, generaliter quaedam

di-

cenda erunt.

primum ad naturam humidam pertinet, ea certe

humor est inter aquam et aerem quasi medius.
Id enim quamquam non ipsis verbis traditur, tamen pluribus
testimoniis satis aperte significatur. Primum Aristoteles locis
antea laudatis quorundam opinionem, in quibus Anaximandrum
Q.uod

non aqua sed

etiam esse vidimus, ita indicat, ut eos putare dicat terram

totumque circa terram locum

Deinde Alexander,

fuisse.

intio

vygov nec vero

commentario

in

in

vdcog

hosce locos

eandem sententiam e Theophrasto exponens et ad Anaximandrum et Diogenem referens, eodem vocabulo utitur,
dicens, illorum opinione totum

vygov

mare

et

Tr)g 7tQa)Trjg

terram locum fuisse

circa

vygoTrjT og

v7t6Xeif.if.1a esse.

Denique Pseudo-Plutarchus aperte ait, Anaximandri sententia mare Tr)g TtoajTrjg vygaolag leixpavov esse, cuius

quidem vygaolag pars maior ab igne exsiccata, reliqua

in mare mutata sit.
Iam vero si reputamus,

autem pars

vygaoiag vocabulum, quo Pseudo-Plutarchus

utitur,

minus

volgare esse, non improbabile videbitur, naturam

ab ipso Anaximandro appellatam esse

autem ad naturam igneam

e Plutarcho petito

sebii loco

quodque

illi

dicuntur
cere
1

licet,

cpl6ya\

attinet,

per

inde,

dicitur

Tig

humidam
vyoaolav
quod
2

';

quod ea
cployog

illo

Eu-

ocpalga,

orbes aerii orbes igneos cingentes a Stobaeo

quaedam foramina emittere cployag,

coni-

naturam igneam ab Aniximandro appellatam esse

Atque haec duo vocabula eo etiam commen-

252

quod ipsam duarum illarum

dantur,

omnium optime

naturarum

speciem

ipsis oculis subiciunt.

aercm ab Anaximandro

Deinde, cuni

naturae igneae effectu e

dici

viderimus

natura humida ortum

esse, con-

ad

sequens esse videtur, ut aerem ipsum per se putaverit

naturam frigidam
quoque

ea,

quemadmodum

quae e natura frigida orta

sint,

Aristoteles

per se frigida

primum omnino accommodatum

ad primam philosophiae aetatem, propterea, quod aer
Atque

esse contendit
cst

pertinere;

id

sensuum testimonio videtur per

Prinmm Stobaeus Anaximandri

probatur.

locis

non

se frigidus esse et

nisi

Deinde vero etiam duobus veterum

solis effectu calefieri.

sententia

coeluni ait c naturae calidae et frigidae mixtione constare 2 );

quac quidem natura frigida

aer,

non potest

intellegi

igneam dirupisse

sphaeram

qui

et

nisi ille

diruptas

partes

orbibus quibusdam inclusisse dicitur; ex hoc enim aere et

ab ipso incluso Anaximandri sententia coeluni

igne

Deiude Aristoteles eo

dera constant.
id est

Anaximandrum
1

pterea

ri 7iaoa

mentum

eam

nec vero

infinitum

unum

pro-

aliquod elc-

huius sententiae adfert rationem, quod ele-

menta qualitatibus
frigidus

sit

suis

2) Stob. Eel.
xcti

contraria sint, velut

inter se

aqua autem humida

Aristot. Meteor. IV, 11.

1)

principium

dicit

xa oxoi%ia*

et si-

quo aliquos

posuisse, ne huius infinitate reliquorum ortus im-

pediretur,

'itQuov

loco,

I,

p.

500:

ipvxQov fjiy/iKaog.

curn ita adhibet, quasi

11

et ignis calidus

389*25

eo univcrsus

).

aer

Cum

sq.

' Avttituavdoos

Zellerus

(I,

(rov ovQavdv stvat) x

194 et not. 2) hunc

mundus

vel

omnes mundi

lo-

res

dicantur e calidi et frigidi mixtione eonstare. At Stobaeus hoc loco

aperte non de universi
3) Aristot.

Phys.

ivccvTtoxriv, oiov 6 fntv

OeQfjiov \

rendum

Si
est,

mundi sed solum de

111,

5.

204

b 20:

ar)Q ijjv/oog,

rb

eoeli

materia loquitur.

yao

nQog

aXkijla

tU vJojq vyQOV, to

dt ntfQ

(/ovot

haec revcra ex Anaximandri sententia dicta sunt, quaequid sentiens Aristoteles,

cum Anaximandri sententm

253

aerem

Aristoteles ipse

loco frigiditatem tribuat,

lioc

ximandri opinionem referre

Porro ex

mida

iis,

eique

non

nisi

hoc loco putandus

erit

Ana-

velit caliduni esse

quae de natura ignea

omnium rerum materiam

statuerit

quidem ex

infinito principio ortam,

etiam aqua

et

posteriorem rem

quam

ipsi insita secerni,

vyoov, xat nt

slai

dro tribui. tamen,

stotelis loco

si

iOv/qov, Cr\o6v

ttsoiAov

ipsi

monet

Anaximan-

reputamus, haec contraria ab eo ad Anaximan-

sententiam memorari,

illustrandam

est,

contraria

Simplicii verbis, ut recte

non potest concludi, haec contraria ab eo

Zellerus,

dri

Quamquam

sint,

post-

p. sup.,

infinito principio

84

,Jvi<vnoTr]TSs

ait:

ttXXttt."

ex

sententia

frigida

Iam quod ad hanc

Phys. p. 32, b,

Simplicius

attinet,

Anaximandri

dixit,

orta,

animadvertendum

enumeratione omitti.

Aristotelis

illa

Praeterea

dixerit.

ipsam

esse,

naturam igneam autem

utpote e natura humida

terra,

aerem solum frigidum

terram in

de natura hu-

et

Anaximander naturam hu-

disputavimus, sequitur, ut

midam

inventam.

in ipso eius libro

comparamus,

cum

sique ea

ipso illo Ari-

quominus ea credamus ab

nihil impedit,

Anaximandro posita esse. Quod si sumimus, t6 i-rjQov sine dubio

terram pertinet. Sed ad illam priorem quaestionem quid respondendum est? Aristoteles, etsi unumquodque elementum duabus definit qua-

ipso

ad

litatibus,

tamen

in constituenda uniuscuiusque elementi

qualitatem ait potiorem

esse. in

terra siccitatem (ro

formaalteram

|>joo')'),

in

aqua

frigidatatem (to rjjv/oov), in aere humiditatem vel potius liquiditatem

(to

vyoov),

331

a 3.

igne

in

Duobus

calorem

aliis locis,

maxime propriam

(to

4.

humiditatem

esse ait

382 a 3 et

(to vyoov),

quantum meminerim,

aeri tribuit frigiditatem.

ximandrum sumamus

simili

quippe pariter
diiferentias

quadam

5.

382 b

3,

II,

3.

aquae

nec vero unquam,

Quid

igitur,

si

Ana-

ratione aerem, aquam, terram,

prima natura frigida

autem eorum

Gen. Corr.

Vid.

tteQ/uov).

Meteor. IV,

orta, pariter

ita indicavisse, ut

frigida

dixisse,

aerem quasi per

excel-

frigidum, aquam autem humidam terram denique siccam

dixerit? Si quis forte obiecerit, Anaximandrum nondum quattuor
iila elementa
distinxisse, respondco, eum terram, aquam, aerem,
ignem nondum posuisse elementa, verum ccrte distinxisse has ipsas

lentiam

quattuor naturas, earumque tres priores

est, efficiente

natura ignea

duobus

suis elementis, id

natura humida generavisse.

254

humida omnes mundi res

Hanc autem revera Anaximandri fuisse doctri-

eara vim, qua efficiente e natura

gignerentur.

duobus etiam veterum

riara,

quandam

ipsius veritatis

Unus

quae antea diximus, plane cognoscitur.

miae

qui,

est,

quibus locis

locis confirmatur,

meraoriam subesse, ex

postquam Tbalem

demum,

locus Her-

bumido

omnia ex

dixit

Anaxiraandrum

(ex zov vyqov) generare,

iis

principium

ait

ponere ipso bumido antiquius, sempiternum motum,

quo alia semper oriantur, alia intereant ). Quo loco aperte
1

Tbales

Anaximander

et

se comparantur,

ita inter

naturam bumidam omnium rerum

que

ut uter-

raateriam ponere,

Anaximander autem a Tbalete eo differre dicatur, quod

banc materiam principio quodam priore ortam esse velit.
Alter locus legitur in libro de Melisso, Xenopbane, Gorgia,
quo contra Melissum proponitur,

etiam posse, ut om-

fieri

nia per se una solum natura sive species

haec autem

sint,

natura mutationibus quibusdam ex sese rerum multitudinem

quemadmodum Anaximander

generet,

orania dicat

aquam

Anaximenes autera aerem 2 ).

esse,

Denique generaliter pauca de ipsa illorum duorum elementorum opinione addenda sunt. Itaque si quaerimus, quibus
rationibus ductus Anaximandcr naturam igneam et naturam
huraidam

1)

(ttjv

Herm.

vyoaotav

Iris.

Gent.

,,tt).V

6 noltTrjg cwtov

eivai

ktyti

Tt)p

'

atfitov

v.ai ti)v

c,

(apud Migne, Patrol. VI,

tov vyoov

Avct^ifictvSoog
y.ivr\oiv

rerum elementa posu-

cploya)

y.tci

Tccvrr)

tc\

p.

nfQOfivT ioctv

ph> yfvvicatha

1174):
ctoyrjv
tc\

Sh

(pd-efQSO&atS'
2)

Auctor de Meliss. Xen. Gorg. in Aristot. 975 b 21: ht 6e

fitav tivcc ovoccv to nccv fitoQ(f r]V, iog y.a\ 6 Avaituar'

ovdfv
$Qog

Xb)Xvii,
Xttl

nctv, o

6 'AvagifA.ivrjS

(ff

aneiQct oVTtt te
attinet,

cttQtt,
y.ctl

tovto

yiyvofiEvct

cum Mullachio

aiTQyatTctt.

Xtyovatv, 6

....

fxkv iltfwo slvctt (fdfifvog to

r)6r\

ayr]fxaai te

aniQyateo&ai

scripsi ovactv

tt
,

Quod ad

pro ovatav

et

loci

noXXa

y.u)

lectionem

unEoyafaHnt pro

255

eum putabimus id ipsa quasi natura docente fecisse.

Nani qui primi omnium reruni caussas, vagis poetarum et theoerit, facile

logornm opinionibus
quaerere,

duas csse vircs

cientia

non animadvertere,

ortus interitusque

et

boc mundo

in

a quarum

se plane contrarias,

inter

omnes rerum

rerum natura coeperant

in ipsa

relictis,

vix poterant

effi-

reliquae vicissi-

calorem dico et frigus. Cum autem

naturali quadam cogitandi necessitate refer-

tudines penderent,

bas duas vires

rcnt

quarum

ad duas naturas corporeas,

esscnt, ipso

in igne, frigus

aqua

vel

autem

si

qualitates

illac

sensuum testimonio quasi cogebantur, calorem

in

autem

natura

in

universum

cogitatio

id est,

contraria,

igni

Huc

natura humida ponere.

in

progressa

erat,

amplius

si

in

de natura

ignea et de natura huic contraria quaerebant, facile rursus

ipso

sensuum iudicio eo adducebantur,

ut crederent,

naturam ignearu totam sole reliquisque

quorum flammis micantibus

ipsam

stellis contineri, in

ipsis sensibus appareret, reliqua

autem, aerem, aquam, terram, ipsum denique

ruleum, per se frigida esse ergoque

coelum coe-

prima quadam na-

humida, debere orta

ture frigida, id est, e natura

que haec fere ipsa Anaximandri doctrina

essc. At-

est.

Quoniam autem haec duo elementa quasi monstrantur

ab ipsa natura, ab omnibus fere
accipiuntur 1 ).

1) Cf. Aristot.

Phys.

(ftyovai J alX)]l(t)v

Tovg uev y V(o qi

ttiO&rjatv

oi

tw tovs
fi (6 t e

uev yao

irjg

yeveaeojg. 11

>

discipu-

188 b 27: 7idvTtgyaQ Ta aToi/fia

avrijg Ttjg

ftev

dXr]0e(ag

y.al

intelleguntur ea, quae y.(aa

ita inter se habere, ut illa

xjjv/Qov, ot

y.al

(ioTiov,

ot

x)eofi6i>

y.a)

Jl

veTy.og

Je
y.al

ti)v

vyQov xal
(fikiav

ahtag

xal xpvyoov et vyoov xal $i]q6v

tt]V aXa{)i]Cnv

ipso gonere Aristotolcs Oeoftov

noorfQa tovs 6e varsQa Xau/idveiv,

DeQfiov
In his

dvayy.aaOevTfg. did-

oa xard tov Xoyov, rovg J xara

tiqov, hfQoi J* ttsqittov

TiOevrat

5.

I,

rdvaVTta Xiyovaiv, wanfQ vn

y.a)

physiologis antiquioribus

Primum Anaximenes Anaximandri

yvajQifiMTeoa sint; in hoeque

ipvyQov et Hrjnov xnl vyoov putat

priora, id

est,

generaliora ac principa-

256

qui aerein

lus,

unum omnium principium

duobus ipsius motibus

satione,

omnes

refertur

aquam

dubio pariter atque Anaximander

divisit, ut

et

terram

diceret;

Is

*).

omnes

nam ipse aer medius

quamquam is calidum et

est

et frigi-

sine

igitur

res bifariam ita

ignem solum calidum, reliquas autem

res,

aquam

se

frigida

per

frigidum non nisi

rari-

Deinde Heraclitus, qui ignem

densitate distinxit.

tate et

calidum

et terram,

prima contraria posuisse

conden-

et

quidem ignem,

res generat, atque rarefactione

condensatione autem

dum

rarefactione

contrariis,

ex hocque

dicit

ipsum primum principium ponit nec vero, quemadmodum

Anaximander

et

Anaximenes,

ille

terram

et

primo vertatur,

aerem

gignit,

(&alaooav),

in

ex hac primum natura humida

et

statuit

oriri

principio

humidam

huic igni opponit naturam

quam

priore

Ergo hic

).

quoque

duas

solum primas naturas contrarias ponit, naturam igneam ac

calidam et naturam humidam ac frigidam.

Tum

propius etiam ad ipsam Anaximandri rationem

quibus Parme-

accedunt ea duo elementa sive principia,

haec autem posteriora

liora,

sint,

ab illisque quodammodo pendeant.

Quae quanto opere cum Anaximandri doctrina conveniant,

facile

com-

prehenditur.
Hippol. Refuft.

1)

nvo y(vea&m,

%vOij,

vitpog noTfXfta&ca
w'(TT
\p

y.voi(6tc<tc<

tc\

7:

I,

otv

xarct
irjg

(6

ndXiv

ufaojg
tt)v

r^p)

n(XT]aiv, srt

yfifafojg

IvavTia

tb dnaiorfQov

fig

Jm-

nvy.vovufvov #| afQog

fig l6]o

fiaXlov vJojq xrl.

tfi]

&q/j6v

flvca

Tf

*)

V/QOV. U
2)

Clem. Alex. Strom. V,

noojTov ()dXaac<' OaXdaarjg

aT7]Q

u
.

Tai fig

Ad

14.

to

p.

ph

711 ed. Pott: nvQog Toonca

T]uiav

yrj,

quae verba explicanda Clemens addit

vyoov

to

cog

anfQfia

Trjg

dioiy.r)at ojg,

to

y.c<Xft

nvo

rjuiav
.

norj-

TQfnf-

x)Xaav. u

Non

opus videtur, hoc loco de significatione vocabuli nQr]aTr)o plura dicere, quoniam quae similitudo inter Heraoliti et Anaximandri de
elementis opioniones intercedat, satis apparet.

257

mundum

explicandum hunc

ad

nides

opinabilem utitur;

maxime autem

cuius quidem doctrina in aliis etiam rebus,

in

opacam

),

vim tribuat

ponat

principia

sive

terram 2 ), cumque
illa

eorum

alteri

haec duo elementa re certe nondifferunt ab

),

Anaximandri natura calida

l

et

Denique eadem

natura frigida;

atque

a plerisque scriptori-

habeat (namque

qualitatum,

humiditatis caloris

siccitatis

vim

et humiditati patiendi, calori et fri-

siccitati

tamen ea rursus

tribuit),

ita

ad duo

aquam una patibilium

ele-

notione comprehendat hisque caloris vim

effi-

genera reducit, ut terram

mentorum

apud

opinio

ut simul et patiendi et efficiendi

vim

efficiendi

elementorum

etiam

quattuor ponit

quattuor illarum

duorum

quodammodo invenitur. Nam

elementa eorumque unumquodque binis

Aristotelem

frigoris, ita definit,

gori

et

f &qiiov xai ipv%Qov* appellantur 4 ).

ipsum
etsi

alteri patiendi

efiiciendi,

simpliciter etiam et ab Aristotele

bus

huius mundi opina-

lucem et noctem
vvKra) sive naturam lucidam et naturam
vel, ut appellavisse etiam videtur, ignem et

elementa

(yaog xai

admodum

sententiae

Etenim cum Parmenides

similis est.
bilis

Anaximandri

descriptione,

coeli

et

cientem opponat, ea utens ratione, quod terrac proprietas

maxime

in siccitate,

aquae autem

frigiditas vero, quae

in

Parmenid. fragm.

v.

1)

yvoiuijg ovopct&iv,

CtlxHQIOV

7TVQ,

Znfidri nctVTct (pctog xcti vi>

humiditate posita

sit,

113 sq.: ,,/noQ^ctg yctQ y.inlxHvjo dvo

ZxQivctVTO

tT

ctVTict

ICTCXQ

in

utroque elemento altera qualitas

(tVllCt

VVXT^

dfA.ctg'
CtO*Ctij.

rrj

fiiV

V.

qiloyog

122:

CtVTCtQ

bv6 uctcjTcti. u
l

2) Aristot.

Phys.

I,

5,

188* 20; Metaph.

I,

5.

phrastus apud Alex. in Metaph. 24, 4 et 10 ed. Bon.

7, b, p.

98G^ 34; Theo;

Simplic. Phys.

sup.

3) Theophrastus apud Alex.

984^ 18.

4) Aristot.

Metaph.1,5. 986

Phys. 7, b, p. sup.; 41,

a,

1.

1.;

Aristot.

34; Phys.

I, 5.

Metaph.

I,

3.

188*20; Simplic.

m.
17

258

est,

quam

potius

patibilis

agens

sit

Atque

).

propius

etiam ad veterum physiologorum maximeque Anaximandri

ait, ipsam materiam quasi
tatem putandam esse, propterea, quod

rationem accedit eo loco, quo

quandam

frigidi

terra et aqua, quae sint materia, frigiditate definita sint 2 ).

Iam cum omnino videatur demonstratum esse, Anaximandrum duas solum primas statuere naturas ex ipso infieamque calidam et
naturam humidam eamque frigidam, sive ty)v yloya et ttjv
vyoaoiav, protinus apparet, has esse eas naturas contrarias, inter quas ipse Anaximander principium
naturam igneam

nito principio ortas,

medium

voluerit

esse.

Namque

antea probavimus, id

quod sequenti capite magis etiam apparebit, eum principium

sine dubio
rias,

medium

esse voluisse inter eas naturas contra-

quas ipsum per se potentia contineret quarumque

rerum multitudinem generaret;

cretione

has

humidam eamque frigidam; inter

tandus est principium medium posuisse,
turam

altera densius.

Possit

autem nunc

igneam eamque calidam

esse cognovimus naturam

quidem

ab eo principium inter ignem

has

et na-

igitur pu-

altera subtilius

cuipiam probabile
et

se-

aerem medium

videri,

positum

quod ipsum aere quoque, quippe e natura

subtilius sit, aer autem subtilior
esse videatur natura humida.
Sed id ab Anaximandri opi-

esse, propterea

humida

orto,

necessario

alienum est, quod eum vidimus necessiquadam principium medium ponere debuisse inter eas

nione propterea
tate

naturas contrarias, quas ipso principio contineri et ex ipso

secerni vellet.

Superest, ut quaerendum

sit

de ea ratione, quae inter

has Anaximandri primas naturas et Aristotelis

intercedat;

1)

Meteor. IV,

5.

2) Meteor. IV, 11.

rrjTci

Ttvcc

elementa

qua ratione cognita protinus patebit,

elvai xtX.

382

b 3 sq., coll. ib. 4.

389

"

29:

n dei

<f

382

quomodo

a 3.

kctfitiv rrjv vkrjv

i}>vxq6-

259
Aristoteles Anaxiraandri principium

tum

lectu

tum

inter haec

Aristoteles

dicere.

potuerit sine ullo de-

elementa medium

inter illa bina

duo

igitur

elementa

frigida,

ponit

aerem

terram et aquam, pariterque duo elementa calida,

horum elementorum duobus, aquae

aquam dicens humidam et
frigidam, aerem autem humidum et calidum.
Haec si consideramus, protinus patet, Aristotelis aerem proprie quidem
ad neutram illarum duarum Anaximandri naturarum, aeet

ignem

ct aeri,

rursus autem

humiditatem

autem

quo

iure

enim humidus

ad naturam

est,

que

est,

Ex
stoteles
illa

est,

ad

tribuit,

utramque

quatenus

posse;

referri

ad naturam humidam, quatenus calidus

quatenus autem

igneam,

utrum-

simul

nec ad hanc nec ad illam referri potest.

hisce facile cognoscitur, qui

fieri

Anaximandri principium tum

elementa medium

bina

potuerit, ut Ari-

haec tum inter

inter

Nam

diceret.

si,

de

sua

elementis doctrina profectus, id potissimum spectabat, Ana-

ximandri principium medium

dam
inter

naturam igneam, hoc

aerem et ignem medium

et

eadem de elementis doctrina

principium

profectus,

naturam frigidam et

ultro quasi id

aerem,

ergoque

calore ditferre

esse inter

et

eius

naturam igneam
principium

principium medium dicebat inter

propterea,

quod

ipsius

vero,

fri-

medium
pariter

aquam

sententia aqua et aer

Iam

ab

Anaxi-

reputabat,

naturam calidam,

gidi et calidi quasi termini sunt.

quasi

ultro

sin autem,

dicebat;

mandri sententia naturam humidam

gore et

naturam humi-

esse inter

et
fri-

totam Anaxi-

si

mandri rationem consideramus, certe eius principium aptius

etiam videtur appellari potuisse inter

aquam

et

ignem

Ac revera Aristotelem vidimus uno loco quosdam

memorare philosophos, qui rerum principium naturam esse
raedium.

statuerent inter

1) Aristot.

aquam

Phys.

I,

G.

et

aerem mediam

189 35. Vid. supr.

p.

);

quorum

04 not.

2.

phi-

260

losophorum nomine unum Anaximandrum

iam diximus

et

antea

intellegi, et

nunc, postquam ipsum Anaximandri princi-

pium accuratius cognovimus, omnino certum esse

videbitur.

Quodsi autem quaerimus, cur Aristoteles non semper hac

potissimum ratione Anaximandri principium

significaverit,

caussa in eo videtur posita esse, quod in quattuor elemen-

torum opinione natura inter aquam et ignem media ipse

aer est, ergoque Aristoteles, si Anaximandri principium
inter aquam et ignem medium dixisset, hac ipsa re visus
esset dicere aerem, id quod cum Anaximandri opinione
omnino pugnavisset. Atque ego quidem admodum probabile esse puto, Anaximenem eo, quod ipsi natura, quae
inter naturam humidam et igneam media esset, aer esse
videretur, primum inductum esse, ut aerem ipsum rerum
principium poneret.
26.

Quamquam

cognovimus, quae fuerit Anaximandri

de principio doctrina, tamen haec cognitio non

videbitur ac confirmata,

nisi

satis certa

animo conceperimus

rationes,

quibus ipse Anaximander ad illam doctrinam adductus

aut certe adduci potuerit.

Cum

sed pluribus notis definiat,

infinitum, dicit id,

principium non una tantum

dicit

enim unum

quod omnibus subiectum

stantiam corpoream simplicem,

esse,

dicit

dicit sub-

sit,

hancque rursus sua ipsius

me-

qualitate statuit inter duas primas naturas contrarias

diam esse
etiam
certe

illas

cum

igitur

principium pluribus notis definiat,

Ut unum diceret,

rationes oportet plures fuisse.

non tam ratiocinatione

quam

antecepta

opinione adductus est; ut infinitum

ipsa notione principii,

ipsum altera parte

autem nulla

id esset,

alia re

1)

Vid. supra p. 32 sq.

').

ut

adductus

contineret,

altera parte

omnia essent; quamquam ad probandam

etiam argumentis usus est

esset,

quatenus id

quod omnia

contineretur,

quadam mentis

putaret pariterque,

naturam eam, quae omnibus rebus subiecta

sine dubio est

sit

id,

per se

ipsum
e

quo

infinitatem aliis

Substantiam putabat nec vero

261

materiam

quadam

esse, quia,

quidquid vere esse cogitatur, naturali

necessitate substantiae speciem

cogitandi

induit,

materiae autem notio per se quavis qualitate carentis non

concipitur nisi vi artis dialecticae

ab Anaximandro etiam alienam

notionem

teriae

babuisset,

qualem per se patet

tali,

Anaximander mamente doctrinam

fuisse; si

dubio

sine

quam novimus, omnibus partibus

Hanc substantiam putabat corpoream, quoniam

concepturus fuisset ab ea,

diversam.

tum etiam, quidquid

corporeum putabatur

esset,

denique putabat nec vero compositam, quod

omnia, ipsa autem e nullis

Sed de
autem loco
principium

ex

ea una

esset.

iam antea

partim

his

id

aliis

simplicem

dictum est;

satis

hoc

potissimum quaeritur, quibus rationibus ductus

statuerit

duo elementa

inter

sive

inter

duas

medium esse. Quae quidem

rationes meo iudicio in duabus maxime rebus positae sunt,
in ea sententia, quam de natura principii, et in ea, quam
primas

naturas

de primis
riis

contrarias

rerum elementis sive de primis naturis contra-

Primum

conceperat.

eam naturam

esse,

enim, quoniam principium putabat

quae omnibus rebus subiecta esset eas-

que ex sese gigneret, consequens

putaret

omnes

res aliquo

naturam volebat
erat, ut

eam

modo

substantiam

putaret

omnes

continere

hanc naturam

ut

erat,
;

et

quoniam hanc
consequens

esse simplicem,
res

non actu verum potentia

re iterum moneo, me hoc dicere, non

quod Anaximander ipsas actus et potentiae notiones distin-

continere;

xerit,

in

qua

sed quod re

eam rationem

nomine ab actu distinguimus.

riore capite disputavimus,

intellexerit,

quam

Deinde ex

iis,

coniciendum

est,

potentiae

quae supe-

eum

ipsius na-

turae contemplatione sibi persuasisse, prima elementa sive

primas naturas contrarias,

res nascerentur,

in

humida ac frigida

quarum consursu omnes mundi

natura ignea ac

consistere.

ipso principio putabat aliquo

dubio

sunt

illae,

Has

calida

in

et

natura

igitur naturas contrarias

modo

contineri,

quae ab Aristotele vocantur

haeque sine
f

hovoat

iv

262
3

evi ivavTioTrjzeg

x(7)

Iam vero quaerens, quale principium

modo con-

oporteret esse, ut has naturas contrarias aliquo

tinere posset, facile perspiciebat, id

non posse per se ipsum

harum naturarum esse, sed esse

oportere naturam quandam ab his diversam (tl nctqa tcc

alteramutram

ipsarum

OToixtia), propterea quod, si per se alteraulra earum, velut

si

per se natura

non posset

naturam huic contrariam

ignea esset,

illa

modo

ullo

continere ex seque gignere, et prae-

terea intinitate sua, id est, infinita in

omnes partes exten-

quemvis eius ortum omnino impediturum esset; haec

enim ratiocinatio ab ipso Aristotele Anaximandro tribuitur ).

sione,

Phys.

1)

III,

5.

huius ratiocinationis
obscurior
intellegi)

est.

supra

vid.

Etenim primum

ex elementis, quod

p. 68,

Aristotelis

3.

nimiam brevitatcm paullo

aliquos (vidimus, Anaximandrum

proptcr

narratio

ait,

naturam infinitam idcirco ponere

unum

vero

204 b 24;

si

unum

ra arot^eTa, nec

rl nccoa

ex elementis esset, id sua in-

reliquorum elementorum ortum impediturum esset

finitate

deinde ad

hanc Anaximandri sententiam explicandam addit, elementa enim quahabere contrarias, et hanc ob caussam,

litates

tum

esset,

Sed

ita

mentis

futurum

ideoque

quod

sit

infinitum.

Namque

non

tum

possit oriri; inde autem,

infinitum, sequitur, ut

quam

existere,

ex ea sola

ex

sit,

et

elesit,

quid

infinitum

sive

est

ex eo ipso nullum aliud elemenid

est,

infinite

sequitur, ut nec aliunde possit quid-

quippe quod per se

quod praeter hoc,

spatia,

unum

quod unumquod-

re,

est,

quod simul infinitum,

est,

propterea,

solum omnia repleat

si

elementis contrarium

contrarium

alii

sive

omnes partes extensum

infini-

inde secuturum

infinitum ponatur,

ipsius qualitate reliquis

que elementum unicuique

in

unum eorum

rationem proponens non distinguit, quid,

principium

quod sua
inde,

si

praeter hoc non posset ullum aliud esse.

esse, ut

omnino

nihil

esse

possit.

Atque ego

quidcm opinor, Anaximandrum, ut ostenderet, non unum aliquod

elementum omnium principium

esse posse,

duas

illas

rationes, pri-

mum, quod propter naturam eius reliquis elementis contrariam non ex ipso, deinde quod propter eius infinitatem
nec aliunde praeter ipsum aliud elementum
posuisse,

Aristotelem autem

eas

coniunxisse,

oriri

posset,

propterea,

seorsum

quod

illo

263

Cuiu autem principium statueret esse

fere sua

necessario

que continere

et in

hancque

utramque

otoi%ia,

duas na-

poterat

caussam

ob

duas

inter

inter

facile videri

esset,

contrarium esse,

neutri

quod

quoniam,

contrarias

turas
se

medium esse,
medium

naturas

illas

za

rl ftaga

statuebat

ipsius qualitate

se dirimere posse,

per

utramet

quo-

niam vix alia excogitari poterat ratio, qua principium,

utpote ipsum substantia simplex, naturas contrarias conAc profecto haec Anaximandri sententinere posset.
tia

non

potest

naturas

esse primas
illas

mira

mediam,

contrarias

et praeterea tertiam

facile fleri potuisse,

diremptione,

sui

falsa sit

tamen

refellatur),

velut secretione vel

generavisse, quam,

(vidimus, quibus

illa

duas
inter
illas

initio
illas

quaillis

prior

ab Aristotele

ampliorem rerum

quod

eius

rationis,

fit, facile

men-

fugiat.

Anaximandrum ad illam
notionem pervcnisse sine quadam inductione,

Nec tamen
principii

credibile

id est, sine observatione

retur illam

loco id

solum

est,

exemplorum,

naturarum contrariarum

mediae rationem cernere 1 ).

tum

et

ipsa ex

enim

Licet

rationibus

examinationem

quae intercedat inter id quod est

tem

ut

id eiusmodi est, ut ante

experientiam et subtiliorem

media

ut haec natura

compositione orta esse crederetur.

opinio

et

primo certe

intellegemus,

facile

contrarias ex sese aliquo modo,

dam

ponimus

si

de ratione quaerimus inter hanc

et

forte intercedenti,

non minus

Etenim

videri.

agit, ut

In

quibus sibi vide-

in
et

naturae inter has

exemplis,

quibus

poterat

nullum corpus simplex ostendat posse

infini-

esse.
1)

Sententia proposita ita

tura consentit, ut non opus

sit,

cum
eam

ipsa cognitionis

humanae naSed tamen

pluribus probare.

eam utile erit, Thaletis ct Anaximenis rationem

quorum alter Anaximandri magister, alter discipulus cst.

ad illustrandam
adponere,

Thaletem igitur ipse

Aristoteles (Metaph.

I,

3.

983 b 20)

tcstatur

264

unum est, quo eum non sine

usum esse. Cum enim, ut antea

caussa conieceris revera

uti,

mida putaret

et

aerem

et

testimonio adduci poterat,

substantiam esse,

quae

ostendimus, e natura hu-

terram secerni, ipso fere sensuum

naturam humidam crederet

ut

aerem

liquidum

inter

solidam media esset, idque credens facile

dere, naturam inter contrarias naturas

et

terram

poterat

conclu-

mediam has

modo continere. Porro si forte videbat, e ligno

et fumum nigrurn et flammam lucidam oriri, facile
conicere, lignum inter has res contrarias medium

aliquo
ardenti
poterat

esse et

hanc ipsam ob caussam eas in se quasi inclusas habere;

pariter,

forte

si

ex eodem

solis

incidenti varios colores, velut

quae per se eadem

Nec vero

rubrum

et violaceum, existere

etiam iam animadverterat, voluntatem,

Fortasse

videbat.

lumine in aquae globulos

esset, in contrarias

partes abire posse.

Anaximandrum his exemplis usum

quorum observatione ad suam de

dico,

esse,

sed ea talia esse,

cipio

prin-

opinionem adduci potuerit.

Denique non improbabile videtur, in Anaximandri

mente viguisse praeclaram illani Graecorum sententiam
iam tum a sapientibus celebratam *), qua ipsa boni ac pul-

inductione

tali fere

adductum

esse,

ut

aquam omnium principium

humida (namquo senien

poneret: omnia animantia et oriri e natura

sua

natura

esse

humidum)

calidam (kvto to &(o/u6r)

et ea nutriri;

pariter

natura humida

ct

ipsam naturam

oriri

et

ea

ali at-

que vivere;

ergo in universum omnes res putandas esse e natura

humida

oriri

aquam

hanc igitur omnium rerum principium ponendum

iam vero

ximenes autem

animalis

Plut. Plac.
1) In

I,

cum

aliis

principium

rationibus

esse.

esse

Ana-

tum hae

adductus csse: omnia animali contineri

quae aer sit; mundum autem

mundum quoque putandum esse aere

anima,

ergo

naturac humidae

ad suam doctrinam

fere ratiocinatione videtur

ac gubernari

ipsius

similem esse
contineri.

Cf.

3.

septem sapientum apophthegmatis haec referuntur

dicta,

265

quadam ponebatur, aequo intervallo inter nimium et parum constituta. Quod si ponimus,
uon absonum est credere, eum banc naturae mediae rationem
ultro quasi censuisse omnium maxime sumrno principio, id
idque aliquo modo
est, summo numini divino convenire;
mediocritate

in

chri vis

quod contrariorum ortum con-

possit eo confirmari,

videri

tendit iniuriam esse,

quae ipso

interitu

qua sententia deinceps plura dicentur.

habet, ex

iis,

expianda

sit;

de

Sed hoc

utut

se

quae diximus, apparet, non deesse rationes,

quibus Anaximander adduci potuerit, ut principium statueret

sua ipsius

dium

qualitate

inter

primas naturas contrarias me-

esse.

Unum

27.

ostenderimus

restat.

Cum enim Anaximandri

owfia %tooioxov

esse

principium

aio&rjxov,

xai

id

est,

substantiam corpoream, propriis suis iisque quidem sensilibus

inde,

utentem,

qualitatibus

quod

non sequitur,

plures qualitates esse),

sint.

De qua quidem

quaerendum

Itaque

unam

est,

non ex

aliis

non

eo

in

(nam
sub-

possint

hae qualitates quae

quaestione pauca solum a veteribus

illius

posita

qualitatem novimus ab

quodam densitatis et raritatis

Etenim Aristoteles Anaximandri prin-

quae in

traditam,

principii

atque a primo quidem Aristotele, satis aperte

ipsis veteribus,

est.

cipium plerumque

ita inter

altero densius altero

si

ut

pluribus

sive

pleraque ratiocinatione invenienda sunt.

tradita,

gradu

una

est substantia simplex, id est,

composita,

stantiis

sive

duo elementa medium

autem rarius

dicit, ut

esse dicat.

ex ipsius Anaximandri sententia dictum

est,

cum

is

Hoc
ipse

principium inter naturam calidam atque igneam et naturam

frigidam

humidam

atque

ut eius sententia

Thaletis:

statuerit

medium

sequitur,

ipsum principium densitatis et rari-

'

fxitQtp

esse,

/Q(o\

Cleobuli:

ugtqov uqiotov'.

poetis gno-

micis et lyrieis haec sententia iterum atque iterum pronuntiatur.

266

gradu utatur inter illas naturas contrarias

medio. Anaximandrum autem ipsum principio certum
quendam densitatis et raritatis gradum tribuisse, eo confirmatur, quod eum rebus e principio ortis, veluti aeri et
tatis

naturae humidae, diversos huius qualitatis gradus tribuere

vidimus 1 ).
tuisse nec

Sed facile patet, eum hancce nec solam poprimam principii qualitatem putare. Nam cum

rerum generationem non

in

condensatione et rarefactione

sed in contrariorum secretione posuerit (quomodo contra-

riorum secretio se habeat ad condensationem

rarefactionem

et

tertio libro accuratius ostendetur),

consequens

contrarias qualitates non in

quibusdam densitatibus

et raritatibus

solis

posuerit, sed eas putaverit tales esse,

quaeque,

per se essent aliquid,

Quod si
Anaximandrum

priores.

ita

est,

principio

a sola eius densitate

et

se

habet,

qualitates quas oportuerit esse,

ori-

adiunctos
essent

certe his

omnino consentaneum

etiam

raritate

quae

principio

entes, diversos densitatis et raritatis

quidem haberent, sed notione

ipsas

est, ut

qualitates

omnino

tribuisse

diversas.

Quas

non difficile videtur intel-

lectu.

Etenim primum, cum principium medium esse statuat

inter

naturam calidam atque igneam

atque humidam,
in calore

harumque naturarum

et frigore

pliciter to

O-agjtiov

et

naturam frigidam

primas

ponat (vidimus eas

differentias

a Plutarcho sim-

xai xo xpuxQOv appellari),

necesse

est,

eum principio tribuisse quandam temperiem, quae

inter ignis ardorem et naturae humidae frigus
media esset. Deinde, cum non potuerit non animadvertere, ignem sive flammam per se lucidam, immo ipsam
lucem, naturam humidam autem per se caliginosam esse,
vix

fieri

1)

potest, quin principium simul

Cf.

supra

p.

247

et 248, 1.

luce

quadam

per-

267

quidem lucis specie,

quae iuter occaecantes stellarum flammas et noctis
ealiginem media esset. Eum autem principio quandam
fusum esse putaverit, atque tali

lucis

vim

etiam duabus

tribuisse,

primum eo,
quam rem cogitatione
fit,

mare

deinde

ut,

si

infor-

oculorum perceptionibus respon-

quod lux

eo,

probabile

est

soleat specie, quae

deat;

aliis rationibus

humanae mentis natura,

informet, eam tali potissimum

quod ea

sua ipsius natura

et

et

Grae-

corum opinione omnium maxime videtur vim divinam con-

eamque ob caussam probabile est, Anaximandrum

eam naturam, quam vellet ipsum numen divinum esse, potius propria quadam luce perfusam quam aeterna caligine
involutam putavisse, praesertim cum stellas etiam putaverit
tinere,

deos esse

).

Verum hisce omnibus aliquis forte obiecerit, Anaximandrum omnino non videri de principii qualitatibus diquod de hac

ea utens ratione,

xisse,

tradatur.

At quamvis a veteribus, ut

re a veteribus nihil
ipsi ante

monuimus,

non ipsae, quae forte ab Anaximandro principio tributae

qualitates

referantur,

tamen

e nonnullis

sint,

eorum testimoniis

eum de his qualitatibus locutum esse.

Primum enim Aristoteles Anaximandrum refert principium
certo cognoscitur,

otof.ia

aio&rjTov

quaestionem
ut

dicere

2
),

id quod,

quantum ad nostram
primum ita,

attinet, dupliciter intellegi potest,

Anaximander priucipium

ipso verbo 'aio$i]Tov

dixerit,

ipsarum qualitatem sensilium designatione omissa, deinde

ita,

ut sensiles

quasdam

est.

Sed

pterea,

prior illa explicatio

quod non

fuisse alo&rjTov,

omnino improbabilis

credibile est,
nisi

1) Plut. Plac. I,

2)

eius qualitates indicaverit,

quibus

hoc ipso vocabulo usus sive non usus

esset aio&rjTov, sive

sensiles

et 69, 1.

pro-

principium dicturum

quasdam

7.

Vid. supra p. 65,

eum

est,

eius

qualitates

in

268

animo informatas habuisset,

omissurum

vera putanda

informatas

si

et,

habuisset,

Ergo posterior explicatio

eas indicare.

fuisse

idque alia quoque ratione confirmatur.

est;

Etenim Aristotelem vidimus uno loco Anaximandri

princi-

pium appellavisse mixtionem, huiusque appellationis non

aliam fuisse caussam nisi quod putaret, naturam inter

mediam ea tantum condicione propria

si harum contrariarum
naturarum
mixtio esset ). Ergo eum scivisse oportet, Anaximandrum
principio, quod vellet inter naturas contrarias medium esse,
contrarias naturas

sua uti posse qualitate,

1

tales tribuisse qualitates,

non possent

quae

sua

ipsius sententia

naturarum contrariarum mixtione

nisi

oriri.

Talem autem qualitatem vix poterat medium quendam densitatis et raritatis gradum putare, ut nec Anaximenis aerem,
qui densitate et raritate inter ignem et aquam medius est,
horum mixtionem dicit. Ergo eum scivisse oportet, Anaximandrum principio qualitates tribuisse, quae a medio illo
densitatis et raritatis gradu diversae essent.
Hae autem
quae potuerint esse praeter

quas

illas,

ipsi

indicavimus,

quisquam invenerit ).
Quae cum ita se habeant, certe non multum ab
Anaximandri sententia aberraverit, qui principium
non

facile

putaverit

esse

ipsa
eius

substantiam corpoream infinite ex-

tensam, leni quadam ac placida luce ubique perfusam, mediocri ac miti utentem temperie, medio

1)

Vid. supra p. 50 ct 54 sq.

2)

Cum

oriri dicit

Aristotcles qualitatem rei inter

horum contrariorum

eiusdem generis extremae species

quarum utrumque per

et

album, frigidum

tatis

autem

quivis

nihil est

et

se

Cf. Aristot. Coel. III, 5.

non

de talibus igitur contrariis,

In

alia.

extremum,

densitatis gradus

sint,

quaedam natura

certa

calidum,

duo contraria niediae

mixtione, de contrariis eogitat, quae

nihil

sit,

veluti

primum

nihilque ultimum, sed

c

est

303 *> 30

nisi
sq.

'

nigrum

genere densitatis et rari-

7tq6s

ti

'

sive

ad aliquid*.

269

quodara densitatis
Aristoteles uno loco
velint
fellit,

*)

eorum sententiam, qui principium

corpus sensile esse ab eleraentis diversum, eo requod, si tale quoddam corpus sensile esset, id oporSed haec

teret sensibus apparere.

sententiam omnino non cadit;

si

cum

ratio

Anaximandri

in

enim, opinor,

is

Aristoteli,

eo colloqui et simul idonea disserendi arte uti po-

quemadmodum

fuisset:

Aristoleles

ipse

posse

quaedam

sua

dicat per se

quae non possint videri actu 2 ).

rerum principium sua ipsius natura sensile

mundo propterea

aliquid

quod nunquam possit actu sen-

ipsius natura sensile esse,

visibilia esse,

responsurus

ita fere

tuisset,

tiri,

gradu continuam.

raritatis

et

sensibus

non

percipi

Infinitum

esse, scd in

boc

quod sua

posse,

mundo omnino non

appareat, sed solum

specie naturarum illarum contrariarum,

naturae igneae et

ipsius specie in boc

mundum

naturae humidae, quae ex ipso in

secernantur et

mundo in ipsum revertantur. Quodsi autem

aliquis, quemadmodum ille apud Platonem Er Armenius,
ex hoc mundo supra coelum ascendere et in tergo ofbium
deinceps

illorum aeriorum stellas includentium consistere possit, bunc

Re-

ipsurn principium et visu et tactu percepturura esse\

vera autem Anaximandri sententia principium, quod vidi-

mus mundum undique

ingredi, sed

hasque non

amplecti,

solum naturas
nisi in

illas

mundi

non ipsum

in

mundum

contrarias ex ipso secretas,

circuitu

in principium

resolvi,

sequenti libro ostendemus.

His expositis,

quo

facilius

de disputationis veritate

iudicari possit, breviter hoc etiam vidctur

raandri principium
est

sit

corpus per se

corpus per se sensile,

1)

Phys.

III,

5.

addendum

ab ea quaestione,

tota caussa proficiscitur

204 b 29

2) Cf. Aristot. Sens. 6,

id

sq.

quod

sensile,

ipsis

sq.

esse

Anaxi-

nec ne;

si

veterum testimo-

Vid. supra p. G9,

445 b 29

utrura

2.

270

quod ipsum etiam

iam hae qua-

niis patet, sensilibus utitur qualitatibus,

ex Aristotelis verbis satis certo collegimus;

quae essent, sola ratiocinatione conclusimus e qualiearum naturarum, inter quas Anaximandri prin-

litates

tatibus

cipium cognoveramus medium esse.

Atque haec de

sensi-

libus qualitatibus satis sunto.

Sed

Anaximander

sine dubio

quoque

qualitates tales

duntur propriae esse, id

quam

cre-

eandem substantiam corpoream,

simul animam mentemque

volebat principium esse,

Id enim et e tota eius doctrina

esse putavit.

dum

est,

principio praeter sensiles

quae animae mentisque

tribuit,

veterum

est et nonnullis

Primum
non

initio

animae

concluden-

indiciis satis certe probatur.

Etenim

igitur e tota eius doctrina sequitur.

quisquam dubitaverit,

facile

qualitates,

sentiendi

veluti

quin

praecipuas
vim,

intellegendique

earumquc a sensilibus corporum qualitatibus differentiam

animadverterit, nec,

rerum,

ita

si

eum de anima locutum

ac revera

et origine quaesiverit;

esse,

inde

quod animae naturam (hominum sine dubio

aeriam

refertur

dixisse

principio infinito,

).

eum

ani-

quoniam praeter hoc nullum aliud prin-

Quodsi autem ab ipso

Theodoret. Gr.

1)

animalium)

repetere potuisse nisi ab ipso

nec mentem praeter hoc per

agnoscebat 2 ).

et

cognoscitur,

Facile autem patet,

mae mentisque originem non

cipium, ergo

omnium

animadverterat, quin, ut de

de animae quoque natura

cur. V,

aff.

t.

se

constantem,

infinito principio re-

^Avah-

IV, p. 822 ed. Hal.:

'

/utvrjg

Avciitfxctv^Qog

y.cti

&Jorjxaaiv.

fifQVciv,

twv

principio

akkctiV

tog (facfiv

riag, oiov
xa)

afQiodr}

rrjg

aperte testatur Aristoteles Phys.

de Ariaximandri
ctXV avrrj

ipv/rjg

tt)v

tfvaiv

Rem

2)

y.tti

vovv

avtoXf&Qov,

?vai

otfoi

fjr)

infinito
doxei',

y.al

noiovcii

loquens

III,

ait:

4.
ol>

naQa

tprjaiv

'

10,

Tctvrrjg

7tfQi%iv ctnavTa xal

ubi

aoyr\,

7Tc'tVTa

XV-

to ctnetQov aXkag at-

xa) tpiXtuV xal tovt^ flvat t6 tteTov'

tog

203 b

Avct$t{ittv6*Qog."

ctftctvctTov ytto

Praeterea Aristoteles

271

eum

petebat,
se

ant putavisse oportet, ipsum principium per

animae mentisque qualitatibus praeditum

qualitates

primum cum

aut, has

esse,

ortu rerum e principio ortas

esse.

Iam vero haec posterior opinio non potest Anaximandri

esse; nam si eam ponimus eius esse, sequitur, ut aut rerum
generationem putaverit progredientem quandam ipsius principii perfectionem esse, ut igitur in iis numerandus sit,
quos Aristoteles ait optimum et perfectissimum non in principio sed in fine

demum

ponere, aut ut sensum atque intel-

quandam

lectum nihil esse putaverit nisi mutationem

ab Anaximandro aliena

non

diserte

stotele

namque

est;

est

cum

earum ab Ari-

prior

theologis quibusdam et praeterea

nisi

Pythagoreis et Speusippo tribuitur

coniuncta

);

altera

autem omnino

opinione corpusculorum per

se quavis

Ergo Anaximandrum putavisse

qualitate carentium.

di-

Sed utraque sententia

versarum rerum concursu effectam.

ipsum principium per se animae

mentisque

oportet,

qualitatibus

praediturn esse.

Deinde idem pluribus veterum

indiciis

directo

pro-

Primum Aristoteles veteres physicos refert eam

quam quisque rerum principiuin ponat, animam etiam

bari potest.

rem,

dicere, ac praeter terram

nullum esse elementum, cui non

ab aliquo eorum animae vis tribuatur 2 ); atque eos quidem

eorum, qui

unum tantum rerum

quoque unam tantum ponere

liter

de

mandrum quoque

intellegit

Anaxagoram primum

esse

Cum

).

physicis

veteribus

principium ponant,

Aristoteles

necessario

loquatur,

si

animam
genera-

minus,

eum

contendit, qui materiae

Anaxi-

procul dubio

mentem per

se

constantem opposuerit.
1)

Aristot.

2) Aristot.
5.

4ll

Metaph. XIV,

An.

I,

2.

4.

1091

405 a 25

33

sq.;

12; XII, 7. 1072'* 30.

praecipue 405 b 8

sq.

coll.

a 7.

3) Ibid.

405 b 17:

n ocsot

fitv

ovv fxtav uvii Xiyovatv ahiav xat

cstoixsTov IV, xa\ irjv ipvxrjv tv Ttdtaatv, otov

nvo

rj

atoa xrl."

272

excepturus fuisset

eam rem,
animam
Porro
ponat,
ponere.

ergo hunc quoque putat

quam rerum principium

Anaximander eodem
nihil
sit

Aristotele

principium infinitum

teste

summum numen divinum

volebat

(co O-eiov)

esse

);

autem ab antiquissima philosophia, quippe quam par

minus etiam a

quam numini

adimere.

intellegentiani

quod eodem

teste

eo,

amplecti omnia

et

infinitum

omnia gubernare

sensum atque

divino

Atque hoc confirmatur etiam

dixit

(xvfcovav)

).

Nam

in

gubernandi vo-

navium motu

dicitur, na-

quaedam providentis consilii

significatio;

cabulo, quod proprie de regendo

turaliter inest

mente recessisse, magis

religionis patriae

videtur alienum esse,

vix autem credibile

est, in

Anaximandri mente hanc

signi-

cum vocabulo non coniunctam fuisse; quare

putandus est principio etiam quandam consilii atque proficationem

videntiae vim tribuisse.

Denique principium

<3uiusdam poenas et dare et accipere

eum

quandam

principio talem

ad ipsum

);

dicit iniuriae

atque inde patet,

tribuere naturam, ob

quam

iusti iuiustique notio pertineat.

Iam si haec omnia una cogitatione coniungimus, non

potcst dubium esse, quin Anaximander infinitum principium,
quamvis

substantiam corpoream esse

animam mentemque

esse putaverit.

vellet,

Nec

tamen

simul

id eo potest re-

dargui, quod Aristoteles Anaxagoram dicat primum esse, qui

mentem materiae opposuerit ab eaque omnem rerum ordinem
repetierit 4
Nam haec Anaxagorae mens ab Aristotele intellegitur mens sine materia per se constans, quae, nullis nisi
).

suae ipsius naturae legibus addicta, solo intellectu rerum

1)

Vid. supra p. 30 sp.

2)

Vid. supra p. ibid. et 59.

3) Simplic.
Illa iniuria

eo posita

ct

est,

Phys.

p.

b post m., de quo loco infra dieetur.

6,

ad principium

quod principium

et

ad res ex eo ortas pertinet,

res

principio secesserunt.
4) Aristot.

Metaph.

I,

3.

et

in

ex sese secrevit, et quod res e

984 b 15

sq.

273

ordinem designet

et perficiat.

tali

raente

omnino diver-

sam esse patet eam, quae simul cum qualitatibus sensilibus

quadam corporea inesse

eam ipsam ob caussam, quod non per

in substantia

stantiae corporeae qualitas est, buic

baec enim

putetur;

se soluta, sed sub-

imperat sed potius ipsa eius legibus adstricta

Aristoteles

quod Anaxagoram primum

eo,

rerum motnm

et

ordinem a mentc

non vere

substantiae

est.

non conten-

repetiisse,

Anaxagoram nullum pbilosopbum summo

dit,
etiam mentis vim ac qualitatem tribuisse; quod si
ante

uno Xenopbanis

enim

et

in

exemplo revinceretur

Anaxamandri

).

In

principio
voluisset

universum

plerorumque antiquorum

in

et

Quare

omnem

dicit

pbilosopborum doctrina boc maxime proprium atque insigne

est,

quod summo principio

summo numini

sivc

buunt quidem mentem ac rationem,

divino

tri-

boc ipsum prin-

sed

cipium substantiam corpoream, mentem ac rationem autem

buius substantiae

qualitatem esse

ut eorurn sententia ratio divina

putant.

sed ipsis naturae subiectae legibus

sive necessitate naturali adstricta

mandri
rerura

quoque sententiam
generationis

caussa

Unde

non per so soluta ac

esse,

Cf.

Xenophan. fragm.

fato

Atque banc Anaxi-

plane

apparebit,

quaesiveriraus

13

libera,

tamquam quodam

sit.

ipsi

insita.

1)

evenit,

ed. Mullach.

18

si

de

principio

III.

DE NATURA INFINITA UNA OMNIUM RERUM

CAUSSA.
Anaximandri

1.

sententia

oranium rerum principium

c

unumomnes

Est igitur
et

ftevov),

gignit.

suae

est, vel,

ut Plutarchi verbis ntar,

in

Quare primum quaerendum

naturae

quaestionem

quamquam

qua ratione qualive

est,

motu dicatur

ex

res

antecedentis

iam breviter tetigimus, nunc tamen

serendum

solum

se

sese rerum caussas continet' 1 ).

et materia omnibus rebus subiecta (to viiov.dipsum eas ex sese nulla alia caussa movente

ipsius

Quam

per

infinitum

gignere.

sese

initio

libri

diligentius

2
)

de ea dis-

est.

Itaque,

si

unum

Simplicii locum,

de

quo postea

se-

paratim dicetur, exceperis, inde ab Aristotele omnes consentiunt,

Anaximandri sententia rerum generationem

aliqua ipsius principii commutation

densatione et rarefactione, sed eo fieri,

e,

velut

quod

1) Plut.
t t]V

apud Euseb. Praop. Ev.

I,

8, 2:

'Ava.

con-

princi-

pio contraria ipsi insita secernantur. Primum

qdvat

non

ro

ipse

anfioov

alxtav k/eiv Trjg tov navTog yfvtatiog xa)

Pariter Aristoteles Anaxhnandrum in eorum numero

ntiactv

(fftooag."

ponit, qui praeter infinitum principium nullam aliam caussam, veluti

mentem
supra

vel

amorem, ponant.

p. 3.
2)

Supra

p.

44.

Phys.

III,

4.

203 b 10;

vide locum

275

unam quandam naturam

Aristoteles eos physicos, qui

hacque

motu

rerum multitudinem generari statuant,

ita in

poream omnibus rebus subiectam esse ex

quodam

insito

cor-

distribuit genera, ut alteros res naturae subiectae con-

duo

densatione et rarefactione, alteros contrariorum

insitorum secretione generare dicat

Anaximandrum

naturae

illi

atque in hoc posteriore

genere

unum

ratius

etiam dicitur a Tbeophrasto, siquidem Theophrasti

ponit

Deinde idem accu-

*)

quae a Simplicio de hac re scribuntur;

sunt,

ximandrum

commutatione sed

principii

quodam

motu

quod

eo efficere,

sempiterno

enim Ana-

is

non aliqua

rerum generationem

refert

contraria

insita

ipsi

ipsius

e principio

secer-

nantur 2 ).

Sequuntur Aristotelis interpretes, atque quidem praeter

Siinplicium, cuius duos locos iam attulimus

quem

in explicatione eius Aristotelis loci,

davimus 4 ),

Philoponus

et

1) Aristot.

Phys.

I,

4.

Themistius

),

paullo ante lau-

commentario

in

eundem

in

187 a 12. Vid. locum supra p. 61,

2) Simplic. Phys. 6, a, p. m.:

arotyftov tt]V yfVfatv noifT, ctXX

ovrog

ctn

1.

ovx ctXXotovfifvov tov

cfk

oxqi v o

Ari-

iv wv

ii

wv

tvctVTitov

ttidiov x vr\a fwf." Ibid. 32, b p. sup.: fTfQog Sh TQonog,

fiia

rijg

xctiP

ov ovxfrt

TtjV /LiFTa{3oXr]V rrjg

vltjs

uhiwvrui

ovts xaT

uXXoTwaiv

tov vnoxftufrov Tag yeviaeig dnoStSoaaiv (hanc dXXottoaiv ipse paullo

ante definivit nvxvtoatv

yuo

IxxQlvea&at

fteottov if/v/Qqv, ^tjQov

xar

ctXXu

IvavTt 6t rjT ag h> rw vn oxe

rctg

atofiurt

xcti /Ltdv(oatv),

(prjav 'Avugtfj

fA

exxQtatv Ivovaag

unetQto ovti [tiv)]

ivto

avd Qog.

vyQov, xal al uXXat."

tvavrioTrjTeg

Vid. supra p. 252,

eiat
8.

3) Vid. not. antec.

4) Themist.
ovxfri

uXXottoaft

Vfaftui

tf.rjat

Phys.
/QrjTctt

108,

cens:

c%

.
.

124, 21 Sp.:
tt]V

n owog

yfVfatv tmv

rjrctg Tttg

livatfiav$Qos)

(6

?(ff'Sr]g,

aXX''

Ivvnuoyovaug,

Ixxoi-

ajanfQ xtu

rdg doyctg, sv (U afrtov to notr)Tix6v. il Cf. supra

Eandem rem

1.

nQog

Tug Ivuvt ot

ol noXXttg vnofttfjfvot

p.

4.

I,

paullo post, Phys.

to dfQjLtbv notel xal to \fjvyQov ctQydg,

131,

5.

I,

TuvctVTut dnctvrfg ctoyctg notovatv

xal
1

xctl

1(1,

tangit, di-

yuQ

TTctQfjfvi-

Ava^ayoQag iv

276

locum 1 ); atque Alexandrura quoque putaudnm esse

stotelis

probavimus 2 ). Deni-

idera rettulisse, antea idoneis caussis

que idem Plutarcho etiam cognitum

quod

fuisse, inde patet,

Anaximandri de rerum generatione doctrinam adumbrans

semper secretionis vocabulo

Anaximandri

veluti

utitur,

primum semen quoddam

sententia dicens ex infinito

calidi

atque ex hoc semine coelos innumerosque mun-

et frigidi,

dos secretos esse (<x7ioY,6KQtG$m) B ).

Tcdg ofioto/uSQSictig Ttjv ivavxttaaiv

yivsotv*

ysvsotv

ott ttjv

xaV Ava%C fiavdqog ixxotoit ri)V

Quo loco verba 'ixxot-

'

GvyxoiGiv coots xal fiiaxotaiv xtX. u

xttTCi

xciTtt

GvyxQtGtv ojots xal JiuxotGiv\ aperte corrupta sunt,

quoniam, ut scripta sunt, omnino non possunt

sententia

ea ipsa

non ambigua

Themistius

est;

quod generationem

re,

xqigiv, ponere.

/fr,u6xQirog

xctl

hunc

giv* in

otv
e

dtuxQtOiv

xcti

caars

mutetur

1)

aut

ycto

hoc modo

tt

sT,

xctrct

noitov et

inseratur

txxoiost

ovyxot-

ojots xata ovyxQi-

rtjv

ytvfGiv notdiv

(httXQlGtv\

XCtl

Phys.

in Aristot.

xcit

187

4.

I,

tov

nvxvcoosi,

tpvai xojv)

(rwi'

ctvTcov

'

'

ponatur ante

'yivsotv

ut post

ita,

Comment.

Philop.

wffre'

ivctv-

videntur corrigi posse, ut

ixxaiatt tt/v ytvtotv

in notsT,

GvyXQlGlV TTOlSl

XCCTCt

usv

modum

n oicov,

ysvsosig

Tctg

Tct^st

ita facillime

post 'ytvsoiv' inseratur noisl et

'

12 sq.: ol

ctvrovg

gtoi/siov

'
'

AvatfiavSqog

oV,

to

/LtSTctt-v

TOVTOV ixXQtVtO Ottl fXsySV

shct Ixxotvo/usvctg

ovv nvxvcoast xcd

fictvojosi

ysvvojGt
ttXXn,

tc\

ctXXcf

ctXV

071SQ

nsQtiyovTog,

oiv ovJsv

rct

70

stvcti
1,

'

USTCt^V,

ctXXo

gtoi/sTov,

avrov nottTv tu

??

a et b.

2) Vid. supra p. 45, 2.

3) Vid. supra p. 45, 5.

xctT

ctXXotojos.i

ivvn ctQ/oVTiov iv

uXXit yivsaOcti

uberiores p. 127,

XJycov

'Avagtfiav&gog d$ ovx

ixxoiGSt

iGTl

Xsyovrsg ctXXotojosi tov

multis versibus interiectis:

/StOV,

tc\ ctXXct

Xoinct.

CtnSlQOV OVTOg

fiaklov ds

tov

sxxQiotv

Ac

sxtpavatv.

11

rursus

avrov arot'

nitVTCt

Ixxotv softut,
xut

fiiv

uSTcci-v ysvvct

ctvTw. 11

XCtl

ol

ctvTovg Orot/etov

Ava&fiavdQog ix tov xar

.

tx

iW7TttQ/tV yctQ iv TOVTtp CtntlQlp OVTl

Tctg ivctVTtoTrjTctg,

tc\

dm-

sententiam et verba sequentia: 'xat

loci

verba aut

illa

ivavrtiov*,

tojv tvctvTiojv iv tco ivl) et

(sc.

G/^ucai

xcCi

fte'G(i

ticogh notst\

hanc

Si et

Anaximandrum

'sxxqigiv roiv

velit

esse

duos motus contrarios, ovyxoiotv

Ipsa loei

intellegi.

contendit,

il

fttVTCp

ttjv ys"ve-

Vide locos

277

Cum

igitur

tamen unus
iis

de bac re nulla videatur esse

est Simplicii locus,

quo

is

dissensio,

Anaximandrum

numerat, qui rerum multitudinem condensatione

factione gignant

in

et rare-

Qui quidem locus non potest non ma-

).

ximo opere mirabilis

videri, propterea

quod eo Simplicius

Anaximandro eum generationis modum tribuit, quem ab eo

locis hunc antecedentibus, atque ipsa quidem Ari-

duobus

stotelis

Quare,

cum

et

Theopbrasti

cum

vix

auctoritate

credibile

abiudicaverit

usus,

Simplicium,

sit,

cum hunc

2
).

lo-

verum putavisse, quod antea aperte negaverat, aequum est, ipsam loci rationem diligentius examinare et cum iis, quae de Anaximandri doctrina cognovimus, comparare; quo facto apparebit, bunc Simplicii
locum verbis quidem cum duobus locis antecedentibus, nec
vero

scriberet, id

ipsa sententia

puguare,

simulque caussa

invenietur

cur Simplicius videatur hoc loco illum potis-

satis idonea,

simum generandi modum ad Anaximandrum adhibuisse.

Etenim quamquam Anaximander ipsam rerum generationem
in

contrariorum secretione ponit, quorum prima esse vidi-

mus naturam frigidam et naturam calidam, tamen antea

iam ostendimus 3 ), cum horum contrariorum secretione ipsius
sententia coniunctam esse quandam ipsius principii condensationem

et

rarefactionem

similis est ei,

frigore

quae quidem sententia omnino

qua nos dicere solemus calore res extendi,

autem contrahi.

Quare Anaximandri sententia

re-

rum generatio non primum quidem ac proprie, sed

tamen peraccidens
citur;

et

pugnat, qui,
in

condensatione et rarefactione

hanc ob caussam

is

cum Anaximandrum

dixerit

rerum generationem

contrariorum secretione ponere, nihilo minus

etiam numeret,

1)

Phys. 295,

2) Vid.
3)

qui rerum

6. p.

inf.

supra p. 275,

effi-

non necessario ipse secum

eum

in

generationem condensatione

Vide locum supra

2.

Vid. supra p. 247 et 241, 1; 266.

p.

121, 2.

iis

et

278

rarefactione

Quodsi autem quaerimus, cur Sim-

efficiant.

Anaximandi um

plicius hoc loco

in his ipsis

numeraverit, in

quibus non nisi per accidens numerari posset, caussa sine

dubio in ipso loci consilio posita

ad locum

Aristotelis,

quo

is

Etenim locus pertinet

est.

ad demonstrandum, omnibus

motus generibus atque ipsa etiam generatione priorem esse

eum motum,

qui in loci mutatione consistat, hoc etiam

tur argumento: 'omnes

condensatione

rerum mutationes

et rarefactione

nti-

proficisci videri

condensationem

et rarefactio-

nem autem

consistere in concretione et discretione, quibus

ipsa rerum

generatio etcorruptio fieri dicatur; concremotum esse, qui in loci mutatione

tionem

et

discretionem autem

cernatur'.

Quam

Aristotelis sententiam Simplicius e philo-

sophiae historia ita explicat, ut eam veram esse ostendat et

eorum opinione, qui corpora impatibilia ponant horumque

concretione
opinione,

res gignant,

Cum

et rarefactione

id solum

stionem pertinet,

rerum multitudinem

ut illam Aristotelis

agat,

etiam opinione

sen-

veram esse ostendat, qui

rerum generationem condensatione

et rarefactione fieri ve-

Anaximandri autem opinione

lint,

accidens

certe condensatione et

non sine

dicam,

aliter

facile

pliciter
illis

eorum

quod ad nostram quae-

igitur Simplicius,

tentiam eorum

fiat,

et

unum quoddam ponant primum elementum,

qui

huiusque condensatione
efficiant.

omnes

discretione

et

intellegitur,

cuni

illis

coniunxerit,

ipsam differentiam antea

bis indicavisset.
reliquis

veterum

confirmat,

condensatione

cur hoc loco

diiferentiam indicare

Ergo

rerum generatio p e r
rarefactione, vel, ut idem

summam autem

omiserit,
in

rarefactione

et

Anaximandrum sim-

eodem

praesertim

eius

ab

cum hanc

libro apertissimis ver-

hic locus nihil continet,

testimoniis puguet;

immo

quod cum

insigni

modo

quod antea diximus, Anaximandri sententia cum

contrariorum secretione quandam ipsius

principii conden-

sationem et rarefactionem coniunctam esse.

Cum

igitur

omniuo constare videatur, Anaximandri

279

rerum generationem

sententia

quaerendum

consistere,

cuiusmodi

tio

sit

et

contrariorum

in

qua caussa

ipsi principio insita oriatur.

Sed antequam hae quaestiones probe possint

quae cum

re tractandum est,

secretione

haec ipsa contrariorum secre-

est,

ipsis

de alia

solvi,

arctissime cohaeret et

ad cognoscendam Anaximandri doctrinam gravissima

2.

Plures

veterum
huic

referunt,

principio

est.

de Anaximandri

insitum

principio

quendam motum,

aeternum

qui

scriptores,

quo ex

dicunt

esse

omnes

ipso

De hoc igitur motu iam videndum est,

quomodo ad contrariorum secretionem se habeat,

res oriantur.
qui

sit et

veluti

num

in

caussa

eius

hac ipsa secretione consistat an praecedens

sit.

Quod

recte

ut

primum ea

possit,

fieri

adferenda sunt, quae apud veteres de hac re inveniuntur.

Itaque Anaximandrum
quendam motum tribuisse,

cinatione concluditur,
apertis verbis

partim

narratur.

unum

est (to ov)

unum

ens

posterioribus

loco eos physicos, qui id

immotum,

motu

insito

hunc quoque dicat principio insitum

ut

tribuere.

Idem colligendum

est

distinguit 2 ).

1) Aristot.

Metaph.

I,

Deinde
5.

vno&e/utvoi to ov 6/uiog yivviooi

'

Ekechcci] ktyovoiv'

tvvMVT eg ye to

2) Aristot. Phys.

pra

p.

156

sq.

I,

2.

unum

eiusdem

alio

985 b 14:
cog

motuni

ex aliquo Physicorum loco,

quo eadem ratione physicos, qui id quod est

xtvrjoiv, y

praeditum

sequitur,

ovtoi [ol

quod

quod

quippe qui rerum

autem,

illi

is

Iam vero satis ostendimus, Aristotelem in

).
Anaximandrum quoque intellegere; atque inde

esse statuant
his physicis

nov

pertinet,

esse velint, ab Eleatis eo distinguit,

multitudinem ex eo generent,

ab Eleatis

scriptoribus

Quod ad Aristotelem

primum uno Metaphysicorum

id

testimoniorum genere

partim enim e nonnullis Aristotelis locis ratio-

probatur;

hi

aeternum

principio

infinito

duplici

evioi

Ttov

ponant,

yvoioloyiov $v

1% vkrjg tov ivog, cckV

heoov

txeTvoi fxhv, yccQ n qog

nccv, ovtoi

184 b

15,

cft

coll.

c\y.ivr\Tov tivccC

4.

loco

libri

tqo-

fteccot

if>ccoiv.

187 b 12 sq.;

li

vid. su-

280

deinceps

orientes

num

esse

mundos

eos physicos, qui innumerabiles ponant

contendit,

In

).

occidentesque,
hisce

motum

aeter-

statuere

autem physicis, qui inuumerabiles

ponant mundos deinceps orientes occidentesque, Anaximan-

drum etiam

demonstrabimus

esse, et ipsi postea

Aristoteles

Anaximandrum

aeternum motum

sed

Quod ad
plicius eo loco,

generaliter

esse

in

principio

a Sini-

et

plicio in huius loci explicatione aperte contenditur

);

ergo

non solum motum

dicit

tribuere.

scriptores posteriores attinet, primum Simquem proxime laudavimus 3 ), Anaximandrum

eorum numero ponit, qui aeternum velint

motum; duobus autem

locis

hunc antecedentibus, qui-

bus, Theophrasturn sine dubio secutus, consulto totam Ana-

ximandri doctrinam breviter adumbrat, hunc

naturam

dicit

quandam inlinitam omnium rerum principium, etaeternum

huius principii motuni caussam generationis ponere 4 ), et accuratius etiam, generationis caussam iu eo
Phys.

1) Aristot.

ndvTtg

(fttoiv ol

VIII,

ntQi (fvotwg

1.
ti

250 b 15:

utv ovv

,.tivai

ktyoVTtg u

xivr\otv

et paullo post,

v.

18:

dkk' ooot fikv untiQovg it xoottovg th iu tfaot, xai Tovg fxtv yiyvtolhu

rovg dt (fOtiotoOat ttov xooikov, dtt (f>aotv tivai xCv rjOt

2) Simplic. Phys. 257, b,
xlov

auhov vntOtvro

anttQovg

6*qov xai

to>

post med.

ttjv xivrjotv, Ttvtg

nkrjOtt Tovg

Atvxmnov

dt ovx

xoouovg vnoOtfxtvoi,

tivtg

tttfitov

(6g

ol

v.

fxtv tlov tpvot.

ol fitv

yan

ntol *A va^iu av'

En (xovqov,

xai Jhuoxqitov xai voitoov ol ntoi

yivofx^vovg vtovg xai yOttQouivovg vntOtvto tn' nttQov, dkktov, fttv

dti ytvoittvtov,

yov

ukhov 6h

Plutarchus (apud Euscb. Pracp. Ev.

infinitam

mundorum multitudincm

postquam enim

dixit,

I,

in

8, 2)

motus coniungit;

Anaximandri sententia ab aevo

ytvtoOat xal nokv noottQov

Tr/v

infinito innu-

dnt(fijVTo dt ttjv y>Oo-

ytvtoiv,

x dnttQOV aitovog dva-

xvxkojfxtviov ndiTiov uvtlov (sc. tojv dnttQtov xoOfxtov).

3) Vid. not.

tkt-

Eodcm modo

Anaximandri doctrina

et actcrnitatem

merabiles mundos oriri et interirc, addit:

qccv

xivr\otv didiov

(fiOtiQOfttvtov, xai t i\v

avtv yttQ xtvrjOttog ovx tOTi ytvtotg xai <f0ooa. u

11

proxime antec.
'

4)

Simplic. Phys.

9, b,

part.

sup.

Ava&ftuvdQog

dnttoov

281

aeterno ipsius motu

ponere, quod e principio

secernantur

contraria

Deinde Hippolytus Anaxiniandrum

*).

ait

re-

rum principiuni ponere infinitum, in liocque velle insitum

esse aeternum quendam motum, quo ortus eveniant coelorum 2 ). Denique Hermias Anaximandrum ea
re opponit Thaleti, quod ille natura humida antiquiorem

aeternum motum, quo

esse statuat

continenter alia gig-

nantur, alia intereant 3 ).

Anaximandrum prinquendam motum tribuisse; nec vero ex iis

protinus etiam patet, eum id ita fecisse, ut ipso motus
vel potius Yuvr)Giog vocabulo usus sit, sed sunt quae-

Ex

hisce igitur locis satis patet,

cipio aeternum

dam, propter quae videatur hoc vocabulo non

Proficiscimur

usus esse.

quod apud Aristotelem xiprjaewg voca-

inde,

bulum plerumque notionem

significat generis universi,

quo

quattuor motus genera comprehenduntur, generatio, mutaaccretio ac diminutio,

tio,

nvtt tfvaiv

1) Ibid.

%tiov

tijv

non

tt)g.

UntlQOV

ovuptavstv

rj

m.

post

a,

6,

n ovrog

significant

ytvtalitti

praeter

Q6

7T

ukloiovutvov tov otoitojv

di u

ivttvritov

fj

p. 275, 2.
n ovrog

6:

I,

ovx.

ttnoy.Qivof.ts'vtov

supra

Cf.

Hippol. Refutt.

2)

TtOV OVTtOV TO

Aristoteles Meta-

cttthov y.ivrjotv ctiriuv slvui

rrjv

rjg

Iam

dicitur.

yeve'ostog elsysv. u

ysvsaiv noisT, ctXV

d idiov xivrjO 6

iv

6&eto

ctQ/rjv

iwv ovrcov

rrjg

motus

proprie

consistit et

motus, qui in loci mutatione

is

juiv uq/ijv

dt TOVTCO x i v

rovg ovouvovg. u

cnoiytiov

y.cd
rj

tiorjy.e

a v ctfthov tlVCtl

Verba

nQog

rovrto'

d't

hoc, ut ab editoribus vertitur, sed 'inhoc'

penes hoc\ Deinde iv y ovufituvsiv xtI.' non est simpliciter,

per quem', sed potius, quo eveniente et quasi progrediente oriantur coeli; significatur enim, illum motum talem

vel

esse,

quo ipso coelorum ortus contineantur.

Herm.

3)
p.

1174):

TIJV
o(rut.

'

tt"i6lOV
u

Cf.

Irris.

gent.

Avu&puvdQog
xiVrjOiV,

supra

XCtl

p. 254,

philos.

c.

4.

(Migne,

rov vyQov nosa(ivTSQuv

1.

TUVTIJ

TCt

Patrol.
ctQ/rjv

IISV ytVVUOftut,

TCt

Gr. VI,

stvui
tii

ktysi

tf&tlQt-

282

physicorum loco antea laudato

physicos, qui pariter

ait,

unum ponant, huic uni enti

siquidem generent ex eo rerum

atque Eleatae id quod

est

motum adiungere,
multitudinem (^TQooTL&eaoi

y evvtovTe g

ye %6

dicit

motum

adiun-

gere, quasi eos sciat id ipsis verbis dixisse,

verum

ita,

7i

Itaque

av).

id inde,

illos

xivrjoiv

non

physicos

ita

ut

quod ex uno ente multitudinem generent,

videatur concludere.

Hinc autem iure

colligitur,

illos

omnium principio quenquandam actionem posuisse,

ipsos in uno suo ente sive in uno

dam modum

generationis, id est,

qua ex eo rerum multitudo gigneretur (cuiusmodi

est con-

densatio rarefactioque et contrariorum secretio), Aristotelem

autem hanc generandi actionem voce generali dixisse

vrjoiv,

eam

quod

phos, prout id
esse statuerent,
illos

cum omnes

videlicet ob caussam, ut,

in

physicos in

est aut

immotum

xi-

philoso-

aut motu praeditum

duo maxima genera divideret, statim

hoc altero genere collocaret 2 ).

Accedit,

quod unusquisque illorum physicorum sine dubio non motum

in universum, sed certam quandam motus ibrmam ponebat,
qua rerum generatio contineretur; probabile autem est,

unumquemque eam, quam poneret motus formam, vocabulo

quod huius formae proprium

appellavisse,

mrrjoewg vocabulo non usos esse

non

nisi in

quadam

que

zivrjoig

proprie

autem

loci

nisi eos,

acceperat.

Num

1) P.

279,

2) Simili

motum

esse,

qui

signiticat,

tum

autem Anaximander motum

talem

ergoque

mutatione consistere vellent

hunc solum motum

universi generis signiticationem

insitum putaverit

esset,

qui illum

certe

namillam

nondum

ipsi principio

primum ac

proprie

(Refutt.

Anaximenes

in

1.

modo apud Hippolytum

I,

7)

primum

dicitur cx aere res condensatione et rarefactione gencrare,

et inde

sumitur,

eum

aeri

sempiternum

verbis: n xiviia(hti 3t aei' ov ycw

xivoito."

motum

tribuere,

f.itrct^ctlXtir, oact {xtict{ic'd).ti,

hisce
ti

(A)]

283

loci

mutatione

consisteret,

maximo opere dubitandum

est,

de qua re mox pluribus agetur; namque hanc motus formam

oninibus aliis priorem esse,

primus aperte docuit Aristo-

ergo pariter dubitandum

teles;

appellaverit.

posteriorum

num

est,

xm}ffco^ vocabulo

de

scriptorum locis

hac re

nihil concludi potest; quod enim Anaximandrum simpliciter

dicunt aeternum motum (dtdwv xivtjotv) posuisse, id sine

dubio ab antiquioribus scriptoribus, velut Theophrasto, ac-

quamquam

ceperunt;

per se nihil impedit, quominus pariter

certam quandam motus formam generali

atque Aristoteles

eo quidem magis,

/,tvrt oeiog

vocabulo appellaverint, atque

quod

scriptores posteriores, velut Philoponus

alii

in

),

Ana-

ximandri doctrina nunquam de motu, sed solum de con-

trariorum secretione loquuntur. Itaque quamvis certum

Anaximandrum principio quendam tribuisse motum,
tamen omnino dubium est, num hunc motum dixerit mvtjgiv.
Quae res quam habeat vim, mox apparebit.
sit,

Sequitur,

3.

ternus

mum

ille

ut

iam hoc ipsum quaerendum

Anaximandri motus qui

locos antea laudatos consulimus,

dem

designatione

sit,

ae-

re si pri-

Anaximander

hisce

motum

generaliter tantum dicitur principio

certi generis

De qua

sit.

tribuere, nulla

Atque Aristotelem qui-

addita.

eo Metaphysicorum loco, quo paullo ante usi sumus

xhtjGiv dicere

significatione infmita,

ita

ut quodvis

genus intellegi possit, etiam demonstratione

hoc loco physicos,

unum

qui

efficitur.

pariter atque Eleatae

id

ponant, ab hisce eo distinguit, quod hi id

immotum,

illi

que

ita

eos

Eleatis

1)

autem motu praeditum esse

physicos dicit uni suo

Cf.

enti

omnem motum

Philoponi

supra

^ 14.

Vidc supra

126

sq.,

Eteniin

quod

est

unum

ens

velint.

Ita-

maxime

Mctaph.

I,

085

p.

279.

opponat.

p.

127,

a et b.
2)

),

motus

tribuere,

tollentibus

locos

p.

motum

ct p. 282,

1,

284

Iam vero oranem

in

motum tollentibus contrarii sunt,

motum ponunt, quicunque is

universum aliquem

Ergo Aristoteles physicos dicit.uni suo

aliquem motum tribuere,

ita ut

qui
est.

universum

enti in

quodvis motus genus

intel-

Idem inde apparet, quod eodem

loco, ut paullo

ante ostendimus, physicos in uno suo ente

motum ponere
nam motus,

legi possit.

inde sumit, quod ex eo multitudineni generent;

generationem

qui

contineat,

autem

Posteriores
dicunt,

citer

etiam

necessario

diversosque

quos

generationis

motus

intellegitur

attulimus

scriptores

Anaximandrum aeternum

generis significatione addita.

minus cum

horum tum in
cum aliis
si

sunt,

in

quaestio

proposita videatur

progrediamur,

sententia

argumentis

solvi

posse.

consideranda

qui solus de Anaximandri

si

Aristotelis

quibus,

motu

simpli-

principii

statuere, nulla

est

modos

universum.

in

motum

Nihilo tamen

quaedam

locis

coniunguntur,

Sed antequam
Teichmuelleri,

diligentius disputavit, ut,

hanc forte apparuerit veram

esse,

omni disputatione

possimus supersedere.
Teichmuellerus igitur aeternum

quo ipsum infinituni

Etenim,

ratur.

principii

ut brevibus

esse

totam eius sententiam expli-

cem, Anaximandri principium esse putat globum

(infinitum

enim non

nisi

motum ab

motum circularem,
principium circum axem fe-

Anaximandro positum contendit

immensum

vaga quadam cogitatione dici 1 ),

vapori similem, quo contraria rerum elementa perfecte com-

mixta contineautur; hunc globum ab omni aeternitate conversione rotunda circum

elementa

aerem

et

illa

axem moveri, hacque conversione cum

contraria sccernantur, terram eique circumfusum

orbes coelestes oriri;

similiter atque

a recen-

tioribus physicis ex unius globi vaporei (si licet hoc voca-

bulum

1)

fingere)

circumactione planetarum origo et ordo

Studien zur Gcsch. dcr Begriffe

p. 56.

et

285

motus explicetur

Disputat autem de hac sententia

*)

bus diversis eiusdem

partibus;

libri

de Anaximaudro dissertatione

priore

rationibus probare studuit,

et rursus

nisi

de Anaximene

dissertatione

in

in

multisque

eam

argumentis confirmet.

rcvertitur, ut novis

Sed

proposuit

de Anaximandro dissertatione ad

in altera

tri-

uam postquam eam

haec Teicbmnelleri

nibilo secius

non

sententia

opinione ante concepta nititur; quae ab eo adferuntur

argumenta, multa sane

saepe speciosa, aut per se falsa

et

sunt aut non probant id

quod probandum

quam ostendamus, ex usu

genera in hisque

in

fortasse

Quod

anto-

definire

Etenim per se probabile

quaestionem, de qua agatur.

Anaximandri sententia

est.

accurate

videtur esse,

hoc

mundo

etiam

plura

motura

esse

est,

raotus

circularem.

At

horum unum aliquod putavit primum esse, e

quo reliqua sequerentur. Hoc igitur loco non quaeritur,
num Anaximander omnino motum circularem posuerit, verum num primum illum atque aeternum motum ipsi
principio insitum voluerit motum circularem esse. Namsine dubio

ab Anaximandro statui

que ego quidem non nego,

raotum circularem, sed hunc dico eum, quo in hoc

stellarum orbes circumferantur, nec vero

mum

motum

illum pri-

ab omni aeternitate ipsi principio insitum. Est autem

saepe

difficile,

ea,

quae sine rationibus idoneis adserantur,

breviter idoneis rationibus refellere; quare

ferri,

etiain

mundo

si

interdum longiore disputatione opus

Itaque
mentis

non debet aegre

illa

probatur;

argumenta,

erit.

sententia, ut diximus, nullis idoneis argu-

quae

a Teichmuellero

eius

partim falsa sunt,

partim

adferuntur

non probant,

quod

putantur probare; id quod nunc iam singillatim ostenden-

dum

est.

contendit,
si

ipsum

In priore

xtvtjosfog

1) Ibid. p.

8 et

de Anaximandro dissertatione

igitur

Anaximandruin,

si

loquatur de

motu

vocabulum adhibeat), non

9.

(intellege,
nisi

talem

286

motum
non

nisi translate

sane quidem,

motum

si

hac voce appellentur

constaret,

consistat,

autem motus genera

solus proprie, reliqua

is

tiocinatione ab opinione proficiscitur

cipii

mutatione

intellegere posse, qui in loci

propterea quod

At

*).

omnino

in

Nam

Anaximandrum aeternum

ipso Kivfjoecog vocabulo appellavisse,

eum hoc vocabulam

probabile esset,

hae ra-

incerta.

prin-

omnino

propria sua significa-

num hoc vocabulo

Ad probandum
esse nisi motum cir-

tione accepisse; sed vidimus, id ipsum,

maximo opere dubitandum

autem, illum motum non posse alium
usus esset,

cularem, haec fere adfert argumenta,

ordine, sed
alio

motu

alia alibi,

ne

cogitare

non certo quidem

quod Anaximander de

primum,

quidem

esse.

potuerit,

propterea

quod

praeter hunc nullus alius motus in coelo appareat omnibus

communis 2 ); deinde, quod Hippolytus reAnaximandri sententia aeterno principii motu omnes

eius corporibus
ferat,

coelos; cum enim coeli utantur conversione

Anaximandrum sine dubio eum etiam motum statuisse circularem esse, quem coelorum vellet generatorem
esse 3 ); tum, quod Hermia teste Anaximander aeternum
motum priorem esse dicat aqua, quippe quae, pariter atque
ortos esse

circulari,

reliqua elementa,

eo

inde

gignantur;

enim colligendum

motum singulorum elementorum

motibus quoque priorem esse, talem autem motum vix
credi potuisse nisi motum circularem in ipso coelo appaesse,

eius

sententia illum

rentem 4 ); tum, quod communi antiquorum philosophorum

1)

Studien zur Gesch. der Bcgriffe

2) Ibid. p. 9 et 10.

Verba

p. 29.

eius sunt haec:

da keine andere

allgemeine Bewegung an den himmlischen Feucrerscheinungen

intellegi puto
beobachtet wurde." Verba allgemeine Bewegung

'

motum, qui omnibus rebus

stellis,

communis

igneis

coelo

apparentibus,

id

est,

sit.

3) Ibid. p.

30 et 31.

4) Ibid. p.

25 et 2G. Puto,

me

verbis

sententiam minus perspicuam reddidisse.

adhibitis Teichmuelleri

287

consensione mundi

quodam

primo

quod e motu

origo

ac

motu

circulari

et coeli conversio

dispositio

repetatur 1 );

atque ex hoc quidem solo,

circulari,

quaeque, quae Anaximander de rerum ortu

et

motu

centur

tamquam ex uno

docuerit,

singula

et dispositione

principio plane expli-

2
).

Sed haec argumenta omnia aeque caduca

mum

denique,

enim

inde,

quod motus

circularis

Pri-

sunt.

unus videatur om-

nibus corporibus coelestibus communis esse,

quidem

licet

Anaximandrum in explicanda mundi origine et

motum prae certeris respexisse, nec vero, eum
hunc
vita
hunc motum omnium primum atque aeternum putaconicere,

Namque motus

visse.

humana
non

circularis

non

is

est,

facile putari possit aeternus esse,

facile potest

motus naturalis

accuratius dicetur;

putari; de

qua re

infra

quod omnes philosophi

est,

quidem aperte motum circularem (vorticem

antiquiores, qui
dico) ponunt,

testimonio

qui a mente

propterea quod

eum a

caussis antecedentibus repetunt,

admodum Democritus

quem-

a concursu et repercussu atomorum

ad lineam decidentium,

Anaxagoras ab impulsu

mentis, Empedocles ab Amicitiae

et

infinitae

Discordiae efficientia.

Hac autem re simul argumento quarto, quod ab omnium consensione sumptum est, omnis probandi vis adimitur; ac pariter

argumento secundo

miae testimoniis repetita

et tertio,

sunt,

quae ex Hippolyti

ortum

autem Teichmuellerus contendit,

quae Anaximander

Her-

siquidem nihil impedit, quo-

minus Anaximander motum circularem ex

eoque quidem non circulari

et

alio

motu priore

esse putaverit.

motu

circulari

Quod
omnia,

de mundi origine et dispositione

motu docuerit, tamquam ex uno principio explicari,
accipi

quidem

posset, si

1) Ibid. p. 29.

2) Ibid. p.

27 et 29.

et

id

Anaximandri sententia principium,

288

quemadmodum

ille

mixtio esset

putat,

contrariis

rerum

cum autem ostenderimus non mix-

elementis composita;

tionem sed substantiam simplicem esse,

illa opinio omnino

quoniam ad aliam quoque

falsacst; cuius rei explicationem,

locum pertinet,

huius disputationis

idem dicendum

unam rem

Ceterum

sit.

bac

tota

in

eam

prorsus neglcximus,

reicimus,

illuc

dico,

ne

bis

disputatione

quod Anaximander

principium statuit infinitum esse,

ac propterea quidem
quod Teicbmuellerus revera infinitum putari

negleximus,

Quid de bac Teicbmuelleri opinione iudicandum

negat.
sit,

quidque,

si

eam cognoverimus falsam

de

esse,

quae-

stione proposita sequatur, pariter in posteriore buius dispu-

parte ostendemus.

tationis

Iam in dissertatione de Anaximene et in altera de

Anaximandro dissertatione nonnullos Aristotelis locos adfert, quibus suam
sententiam putat directo probari. In
dissertatione de Anaximene ) ad locum provocat alterius
1

de Coelo 2 ), quo Aristoteles

libri

generent, caussam, cur terra

in

ait,

vortice ponere materiam circumagenti

qucm

recte contendit

mundum

omnes, qui

medium mundi locum

;

quo quidem

loco,

ad Anaximandrum quoque pertinere n ),

existimat aperte pronuntiari, aeternum Anaximandri

nibil aliud esse nisi

occupet,

motum

vorticem sive motum circularem,

circum axem feratur. At ex boc

quo mundus universus

loco

quidem,

sequitur

generatione usus etiam

Anaximander

ut
sit

vortice,

huius

in

mundi

nec vero ut bunc vorticem

83.

1) Ibid. p.

Coel.

2) Aristot.

II,

13,

295*9:

avvrjl&iV tnl to uaov tffQoutvrj

thtt

n tl

ii]V

fiict

vvv n

fiivqffiV

yr)

xcd

pfrei,

Tttvrrjv

yctQ ttjv

uh(ctv TTtiVTtq Myoucjiv tx tujv Iv iotg vynoig

(ictivoVTWv

ifio

di] xctl ri]V yijv

vcoaiv, ?tiI to ia4gov

3)

Ab

awik&ilv

navrig,

xcti 7Ti{ji

otsoi

t6v (ga

ctv/li-

tov ovqccvov yiv-

cfttaiv"

Aristotele hoc loco

Anaximandrum etiam

alia disputationis parte ostendetur.

intellegi,

in

289

esse putaverit

motum

siquidem

potest, ut illum a

fieri

Sed mirabiliter sane

bendo

primum

illum

in altera

Est hic locus in

).

repetiverit.

explicando

in

quem

dro dissertatione adfert

motu priore

fallitur

alio Aristotelis loco,

ipsi principio insitum,

adhi-

et

de Anaximan-

de

tertii

lib.

Coelo cap. quinto, quo Aristoteles, postquam eos physicos,

unum elementum

qui

pium esse

(intellegit

omnium rerum

statuerent

autem,

unam naturam qualitatibus

qui

unum

que quidem aut

ram

inter

princi-

ut e capitis initio patet,

e quattuor

eos,

suis definitam,

illis

at-

elementis aut natu-

duo elementa mediam principium ponaut), plu-

ribus rationibus refutavit, in disputationis fine hoc addit

):

unum elementum principium ponunt, vitium id est, quod unum solum atque
omnium quidem rerum eundem naturalem statuunt
commune autem omnium,

motum."

Ad hunc

mander etiam

igitur

intellegatur,

qui

quo

locum,

sine dubio Anaxi-

Teichmuellerus adsumit locum

proxime laudatum, quo physici,

dicuntur vortice, et hoc fere

mundum

qui

modo

gignant, uti
1

Aristotele

concludit:

Anaximander unum solum ponit motum; eodem teste

mundo generando utitur vortice sive motu circulari;

teste

in

ergo ipso Aristotele teste hic motus circularis est

motus, qui ab
est

ipsi principio

nisi hic ipse

motus

omnino falsa

est.

qui

propria
ponant,

1)

unus

Anaximandro poni dicitur; quodsi autem

qui ab Anaxinandro ponitur, etiam

unus motus,

motus aeternus

eos,

ille

insitus

circularis'.

Namque

non

hic
ille

alius esse potest

Verum haec

Aristoteles illo

ratiocinatio

loco

non

dicit,

unum solum elementnm, id est, unam naturam

sua qualitate utentem, omnium rerum principium
ipsos putare, unum solum eundemque naturalem

Teichmueller, Studien

2) Aristot. Coel. 111,5.

Totg av to aroi/ftov v7io!H[af.voi<;

(pvatxrjv xal

naVTiov

etc. p.

304 b 11:

575,

et 2.

xoivbv $k

ndaiv

d/jdojt]iia

to fitav fiovov xtvrjaiv notstv

tt\v avrrjv."

19

290

omnium rerum motum

certissime patet,

ut

esse, sed,

sequenti

eorum sententiam

sequi, ut non

unus naturalis omnium rerum motus, atque

tus directus,
illud

esse

eorum sententiam,

orsum,

ferri oporteat.

si

omnia sursum

ut

motum

constare velint, subiungit

sibi

omnia de-

ut

quem

ei motui,

Ari-

ponere oportere,

stoteles illos dicit pro sui principii natura

quem

sententiain, qui

sequi,

ignem,

qui

Teichmuellerus autem

nisi

quidem mo-

is

eorum

velut

possit;

unum elementum ponant aquam,

loci parte

illum

circularem,

eos dicit revera ponere; estque eius ratiocinatio,

si

imum elementum omnium rerum principium ponunt, eorum sententiam id

sequitur, ut proprie non nisi unus omnium rerum motus
ipsam rem spectamus, haecce

atque
in

is

qui

quidcm motus directus essepossit;

hi iidem

generando mundo utuntur vortice sive motu

motus circularis

ergo hic

ctus, quem,

quam

si

vitiose

ponere

1)

est

conclusum

sit,

non

unus motus

dire-

ponere debeant.

Hoc

ille

sibi constare velint,

autem

circulari

opus

pluribus

est

ex-

).

Teichmuellerus aliquo loco

quod nesciat accurate

legere,

nonne meliore etiam iure

in

(p.

9*) vituperat Ed. Roethium,

ac non iniuria
ipso

quidem.

reprehenditur?

Sed idem

Etenim primum

cum eos, qui unum solum omnium rerum elementum

unum solum atque omnium quidem rerum eundem naturalem

Aristotelem,

ponant,

motum

statuere dicit, id dicere, non quod

illi

ipsi ita statuant, sed

eorum sententiam ncecssario sequatur, totum locum

legentibus protinus apparet. Quod enim Teichmuellerus id ipsum
contendit non plane demonstrari posse, hoc verum quidem est, sed

quod haec

res

aliam ob caussam atque ipse opinatur, nempe

ipsis verbis

propterea, quod ex

primo obtutu liquet idcoque dcmonstrationc doh

Deinde Aristoles contendit

quidem,

unumquemque

eget.

illorum physi-

corum unum solum atque omnium quidem rerum eundcm motum

ponere, atque motum quidem directum, nec vero contendit, omnes

eundem motum

poncre, sed

quidem eum, qui

sui

principii

alios alium, atque unumquemque

naturam sequatur,

id

quod ex ipsa

291

Aristotelis explieatione patet; Teichmuellerus

autem npinatur,

nmnes

dici eunclem mntum pnnere, huncque esse mntum circularem.

Tum, cum Aristnteles illns en refellat, quncl in natura plures ac di-

mntus appareant,

versi

dem

lunam

ille

hanc refutatinnem levem

esse ait, siqui-

ipsum qunque Aristotelem cadat, cuius sententia

in

pnsitae,

quamvis ex eadem

sint materia,

res infra

tamen naturaliter par-

tim sursum partim denrsum ferantur. At una Aristntelis materia, quese quavis qualitate caret, per se caret etiam qucvis

niam per

mntu,

tantum, qund diversas fnrmas recipit hisque in diversa transit

et eo

elementa,
illnrum

per accidens diversns etiam recipit mntus unum autem

elementum nnn est materia quavis qualitate
;

physicnrum

carens, sed substantia cnrpnrea definitis qualitatibus praedita, veluti

aqua

et ignis,

hancque nb caussam etiam per

se

naturalem quendam

habet mntum, qun aut sursum aut denrsum ferater, et nmnes res ex
illo elementn nrtae, qunniam eadem qualitate sunt, necessaric ecdem

mntu tenentur.

maximum

Denique, id qund

est,

nnn videtur animadvertere,

quantn npere hic Aristntelis lncus cum sua de Anaximandri prin-

Etenim

cipic sententia pugnet.

pite id agit, ut falsam

snlum

Aristnteles et hnc

esse nstendat

lncn et tntn ca-

enrum sententiam, qui unum

nmnium rerum elementum pnnant, quns

ipsn capitis initin

unum elementum
naturam inter
aquam et aerem mediam, hancque quidem infin itam ideoque omnes res amplectentem. Hisce omnibus nostro loco ait
vitium commune esse, quod, unum solum omnium rerum elementum
ponentes, hac ipsa re proprie etiam unum solum omnium rerum
motum ponant. In hisce igitur physicis Teichmuellerus recte putat
(S03 b 10) quadrifariam ita dividit,

aquam pnnere

dicat, alios

ut

alins

hnc

aerem, alios ignem, alios

ab Aristotele Anaximandrum quoque intellegi. Quodsi in

gitur, necessario in

uno quattuor illorum generum

est;

iis

intelle-

cumque certum

eum ad nullum priorum trium generum pertinere, necessario in

eorum genere est, qui naturam inter aquam et aerem mediam ponere

sit,

dicti sunt;

atque revcra Anaximandrum in hoc genere

esse, satis de-

monstravimus. Jam vero Teichmuellerus contendit, Anaximandri principium non esse naturam inter duo elementa mediam, nec omnino substantiam simplicem propria sua qualitate utentum, verum mixtionem
esse ediversis rebus

compositam

(p.

57

sq.,

maxime

p.

58 et 59). Con-

292

Denique

eadem de Anaximandro

in

locum

Aristotelis

mandri motum

quam

motum

putat

dici

circularem.

de Coelo,

secundi

locus initio libri

dissertatione

totum

esse,

pergit

sic

ortum

nec
2

Legitur

ubi Aristoteles,

nec periturum, sed

Propterea recte

):

illam antiquam

nobisque maxime

qua immortale

ac

is

post-

divinum

habeat

patriam veram credere,

esse

dicitur

ctantur (twv
atque

KvxlocpoQiav)

ttjv

amplecti

finitos

motum
reliquos

illum circumotus imper-

IHam

(7ieqiexeiv)\

igitur

quae Atheniensibus patria dicatur,

antiquam,

Teichmuellerus censet Anaximandri esse; putansque,

tyjv ttjv

aeternum raotum

probari,

illum, qui in priore parte

Anaximandrum

aperte doceri,

Aristoteles

motum

carentem reliquosque motus finientem, hoc loco

dicitur, fine

contendit

esse atque

circularem

quod

tribuisse,

Quam opinionem

statuat.

Anaximandri

locus

totus

doctrina

nihil

sint

vocabula,

quae certum

similera

eo

ei,

quera

omnino

putat

quod

contineat,

aliunde nota pugnet;

velut

sit

principio

infinito

quod

plura

Tav-

memo-

KvxXocpoQiav\ quae in posteriore loci parte

eandem

ratur,

finis

quod

et id,

quae alia aniple-

esse,

tteqiexovtcov aivai), et

(vavTrjv

sententiam

motu, qui non

verum ipse potius reliquorum motuum

finera,

finiendi vim habeat, eorum

fectos

eorum,

aliquid

tali

hisque dictis explicandi caussa addit,

larem

aeternum
sententiam

se habet,

quae moveantur quidem, sed moveantur

qov\

breviter repetiit. quod antea subtiliter demonstravit,

mundum

sit;"

quo apertissime aeternum Anaxi-

adfert,

cum
in

eo

to

7ieqiexov'

et

to anEi-

ad Anaximandrum pertinere; quod

de quo agimus, Aristotelis loco Anaintel.legi, et simul contendere, Anaxiraandri principium esse mixtionem, haec aperte quam
maxime fieri potest intcr se pugnant.

tendere autem,

eo,

ximandrum quoque

576

1)

Studien

2)

Ipsum locum totum

etc

p.

sq.

in adnotatione

proxima adscribemus.

293

Atheniensibus

sententia

non

sit,

esse

possit

quippe

coruni,

patria,

philosophorum

alicuius

nisi

Atheniensibus

qui

philosophi

alicuius

si

cognati

in

sint,

Ioni-

hisce

cum Anaximandri doctrina conveniat; quod

denique locus praeter Anaximandrum non habeat, quo reVerum in hac tota Teichmuelleri de illo Ariferri possit.
autem non

nisi

opinione nihil

stotelis loco

Namque

et

de ipsa

quibus locum probari

illae,

tinere,

pterea,

quod

ille

nemine etiam
Itaque

id

quod non a vero

omnino

putat

dissentiat.
et rationes

errat,

ad Anaximandrum per-

partim falsae sunt, partim contrarium probant. Quod

ut ostendatur, longiore

eam

est,

loci sententia

pro-

Aristotelis locus et paullo obscurior et a

initio Aristotelis

quod ex ipsa

omnino non continet

locus

quam Teichmuellerus

eo putat contineri;

Etenim Aristo-

loci explicatione patebit.

proxime antecedentibus,

mus, breviter

est,

satis explicatus est.

sententiam,

teles verbis

quidem disputatione opus

repetit,

quod

ut antea

iam monui-

in priore libro pluribus

demon-

mundum totum (zdv navra ovqavov) nec ortum nec

sed aeternum esse. Dicens autem mundum
totum aeternum esse, non dicit, omnes mundi partes
aeternas esse, nam Aristotclis sententia mundi partes
infra lunam positae caducae sunt sed mundum quatenus
totus vel totum aliquid accipiatur, esse aeternum. Cum
stravit,

periturum,

autem omnes mundi partes

mundus, quatenus accipitur
esse oporteat

quod

in

totus,

aliquid eorum,

facile videri possit

motu versentur
quae

repugnans

aeternus
in

et idcirco,

est,

si

aeternum

motu versantur,

id

esse, laudat sententiani

quandam antiquam Atheniensibusque patriam, qua aliquid eorum, quae moveantur, immortale ac divinum dicatur, atque id quidem, quod moveatur tali
motu, qui non habeat finemverum ipse reliquorum

motuum
dam
num

finis sit.

laudat scntentiam
dicatur

id,

Itaque Aristoteles

non

talem quan-

qua immortale ac diviquod motu circulari, sed id, quod tali

antiquam,

294

non habeat finem reliquosque

quem quidem motum ipsa illa sententia

utatur motu, qui ipse

motus

finiat;

Nani quae

antiqua putari circularem, nulla re significatur.

ad ipsam illam antiquam

sententiam pertinent, sed, ut ex ipsa orationis forma
apparet, adduntur ad iudicandam caussam, cur par sit,
non

altera loci parte dicuntur,

Aristoteles sic indicat, ut

Quam quidem caussam

ad eum motum, qui dicatur fine

carere reliquosque motus

finire,

illam

veram

sententiam

putare.

ad motum

atque

pariter

illum circularem ab ipso propositum pertinere dicat quan-

dam

cum

proprietatem, quae

intellegitur

qui antea

ille,

dictus est,

reliquosque motus finiens), rerum esse

plectentium (twv
larem,

omnino conveniat;

aeternitate

quod finiendi vim habeat

ait enim, et id,

quem

neQiayovTiov), et

ipse proposuerit

reliquos motus amplecti

(xo ntQag

motus

illum

mo tum

(avTij

Dicens autem

motum, qui sua

ad Anaximandrum referendum
ut is aut ipsi infinito

circularem tribuerit

1)

tamen inde non

esse,

aut

alii

effi-

motum

cuidam

rei

non

ex aecurata

*).

Hanc veram

loci sententiam,

esse

eius explicatione eognosci potest; quae

utile videtur esse,

motus

is

ipsius natura

Itaque etiamsi concedatur, hunc locum

possit aeternus esse.

citur,

cir cu-

nvKlocpoQia),

(neQitxeiv).

alio finitur, talem dicit

carens

fine

reliquas res am-

inotum, qui reliquos motus amplectatur, quoniam

non ab

quo

nisi

facilius

totum locum adsoribure. Itaque

possit

proponi,

Aristoteles, post-

quam repetiit, quod antea (Coel. I, 10 sq.) demonstravit, mundum

totum nec ortum unquam ncc unquain periturum, sed aeternum
esse, addiditque,

hoc eo etiam confirmari, quod haec sententia omnia

haberet consentientia, sententiam autem contrariam sequerentur re-

pugnantia (Coel.

II,

1.

283

26 284

2),

rovg
n t$tontQ xaktog %i oviinti&eiv kcwibv

nai qlov q

fjjutov

alrjfteis

elvai

Xoyovg,

sic

pergit (284 2 sq.):

ccq^aCovg xal fxaktaja

tog

ianv a&dvcnov

ti

xai

&WV TtOV l/OVTCOV fXtV xCvrjOlV, t/OVTlOV 6* TOtai)T1]V, tOOTE

jut]{hev Eivat n t'nag avTrjg, akka fxakkov TttvrrjV ttov alktov

295

Sed locus ornnino non potest ad Anaximandrura

quia non solura

nt\tag-

nulla

yuQ ntQag

rt

to

xXotpogia

eo

in

tojv ntQit/ovzojv lon',

ovoa ntQit/ti rag

Ttltiog

xai

ctTtltig

referri,

quibus Anaxi-

indicia,

xal avrrj
rctg

r)

xv-

t/ovOag ntQag

navkav, avTrj /utv ohdtfAluv our' uQ/i]V t/ovou ovrt TtXtvrrjV, cdV

xcti

1'incwOTog
ctQ%r]g,

ovou tov antiQov /qovov,

tiov

loci

eius verbis

(p.

quam
1

zmv t*xoVTiov
ntoag

tivai

cum

ipsa

toriv

fxtv yJvrjOiv, tyovTiav <H

quorum

avTrjg',

rerum

cedenti pronomine

ratio

Teichmuellerus, quan-

a&avmov

t ot

avT

rjv,

ti

xal &tlov

wOTt

fxrj&tv

grammatica non convenire videtur

Etenim verba;

veritate.

I/ovtojv 6t TavavTrjv'

Trjg

non videtur animadver-

conici possit,

577)

Difficultas posita est in verbis:

tisse.

ahia

sententiam exponamus, dicendum

de difficultate quadam grammatica,

tum ex

akkcov tojv /utv

J"

tt\v nctvfotv."

^t/o/iitvrj

Tixiv

Priusquam ipsam huius

est

sunt

tojv

t/ovrow

(itv xivrjoiv

sunt genetivus partitivus, qui pendet a prae-

t\

Hic genetivus partitivus dupliciter explicari

primum ita, ut earum rerum, quae motum quidem habeant

sed talem motum, cuius nullus sit finis, plures distinguantur
species, harumque una aliqua dicatur immortalis ac divina essc; deinde ita, ut res tali motu utentes e pluribus partibus, veluti ex ipso motu et re motui subiecta, putentur compositae esse, harumque partium omnibus communium una
aliqua immortalis esse dicatur. Si priore modo accipimus,
quaeritur, quaenam plures illae rerum tali motu utentium species
sint, quarum una aliqua tantum immortalis ac divina dicatur; namque rei veritate et Aristotelis sententia omne, quod motum habeat,
cuius nullus sit finis, immortale est. Si posteriore modo accipimus, quaeritur, quaenam rerum talem motum habentium pars
immortalis putetur; nam Aristotelis rursus sententia res tali motu
potest,

utentes, id est,

mortale

sit,

orbes coelestes, omnino nihil habent, quod non im-

siquidem eorum

solae ad eius

materia et conversio circularis ae-

est.

tentiam exhibent ineptam.

detur tertia esse,
tentia

et

Hae igitur duae loci explicationcs, quae

rationem grammaticam plane accommodatae sunt, sen-

terna atque immutabilis

quam

sic

Sed praeter has duas explicationes

propono: Aristoteles dicere voluit,

vi-

scn-

quadam antiqua eorum quoquc, quae moverentur, aliquid

immortale ac divinum putari,

id

vidclicet,

quod moveretur

296

mandrurn intellegendum esse

Anaximandri sententia prorsus

eius vis as voluntas ab

tali motu, qui

non haberet finem; cum autem

lyovioyv fjtv xtvrjaiv*

motum

verum etiam ipsa

significetur,

ab hisque

ab

(id est,

motum

distinguere vellet ea, quae

haberent)

carentem, quo apertius haec

illis

'

dixisset,

tojv

universum

qui in

iis,

dis-

haberent

fine

opponeret, per adsimilationem quan-

dam ad verba tojv I/ovtojv fikv *ivr\atv' dixit 'tyovrojv dt

ToiuvTt]v xtX.*, cum proprie dicere deberet:
%/pv dt [auro] TotccvTt]v
xtI."
Atque haec quidem explicatio meo quidem iudicio sola vera
'

His praemissis ipsa

est.

loci sententia

exponenda

est.

Locus e duabus constat partibus omnino diversis

a

'

t$Vo7rf(/

dam

usque ad

sententiam

ad fmem,

'tojv ccV.ojv TTSQctg'

laudat;

inde

altera,

caussam indicat,

par

cur

priore, inde

Aristoteles antiquam quana

'

to t6 yctQ ntQug*

usque

scntentiam

veram

illam

sit

putare.

Quod ad priorem partem

vcrbis proxime

attinet, Aristotclea

mundum
totum nec ortum nec periturum, sed aeternum esse. Quod mundum
dicit totum (tov nctvTct ovQttvbv) aeternum esse, id, ut in ipsa disputatione ostendimus, non significat, omnes mundi partcs, sed munantegressis

quod

repetit,

in

libro

demonstravit,

priore

dum, quatenus accipiatur totus, aeternum

quae mundi partes caducae sunt, totus

aliqua eius pars,

esse, si

aeterna

Itaque

est.

esse.

Cf.

Coel.

est,

II,

3;

qua reliquae

Metaph. XII,

7.

dit; id

aliqua

in

est,

in

quod Aristotclcs priore

quod protinus

l%6vTO)V fxtv xivrjGtv

e verbis:

xtV

patct.

o)g

partem oportet aeternam

illam antiquarn nobisquc

Iam vero omnes

mundi pars aeterna

motu versantem.

At-

loci nostri parte conten-

tanv dfravccT 6v

talis

quaedam

propterea .(ujwd

esse)

aeternam

ti

tojv

Contendit autem eo, quod laudat

antiquam quandam sententiam, qua

tur, his fere utens verbis:

ali-

aliquam

est,

pendeant,

1072*24.

motu versantur; ergo, si

aeternam esse oportet rem quandam

que id ipsum

si

qua reliquae omnes pendent,

ea, a

mundi partcm, eam,

vero,

solum potcst aeternus

vera Aristotelis sententia haec

certe

mundi partes

Iam

esse.

ita

res aeterna dica-

scilicet

par est veram

aliquam mundi

putare

scntentiam

maxime patriam, qua eorum, quae move-

antur, aliquid immortalc ac divinum dicitur, id videlicet, quod tali

utatur motu, qui non habeat finem, verum ipse potius reliquorum

297

crepat,

a Teichmuellero

motum

motum

aeterna esse credatur, non dicerc

motum

sententia

illa

quae

ea,

in toto loco

igitur

maxime animadvertendum

In quibus verbis

referenda

in

ab

et

est,

Primum

tribuitur.

ei

fines contineat*.

Aristotelem

est,

quae aliunde nota

ab ea,

et

quae

eius rei,

circularcm, sed motum

qui non habeat finem reliquosque motus finiat.

Quamquam enim Aristotelis sententia nullus motus potest sine fine
esse praeter motum circularem, tamen inde non sequitur, ut etiam

talem,

antiqua

illa

laris

motus

sententia

carens intellegatur motus circu-

fine

revera autem non ita intellegi, deinceps magis apparebit.

Quod ad alteram
rationem antiquae
ex particula

facile

loci

yao'

'

partem

attinct,

ro t

yao ns\tag

antiquam sententiam veram putare.

teles sic proponit, ut contendat,

motum

motum
quadam

esse proprietate,

enim

Initio

hoc est

id,

in verbis

quod vim

'

illum, qui antiqua illa sen-

cum qua

to niqag

eum

ut

tmv

amplectantur.

tice

quidem dupliciter videntur explicari

1

amrf

moratum,

ita ut

haec

notam

cwti]

r)

esse,

antecedenti (Coel.

illis

al)Tif

2.

motus

gramma-

Nam primum

pro-

verbis simul

dicatur

xvxlocfoofa

frequenti huius pronominis usu refcrri

xvxkocpoQ(av, quippe de
I,

Itaque

quae reliquas

xvxkoyoQict

posse.

ipsius xvxkotpoQfag notionem, ita ut

notam illam

x(vr\aiv

sit.

ad eandem illam xlvr\mv proxime me-

xivrjcfig

deinde pronomen

potest ad

eent

referri potest

'

nEQag\

fine careat et reliquos

res

nomen

ad illam

motuum nsQag

earum rerum

Deinde verba

'ro

nSQt%6vT(i)V Igtiv*

motum, qui
dicat

tali

aeternitas possit coniuncta esse.

quae reliquorum

Aristoteles his verbis illum

finiat, ita explicat,

pariter atque

finire,

finiendi habet, aperte refertur

proxime memoratam,

sit,

Aristo-

a se ipso propositum, per se ipsum

illum circularem

ut

xal avrrj xvxloqto-

Quam caussam

putetur fine carere reliquosque motus

tentia

esse;

sed ab Aristotele,

ad indicandam caussam, ob quam par

ofa xtX.') patet, additur

illam

haec non iam illam nar-

sententiae continet,

illius

verba

illa signifi-

qua Aristoteles ipsc

in libro

269 a 2sq.) diligentissime disseruerit. I)e hoc

pronominis usu videas Plat. Phaed. 69 C ibique Stallbaum. Xcnoph.

Anab.

I,

quae

ipsi

prior

illa

tur ad

5,

8 ibique Kriiger; Mathiac Gr. Gr. 470, 4;

antea

p.

111 de usu pronominis ixiivo

cxplicatio inepta est.

motum

Etenim

illum fine carentem,

si

avit)

eandem rem

praeterea,

At

disputavimus.
t)

xvxkocpoofa refer-

signifioat

atque

ro

298

nulla sunt Anaximandri indicia; ea, quae a Teichmuellero

Quod

adferuntur, falso adferuntur.

c

cabula

%6 mitiQov* et

beantur,

provocat ad vo-

enini

%o jceQit%ov\ quae hoc loco adhi-

haec vocabula maxime

quidem Anaximandri do-

omnino non adhibentur,

ctrinae propria sunt, sed hoc loco

praeterquam quod Aristoteles posteriore

loci parte

ait,

et

uiotum illum reliquos motus finientem rerum esse reliquas

amplectentium

res

larem ab ipso

(%wv TieQiayovTLov),

et

positum reliquos motus aniplecti

aiieiQov %qovov permanere.

%eiv) et %6v

bulorum

usus

proprium

sit,

motum

certe
et

(-jcbqiI-

Hic autem voca-

Anaximandro

quod

continet,

nihil

circu-

praeterea in ea reperitur loci parte,

quam

vidimus ad ipsam illam sententiam antiquam non pertinere.

in verbis 'rd t* ycco Tttoccg tcov ntQie/ovTOJV taiiv'

niQtts

motum iine carentem

cum Aristoteles dicat, rd

significare vidimus illum

Iam vero

finientem.

'rt

xcu

cwTrj

xvxkotpoQCa

rj

illud io

indicat,

r t ycco

'

toTi xcci

TTttutyoviiov

n^ag

ntQte/n'

et tccvtijv ttjv

id

enim

reliquos motus

et

ipsis

neoag

tiov

particulis

xvxkoyomav duas

diversas esse res, quae in eo consentiant, quod utraque finiendi

vim habeat. Ergo tJri^
xvxXotpoQtu non potest ad illam xivrjotv
proxime memoratam referri. Sequitur, ut altera explicatio accir\

pienda

sit,

ille coeli

ut igitur avrrj

motus

f)

xvxlotf ooia ab Aristotele intellegatur

circularis, quem ipse antea

aeternum csse docuerit.

c

verba rd rt yao nsoag

His expositis tota sententia in aperto est;

mv

tt

TtXuog ovou 7TSQtf'/tt rag

quod
liquos
ille

vim habet, id
motus finiens, rerum
circularis

perfectos et finitos

reliquos
sint.

illa

sit.

motus amplecti, eos

Talem

autein

/6 vt cov
sic

lcfrC xal kvttj

vertenda sunt:

ille

est

reliquas

res

ipse proposui

aliis

ij

'

xvxlotpooia

nam et

id,

qui antea dictus est motus re-

est,

amplectitur'.

aeternus

loco ostendere

() /

quem

amplectens, quoniam a nullis

ipsius natura

ttrekilg*

finiendi

motus

notus

et necessario esse et

amplectentiuin et

reliquos

Iam vero motus

motibus

motus im-

reliquos motus

finitur, talis est, qui sua

illos

motus dicens

tales esse dicit, qui sua

natura aeterni

Itaque Aristoteles,

quendam motum in mundo esse, Aristoteles hoc

Atque haec de hoc loco satis sunto; quo

voluit.

antiqua sententia referenda

sit,

progredientibus patebit.

299

Quod autem Aristoteles illam antiquam sententiam appellat

A then ien sibus maxime patriam, hac nota omnino non
potest quaedam Anaximandri sententia insigniri, quemadmodum Teichmuellarus putat, caussam adferens, quod AnaAtheniensibus cognatus

ximander, utpote vir Milesius,

Nam

patria

sententia

quae a

est ea,

patribus

sit.

suscepta

omnium mentibus viget; Milesii autem cognati quidem Atheniensibus, necveroeorum patres sive maiores
sunt; ergo sententia a viro quodam Milesio accepta non
in

dici potest

patria esse. Sententia Atheniensibus patria vix

illis

potest esse nisi sententia ad patriam

mythologiam pertinens

eorum religionem

sive

atque talem quandam sententiam

in-

quoque probabile efficitur, quod Aristoteles saepius,

suam de coeli stellarumque natura doctrinam proponit, ad

tellegi eo

ubi

veteris religionis opiniones provocat,

eo consilio,

ut

suam

de his rebus sententiam saeculorum praeteritorum testimoniis confirrnet

lorum cursu

).

Peruasum enim

in infinito saecu-

ei est,

cognitionem non semel tantum bisve,

veritatis

sed sexcentiens in hominibus exstitisse, cuius quidem cognitionis

quaedam

reliquiae

aetatem pervenerint 2 )
bus,

quae

in religione

et

eaedem

semper

videantur

maxime ad nostram

hanc ob caussam

in talibus re-

esse,

singulorum

autem hominum experientia propter temporis exiguitatem

non satis cognosci possint, religionis opiniones putat non

Ad quod autem numen divinum

neglegendas esse 3 ).

illa

seutentia pertinere videatur, in disputationis fine dicemus.

Deinde

mundorum

discrepat,

1) Aristot.

2) Aristot.
2.

339

sive

ortu interituque respicimus, sive

Coel.

eum loeum, de quo

I,

Anaximandri sennotam eius sententiam de

tota loci vis ac voluntas ab

tentia prorsus

I,

3.

I,

Cocl.

3.

II,

1.

284

11,

Teich-

continuo

post

agimus.
I,

3.

25.

3) Coel.

270 ^ 5;

eum cum

270 h

11.

270*

19;

et iisdem

fere verbis Meteor.

300

muellero putamus infinito principio

Namque

buisse.

motum

circularem

Aristoteles, ut antea ostendimus,

tri-

hoc loco

mundum, quatenus accipiatur totus, aeternum

contendit igitur, aliquam certe mundi partem,

contendit,
esse,

eam, a qua reliquae partes pendeant, aeternam esse oporatque

tere;

hac mente laudat sententiam

qua res quaedam, quae semper

dam

ipsius

mundi

motu

in

illam antiquam,
id est,

sit,

pars, dicatur immortalis

ac

quaedivina

Iam vero Anaximander unumquemque innumerabimundorum et totum ortum esse docet

totum rursus interire, et ab ipso Aristotele in iis nu-

esse.

lium, quos ponit,

et

meratur,

qui

mundum

velint generari;

muellero etiam aperte contenditur

loci Aristotelici sententia

discrepat.

Ergo hac certe parte

*).

a sententia Anaximandri prorsus

Verum non minus ab ea

discrepat,

drum cum Teichmuellero sumimus

aeternum niotum circularem
hoc loco sententiam

quod a Teich-

id

ipsi

tribuisse.

Anaximan-

si

principio

infinito

Etenim Aristoteles

quandam antiquam ea

parte laudat,

quatenus ea aliquid eorum, quae moveantur,

id est, ali-

qua huius ipsius mundi pars immortalis ac divina

datur.
Ea autem sententia, qua aliqua mundi pars
cum

datur aeterna esse, omnino pugnat

tentia,

qua principium

quadam

stoteles in libro antecedenti

Denique

2
)

accedit,

quod

Ari-

multis rationibus ostendit, in

non posse esse motum circularem, incredibile autem

eum hoc loco talem sententiani prae ceteris

quam antea demonstraverit absurdam esse 3 ).
est,

1)

sen-

omnibus partibus subiectum

aeterno motu moveri dicatur.

infinito

tali

cre-

cre-

Studien

otc. p. 83, coll. p.

2) Aristot. Cool.

3) Liitze,

I,

5.

271 b 26

laudare,

31.
sq.

Das Apeiron Anaxim.

p.

35

(in adnot.)

concedit,

sententiam illam antiquam hoc loco ab Aristotele memoratam necessario ad

Anaxiniandrum referendam

esse, inutiliter

ad Aristot. Phys.

301

Postremo cum viderimus, sententiam illam antiquam,

quae Atheniensibus patria diceretur, vix

intellegi posse nisi

sententiam in patria religione versantem, ut loci explicatio

quaerendum

absolvatur, breviter

numen divinum

religionis

ad quodnam patriae

est,

sententia videatur pertinere.

illa

In qua quaestione equidem non dubito, quin

ad ea pertineat, quae

illa

potius Apollinis, qui prima sua notione a Solis

diversus

est,

numine non

Hunc enim scimus

ac natura tradebantur.

vi

sententia

de dei Solis vel

in patria religione

ab Atheniensibus patrium (7iaiQwov) et ipsius urbis cu-

stodem habitum

III,

esse

ctvir\

dici infinito

motum

circularem tribuere, hac utens ra-

quod Aristoteles neget infinitum

tione,

At profecto ea

posse

(p.

motu

circulari moveri,

33).

xtI.\

xvxXoipogia

rj

ipsam illam sententiam per-

Nihilo autem secius negat, ab Aristotele Ana-

tinere censet (p. 34).

ximandrum

xcu

ad

neglecta loci ratione grammatica,

obiecerit, in an-

203 b 10 provocans; et verba

4.

autem

quis

Si

).

motu

circulari

moveri

quod Aristoteles infinitum negat

re,

non prohibetur, quominus

Anaximandrum

motum tribuere. Quod autem

num Anaximandri motum simpliciter dicat 'tccvttjv

Aristoteles aeter-

infinito dicat

talem

Liitzius eo satis explicari opinatur,

quod

suam doctrinam accommodare

studeat ad

(p. 34).

ad suam doctrinam accommodat, in

tentias

oportet,

quod aut ipsum per

sese aut rectius

rijv

xvxkocponfav

antiquorum sententias

ille

illis

At

si

certe

aliorum senaliquid esse

explicatum cum ipsius

doctrina conveniat; hoc igitur in Anaximandri sententia quid est?

1)

Harpocrat.

v. *4n.

s.

(Volcanus) Coelo natus,

tutela

Athenas antiqui

linum antiquissimus
dixi

is,

193,

Sole

non diversum

confirmari.

22:

Primus

is,

cuius in

Cic. Nat.

quem

esse voluerunt".

paullo

Cf.

D.

Ibid. 23:

Apol-

ante ex Volcano natum esse

Gerhard Griech. Mythol.

302,

Quod autem Apollinem diximus prima sua notiono

et

3.

et

historici

custodem Athenarum."

III,

Minerva Apollinum

nctTiJtxjos.

ex quo

Etenim

esse,
si

haec res hoc ipso Aristotelis loco videtur

consideramus sententiam illam antiquam hoc

loco

memoratam,

nisi

ad numen Solis pertincre posse; cumque

facile patet, id,

quod ea contineatur, proprie non

niensibus dicatur patria esse, hoc ipsum

illa

scntentia Athe-

numen credendum

est

Athe-

302

non

tiqua religione Soli vel Apollini

larem, reminiscendum

est,

telem non contendere,

quod antea ostendimus, Aristo-

sententia

quod motu circulari

id,

Id autem

omnino

cadit

tiones et dierum noctiumque

hoc mundo omnium rerum

id, quod utatur

eliquos raotus finiat.

vel Apollinem,

omnes

et

vicissitudines

gignere, eoque

et ortus et interitus efficere

).

hunc

esse,

locum nec continere eam sententiam, quam Teich-

muellerus eo putat contineri et Anaximandri

dit,

quippe

temporum muta-

omnino videtur demonstratum

Iara igitur
Aristotelis

antiqua divinum dici

verum

Solem

in

qui credatur perenni suo cursu

in

illa

utatur,

qui ipse fine careat et

raotu,

motura circu-

tribui

esse conten-

nec omnino ad Anaximandrum referri posse.

Sed aeternum Anaximandri motum esse motum

circu-

larem, non solum nullis veterum testimoniis probatur, verum

omnino improbabile

etiara per se

maxime
raentis

est; id

quod patet etribus

rationibus, quas in refutandis Teichmuelleri argu-

iam tetigimus quidem, accuratiorem autem earum ex-

planationem

hunc locum remisimus. Prima

in

ratio est,

quod

omnes antiquiores physici Graeci, quos certo scimus ad

generandum mundum mota circulari, vortice, usos esse,
hunc non acternum ponunt, sed aut e motu quodam priore
aut ex

aliis

antecedentibus faciunt orientem.

caussis

Democritus, ut antea nonuimus

mundum,
dere

2
),

vorticem, quo

a concursu et repercussu

diversa

conversionem rotundam

niensibus patrium fuisso.

rcpetit;

a Solis

Iam voro Apollinem quidem

1) Cf.

2)

argumento

numine non diversum

de hac

Griech. Mythol.

I,

re,

esso,

esse.

p. 287.

scimus,

Ergo

nec

hic Ari-

Apollinem prima sua notione

esse.

ne longiore disputatione opus

tt)8.

Vide supra

Anaxagoras

homoeomeriarum mixtione putat

in

vero Solem ab Atheniensibus patrium habitum

stotelis locus videtur

Sic

putat

atomorum suopte pon-

decidcntium

celeritate

effici

sit,

Gerhard,

303

mentis impulsn effectam esse

infinitae

torum vorticem videtur ad Amicitiae

Atque haec

referre.

Empedocles elemen-

Discordiae

et

pugnam

omnino consentanea esse videtur

res

cum condicione mentis humanae; hacc enim, instituta quotidianis sensuum perceptionibus, initio unum tantum motum
esse putabit naturalem, eum,

quo onmia corpora ad lineam

deorsum ferantur, motum autem obliquum

larcm non

non

in hisce

et

in

nisi caussis

adventiciis

Anaximandrum quoque,

simile est,

larem

naturaliter

facile putabit

si

et

motum

circu-

in rebus inesse, sed

gigni.

Quare veri-

omnino motum

circu-

generando mundo adhibuit, hunc non naturalem

aeternum, sed antecedenti

quadam caussa effectum pu-

tavisse.

Altera ratio

quod Anaximandri principium

est,

nitum et idcirco eiusmodi

est,

infi-

quidem aliqua

ut possit

eius

ipsum autem totum non possit motu circulari moveri.

pars,

Quam

quidem

difficultatem Teichmuellerus fugit

eo,

quod

Anaximandrum contendit infiniti nomine non vere infinitum,

sed immensum tantum intellegere *). At si rationes consideramus, quibus eum vidimus adductum essc, ut omnium
rernm principium crederet infinitum csse 2 );
mus, ab eo primo principium ipso

infiniti

considera-

si

nomine appella-

tum esse 3 ), necessario eum existimabimus non solum vagam

quandam
in

infiniti

cogitationem,

mente informatam habuisse.

rursus aliquis putaverit

tis

verum ipsam

et

fieri

Sed hoc concesso fortasse

posse, ut

motus circularis repugnantiam

At incredibile
acutum,

si

est,

informatain habuisse,

si

1)

Studien

Vide supra

p. 22

3)

Vide supra

p. 7 sq.

p.

infiniti

56; vid. supra p.

sq.

scilicet

notionem

forte cogitatione

2)

etc.

Anaximander infinitanon animadverterit.

Anaximandrum, virum

eum sumimus ipsam

eius notionem

288.

motum

in primis
in

mente

circularem

304

ad infinitum
fuisse, id,

suum principium

quod esset

Ergo temerarium
cularem

motu moveri non posse.

infiuitum, hoc

eum

est credere,

tribuisse,

motum

principio

apertis

id

nisi

non sensurum

adiungeret,

bistoriae

cir-

testimoniis

traditur.

Tertia denique ratio

niotu circulari,

est,

quod

e solo infiniti principii

quae Anaximander de rerum origine docuit,

omnino non possunt

explicari.

Etenim scimus, Anaximandri

sententia rerum multitudinem eo gigni,

contraria

crctio posset

quodam

quidem, ut

ipsius

principii

esset mixtio e contrariis

bus composita,

fere,

ita

inessent graviora,
inessent,

quod ex principio
Haec contrariorum scantea iam breviter monuimus ), e

insita secernantur.

ipsi

vortice

ut

sed

est

qualitatibus praedita, in

non insunt

plici et

est

in

mixtione

quae leviora

confluere,

ad circuitum propelli dicerentur.

se constantium,

principium

si

hoc vortice, quae

medio loco

in

Anaximandri principium non

tates

explicari,

rerum elementis per se constanti-

At enim vero

mixtio elementorum per

substantia

simplex

propriis suis

qua contrariae elementorum

nisi potentia.

substantia

quali-

autem sim-

ubique sui simili quomodo vortice quodam possint

contrariac qualitates secerni, non potest intellegi, nisi forte

putaveris, has qualitates nihil esse nisi diversas densitates
et

raritatcs;

alienum

esse.

quod ab Anaximandri doctrina vidimus

In universum eniin facile patet, si ex una

id

substantia simplici res generandae

tibus utentes,

in

hac

quendam, qui non

substantia

in sola loci

enim motum sequi non possunt

sint contrariis qualita-

inesse

oportere

motum

mutationc cernatur (talem

nisi

novae

quaedam

par-

tium in spatio dispositiones, concrctiones, discretiones, nec

vero novae partium qualitates), sed qui sua ipsius natura
in

quadam novarum qualitatum progeneratione

1)

Vide supra

p.

287

consistat.

305

quendam motum ab Anaximandro

Talera autem

poni, paullo

post apparebit.

Cum

4.

quaerendum
veterum
tribuere,

hisce

esse

motum

Supra autem

sit.

aeternum

esse,

inesse,

quibus

diximus,

illa

et

in

iis

motum

quaestio videretur

quare ad hosce locos revertimur.

et Aristotelis

denuo

circularem,

quibus Anaximander refertur principio

quaedam

solvi posse;

mum

qui

est,

locis,

demonstratum

igitur videatur

Anaximandri motum non

Itaque pri-

posteriorum scriptorum

locis

Anaximandrum vidimus generaliter tantum dici principio

aeternum motum tribuere, nulla generis designatione
addita 2
Quare, cum quattuor sint motus genera, gene).

ratio,

mutatio, accretio et diminutio, loci mutatio,

ximandri motus potest

unum etiam

quovis

in

attulimus

horum generum
quo

locum,

Aristotelis

ille

Ana-

Sed

esse.
is,

physi-

corum de uno ente doctrinam ab Eleatarum distinguens,

7iQOOTi&eaoi

yevvwvxiq ye

diceret:

ixeivoi

%o 7iav

ovzol de amvrriov elval qiaoiv"'3 ) ex hisque verbis

f,iev

xlvrjoiv,

cognovimus, Aristotelem, physicos uni suo enti

motum, quem physicos

tellegit,

in

qui

Ergo Aristotele

Quod

satis

generatio
tum

se

ita

ostendimus)

eo

1)

Vid. p. 284.

Supra

p. 283.

3)

Supra

p.

in-

cernatur.

illis

physicis nuest,

quae

Iam vero cum reliquorum scriptorum

generationem eo

contraria ipsi insita secernantur.

2)

modo

motus genere

ipsius Aristotelis testimonio constat,

tentia multitudinis

talem

Anaximandri motus (namque

Aristotele in
in

habet, Aristoteles

adiungere,

generationis

aliquo

teste aeternus

dicitur.

si

dicit uni enti

Anaximandrum quoque ab
merari,

ad-

quod ex hoc uno ente multitu-

iungere, inde sumpsisse,

dinem generarent.

motum

279 not.

fieri,

Anaximandri sen-

quod

e principio

Ergo aeternus Anaxi-

et p. 283.

20

306

maDdri motus in bac ipsa contrariorum secretione consistit.

Idem aperte ex alia Aristotelis disputatione sequitur.
Is enim in Physicorum libri primi capite altero ) eos, qui
1

id

quod

unum solum

est

dicant

physicos, eo distinguit, quod

illi

Eleatas

esse,

unum

hoc

ens

veteres

et

immotum,

autem motu insito praedituni esse velint; tumque,

eiusdem libri capite quarto, quo, postquam Eleatarum doctrihi

nam

physicorum

doctrinam

refutavit,

accuratius exponit,

hos rursus bifariam dividit in eos, qui ex uno ente rerum

densa tione et rarefatione, et in eos,

contrariorum secretione generent; atque in posteriorum numero unum ponit Anaximandrum 2
Iam vero e
multitudinem con
qui

).

prioris et posterioris loci

comparatione certo apparet,

duos generationis modos, condensationem

hos

rarefactionem

et

ab Aristotele

intellegi

differentias illius motus, quem physici uni

enti sive

dico

et

contrariorum

secretionem,

uni rerum principio insitum esse velint, quibus quidem dif-

duas partes dividantur.

Itaque Aristo-

ferentiis

hi ipsi in

teles, si

solam sententiarum continuationem quam brevis-

simis indicamus, hoc fere dicit, physicos uni enti sive uni

rerum principio

velle

rorum sententia

in

in

contrariorum

posterioribus
Aristoteles

illum

motum

secretione

et rarefactione,

consistere 3 ).

In

satis

aperte dicit,

autem

Ergo

quod volebamus,
principio

alte-

alterorum

hisce

unum Anaximandrum memorat.

motum, quem Anaximander

velit, in

huncque motum

inesse,

condensatione

ipse

aeternum

insitum

esse

ipsa contrariorum secretione consistere.

Quod ex

Aristotele

scriptoribus posterioribus,

collegimus,
si

confirmatur

Anaximander rerum multitudinem generet,

1)

Vid. supra p. 156.

2)

Vid. supra p. 158.

3) Vid.

supra

p.

etiam a

eos locos, quibus, qua ratione

158160, ubi rem

referunt,

inter

diligentius demonstravimus.

307

se

comparamus.

hac enim ratione indicanda

In

velut Philoponus

se differunt, ut alteri,
2

plicius

),

et

ita inter

uno loco Sim-

non memorantes aeternum principii mo-

tum, eam simpliciter

velut Hippoiytus 3 ) et

in contrariorum

Hermias 4

secretione,

alteri,

uno loco Simplicius

et

non memorantes contrariorum secretionem,

differentia ita

tantum plane explicatur,

num

motum

illum

loco

6
)

motum

si

sumimus, aeter-

contrariorum secreti'onem
quidem tertio quodam

et

Simplicius

esse.
et

),

sim-

motu ponant. Quae scriptorum

pliciter in aeterno principii

eandem rem

contrariorum secretionem coniungit, dicens,

Anaximandri sententia rerum generationem eo

e principio aeterno ipsius

fieri,

quod

motu secernantur contraria; sed

inde non sequitur, ut illum aeternum

motum a contrariorum

verum locus ita accipi

iam laudatos respicimus,
motus ipse secretionis

secretione putaverit diversum esse,

potest, et, si

duos eiusdem locos

aeternus

ita accipi debet, ut

motus

Vide supra

p.

276, not.

1.

2) Vid.

supra

p.

275, not.

2.

3) Vid.

supra

p.

281, not. 2.

1)

4)

Vid. ibid. not.

5)

Vid. supra p. 280, not.

6) Vid.

supra

7) Simplicii

p.

3.

verba (Phys.

ovy. alloiov/Lievov

4.

275, not. 2 et 281, not,

6,

tov GToiyiiov

fiV(ov tojv vccvt(ov dta t

ita

ille

intellegatur 7 ).

rj

a,

tt\v

yevsGtv noieT,

aCdtov

explicavimus, ut intellegendum esset,

cerni
ratio

1.

post med.) sunt haecce: ovTog

alV anoy.Qi vo-

xtvrjasitig."

Hunc locum

principio

contraria se-

aeterno huius ipsius secretionis motu.

hoc modo patebit.

Est hic locus primus,

Explicationis

quo Simplicius de

hac re loquitur; quare postquam dixit, generationem

e

principio

posset,

contraria secernerentur, ut

id

aliquo

fieri eo,

modo

quod

intellegi

addenda erat quaedam huius secretionis caussa; atque hanc

caussam non

in alia

re

ponit,

sed

ita indicat,

ut

hunc ipsum

principii motum, qui in contrariorum secretione cerna-

308

Denique non abs revidetur esse memorare, Anaxinienem

quoque

et

Heraclitum dici aeternum principii

eum autem motum,

tnere,

diaqoeQOf.ievov aei

eum, qui ab Anaximene ponatur,

et rarefactione consistere

eo

viLi(peQeTai\

in principii condensatione

).

Anaximandri motus

Si aeternus

5.

sta-

qui ab Heraclito statuatur,

c

quod principium

contineri,

motum

secretione consistit, de hac ipsa secretione

in contrariorum

videndum

est,

in

qua principii actione consistat.

Quae res quamquam

a veteribus omnino non traditur, tamen satis certe videtur
cognosci posse ex iis, quae de Anaximandri principii naRemi-

tura et de contrariorum secretione antea invenimus.

niscimur enim primum, Anaximandri sententia principium

infinitum esse substantiam corpoream simplicem, quae sua
ipsius qualitate

dem

inter

cam

et

media

inter

sit

duo contraria, atque qui-

naturam frigidam eamque humidam atque opa-

naturam

eamque

calidam

(inter vyQaoiav xai q>l6ya),

igneam ac

lucidam

quaeque hanc ipsam ob caussam

haec contraria potentia contineat;

substantia primo initio non ipsa

deinde

ex hac

infinita
c

illa

contraria, sed

to $x

semen
quoddam ex ipsa infinita substantia contrariorum
illorum fecundum, et ex hoc demum semine prima illa

tov aidiov yovi^iov &eQjLiov

tur,

aeternum

esse

argumentum

licet colligere,

utens articulo.

dicat.

in

ipvyQov\

quidem

contraria secerni, atque ea

praeter

v.ai

Ita

id

natura

fri-

autem locum intellegendum

esse

ratione,

ut

ipsa dissertatione adhibitum

quod Simplicius

Cum enim

est,

inde quoque

ait '(ha rrjg uidiov xivr]at(og\ definito

hic articulus anteponatur rei notae, de

quodam Anaximandri motu nondum dictum sit, liic

tantum videtur posse notus dici, si refertur ad contra-

aeterno autem

motus

ita

riorum secretionem proxime memoratam;

nisi forte putaveris, arti-

culum definitum propterea adhiberi, quod Simplicius non multo ante

Anaximandrum

in

iis

numeraverit, qui principium 'tv

y.a)

xivov-

/usvov* dicerent; id quod accipi posse concedo.

1) Cf. Simplic.

Phys.

6, a,

circa med.; Hippol. Refutt.

I,

7.

309

medium locum

gida

modo sphaerae
riorum semen

igneae cingat
e

id,

sit

calida illam undique

occupet, natura

Cum

).

hoc

igitur

quo ipsa contraria secernantur, de

huius ipsius et ortu et natura ad contrariaque

accuratius

videndum

illa

ratione

est.

Ac quommodo ipsum semen ex

infinito principio oriri

videatur, inferius explicare conabimur;

naturam huiusque naturae ad

net,

contra-

quod autem ad ipsius

contraria rationem atti-

illa

duo apparent, quae videantur ipsam quaestionis pro-

positae solutionem continere.

principium

Primum, cum ipsum infinitum

simplex

substantia

sit

propria

sua

qualitate

utens, sine dubio etiam huius substantiae pars semine illo

inclusa per se et ante contrariorum secretionem substantia

simplex est eadem utens qualitate.

Deinde ex ea

quod

re,

natura
frigida medium locum occupet, natura calida
illam undique modo sphaerae igneae cingat, seex hoc semine

contraria ita dicuntur secerni, ut

illa

semine inclusa tota in

quitur, ut substantiae infinitae pars

naturas contrarias transeat.

illas
habet,
fieri,

protinus intellegitur,

ut substantiae infinitae pars

suam qualitatem
in

contrariorum

Quod

si

ita

secretionem

se
ita

semine inclusa, mediam

linquens, in contrarias qualitates transeat

hasque transeundo ipsa sese tota in naturas illas

contrarias dirimat.

Ergo ea

principii actio,

qua con-

trariorum secretio continetur, est ipsius principii incont r

ari a dire

mp

diremptionem
alio

Quod autem ad hanc ipsam in contraria

eam Anaximander putandus est non
explicavisse, sed ipsum motum quendam
i

o.

attinet,

motu priore

principalem atque simplicem habuisse, siquidem verum

est,

quod antea ostendimus, contrariorum secretionem esse primum atque aeternum illum motum ipsi principio insitum.
Sed haec omnia magis etiam patebunt ex ea disputatione,
ad quam nunc transgredimur.

1) Vid. iib. II, cap.

25;

p.

244

sq.

310

Postquam exposuimus,

6.

contrariorum

actione

quaedam,

e quibus

notione haec

qua

in

videretur

secretio

cognosci

certo

principii

ipsius

consistere,

sunt

qua generis

possit,

Etenim

principii actio a veteribus definiatur.

scriptores Anaximandrum ita cum a relitum ab Anaximene distinguunt, ut eum non

aliqua principii mutatione, veluti condensatione
et rarefaetione, verum contrariorum secretione (ovy.cct'
dXloicoaiv %ov v7ioY.tiidvov, aXXct "/.ax ^/.y.Qiaiv^) rerum

plerique veteres

quis physicis

multitudinem generare dicant

modum, qui contrariorum

ei,

qui

autem ipsa oppositione

).

secretione

hos

intellegitur,

quae

Ex hac

consistat.

modos aut genere aut specie diversos

igitur est,

omnino opponunt

fiat,

mutatione

aliqua principii

in

Ergo eum generationis

duos generationis

quaerendum

esse;

inter eos intercedat differentia.

Kesponsio patet ex Aristotele.

Is enim, ut antea

iam

raonuimus, universi eius generis, quod ipse voce generalis-

sima plerumque

1) Simplic.

tov moi%tiov
tiojv

(ftcc

rrjv

Phys.

xivr]aso)g

xoiV(ovovvTSg ovtoi nccVTSg

qovvtcu

xccicc

ovx cckkot

6s.

ovf.i

svov

ysvsatv noisT, cckV ccnoxoivo fxivo)V tojv Ivccv-

atdwv

Trjg

med.: oviog

p.

a,

6,

Latini generali huius

appellat,

fLt6zafioh)v

rovg Toonovg

xov svog ysvvojai ra

lbid.

xal ycco

rrjg ysvs'aso)g'

uccvorrjri

cckkcc

et b,

p. inf.

32, a,

p. sup.

to uitcv kiyuv ttjv cco/rjv J/^jj

xcctcc

usv

oi

xal nvxvoTrjTt'

(hcct-

Ix tov vkt-

STSQog ds tqo-

ov ovxsti

nog,

utTccftokrjV

ti]V

kouoatv tov vnoxst fisvov

vo)Ot tcc cckkcc,

ystv

'

cckk

txxQtast

p. 124, 10 Sp.
xccl [.tccvoTriTi

xQ>l

187

tov

ytvsatv cckkouoaiv

aut(ji.

yaa

ra

kotna

."

ib. p.

tov ^ustcc^v
u

ysvvcc

Themist. Phys.
drjutovQyovot

124, 21: oiTog 6t (o

TtQog rrjv ysvsair

xca'

cckkcc

usv ovv nvxviooti

ccvrovg ot oi%slov yiv-

xcct

h>

TCtl

o/

ovx akkoiojost

Sk

[iev

12:

h'vnccQXovTO)V

yQ(ousvot

cckkoitoast

a&cci (prjaiv

n ot

ovts xcct 1 al-

ysvsasig ccnodtdoaatv

aiToig ttjv

avufiaivsi

Avu'(uccvdQog

sti

coots

4.

I,

akkotcoa s

xal ficcvojast ksyovTSg

cckkcc,

Tag

Philopon. in Phys.

txy.Qiaiv."

afrtojvrai

vkr^g

Trjg

rojr

tysSrjg,

'

I,

kitcc

4,

nvxvoTijTt

AvccS.) ovx-

aXV

h/.xotrs-

(xnsioov tov otoi/siov Tug tvccVTioTrjTccg hvnaQxovaccg."

311

rnutationem

vocis significatione

motum

vel etiam

dicere

Horum generum duo

priora dicit yeveoiv' sive generationem et allo Uoo iv\
quam posteriores interpretes voce apud Romanos inusitata
possunt, quattuor distinguit genera.
c

verterunt alterationem, nos simpliciter propria vocis signi-

mutationem

ficatione

genera

omnem

ut dicat,

ita definit,

baecque duo

appellare possumus;

muta-

sive

fieiafiolrjv

tionem generaliter dictam

fieri

que esse dlloitooiv sive

mutationem proprie dictam,

si

quae

ipsa

res,

forma manente,

sive

accidentium

sive

suara ipsius

Iam vero

eat

tis

dXXouooetog vocabulum 'ea significatione intellegi,

).

facile ostenditur,

bac definitione

Aristoteles

locis

quod ipsa

est,

drum non aliqua

principii mutatione

sed contrariorum

dubio sumpta

est

cium eo

loco

ipso

ostendimus 2 ).

1)
I,

oov to

/usiapdXXr]

o xcad

tov

r]Sr]

apud Simpli-

non

fluxisse

indicatur.

alia intelle-

rarefactio; haec enim

unum

ti

vnoxsi fisvov

est,

adferre locum, Gen.

n nsQi

to v n

ysvsasoyg xal

cfs

ydo

cpafxhv

ovv otl

ndftsotv

ccvtov

yovrjg aifxa ndorjg,

vsatg

sine

raviag

st SQag slvai

oxs i'u

vov xcusts-

XsysGxha netpvxsv

dX-

orav vnoutvovTog tov vnoxttusvov, aln&rjTov ovTog,

(TTiv,

lv rolg

snsicfrj

nofxsvovTog aiaO-rjTov Tivog

Ttjg

et

Xsycofxsv ti diacpsQovaiV

nd&og,

generare,

aperte

locis

illis

ubi haec leguntur:

rag /usTa^oXdg dXXr]Xo)V

XotcoOig fisv

ymt' dXXoLtooiv')

oi)

Theophrasto

ad rem illustrandam

Satis erit,

4. 3 19 b 6 sq.,

d XXoi coa soj

quem

ipsis

condensatio

nisi

quae dicitur d)dolcooig,

hisce locis

gitur

Corr.

Deinde

primum
Anaximan-

illa sententia,

a Theophrasto, siquidem
legitur,

quam

enim

multitudinem

secretione

supra lauda-

illis

Id

sanciverat.

inde colligendum

Nam

non

mutetur,

vicissitudine

yeveoiv sive generationem, si quae res,

formam amittens, tota in aliam formara trans-

autem

esse

essentia

eius

adfectionum

nisi

eam-

in re aliqua subiecta,

toiovtov. u

r)

Cf.

2) Simplic. Phys.

6,

cog

vcfatog

dt]Q

Phys. V,

2.

a,

p.

oxav

vnov.st fxsvov
rj

(V

o).ov

/ufTaftctXXr}

tov aviov,
ds'oog

226 26

olov

/ur)

Ix

navrog vdcoQ, y s-

sq. et

med. Vid. supra

dXX"

p.

1.

144 et not.

2.

312

cui proprie contrariorum

circo dicitur aXloLwGig,

quod cum

plicetur; id

bis intellegitur,

ut

id-

statim generis

sui notione ex-

tum

e Philoponi ver-

qui rerum

generationem in

e reliquis locis

dicentis,

quaeque

opponitur,

secretio

eos,

principii condensatione et rarefactione ponant, xrjv ylveoiv

dicere

nihil

nisi

rarefactionem

autem

principii

omnino cadit

sive accidentium

quod contrariorum
tioni

esse 1 ).

proprie dictae,

Ergo ea

vicissitudo.

contenditur,

rerum generationem non

tionem, idest, eam

substantiae

aXXoi-

nisi adfectiore,

secretio opponitur aXXoicooei sive muta-

ita fieri,

sed

esse

veram genera-

ut principium subiectum (hoc

infinitae pars

ipsius qualitatem sive

Anaximandri sententia

solum quarundam principii ad-

fectionum vicissitudinem esse,

est,

In condensationem et
Aristotelis illa

siquidem ea revera nihil est

tooecog definitio,

num

alXoltootv

illo

semine inclusa), suam

formam relinquens, totum

in alias qua-

formas inter se contrarias transeat vel in eas

litates sive

quod plane consentit cum ea ratione, qua

contrariorum secretionem explicavimus. Ex eadem re simul
efficitur, Anaximandri sententia mundum singulasque mundi
se dirimat;

res

id

non solum

quasdam principii adfectiones

esse,

ab ipso principio separatas ac per

sed esse
se constantes, quae ortae quidem e principio sed tameu
Quod quanto opere
tota sua natura ab eo diversae sint.
cum tota Anaximandri doctrina consentiat, postea magis
res

etiam apparebit.

Sed oum hac ipsa re, quod contrariorum secretio cuni

opponitur,
mutationi tum condensationi et rarefactioni

quaedam

Aristotelis

sententia

videtur

quam

dissentire;

quidem dissensionem iam saepius memoravimus,

diligen-

tiorem autem eius explicationem in hunc locum distulimus 2 ).

Etenim Aristoteles, quamquam ipse physicos

1)

Vid. supra p. 310 not.

2) Cf.

supra p. 265.

1.

eo,

quod

alteri

313

multitudinem condensatione
riorum

secretione

generent,

in

duo genera

horumque posteriore Anaximandrum

mandri principium saepius
ut

dicit,

altero

densius,

autem

ponit,

distribuit in

tamen Anaxi-

duo elementa medium

ita inter

altero

autem rarius

Quodsi autem principium per se

altero

alteri contra-

rarefactione,

et

esse

dicat.

elemento densius

altero

ut principium, elementa

rarius est, sequitur,

ex sese sccernens vel in ea transiens, ipsum sese opor-

illa

teat partim

partim

densius

rarius

ut

fieri,

igitur

rerum

quadam ipsius principii

condensatione et rarefactione. Hanc autem revera Anaximandri sententiam esse, maximo opere confirrnari videtur
eo, quod eum scimus densitatis et raritatis notionem
generatio

non

gradus

tribuisse.

teorologicorum

et

elementis

diversis

Namque

omnino

locis

philosophorum opinionem
et

sine

fiat

cognitam habuisse

plane
eius

certe

Aristoteles

hanc

similibus

refert:

primo

diversos

duobus Me-

quorundam

initio

et

humidam

totam mundi regionem circa terram

terram
fuisse,

exhacautem natura humida, a sole calefacta, exstitisse

aerem, hacque ipsa re totius mundi ambitum factum
esse ampliorem; Alexander autem hosce locos explicans

eandem quorundam opinionem referre

eamque dicere Anaximandri esse et Diogenis Apolloniatae ).
Quodsi igitur Anaximander contendit, naturae
humidae in aerem conversione mundi ambitum factum esse
ampliorem, sequitur, ut aerem putaverit natura humida
rariorem esse; si autem aerem putavit natura humida
Theophrastum

ait

rariorem esse,

eum

putavisse oportet, naturam

humidam

formam transeuntem ipsam sese rariorem fieri,

humidae in aerem conversionem aut in sola quadam illius rarefactione consiin

aeris

putavisse igitur oportet, naturae

1)

Aristot. Meteor.

der inAristot. Meteor.

II,

1.

353

b 5 sq.

2.

p. 91, a ct p. 93, b. Cf.

fragm. 39. Vide locos supra p. 248, not.

355*21

sq.

Alexan-

Wimmer, Theophrasti

et 2.

314
stere, aut

quandam

certe

tentia principium quoque,

adiunctam

rarefactionem

illius

Hinc autem concludendum

habere.

naturas

Anaximandri sen-

est,

contrarias ex sese

illas

secernens vel in eas se dirimens, ipsum sese partiin densius partim rarius

et

fieri.

Cum igitur Anaximander

omnino negetur et rursus

tudinem condensatione

dum

rarefactione generare,

et

qua ratione hae pugnantes sententiae

est,

Ea

lientur.

quod rerum generatio

vero,

condensatione et rarefactione
in

condensatione

principii

deinde

indubiis veterum testimoniis

etiam dicatur rerum multi-

ita,

consistere,
condensatione

principii

et rarefactione fieri dicatur; pariter

ut ipsa tota

ita,

rarefactione

et

non sine quadam

ut

dupliciter dici potest

primum

fieri,

quaeren-

inter se conci-

atque Aristoteles ipsam

rerum generationem (yeveoiv) docet non esse alloitoo iv,

non sine

sed tanien
fieri

prior

Si

).

prior

alicuius rei, velut materiae, mutatione

contrariorum qualitatibus,

est ipsis

haeque ipsae re

calore,

sitatis et raritatis

sententia est

condensatio

ratio ponitur,

et

atque haec re certe Anaximenis

quemadmodum

cui uni Theophrastus,

),

frigore

sunt nisi diversi quidam den-

nihil

gradus

rarefactio

et

velut

Sim-

3
plicius testatur, condensationem et rarefactionem tribuit ).

Aristot. Phys. VII,

1)

nov

vea&ta

246

3.

4: ht de

do&.iev, r)XXothjatica rbv c"tv$Q(onov

clv

e/.ctarov ctvuyxcuov

fjikv

xvovjAevrjg

fxavovuevrjg

r\

r)

r)

ot/Auv

ccXXoiov/usvov rtvbg,

^eQ uatvof,ie'vrjg

rj

etnetv ovrcog uto-

y.ctt

rr\v

\pv%ofievrjg,

yeveotg uvtojv

Plut. de prim. frig.

2) Cf.

Xcabg wero,

urjre rb

aXXa ncu(}rj tivu

Xouevov

ctXXotto o ig ioriv.

rrjg

6:

ipv/Qov Iv ovaiu
vXrjg

ctXXa yi-

vXrjg

rrjg

nv-

ov fue'vTot q

1'

rj.

firjre

/uOctneo

'

Avu'ifxevrjg

VeojLtbv

rb

tntytvbfxevu ruTg ttera^oXcdg

nvxvovfiwov ipv/Qov tlvai

uvrrjg xal

to /aXaobv

c.

oiov

(frjai,

to yao,

rb

na-

anoXeintouev,

tf

avmeX-

ciouibv

/.tu

{reo uov\
i

3) Simplic.

yevvcoat

rct

ciXXct

Phys.

32,

f,tuv6rijTi

a,

xal

p. inf.:

ol

nv/.voTtjrt,

uev Ix tov
cog

evbg

vXc/.ov

\4vu'$i u evrjg

i)

315

qualitates notione certe

Si posterior ponitur, contrariornm

priores sunt condensatione et rarefactione, ipsaeque

quandam babent suam ac

autem

quandam
beat

rarefactionem

et

Atque

adiunctam.

Anaximandri sententia
tentias

volumus plane

quam

Itaque, ut

esse,

earum

pugnantes

si

ortus

rarefactionem

ba-

putanda

illas

est

duas sen-

inter se conciliari.

brevissimis, quae disputavimus, com-

sententia rerum generatio per se

condensatione

in principii

et

condensationem
ut

quidem nobis

baec

plectamur, Anaximandri

non

babent,

se

condensationem

principii

ad

propriain,

ita

naturam

et

rarefactione,

verum

in

contrariorum secretione consistit; sed tamen per accidens

est

condensatio et rarefactio, propterea, quod

riorum secretio

quandam

principii condensationem et rare-

factionem adiunctam babet

)^

Anaximander aliquo

7.

verba servata sunt,

eundum etiam

ait,

contra-

illa

libri sui loco,

cuius unius ipsa

quo res ortaesint, in id persecundum temporis or-

esse,

iis

dinem 2 ). Docet igitur, omnes res, id est, et ipsum mundum et omnes eius partes, ut ortae sint ex infinito principio,
ita

etiam tempore

quodam

peracto in infmitum principium

Simul autem docet, post aliarum rerum interitum

resolvi.

semper

ex eodem principio renasci. Putat enim, con-

alias

trariorum

principio secretionem ab omni aeter-

nitate sempiternam atque continuam esse, et eo,

quod innume rabiles deinceps mundi

oriantur et in principium intereant,

yag tovtov /uovov

Trjv

nvxv(Gtv.
1)

Si

clara, illam

vtnig lart

principio

et eo,

quod

toTootq tt}V juicvojGtv EiQrjxs xal

OeoifQciGzog Iv

quadam

Aristotelis dicendi ratione uti

volumus

in primis

sententiam ita exprimere possumus ut dicamus:

uh> nvxvcontg

y.cu

(tavcootg,

fturojotg- y.caci ovu^^r]y.bg yccQ Iotiv

2) Simplic. Phys. 6,

a.

cckV

ov/ otieq

/}

Ipsum locum

yi-

nvxvcaGig xal

inferius adscribemus.

316

mundi partes deinceps resolvan-

ipsius cuiusque

eoque novis secretionibus

suppleantur.
Primum igitur Anaximandrum infinitam mundorum

tur in principium ex

seriem deinceps orientium occidentiumque statuere, ab

omnino

eum innumerabiles mundos ponere

evidentia, Cicero

dicit longis intervallis orientes occidentesque

autem

eum

etiam

accuratius

ipsis

Etenim, ut testimonia adferam

veteribus aperte narratur.

x
)

Plutarchus

ponere

innumerabiles

dicit

mundos deinceps orientes rursusque occidentes atque eo

quidem occidentes, quod omnes ab aevo infinito ad initium
revertantur 2 ).

principium)

in

(id est,

Atque

Hippolytus

etiam, qui sententiam videtur e Theophrasto vel ex auctori-

ipsam tem-

bus illum sequentibus accepisse,

eum

poris notionem

quod rerum ortus

ratio

in eo posuisse,

interitus

et

terminis

certis

refert

essent

definita

).

et du-

Alia

testimonia in adnotatione adscribentur 4 ).

Verum etiam

cuiusque mundi

ipsius

partes

statuit

deinceps in principium interire ex hocque continenter novis

1)

Cic. Nat.

esse deos,

D.

Anaximandri autem opinio

10:

I,

longis intervallis orientes occidentesque,

est,

nativos

eosque innu-

merabiles esse mundos."

2) Plut. Strom.
Trjv

yvea&ai

(f>&o()C(V

apud Euseb. Praep. Ev.

xcu rcolb nooTtQor

rrjv

1,8, 2: ^cmetfrivcno

yiv&Oiv [tmv dntioov

aneloov cdinvog dvctxvxXov/nevojv ndvToyv ctvr oiv

y.oauwv],

'j4)>axvxXovcjVca'

principium';

hoc loco est

revolvi ad initium

nec vero significat

'

5
,

id est

'

".

reverti in

conversione rotunda circumagi \

ut Teiclimuellerus opinatur.
3) Vid.
4)

supra

Simplic. Phys. 257,

Civ. D. VIII, 2:

gignere

et

dissolvi,
aetate

p.

38 et not.

Stob. 1,20, p. 416:

6, p.

'

4.

Ava%i(jutvdQog

(rerum principia credidit)

quaecunque

. .

ip^noTor tbv xoopov11.

med.; vide locum supra

in

iis

oriuntur,

August.

eosque mundos modo

modo iterum gigni existimav it,

manere potuerit."

p. 280,2.

innumerabiles mundos

quanta quisque sua

317

suppleri;

secretionibus

Simplicias

Anaximandrum

infmitum,

ut posset

quod

id

videtur demoustrari.

sic

refert principium idcirco posuisse

3

rerum generationibus

sufficere

*),
c

Pseudo-Plutarchus, verbis utens paullo diversis, idcirco,

unquam earum, quae nunc

veotg

fj

deficeret

vyiGT.CLf.dvr})

rerum generatio

essent,
3

Eandem

).

(jJ

et

ne

yt-

sententiam Ari-

quo, ob quas rationes creda-

stoteles in Physieis, eo loco,

tur esse aliquid infinitum, exponit, multo accuratius exprimit,

dicens,
finitum,

ruptio

quae

unam rationem ob quam credatur esse aliquid ineam esse, quod ita solum rerum generatio et cor-

nunquam defectura
fiant,

sit,

de

si

infinitum

Simplicii

illis

mundorum deinceps
interitu rerum, quae

et

Pseudo-Plutarchi

et

His igitur tribus locis non agi

et interitu

ortu

undc,

id,

sit

quo loco Anaximandri opinionem

consensione apparet.

de ortu
sed

);

ex eius cum

intellegi,

locis

avellantur

sibi

succedentium,

in

mundo nunc

consistenti cernantur, inde cognoscitur, quod PseudoPlutarchus ad vocem ytvaoiv adponit

rr)v vqjtOTainevrjv',
3

qua adpositione

quae nunc
mander

patet,

mundo

in

eam

rerum generationem,

intellegi

Iam vero

cernatur.

si

Anaxi-

putavit, principium idcirco oportere infinitum esse,

ne ea, quae nunc

ceret, sequitur,

cipium resolvi

mundo

in

rerum

esset,

generatio

defi-

semper aliquas mundi partes in prinsemperque novis ex principio secretionibus

ut

suppleri putaverit;

id

quod ex

iis,

quae sequenti capite

disputabuntur, magis etiam illucescet.

1) Simplic.
2) Plut.

Coel.

Plac.
c

I,

237 38, Carsten;

3; vid.

vid.

locum supra

locum supra
c

p. 22,

1:

rj

p. 23. 1.

ytvtoig

/)

quae nunc consistit,

rerum generatio
hocque idem valet atque 'earum, quae nunc
sunt, vel quae nunc in mundo cernuntur, rerum generatio \
Kadem sententia iisdem fere verbis legitur apud Stob. I, 10, p. 292

viptarafxtvri'

et

est

ea,

quae nunc

apud Euseb. Praep. Ev. XIV,

3) Aristot. Phys.

supra

p. 23, 2.

III,

4.

est vel

14, 2.

203 ^ 18,

coll.

8.

208

8.

Vide locum

318

esse.

Sed tamen cle hac sententia aliquid videtur mutandum

Cum enim Anaximander ipsum mundum putet ali-

quando interiturum
disputavimus,

cum hac

esse, ut

quae proxime

re ea,

statuendum esse

concilientur,

videtur,

eius

sententia partes, quae quoque tempore in principium rever-

non exaequari

tantur,

succedant.

Si quis

quae

iis,

autem

facile

potuisse

animantium

similitudine

ad conciliandas duas

et

de

quadam

tali

concedendum tamen

sententia omuino nihil referri,

et

eorum locum

e principio in

obiecerit,

senescentium

quas

illas,

eius

eam

erit,

suscipi

exposuimus,

sententias necessariam fere videri.

Num

contrariorum secretionem

continuam
se

esse

quidem

qua ipsa continui notio

(ea sententia,

an intervallis

definitur),

quibusdam

non

e locis allatis

omni aeternitate

ab

putaverit, per

fieri

Sed ea ipsa

patet.

res,

quod

ad efficiendam generationis perpetuitatem principio opus

esse dicit infinito, ita tantum videtur plane intellegi posse,
si

eum ponimus

nuarn esse.

contrariorum secretionem putavisse conti-

Praeterea,

eum sumimus contrariorum

si

cretionem voluisse intervallis quibusdam

inveniemus

caussam,

fieri,

potuerit explicare, nisi forte

eum putaverimus

ex sese emittere, tum retinere;

de generationis caussa ipsi

A qua autem

rerum generationem

id

statuisse, in-

tum rerum semina

quod ab

eius opinione

principio insita alienum

profectus

sententia

si

si,

Iam vero

quae disputavimus, vera

simillimam esse doctrinae Heracliti,

solum

principium esset

sequenti capite intellegetur.

Anaximandri doctrinam,

esse

crediderit,

sive contrariorum secretionem ita

posse sempiternam ac continuam esse,

infinitum,

nullam, opinor,

qua secretionis intermissiones

finitum principium deliberata voluntate

videbimus.

se-

qucm

in

aliis

patet,

sunt,

etiam

vidimus ad illum proxime accedere.

8.

etiani
bilis,

Ex

iisdem

locis,

quibus proxime usi sumus, alia

sequitur Anaximandri

sententia

de qua nos iam dicturos esse

in primis

memora-

in disputationis

ante-

319

cedentis

rerum ortum

quod

ea

et interitum

defecturum esse,

si

putavit,

quae res

si

Anaximander

si

putat,

tantum condieione nunquam

infinitum sit id, unde, quae fiant, avel-

opinionis non

huius

lantur,

Etenim

promisinins.

fine

alia

potest caussa

naturam

interirent,

esse

nisi

his rebus

subiectam nunquam in formas relictas redire, sed

totam aut statim aut per medias aliquas rerum
formas inipsum principium reverti, eamque ob caussam,

semper eaedem rerum formae renascerentur,

si

id eo

quod ex ipso principio semper

novae partes secernerentur in earumque partium,
quae quoque tempore interirent, locum succe-

tantum

Hanc autem revera Anaximandri sententiam

derent.
et

posse,

fieri

apertis verbis

a Simplicio

dicitur et

esse,

duobus Aristo-

locis facili ratiocinatione concluditur.

telis

loco duas

Itaque Simplicius aliquo

de

ait

continua

ortus et interitus vicissitudine opiniones esse, alteram eorum,

unum solum rerum principium

qui

ponant ex

hocque omnia

viagenerari
finita esse

putent, alteram eorum, qui principia velint

ex hisque omnia statuant eo

modo

id est, orbis
interitus

idque quidem infinitum

v.a^ tvd-tlav, id est, recta

quodxux/l^,

oriri,

sese remeantis, alterius rei

in

per se ipso alterius ortus sit; atque ita

Anaximandrum in priorum numero

opiniones distinguens
ponit

Cum

).

dri sententia

1)

igitur Simplicius

rerum generationem non

t'

vecfiv

ev&etav, w

tissime a Philopono,

opponuntur.

.,

ot de

/uev ccvui-

ol

Xeyovai xal |

evog nuvru y tv e a &at Xeyovat

A v a ia uvdoog xcd l4va%t(A fvrjg, ol 6 e xccl yiuXXrjXiov rrjv yeveaiv noiovai, ir)v uXXov yOooav
.

akXov yeveaiv ojQWVTeg,

yeveoig xut

sed nar? ev-

-/.vaXo)

Simplic. Coel. 91 b 41, Carsten: xai iievtoi

qovGi rrjv yivearv

xu

hoc loco dicat, Anaximan-

ehfletuv

cog ol

7ieneouafj,evug Tug uo%ag Xe yovreg. u

Comment.
vel

71'

in

Gen.

eviletug*

et

et
'

r)

Corr. 55,

a,

Aper-

p. inf.,

yeveaig xvxXof

'

r)

inter se

320

&alav

fieri,

ex altero,

id est,

non

modo

orbis

cumque eum

viderimus

loco

alio

Anaximandrum

ut

Anaximandri

dicere,

nunquam

sententiam rerum generationem

tur,

in se remeantis alterum

sed omnia recta via ex ipso principio generari,

deficere

omnes

putet statuere,

sequi-

')>

res e prin-

cipio generatas recta via, aut statim aut per aliquas formas

semper

medias, in principium interire, et pro hisce

alias

partes e principio in mundum secerni, quae in

illarum locum succedant.
Res absolvitur duobus
in tertio

Physicorum, alter

legitur.

Priore loco,

quo

Aristotelis locis,
in priore

ab

rationes

refellit

quorum

alter

de Gen. et Corr. libro

ipso

antea

expositas, ob quas esse credant aliquid actu infinitum,

ad

eam rationem, quod principium oporteat infinitum esse, ne

unquam rerum generatio deficiat, respondet, ad explieandam generationis perpetuitatem non opus esse ponere corpus quoddam sensile actu infinitum (otof.ta aio&i]zdv 6veqyeia

ajceioov);

hanc

enim

universum ponatur finitum

etiam

effici

quod

esse, eo,

per se ipse alterius generatio

sit

).

stoteles

aperte generationem, quae

/ar' ev&sftxv fieri dicitur

cabulis utitur, nullius

ipsum

loco Anaximandri

Quare cum Ari-

respici doctrinam, antea deinonstravimus.

quae

si

alterius rei interitus

Quo

posse,

fiat xvxAqj,

opponat,

ei

(nam quod non

ipsis his vo-

sequitur,

ut hanc po-

momenti

est),

steriorem Anaximandro tribuat.

Altero loco consulto quaerit,

semper aliqua rerum pars

rerum generatio

si

intereat,

res,

possit

ut,

fieri,

si

non aliquando omnis

(vjcolsluei),

deficiat

proposita ostendit,

qui

hacque quaestioue

quae intereant, omnino

rerum

natura evanescant, rerum generationem necessario aliquando

defecturam

1)

esse.

Id enim per se patere,

Vid. supra p. 317 et 23 not.

2) Phys. III. 8.

206 a 8

coll. 4.

si id,

supra

p.

quo res

1.

203 b

18. Vid.

23 not.

2.

321

generentur, finitum

verum idem iis quoque accidere,

infinitum esse, propterea, quod

sit;

qui principium statuant

omnino non possit esse aliquid actu

ortus

esse, si,

quae intereant, non omnino desinant

vicissitudinem

et interitus

Ergo

infinitum.

tantum

ita

aeternam

posse

esse, sed al-

terius interitus per se ipse alterius generatio sit

*).

Iam hoc

quoque loco Aristotelem, cum loquitur de ea opinione, qua

sempiterna ortus et interitus vicissitudo ex infinitate principii

Anaximandrum

explicetur, in primis

dendum

quod locus non sententia solum sed partim etiam

est,

verbis

(velut

omnino

consentit.

fj

(etsi

intellegit id,
est,

cum

ov% vnokuTtu)

ysvfoig

illo

priore

Quare cum hoc quoque loco* aperte genera-

tionem, quae y.vvlco

opponat

intellegere, inde conclu-

quod

generationi, quae

fiat,

enim ne

hic

iis

quidem

sv&siav,

fiat

his vocabulis utitur,

significatur 2 ),

tamen

concludendum rursus

eum hanc posteriorem

tribuere Anaximandro.
Sed apud Aristotelem etiam huius Anaximandri sen-

tentiae

exemplum

Nam quodam

reperitur.

corum loco 3 ) aliquos

refert putare, eo,

Meteorologi-

quod natura humida

partim abiisset in aerem, totum coeli ambitum auctum esse,

dicit, quae aquae partes sursum
aerem vertantur, eas omnes, secus atque illi

contraque hanc sententiam

ferantur et in
putent,
et in

certo

terram

Anaximandri
constare.

quodam

intervallo rursus

deferri.

Sententiam

esse,

Itaque

sint,

verti; id

quam

hoc

loco

humidae

ex hocce non

converti

improbatam

Gen. Corr.

in

quae

3.

318

aerem

in

ver-

naturam humidam con-

quod Anaximandri

est eius rei,

I,

Anaximandri

intellegitur,

partes,

rursus

autem exemplum

1) Aristot.

aquam

ipsius Theophrasti auctoritate vidimus

ex

sententia eas naturae

sae

in

hoc modo

1325.

Locus longior

est,

ut huc possit transscribi.

2) Aristoteles

tvdv' Gen. Corr.

II,

primum
10.

337

dicit

a 1

3) Aristot. Meteor. II, 2.

S q.

'yeveaiv xvxXqf
et 11.

355* 21.

338
Vid.

et

'

yeveoiv

elg

a 5 sq.

supra

p.

248,

et p. 313.

21

not. 1

322

sententia diximus omnino nullam rem,

mam

in

transiisset,

formam relictam

in

alius rei for-

redire,

sed recta via

si

in principium reverti.

Cum Anaximandri

9.

in aliam

formam

transiit,

sententia nulla res, postquam

formam relictam

in

redeat, sed

recta via in principium revertatur, consequens est, ut duae

illae

quas solas

naturae contrariae,

ex ipso principio

dimus secerni, natura frigida atque humida

lida atque ignea, aut ipsae

et

vi-

natura ca-

per se aut per aliquas rerum

formas medias in principium resolvantur. Est vero Anaxi-

mandri sententia haecce, natur am

igneam per se ipsam,

naturam humidam per aliquas formas medias in
principium reverti, harumque formarum certum quendam ordinem esse a primaad altimam progredientem. Quae quamquam non aperte traduntur, tamen ex

iis,

quae tradita sunt,

satis certe colliguntur.

Proficiscimur inde, quod, ut supra ostendimus, ex ipso

principio

duae

atque humida

simulque

solum
et

natura

contrariae naturae,

natura calida atque ignea,

humida medium

ut natura

locis ita seiunguntur,

frigida

secernuntur,

locum oecupet, natura ignea illam sphaerae modo undique

Harum naturarum concursu gignuntur omnia, quae

praeter ipsas in mundo sunt; natura humida est id, e quo,
natura ignea id, quo efficiente ex illa omnia gignuntur.
Namque Anaximandri doctrina naturam humidam in ipso
mundo materiae locum habere, sive eam esse rem, e qua
cingat.

omnes

res praeter

ipsum ignem

(est

autem

is

ille,

qui or-

bibus quibusdam aereis inclueus stellas conficit) constarent,

antea

cum ex

nullis

veterum testimoniis ostendimus l ).

tura

humida

sequitur, ut

1)

universa Anaximandri doctrina tum e non-

est id,

ignis

quo

omnes mundi

non possit

Aristot. de Melisso

Vid. supra p. 254 et not.

cet. 2

et 2.

Quodsi autein na-

nisi

caussae

975 b 21; Herm.

res

gignuntur,

efficientis

Irris.

Gent.

vim

c. 4.

323

habere; atque haec sola

e locis

mox

Iam

si

ab Aristotele, id quod

ei tribuitur

laudandis apparebit.

quaerimus, quo ordine e natura humida

quae res oriantur, responsio petenda

telis

Meteorologicorum

Priore loco Aristoteles

hunc

locis,

quibus iam saepius usi sumus.

Anaximandri sententia (namque

ait,

in primis intellegendum esse,

ostendimus)

reli-

duobus Aristo-

est e

Theophrasti testimonio

naturam humidam, quae

totam

initio

circa

exsiccatam esse hacpartem evaporavisse et in aerem

terram regionem occupaverit, a sole

que re aliquam eius

transiise,

reliquam autem partem

mare

qua
);
apud Heraclitum, aqua in univerDe terrae origine hoc quidem loco
esse

appellatione fortasse, ut

sum

intellegi potest.

Aristoteles non loquitur;

loco

autem haud multo post

quenti eiusdem sententiam ita refert,

regionem circa terram

et

hac re aperte simul

humida ortam

dicit,

fuisse

eam

humida ortam esse per

sive in universum

per

colligendum

esse

humidam 2 );

hac sententia terram e natura

Sine dubio autem

esse.

tentia e natura

loco dixit,

ipsam terram

et

se-

ut ea dicat initio et

putat hac sen-

medium mare

mediam aquam; id enim videtur

illo priore.
Nam postquam illo

loco

Anaximandri sententia propter

solis

exsicca-

humidae partem in aerem evaporasse, reliquam autem partem mare esse, addit, eadem
sententia ipsum mare exsiccatione minui et postremo totum
futurum esse siccum 3 ). lam priore loci parte naturae hutionem aliquam

1) Aristot.

anavra tov neQi

naturae

Meteor. II
rr\v yrjv

1.

335 b 6:

ronov,

To fxev 6 t fx Ca av nvsvfA ara

1

yccQ

h~ivai

ro ttqmtov vyQov

(H tov r)X(ov ^rjoat

vtto
.

to

noieTv,

vo fi evov

keiqp&ev fialaT-

xav elvca".
2) Ibid.

355

21:

(pdaxovai to kqmtov

vyQag ovarjg

y.al

rrjg yrjg xal tov y.oafiov tov neQi rr\v yrjv xtI."

3) Ibid.

1.

353^9:

oiovrai, xal TeXog eaeaftat

tho xal iXttiTfm yiveaftat j-rjQatvo /u evr\v

nore

n aOavgrjQav'

1
.

324

midae exsiccatio aperte

caussa,

dicitur

qua

efficiatur,

evaporet in aerem, altera

mare; quare eo etiam, quod mare
minui dicitur, putandum est intellegi,

ut haec natura altera parte

concrescat

parte

in

continua exsiccatione

mare exsiccatione semper partim evaporare in aerem, partim magis etiam concrescere. Cuni autem naturae humidae
exsiccatione altera eius pars vertatur in mare sive aquam,
consentaneum

eius partem in

tuendum

maris

est,

terram

sive
verti.

aquae exsiccatione alteram

Quod

si

ita se habet,

sta-

Anaximandri sententia terram statim ab

erit,

natura humida per medium mare vel in

universum per mediam aquam oriri ). Simul autem

initio e

inde,

quod aliquando futurum esse

pus, quo natura

humida

parte in terram versa

ut

mare totum

a qua re videtur ipsum mundi

explicata de

mundi

origine sen-

quod Anaximander traditur staprima animalia orta esse in humore et progrediente

tuisse,

demum

aetate

in loca

non necessarium
1)

Alexander

corum locum,
tfe

sit

cohaeret,

tentia fortasse

to

tota altera parte in aerem, altera

Cum

interitum repetere.

ti

ftnkaiTKV

(p.

a)

quamquam

id

).

quidem

91

ccvrrjg (rijg

sicciora concessisse;

est

comment.

in

ita

priorem Meteorologi-

in

Theophrasto de maris ortu haec refert:

vyooTrjrog) vnoku(fd-hv v

&vm"\ quae

rolg xoCXoig Tonoig

dicta sunt, quasi terra

iam

fuerit,

cum

Sed haec, ut cum Aristotelis narratione consentiant,

oriretur mare.
ita

putat,

exsiccatnm, sequitur, ut futurum esse putet aliquod tem-

sit

videntur intellegenda esse et facile ita intellegi possunt, ut bre-

et posterior maris condicio in unum

Quod si ponimus, haec erit verborum illorum sententia: simul cum maris e natura humida ortu ex hoc terram
etiam ortam esse tumque illud in huius locis cavis subsedisse. Sae-

vitatis caussa

coniuncta

pius

prima maris origo

sint.

autem

in

veterum narrationibus

phorum doctrina ad

cedentes pertineat, in

unam

accidit,

ut,

rerum orientium

diversos

quod

in philoso-

status deinceps suc-

confundatur; quae res saepe plurimum

obest, ne ipsa doctrina recte intellegatur.

2) Plut. Plac.

19. Cf.

Plut.

Symp. VIII

8. 4.

Eiusdem

sen-

325

Iam

igitur,

haec vere disputavimus, Anaximandri

si

sententia duos apparet esse ordines, quibus rerum generatio

natura humida, aer; alterhicce:

natura humida, mare sive aqua, terra.
Quod ad naturae humidae in principium reversionem
attinet, ea Anaximandri sententia non fieri potest nisi per
aerem. Etenim primum eius sententia naturahumida nec
eveniat; alter est hicce:

ipsa nec per aliam naturam ex ipsa ortam verti potest in

naturam igneam,

nisi forte ita, ut

cipium inter has naturas medium

antea redeat in prinpropterea,

),

quod hae

Namque eum hanc ipsam

naturae inter se contrariae sunt.

ob caussam vidimus putavisse, rerum principium nonposse

tcntiae vestigium credi possit his Hippolyti, Refutt.

ro

tineri:
'

vyo6v\ quod

habent,

libri

scribitur 'yvoov',

et facilis est et

terrae

forma opinionem accomodata.

mirum

videri,

tione videantur
et

verbis con-

Pro

xrk."

ad Anaximandri de

Sed tamen

non potest non

cur in hac brevi descriptione rotunda terrae forma

duobus significetur vocabulis,

retinendum

6,

suadente Roepero

in editione Gotting.

quae mutatio

vygov, aroyyvkov

(jtjg yrjg)

avrijg

h%v}jLta

omnino non
ita

quae, hoc praesertim loco,

Quare credere

differre.

explicandum

'

uyobv*

quod non

ut Hippolytus,

esse,

significa-

possis

nisi

ad primum terrae statum pertineret, aut inscientia aut neglegentia

aut brevitatis

huic etiam

caussa hoc

proprie non potest dici

'

obesse

vynov*

venientia non nimis videtur

'

xfovt

esse;

M&a/

autem qualitas

dicentur), humiditatis

autem concedo,

primum, quod

quamquam

premenda

post terra similis esse dicitur

Facile

inseruerit.

loco

plura

explicationi

ita

'r6

a/rjjua"

haec verborum incondeinde quod continuo

(de qua re alio loco plura

videtur

cum

lapidis natura

pugnare, ut haec repugnantia vix potuerit non animadverti.

Eodem modo

1)

tati alii rei

ut antea

1044 b 29

dubium

Aristoteles condendit,

prosus contraria

revertatur
sq.

cst;

in

Quamquam

sit,

in

rem,

quae sua quali-

hanc non posse transire

materiam primam.

Vid.

nisi ita,

Metaph. VIII

in

interituque non bis easdem sed semper alias infiniti partes in

dum

secerni.

5.

Anaximandro maximo opere

quippc qui vidcatur putavisse, in perpetuo rerum ortu
id etiam

mun-

326

unum

elementorum

aliquod

cum rerum

Deinde,

contrarium.

quod elementa

esse,

naturam humidam, quatenus versa

paullo ante viderimus, Anaximandri

redeat, se-

sit in

sententia

aerem,

Tum, cum
mare etiam

per hunc etiam oporteat in principium reverti.

universum aquam continua exsiccatione altera parte

vel in
in

in

generatio recta via pro-

formam relictam

prediatur ergoque nulla res in

quitur, ut

inter se

contrarium autem non posset transire

contraria esssnt,

aerem, altera in terram abire, quatenus in aerem

per hunc sine dubio etiam

in principium revertitur.

autem inductione videtur concludendum

que per aerem
etiam
Itaque

in

principium redire;

omnes

universum

in

res

Hinc

esse,

terram quo-

idque

confirmatur

mundi

quod paullo post de

eo,

abiit,

interitu

dicemus.

putandae sunt per

aereni inprincipium reverti; hocque omnino consentit

cum ea
rerum

quod naturali quadam hominum opinione ipse

re,

quaedam earum

interitus creditur fere

solutio esse

).

Cum autem

terram oporteat,

in

aerem

si

per aerem

dis-

ipsum aerem transire, id,

quoniam Anaximandri sententia nulla res in formam reli-

revertitur in principium, antea in

ctam
ulla

non

redit,

ita

nisi

natura media

in

fieri

aerem

potest,

terra ipsa sine

ut

Idem

vertatur.

efficitur eo,

quod Anaximandrum vidimus putare, aliquando futurum

esse tempus, quo natura humida tota in aerem et terrani
abiisset, et

nam
in

si

ab hac ipsa re videri mundi interitum repetere;

terra

aerem

non

ipsa, sed per

verteretur, proprie

servaretur.

Ipsam autem terrae

putavisse videtur

1) Cf. Aristot.

haec leguntur:

lanv

tf/o

xal

naturam humidam

et

in

aerem conversionem

evaporatione quadem

Gen. Corr.

7ivtvf.ia

yao xal

I,

3.

arjo

318 b
xara

rn (p&stQOfisva anXuig

if&einea d-ai Xeyovaiv".

iis,

aquam

semper eadem mundi condicio

rrj

Nihil impedit,

qui id dicant, prae ceteris

fierisolis ardore

sq., in

nh>
ttg

primis

xr\V

v. 29,

ataxrrjaiv

ravra

fifTtt{3oXrj

quominus Aristoteles

Anaximandrum

ubi

r/TTov

intellexerit.

in

327

Nam

effecta.

priorem illum Aristotelis locum respicimus,

si

humidae

quo ea naturae
dtccT/iuoav), in

maris

iungimus,

aerem

transiise

in

aerem

quocl

apud

pars

evaporaverit (to
eodemque modo semper aliqua
dicitur, cum hacque re conquae

pars,

verti

Alexandrum

Theophrostus

quoque

illas conversiones az/.ildag xai avafrvjiuaoeig appellat,

ximander existimandus
putavisse dissolutionis

erit e

vaporationem

Ana-

(ro diaT/iiCCeiv)

formam omnibus rebus communem

in eo posuisse, quod esset in

ipsamque eius notionem

aerem dissolutio.
Iam haec

coniungimus cum

si

quae antea de ge-

iis,

triplicem esse
ordinem rerum, per quas natura humida in principium
Revertitur enim aut per unum aerem, aut
revertatur.
per aquam et aerem, aut per aquam et terram et
nerationis

ordinibus

aere m.
Quod

attinet

ire,

ad naturam igneam, haec

quae quidem orta

turatn,

propterea,

apparet,

diximus,

quod

e natura

sit

huic naturae

Ergo hanc oportet ipsam sine

cipium

nullam na-

prorsus

ulla natura

contraria est.

media

in

prin-

reverti.

10.

dos

in

humida, potesttrans-

Sed Anaximander non solum innumerabiles munintervallis quibusdam deinceps orientes occiverum etiam innumerabiles mundos in
principio simul constantes aequisque
inter se distantes. Res et satis certe colli-

statuit

dentesque,

infinito
intervallis

ex

gitur

aliquo

loco

Aristotelis

et

plurimis veterum

scriptoribus aperte narratur.

Primum

Aristoteles eo loco,

infinito sententias

exponit

quo consulto veterum de

caussas

et

quas credant esse aliquid infinitum,

adfert,

quae longe gravissima

sit

et

etiam enumerat, ob
in

his caussis

unam

omnibus communis,

his fere verbis,

spatii

quia cogitatio omnes, quos forte posuerit,

fines trausgrediatur,

esse spatium,

et,

si

extra

infiuitum

sit

mundum
spatium,

credi infinitum

cxtra

mundum

328
infinitaru

etiam naturam corpoream esse oportcre

infini-

et

In iis autem, qui

tam mundorum multitudinem'
extra mundum infinitam esse credant mundorum multitu1

).

dinem, ab Aristotele prae ceteris Anaximandrum etiam

cum

tellegi,

omnibus

communem

dicit

disputatione

colligendum

inde

tum

esse,

in-

quod illam caussam

est,

quod

inde,

omnium maxime Anaximandrum

in tota

hac

quippe

respicit,

qui primus infinitatis notionem in philosophiam introduxerit,

et

hunc etiam unum nominatim memorat.

idem ab omnibus veterum

Deinde

qui

scriptoribus,

quidem omnino aliquid de Anaximandri infinita mundorum

multitudine memoriae prodiderunt, aperte refertur; quos
quidem

scriptores trifariam divido.

illam ipsam

tam

rem

planis, ut

bitari, velut

Etenim plerique eorum

atque verbis quidem

simpliciter narrant,

de eornm sententia omnino non possit du-

Stobaeus, Plutarchus in Stromatis, Simplicius,

Augustinus 2 ), quorum locos in adnotatione subiecimus.

1)

Aristot. Phys. III, 4. 203 b 22: ^fialiota

nuaiV

xotvijV 7TOtti anoQtav

o tt\v

vnoltinttv xai

aQtttuog

ovgavov' ctnttoov
xt? xat xoo juoi

<?6

(ha

anttoog ttvcu

(toxti

oiroff tov

xal xvQttoTurov,

Zv vorjoti

ro

xal

?|oj

tc>

antiQOV tivai

xal atafia

e|fe>,

fit

ya.Q

Alii,

fjij

tov
o-

()

tl

2)

Stobaeus, Ecl.

oovg xoOfiovg V
dr)

ctntipovg

avT ov

xoa/utov

mundi

ctn

r to

I,

((7TO(ft]vc(u('v(ov

tyttv

(haoTr ua. i<

i

Cum

xoauovg

'

huius

parte

loci

omnes dimensiones,

paribus intervallis inter

Deinde

dnti-

Avaii ttavt) oog

Ttov

ro loov

innumerabiles

mundi dicuntur

distare,

se

id

id est, ut

per se patet mun-

simul in infinito constantes; idque

mundos simul

tot aytuyrjv.

xutu naaav ntQiaytayrp

confirmatur, quod altera loci parte hi

quod

omnino

eo

infinito

in

non

nisi

ad

in spatio constantes pertinere potest.

e

haec referantur:
Tovg ts

jAvaZlpavtiQos

'EnlxovQog, avt aov tlvat to iitrazv tibv

priore

esse dicantur in infinito

dos intellegi

(fvjOt

ait:

xara naaav n

roig

ctllr\ltov,

nos dicere solemnus, in

496

22. p.

c(TrttQ(o

Plutarchi

Stromatis ab Eusebio Praep. Ev.

.^Ava^ticav^Qov

to anttQov tpavai,

ovoavovg an oxtxoia S-at xal

ov

ctn

avT ag

I, 8,

| ov

ctn

(frj

ttQovg

329

Anaximandrum

qui

tudinem

oVTttS
uot

'

uog'

referunt

xoG fiovg." Quo

primum

loco

distinguuntur, ut

ita

occidentiumque

orientium

deinceps

mundorum

infinitam

'

ot

ovoavoV

mundum,

autem ipsum totum

cuius

et

'

ponere,

ita

xoa-

ot cinavTtg

coclum,

o ovQavbg* significet

multi-

'

6 ncig y.6a-

pars

6 ovqhvoq

at-

sit;

cuiusdam
mundos. Dcinde

que inde apparet, Plutarchum non innumerabilia unius

mundi corpora, verum

innumerabiles intellegere
'

cum hos mundos ex

infinito dicat

'

anoxszQta&ai

secretos

id est,

',

essc, nec vero deinceps secerni vel secretumiri, ipso perfecti tem-

mundos

poris usu significat, se

Haec temporis
I,

199, 3.

Tum Simplicius
1.

iam simul constantes.

intellegere

perfecti significatio respicitur etiam a Zellero, Gesch.

250 b 18:

tovq

yivsG&ett

haec habet:

tik cp&siQSGS-ai

utv

ol

vno&e/uevot,

Phys. 257,6, p. m. (in Aristot. Phys. VIII,

utv ansiQOVQ

.,oaot

'

xoautov,

an s Cqovq t to
Av ai uav q ov

ctei cpctatv

Aevxtnnov

xal

XlVrjOtV

11

Arjtto-

xcti

In

QOfifVovg vneftevro

S k cptittQoutvtov,

ctvTovg

y.al

antiQov, ctXXcov ftkv aei yivofievcav,

xrpv xivrjoiv

xcti

y.oauovg' intellegi

numero

tlVttl

rovg xoGfiovg

nXr]0-tt

xal vGTfQov ot neQi 'EnixovQOV, yivof.if.vovQ

xqitov,

rovg uev

rt xoGfiovg slvai cpctai xcti

co

yctQ

neol

ot

c6g

Quo

aidtov eXeyov\

mundossimulconstantes,

cpftet-

aXXtov

loco 'cinftQovg

inde apparet, quod

'alXojv ftev ytvouevcov aXXcov dk tp&etQo-

plurali dicitur

unum tantum quoque tempore mundum esse putadicendum ei fuisset ctXXov utv aXXov ch'\ Eadem autem
nam

uevtov;

si

'

visset,

ratione simul patet,

Aristotelem

etiam eo loco,

qui his Simplicii

mundos intellexisse simul constantes; atque

de Anaximandro quoque cogitavisse, Simplicii expli-

verbis explicatur, plures

eum

illo

loco

catione probabile

fit.

Sequuntur duo
in Aristot.

utv sva xooftov

alii

91^30

Coel.
.

Simplicii
et

qui leguntur in comment.

loci,

273 b 38 Carsten.

Priore loco ait: ot

tde%ovTo to anttQov tv
nXij&ti ctnttQovg xoGuovg, cog Avct tu a vtXeyov,

oaot

urj

(UJX]i

t)oog fitv

avTov

ol tf

anStQOV

to

utytttti

tco nXrjfttt xoGfxovg notttv

Z-tuavdoog

Tr)v

ctQ/r)v

doxti."

anttoov nQtorog vnttttTO,

yeveaetg cttp&ovtog.
XoGfltOV

xttl

xcti

e/rj

'ivct

xoGfiovg ctnetQovg

CtnflQOV TOV TOIOVTOV G T O %

I

&tftfvog

ctnttQovg l|

Altero loco

ovrog,
1

mirum

,,'Avct-

nQog

Tctg

kxctOTOv tcov

xctl

O V vnS&STO,

In hisce duobus locis, ceteroquin satis apertis,

ait:

yQr)aftctt

W? S O X t

i.

videri potest,

330

mondorum

loquuntur, ut pateat, cos hanc infinitarn

quod

multitu-

unam tantum infinitam mundorum

dinem non

additum

se-

est verbum
doxeV.
Hoc enim
eam sententiam, ad quam adponit, non certo scire sed propter rationes quasdam concludere.
Iam vero Simplicius loco antea laudato simplicitur contendit
Anaximandrum infinitam mundorum multitudinem ponere simul con-

utriusque

in

verbo

qui

Cum

stantium.

ipsum

fine

utitnr,

significat,

hac igitur

parum

re

consentit,

dicit sibi videri. Sed dissensio

quamnam

rimus, ad

Priore

igitur

Anaximander

'

cit sibi

videri, non

verbum

loco

ao/rjv

illud

quae-

si

est,

non eo

doxti

verum

quod antioov

Anaximandrum innumerabiles mundos

po-

scd

cognitum habebat

eum id facere propter infinitatem principii.

revera Simplicii sententiam esse,

mundos

Aevxmnos

>H xal

(paaiv.'

aneiQovs

^fijiioxQiTog

aneiQfov

zo) xi.vt$ xa\

t (o

tio

quam Leucippus

esse.

nXijttei

nkrj&ei

et

modum

y.oouovg v an*("

diofiwv Gvvlaraodal

non ad totam enuntiationem

tos doxst

xik.\ sed sohim ad hanc posteriorem eius partem

'

xal xo0[iov$

xal 'ixaaxov tiov

anetQov rov toiovtov otoi %ttov vnifrero' referenQuod ut intellegatur, quaerendum est, horum verborum

xotifMov t

quae

hunc

in

Altero loco

dum

Hanc autem

e verbis statim se-

apparet etiam

quibus pariter caussam adfert, ob

Democritus putent innumerabiles

q(i)

to)

di-

dicitur,

id enim, ut antea vidiinus, plane

quentibus,

quod

pertinet,
c

eo,

quodque Simplicius

{hepevos* ponere

T)jv

his locis

tollitur, si accuratius

sententiarum partem illud doxti pertineat.

untiQovg xoo/novg' ponere,

utye&ti

nere

'

se

est.

sententia

sit;

id

enim

non primo

adspectu

Cum

patet.

eum
adiectivo huic
substantivo adp onitur no ta, quae ipsa huius notione non
contineatur, estque verborum eadem significatio atque si scriptum sit
aneiQov bvTog tov toiovtov otoi/eiov'
Sequitur,
adiectivum

articulo

'

aneiQOv

iuncto

'tov

sine

articulo

toiovtov

praeponatur

otoi/e(ov\

substantivo

illo

'

ut to toiovtov OToi/eiov

non

intellegi

possit

ipsum

summum

prin-

suanot ione infinitum sit; quin etiam

addere, unumquemque mundum ex infinito

cipium, quippe quod ipsa

absurdum

esset separatim

omnium rerum

principio esse.

legi necesse est id principium,

subiectum

sit,

intellegi

Itaque t6 toiovtov otoi/hov intel-

quod singillatim uni alicui

igitur

singulas

summi

principii

mundo
partes,

331

qua niundus mundo succedat, sed innumera-

riem,

in

biles

tales

series

intellegere

Alii

).

quarum quaeque

singillatim unius alicuius innumerabilium

principium

Atque haec sententia

nitur,
'

si

sit.

genetivum

statuimus,

aToi%(ov\

'

pendere a

toiovtov

mundorum

etiam in verbis inve-

facile

autem ad praecedens 'sxaarov

referri

qui

denique,

substantivo

xoa/nov',

quam-

quam lege malim 'toutov* vel potius 'toiovSC. Ergo Simplicius dicit, Anaximandrum non solum ipsum summum principium infinitum
ponere ex eoque infinitam mundorum multitudinem generare, verum
etiam unamquamque earum eius partium, quarum quaeque uni alicui illorum mundorum subiecta sit, velleinfinitam esse. Addens autem cog 6oxh^ fatetur, se hanc rem non
'

certis testimoniis

cognitam habere sed ob quasdam rationes concludere.

Conclusisse autem videtur inde, quod Anaximandri sententia generatio

et corruptio recta via

progrederetur hancque ob caussam, ne ipse unus-

quisque mundus brevissimo tempore rursus interiret,

pro partibus

deinceps intereuntibus novae semper partes ex ipso principio secer-

nendae essent; huic enim continuae novarum partium secretioni ut

uniuscuiusque principium posset sufficere, ipsum quoque debere in-

Num

finitum esse.

recte concluserit, id est,

ita senserit, diiudicare

est, in

non ausim.

num

ipse

Anaximander

Inde enim, quod per se absonum

principio infinite extenso innumerabiles ponere partes pariter

infinitas,

non iam sequitur, ut Anaximander non talem quandam

sententiam habuerit.

quod Anaxagoras

enim

Certe

alia ratione

non magis absonum

Denique addi potest locus Augustini

sic legitur:

Anaximander

credidit infinita et

mundos modo

quam

est,

aneiyaxig anetoa [izys&rf ponit.

Civ. D. VIII, 2,

in

rerum principia singularum

innumerabiles mundos

gignere

.,

qui
esse

eosque

modo iterum gigni existimavit." Quo loco

inde, quod primum innumerabiles mundi e principis gigni, deinde
hi iidem modo dissolvi modo iterum gigni dicuntur, apparet, mundissolvi,

dos intellegi innumerabiles, qui ante ortus et interitus vicissitudinem

iam innumerabiles sint, nec vero hac

rabiles fiant, intellegi igitur
1)

Plut. Plac.

I,

3:

demum

mundos simul

^Ava$(tiav6Qog (U

vicissitudine

innume-

constantes.
.

ro

amtQOV. $x

tovtov naVTa yiveo&ca xul rfg tovto navTa (fdeiota&at. dio xcd
vaafrcu

dji&ipovg xoapovg xal

ticUiv (f&eiQea&cxt

slg

to

ycto

ysv-

ov yt~

332

Anaximandri mundos me-

simpliciter solum innumerabiles

morant,

id

faciunt sententiarum

tali

coniunctione, ut non

mundi simul constantes intellegi possint ).

Mundos illos aequis intervallis inter se distare,
apud unum quidem Stobaeum legitur 2 ); sed nihilo secius
putandum est verum esse. Namque res et nimis singularis
1

nisi

quam

est,

ut videri

onmino probabilis

dam
cum

per se

naturali

quadam mentis

etiam

quod aequalis quae-

propterea,

congruens partium dispositio

et

idonea

inventa esse, et

possit

est,

ita convenit

ipsum caussa

opinione, ut hoc

cur in rebus ponatur, nisi aliae caussae obstant.

sit,

Atque hanc ob caussam Anaximander etiam ortum

Particula

vtrai."

sinc dubio eo

'<f/o'

pertinet,

et in-

quod Anaximander

principium posuerit infinitum; nam, ut innumerabilcs oriantur mundi,

per se non inde sequi potest, quod,

pium

Simplic. 6, a, p. m.: (Ava'(. Xiyet

1)
fC7TftQov,

xoauovs u
atv

ctncivias yivfaftai

rjs

Et
rov

TiVct

fX7iigov,

His

cum

ipsa

principii

mfinito constantes;
c

locis

additur,

interitu nihil

t]S

id

Aristot.

attinet,

Coel.

I,

tivcc

qwaiv

ctvToi~s

rovg

y.ai

ctQ/t)v

ovoavovg

xal

hpr

tpv-

rovg

quoniam mundorum multitudo coniunde ortu

infinitatc,

quod eo gravius

est,

Quod ad verba

autem mundorum

intellegi

quod

18),

y.oauot

nisi

loci

ct

simul in

sine dubio

ot

ovqnvol

ovQavog apcrte totum significat

278 b

9.

in princi-

sit,

infinitum.

9 ovrog

6:

Tovg

mundi non possunt

Theophrasto fluxerunt.

Toiq xoafjoi'

I,

yiveottai

sit

T)jv c'tQ/r)v)

ovqkvovs

tovs

similitcr Hippol. Refutt.

ttvtotg y.oatiovq.

gitur

quidquid ortum

quod principium

intereat, sed inde solum,

y.cu

ol tv av-

mundum

(cf.

autem singula uniuscuiusquc

mundi corpora coelestia. Similis cst hic Irenaei locus, c. haer. II,
14, 2: Anaximander autem hoc, quod immensum est, omnium
initium subiecit,

quo

immensos mundos

Denique huc pertinet hic locus

p.

796 ed. Hal.:

Theodoreti,

Graec.

'

Ava'$(iiavo*Qos

y.ca

rrolXovg

constare
aflf.

stVai {y.oaiiovg) xal

Namque mundos intellegi simul constantcs indc

quod Theodoretus Anaximandrum componit cum Leucippo,

anttoovg Idofratv."
patet,

ait.

cur. 4 IV,

Democrito, Epicuro, opponit autem Platoni et Aristoteli.

2)

Vid. supra p. 328, not.

2, init.

333

mundorum putavisse videtur certis quibusdam

aequalibus intervallis fieri; id quod eo videtur

teritum

et

quod ab Hippolyto refertur

confirmari,

ortum
esse

et

),

et

durationem

et

quod ipse

dicit

interitum certis terminis

omnia

in

rerum

statuisse,

definita

principium resolvi

se-

cundum temporis ordinem 2 ).

Nec vero haec Anaximandri innumerabilium mundorum
opinio ullo modo potest mira videri, sed potius documento
quanta in eo

esse debet,

Namque cum principium

stantia.
est,

omnes partes

in

intinitum, id

statueret

extensum

infinite

atque con-

cogitandi

vis

fuerit

cumque

esse,

id

principium esse vellet substantiam corpoream ubique sui

partes,

quoquoversus innumerabiles esse oportebat

in eo

similem,

quae plane eodem modo se haberent ad generationem

cur in hac parte

mundi, nullaque reperiri poterat caussa,

quam

potius
tiens

in alia

videtur

mundus

existeret 3 ).

innumerabiles mundos

Atque hoc sensimul con-

statuisse

stantes.

Zellerus

quidem 4 ) Anaxiniandrum negat plures mun-

dos posuisse simul constantes,

monia inde putat profecta

mundi corpora

falso

et

veterum de hac re

quod

esse,

illi

mundos

plures diversos

intellexerint;

atque in priore quidem huius sententiae parte,

in altera,

consentientem habet Teichmuellerum

gumenta eius parum idonea

dibile esse,

Nam

sunt.

quod

Anaximandruni propter solam

tatem sine ullo sensuum testimonio

5
).

nec vero

Sed

ostenditur

atque luculentis,

1)

Vid. supra p. 38 et not.

2)

Vide supra

3)

Cf.

p.

principii infini-

innumerabiles mundos

Gr.

quanta

coll.

p.

315.

Aristot. Phys. III,

4) Philos. d.

4,

I,

p.

4.

199

ar-

dicit incre-

posuisse simul constantes, eo refellitur, quod multis

plis

testi-

plura eiusdem

2031' 27.
sq.

5) Studien zur Gesch. der Begr. p. 31.

iam

exem-

iu eo fuerit

334

sensuum perceptionibus

vis cogitandi a

mundorum

libera; ut taceam,

quam

etiam deinceps succedentium opinionem,

Anaximandro tribuit, nullo sensuum testimonio

posse.
Quod autem putat, multitudinem mundorum

Zellerus
suscipi

omnino seiunctorum pugnare cum

principii

quidem cum ipsa rationis natura, plures po-

consentit

nere mundos, qui nullo unitatis vinculo coniuncti

Anaximandri doctrinam non

id in

non

unitate,

cadit.

sint;

Cum enim

principium infinite in omnes partes extensum

sit,

id

sed
eius

unum

unumquemque mundum et simul omnes amQuod denique putat, Anaximandrum,

si de infinita mundorum simul constantium multitudine locutus sit, non nisi infinitam corporum coelestium multitudinem intellexisse, id duplici modo refellitur; primum
eo, quod incredibile est, Anaximandrum corpora coelestia,
quae in hoc uno mundo essent, dixisse numero infinita;
deinde eo, quod pugnat cum allatis veterum testimoniis.
Horum enim aliqui, cum Anaximandrum referunt innumerabiles mundos ponere, aperte inter ipsos mundos et ea,
et singillatim

plectitur sustinetque.

quae hisce contineantur, corpora coelestia distinguunt, partim

ut

ita,

dicant

ita,
1

dum

/.ai

Tovg ovoavovg

ovqavbv

avTt?) y.6of.iovg

lestia, hic

Tovg iv avTolg

v.ai

Tovg anavTag

intellegentes

y.6u(.iovg

universum mundum,

autem singula mundi corpora

ovqavov intellegentes coelum,

scriptores de sententia,

quam

Ergo Anaximander,

1)

coe-

quatenus mundi

ex hac autem accurata distinctione apparet,

);

v.oof.iovg'

tov ajravTa koo/liov autem ipsuin universum mun-

est,
2

ut

illic

),

Tovg iv

pars

vovg ovgavovg
c

partim

referrent,

ut brevibus

omnio certos

illos

fuisse.

totam eius de hac re

Vid. suprap. 328, not. 2 (verba Plutarchi) et p.331, not. 2

(verba Simplicii et Hippolyti).

2)

278 b 9

De hac voeabulorum
sq.

significatione vid. Aristot. Coel.

I,

9.

335

doctrinam complectar, dupliciter infinitam mundorum multi-

tudinem ponit, primum

quod

eo,

innu-

in infinito principio

merabiles mundos ponit simul constantes et paribus intervallis inter se distantes, deinde eo, quod
omnes hos mundos statuit certis temporis intervallis
(y.aza zrjv zov xqovov Ta^iv) iisque quidem longis in

principium interire semperque alios

in

eorum

lo-

cum succedere.
Superest

11.

quaeratur

ut

de caussa moventi,

qua ex principio rerum generatio sive contrariorum secretio fiat.

Nam

et

idcirco

necessaria

in ipsa principii natura

ut

potest,

ab omni

contrariorum secretio

etsi

nitate sempiterna

sit

est,

aeter-

tamen

fieri

aliquid ab ipsa

illa

secernendi actione diversum, velut ut in ea aeterna quaedam

quae ab omni aeternitate contrariorum

qualitas,

insit

cretionem per hancque innumerabiles

habeat consequentes.

tiones

Si

se-

mandorum genera-

Anaximander talem quan-

dam

qualitatem credidit in principio inesse, haec certe id

fuit,

quo omnium maxime eius sententia cum de

reli-

quarum rerum tum de hominum natura ac condicione penderet.

Quare operae pretium est videre, quid de hac re
ex

quae a

iis,

veteribus

tradita sunt, effici possit.

Simplicius eo loco, quo consulto

cum reliquorum

phi-

losophorum tum Anaximandri de summo principio doctrinam

exponit, haec ipsius Anaximandri verba adfert, sine dubio
e

Theophrasto transscripta, quarum partem priorem antea

iam laudavimus

1)

Ovaij y.al

Simplic.
rr\v

E quibus

).

Phys.

(f&oqav

a, p.

6,

t!g

ravra

(ra ovca)

res

m.

ojv

yiveaOai

r)

v.ard

ro

oriuntur,

yevsffCs

tart

/qsojv,

(hdovat

yao avrd 6(y.r]v y.al j(ai v dXXrjloi g rrjg ddixiag v.ard

XQovov rd'tv, JTOirjTiy.ajTSQOtg oviojg ovo^iaatv avra Xsyojv.

rr\v

bulum
legitur.
I,

G:

rrjg

aXlrjkotg,

De

,Mytt

tfftoQag."

quod deest

in ed. Ald., in

in

omnibus

'

reliquis

Toi~g

rov

Vocalibris

verbis
t$h

v.ard

yoovov

rrjv

rov /qovov rdSiv'

ojg ojota/Lievrjg rr]g

yeviamg

cf.

xal

Hippol. Refutt.
rrjg

ovaiag

y.al

336

ea etiam intereunt fatali necessitatis lege; solvunt

enim
invicem poenam iniuriae secundum temporis
ordinem."
Cum Theophrastus, quod sciamus, non nisi
sibi

haec ipsius Theophrasti

coniciemus,

eum in

verba adferat, non

sine

caussa

putavisse sententiam inesse in primis

iis

notabilem, quae aptissime ipsis Anaximandri verbis enun-

Nam

tiaretur.

quod

in fine additur,

phrasto an a Simplicio,
esse poeticis,

ambiguum

est

num ab

inde non licet concludere,

ipsum haec verba

ipso Theo-

haec verbis dicta

Anaximandrum

intellegi voluisse significatione translata,

non magis, quam inde, quod Aristoteles

Platonis,

illa

participare ideas et ideas rerum exemplaria esse

lationes poeticas appellat

Platonis

non

sententia

nisi

ita se habet, nostro iure

res

trans-

sequitur, utillaverba ipsius

),

translationes

sumimus,

illa

sint.

Quod

si

Anaximandri verba

omnino propria sua ac naturali sententia accipienda esse,

ea etiam, quae cum hac sententia necessario coniuncta

et

sint,

ad Anaximandri sententiam pertinere.

Primum
c

igitur in ipsis

illis

verbis haec inest sententia:

rerum singularum ortum iniuriam esse et principii ge-

nerantis in res generatas

atque principii quidem
miserit,

rerum autem

barum

et

in

unitate seque sui iuris fecerint; huius

cipium

et res solvere

cipio ita, ut suo

principium

principium,

autem iniuriae

et prin-

debere poenam, atque res quidem prin

quaeque tempore

rebus

in

quod eas ex sese diprincipium, quod secesserint ex eius

in res generatas,

ita,

ad iniuriae notionem

ut eas
et ipsa

in eius unitatem revertantur,

in

Iam vero
communi ho-

sese recipiat\

rei

veritate et

minum opinione pertinet, ut sit actio, cuius caussa in quadam sive adpetitione sive voluntate posita sit. Ergo, si
Anaximandrum ponimus iniuriae vocabulo propria sua significatione usum esse, eum oportet credidisse, caussam, qua
movente principium ex sese
1) Aristot.

Metaph.

I,

9.

991

secerneret

20.

contraria

eoque

337

rerum multitudinem generaret, in ipsius aeterna qua-

dam generandi adp etione positam

non

iniuria

in principio

Cum autem

esse.

solum sed etiam

in rebus generatis

Anaximander putandus erit in his quoque

adpetionem quandam posuisse, eam, opinor, quod eorum
quaeque per se ac sui iuris esse studeret ).
esse

dicatur,

1)

Non

cum

innutile videtur,

exposita

sententia

comparare

Empedoclis doctrinam, ad quam concipiendam non veridissimile

Anaximandri doctrinam
et

vitam

aliquantum

doctrinam Empedocli

et

valuisse.

notam

et

Nam

est

Anaximandri

non parva apud eum

auctoritate fuisse, colligendum est e D. Laertio (VIII. 70), quo teste

quidam Ephesius,

Diodorus

alias ignotus,

rettulerat,

magnifico habitu tragicorum simili excelluisse in

mulum

fuisse

cludendum

esse,

Anaxim andr.i. Ex eadem

Empedoclem

ac cogitandi ratione.
et

fectam
alto

esse,

illam exterioris vitae magnificentiam

non a vana quadam ostentatione pro-

cum
quam de caduca rerum
in Empedocle etiam cum ea re, quod Aristotele
953 a 26) severa quadam animi tristitia erat,

propterea credendum

eorum ingenio

natura habebant, et

(Problem. 30.

teste

viris

re ae-

autem re videtur con-

simili fere atque illum fuisse sentiendi

Namque

gravitatem in hisce

Empedoclem

hacque

et

cum

est,

quia id omnino pugnaret

ea sententia,

quodque, ut D. Laertius (VIII, 63) refert, principatus honores

oblatos respuit.
vestitus gravitas

sacerdotis ac vatis simile habeat

rebus,

quae maxime

animorum

origine et

ditiorem.

Hanc rem

in religionis
fatis,

in

Anaximandrum quoque
tit

ipsi

Maxime autem quaedam habitus magnificentia et

convenire videtur iis, quorum ingenium quiddam

sibi

idque ad eos pertinet, qui de

opinionibus versantur,

iis

velut de

videantur veritatem cognovisse ab-

Empedoclem

cadere,

cadat, incertum

ab eius doctrina antea proposita

et

quidem

notum
est,

est;

num

in

sed nec dissen-

propter Empedoclis simili-

tudinem non sine aliqua certe caussa conici

possit.

Iam Empedocles

singularum rerum ortum inde repetit, quod crescens Discordiae vis

in

Sphaero divino elementorum discretionem ac fugam, Ami-

citia

autem discretorum coniunctionem et mixti on

em

effecerit.

Haec Empedoclis sententia de singularum rerum origine re non

multum differt ab Anaximandri sententia, si hunc sumimus in principio quandam generandi adpetitionem possuisse, qua movente id
22

3S8

Quod ex

Anaximandri verbis conclusimus, nonquod contrariorum secretionem

ipsis

nihil confirmari videtur eo,

vidimus a veteribus princip

condensationi

generationem

mutationi

ii

et rarefactioni,

opponi

et

(dlkoitooei), velut

hac ipsa re

veram

(yeveoiv) dici. Si contrariorum secretio est

vera generatio, Anaximander existimandus est putavisse,

sam generationis naturam

tioneconsistere,

et

in

eam generationem, qua

rentur mundi, similem esse

quae

ei,

Id quod eo videtur probari, quod

uniuscuiusque

mundi

e principio ori-

in animalibus cerneretur.

eum vidimus

statuere, circa

ex ipso principio non nisi

initium

quoddam mundi semen contrariorum fecundum

sx tov didlov

p-

contrariorum secre-

yovtitov 0-egf.iov

/.cti

rpv%qov)

mundum

ex hoc demura ipsa contraria per haecque

(to

atque

secerni

oriri

*).

Quodsi autem mundorum generationein similem esse putavit

ei,

quae in animalibus cerneretur, consentaneum

eum

similem etiam generationis caussam, id

in ipso principio
est,

est,

aeternam quandam generandi adpetitionem

posuisse.

Quae

communis

fere cst

res

secretionem putet iniuriam

sentit, facile intellegitur,

esse,

qui

in

fieri

quod haec
primam rerum

eo,

opinio,

Nam cum

ex sese secerneret contraria.

nerandi

cum

plane consentit

apud antiquiores

hanc contrariorum

qua re Empedocles cum eo con-

potuerit,

ut Empedocles pro ge-

Discordiae vim poneret huicque alterum

principium opponeret Amicitiam. Quare ego quidem

adpetitione

generationis

non improbabile

expositam Empedoclis doctrinam aliquo

esse puto,

modo ex Anaximandri

doctrina

nexam

esse.

Sed tamen, cum praeter

illam Diodori Ephesii narrationem nihil de necessitudine inter

Em-

pedoclem et Anaximandrum forte intercedenti relatum

sit,

licet

de huius doctrina ex Empedoclis doctrina concludere

et

maxime hanc disputationem

in adnotatione addidi,

non

propterea

ne quid viderer

omisisse.
1)

dem

Simile

est,

refert docuisse,

quod Damascius
,,tov

Tivo xccl nvevpcc xal vdojQ."

Kqovov

(de Princip. p. 384)

noirjaat

Pherecy-

tov yovov ictvrov

339

amorem, qui a generandi adpeti-

generationis canssam esse

omnino non

tione

cosmogoniis

*),

Nam

differt.

eiusque doctrinam

rior est

taceam de theogoniis

ut

et

Pherecydes, qui Anaximandro paullo poste-

rerum originem inde

repetit,

cognitam habuisse 2 ),

videtur

quod lupiter

sum-

sive ipse

mus deus se mutaverit in Amorem, id est, eam repetit

ab adpetitione generandi in Iovis animo orienti.
Atque Brachmanorum etiam sententia prima rerum emanationis caussa posita est in quodam principii desiderio.
Denique omnino procabile
versum

sam

in principio

posuisse,

in uni-

peculiarem aliquam generationis caus-

quod principium,

propterea,

natura substantia erat

ipsius

Anaximandrum

est,

quatenus

sua

simplex propria sua

utens qualitate inter duo contraria media, non

cile

ad contrariorum secretionem se

videri poterat

eam per

bere, ut

Quodsi autem

in

ita

naturaliter haberet adiunctam.

se ac

universum aliquam generationis caussam

in principio posuit,

haec quae potuerit esse praeter insitam

quandam ipsi generationis adpetitionem, non facile

quam invenerit. Atque haec de hac re satis sunto!
Iam denique

12.

in eo

unum

quis-

sumus, ut totam Anaximandri

disciplinam paene oculis possimus

igitur

fa-

ha-

subicere.

Anaximander

tantum omnium rerum ponit principium hoc-

substantiam corpoream simplicem,

omnes partes extensam, propria sua

que esse statuit

infinite

in

eaque sensili qualitate utentem, quaquidem qua-

1)

plicatur,

tione

Quod theogoniarum

scriptores

amorem

generant, eo

quod natura rebus subiecta non tempore quidem,

ex-

at no-

est quam vis ea, qua res e natura subiecta gigquam rationem theogoniarum scriptores ita mentibus infor-

tamen prior

nuutur;

mant, ut illam tempore priorem, hanc ex

2)

maxime

Sunt quaedam apud Pherecydem

similia;

nec vero

ca,

quae putat

illa

generari dicant.

Anaximandri
I.

Conrad

Pherecydis aetate et cosmogonia, p. 26; 33; 35.

doctrinae

in dissert.

de

340

media sit inter duas naturas contrarias,

naturam frigidam eamque humidam atque opacam,
et naturam calidam eamque igneam ac lucidam.

litate

Haec substantia

infinita, pulsa, opinor, insitaquaadpetitione, ab omni aeternitate innumerabiles ex sese generat mundos, atque quidem

dam generandi

et

innumerabiles simul in ipsa constantes paribusque inter-

vallis inter se distantes, et

tis

innumerabiles infinito aevo cer-

temporis intervallis deinceps orientes occidentesque.

Ipse

mundorum generatio in liunc fit modum. Subprimum innumerabilibus ipsius locis ex sese

stantia infinita

secernit

quaedam mundorum semina,

turgentia

mida ac
semina

(yovi/Lia)

frigida

duabus naturis

contrariis,

natura bu-

Quae quidem
ab Anaximandro similia putari

natura ignea ac calida.

et

verisimile

ex ipsa quasi

est

ovorum, atque duplicem quidem ob caussam, primum, ut

antea iam monuimus *), propterea, quod, quae ex iis oriuntur, statim ab initio figuram habent

atque ova in luteum

et

album,

in

globosam

et,

pariter

partem interiorem

et

exteriorem divisa sunt, deinde propterea, quod Anaximan-

drum ostendimus mundorum generationem

putare

ei,

quae

in

nino ab ovorum

caussam sine

videri similem

animalibus cerneretur, haec autem om-

generatione

dubio

videtur

Orphici

incipere.

Quam

ob

quoque e principiis primo

ovum et ex ovo demum mundum generant. Ipsum autcm

Anaximandrum omnem generationem putare ab ovorum
generatione incipere, eo quodammodo videtur confirmari,
quod prima animalia

statuit in

bus inclusa spinosis 2 );

fungi ovorum.
tius

dicam,

partes, in

1)

Illa igitur

inclusae

naturas

illis

illas

Vid. supra p. 246.

2) Plut. Plac.

V, 19.

hi

humore

orta esse cortici-

enim cortices videntur vice

mundorum
seminibus

semina, vel, ut aperinfinitae

substantiae

contrarias se dirimunt,

ita,

341

ut

medium locum occupet, natura ignea

modo undique cingat. Quarum naturarum

natura humida

illam sphaerae

iam

efficientia

mundi omnesque, quae in iis sunt, res

humida est id, e quo oninia,
quo efficiente ex illa omnia gignuntur.

ipsi

singulares oriuntur; natura

natura ignea

id,

Iam principium
ex ipso

ortos

ut

continet,

intervallis

distantes

unumquemque eorum

singillatim

et

mundos

infinitum innumerabiles illos

eoque paribus

in

ita

simul

et

omnes ab omnibus partibus amplectatur (xtQiayei miavxd).

Amplectens autem eos et partes eorum deinceps intereuntes
in sese recipit

et

ex sese semper novas partes

hacque re eos perpetuo

cernit,

tempore

statuto

peracto

quod omnes

susti n

esse

to

vTtoY.ei(,ievov 2 ) 1

res

et.

Postremo,

si,

quae disputavimus,

in

ponimus, apparet, Anaximandri sententia

rationem talem

esse,

quam

tionem dicere possimus

tem.

In

qua

in

conspectu

mundorum gene-

quandam gemma-

ipso principio evenien-

vix opus est addere, me hoc non co

quod Anaximander ipse gemmationem ab

generationis

eo solum,

recte

uno

re

intellectu dicere,
aliis

aliosque

recipiat

primum
ex sua substantia generat et alit,
quod mundos amplexu suo quasi fulcit ac

cipium duplici intellectu

deinde eo,

sese

Hinc autem patet, infinitum prin-

vicissim ex sese generet.

eo,

dum

atque conservat,

alit

totos in

in eos se-

modis accurata notione

quod mundorum

ipsa plane conveniat

cum

generatio ab

ea,

distinxerit,

sed

eo proposita re

quam gemmationem

apel-

lare solemus.

Haec de mundorum

origine

eorumque ad

summum

principium ratione doctrina omnino singularis est et Ana-

ximandri propria, hanc autem ipsam ob caussam

notabilis.

1)

Cf.

Quodsi autem quispiam

supra

p. 21.

dixcrit,

in

primis

cam, quam de

342

Anaximandri doctrina proposuimus sententiam, aconiectura

potius

quam a

certis historiae testimoniis

concedo equidem,
testimoniis

profectam esse,

eam non totam quidem

aperte tradi,

cum omnibus veterum

testimoniis consentire,

ipsa testimonia omnino explicari.

documentum certissimum

ipsis

simul vero contendo,

esse.

veterum

eam unam

ea una haec

Id quod veritatis videtur

IV.

DE HUIUS MUNDI DESCRIPTIONE ET RERUM

SINGULARVM ORIGINE.
Quamquam Anaximander

1.

dos et simul

infinito

in

et

constantes

principio

tamen non

orientes occidentesque,

ginem

innumerabiles ponit nmn-

deinceps

et

unius mundi

nisi

quem

descriptionem persequitur, eius,

limus, ut qui solus experientia cognitus

ori-

ipsi inco-

Num mundos

sit.

innumerabiles inter se aequales an diversos esse pu-

illos

non

taverif,

quam

traditur,

nec in

iis,

quae tradita

sunt,

quid-

quo alterum videatur altero verisimilius

inest,

Iam quod ad huius mundi originem

pertinet,

esse.

de hac

antea iam diximus, eo loco, quo de duabus primis naturis

contrariis

quaerebamus ex ipso

Ibidem ipsa

dum

sit,

illic

ut

).

etiam de

Quare cum

essent.

aliud agentes tetigimus, separatim tractan-

primum

ferenda sunt,

principio ortis

ita tulit,

mundi aliqua memoranda

descriptione

nunc, quod

infinito

de qua agebatur,

res,

ea,

quae

illic

hisque deinceps

explicavimus,

ea adiungenda,

huc transquae

aliis

veterum testimoniis de hac re memoriae prodita sunt.

2.

Si totam

Anaximandri rationem prospicimus,

fa-

eum re certe tresmundi orientis aetates

primam eam, qua corpora coelestia, alteram
eam, qua interiora mundi corpora, terra mare aer quaeque
cile

apparet,

distinguere,

haec sequuntur meteora,

tertiam eam,

qua,

quae e terra

gignuntur, velut animalia et plantae, oriantur.

1)

Vid. supra

1.

II c.

25; p. 244 sq.

344

Iam de prima mundi origine et formatione Anaximander haec fere docet. Circa huius mundi initium ex
infinito principio quoddam mundi semen secernitur, ex ipso
principio fecundum duarum naturarum contrariarum, naturae frigidae atque humidae et naturae calidae atque igneae; quod quidem semen nobis visum est ab Anaximandro
Hoc semen, quod pars est ipsius infiniti
simile putari ovi.
principii, se dirimit in naturas illas contrarias, quarum
fecundum est; quae quidem diremtio ita fit, ut natura humida medium locum occupet, natura ignea illam sphaerae

modo undique

cingat. Efficiente sphaera ignea (hanc

enim

so-

lam ab Anaximandro potuisse caussam putari eius mutationis,

de qua iam dicturi sumus, antea certis, opinor, argumentis probavimus
is,

))

exterior naturae

humidae pars

vertitur in aerem;

amplius se extendens spatium, sphaeram igneam innu-

in

meris

locis

dirumpit

et partibus diruptis ita se circumvolvit, ut

orbes efficiantur aerii igneos orbes circumcludentes.

dem

Qui qui-

orbes non omnes in eiusdem globi circuitu, sed

teriores, alii

exteriores sunt; id

quod inde

videbimus, Anaximandri sententia stellae

postea

alii in-

patet, quod,

ut

diversis

mundi centro distaut 2 ). Atque ex hac re sequitur, ut Anaximander aerem putaverit non ubique eodem, verum regionibus quibusdam maiore impetu sphaerae
intervallis a

igneae instare eoque huius sphaerae partes in his regionibus

positas
in

alia

abrumpere atque longius propellere; qua

utemur.

caussa

quisque rotundo
ignis

inclusus

utitur

Haec foramina stellae

autem stellae sunt
orbibus inclusi, quorum flamniae

ad nos effunditur.

sunt eae, quae nobis apparent

ipsi

illi

1)

orbes ignei aeriis

Vid. supra p. 247

2) Cf.

re postea

Orbium illorum aeriorum unusforamine nobis adverso, per quod

Stob.

I,

Ev. XV, 46; Galcn.

249,

24, p. 510;

Hist. Phil.

cum

verae

not.

Plut. Plac.

13.

II,

15;

Euscb. Praep,

345

niicantes per

omnia

Haec
a primo

species
e

sit,

pertinet.

illis

mundum

e corporibus coelestibus

humida, quae ab

quam globus ubique

mundi

larum orbes

sui similis

illis

undique cincta tam-

totum medium mundi spa-

Ipsum autem Anaximandrum quoddam

replet.

tuisse

mundi

stellarum orbibus, qui in mundi circuitu sunt, et

e reliqua natura

tium

).

coelestium

totius

contemplamur, protinus apparet, totum

duabus tantum partibus constare,

sive

corporum

quae hoc tempore

Si,

quae inde

orientis aetas est,

ad perfectam

usque

initio

quae supra disputavimus

iis,

prima mundi

igitur

formationem

Atque haec

foramina ad nos emittuntur.

illa

satis liquent ex

orientis tempus,
et

quo

sta-

nihil esset praeter stel-

naturam humidam ab

illis

undique cinctam,

Nam

ipsius Aristotelis et Theophrasti testimoniis constat.

Aristoteles duobus Meteorologicorum

locis,

quos antea at-

tulimus 2 ), refert, philosophorum

quorundam sententia, quorum nomine Anaximandrum etiam intellegi antea Theo-

mox

phrasti testimonio

tio

iterum laudando

ostendimus, ini-

totam regionem circa terram et ipsam terram

fuisse; hanc autem naturam humidam a sole

humidam

calefactam et exsiccatam partim evaporatione versam esse

in

aerem (qui motus ventos pariat per hosque

nae conversiones inter

quam autem

TQonag]

solstitia [vag

eius partem

mare

solis et lureli-

efficiat),

quod ipsum quoque

esse,

continua exsiccatione decrescat et postremo totum siccum

futurum

Eandem quorundam

sit.

Theophrastus

teste

mandri

et

tior est,

quod,

Diogenis esse,

etiam

addit

refert

eam

et

Alexandro

dicens

locum,

Quae verba

in

dicens,

facile patet

1)

Vid. supra p. 244 sq.

2)

Vid. supra p. 218 not.

referens,

eam naturae humidae

cavis (terrae) locis reliqua

quae

esse 3 ).

Anaxi-

etiam Aristotele accura-

eo

eorum de maris ortu sententiam

eius

partem,

3) Alox.

sententiam

diserte

non

ita

sit,

mare

intellegenda esse,

1.

in Meteor. p. 91, a, p. inf.

ol fitv yctn aliaiv

(7(>>)>

346

cum

quasi,

e nutura

humida

iam

existeret aer, terra

fuerit,

in cuins locis cavis inde ab initio aliqua naturae humidae

Cum

pars subsederit.
et

enim Aristoteles aperte

regionem circa terram

isse

fu-

hac ipsa re contendit, Anaximandri sententia terram

),

atque

pariter

autem

dicat, initio

ipsam terram humidam

et

aerem

humida ortam esse. Vix

eadem caussa efticiente simul
ita ut natura humida a sole ex-

e natura

poterit dubitari, quin

et aer et terra orta sint,

siccata

partim

Quare

coaluerit.

aerem evaporaverit,

in

partim

in

terram

illorum Theophrasti verborum haec pu-

tanda est sententia esse, in terrae simul cum aere e natura

humida

aliquam naturae humidae par-

orientis locis cavis

tem subsedisse, hancque mare

stotelis et

Itaque ex hisce Ari-

esse.

Theophrasti locis apparet, Anaximandri senten-

exstitissent, omne interius

tia, cum stellarum orbes iam
mundi spatium etiam natura humida repletum fuisse, terram autem et aerem postea demum e natura humida orta
Iisdem autem locis simul continentur ea, quae ad
esse.
alteram mundi orientis aetatem pertinent; ad quam nunc

transgredimur.
(fvaixdHv)

Xeyovoi

vnoleiu/ucc

vyoov ycco ovTog tov neol

tov rjUov

c(Tut'eaticct

xoiXotg Tonoig

'kclccaaccv

tt)v

ttjv yrjv tottov

.

9-ciXaTTttv

to

()Y

SiVtxi

ti ccvrrjg
.

noioirjg

rrjg

ttqcotcc Trjg

tcc

Tccvrrjg

vyooirjTog'

vyQOTfjTog vno

vnoksicpd-kv tv Toig
rrjg

b*orjg

lyevorro,

tog

u
loTooei 6 Oe6<foOTGg,l4v(<i;i' uccv6*o6g Te xai /1ioyevr\g.
(

1)

sententia

Aristoteles posteriore
initio

et

terram humidam
regionem

'to neol rrjv yr\v

dat, sed

fuisse,

et

priore autem

ait,

Anaximandri

totam regionem circa

loco

dicit

solum

totam

nem yrjv Tonov), non addens 'et ipatque hoc modo Theophrastus etiam loquitur. Sed

circa

sam terram'

quidem tantum loco

ipsam terram

terram

(tov

non uecessario

etiam modo

infinito

significat id,

quod terram circum-

significare potest

omne, quod in re-

gione terrae est. Quare cum posteriore illo Aristotelis loco eoque
quidem accuratiore ipsa terra diserte memoretur, colligendum
est,

t6 neoi tt)v yrjv et altero Aristotelis loco et

ita intellegi, ut simul ipsa

quoque terra

apud Theophrastum

intellegatur.

347

Postquam

igitur

orbes

stellarum

mimdi

in

circuitu

sunt, natura humida, qui totum interius mundi spa-

effecti

tium replet, ordore

eundem

aetate

solis

enim secunda mundi

(is

quem prima

obtinet locum,

orientis

obtinuit sphaera

ignea) calefactatur (est enim per se frigida) et exsiccatur,

hacque

partim evaporat

re

aerem, eum, qui terrae

in

cumfusus usque ad stellarum

venti,

efficiuntur

partim

orbes pertinet,
in terram,

vertitur

cir-

cuius

motu

quae

totius

mundi locum medium occupat, reliqua denique naturae

humidae pars, ea, quae in cavis terrae locis subsedit, mare
Nec tamen haec reliqua naturae humidae pars statim
est.
ipsa per sese mare est, ita ut mare mihil sit nisi ipsa
prima natura humida,
mutata

quam

hoc

et

terra

demum modo

mare

pora orta sunt,

bulo

sed ipsa quoque

aer,

prima mundi

meteora,

exsiccatione
1

est

Post-

).

interioris cor-

quae a veteribus uno voca-

sequuntur ea,

appellantur

repetit,

mare conversa

in

id est,

fulgura ac tonitrua, quae

solis

veluti

nubes,

venti,

imbres,

Anaximander ab iisdem

quibus hucusque usus

est,

caussis

a perpetua actione na-

turae igneae in naturam humidam, id est, solis in terram

mare aerem a natura humida orta; cuius rei aliqua exem-

pla alio loco adferentur.

Tertia denique aetas ea

quamquam haec

et plantae;

est,

qua animalia generantur

aetas tempore quidem a priore

non prorsus videtur separata

esse.
Verisimile enim est,
Anaximandri sententia animalium ortum iam incepisse cum
terra nondum ad eam, quae nunc utitur, soliditatem perve;

humidior etiam ac limosa

nisset sed

De

esset'

).

his quo-

que rebus posteriore loco dicetur.

1)

Bivat

rrjg

Plut. Plac.
7iQ(ort}g

III,

vyoaoiag

16:

'

Ava&fjavdgog

Itiipavov,

rjg

to

pavs to nvQ, to J v ti o Af i opfrt v dia tyjv

Idem iisdcm
Hist. Phil.

c.

2) Cf.

verbis refertur
22.

supra p. 324.

tyjv

fiiV
6

&aka&oav

nltiov fiioog

xxav GtV

/li

t t e

tfijcfiv

avitjrj'

jSale v.

li

apud Euseb. Praep. Ev. XI, 59 etGalen.

348

Postquam summatim maximas mundi partes pro-

3.

posuimus earumque

ortum

et

et

monstra-

dispositionem

vimus, iam de unaquaque earum singillatim dicendum

est.

Incipiemus autem a terra, quia quaedam eorum, quae ad

magno

terram pertinent,

erunt usui in quaestione de cor-

poribus coelestibus.

Terram
sit,

Anaximander

igitur

ubique eodera intervallo

ad eius speciem
verbis

media

in

a circuitu

mundi

distans

Quod

).

Plutarchus in Stromatis eara ipsis

attinet,

admodum

figura esse cylindri

dicit

collocat

terrae centrum ipsius raundi centrum

parte, ita ut

plani,

cuius altitudo triplo minor sit la titudine 2 ); statuit

igitur eam, ut idem aliis verbis dicam, similem esse rotae solidae. De qua quidem terrae figura omnes videntur consentire 3 ).
Nam Hippolytus Anaximandrum refert

1)

Testimonium

invenitur,

Coel. II,

13.

rei

luculentissimum apud ipsum Aristotelem

295 b 10

quo

sq.,

Anaximandrum

loco

terram dicere eam ob caussam in sua sede manere, quod in

ait

medio

mundocollocata ubique eadem distantiaacircuituabsit.

Locus ipse paullo post adferetur.
terram manere

Similiter Hippolytus, Refutt.

dicit diu Trjv 6 uoi'ctv navrtav dnooTctaiv.

11

I, 6,

Idem

te-

statur Diog. Laert.

'%iv

II,

Hns/ovaav, ovoav
2) Plut.

to) jLttv

baov av
3)

uEarjv

fik

aifxciQotiJrj.

irjv yrjv

Trjv

yr)v

y.

xiO&ai

xivtQov

t -

11

apud Euseb. Praep. Ev.

oyt']/LtctTi
ett}

1:

oli v ()\>osi

I,

vnuQytiv

2:

8,

drj,

tytiv

(frjOi

tooovtov fiu&og,

dt

tqitov Jiobg to n).aTog. u

Quod

Diog.

Laert.

eam

1.

1.

dicit aqiaiQoeidrj,

error est inde profectus, quod neglegentius

formam globosam.
Teichmuellerus Diogenem

sine dubio

formam rotundam

in-

tellexit

tentia terram

globosam

esse,

reliquorum scriptorum testimonia

mandri

sententia

hancque

opinioneni Plutarchi

accommodans

terram globosam quideni,

niulto planiorem esse,

hancque sententiam

eam, qua nunc terram dicant

btud. zur Gesch.

secutus opinatur, Anaximandri sen-

ad

globum

der Begr. p. 35

cum

sed

et

contendit, Anaxiin

utroquc polo

iam prope accedere ad

in polis
not. **

41

complanatum.
;

47.

Non opus

349

planam

terrae figuram dicere

columnae lapideae

rotundam, similem

(xiovi ll&qj naQanlrfiiov), cuius pla-

a nobis incolatur, altera huic oppo-

nitierum altera

autem scriptores

Placitorum

sita sit 1 ).

et

(?)

quidem

priorem

huius discriptionis partem, sive per neglegentiam sive per

autem iisdem

omittunt, posteriorem

inscientiam,

bis referunt, dicentes, terram

fere ver-

Anaximandri sententia similem

com-

videtur, hanc Teichmuelleri opinionem et reliqua eius de terra

menta

singillatim refellere.

Hippol. Refutt.

1)

arooyyvlov,

y.fovi

ttccq oin

vyQov, arooyyvlov"

avTrjg

vyoor in

Vyjjuu

to

6:

attinet,

tiov

antea

(p.

vyQov*

hiins3(ov

<Sh

Quod ad verba

li

Gotting. suadente Roepero

edit.

(rrjg yrjg)

ccVTrjs

G ov'

).r\

(U avrCd-etov v7ztxQ%8i.

lni^sr]xuf.iev, o

uu

I,

XC&cp

324, 2)

ih

'to

/uh>
a%rj-

iam monuimus,

mutatum

in yvQov.

esse

simul autem addidimus caussam, cur haec mutatio videretur impro-

ne vyobv quidem

Sed

babilis esse.

maxime, quod continuo post

Proficiscor inde,

quod apud Hippolytum

insunt indicia accuratae

phrasto.

supra

Cf.

p.

verum

cognitionis,

hac

in

propterea

esse,

ab ipso Hippolyto videatur

quid

Quaeritur igitur,

potest

ro o/rjua simile dicitur

'

scriptum

esse.

parte multa

libri

quae fluxisse videtur

Quare cum Plutarchus terram

12.

l('h>)\

xfoVt

Theoreferat

cum igitur eam dicat planam et rotamquam rotam solidam, probabile videtur, Hippolytum

figura esse cylindri plani,

tundam

esse

quoque Anaximandri terram iisdem duabus notis

necessariis.

quare pro

quo notio plani contineatur.

Quaerenti autem vocabulum,

nunc non aliud succurrit

catur de terra plana

(Suidas vtitkc

mediam

arooy-

videtur scriptum fuisse voca-

quod hanc significationem habeat nec nimis

ferat,

vyQov

yvXov* continetur

bulum,

definivisse aeque

Atque rotundi quidem notio aperte vocabulo

vTttir\v,

y.iti

'

vyoov'

Cum enim

dif-

vnriop di-

quae opponitur terrae montuosae

niSia explicat tu ofiaku,

appellat

terram vTiTiav

ac patenti,

ab

litteris

nisi 'vtitiov\

Herodotus

Plutarchus Apoph.

uvun snTctuevrjv, Pollux On.

reg.

Aegyptum

18

Boeotorum

II,
c.

82 nivuy.ug ixntTtt-

Xovg partim xvxlorSQStg partim vnfovg esse dicit), satis vidctur ido-

neum
lyti

esse

loco

ad significandam eam rationem,

significandam esse.

facile recipima.

De

verbis

Si
c

y.iovi

quis

quam diximus Hippo-

vocabulum invenerit

Uih</ postea dicctur.

aptius,

350

lapidi columnae

esse

klvovi

(Md-oj

planitierum altera a nobis incolatur, altera

sit

Quod ab Hippolyto

).

dicitur

torum scriptoribus autem

enim

significat

hoc

sit lapis',

abHippolyto

et

atque ab

esse,

Quod autem

illo

quidem

ita,

ita,

tuenti

non poterit non mirum

ut dicatur lapis, qui

ut dicatur columna, quae lapis,

columna
videri.

sit

),

id

Quod

Anaximandri doctrinam pertinere.

protinus patet, qualem

Anaximander

primum

Cum autem omnes

hac re referenda consentiant, ea omnino putanda

est

lapidem

materiam

ipsam

aquae mixtionem.

liatur

mida

cum ea

qua aerem

nam

quae natura humida media

Plac. III, 10:

u

1) Plut.

maxime

Ev.

'w

XV, 56

cimus,
'jfjoV

quod

c.

lp

contraria esse, inter

At#&> xiovt

Quod

21.

esse

si

ttjv

<?

ttqog-

ad vocabulum

attinet

Hippolyti locum respi-

huius Hippolyti

llh> ZtTI @ fttjzajU SV, O

yrjv

apud Euseb. Praep.

leguntur

intellegi nequit, id,

apparet initium

protinus

6t l7TI7T86(OV

Cum

,'Avu'Jf.t.

Gal. Hist. Phil.

et

7Ti7T8'da)v\

terram e natura hu-

Praeterea haec senten-

esset.

Eadem verba

^7Tnii6o)v.

et

aeris liquiditas et lapidis soliditas

facile videri poterant inter se

(forj jtor

terrae

Atque haec sententia optime conci-

sententia,

dicit orta esse;

autem

partes

humumque, non terram verum

molliores, velut lutum

et

esse,

in

ita se habet,

si

velit terrae

saxum

vel

in-

ad ipsam

esse; sequitur enim, ut terram interiorem vel potius

putet

et

a Placitorum scriptoribus terra dicitur lapis

ab his

terram

co-

sit

xudv aperte

attinet,

Plutarchi cylindrus.

ille

columnam,

quae forma

lapidem,

lumna\
Iam vero quod ad ipsam sententiam
idem significat atque

huic opposita

movt M&qj', a Placi-

movi \ nullam ipsius sen-

Xld-qj

tentiae differentiam continet; illud

quae materia

cuius

TrQoocpeg')]),

UVTl&tTOV

sententiae

L7T(CO/8l'.

grammatica

ita se

habeant, ut posterior vox ad priorem simpliciter adponatur.

Haeo

2)

yJon XiOo/

adpositio paullo
contraria;

y.tovi

tem idem atque

et 'Itd-tp xtovi* ratione

quidem durior

est,

idem

atque

Xittio

est

At'#w xiovi owi.

nec tamen legibus grammaticis

xiovi

li'!)(o

bvjt,

M&q)

xiovi

au-

351

ex

tia facile concipi poterat

iis,

quae

ipsis

sensibus ani-

madvertebantur. Similis videtur Anaximenis sententia esse

Iam cum Anaximander terram

).

media mundi parte

in

maquaedam
communem et quadam

collocatam esse, de caussa, cur in hac sua sede

velit

neat, sententiam, proponit, quae tanquam subita

lux opinionem

veritatis

enim ipse Aristoteles

philosophorum
esse a nulla

esse dicit,

testatur,

terram

statuit,

nec

in

ubique eodem intervallo

quod

circuitu distet, hac

fere

usus ratiocinatione

a
:

hac

in

ullam partem declinet,

in

Ut

omnium antiquiorum
medio mundo pendulam

unus

Caussam autem, cur

re sustentam.

sede permaneat

sua

aetate

illa

etiam necessariam perrumpit.

cogitandi consuetudine

eam

mundi

quae res

medio mundo posita sit, eam ad omnes circuitus partes

eandem habere rationem, quae res autem hoc modo se
habeat, ei nullam esse caussam, cur deorsum potius quam
in

ergo hanc rem oportere,

omnes partes moveri; iam
vero eandem rem non posse simul in contrarias partes moveri; ergo eam rem, quae in medio mundo posita sit, in
nullam posse partem moveri, sed immobilem in sua sede
manere 2 ). Alexander quidem teste Simplicio refert, Ana-

sursum aut in obliquum moveatur

si

omnino moveatur, simul

1)

Cf.

prae ceteris Hippol. Kefutt.

2) Aristot. Coel. II, 13.

ritg

ahiccg Tavtag

Tiveg, ol
'

yctitnv

efg

Tct

6 1 a rrjv

uaXlov u

ponitur,

noteiGxttti

tamen eam

ipsius

uvstV,

v.cait yttQ

singillatim refellit;

cf.

eyov

ctvto

r\

tcov

J**'

ccq-

xarco

r)

tt

w(7t'

ct

e)'

ttdvvttTov

itvttyv.rjg

a-

ab Aristotele oratione directa pro-

Anaximandri

tovtov tov ktyov

maxime

ojGttsq

(igi

tov uegov i6qv-

Itti

ib.

v.

29

inde apparet.

esse

quod

ItytTcti y.ouxptog utv

Aristoteles, ib. v. 16, statim addit: tovto

ovv. tdrjOtxjg <JV*

msqi

tt XsTgtoi

dicaQifiovGiv

ovti(V

to

ttjv v.ivr\GiV

Etsi haec argumentatio

ovv

u.hv

v)

r)

ttvrrjV

ouoitog riQog tu fGyuTu

ilg t ttv ttVT itt

Viiv."

ev yctQ

ni.uyia ci<QEG&ttt 7TQoor)y.Et

y.ctl

ol

ttjv

ouoioTrjrct tpaoiv

7.

I,

295 b 10:

tov uivtiV

(sc.

Avct&uavdQog.

/iitvov

in

JfrA.**,

sq.

quodque

eius partes

Eadem Anaximandri

352

ximandri sententia terram

ab aere sustineatur,
a circuitu absit

sua sede manere, quod

et eo in

quod ubique pari intervallo

At incredibile videtur, Anaximandrum

).

et eo,

ad illam caussam a pari distantia petitam putavisse aliam

etiam addendum esse, quasi dubitantem,
Quare,

cum

memoret, atque
visse,

illa

num

Aristoteles etiam non nisi illam

ita

illa sufficeret.

unam caussam

quidem, ut hanc solam videatur cogno-

Alexandri narratio putanda

erit

ex aliquo

quod aut ipse aut

rore nata esse, veluti inde,

er-

quem

is,

sequebatur, sciebat, Anaximandri sententia terrae undique

circumfusum esse aerem inde a terra usque ad

coeli cir-

cuitum pertinentem 2 ).

Ex

illo

dri sententia

autem

coelum ingentem esse sphaeram, quae terram

circumfusum aerem

eique

Anaximan-

Aristotelis loco simul patet,

ctatur aequalique

ab onmibus

intervallo

feriore terrae planitie

et

ample-

partibus

a supcriore et ab in-

distet;

quam quidem rem

pro-

pterea moneo, quia alias non aperte traditur, magni autem

momenti

dum

est in aliqua quaestione,

de qua postea tractan-

erit.

Quod ad ipsam

illam

attinet ab Aristotelc relatam,

qua pendent, haec

est:

Anaximandri ratiocinationem
sententia prima,

sententia breviter refertur ab Hippolyto,

ElVKl fXST i(x)QOV V71

a qua

eam rem, quae ubique

Refutt.

OV&VOg XQCCTOVllivtjV.

I,

uivOVGKV

6:
thti

reli-

pari inter-

yrp

tttv

lt]V OUOtttV

navTiov anoGTaatv.
1)
[Acivdo(a

dia

id,

Tx\v

Alexander apud Simplic.

iV

$$6xi

xccl

igooooti tav

(hci

v.a),

Coel.

tov aiott

ti>v

238 a 13 Carsteu:

itviyovTa utvtiv

'

jivab-

fjyij

xi<)

d/notorrjTa".

2) Possunt quidem alia etiam erroris initia excogitari, veluti

quod Anaximander, ostendens, terram semper in sua sede ma-

cum adiunctionc dixerit, si quis forte non conoesserit,

terram propter parcm illam distantiam manerc, eam iam propterea
non posse suam sedem relinquere, quod al) aere undique circumfuso
nere,

coerceatur.

353

omnino moveatur, simul in omnes

Iam
huic quidem sententiae ex
partes moveri oportere.
opinione volgari recte poterat in hunc modum responderi:
illam rem nequaquam in omnes partes moveri, sed, quemadmodum omnia corpora necessitate naturali suoque
pondere deorsum ferri. Cum vix fieri possit, ut Ana-

vallo a circuitu distet,

si

ximander hoc ignoraverit,

vix

quin iam,

potest dubitari,

antequam illam sententiam proponeret, opinionem volgarem

modo refutare. Quod qua ratione fecerit, quam clare, quam ad persuadendum apte, nescimus.
Sine dubio autem et putavit et aliquo modo pronuntiavit,
in mundo universo nihil esse summum nihilque infimum, sed tantum cercuitum et partem mediam et
diversas inter hanc et illum distantias. Id enim
conatus

aliquo

sit

ultro quasi ei liquere

quod unumquemque

debebat ex ipsa principii

mundum ab omnibus pariter

tibus ampleteretur et sustineret;

terram

et

aerem

spatium repienti
loco,

aerem

quanta

vel

cum simul
natura humida totum medium mundi

generet,

in

ipso ortu

modo

illa

medio

terram in

Anaximandri sententia sane mirabilis

quanta

ostendit,

et perspicacia et audacia.

celluerit et

par-

hanc revera eius

in huius circuitu constitisse dicit.

Est autem
insignique

et

inde quoque apparet, quod,

sententiam fuisse,
et

infinitate,

ipsam suae

maxime ex hac

in

eo fuerit ingenii vis,

Qua quanto opere

aetatis intellegentiam

ipsa

re apparet,

postea in Copernico accidit,

quod

atque

pariter,

nemo philosophorum subsequen-

tium illam eius sententiam ausus est accipere.

ipse veritatem magis divinatione
eius rationem perspexit;

ex-

antecesserit,

quadam

Sed tamen

quam totam

vidit

viam monstravit nec vero mu-

nivit.

Sed de

terrae figura

una etiam quaestio

restat;

quae

Quaerendum enim est, et quibus rationibus ductus Anaximander terrae plani cylin-

ipsa rursus hipartita est.

dri ac

non potius globi figuram

tribuerit,

et

ad
23

quam

554

eaussam efficientem

hanc eiusfiguram

ad priorem quaestionem

semper

medio mundo retineatur,

in

cur terra

in aequali eius

cum hac opinione

cuitu distantia ponat,

Sed

non

sine

animadvertit,

certe

illam plani cylindri

rendum

enim huius
tanduni
sario

figuram

hae rationes

sit,

sive animadvertit

gravibus

eum

sive

non

rei aperta sunt testimonia

primo

est,

planam

terram

initio

quod haec

mobiles,

plana videtur apta esse

homines

veluti

nulla

primis

in

sensuum testimonio menti quasi imprimitur

nisi terra

repu-

mente humana neces-

propterea,

putari,

terrae

Iam cum quaevideantur

fuisse

cir-

nisi

est,

rationibus

adsignavit.

quae

proprie non

globosa terrae figura convenit, atque vix credibile

hoc non animadvertisse.

Quod

rettulerit.

cum caussam,

attinet.

quod non

et

ad aquas

aliasque res

sustinendas.

et animalia,

haec opinio apud Graecos antiquissima

Quare

cum ex

ut

est,

ipso

opinio

ali-

orum poetarum tum ex Homeri et Hesiodi carminibus patet; ac sine dubio luculentis horum poetarum descriptionibus
potissimum factum est, ut in omnium mentibus inhaereret
Tam, cum increscente cogitationis vi cognosceretur, terram
non inferiorem mundi partem esse usque in ima eius loca
descendentem, sed in mundo medio suspensam undique a
coeli

sphaera circumdari,

plana, sed,

quo

facilius

ei

non minus quam antea figura

ab aqua vel aere sustineretur, aut

Ac me-

tabulae aut disci aut tympani figura tribuebatur.

quod omnes philosophi Ionici inde a

Thalete usque ad Anaxagoram et Democritum (excepto
fortasse Heraclito, quamquam ne hoc quidem certum est)
morabile sane

in

illa

est,

sententia

omnino nota
ratio, qui

permanserunt,

erat

etsi

posterioribus

diversa Pythagoreorum

Itaque probabile

quoque ob easdem

fere rationes terram

initio
1)

eorum

Parmenidis

terram statuebant globosam esse; de qua re po-

stea plura dicentur.

quas

et

adumbraviinus

Schleiermacherus

*);

est,

Anaximandrum

planam

quamquam enim

(Werke

III,

2,

p.

204)

putavisse,

putabat, terverisimile

esse

355

ram propterea in nullam partem moveri posse, quod ubique eodem intervallo a circuitu abesset, tamen propter
hanc sententiam non necessario etiam putabat, in omnibus
terrae locis pariter aquas subsidere et
insistere

Cum autem

posse.

quam sensuum

eum

illis

rationibus contentum

Aristoteles in altero de Coelo libro

fuisse.

ab

soplios

magis

perceptiones atque inde profectas opiniones

sequatur, non verisimile est,

quam de

ea opinione,

omnes

figura

terrae

philo-

habeant,

globosam, et in eos,
planam ac tympani similem esse velint, hosque
qui terram

bifariam dividit in eos,

qui

homines animaliaque

ubique cogitationem

posteriores

duas

refert

suae

opinionis

rationes

adferre,

quod sol oriens et occidens non circulari

sed recta linea ascendere et descendere videatur,

alteram,

quod

alteram,

sine

terra

Ex

aut aere sustineri.

hac forma non possit ab

ipsa

nomine eorum, qui terram

milem

omnes

esse,

planam ac tympani

si-

eos intellegere, qui terram non globum

quoddam planum

sed corpus

patet, Aristotelem

divisione

velint

aqua

esse

In quibus

putent.

cum

Anaximander quoque sit et ab Aristotele ipso non multo

post in eorum numero memoretur 2 ), concludendum est,
hunc quoque ab Aristotele

in iis intellegi,

bandam suam sententiam priore

tur;

namque eum non

tione

utantur,

Aristotele

de

ex

eius sententia

Anaximandrum

forma tribuatur,

quae paullo
referuntur.

qui altera ra-

post 3 )

Ac

profecto,

si
tri-

vetere

quadam

opinione,

qua

ad suam opinionem adductum esse;

Aristot. Coel.

2) Ibid.

295

3) Ibid.

1.

1.

b 10.

ab ipso

omnes, qui terrae planam figuram

de hac re nihil certi inveniri posse.

1)

rationeutan-

illa

etiam numerari,

patet,

iis

Aristoteles, ut dicit

putat,

iis

qui ad pro-

II,

13,

293 b 33

294

a 8.

terrae

disci

addit autem,

buant, ita etiam omnes intellegit,

mandrum quoque referenda est

Iam vero si Anaximander
aliis

etiam rationibus

prior ratio ad Anaxi-

).

quas diximus sive

sive iis

terram figura esse

sibi persuaserat,

qua

necessario ponebat caussam,

plani cylindri,

De qua

efficiente

cum non
ab eo motu, quo universum huncmun-

terra illum figuram accepisset.

diversa esse possit

dum

illa

caussa,

putabat efFectum esse, postea disseremus.

Sequitur, ut de stellarum orbibus accuratius quae-

4.

rendum

sit.

Atque

quidem eorum antea

originem

de

etiam

explicavimus, et universe

eorum

Vidimus enim

coelo dispositione diximus.

natura

igneam innumeris

et

in

Anaximandri

),

humida

sententia aerem, efficiente sphaera ignea e natura

ortum, hanc sphaeram

satis

dirupisse

locis

diruptisque partibus undique ita se circumvolvisse, ut existerent orbes aerii igneos orbes circumcludentes
in his orbibus aeriis

1) Ipse Aristotelis

obscuritate
ita,

ut

est.

vidimus,

foramina esse nobis adversa, per quae

quo

locus,

usi

non

sumus,

omnes philosophi, qui terram planam

priore et altera ratione,

deinde

ita,

esse statuant, simul et

ut alteri priore,

vel etiam utraque ratione uti dicantur.

Si

alteri

accipimus, Anaximander omnino non

pugnat cum ea
significat

Aristoteles

intellegi potest;

ipso

loci

initio

sed hanc
id

autem

apertissime

omnes, qui terram planam esse velint quodque postea ipse

Anaximandrum

in

eorum numero memorat.

sententia accipienda
consentit,

quod

re,

altera

ipsam orationis formam

respicimus, haec omnino priorem sententiam commendat;

si

quadam

sine

Videtur enim dupliciter intellegi posse, primum

est,

quae,

Hoc

si

tenemus, altera

quamquam minus cum

orationis forma

tamen ea non excluditur.

Si quis

autem putaverit,

ra-

tionem illam priorem omnino coniunctam esse cum ea quaestione,

utrum terra globosa an plana

sit,

ergo

eam ne

in

mentem quidem

venire potuisse, antequam haec quaestio posita esset, reminiscendum

est,

Anaximandri sententiam eiusmodi

quaestionem potuerit incidere.

2)

Vid. supra

c.

2.

fuisse,

ut

facile

in

illam

357

ad nos effulgeret; vidimus

ignis inclusus

foramina luminosa

stellas esse eas,

veras autem stellas ipsos

illos

quae nobis apparerent,

orbes igneos esse aeriis or-

Nunc vero

bibus circumclusos.

haec

denique,

tota

orbium illorum

ratio,

multis etiam numeris obscura, diligentius investiganda est.

Iam quid omnium primum quaerendum sit, sic patet.

orbes illi eo dicantur orta esse, quod aer sphaeram
igneam diruperit partesque diruptas orbibus quibusdam

Cum

incluserit, facile intellegitur, id duplici

primum

ita,

ut aer

modo

fieri

potuisse,

sphaeram igneam circulis parallelis

eam in plures annulos parallelos

per totum sphaer ae ambitum circumeuntes diviserit,
deinde ita, ut eam quoquoversus diruperit eoque in
partes conis cylindrisque vel aliis eiusmodi corporibus similes disciderit. Si illud accipitur, stellarum
orbes sunt annuli aerii igneos annulos circumcludiruperit hacque re

ponitur, sunt

coeli ambitum pertinent; si hoc

cylindri aerii cylindros igneos inclu-

dentes, qui

in diversis circuitus locis

dentes, qui per totum

ita sunt, ut inferior

eorum

aut hoc aut illud ponitur,

rursus, prout

diruptionem aut posteriore

Quaerendum

ad libram suspensi

planities nobis adversa

modo

sphaerae

Ac

sit.

igneae

oportet aut priore evenisse.

horum utrum Anaximandro placuerit.

quaedam orbium illorum descriptiones ab
Hippolyto, Theodoreto, Placitorum scriptoribus memoriae
igitur est,

Exstant

breves

proditae,

sed

quiclem

Ab

singularitas fidem facit.

Omnes hae

accuratae,

quibus ipsa

rei

his igitur proficiscendum est.

quidem omnino consentiunt,

verbis autem interdum aliquid differunt; verum haec ipsa
verborum

descriptiones

differentia eiusmodi est, ut ipsius rei cognitionem

magno opere
eiusdem

sum

adiuvet.

Quare quotiens

rei descriptione verbis differunt,

adferentur.

tinent

re

Sunt

scriptores

eorum

sole, de luna.

in

loci seor-

illae descriptiones tripartitae;

enim ad Anaximandri sententiam

universum, de

illi

per-

de stellis in

358

Itaque de

universum Anaximandri sententia

stellis in

stellas esse orbes igneos(xt'ab aere circumclusos; hornm autem orbiumigneorum esse exspirati ones (mnvodg), quae fiant
per quaedam aeris circumcludentis foramina (no-

ab Hippolyto

sic refertur:

nvQog)

y,Xov

Qovg xivdg deQtodeig),

quod

eo,

quibus stellae

locis,

iis

appareant;

hoc lbramen tum obstruatur tum

in lunae orbe

recludatur, lunae varietates

effici

).

Theodoreto autem

coagmentationes quasdam aeris (Gvoxrjf.ia.Ta avra tov deQog) in rotarum figuram concretas (TQo%oLdcog nenikr^Ltva), quae reple-

hoc modo refertur:

tae sint igne

tant'

2
).

et

stellas esse

foramina quaedam flammas emit-

per

denique

Stobaeo

concretiones aeris

1) Hippol. Refutt.

QOg,

ifjsig

vTTctQ^cu

(T

(faiVETca

ctGToa'

tcc

yi'vea&ai. u

In

ronovg*

(lege

77

noQovg) uvag

ovg

Tonovg

vnaQ^cu

absurdum

hac transpositione ipsa

Etenim

valet atque
est,

Ergo

agitur.

vocabulo
c

Tonovg'

xa#' o/V

reiecto

Tonovg

non

mutandum

verba 'ixnvoas

quasdam aerias',

Hoc autem

quasdam aeris'.

sede sua

est

in 'n 6

plane convenit;

et

removendum

qov ?'

Id

ab Hippolyto

patet e verbis continuo sequentibus:

n ri)V

dt

ita

rj

avoii-tv.

Nam

inde,

quod

dicitnr

culo definito, patet, hos nooovg iam antea

2) Theodoret. Gr.
'

Ava'([Aavc)Qog

aff.

scriptum

osXr]vr]V

Tag cpkoyag."

noQcov

tcov noQtov^

memoratos

ovoTrjttaTct

Efinkm

ccttcc

ivat } ctno

tov

fuisse,

noTt fjtv

cum

nlrj-

Iniarti-

esse.

cur. 4, tom. IV, p. 797 ed. Ilal.

(rovg aaT6Qag)

%oeidtog nsntXrjutva, nvoog

sed sine

est;

enim unum cum

qov/usvtjv qaiveo&ai, noTt 6h /utiovjutvrjv, xcctcc tt)v tcov

(fgagtv

(*#'

prorsus

loci sententia

'exspirationes esse

exspirationes

quoniam non de aeris sed de ignis exspirationibus

ulla dubitatione
loci sententia

xct& ovg

aQCt>d*ig,

e sua sede transfertur post

Tivctg atQcodeig' significant,

quod idem

v-

CCSQOg.

Roeperi consilio vocabulum

Gotting.

editione

vnccQZai*

corrumpitur.

(P V7T

xal Imif octoaou tvcov tcov Ixnvotov Tctg txleC-

tf/o

xtX.); sed

dtQog

xvxlov n

EQi Irj&fVTCt

^Tonovg' post

esse

stellas

(nik^iaTa

ccotqcc yiveaftat

fie

XOOjUOV nVQOg,

CtTTOXQtdfVTCi TOV XCtTCC

Zxnvoag

similes

6:

I,

modo:

hoc

rotis

ataog

(prj,

6*1

tqo-

tivcov oto/liicov atptivra

359

repletas

Tgoyoeidrj),

igne, quae

aliqua

Ex

foramina flammas exspirent 1 )."

sua parte per

horuin trium locorum

comparatione, ut hoc statim breviter moneam, apparet, Ana-

ximandri

tum

stellas

dicantur o r b e s

ut

ita significari,

ignei ab aere circumclusi, tum

orbes

ut dicantur

ita,

aerii (nam mXrjf.iaxa atgog zoo%oid?j

ignem circumcludentes; atque inde

orbes

sunt

aerii)

sequitur, ut ipsius

Anaximandri sententia stellae sint orbes ignei ab aeriis

orbibus circumclusi, sive orbes aerii igneos orbes
circum cluden tes; quamquam ad rem aptius priore modo

quoniam ipsa stellarum natura continetur

dicuntur,

De

autem sententia a Plutarcho

sole
(

refertur:

orbem

solem esse

sive orbitam

curruum

rotis cernatur,

eamque quidem cavam

orbis curvaturam

foramen ignem emittere tamquam per

significatio infra explicabitur) fistulam,

solem
esse

>2

).

orbem

aliqua

et

parte per

TiQrjGTijQog

(vocis

huncque ignem esse

autem hoc modo narratur:

Stobaeo

sic

curvaturam

(xvxlov), qui

habeat talem fere, qualis in

(zrjv ail>lda)

igne repletam; hanc

igne.

in Placitis

solem

currus rotae similem, cuius pecava sit et igne repleta, et aliqua

per foramen ignem emittat tamquam per nQrjGTrjQog
(xvxXov)

ripheria (neQLqeQeia)

parte

1)

Stob. Ecl.

I,

24.

p.

510:

\Avec{jictv6*Qos

(.ima asQog TQo%otidrj, nvQog hinlta, xaid

ri

nvtovra tpXoyag" xal dvtoTdrco ukv ndvicov tov

amov

rrjv atXrjvrjv,

(xa aatQcc)

nilr]-

usoog anb otouUov Ix-

vnb de avrovg rd dnlavr)

rjXioV TtTa/xtai, /uT

tcov doiQtov xal rovg

Jtlar r}T ag. u

yvagiuavt)Qog (tov tjXtov) xvxXov sivm oxtio-

2) Plut. Plac. II, 20:

xateixoOanXaoiova

Trjg

yrjg,

nXrjoiov s/ovra,

xoiXtjV,

txtpaivovorjg

OTOftiov

t)id

tovt' sivat tov rjltov."

est.

spectabimus

quoniam

cognosci.

to

nvQog'

dxpida naQaxaid

(sc.

dipidog)

nvQ coontQ

o*td

nQrjOrrjoog avXov,

Particula xal,

sine

Ti]V

r)g

Quid hoc loco

dubio delenda
,

aQuaTSiov tqo/ov

nXr)orj

Tt

utQog
[xal]

quae ante rovio legitur, sine

significet nQrjOTr/Q, postea

diligentiore

inquisitione

seorsum

non potest

360
31

Idem refertur etiam a Galeno et Eusebio, qui

).
maxime cum Plutarcho consentiunt 2 ).
De luna denique sententia a Stobaeo hoc modo refertur:
lunam esse orbem currus rotae similem, quae pariter atque solis orbis curvaturam sive orbitam
(axpida) habeat cavam, igne repletam, uno exspirandi
foramine tamquam ngrjozrjQog fistula utentenT 3 ). Quae de
eadem re apud Plutarchum, Eusebium, Galenum leguntur,

fistulam

verbis

verbis vix differunt 4 ).

His igitur
1) Stob. Ecl.

tlVUl

continetur

solutio

locis

Avu^fuuv6Qog (tov

25. p. 524:

I,

UQUUTtl(p TQO%(

Post

nQrjOTTjQog."

'

nQrjOTrjQog' sine

in laudato Plutarchi loco

Nulla autem norjOTrjoog significatio

mine aliquo comparari

Xbg

quadam
quae cum

re

est,

tiiu

uvXov, quod
id agi,

simili illustretur.

oto/uiw sive fora-

Verum comparari cum

possit.

Protinus enim apparet,

est,

xvyXov

OTOjuiov ib nvQ, ojantQ

b*iu

dubio addendum est

legitur.

ut 76 oto/uiov, quod ante dictum

rjXtov)

tyOVTU XOtXrjV ntQI (ftQtlUV,

nUQUnXrjOtOV,

nvoog, xutu /utoog lyyxdvovaav

nXrjQrj

quaestionis,

eius

eo potest av-

ac propterea sine dubio etiam norj-

sive fiustula (cf. not. seq.)

GTrjoog avXog.
'

2) Galen. Hist. phil. 14:

bxTOJXUittxoaanXaaiova

tlvai

nuQunlrjGiov iyovTu,

nvo

to

non

Avu^i/i. tov y.vxXov uvtov (tov ijX(ov)

yrjg,

per

se,

cum gtouUo comparatur) nQog

ToCr' ttvut tov rjhov.

11

TQoyov

uQtiUTtiov

yal nXrjoij nvQog, yara /utQog

y.oiXrjV

oV uvXov (hic igitur uvXbg

ojg

adiecto,

cum

Trjg

Eusebius, Praep. Ev.

nQrjGTrjQog

rj/uug

XV,

ttjv
<J7

axpida
gto/uiov

vocabulo

ixnt/unta&ut

'

y.ul

23, plane consentit

Plutarcho.
'

Ecl.

3) Stob.
y.XoV

nvQog

I,

yu(}untQ tov tov

4) Plut. Plac.
.

ojOnto tov tov

GTQoqug
TQoy(p

(leg.

y.oiXtjV

y.v-

hac voce dicebatur nSQupigeia) xal nvQog

yti/utvov Xoi-ov

r)Xiov,

/uiav lynvorjv oiov nQrjOrfjQog uvXov.'

(TijV ai).r]vrjv)

b/uotov UQuurtiUo TQoyio, y.otXrjV tyovrt Tr)v diptda (in

Stobaei de sole loco pro

nXrjorj,

Avuijt/uavdQog

26. p. 548:

II,

25:

Avu'i/iuvdQog

r)Xtov nXt)otj

inufQuittg)

tyovri

'

tov

Tr)v uijjidu

Similiter Eusebius et Galenus.

y.uytivov

(6g

tyovta

nvQog'

TQoyov

'

(irjv

b/uotov

xvxXov

ttvtu

6t xara rdg

Int-

atXrjvrjv)

ixXtintiv

yag

tlvut

uQuurtic)

xul nXrjorj nvQog, tyovn /uiuv IxnvoijV."

361

qnam

initio

nibus

proposnimus.
a

ipsae

stellae

uno ore

illaeque

Etenim primum hisce

apparentibus

stellis

sint

igneos orbes includentes

aerii

aeriis orbibus circumclusi, hae autem

bium illorum aeriorum foramina,

Quod ad orbium

sus ad nos effulgeat.

utrumque

xr/.log

bus certissime

illi

curruum.

rotis

verum

diis instructae,

cum

sed ra-

solidae

rotis solidis sed

iungebatur.

cum

talibus

comparantur, in quibus modiolus cum curvatura iuncta

Deinde

est radiis.

illi

orbes curruum rotis similes

cavam habere peripheriam

pleta

universum sed

rotis in

cum curvatura

quibus modiolus

Ergo stellarum orbes non cum

tur

comparantur

Curruum autem rotae iam tem-

poribus antiquis apud Graecos non erant

rotis

alia sunt, e qui-

stellarum orbes

atque quidem non

rotis,

cum

annuli

et

formam attinet,
et plani cyesse, quoniam

efficiatur, eos esse annulos.

Ac primum quidem

cum

per quae ignis inclu-

quidem

significare potest;

ut sint or-

ita,

illorum

ipsa vocabuli significatione possunt

lindri sive rotae solidae

distinguuntur

orbes (ytvxloi)
vel orbes ignei

ut

ita difiniuutur,

sit

igne,

(TcsQicpeoeiav),

hac parte comparantur cum

et

dicun-

quae
r o

sint

et

modiolus,

facile patet,

bibus nihil esse, quod rotarum

in

illis

radiis et

similes sint

repleta

sit.

Iam vero

cum curruum

rotis

c u rva

e,

pervius,
Ergo,

si

comparari, quod

quae cava

radii

stellarum or-

modiolo respon-

orbis, qui similis est

turae cavae et igne repletae, est a n n u

igne

Ergo eo tantum

deat, nisi forte modiolus intellegatur axis.

intellectu putandi sunt

re-

aru

curvatura sive orbita (aipldi), quae cava et

repleta sit.
Cum autem in rota praeter curvaturam
etiam

om-

locis

et igne

rotarum curvac a v u s s

ve

solidum ignis annulum cir cumcludens.

descriptiones allatas sequimur, Anaximandri stel-

larum orbes sunt cavi annuli aerii solidos annulos igneos

circumcludentes.

Iam cum cognoverimus, stellarum orbes annulos

esse

362

igne repletos, ut notio eorum plane obsolvatur, quaerendum

eorum

quis

est,

situs sit

non

ut

rent,

per quae ignis

si

coniunctim solvi

nisi

orbes vidimus foramina

stellarum

mina,

qua ratione

et

orbes

nobis

illos

adversa,

Quae

fora-

annuli sunt, non nisi in ipso horum an-

quorum

scriptoribus,

cum

stellarum orbes

habere

ita cohae-

Itaque

possint.

ad nos effunderetur.

inclusus
illi

nulorum corpore esse possunt,

torum

habeant ad

se

hae enim duae quaestiones

stellas apparentes;

et

ab omnibus etiam Placi-

locos

attulimus

comparant,

rotis

quotiens

harum rotarum

in

Haec foramina sunt stellae eae, quae

Iam vero iidem Placitorum scriptores re-

curvatura ponuntur.
nobis apparent

Anaximandri sententia has

ferunt,

cumagi

(7tQKftQo&ai)

iis

apparentes cir-

stellas

orbibus,

eorum

quibus

flammae effulgeant quibusque contineantur

*).

Hae circum-

modo intellegi possunt,

primum ita, ut illi annuli, in coelo ad libram supensi, circa suum ipsorum axem vertantur hacque re
unusquisque eorum cum sua stella apparenti in coelo cirapte

actiones

tantum

duplici

culum describat, cuius

planities nobis adversa sit;

deinde

per totum coeli ambitum circumeuntes, cum sua quisque stella circa mundi axem hancque
ob caussam etiam circa terram circumferantur. At prorsus
ut

ita,

illi

1)

annuli,

Plut. Plac.

II,

16 (de stellarum

vnb

tfucodoog, (rovg aareoag)

cov

txaaTog

peflrjx-e,

cf

,4q

motu

iw)' xvxXcov

frcu.

in

universum)

xai

Idem iisdem

tcov

verbis

cov

txaaTog

esse.

sivat

Ty yrj'

7iQi

cf

parum apta sunt ad Anaximandri

fleprixtv'

posterioribus videntur

quare e doctrinis

Stob. Ecl.

tov

I,

cft

totrai xtX."

Avatq?

Verba
stellas

'{y'

appa-

ad eum translata

25. p. 524: f Ava&fittvdQoq) tov fihv rjXwv loov

xvxXov

ay

Plane

Galen. 14, praeterquam quod

Qtrai, et

'

apud Euseb.

Praep. Ev. XV, 47 et apud Galen. Hist. ph. 13 legitur.

rentes

aifaiQcov,

duo priores pro

u</>'

ov tt)V fxnvorjy f/et xal

idem legitur apud Plut. Plac.

hi

ov

omnes pro
lcj?

ov.

7itQi<i

HttTca

v(f' ov
II,

21;

habent

cpi-

363

Anaximandrum eam statuisse stellarum

circumactionem, quam priorem posuimus, iam eam unam
incredibile

est,

ob caussam, quia nullus eiusmodi stellarum motus in coelo

Ergo

conspicitur.

modo
iis

an

stellarum

circumactio

posteriore

intellegenda est; idque eo comprobatur, quod omnibus

nisi

de q u o

t i

i-

Anaximandrum
conversiones circa mundi axem

conversionibus

stellarum

non

antea usi sumus,

quibus

locis,
i

illa

autem revera stellarum

agitur.

docuisse, postea accuratius ostendetur.

Haec

si

recte disputavimus, simul

duo sequuntur,

pri-

mum, ut illi stellarum annuli per totum coeli ambitum circumeant, deinde, ut foramina, per quae
ignis annulis illis inclusus ad nos effulget, sive
stellae apparentes in interiore annulorum curvatura sint, ea, quae nobis adversa est.
Sed de
inclusum

ad nos emittere dicuntur

avlov*

quaestio

aliqua

stellarum orbes sive annuli ignem ipsis

illi

ramen) tamquam
ovrjQot;

foraminibus etiam

ipsis his

Etenim

restat.

dia oto^ilov'

Verba

dia TromzrjQog avlov\

quid

(per fo-

dia

ttqy}-

adhuc a nemine cognitum

sibi velint,

plerique autem ipsum TTQrjOTtjQog vocabulum, quoniam

est,

hoc loco omnino non posset explicari,

suspicati sunt cor-

Quod cum propter summam omnium locorum

consensionem admitti non possit, denuo videndum est, ecruptum

esse.

qua apta illorum verborum explicatio

a certis

initiis

sit.

In qua re ut

primum loci huc pertinentes

quaedamque orationis differentiae no-

proficiscamur,

accurate inspiciendi

tandae sunt.
Itaque Plutarchus, Stobaeus, Eusebius

de

solis

orbe loquuntur,

huius

orbis

iis locis,

curvaturam

quibus
(diplda,

7reQuptQiav)
0)O7tq
1)

dia

ti

ignem ad nos emittere dicunt did oto[iiov

QrjoTriQog a vlov* x ). Idem Stobaeus, de lunae

Vide locos supra

p.

358 not.

etiam vidimus, in Stobaei loco post

quod

in libris deest,

addendum

esse.

'

et p. 4T)9

7iQrjOTi]Qog'

not.

et 2, ubi

vocabulum

'

avXov

364

orbe loquens,

7rQ7]GTtjgog avlov*

bens, huius orbis curvaturam

avlov\

dia oTOjiilov cog di

Itaque omnibus

(oTOf.ua),

quo

illud

vocabulo omisso 2 ).

per quae

ex

solis et lu-

orbibus

iilis

excepto

avkrp,

foramen simpliciter cum avl$

comparatur, nQrjOTrjQog vocabulo non addito.

similitudo

descri-

ignem ad nos emittere

dicit

rrQrjOTrjQog

comparantur cum nQrjGTijQog

loco,

orbem

solis

quibus de hac re agitur,

locis,

nae orbium foramina

uno Galeni

fdav iwrvorjv olov

ait

Galenus denique,

*).

ignis effulgeat,

hunc orbem habere

primum ac proprie

Ipsa autem

posita est in notionibus tov

quod

oto/luov et tov avlov, id est, foraminis et fistulae, id

et

ex orationis forma

vocabulum omissum

TCQrjOTrjQog

Iam

quid

igitur

est

comparationem idcirco

perceptionibus

3
).

hanc

est,

ut

institui,

remota intellectuque

Quod cum

avlog?

nQrjOTrjQog

est

quaerimus, in primis tenendum

avlc?)

quod apud Galenum

inde patet,

et

cum

TrQrjGT^Qog

a sensuum

res

similitudine

difficilis

notae rei illustretur, hanc igitur rem putandam esse talem,

quae omnibus ipsa

Itaque

esse.

1)

Vide locum supra

p.

359 not.

3.

Vide locum supra

p.

359 not.

2.

3)

Teichmuellerus, Studien p. 12, not. opinatur, in verbis

et verba

iwXov^ dia non de loco sed de caussa intellegendum esse,

'

rrjv

axpiSa

sic vertit:

ixtpaCvsiV

J/

Herausgetrieben

einen aus einem Blasinstrumente

wind

nota

possit

2)

7TQi]GiriQos

avkov

experientia

(7TQ)}(7Trjo)"

Falsam

14).

(p.

nvo

aiojuiov rb

dta

logtteq

herausfahrenden

(avkog)
esse

Wirbel-

de praepositione

istam

ttq.

durch

wird die Flamme wie

tfta

opinionem vel inde apparct, quod propter verborum collocationem

di.

ante

TTQrjGTrjoog

dia ante gto/liiov,

avkov naturaliter eodem

omnino autem probatur

modo

eo,

orbis foramen (gto/uiov) simpliciter comparatur

vocabulo

omisso.

Ex

orbis cava curvatura,

mine ignem
tibiae inflatu

plura dicam.

hisce

ut

emittenti.

commotus

ille

De

simul patet,
putat,

mirabili

dicitur v

sed

accipitur

quod a Galeno

cum

iUw,

avkov non

atque
solis

TTQrjGrrjoug

dici

de ipsa

de huius curvaturae fora-

autem

illa

sententia,

orte x (Wirbelwind), non

qua aer
est

quod

365

quid

avlog, omnino non potest dubitari; est enim

sit

vis tibiae similis fistula;

caussa non solum

Omnis

postulatur.

Hoc

est.

tn

difficultas in 7rQtjozrjQog

apud Graecos

tres

nostra

vocabulo posita

quod

7tQrjd-iv,
1

na-

maxime

vocabulum

quasi

cernitur,

vi

adflatorem

significare dicas

phon

in

signifieat rem, cuius ipsa proprietas

adflandi et inflammandi

eademque

significatio

verum etiam necessario

incendendi vel infiammandi vim habet

eam

efficitur, ut

quae

est,

vocabulum, ductum a verbo

igitur

ct adflandi et

turaliter

aptissima

quae-

Inde
et inflammatorem.
maxime res, similes omnino

orige ortae, 7iQrjozrjQog vocabulo appellentur, ty-

turbo (haec duo ab Aristotele uno typhonis nomine

et

comprehenduntur)
ab Aristotele

et prester

Omnes hae

pellatur.

proprie dictus, qui iam solus

a posterioribus physicis hoc vocabulo ap-

et

ab Aristotele

res

(nam

in

nostra

quaestione non nisi veterum opinionibus uti possumus) ita

definiuntur, ut

vortices ventorum

nubibus con-

sint, in

trariorum ventorum conflictu coorti, ipsarum nubium partes

secum circumagentes
dentes hicque,
et

et e

in sublime tollentes.

tele

ii,

nubibus usque ad terram descen-

quidquid deprehendant,

qui sine igne et colore

autem typhonum duae distinguuntur

et turbines

1)

ipso Aristoin-

a posteroribus

species, ipsi

typhones

2
).

Num

hae duae verbi significationes ab una simpliciore signi-

fluxerint,

num

igitur

verbi una tantum radix

quantum ego quidem sciam, incertum

tantum verbi radicem
strepentem

orbem agentes

typhones, qui igne

sint,

seorsum presteres appellantur;

censi sint,

ficatione

in

Quorum vorticum ab

motum

esse

est.

Equidem

sit,

opinor,

adhuc

unam

hancque naturaliter aestuantem illum ac

flammarum

significare, qui et in

et in

ventorum

aestu cernitur.
2)

Accuratissime de harum rerum natura et caussis disputat

Aristot. Meteor. III,

Cf. Plin. Hist. N. II,

1,

maxime

48 et 49;

p.

370^

Senec.

VI, 422 sq.; Ideler, Aristot. Meteor.

17 371 a

et

371 917.

Quaest. Nat. V, 13;

II, p.

250288.

Lucret.

366
c

Num

igitur in verbis

quendam vorticem
quaerendum

significat?

num

est,

in

Quod

sit

cum

illo

polum

axem

cavum,

fieri

num

est,

vorticibus agnoverint

physici Graeci
forte

si

et,

diversis typhonis

formis agens,

columnam, cum

nube

se sustineat,
1

),

cumque nubes

typhonem

in

longum

Sed ex

siphones

ut in hoc

vortice putaverint canalem

Verum etiam

).

veteres

si

tum vocari

ait

veluti fistula

foramen

nullo

his

'

aquam

orbes

per hoc foramen e stellarum orbibus

clusus effundidur, per illam

sublime

tales vortices

dicuntur.

uti

ignis ipsis in-

autem vorticum fistulam

quod a

emittitur, sed potius id,

sequitur,

non comparari

fistula

quo stellarum

illud,

modo

sive fistulam esse 3 ).

ponimus putavisse, per

tamen cum hac

fistulam pertinere,

nihil

vortice contingitur, sorbetur

Accedit, quod haec vorticum fistula

tollitur.

nimis aliena est a mentis cogitalione,

1)

eos vo-

quidem, de

et Arati explicator has columnas refert a nautis

c

potest

canales in

num

Plinius

At

maris superficiem demissus ipse

in

appellari

et in

a polo ad

tales

agnoverunt.

avlovg appellaverint.

proprio

cabulo

Nam

circum-

ipsa

eum

per

canalis pertineat, qui recte possit fistula vocari.

non compertum

trahat

Quod ad priorem

vorticem

ita ut

in eo,

comparari pos-

fistula

attinet, dicere possis,

actione circa

num

(avlog)] deinde,

sit fistula

stellarum orbium foramine.

quaestionem

primum

ut cognoscatur,

num haec

invenerimus esse,

forte

ngyjOTrjQ talem

vorticibus, veluti

illis

qui prae ceteris dicitur prester,

si

avldq

rrgrjOTrjQog

quam

Plin. Hist. N. II, 49. Cf. Lucret. V, 425.

ut apte possit

Est haec columna

id,

quod a nostris Wasserhose', a Francogallis une trombe' vocatur.

'

2) Vid. Ideler
3)

1.

1.

Teichmuellerus

II,
1.

1.

p. 257.

p. 13,

not.

cuiusdam

(nam non nomi-

nat) adfert opinionem, qui dicat, 7TQrjaTrj()og uvVur esse

fistulam, de

eam

qua disputavimus, hancque explicationem per

omnino probabilem

esse existimat, sed

suerit, deteriorem. (cf.

supra

p.

tamen

363 not.

3.)

ea,

quam

se

vorticis

quidem

ipse propo-

367

ad

rem novam

illustrandam
1

Ergo

in verbis

Sed

avldg"

jrQrjorrjQog

significatione intellegi, de

incognitam

atque

rcQrjOTfjQ

qua hucusque

TTQrjoTrjQ significat

dii

quamquam, quod

in

loco

ea

signi-

sciam, non nisi uno Apollonii Ro-

Graeciae

aliquibus

potest

Quae vocabuli

tamen eam opinor

invenitur,

non

locuti sumus.

etiam follem, velnt eum, quo

fabri ad sufflandum ignem utuntur.

ficatio

adbiberi.

cum

propterea quod nQtjoTrjQ,

in

Graecia vel certe

frequentissimam

partibus

fuisse,

altera sua significatione quasi

plane naturaliter videtur hoc instru-

adfiatorem significet,

mentum signifieare, aeque ac yvorjzrjQ 2 quae vox eodem

modo a quoav atque /rQrjovrjQ a tcqij&elv facta est. Quod
),

hanc

dicunt,

vocabuli significationem translatam

incautius dici arbitror,

esse significatio

a qua

illa

quam

significatione
c

7iQrt Gxr]Qa

iis,

avXov

oirjQog

nam

esse;

typhonis,

turbinis

non propius abest a naturali vocabuli

notio

follis.

Itaque ego

quidem puto,

de quibus agimus, locis follem,

et

7iQtr

follis fistulam significare, ipsamque Ana-

ximandri sententiam hanc esse:

stellarum annulos aerios

igneos annulos circumcludentes per

inclusum emittere

aerem

ipsis

simul

vehementior

similiter,

foramen ignem

folles per

atque

inclusum emittant;

Quamquam

id

prior atque, ut ita dicam, naturalior,

translata

possit

illa

prcsteris notio certe

esse,

propterea quod nulla alia videtur

qua quidem

quaedam exspirandi

follis

vis

ipsis

fistulam
imagine

significatur.

praeter ea, quae attuli, non habeo, quibus sen-

tentiam confirmem, tamen ipsa

perspicuitas

satis

comparationis

aptitudo

et

videtur expiicationis veritatem probare.

Atque ego quidem opinor, verba

Anaximandro adhibita

esse,

nQrjozrjQog avlov

atque eo quidem,

ab ipso

quem

indi-

cavi, intellectu.

His disputatis responsum est

1)

Ap. Rhod. IV, 777.

2) Cf.

Pollux On. X, 21, 147.

iis

quaestionibus, quas

368
in huius capitis initio

quaestionem

proposuimus. Quod cnim ad priorem

orbes

attinet,

aerii igneos orbes includen-

illi

annuli aerii cavi solidos annulos igneos

circum cludentes, per totum coeli ambitum circumeuntes, in curvatura interiore nobisque adversa
rotundis praedita foraminibus, per quae ignis inclusi flammae in interiorem mundum effunduntur
tamquam per follium fistulas; quae quidem luminosa foramina sunt stellae nobis apparentes. Hi
annuli quotidie ita circa mundi axem circumferuntur, ut
tes sunt

curvatura rotae vertitur circa rotae axem,

simul etiam luminosa

rentes circa

illa

eorum foramina

et

cum

annulis

sive stellae appa-

Quod autem

mundi axem circumferuntur.

di-

ximus, Anaximandri stellarum orbes annulos esse per totum

coeli

cedit

ambitum circumeuntes, ei
ex ea ratione, qua solis

lineam

eclipticam

explicat;

rei

et

de

novum argumentum

ac-

lunae conversiones per

qua re

postea

seorsum

agetur.

Ex
etiam,

iis,

quae

de

stellarum

orbibus

diximus,

patet

quod alterum quaerebamus; sequitur enim, ut Ana-

ximander

de

prima sphaerae

igneae diruptione

sic fere

humida ortum, cum in amplius

spatium se extenderet, sphaeram igneam parallelis lineis
dirupisse hacque re eam in annulos parallelos per
totum sphaerae ambitum pe rtinentes d ivisisse, his
autem annulis ita se undique circumvolvi sse, ut
statuerit:

aerem

e natura

eos annulis aeriis circumcluder et secumque in

loca aut longius aut proprius a mundi centro distantia (de hac enim re postea dicetur) abriperet. Res
Anaximandri sententia ita fere videtur evenisse, velut si
ingens fluminis vis, cum in obiectum incidit aggerem, hunc
pluribus

locis

perrumpit

dirumpitque

et

partes

undique undis circumvolutas secum abripit; nec

mile

est,

Anaximandrum primum ab hoc

illam in mente informavisse.

diruptas
veridissi-

simili sententiam

369

5.

lerus

);

Sententiam contrariam seqiumtur Brandisius *)

atque hic quidem tam

gentius persequenda

tentiam

quam

sit.

et Zel-

eam defendit, ut diliigitur, ut primum eius sen-

subtiliter

Zellerus

brevissime proponamus, Anaximandri stellarum

planos cy lindros aerios cavos,

orbes existimat esse

soli-

dos cylindros igneos includentes, in coelo ad libram suspensos,

qui in

media

sum ad nos

foramine utantur rotundo,

planitie inferiore

tamquam per

per quod

demittant.

rotae

modiolum ignem

quorum

tiam est duobus argumentis,

altero probari putat,

Anaximandri stellarum orbes non esse orbes

mundi ambitum circumeuntes,

per totum

inclu-

Adductus autem ad hanc sentensive annulos

esse cy-

altero,

lindros tales, quales descripsimus.

Quod ad

argumentum

prius

attinet,

ptores referunt, Anaximandri sententia

bis appareat, magnitudine aequalem

vero orbem,
effulgeat et

cum

vel,

sol

quo circumferatur,

tibus superare

).

tov J f

I,

25.
t

sua terram,

I,

524:
ytjg

ov

195 et not.

p.

y.al

tov

/u

rijv ly.nvor\v /ei

tov

fik

iGov

v rjliov
y.al

Plut. Plac.

elvat,

137.

oy.no

(jbv rjXtov) y.vy.Xov elvat

.

eixoaan Xaaiova
yrj

p.

I,

3.

vqj'

II,

Tijg yr)g

y.a\

elvai

Ttj

ov neQtipeQeiat,

20:
a

{tov

r']Xtov)

et ibid. 21

yvy.Xov,

ov

(peQerat,

enra

y.al

eiy.oaanXaaCova

consentiunt Euseb.

XV, 23

Theodoretus quoque
Hal.,

p.

bxrto y.al

uev rjXtuv ?aov

n Tov

magnitudine

igitur profectus narratione Zel-

tov nQoeior]Lievov jueyeOovg."

eJvai

yrjg

p.

r)

y.vy.Xov,

y.vy.Xov elvat

apparens

sol

Brandis, Gesch. der Griech. u. Rora. Philos.

eiy.oaan XaaCova
y7ji,

illum

terrae,

hic

septemvel viginti octo pa r-

Ab hac

2) Zeller Gesch. etc.

3) Stob.

scri-

apparens terrae dicatur aequalis esse, ipsum

solem apparentem viginti

1)

esse

quodam foramine

e cuius

Placitorum

solem eum, quino-

dicens:

refert,

et

Trjg yrjg.

24

et

Graec.

' Avt&iCpiavdQos

fjihv

Cum

Plutarcho

Galen. Hist. phil.

aff.

ipsis verbis

c.

cur. 4. tom. IV,

14.
p.

Idem
718 ed.

enTay.atety.oaanXaatova

tovtov etpijasv eivai 11 , iisdem sine dubio fontibus usus.

801 et 822.

24

rrjg

Cf. ibid.

370
lerus acute sane et sagaciter iu
1

Anaximandrum statuimus

hunc

modum

ratiocinatur

orbem putavisse orbem

ambitum pertinentem, sequitur, ut hunc orbem putaverit magnitudine non plus viginti
septem vel viginti octo partibus maiorem esse, quam
diametrum solis apparentis; at fieri non potest, ut hunc
orbem, si eum putavisset annulum esse per totum coeli
ambitum pertinentem, putaturus fuerit magnitudine non
Si

sive

annulum per totum

solis

coeli

septem vel viginti octo

plus viginti

diametros continere,

quae magnitudinum ratio

quippe

mium cum ipso oculorum

statuere, eum solis orbem

apparentis

solis

iudicio pugnet;

ergo non

annulum esse per

patavisse

ni-

licet

to-

tum mundi ambitum circumeuntem

Sed hoc
tissime conclusum est, tamen ipsa ratiocinationis
.

quam maxime
Etenim
ante

paullo

fieri

in

ginti

acu-

potest incerta est.

hac

propositione

diximus,

scriptores referunt,

etsi

propositio

inde

ponenda

proficiscitur,

Zellerus,

ut

quod Placitorum

Anaximandri sententia

solis

orbem

vi-

septem vel viginti octo partibus maiorem esse quam

terram vel ipsum solem apparentem, narrationem

vero plane diversam Hippolyti, qui Anaximandri sentcntia
solis

orbem

dicit

viginti

quam orbem lunae

tasse

non

prinmm

nisi

illa

),

maiorem esse
quodam ac forprofectum esse. Iam vero

septem

partibus

ab errore

censet

a calami errore

apud Placitorum scriptores narratio non con-

quod Zellerus sumit, solis orbem viginti septcm vcl

viginti octo partibus maiorem esse quam solis apparentis
diametrum. Etenim illi scriptores dicunt, solis orbem
tinet,

Anaximandri sententia
tibus

viginti

septem vel

viginti octo par-

maiorem esse quam terram velsolemapparentem,

1)

Hippol. Refutt.

I,

6: n e!vat

flk

t6v xvxXov tov

r)Xiov

Inra-

xaieixoa an Xa aiova [tov] rrjg aeXijvrjg, xal avwTarto ulv

rovg t u>v an Xavdv aOxiQtaV
slvai tov r)Xiov, xar wt aT (a
xuxlovg."

Non ipsam lunam,

sed lunae orbem intellegi, ex ante-

cedenti Hippolyti disputatione patet.

371

id

autem naturaliter

cum

orbis

tantum

ita

terrae vel solis

cum eius diametro

intellegi

potest,

ut

solis

apparentis circuitu, nec vero

comparetur; nulla enim caussa

est,

cur in orbe solis circuitus (hunc enim intellegi per se patet)

apparente autem non circuitus verum diameter

in sole

Quod

tellegatur.

ponimus,

si

solis orbis

in-

non vinginti septem

vel viginti octo solis apparentis diametros, sed triplo plures,

id est, octoginta

Sed hoc
solis

vel octoginta quattuor continebit

quoniam haec magnitudinum

leve est,

minus eiusmodi

qua

unum

est, ut conciliari

orbis sit annulus

ratio nihilo

non possit cum ea opinione,

per totum coeli ambitum per-

tinens.

Deinde, id quod gravissimum

omnino dubia

scriptores narratio

quia

ei

est, illa

est,

adversatur narratio Hippolyti (haec enim quamdiu non

refutata est, illius minuit fidem; de

sed

apud Placitorum

non solum propterea,

maxime

propterea,

quod

in sese

qua

re postea dicetur),

ipsa habet, quae mi-

rum in modum inter de dissentiant. Nam Stobaeus solis

orbem ait viginti oc to partibus terra maiorem esse, Theodoretus autem viginti septem, Plutarchus denique et Galenus et Eusebius iisdem fere locis tum viginti octo tum
viginti septem 2
Unde mira haec dissensio orta sit,
).

difficile

erit

inventu; id tamen vidctur

cludi posse, narrationis illius auctorem

rationem non
sententias

ptores

ea

con-

iam perspexisse atque inde factum

esse,

ut

omnino diversas misceret. Iam vero iidem

scri-

non separatim de

sole

(excepto

Theodoreto,

loquitur) iisdem locis,

ita

ex

recte

ipsam Anaximandri

describunt, ut

eum

(iqo%ov aytndi) similem,

qui

quibus ista narrantur,

dicant

1)

Hanc rem

2)

Vide locos

orbem rotarum curvaturae

quae curvatura cava

repleta et per foramen nobis

3.

sit

et

igne

adversum ignem ad nos

recte monuit Teichmuellerus,

p. 369, not.

orbem

solis

1.

1.

p. 16.

ef-

372

luminosum esse solem nobis

fundat, addentes, hoc foramen

apparentem, qui simul cum

bunt igitur

ita,

ut pateat,

annulum per totum

quemadmodum
ptionem

orbe circumferatur; descri-

illo

ipsos solis orbem intellegere

coeli

ambitum circumeuntem,
Hanc

antea ostendimus.

solis orbis descri-

de eius magnitudine narrationem oranino

et illam

quidem

inter se pugnare, Zellerus rectissime vidit; quare id

non simul utramque posse veram

patet,

Hoc

autem, utra vera

sit.

ptionem

narrationem

et illam

hanc descri-

igitur quaerentes si

inter

se

quaeritur

esse,

comparamus, non

poterit dubitari, quin haec descriptio multo sit fide dignior.

Nani
et

in illa narratione

Placitorum scriptores

et

secum

ipsi

cum Hippolyto quam maxime pugnant; in hac autem

et inter sese et cum Hippolyto omnino con-

descriptione

nec

sentiunt,

praeterea

ullum

quod cum ea pugnet; nam eo

veterum

est

testimoniura,

Achillis Tatii loco,

quo Zel-

lerus utitur, nihil eiusmodi contineri, paullo post apparebit.

Ergo potius propter hanc descriptionem

Sed hoc magis etiam apparet,

adiungiraus,

quem vidimus

solis

si

narratio,

quam

damnanda

est.

illa

propter illam narrationem haec descriptio

Hippolyti narrationem

orbem

referre

Anaximan-

quam

dri sententia viginti

septem partibus maiorem esse

orbem lunae.

cuius narrationis veritate cur dubitetur,

De

Quod enim

mihi quidem nulla videtur caussa idonea esse.

in

universum ad Hippolyti fidem

eo in primo libro

mandro

cum de

aliis

attinet,

philosophis

in

iis,

quae ab

tum de Anaxi-

traduntur, plurima sunt, quae cognitioneni accura-

tiorem ostendant et ex ipso Theophrasto videantur fluxisse

solis orbi

magnitudinem

tribuisse tanto

lunae, id optime consentit

cum ea

re,

maiorem quam orbi

quod eodem Hippo-

omnibus Placitorum scriptoribus testibus

lyto et
voluit

*).

autem mirum videatur, quod Anaximander dicatur

Si cui

omnium extimum ac summum

1)

Vide supra

p.

12. Cf.

esse;

solis orbein

nam dc

hac ipsa

Usener, Anal. Theophr. p. 42, 2G.

373

non posse dubitari, inde apparet, quod, ut postea videbimus, in universa Anaximandri ratione ea invenitur caussa,

re

qua efficiente solis orbem oportuerit omnium extimum fieri.

Nec vero Hippolyti narrationem eo labefactari, quod pugnat
cum ea narratione, quae apud Placitorum scriptores legitur,
satis patet

Iam

ex

quae de hac ipsa re antea disputavimus.

iis,

igitur

hanc Hippolyti narrationem accipimus,

si

cum Placitorum scriptores lunae orbemreferant undeviginti partibus terra maiorem esse ), efficitur, ut
solis orbis undevicies viginti septem, id est, DXIII
partibus maior sit quam terra, ut igitur plus ter DXIII, id
1

est,

plus

MDXXXIX

solis

apparentis diametros contineat.

Haec autem magnitudinum ratio, quamvis plurimnm absit

rei veritate, tamen non eiusmodi esse videtur, ut non

possit conciliari

cum

nulus per totum

ea opinione, qua solis orbis credatur an-

coeli

ambitum

Ergo

pertinens.

adhuc

nihil

invenimus, quo probaretur, hanc non esse Anaximandri opi-

nionem; atque id primum

erat.

utitur, est

quidam

quo directo probari putat,

Anaxi-

Alterum argumentum, quo Zellerus

Achillis Tatii

mandri

locus 2 ),

orbes

stellarum

quales descripsimus.

esse

Sed

de sole placita referens,

in

planos cylindros tales,

fallitur.

Etenim Tatius, diversa

hoc loco aliqui autem",

quibus Anaximander quoque

est,

solem

etfundere rotae figura utentem;

cavus

sit

ut

inquit,

dicunt

enim

lucem
in

rota

modiolus, ex hoc autem radii extendantur ad rotae

sic solem, cum e

cavo lucem emittat, huius lucis radios extendere

curvaturam extrinsecus circumcurrentem,

iisque extrinsecus

1)

Stob. Ecl.

amnia

26

I,

ivvtaxai J txanXaa ov
Idem referunt Plut. Plac.
i

p.

Tact. 1.1.:

548:

rrjg
III,

2) Achill. Tact. Isag.

3) Achill.

in circuitu collustrare 3 )"

c.

Av.

yijg,

{rr\v

ouoiov

osXr)vr)v)
ap/LiaTsfap

25; Galen. 15; Euseb.

y.vxXov elvai
tqo^io,

XV,

y.xX.

li

26.

19; vid. not. seq.

n Tivlg d^, oov

tan xal l4va'(uavdoog,

(f.aal

374

Quem locum
ut

accuratius

si

Tatium proprie non

paret,

eum

cum enim

datur;

modum, quo

describat

inspicimus,

lux

protinus ap-

ut solis figuram, sed

id agere,

emissa diffun-

sole

Anaximandri sententia

dicat,

solem lucem

effundere rotae figura utentem \ significat, lucis effusionem

modo quodam

fieri,

qui defiuiatur eo, quod sol figuram ha-

beat rotae similem.

sequenti loci parte, qua senten-

Iani

tiam propositam explicat, ostendit, non, qua ratione ipse

s

1,

sed qua ratione sol

una cum suis radi is sumptus

Cum enim

figurani habeat rotae similem.

stinguat

cavum modiolum,

partes,

in rota tres di-

curvaturam, radios e

modiolo ad curvaturam pertinentes, ipsum solem non

nisi

cum modiolo comparat, eam ob caussam, quod, ut modiolus

cavus sit, ita sol e cavo lucem emittat; cum radiis autem
non ipsum solem

quod

cum

rotae curvatura denique,

cavo

illo

comparare non

priore

loci

propterea,

emissi extrinsecus in orbem diffundantur

potest

Quare,

si

imaginem volumus

*);

absolvi,

quas ultimas

ipsas res,

nisi

radii attingunt in iisque

in curvatura.

comparat,

sed solis radios

solis

quasi terminantur, ut rotae radii

modo volumus cum

sumendum erit, illic verba

hoc aliquo

si

parte consentire,

solem lucem effundere rotae figura utentem

genda

esse,

ut sol

non ipse per

secl

se,

ita intelle-

ea tantum parte,

quatenus lucem effundat eoque se quasi in radios exstendat,

dicatur rotae figuram habere 2 ).

niunuv

ctvrov (tov rjkiov)

tc

yctQ Iv tco TQoyo) y.oUrt lor)v

usvctg Tctg xvrjuifiag

ano xoilov

avTov,
sla&ai,

xctl

ki-coitsv

sententia haec est,

1)

ngog

ri)v

se habent, toto

si ita

a%rjuct s/ovTct tqo/ov. SanSQ

nHrjfivr), h%i

<T

sgco&ev ttxpifiog

ccti

ctvrctg
rctg

1.

1.,

omnia
hanc

in

orbem

loci

ovtco

y.ctl

tmv ixxtivcov noi-

Posteriorum verborum

xvxho tpant&iv."

ctxTTvctg

ctvTrjg ctvctTtTct-

neQwpoQaVj

to tpcdg IxnsunovTcc, ti)v (tvcactaiv

Zellerus quidem,

solis radii e

(f(og
tj

Haec

collustrare.

partem

ita intellegit,

cylindri foramine emissi extrinsecus per

ut

totam cylindri

planitiem diffundi dicantur; at haec sententia, nimis sane mirabilis,

nullo

modo

ipsis Tatii verbis significatur, sed a Zellero sumitur.

2) In enuntiatione:

,,nsunsiv ctvrov to

upcog

a^rjuct s/ovrct tqo-

375

Verum etiam

loco de ipsius solis figura nihil continetur.

sumimus, priore

parte ipsum solem

loci

summa quadam

habere hancque sententiam

qua

ex cavo lucem

altera loci parte sol dicitur

cari

Nam

haec similitudo consistat.

re

quidem

hoc cavum

possis,

cavum, e quo ignis

cogitationis et

tamen nusquam indicatur,

orationis inconcinnitate relinqui,

in

si

formam

rotae

clici

intellegi

in

emittere, suspi-

corpus quoddam

per foramen

ipsi inclusus

verum hoc cavum utrum cylindrus cavus

quod

inde,

effundatur:

me-

in cuius

sit,

dia planitie inferiore, an pervins annulus, in cuius curvatura

nobis adversa

nullo

modo

foramen

illud

hoc ex

sit,

ipso

loco

potest dignosci.

Atque huic quaestioni ne ipse quidem Tatius, opinor,

respondere posset.

enim

Facile

Tatium (aut

intellegitur,

eum, quem sequebatur) id quidem traditum invenisse, ab

Anaximandro solem rotae similem dici, in qua autem re
haec similitudo consisteret, non invenisse traditum, sed

ipsum ad eam explicandam comparationem illam

Quam

eptam exeogitavisse.
Anaximandri doctrina,

id

Tatio

incognita

etiam

potest

quod lunae diminutionem a quibusdam

satis

documento

esse,

eo explicari,

dicit

Nam

quod eius foramen rotae simile obstruatur

non

eos, qui ita sentiant,

protinus patet;

yov u verba

modum

vel

a/rjfja

Anaximandrum

e/ovTa TQoyov' grammatice

formam

significent,

qua

lucis emissione, ut sol

demum

accipiat
sit

in

cum

hanc figuram non per

Nihil

coniunctum

ut

autem

sit

cum

verum quasi

se habeat,

lucis emissione, propterea videlicet,

radios se diffundere,

fo-

eam habent vim,

lucis emissio fiat.

impedit, quominus ro ayjiua s%iv tqo/oo ita

emittere

intellegi posse,

autem lunae orbem, non huius orbis

is

nisi

in-

ipsa

fuerit

quod lucem

hoc autem, rotae figuram ac-

cipere.
1) Achill.

tov oto[iCov
&VTog".

Tact.

c.

21: ^y.ma jurjva

tov TQo/oEtdovg,

6*1*

ov

3s ixkeinsiv

x7iS[j,7iTai

t6

</jw?,

akXoi

cSs

cmocfQa/-

376

ramen, rotae similem dicit

est,

quo probari

Ergo

).

possit, solis

in illo Tatii loco nihii

orbem Anaximandri sententia

planum esse cylindrum 2 ).

Verum

ut nullis veterum testimoniis probatur, ita etiam

per se omnino improbabile

1)

Quam manca

et incerta Tatii

Teichmuellerus etiam
tentiam

loci,

Anaximandrum

est,

18

p.

1.

(1.

stellarum

de Anaximandro scientia

sit,

quamquam sen-

sq.) clare ostendit,

de quo egimus, non plane intellexisse videtur.

locum, de quo egimus,

2) Tatius post

sic

pergit

Ttvtg

unb auXntyyog Ix xoiXov ronoi xai otsvov xns\unstv

c6g

tov t6 (fug tbonsQ n qy\g

oribus, id est, ab

non

hunc eiusque discipulos non

tamen haec

p. 20)

(1. 1.

ad quem locus referri

facile invenias,

omnino incerta

res

quos Tatius a pri-

Tivug\

'

distinguit, Teichmuellerus

ipsum Anaximandrum. Sed quamvis praeter

alios esse putat nisi

possit,

Hos

t ijoug."

Anaximandro

6*k

av-

Nam

est.

Tatii verba ita

obscura sunt, ut per se sola certam interpretationem fugere et sine

adiumentis aliunde advenientibus non intellegi posse videantur. Et-

enim primum cum

11, 85),

ouXntyi; sit et ev&ilu et xuunvXtj (Pollux On. IV,

utra hoc loco intellegenda est?

lucem emittere

'

unb ouXntyyog

cog

ouXnuyZ idem intellegitur atque

cum

idem atque avXbg

ita ut signifieet,

utrum

significet?

verbis

in

'

ipse sol

nQ>iOTt]Qug' pcrtinet

comparatur cum

'

lxnf.(.inttv

loci

non

avrbv (rbv

ad uvtov an ad ro

(ftog?

nQ>iaiijoog

id est,

significatio

haec accuratius persequi.

est,

veridissimile videtur, Tatium,

cum avXbv

solem

tibia sive flstula (vel

tamquam per

et

Anaximandri

sit)

solis

lucem emittere,

fistulam emittant).

nnnulus
similiter

nam

alia erit.

tibiam,

allatis

hanc

cavo et angusto loco tamquam ex

fere latere sententiam

<pws*

utrum

Mihi quidem non

falso intellexisset

pro eo memoriae errore dixisse oaXntyya et in verbis

'

ro

rjXtov)

an lux a sole emissa?

notjOTriQt

prout aut hoc aut illud accipitur,

Sed huius

foramen,

loci

an denique ad x7r^u/i>pertinet,

lucem ex augusto loco quadam quasi vehementia

Denique

efflari?

num

ita ut

an auXnty'% est res ab hoc cavo

angusto loco diversa, veluti quoddam huius cavi

ita ut

sol dicatur

xoiXog xul artvbg Tonog,

hic illius similitudinc illustretur?

et

Deinde,

Ix xoiXov ronov xai aitvov\

fistulam

et huius annuli

atque

folles

nam

ille

cavus locus

OTotttov intellegi pos-

(aerem per tibiam sivc

377

Etenim primum eum

orbes planos cylindros putavisse.

vi-

tndinem aliquo modo definieum sumimus hunc orbem putavisse cylindrum esse, cum hic cylindrus praeter modiolum, per quem
ignis emittitur, sensibus nullo modo appareat, nulla excodimus solis orbis inagni

Iam

visse.

si

qua

gitari potest ratio,

dinem invenire

posse.

plura sunt, quae

potuerit

Deinde

Anaximandri doctrina

opinione

illa

in

omnino non possint

posita

Nani cuni cylindros

explicari.

eius magnitu-

se credere

oporteat in coelo ad

illos

libram suspensos esse, qua vi sustinente in sua sede manent?

cum Anaximandri

et,

axein moveantur,

sententia

Quod enim

versiones explicari poterunt?

et

partim

postea

qua ratione cylindrorum illorum con-

accuratius ostendenius,

bus Aristotelis

mundi

stellae eirca

iam vidimus,

partim

ut

Zellerus e duo-

Theophrasti locis conicit, has conversiones

pulsu fieri ventorum, illi loci non ad stellarum conversiones circa axem mundi, sed ad solis et lunae conversiones per circulum eclipticum pertinent; id quod
Denique

postea seorsum decebimus.

eiusmodi

opinio

Nam

quoquam

vix a

ut

est,

tota haec cylindrorum

potuerit concipi.

nec in natura ullum est simile, a quo suscipi potuerit,

nec ulla excogitari potest

qnae quasi qnadam neces-

ratio,

ad inveniendam eam perducere.

Haec autem
Anaximander stellarum
orbes putabat annulos esse per totum coeli ambituni
cir cumenntes.
Hac enim opinione posita, simulatque
gitate debuerit

omnia modo contrario

stellae

alicnius

ipsius orbis

posita

apte

der

eam

dicitur

explicantur;

et

lunae

ab

protinus

potuerit

suscipi,

in
et

Aristotele

conversiones

per

et

se

hac

Theophrasto
circulum

ecli-

potuisset;

haec

natura multa habet similia,

per

esse,

mundi axem admohac opinione Anaximan-

pticum explicavisse, ne concipere quidem

denique opinio

patet;

circa

sine

et

qua

inventa

creditur

magnitudo

conversiones

rationem,

solis

distantia

terra

annuli

sive

stellarum

dum

se habent, si

eiusmodi

est,

a quibus

ut facile,

cum

378

primum stellarum natura

et

motus e caussis naturalibus

explicanda sunt, menti sagaci ocurrere

et

eximie placere

possit.

Quod ad
Roethii

reliquos scriptores recentiores attinet, vix opus

memorare sententiam, qui Anaximandri orbes coelestes opinatur sphaeras esse crystallinas sese
amplectentes, quarum unaquaeque sphaera cingatur ignea

est,

et

huius sphaerae ignes eo loco, quo stella quaeque nobis

Haec

appareat, per foramen rotundum ad nos transmittat.

enim sententia neglectis apertissimis veterum testimoniis

conlicta est.

Unus Teichmuellerus
esse

rotarum

illos

orbes statuit quidem annulos

curvaturae similes,

qui

mundi axem

circa

convertantur; sed quae de hac re loquitur, tam imperspicua

et

partim etiam inter se pugnantia sunt, ut non solum

ficile

sit,

sententiam cognoscere,

eius

sententiam non satis

videatur

clare in

sed

ut

ipse

dif-

etiam

animo informatam

Quod orbes coclestes dicit circa mundi axem

converti, id accipit maxime propter anteceptam illam opinionem, qua ipsi infinito principio aeternum tribuit motum
circularem. Quod annulos dicit, id recte inde sumit, quod
veterum testimoniis cum rotarum curvaturis comparantur.
habuisse.

Sed quae singillatim de

sunt, ut, quales esse putet, clara

cipi possit,

ut

non potuerint
rabilem et

autem,

quales putare videtur,

esse, et propter ipsius rei

Ea autem

caussa,

originem explicat (putat enim,

versi

mundi circumactione

in

si

tales

certe

naturam nimis mi-

a veterum

testimoniis

qua annulorum illorum

recte intellexi, celeri uni-

extremo aere ventorum vor-

tices oriri cavis canalibus utentes,

esse)

quidem notione non con-

propter perfectam eius

dissensionem.

ea eiusmodi

his annulis disputat,

hosque ipsos

illos

annulos

non solum nullo veterum testimonio memoratur, verum

talis est, ut ne cogitatione quidem in-

etiam per se ipsa

1)

E. Roeth, Gesch. der abendl. Philos.

II,

p.

153

sq.

379

quomodo

formari possit,

eius efficientia tales oriri possint

Videtur auteni eo

annuli.

maxime

suam

falsam

in

senten-

tiam incidisse, quod in explicandis veterum testimoniis ad

hanc rem pertinentibus magis ingenii festinationi

quam

indulsit

diligentem locorum examinationem et comparationem

Quae de Teichmuelleri

adhibuit.

sententia breviter diximus,

ex adnotatione subiecta patebunt 1 ).

Atque

his dictis

ad

propositum revertimur.

Cum

1)

in stellarum orbibus

et ignis ipsis inclusus,

duo spectanda

Teichmuellerus de ignis natura et

esse aeris

hanc autem sententiam

ignem

verti)

quippe e natura hu-

adductus est

ximandri definitionem fulguris (Hippol. Refutt.

3;

omnibus

al.),

aliis

omnino alienam

ab Anaximandri doctrina

in

igitur

ventum autem
exhalationem. Studien etc. p. 10. Ad
vento,

(vidimus enim, Anaximandri sententia aerem,

mida ortum, non posse

Ignem

origine proponit

contendit Anaximandri sententia oriri e

tenuissimum

annuli aerii

sint,

incipiendum videtur ab ea sententia, quam

veterum

6;

eo,

quod AnaPlac. III,

Plut.

locis neglectis, falso interpretatur.

Iam propter istam Anaximandri de igne sententiam per se

eum stellas quoque e ventis quibusdam, qui in extremo aere essent, explicavisse. Atque hoc reputat consentaneum esse,

vera factum esse,

ipsis

veterum

autem

in not. ** p. 11 loeos,

dicens

(p. 11):

ist

Stelle isfs,
cile patet,

oriri;

ut

einer Stelle

wo wir

die

(ignis

sq.

finden,

intellegitur)

laudavimus),

in

wo

die obere

einen Luft-

als

Licht

herausfahren

universam,

in

ita

etiam

stellarum autem nomine hoc loco

loco ignis
p. 26)

kann.

Diese

Sonne oder den Stern jedesmal sehen." Fa-

haec vix pertinere ad rem propositam.

ignem

nisi stellarum ignis

cf.

der Welt

358

einem bestimmten Ab-

gerath, so dass die feurige Masse ganz von Luft umschlossen

und nur an

erat,

in

probari putat (adfert

p.

gewisse luftigeOerter

Ausscheidung

wirbel

antea

ipsi

denn er nimmt an, dass sich

stande von derErde

feine

testimoniis

quos

de igne enim agitur.

Propositum enim

stellas e ventis

vix

quibusdam

aliud intelle.gi potest

At laudato Teichmuelleri

iam antea ortus ( die obere feinere Ausscheidung der Welt'

ventorum vorticibus circumcludi, nec vero ipsc e vcntis

oriri dicitur.

An

aeris exhalatio)

forte intellegi volt, ut ventus

nubibus involutus

fulgura

(id est,
et

tenuissima

tonitrua pariat,

380

Cum

6.

solidos

ita

igitur stellarum orbes sint annuli aerii cavi

annulos

igneos

circumcludentes

totum coeli

per

tenuissimam totius mundi exhalationem superiorem

dam ventorum speciem) ventorum

quan-

(id est,

inclusam

vorticibus

stellas

conficere? Sed hanc molestam orationis inconcinnitatem mittamus.

Statim post verba laudata

diese

Analysiren wir

sic pergit (p. 12):

Ansehaung (eam, quae loco antecedenti contineri putatur)

ihre Elemente.

schicssende

1.

Flammc

((ployccg).

Dieser leuchtende blitzartige Strahl

2.

schiesst aus einer Rohre, die aus verfilzter

Luft besteht (haec 'Rchre,

de qua in disputatione antecedenti nihil dictum est, quae

genda

intelle-

ex adnotatione subiecta conici potest) und einem Wagen-

sit,

rade ahnlich

3.

ist.

Die Oeffnung befindet sich in

Radkranzes, und diesen

gcfiillt

in

Zuerst erkennen wir das Gestirn als eine hervor-

denken.

4.

soll

man

denFelgendes

sich deshalb hohl

und mit Feuer

Solche Oeffnungcn befinden sich an einigen be-

stimmten dichtern Stellcn

(!)

dann auch gesehen werden.

Herausgetrieben wird die

5.

in

wo

der Luft,

die Gestirne

Flammc

wie durch einen aus einem Blasinstrumente herausfahrenden Wirbel-

wind

(toGrtSQ

nQrjaTrjgog avkov). u

(T/

Quod secundo
Rohre

ex adnotatione

'dieFlamme schiesst hervor aus einer

einem Wagenrade ahnlich', his, ut

loco ait:

aus verfilzter Luft

subiecta

intellcgitur,

eius

MantQ

titii

jiQtjarrjQog

quam quidem

avXov\

quinto loco aperte proponit.

continetur

interpretatio

verborum: stellarum orbes ignem inclusum emittcre

'tfm axofxiov

interpretationem

Etenira in his verbis alterum

tf/

ipse

non,

qucmadmodum J/ antecedens, de loco, sed de caussa dictum essc

cum ccidu), quem vertit tibiam, comparari putat ipsum cavum stellarum annulum, 7Tor]axr)oct autem, quem turbinem vel vorticcm ventorum esse volt, si quid video, eam putat vim esse, qua
statuens,

ex stellae uniuscuiusque annulo ignis inclusus expellatur.

modo intellegi possit,

nulo esse quendam ventorum
aliquo

pellat atque expellat.

et

inveniatur.

vorticem, qui

Qui vortex ipsum

ignem propelleus qui

quoquam

statui oportet,

sit.

ut

ignera

stellae

Teichmuellerus non

inclusum pro-

annulum permeans
dicit,

nec facile a

Sed ipsos etiam stellarum orbes sive annulos

aerios cavos dicit vortices (7TQr]aTrjoctg)

cavorum speciem

Quod

in ipso stellae an-

referentes; id

quo eos appellat 'Luftwirbel',

esse per se

ipsos

annulorum

quod patet

et e loco antea laudato,

et deinceps

magis etiam apparebit;

381

ambitum circumeuntes, per foramina quaedam flammas ad

nos effundentes, in hac Anaximandri doctrina primum, quod
ad quam opinionem non videtur adductus esse
verbis

'

&aneo

stellarum ignem
ex

tamquam

Diversos esse oportet,

sunt diversi,

si

si

eodem vocabulo

Num

duo vortices diversi?

igitur hi sunt

respicimus, quae adhuc disputata sunt; sed non

ea respicimus, quae ab ipso Teichmuellero loco

posteriore dicuntur.

in

vortices dicit, qui

annulis cavis includant, et vortices, qui ignem

priore vortice expellant.

illo

nisi

Ergo ventorum

3ia norjarrjoog avXov*.

Namque

p. 26,

quem locum

quodam

deinceps adferemus,

contendit, iisdem ventorum vorticibus, qui ignem tamquam annulis cavisincludant, hunc ignem etiam per quaedam
foramina expelli (aus welchen

sc.

radkranzahnlichen Luftwirbeln

dieselben Wirbelwinde das Feuer durch eine Oeffnung herausspriihen lassen").

Haec quomodo intellegantur, non ausim dicere.
Num forte ventorum vortices annulorum formam referentes se, veluti in

animalibus arteriae,

Verum

propellunt?

contrahunt hacque

hoc sive

sive

ignem inclusum

re

modo rem

alio

fieri

putat,

certe

hac sententia, quoniam vortex ignem expellens non iam inest in

annulis,

ipse

suam

verborum

illam

'

interpretationem omnino

tollit.

hanc totam interpretationem

ineptam

mgttso

Sed

3ia nQ^arrioog aukou*

ipsi

inesse.

antea satis docuimus,

Vid. supra

p. 364,

not. 3.

Quod
dicit,

in verbis,

orbium

de quibus hucusque disputavimus, quarto loco

annulorum illorum foramina

sive

densioribus, absurdum

est.

esse in

aeris locis

Quis enim intelleget, cur foramina,

per quae ignis ad nos effunditur, ibi esse dicantur, ubi aer
sior,

cum magis

rarior?
isto

certe

consentaneum

sit

sit

den-

ea ibi ponore, ubi aer sit

Sed Teichmuellerus Hippolyti verba 'tonoug nvag aeowdsig*

modo

interpretatur.

annulorum natura dicuntur,

Quae ab eodem

alio loco alia

de horum

in huius disputationis fine adferentur.

Iam quomodo stellarum annulos putet ortos esse, ex hisce

Das sich drehende Rad ist die ganze Luftsphare, welche um die Erde rotirt; an dem aussersten Umfang
dieser Luftsphare wirbelt sich die Luft zusammen, so dass sie dort

patet ibid. p. 15:

mit den hohl zu denkenden Felgen des Radkranzes verglichen werden

kann (nunc

excelsior

igitur

sphaera sive globus comparatur cum

quaedam sphaerae pars cum

einzelnen Stellen

dieser Radkreise (sunt

rota, et

rotae curvatura).
igitur

An

plures, quam-

382

sciamus,

quaedam apparet

usque ad Eudoxum

opinio, quae inde ab

quam antea unus tantum dici videbatur)

Luftwirbel (illi videlicet 'Radkreise')
(unde

hoc loco non dicitur;

in iis sit,

Ausscheidung der Welt

als die die

(intellegitur

ipsum infinitum principium)

Ead

wie ein

lassen die dicht verfilzten

die

ilmen befindliche

in

ib. p.

cf.

feinste

11)

warme

herausfahren, und diese werden

ist

Durch

(!)

Ac rursus p. 26:
mundi materia, id est,
Bewegung um ihre eigne Axe

infinita

in

feurigen Kugelmantel (id

Drehung bilden

dieselbe

Peripherie der Luft grosse Stiirme

Welt)

forte pleris-

Erde umkreisenden Gestirne gcsehen."

grosse Kugel

Diese

Flamme

als

Anaximandro

immo

et Aristotelem multis,

jene

est,

(cf. ib.

p. 13, not.),

waren Ausscheidung der

und die feurige Masse

feinste

einzelne Kreise zerreissen

in lauter

sich in der

welche den

wie in einen hohlen Radkranz einschliessen, aus welchem dieselben

Wirbelwinde
durch

(qui antea appellabantur

Oeffnungen

einige

grosse Stiirme') das Feuer

'

herausspriihen

Omitto miram

lassen."

sphaera cum rota et excelsior quaedam huius sphaerae pars cum rotae curvatura comparantur
omitto magnam istam orationis inconstantiam, qua sine ulla expliistam opinionem, qua aeris

catione vocabula
c

sus

'

Radkranz, Radkreise,

grosse Stiirme et Luftwirbel'

non moram facere

potest

sententia posita est

explicari,

cuitu ventorum

vortices

Etenim

est,
si

concedatur,

quod

qui vortices

celeri

celeri

enim

Nam

si

aeris partes celerius

quorum axes

parari non possunt

annulorum
in

similes,

efficere,

extremo aere

illa

Aristotelis definitione,

in

modo

priri,

ut

partes tardiorcs
orti

necessario tales

directi sint in axc mundi;

illis

celcri illa

possunt vortices

motae incidant
hoc

lii

per totum mundi ambi-

qui

proficiscimur ab

id

possit.

de hac re plura dicere), tamen

Sed vortices

cum

ori-

in aeris cir-

quoquam informari

mundi conversione

est,

conversione in extremo aere ita tantum

erunt,

qua re ipsa loci

contrariorum ventorum conflictu,

effici dicit

ipsis resistentes.

in

mundi conversione

oriantur cavorum

non possunt annulos

tum circumeant.

commutantur, quae non

Sed,

ut ne cogitatione quidem a

vortices oriri (longum

vortices

intellectui.

quod Teichmuellerus annulorum illorum

ginem eo putat
eiusmodi

verfilzte Luftwirbel' ac rur-

inter se

hi

autem com-

stellarum annulis, qui explicandi erant.

Accedit, quod Anaximandri sententia stellarum orbes diversis intcrvallis

a terra distant;

at, si

Teichmuelleri opinio vera

esset,

omnes

383

que philosophis videtur comraunis fuisse; eam

nionem, qua ad explicandam eam rem, quod

opi-

quae

stellae,

mundi centro distarent nec

diversis intervallis a
in

dico

eadem sphaera defixae

essent, eadem semper a

mundi axem converterentur, annuli
materia invisibili constantes per totumque

centro distantia circa

ponebantur
coeli

tonis

ambitum circumeuntes, qui stellas ipsis infixas

Cuius opinionis exemplum praeclarissimum

Nam

vorticelli (ocpovdvloi) sunt 2 ).

ferrent
illi

).

Pla-

hi vorticelli et

Anaximandri annuli cavi sine dubio ex eadem profecta sunt

cogitatione, eo
stellam,

autem maxime

quae globus

orbes in eiusdem

globi

tota commenticia

est.

Denique

non

circuitu

alio loco,

quod hi

differunt,

esse

quo recte

ait,

ab Anaximandro in

ganze Anschauung gleich verstandlich, wenn

fasst.

Die Weltkugel

Spharen zerlegen.

trische

Ergo haec opinio

oporteret.

solidas sphaeras poni, haec disserit, p. 35:

geometrisch

vorticelli

continent uno certo loco

est igneus,

man

die

Spharen bloss

lasst sich in beliebige

Nehmen wir

in

coelo

dagegen wird die

dieser (die

concen-

Erde um-

gebenden Luft) bei einem bestimmten Radius eine Sphare und wieder in der Sphare

einen Kreis

an und denken uns an bestimmten

Stellen des Kreises die eigenthiimlichen Poren, aus dcnen die Stern-

flammen hervorschiessen,

so

miissen

natiirlich

diese

Flammen, von

der Luftsphare getragen, mit umherkreisen, ohne an ein festes Ge-

wolbe angenagelt zu

Ihr Platz

sein.

ist

bestimmt durch die dort

Ausathmung und dreht sich mit dem drehenden LuftHaec verbis certe ab iis, quae antea disputata sunt, omnino

stattfindende
ringe."

dissentiunt.

Num

priorem

modo

luerit,

alio

dicere

Teichmuellerus id solum egerit,

explicaret,

non ausim.

an novam

ut

sententiam

opinionem proponere vo-

Atque haec de Teichmuelleri sententia

satis sunto.
1)

existere,

quam cognitum

defixas esse, id est,

lis

quandam opinionem non potuisse ante

stellas non omnes in eadem sphaera
non ante quam planetae distinguerentur a stel-

Facile patet, talem

esset,

fixis.

2) Plat. Rep. X, Glfi,

sq.

384

infixam,

autem annuli cavi ubique

illi

in

igne,

quo ipsa

sunt eiusque flammas eo loco, quo

stella consistit, repleti

Platonis vorticelli stellam continent, per rotundum foramen

Num

emittunt.

Pythagorei etiam annulos Platonis vorticel-

lorum similes an sphaeras posuerint, incertum

etsi

Alexander

Theo, qui

et

de

soli

est.

Nam

hac re loquuntur

*),

sphaerarum vocabulo utuntur, tamen propter illam Platonis

opinionem conicere

illos scriptores in

licet,

adhibendo hoc

vocabulo neglegentiores fuisse 2 ).

quae a Parmenide

Certe autem huc pertinent eae

ponuntur coronae

Nam

(Gzeyavai).

coronas

sibi

illas

implicatas (oTeyavag ntqin eiikzyiitvag eTTallffiovg) non in-

sphaeras sese amplectentes, ut putant,

ostenditur.
Primum enim cum corona

posse

tellegi

pluribus rationibus

formam habeat annuli sive circuli, qui cingat

quidem caput, nec vero totum tegat atque circumcludat,
prorsus incredibile est, Parmenidem, si sphaeras intellegi
voluisset, coronae vocabulo usurum fuisse, praesertim cam
ipsum sphaerae vocabulum in promptu esset. Deinde Cicero id, quod a Parmenide appellatur OTecpavrj, aperto dicit
quiddam coronae simile, dicens: Parmenides commenticium quiddam coronae similitudine efficit (oreyavijv
proprie dicta

appellat) continentem ordore lucis orbem, qui cingat coelum,

quem

appellat

1)

deum U3 J.

Cicero

Alex. Aristot. Metaph.

p.

29,

coronam

igitur

5.

ed. Bonitz;

propria

Theo, Astrom.

p. 212.
2)

397 et not.

Cf. Zeller,

I,

p.

D.

I,

11, 28.

3) Cic. N.

rior est, mihi

tamen

e cognitione satis accurata fluxisse videtur.

ad lectionem attinet, pro

libris scripsi

1.

Qui locus quaraquam paullo obscu-

continentem\

continente',
'

Quod

quod Davisio debotur, cum

Continens ardore lucis orbis' est orbis,

1

qui ardore

idem

est

lucis

atque

autem propter

'

continens est
orbis,

loci

qui

('ardore

continenti

est

sententiam postulatur.

a Cicerone describitur, ea est,

quam

ipse

ablat. caussae) idque

ardore
Ipsa

lucis

constat'.

corona, quae h.

Parmenides

Id
L.

deam (JW-

385

non sphaerae significatione accipit. Tiun eo Stobaei

quo uno Parmenides coronae accuratius memorantur,

sua,
loco,

quae revera sphaerae sunt,

eae mundi partes,

bulorum usu

ipso voca-

a coronis distinguuntur

satis aperte

Nam

).

appellat omnis motus et generationis effectricem,

quamque inter omnes coronas volt mediam esse. Quod Cicero ait,
hanc coronam cingere coelum, Parmenides coelum, quod t6 nvpovtx)

'

QMihg* appellat, inferius

qua luna
si

aetheris,

in

mundi axem circumferuntur. Quare

Parmenidis doctrina fluxit, quod equidem

sol et lucifer circa

et

Ciceronis narratio ex ipsa

non parvi momenti

puto,

quam sphaeram

esse statuit

ad cognoscendum ordinem,

est

menides coronas voluerit dispositas

De qua

esse.

quo Par-

re postea nonnulla

dicentur.

Locus Stobaei

1)

22

I,

n qi ne n le y u

aotttov rr\v (U

tx tov nvxvoVf utxrctg

rovrtov.

ueTtti-v

vnctQyetv,
[sc.

vcp

xcti

to ne qi

nvQ(o3r\g

(o

xtvr\Getog

xctl

()

(i

6e

ov

r\6r\

jct

n eQiy e

y.ctl

ct

vitatem valde imperspicuus

omnino

intellegendam

to neQteyov de

GaiTctTov nctGtov'

ct

6ixr\v

i't

est,

xa) dtttuovct

tovO-'

oneo

loco,

xctl

70

Primum

in

est

g a Ct tt

ov

nctotov

Greoect

mediam

7jvQ(odt\g^

statim apparet, 'neQi o' vel

'

(
:

parte:

loci

nomen

to fje-

oreQeov vndoyetv\

neQieyov

to

vncxQyet v \
et

corpora

occupet,

Deinde, quod attinet ad verba statim sequentia

nahv

oiQctvov,

ad sententiam

sphaeram extimam, quae omnes coronas amplectatur,

quae totius mundi partem

nimiam bre-

altera

xcd to ueGctiTctTov nctGcov* ad

praedicatum supplendum
fi e

tnovoftttLet

xexlrjxaftev

qui propter

Facile enim patet, hanc verborum esse sententiam:

n (toctg

ncthv
nctor\g

aifte'Qog, vn

duo solum moneo

necessaria.

ojv]

roxea
.

tov

nctvrtov

otsqsoI'

nctocov

ctT o v

habent ov et

libri

r\vrtvtt

De hoc

to

tov

xal oxoroug

x tftorog

txXXctg

n ct o a g retyovg

ctvo)Tctro)

li
t

uev Ix

t)\V

rr\v fjeoatTarrjV ctnttGatg

yeveoeojg vnctQyetv,

to nvQtodeg vnoTctyr\vat

aiiTo

xctl

yov

Grecfctvt],

GVfXfAtyojp

neQiGTctVTog

de

ore-

v TJctQuevt()r\g

In ctl Xr) ko vg,

vctg

Greoeov vnctQyetv], neol o [vel w;

nvo(x)dr\g* rtov

vtp'

est hicce:

482,

p.

(fdvfcg elvctt

id

est

terram,

solida

esse.

neQi ov (vel ne^i

o)v)

neol w' legendum esse.

Sed etiam vocabulum nvooj^r\g maximo opere suspectum

est.

Nam

sine

dubio de ea agitur mundi parte, quae terram eique circumfusum aerem

circumcludat; haec autem cum, ut e loci fine apparet, a Parmenide

25

386

coronae

postquatn

appellatae

sphaera

sunt,

solida,

illa

quae muri instar omnes coronas extrinsecus circumcludat,

c
c
dicitur t6 nQttyov 7iaoag\ nec vero
7iQieyo o~a\
t)

Haec

TccTrj\

to f.toaiTaTov 7iaotov\ non

et terra dicitur

r)

iioai-

igitur ipsis appellationibus a coronis distin-

coelum,

guuntur. Pariter
c

esse, appellatur

in quo stellae creduntur defixae

to 7rvQtddg\ et sphaera aetheris 6 alc

&rjQ tXVCOTCCTCO TiaVTLOV 7lQlGTCXg^, llOn

OTCf(XV)]

TOV al#tQOg\

Atque idem vocabulorum usus cernitur etiam in ipsius ParDenique, quod coronae dicuntur
menidis fragmentis ).
1

etiam duo circuli

iiQiu7ikyidvaL
alter alteri

oblique

quorum

sive annuli,

inseritur, recte dici

possunt n^iitk&y-

Itaque Parmenidis coronae non sunt sphaerae, sed

{isvoi.

et naturaliter

significant

possunt solum

significare

orbes, quales sunt Platonis vorticelli

et

tales

Anaxi-

mandri annuli.
Ipsa Parmenidis
potest, ut singula

doctrina

hoc loco non

ita

exponi

quaeque rationibus idoneis comprobentur,

quoniam ad hanc rem disputatione opus est longiore, quam

ut eam hoc loco liceat inserere.
Quare breviter tantum,
quid mihi videatur, proponam.
tria

Itaque

Stobaei locos et

si

Parmenidis fragmenta inter se comparamus 2 ),

ipsius

efficitur, ut

Parmenidis conceptio universa

haec

fere

sit:

Universi mundi quattuor potissimum partes vel potius sphae-

appelletur

gendum
iffQt tov,

non poteris non

to 7ivQwdg\

esse

cum

nvouxysg.

verisimile

lam vero cum

sit,

suspicari, pro nvQ(o<yi]g le-

libri

exhibeant nSQi ov

vel

etiam litterae v aliquid veri subesse, non

'

absonum videtur conicere, v ortum, esse e to, nul*v* autem e xanso)

to
lovusvov* per compendium scripto, ita ut legendum sit:
xaXovusvov nvQtodsg'
id quod ad universi loci sententiam nptissimum est. Si hoc non conceditur, legi possit 'nvQtafctg*. Res po'

'

<)

stea magis apparebit.

1)

Parmen. Fragm.

2) Stobaei loci sunt

518; 25,

p. 532.

ed.

Mullach

maxime

Parmenidis fragm.

v.

Ecl.
v.

133
T,

sq.;

22,

140 sq.;

p 482

coll. v. 12G.

24, p.

510 et

133; 140; 126, ed. Mullach.

387

Mediam niundi partem occupat terra solida

eique circumfusus aer, quae e materia crassa et opaca
Aerem ab omnibus partibus amplectitur coeli
constant.
rae sunt.

spbaera, in qua

sidera putantur

infixa esse,

quae Parme-

nidis sententia ex opaca et lucida materia mixta est et ab

x6 nvgiodeg

eo

que

sphaerasolida e crassa
mundum muri instar amplectens,
Ex

quae "OXvfinog appellatur.

solida, terram

liac

mundi

descriptione

duo solum poni corpora

a Parmenide

apparet,

sphaeram ultimam; deinde,

et

est

est

materia confecta, totum

primum

circumfusa

spliaerae

e pura constans materia lucida. Deni-

extremo circuitu

in

Coeli

vocatur.

sphaera aetheris,

mundi

tres

sphaeras (nam sphaera ultima non nisi mundi terminus est)

maxime differre, quod sphaera media sive infima,

cum aere ipsi circumfuso, per se tota crassa et
sphaera summa, quae est aetheris, tota subtilis et

eo

id est,

terra

opaca,

sphaera denique coeli

natura mixta
In

duas

inter

iilas

lucida,

media ex utraque

sit.

sphaera

coeli

et aetheris

stellae

Harum

sunt.

eas, quae in coelo (t(o nv QtajSei) sint,

omnium statuit infimas esse; supra coelum in aetheris
sphaera infimam ponit lunam, bac superiorem solem, summam denique Veneris stellam sive luciferum ). Hae tres stellae cum diversis circulis diversisque

Parmenides

1)

Stob

Ecl.

EWOV, TOV ttVTOV

/USft'

OV TOV

xaksi".

TjllOV,

133 sq. et

v.

24,
1

V(f)'

Hoc Stobaei

infra solem poni,

v.

I,

V7T

p.

TTaQ usvt\h]g nQMTov tuttsi tov

518:

ttVTOV VOUI^Of-lSVOV Xttl EOnEQOV, h>

(X)

loco

TOVg h> T(p 7TVQ(63l:t it(7T8Qag,

luna non nominatur;

colligitur e

144, quibus stellae certo

aetheris et coeli sphaera

tiOij

ar\fx

cF'

(dfhQirjv ts (pvoiv t

ut a, xat

lufxnadog SQy

ttldrjXtt

in aethere

('<

poni.
7'

quodam ordine enumeranomnes

....

stellas a

Parmenide

Priore loco haec leguntur

tv al&ffgt

xa&ttQttg svaysog rjsktoto

1

eam

tttSQt,

OVQttVOV

duobus ipsius Parmenidis fragmentis

tur; e quibus fragmentis apparet etiam,

in

sed

7 01

OTTEQ

navTa

388

axem moveantur, sine duIam Parmenides, de coronis

a centro distantiis circa niundi

quo ferantur.

bio habent,

loquens easque partim latiores partim angustiores, id

quae inter omnes media

onmis motus

et

deam

sit,

generationes effectricein

coronam Cicero orbem appellat

Cum

ardore lucis

continenti

(to 7tvQtddg) 2 ).

haec corona locum teneat inter omnes medium

igitur

testimonio coelum

et Ciceronis

dicitur

haneque eandem

qui orbis cingat coeluni

constantem,

appellat

(dai/uova)
*)

est,

eam earum,

partim superiores partim inferiores esse dicens,

circulo aequinoctiali

(quoniam

cingat

onmis motus, non veridissimile

cingere),

eas

effectrix

eam coelum

est,

iu

coronas, quae hac

superiores sunt, ipsi sine dnbio omnino similes, in aethere

esse oportet.

Hae autem quid possunt

annulorum

similes, quibus

cifer sustineantur et ferantur?

eas coronas, quae media

illa

luna,

sol,

u-

Eodem autem modo

ac coelum eingenti inferiores

nvQwdsi) sunt, se habere oportet

etideirco in ipso coelo

SQytt ts y.vy.Xconog 7Tvarj nsoiyoiTct

xcci

orbes

nisi

esse

stellae,

ipvatv' tfdrjattg Jt xcd

aF.Xr]vr]g

ovoavov

/ovtc(.

(({.tyjg

Altero haec:
(aMTjG6ig) niog yaia xcu iqXtog r)dh asXTjvi]
crfxlriQ Tt

vv6g

(id est,

soli et lunae communis) yaXa

Qctvtov y.cu 'OXvciTiog

y.rX.

t'

ov-

Cf. Stob. I, 25, p. 532.

1)
v.

Stob.

I,

22, p. 482

vid. supra p. 385 not.

et

Parm. fragm.

126.
2)

Quod hanc, quam diximus, dcam putant

medio poni

mundo

(cf.

Zeller

pugnat cum Stobaei, Ciceronis,

ciari potest

cum

I,

ipsius

485

et not.

in aetheris sphaera esse potest.

Parmenide
id

et

in

omnino

Huius enim sententia

medio mundo,

opaca materia constanti, sed non

mundi centro

a
1),

Parmenidis verbis, nec conso-

universa Parmenidis ratione.

divinum atque optimum non in

e crassa et

p.

nisi

id

est

in terra,

in circuitu, id est,

Pythagoreorum / ai(a a Parmenidis

tota sua natura diversa est.

389

ad

stellas

quasdam

in ipso

videatur, quod dicimus

coelo

Si

positas.

cui mirura

quarum suae

in coelo stellas poni,

quaeque coronae sive orbi infixa sit, reputandum est, coelum Parmenidis sententia non esse corpus solidum,
et,

cum

magis

mixtum

e crassa et subtili materia

quam aerem pervium

etiam

sine dubio

Quae

illae in

traditur.

Partim

esse.

omnino non

coelo stellac putandae sint,

sit,

reliqui planetae esse videntur, aut omnes aus

certe

qui eorum;

coniciendum
etiam

nihil

nam
est,

ali-

planetas Parmenidi cognitos fuisse, inde

quod cogniti erant Pythagoreis;

verum

quominus Parmenides ipsum coelum

impedit,

quorum quisque aut unam stellam

eodem circulo positas circumferret. Sed

in plures orbes diviserit,

aut etiam plures in

hanc rem omitto, quia de ea propter testimoniorum inopiam

nihil certi cognosci potest, id

tantum addens, iclem de Ana-

xiniandro quoque quaerendum esse.

Est vero alia quaestio,

termittere.

mentationes ignis

(jcvgog

ignis coagmentationes
nullis,

quam non

Etenim Parmenides ipsas

quod sciam,

Quare quaerendum

num

7iilrj(.iai;a)

voluerit

veterum
est,

licet

silentio prae-

voluit

stellas

esse

*),

globosas

testimoniis

utrum coronas

illas

coag-

hac autem
esse nec ne,

compertum
putaverit

est.

suam

quamque stellam uno quodam loco infixam habere tamquam coronae gemmam, an eas cum Anaximandro statuerit
annulos cavos esse, qui ubique stellarum igne repleti
Illud
essent eumque per foramina quaedam effunderent.
verisimilius videri potest cum propter Pythagoreorum doctrinam et volgarem hominum opinionem, tum propterea, quod
lunam statuit lumen a sole accipere 2 ); hoc eo commenquod corona illa media Cicerone teste est orbis e
continenti lucis ardore constans. Quare utra Parmenidis sententia sit, equidem diiudicare non ausim.
datur,

1) Stob. I, 24.

2) Stob.

I,

p. 510.

26, p.

550; Plut. Plac.

II,

26; Parm. fragm. v. 144.

390

Si Parrnenidis coronae sunt orbes annuloruni similes,

haec res non parvi momenti

ad confirmanda

est

quae

ea,

de ipsius Anaximandri doctrina disputavimus, propterea, quod

inter

Parmeniden

Anaximandrum

et

Etenim D. Laertius

aliqua necessitudo videtur

Parmenidem a Theophrasto dici Anaximandrum audivisse {cr/.ovoai) ). Quamquam audire quidem Anaximandrum non potuit, utpote iam
mortuum, antequam ipse natus esset, tamen Diogenis ver-

intercedere.

refert,

ac mihi quidem non im-

bis arbitror aliquid veri subesse;

probabile videtur, Diogenem,

cum

legisset

pro hoc verbo memoriae errore scripsisse

Parmenides

in sua

ccKovoaS

Nam

*).

de mundo opinabili doctrina pluribus par-

cum Anaximandro

tibus

aY.oXov$ri oai\

quae a Parmenide

consentit.

mirifice

ponuntur

mundi

Primum

enim,

elementa,

opinabilis

materia crassa frigida opaca et materia rara calida lucida,

a duabus

illis

versa sunt

ea

re

).

Anaximandri naturis

omnino cum Anaximandro

quae putari solent

non

summum

contrariis

re

vix

di-

Deinde, ut alias similitudines praeteream, in

adsignat locum,

et

atque

omnium

stellas

autem lunam

quod

stellis,

huicque coelo

sed pariter

hac re paullo post agemus) has

putat, supra hasce

consentit,

in coelo defixae esse,

ille

ipsi

(de

infimas esse

superiorem etiam solem

Haec autem res eo gravior est, quod hacc stellarum

descriptio omnino contraria est Pythagoreorum rationi, quae
Quare non improbabile videtur,
certe ei non erat ignota.

ponit.

1)

D. L. IX, 20:

v Qt6(fnanrog

h>

rrj

Innofji] l4va'ii uo.vo*qov

(frjaiv ccxovOcu".

2) Sagaciter

Usenerus (Anal. Theophrast.

p. 42)

ad Diogenis

verba animadvertit, Hippolytum, in cuius primo libro plurima vestigia

Theophrasteae doctrinae cernantur, Parmenidem a Xenophane

(cap.

11

et 14)

seiungere.

Si

phrastum sequitur, consequens

philosophis arctius coniunxerit.
3)

Vid. supra p. 257.

revera Hippolytus in hac re Theoest,

ut

is

Parmenidcm cum

aliis

391

eum

hac stellarum dispositione Anaximandrum secutum

in

Quod si ponimns, non sine caussa videmur statuere,

eum etiam coronarum illarum opinionem primum ex Anaesse.

ximandri annulis suscepisse.

Inter philosopbos lonicos primus

Anaximenes similem

Quamquam enim

sententiam videtur secutus esse.

universa

eius sententia propter testimoniorum paucitatem vix primis

lineamentis concipi potest, tamen

Anaximenes

patebit.

quod volumus,

id,

quae prima aeris condensatione orta

terra,

cum ad

rarefactione humores exstiterint, qui,

nissent, circumactione celerrima
in

ignem conversi

ad conficiendas

sic fere

quod

stellarurn originem inde repetit,

sint

stellas

Qua

).
i

magis etiam

m congregari,

ocu

eoque

rarefacti

ignem putaverit

ratione hunc

n unum

eiusdem

sit,

circuitum perve-

ne

levis-

quamquam dubitari non pocaussas posuerit. Verum traditur do-

simo quidem vestigio indicatur,

quin certas huius

test,

cuisse,

unacum

1)

Hippol. Refutt.

x 6s tov

kotjict

Praep. Ev.

aarQu

ri\v

uQ%ijV

rjktov yrjv, dtct

cfs

Legendum
1

:i

ysyovsvca 6s

I,

oeTav xivtjaiv *

'

xui n ctliv

disputatione
I,

24, p.

cur. 4, p. 798 cd. Hal.

humores

in

uQuicoa tv\

510 et 25,

ct

p.

524;

ignem converti vidimus,

igne

Theodoret.

repetierit, nullo

hos oportebat, simulatque

ad aerem pervenerunt

(Anaximenis enim sententia aer

Hanc

absurda

quod meXaftetv\

constare,

Gr.

aff.

Unde Anaximenes celerem illum motum, quo

e terra ortos

cumagi.

aut,

ysvsaiv

cx

Stellas

rct

yovv

txuvcog fteouord-

LictV

Sed cum putaret humores

tibus amplectitur),

unoipctiveTut

yrjg.

to

Plut.

xal

aelr\vr]V

tt)v

Ssquot y\t

expressimus.

dtct

ytveaftat,

xcd uctX' ixuvcog xrl.'

xal fxcilkov cto aicaatv

narrat etiam Stob.

yrjg

nvo

IIoc

in

xcti

to

et id-

avvCciTcto&ctt"

xcti

yeveaecog e/eiv Ix

videtur aut

aarnu ix

rct

dariQctg
tjXtov

lius vidctur,
ipsi

mundi axem,utalio

ctoatovuevrjg

rovg

tov

8, 3:

rrjg

rr)v

i]g

Ultima verba

rijv xivtjaiv XafltTv."

sunt.

7:

I,

ctvt(JTctcr&at,

uerecoQi^ouevov

TivQog

ap. Euscb.

rov

ex rctvrrjg

txfictda

circumferri (circa

corpora quaedam crystallina

loco ostendetur)

tifV

rei

stellis

cum eum non

infinitus

modo

traditur.

ad mundi circuitum

mundum

ferri,

omnia cingentem
ab omnibus par-

possent perrumpere, in orbem

fortasse illius convcrsionis caussam posuit.

cir-

392

circo invisibilia,

bones sive bullae

quibus stellae

in

igitur corpora invisibilia,

habere

las infixas

tamquam um-

Ojlcov diyirjv) infixae essent 1 ). Haec

quae

una cum

et

stellas dieuntur
iis

tamquam

orbes annulorum similes, praesertim

intellegi nisi

bul-

circumferri, quid possunt

si

re-

putamus, Anaximenem esse Anaximandri discipulum, sphae-

rarum autem opinionem nondum inventam fuisse?

Haec
lis

videntur disputata

probabiliter

si

Anaxagorae quoque tribuenda

sententia

quoque traditur docuisse, una cum

bari

simi-

Nam

is

sole et luna circumferri

quaedam corpora nobis invisibilia 2

utut se habent

esse,

erit.

non enim possunt

certis

Sed haec

).

argumentis pro-

quae de Anaximandri sententia diximus, etiam sine

his similitudinibus satis certa sunt.

Anaximander, ut antea iam significavimus,

7.

stare,

Nam

recedit.

tur defixae esse et hanc ob

'

elvai

1)

Hippol.

iU

xccl

statim post

1.

(Vt

nominata;

idem

nam

'

Ava~

f.i

(ct

cc

stallino

et

atque

est

(f

ccotqcc

illa

qo fi eva
t (o

o vt oi

ccooaTa'

x qv ot ccXXoei d eT. u

yecodi] aco/uaTcc

aooaTa

To

antea

est. Quod
corpora quacdam invisibilia cirhoc loco eo explicatur, quod stellae in corporc cryhanc ob caussam perlucido dicuntur infixae csse.

cum

stellis

hoc loco non sunt

umbones

n eoi

ia

posterior loci pars aperte prioris explicatio

dicuntur una

cumferri, id

'flloi

totko t(ov aOtiQtav aviKftoouevag

refertur a Stobaeo, 1,24, p. 510:

dixt]T xccTaneni]yevcci

XQi<OTaXXoei(Stg

illic

verba in adnot. proxima allata:

7lVQiVt)V (Jlhv Ti]V (fvoiv T(0V anT8Q(ov, nccQeyeiV (lege vnccoyeiv)

fieTivaxal yeco()i] o (o
rjkwv

caussam inerrantes vocabantur,

ytiodtig (pvostg iv tio

Idem accuratius

txeivoig."
i/ue'vr]g

1.

di-

autem eoruni ab opinione volgari

non iis stellis, quae in coelo viden-

dispositione

in

omnino

stellas

a terra sive a mundi centro

docet diversis intervallis

clavi,

quibus aliquid defigitur, sed potius

sive bullae, quales in poculis,

sceptris,

gladiorum va-

ginis cernuntur, qui est vocis usus frequentissimus.

2) Hippol. Refutt.

xal

oeki]Vi]V,

QUTU. U

xccl

I,

Ocafiard

8:

e?vcci

riva

cT

vnoxccTco

tcov

Icotqwv i]hov

ov /uneQi (feQO/uevu q/uiv ao-

393

suminum locum adsignat, sed omnium summum ponit

iolem, multo inferiorem lunam, infiinos reliquos, quos
eognoscebat,

forte

videntur

defixae

ct cas

planetas
esse

opinionem adductus

sit,

tum est, et
quamvis per

est,

inutiie

Quibus

').

comper-

quoniam,

proponere,

coniecturas

tarnen

sint,

coelo

in

ad ad hanc

nullis historiae testimoniis

non iniprobabilcs

se

quae

stellas,

rationibus

non possunt

argumentis probari.

certis

Nec tamen propterea dubitandum est, niun Anaximander hanc opinioneni habuerit, quemadmodum Roethio
videtur 2 ), iam eam unam ob caussam, quod in ea referenda
omnes scriptores consentiunt. Difficile enim est, plures
in eodem consentire errore, praesertim si is error sententiam continet propter ipsam eius singularitatem suspectam.
Praeterea autem haec opinio non unius Anaximandri

Parmenide

sed eandem vidimus a

est,

Ac

propositam esse.

Anaximenem quoque eam

retinuisse
A Placitorum autem

mihi quidem verisimile videtur,

Hippol. Refutt.

1)

XdTioTccioj

15:

II,

o*k

,,'

Tovg

aOTQcov

Praep. Ev.

dorum

xal

6:

ccvtoTccTto

fxev

ibv r)l(ov,

eivat

xuxXoug."

Plac.

Plut.

MrjTQodcaQog 6 Xiog xat KQarrjg ctvtoraTto tov

rrjv otXrjvrjV,

46; Stob.

I,

vno Sh avTovg

Eodem modo

24, p. 510,

dnXavrj

tcc

Euseb.

Galen. 13;

praeterquam quod

is

Metro-

omittit.

Gesch.

der

Abendl.

Philos.

II,

1,

p.

256

et 2,

f.

Stobaeus

I,

tvcti

tov

Parmenidi

IJaQfx svid

ovoavov."

Stobaeus

t)]V

ntoitfooav

igitur

haec re^onttTto

Anaximeni eandem

Iam vero

ipse paullo

sphaeram mundi ultimam, quam

coelum vocari.

Ergo Anaximenem quoque

coelum, in quo stellae videantur defixae

dam mundi sphaeram

ti]V

Parmenide sphaeram terrae proximam, quam

to nvQtocfsg appellaret, nec vero

vellet,

rjg

de coelo sententiam tribuit.

ante, p. 482, rettulit, a

lidam esse

in capite de coeli natura,

23, p. 500,

^Ava^t /u svr]g xal

Tfjs yrjs

atque

I,

anlavcov ccOtsqcov

Tovg nXavt]Tccg. u

E. Koeth,

3)
fert:

).

ambv

t/tr'

y.al

XV,

y.cu

Cratem

et
2)

15,

7 to

Ava%iu.

tjXtov TtTa%thca,
t(ov

p.

magistro susceptam

solidam,

sed

esse,

so-

dicit

non ultimam quan-

sphaeram infimam terrae-

394

scriptoribus in

iis,

qui hanc opinionem sequantur,

Anaximandrum Metrodorus etiam Chius

1

praeter

Crates adferun-

et

etiam potest,

Adferri

quod Hippolytus, postquam

brevi ante illam Anaximandri opinionem rettulit, de Anatur

).

xagora loquens, hunc diserte memorat solem et lunam infra stellas inerrantes ponere 2 ), propterea scilicet, ut

eum hac re ab Anaximandro et, ut ego quidem opinor, ab

Anaximene, de quo proxime disputavit, differre significet.
Sed etsi nescimus, quibus rationibus Anaximander primum
ad statuendam hanc stellarum dispositionem adductus

que proximam
menidem

Namque

11 et Galen. Hist. Phil.

Qav

rrjv

ty]V

scriptoribus omitti,

addi poterataer

mundum

Ava^ijLievijg

II,

ttjv nQi(po-

quam,

egoj&ev (co) Ctovrjg s2vai. u

Ttjg

facilius,

Praeterea

'

apud Euseb. Praep. Ev. XV, 42 hocmodo:

nBQHfooav

menidis nomen multo

Stobaei locus apud Plut. Plac.

ille

12 sic legitur:

c.

(ot((T(o yrflvt]v\

^Avagifttvqg

Reliqui quidem Placitorum scriptores Par-

putare.

omittunt.

sit,

si

in

si

Sed Par-

in fontibus scriptum erat, ab hisce

non erat scriptum, a Stobaeo

illis

autem Anaximenis sententia

ab omnibus partibus amplectitur,

ita

ipse infinitus

ut sphaera solida

omnia cingenti non videatur opus

Stobaei loco recte Anaximeni

verba

tribui.

esse.

'

7iQi<fOQav Tr v
t

mira autcm

esse.
Iam vero si sumimus, illo
eandem atque Parmcnidi sententiam
l|wrr oj rtjg yrjg' non possunt vera

qua haec sententiac pars a

varietate,

torum scriptoribus traditur, colligendum

lectionem

fuisse

omnino nota

'

maxime

ytftvov\ Plane
c

(ot(<t(o

mus:

'

Tt)v

Placi-

corum fonte

lectionibus

ntQitpoQav

et Galeni

autem cum ea

tt)v

Cum

consentire videatur.

Plutarchi

ex Eusebio ponimus

scribcndum
1)

diversis

quoniam Parmcnidis coelum

ytl'i'i'ijv\

'

sit,

conscntit illud

potest

in

ea

erit

quae cum Parmenidis doctrina, quippe quae hac parte

eligenda,

etiam

Quarc

turbatam.

iam

est,

'

hSwxttv

hac autem minus

nfQtifOQKV

(t6 nvQaifies)

consentit,

^(o&tv
rrjg

'

si

rt]V

in Stobaei loco

totumquc locum

yr)g\

wrTa>

non apte

Ita igitur

dici

pro

sic scribi-

locum existimo

esse.

Vid. supra p. 393 not.

2) Hippol. Refutt.
u
xa\ 0b]Vi]V
.

I,

8:

1.

ivai J'

noxaTO)

tojv ('cotqcov i]hov

395

ad quam caussam efficientem eam

tamec,

satis certe videtur cognosci posse

Num

solem

praeter

et

rettulerit,

de qua re infra dicetur.

lunam

etiam planetas a

alios

utrum eos

reliquis stellis distinxerit nec ne, et si distinxit,

inerrantibus superiores an inferiores esse voluerit, e

stellis

locis allatis

ut rem,

Praeterea id quoque du-

non certo apparet

bitari potest,

num omnes

stellas inerrantes

(inerrantes dico,

non ut Anaximandri sententiam significem)

continenti coeli sphaera

lum ipsum putaverit ex

infixas esse voluerit,

in

una

an coe-

nnumeris annulis aeriis con-

quorum suam quisque steliam, id est, solidum annuCum ipsis veterum testimoniis
lum igneum includeret.
His enim sine ulla planetarum
posterius solum consentit.
et stellarum inerrantium distinctione Anaximandri stellae
dicuntur orbes esse annulorum similes, qui repleti sint
Toi)g twv anlavCov aoTZQiov
igne 1 ); et Hippolytus aperte
2
Kvxlovg' appellat ). Quod si accipimus, ad explicandam
stare,

eam rem,

quod

in

nuntur, sumi possit,

eodem coeli circulo plures stellae cereundem annulum non uno tantum, sed

pluribus foraminibus

per quae ignis inclusus effulgeat.

uti,

Sed haec

res propter

summam

in incerto

relinquenda

est.

testimoniorum paucitatem

Si cui

autem mirum videatur,

Anaximandrum non unam continentem stellarum inerrantium sphaeram posuisse, si volgarem hominum opinionem
omittimus, cuius in Anaximandro non magna vis est, illa
unius stellarum

sphaerae

opinio

goreis videtur originem debere; facile autem

Anaximander

stellas,

dem sphaerae

certe Pytha-

in Graecia

fieri

potest, ut

quae inerrantes dicuntur, non

circuitu,

in eius-

sed alias superiores, alias inferiores

esse putaverit.

Denique, ut tota mundi descriptio cogitatione absolvatur, propter ea,

1)

quae diximus, conicere

Vid. supra p. 358 sq.

2) Hippol. Refutt.

I,

6.

cum

licebit,

notis.

Vid. supra p. 393 not.

1.

Anaximan-

396
dri sententia

ab ipsa

mundum non

in finita

aliqua sphaera solida, sed statim

substantia circumcludi. Atque

lucre (nTrjvov) ignis particeps'

dixerit,
tur.

id signic

videtur eo, quod a Tatio refertur coelum dixisse

ficari

tamquam

*);

vo-

avem

si

quae nulla re sustenta libro volatu spatia emetire-

cum

Deinde,

inter

stellarum orbes non possent non

quaedam

intercedere intervalla,

dus

credidisse,

erit

esse, pariterque

mundi polos

Anaximander existiman-

haec intervalla

quod

id spatium,

aere

rariore

repleta

solis annulum et
unius globi figura

inter

esset, ita aere expleri, ut

perficeretur.

Eudcmus Simplicio teste in Astrologiae historia

lerat, Anaximandrum primum rationem invenisse

larum magnitudines
profecto

is

et

stel-

distantias dinietiendi 2 ). Ac

philosophorum primus

antiquiorum

rettu-

est,

et,

si

aliqui niagni-

Pythagoreos omiseris, unus etiam,

cuius

tudinum numeri

numeri memoriae pro-

diti

referantur.

Ipsi

sunt hi: Terrae latitudo triplo maior est altitudine 3 ).

Lunae annulus undeviginti partibus maior

viginti septem

Solis annulus

quam

est

quam

partibus maior est

annulus lunae (haec Hippolyti narratio

est,

quam

terra.

ipsi pro-

bavimus) 4 ), vel (ut Placitorum scriptores referunt) viginti

septem
1)

TlVQug

fX

vel

viginti octo partibus maior quam

Tat.

Achill.

8T

Avalu.

Commcnt.

haec adnotat (schol. Aristot. 497

7Tlav)uev(ov

xal Treol

Xoyov 8vq)]x6t

ad

7T 8

Ql U

ibid. p.

3) Plut.

8y 8 & (t)V

Tieol

rclegat,

rijs

rew<r

(<7io(h'ihixi(a,

X((l (171

(J

T}

fjl

C(T (0 V

t))v rtjg tteoe)g tu'$iv etg

og, (6g "Evdrjuog iorooei',

U
Tovg ITvOayoneiovg ttqmt ovg avay 8Q)V.

ioTOQM

astrologicos

libros

8): xal yao txti

ueyefhov xal anoOT>]uc'a(ov

UCtV d QOV TTQOJTOV TOV

\4.VCt$l

nrrjvbv

(tov uvquvov)

in Aristot. Cocl. II, 10. 291* 29 sq., ubi

de ordine et distantiis stellarum

tcov

iU

/O i'T.''

2) Simplic.
is

Isag. 5:

terra 5 ).

Librum Eudemi

'

aOTookoyixr}

498 a 46 memorat.

apud Euseb. Praep. Ev.

I,

8,

2.

Vid.

supra

p.

p. 373,

1.

not. 2.
4)

Vide locum supra

5)

Vide locos supra

p.

370 not.

1.

p. 369, not. 3, et

de luna

348

397

Hos numeros ab eo non temere acceptos sed

inventos esse, ex

Nam

patet,

iis

quae a veteribns

cle

ratione ac via

hac re traduntur.

praeterquam quod Eudemus ab eo inventam esse

dicit

m (zovXoyov) magnitudinum et distantiarum dimetiendarum, alii eum narrant gnomonem invenisse eoque ad solstitium brumamque et aequinoctia cognoscenda usum
ra

one

Et quamquam verum esse videtur, quod Herodotus

gnomonem a Babyloniis inventum esse 2 ), tamen non
dubitari potest, quin Anaximander eum in Graeciam inveImmo
xerit et ad res coelestes cognoscendas adhibuerit.
esse

).

narrat,

ei tribuitur 3 ).

etiam spliaerae excogitatio

Sed quonam gnomonis usu

lunaeque

solis

harum

et

annulorum magnitudines invenire potuit?

Sine

dubio annulorum magnitudiues e stellarum distantiis

ratio-

stellarum

cinando

In qua

effecit.

monendum

tinet,

quod ad lunae distantiam per-

re,

Anaximandrum

est,

defectum nondum

solis

ab umbra subvenientis lunae repetiisse,

alias fuisse caussas, eur

lunam

Sed qua ratione gnomonis ope

cognoscere potuit?

Num

ergoque oportere

sole putaret inferiorem esse.

solis

lunae

et

forte cognoverat,

distantias

eodem tempore

eiusdem gnomonis umbram aut maiorem aut minorem

esse,

prout aut in regione magis septentrionali aut magis meri-

D. Laert.

1)

II,

ihcny iGtoquc, TQonccg

Ev. X,

14,

ts

11: ovtos

xcc)

Eadem

lkov, fjlioTQoirtov.

2)

Herod.

3) Plin.

lanti tribuit.

iGi]U8Qt'ccg

ijkfoV

Plinius, qui

II,

fyca&ov

Anaximander

nocoTog xal

yvco/jova

ar]uat'vovTa u

/QOVCOV xa\

XCCl

inveniuntur apud Suidam

dro refert, de Anaximene

Tia^u).covi'cov

xcci

VII,

8Gti]G8

v navro-

Euseb. Praep.

(o^Ava&u.) yvco/tovag xaT8GX8vaG8 nQog

ihdyVCOGtV TQOnCOV T8
Q(ag u

dh

8vQ8

1:

h' Accy.8^ai/xovt , xccOcc yrjGi ^ajSoQTvog

ln\ tcov OXto&rjQCOV

109:

^nolov

ot "Ellr]V8g.

1G:

(invenit)."

II,

76,

dicit, sine

v.

'

COQCOV

Xttl

fcrr][x8-

Avcc'i(fxav^Qog, yvco-

quae Piogenes de Anaximan-

dubio errat.

fikv ycco

.... naQa

y.cci

yvojiiovcc

ea

(astrologia)

Sphaeram

Idem

s.

II,

in
init.

Milesius

sphaerae inventionem At-

398
dionali constitutus esset,

ad inveniendam

hacque re aliquo niodo usus

distantiam?

solis

Nam

profecto

umbra circulum zodiacum cognosci

gnomonem

in

gnomonis

cum Lacedaemone

et

statuisse tradatur

solariis

eognitio

illa

ultro quasi menti se offerebat, si sibi persuaserat,

est

impedit,

nihil

),

quominus illam umbrae rationem ipsa experientia cogno-

Quamquam, num hac

verit.

eius

mathematica

scientia

potuerit

Verum

uti,

ab

etiam

fieri

umbrae rationem a Babyloniis

illam

ut

possit,

cognitione

pendet 2 ).

didicerit,

vel etiam ab Aegyptiis, qui primi dicuntur ea ad cognoscen-

dam

solis

est,

in

Nec vero praetereundum

inesse, equo
conici possit, eum in constituendis magnitudinum et distantiarum rationibus quendam ipsorum numerorum ordinem
distantiam usi esse

).

Anaximandri numeris quiddam

illis

ac legem secutum esse; quod quid intellegam, ex adnotapatebit 4 ).

tatione

1)

D. Laert.

2)

Suid.

1.

Ava^tuavSQog: yva>uova

yeojUSTQiag vnorvn
3)

crob.

Vid Incerti auctoris excerptum mathematicum

17.

4)

Antea vidimus,

maiorem

scriptoribus

solis

quod

solis

ab his cum terra comparatur.

rei

Iam

solis a terra distantia.

absit,

a terrae

terrae radiis

distantia

quoniam

stellae

non

si

hic ipse

annulus non

si

annuli

quo

dubio

sine

lunae,

quod de

videtur,
hi

duo nu-

monuimus,
invenisse e

stellae alicuius a terra distella

terrae circuitu
stellam

margine

stellae

distare,

huius

sed VI partibus maior est

radius

terram.

cum annulo

illo

exempli caussa ponimus,

sed

Ma-

XXVII

dici

In ipsa disputatione

sumimus,

intervallum,

sive margine

dius,

in Iani

magnitudinc ex iisdem sine dubio fontibus

id

oltag

a Placitorum autem

hoc mirum

Sed

XXVII et XXVIII referuntur.

Anaximandrum magnitudinem solis

centro

ab Hippolyto
lunae,

annulus ab

meri,

stantiam intellegi

xal

XXVIII partibus maiorem quam

vel

loco,

annulum

quam annulum

esse

XXVII

Omittimus hoc
eiusdem

rt iiorjyayt

(ooi v sSei&V."

I,

partibus

aliquem

videtur,

inutile

1.

v.

s.

Denique non

adsumendus

est;

VI partibus maior

est

et

quam

aliquam
a

idcirco

quam

terrae

terrae ra-

etiam

terrae cir-

399

Ciceronis locnm

universum

in

ita

quo

adponere,

is

de Ionicis pbilosophis

Ab antiqua pbilosopbia usque

loquitur;

ad Socratem, qui Arcbelaum, Anaxagorae discipulum, audi-

numeri motusque

erat,

tractabantur et unde omnia ori-

studioseque ab bis siderum

magnitudines, intervalla, cursus anquirebantu r,
quove reciderent;

rentur

cuncta coelestia,

et

Quod ad

8.

omnibus

stellis

motum

stellarum

motum

circa

attinct,

Anaximander

mundi axem,

soli et

lunae autem praeterea conversionem per circulum

zodiacum

tribuit.

Haec

cuitus.

res videtur adhiberi posse ad

Nam

illorum diacrepantiam.

explicandam numerorum

ponimus, Anaximandrum

si

XXVII

putavisse,

(quamquam hoc
absurdum est), solis annulus non XXVII sed XXVIII partibus maiorem esse oportet quam terrae circuitum. Atque inde patet. illam
numerorum discrepantiam fortasse eo explicari posse, quod solis a
solem a terrae margine

terrae

margine

terrae radiis abesse

distantia et eiusdem

a terrae

centro

distantia,

Cum

lunae an-

a qua annuli magnitudo pendet, non distincta sint.

nulus

XIX

quam terra, in hac quoque

Anaximandrum lunam putavisse XVIII terrae ramargine distare et hanc ob caussam lunae annulum

partibus maior esse dicatur

re suspicari licet,

terrae

diis a

XIX

partibus terrae circuitu maiorem posuisse.

consideramus, terrae latitudinem

triplo

maiorem

His

disputatis

esse

quam

dinem, et ab hac re profecti distantiarum numeros sumimus, sed

ut

cum

Ilippolyto

ponamus

parari, hos accipimus

si

altituita,

annulum cum annulo lunae com-

solis

numeros

terrac latitudo continet 3 terrae altitudines;

lunae a terra distantia

G.

3 terrae latitudines;

solis a terra distantia 9. 3

qui numeri sic positi videri possint

mero ternario
tali

quadam

thematica.

proficiscentem.

serie

usum

esse,

Num
id

lunae distantias;

quandam

indicare

seriem a nu-

Anaximnndrum
rursus pondet ab eius scientia maverisimile

sit,

Sed totam hanc disputationem addidi, non

quod

aliquid certi inesse putarem, sed ne quid omisisse viderer.

1)

Tusc. V,

4.

in

ea

400

Quod primum
stellas c i r c

diximus, Anaximandri sententia omnes

undi axe

moveri, id non apertis quidem

verum ex iis, quae tradita sunt, necessario

Argumenta bipartita sunt. Primum Placitorum
eo capite, quo de stellarum motu referunt, Ana-

verbis traditur,
sequitur.

scriptores

ximandri sententia

moveri

sint,

[vito rtov /.vkXiov,

iqi

enaaTog

tbv

Quamquam his verbis stellae non aperte diorbibus suis motu circulari moveri, tamen bunc

tptQsod-ai)

cuntur

motum
e

orbibus, inquibus in-

stellas dicunt

).

sumendum

intellegi propterea

quo haec verba sumpta

cum

Accedit, quod,

agitur.

non

sunt,

quod eo

est,

capite,

de motu circulari

nisi

orbes viderimus annulos

illos

mundi ambitum circumeuntes, alius eoruin

potest. Eo autem loco, quo solis
annuli magnitudinem referunt, alii quidem bunc appellant
orbem, quo sol feratur (tptQztai), Stobaeus autem orbem,
esse per totum

motus ne cogitari quidem

quo

sol

tum

cireumferatur

significans

{utQitptQtiai), ipso vocabulo

circularem

co positum

solo tota caussa absolvitur, in

ximander ipso Aristotele

dem

tcste

cst,

quod Ana-

coelum putabat ubique eo-

intervallo a terra distare 3 );

situm

est,

moquo

argumentum,

Alterum

).

boc enim simulatque po-

stcllarum motus iani omnino non potest nisi con-

axem

versio circa muncli

putari.

In universum autem equidem nullum esse opinor phi-

1) Plut. Plac. II,

Qmvf
c.

fy'

1G:

^Ava&u. vnb

tav Ey.adToq {HijirixFV, (pfyeo&tti".

13 et Euseb.

XV,

xvxXtav xal toj v try u

47.
t

ut supra nobis visum

Quod

his

qujv moveri.
est,

ita

locis

itav xvxltav xal raiv atpat-

Idem

legitur

apud

GaliMi.

dicuntur vno Twr

stellac

videtur explicandum esse, quod,

unusquisque annulus in acris sphaera

cst,

quae sine dubio una circumfertur.

2) Plut. Plac. II, 21

ctiam Galen.

c.

25, p. 524: tov

3) Vid.

14.
(l

supra

ror

xvxXov

Euseb. XV, 24 habet

yvxkor, vtp
p.

352.

ov

7ifoi(f to8Ti.

Itp

ov
(l

ob y^ri. a Sic

(pe*Qttat.

lt

Stol).

I,

401

losophorum Ionicorum, qui

tribuerit.

De

crito, res

nota

De

bitur.

stellis

non motum circularem

posterioribus, velut de

De Anaximene

est.

Anaxagora

Thalete dubitari quidem potest

fectum praedixit,

huius

etsi

rei

Demo-

et

postea breviter doce;

sed

si solis

de-

cognitionem sine dubio e

temporibus notatis acceperat, tamen, ut vir rerum coelestium

magno

studiosissimus et

ingenio praeditus, non potuit non

quaerere, quae tantae constantiae condicio ac caussa esset.

tare

huncque sentire eum

et

aquam subiectam

circulari cogi-

esse, qui solus et rationi et

Nec

explicationi sufficeret.

putabat

motu

vix potuit non de

Hoc autem quaerens

id

eo

refellitur,

esse; siquidem

rerum

quod terrae

Anaxagoras etiam

Democritus, etiamsi terrae subiciebant aerem, nihilo se-

mundi axem movebant.

Cum igitur stellarum orbes Anaximandri sententia
circa mundi axem convertantur, quaeritur, quomodo haec
conversio circa mundi axem se habeat ad cylindrum
cius stellas circa

Cum

terrae.
distet,

ubique aequali

terra

sequitur,

intervallo a

circuitu

mundi axem oporteat per medium

esse.
Cum autem visibilis

ut

terrae cylindrum pertentum

polus eius axis,
coeli vortice

circa

quem

stellas

moveri apparet, non in

septentrionem versus

sed

positus

sit,

patet,

mundi axem ad terrae planitiem septentrionem

versus inclinatum esse,
addita cernitur

Non

).

hanc rem cognoverit.

non

nisi

ut in tabula in huius libri fine

Anaximander
autem cognoscebat, sequitur, ut

dubitari potest, quin

Si

aliquam stellarum partem putare posset subter

terram circumire; de qua re postea dicetur.

Quam
caussam

eius

motus,

statuerit,

muelleri sententiam,

qui

aeternum motum ipsius

1)

quem

descripsimus,

adhuc incompertum

est.

originem ac

Nam

Teich-

mundi motum circularem putat

principii esse,

Vid. tabulam in libri fine adiectam,

reprobavimus.

satis

fig.

et II.

26

402

Quod

Zellerus

concludit,

e nonnullis Aristotelis et Theophrasti locis

*)

Anaximandri sententia orbes coelestes vento-

impulsu

moveri, his locis non de stellarum motu

mundi axem, sed de solis et lunae conversione
per circulum eclipticum agitur. De hac igitur con-

rura

circa

versione nunc tractandum

est.

duobus Meteorologicorum

Aristoteles

quorundam

monstravimus,

totam

initio

terram

circa

hacque natura humida

oelrjvrjg

aerem
c

TQorcag fjXtov
)

VOG/ilOV

f.tev

2
)

TOV

TCSQi

tovtov TCvev(.iaTa

avTov
nenda

fjliov v.ai

diaijuioav Ttvev /LtaTa v.ai

7cote~tv.

sunt.

V7CO

TTjV yfjV

ts

tc

o).ov

Altero autem

Primum

ovQavov

av!-tj&fjvai'

aQe%eo&at vai Tag

posterioris

in

autem priore loco

vandum

est,

ad mundi initium

rjfoov

4
).

utriusque loci parte priore agi

1) Gesch.

Meteor.

I,

t q OTcdg

et

ad

rjfoov.

solis et

Deinde obserde

pertineat, posteriore

re,

quae

autem parte

p. 196 et not. 2.

II,

3) Ibid. II, 2.

353 b

1.

355

4) Si quis nihilo

existimandum

vai

verbis postremis

loci

at TQOTcai aperte dicantur

non

2)

vai

avTov* grammatice ad duo

lunae, omnino referendum est ad

nisi

vrjg yf.g

TOV fjllov &Q[.taiVO-

Priusquam progrediamur, duo praemo-

Tag TQOTcdg avTov* pronomen

ei

ex

aerem

necesse est

vocabula antegressa referri potest, ad oiQavov

Cum

illorum sententiam hoc

il
qjaoi 7coteiv

v.ai oe/.rjvrjg

dtQa yeveoSat vai tov

/ttevov

TQ07cdg

hoc modo: to tcqwtov vyQag ovorjg vai

TOV

fuisse

refert: eivat to tcqwtov vyQov tov tcsqi ytjv totcov, vtco

de tov fjXtov ^rjQatvottevov to

loco

dicant,

exstitisse

efficere. Ac priore quidem loco

enim locos accuratius considerare

modo

qui

humidam

regionem

solis effectu

autem praebere ventos, hosque

3

intellegi de-

sententiam,

refert

quos sae-

locis,

Anaximandrum etiam

pius laudavimus quibusque

erit,

6.

a 22.

minus putaverit, avrov ad ovgavbv pertinere,

neglegentius totum pro parte dictum esse.

403

de

quae perpetuo

re,

nouv

fiat;

id

quod

etiain e

forma verborum

Perpetuo enim

et 7TaQlyo$(xi apparet.

solis

effectu

e mari vapores exsurgunt ventosque efticiunt.

His igitur duobus locis Anaximander refertur docere,

ventos e natura humida ortos solis et lunae

Iam vero

cere.

tqo^coi

non

significant

TQOTidg

quae a solstitio ad

que ad solstitium

fiunt,

effi-

stellarum conver-

siones in universum, sed sunt vocabulum proprium

conversionum,

brumam

earum

bruma-

et lunae,

quaeque solis

et,

omnium planetarum propriae sunt.

Quare apud Placitorum etiam scriptores duo sunt capita,
quorum altero jteqI doTtQcov cpoQag xai y.ivr)oecog x ) altero
ut postea cognitum est,

7TQi

rjXLov tqottcov

agitur 2 ).

Atque has ipsas conver-

siones ab Aristotele intellegi, inde etiam patet, quod non simf

Tag TQ07idg\ sed, Tag TQonag rjllov /.ai oekrjvrjg^

pliciter
dicit

^.

Ergo ex

his Aristotelis locis

duo apparent, primum,

Anaximandrum soli et lunae conversionem per circulum eclipticum tribuere, deinde, eum hanc conversionem
effici putare ventis solis effectu e natura humida
o r

t i s.

Sed res omnino

perficitur

Aristotelis locos explicandos e

quae Alexander ad

iis,

illos

Theophrasto adfert 4 ). Quae

quatenus ad nostram quaestionem pertinent, haec sunt: o/

ftev

yaQ avzcov (tcov cpioioloycov)

ca TTvevjitaTa e^ amfjg

xai oelrjvrjg,
xdxeivcov

cog

Plac.

2) Plut.

Plac

3)

Quomodo

Tiug intellegat,

Xeyovoiv

ylveo&ai

TQOTxdg r)Xiov

xai

did Tag dvfildag Tavzag xai avadvfiiidoeig

Tdg TQondg

1) Plut.

(rrjg vyQOTriTog)

II,
II,

noiovfxsviov,

16; Galen.

c.

evd-a

fj

13; Euseb.

23; Galen. 14; Stob.

Idelerus, Aristot. Meleor.

I,
I,

TavTrjg

XV,

47; Stob.

(rrjg

I,

24.

25.
p. 497,

hoc loco tqo-

ex eius verbis nonpatet; dicit enim simpliciter

con-

versiones'.
4) Alex. in Aristot. Meteor. p. 91, a, p. inf.

phr. frgm. 39; Usener, Anal. Theophr. p. 42.

Wimmer, Theo-

404

vygoTrjTog) avTolg xogrjyla ylvsTai, 7tsqI TavTa tq eHic igitur locus, qui propter nimiam brevi-

Ttof.iivwv" 1 ).

tatem paullo obscurior

catus
ut

iam de hoc

qua

jhucusque, quod sciam, non expli;

Anaximandri ? ),

priore ipsa

de

proponitur

opinio

solo loquar,

TQonai

al

et

duas continet partes

est,

efficiantur; altera (inde

ab

cog)

caussa,

additur ratio,

qua Anaximander ad illam suam opinionem adductus

qua quidem

omnium maxime

re

Tota

aperitur.

mens
Quidam

sententia sic reddi potest:

loci

sit>

ipsa Anaximandri

humida ventos oriri hisque solis

lunae convers iones per circulum eclipticum (Tag
TQonag) effici, ea utentes ratione (w 3 )), quod quophysici dicunt, e natura

et

niam

conversiones faciant circa ea ipsa loca,

illae stellae

Sequuntur apud Alexandrum:

1)

vyooTrjTog) vnoXi(f&h' v

denique

v TcxvTr\g

tiav^Qog

(Gesch.

196, 2)

p.

dicat hanc

lytvovTo,

quae verba
dubitari

putat,

ro 6s ti

xotXotg Tonotg

(rrjg TrocoTrjg

tlvttt

alio

loco

posse,

et

*Avct'$(-

Zellerus

attutimus.

num,

tGTOQtT GeocfQcxarog,

cog

quod Alexander

Theophrasto Anaximandro

sententiam a

quae de mari

agit,

referendum

continet sententiam

ut avrr)

r)

et

sit.

At totus locus

ipsa etiam ratione

Diogeni

TQOJicxg pertinet,

loci parte

de

esse

Usenerus

id

(1. 1.)

illa sententia,

cog

totius loci sententiam

tq7to{U8vcov
et

2) Vid. not-

significat,

ita

Prae-

quatenus ea ad

I,

p.

268.

nisi a scriptore

Tc\g

doctissimo

Quare rectissime

Theophrasto

tribuit, pariterque

Imprudenter autem Wimmerus

omittit, quippe quae cum proribus

omnium maxime sententiam aperiant.

arctis-

praec.

qua quaedam alicuius sententia sive actio narcum participio eam huius sententiae sive actionis rationem
quam ille ipse aut pronuntiet aut certe cogitatione con-

3) In oratione,

ratur, cog

sit.

patebit.

quod ex ipsa explicatione

Idelerus, Aristot. Meteor.

sime cohaereant

tantum

dicuntur, tam accuratam ac subtilem huius senten-

cognitionem produnt, ut non possint

sumpta

unam

grammatica continuam,

doa necessario fere ad totum locum referenda

quae priore

terea,

verba

ccvTrjg

xhcdctTTuv

ad totum locum an forte ad postremam tantum eius partem,

tribui,

tiae

c)6^r]g

Jioys'vrjg u ,

xcti
I,

rrjg

rotff

ceptam habeat.

405

maxima naturae humidae copia sit (nsgi tavza xqzjiopropter ipsos huius naturae vaftevcov, ev#a
.*),
pores putandae sint conversiones facere." Hanc
ubi

autem posteriorem

partem

loci

haec efficitur sententia

illos

elementa resolvimus,

in

si

primum quidem

physicos, ac

Anaximandrum, animadvertisse, solis et lunae conversiones a solstitio ad brumam a brumaque ad solstitium

circa ea coeli loca

fieri,

locorum, quae onmiurn

essent, et inde

quae

e regione essent

maxime aquosa,

conclusisse,

illas

eorum terrae

id est mari repleta

solis

lunae conver-

et

siones effici ventis, qui solis effectu e maris vaporibus ori-

rentur".

Iam

igitur

ex hoc loco primum

Toonag intellegendas esse

solstitio

solis

ad brumam a brumaque ad

clarissime apparet,

lunae

et

versiones stellarum ipsiusque coeli circa

circa terram

non

fiunt

Nam

con-

mundi axem

sive

circa loca prae ceteris aquosa.

Deinde ex eo non solum

et

conversiones a

solstitium.

Anaximandrum

intellegitur,

soli

lunae conversionem per circulum eclipticum tribuisse et a

qua caussa hanc conversionemrepetierit, verum etiam, quaratione

ad hanc caussam statuendam inductus

loco etiam tota

Anaximandri sententia

Sed ex eodem

sit.

ita potest cogitatione

informari, ut ipsis sensibus videatur subici posse,

unam etiam rem

Vidimus, Anaximandri

sententia

versiones a solstitio ad

brumam

talibus fieri coeli locis,

loca

Num

1)

solis

et

lunae con-

a brumaque ad solstitium
quorum regione in terra essent

repleta.

igitur

refertur.

antea

Iam illarum conversionum duo sunt

circulus solstitialis et circulus brumalis.

niari

termini,

si

explicaverimus.

utrique circulo respondere

"Ev&a saepius pronominis

relativi

est.

eorum locorum'.

terrae

loca

modo ad substantivum

Usenerus suspicatur legendum esse

tione non opus

voluit

ev$ev\ sed hac muta-

'IJsqI javTa' est 'circa ea loca'

vel 'e regione

406

mari

repleta,

an

forte solstitiali

qua nunc

circulo ea parte, de

tantum? Ac

solstitiali

mediterraneum cum ponto Euxino,

quin Anaximander

detur,

Sed num

intellexerit.

in

quidem

mar e

agitur, satis respondet

nec dubium

vi-

omnium notissima

haec maria

meridiana etiam terrae parte pu-

tabat maria esse, quae e regione circuli brumalis essent?

Reminiscimur, Anaximandri sententia terram esse

cylindrum, materia

planum

lapidea, et in locis eius cavis, in su-

mare

periore sine dubio planitie,

Si hanc eius sen-

esse.

tentiam contemplamur, nihil certe obstat, quominus in meridianis etiam terrae

ultra Africae et Asiae terras

partibus

continentes putaverit maria esse; atque id solum inde, quod

maria non

nisi in cavis terrae locis esse credebat, sequitur,

ut illa maria,
litoribus

esse putabat,

si

terrae

altiore

deberet

putare

margine solido

Atque marginem quidem terrae altiorem

in ultimis

circumclusa
esse,

quam

esse.

partes

medias, Anaximenes quoque docuit 1 ) et Archelaus 2 ) etDe-

mocritus 3 ), et omnes videntur docuisse, qui terram vellent

disci

formam habere.

iam notitiam

Nec quidquam

obstat sumere,

eum

certam habuisse alicuius maris australis,

satis

quod ultra Africae

et

Arabiae oras

situm esset 4 ).

Eum

accuratam terrae tum notae imaginem cogitatione informa-

tam habuisse, inde

tabula depinxisse

quod

patet,

traditur primus terram in

Sed quoniam

5
).

eius sententia terra non

globus sed planus cylindrus mundique axis ad huius cylindri planitiem septentrionem versus

1)

Hippol. Refutt.

I,

7. p.

2) Hippol. ibid. 9, p. 24,

18,

inclinatus

erat,

revera

86 ed. Gotting.

72.

3) Plut. Plac. III, 10.

4)

Mare Arabicum

ipse facile

florentissima eius aetas paullo

poterat cognoscere.

tantum posterior

est eo

Praeterea

tempore, quo

nautae Phoenices Neconis regis iussu Africam navibus circumvexi

erant (Herod. IV, 42)

quorum narrationinem

facile

a Phoenicibus

aut a nautis Milesiis audire poterat.

5) Strab.

I,

1,

11.

Strabo Eratosthenem adfert testem.

407
in meridiana terrae

omnino non poterat locus

parte

brumalem

qui ad circulum

se haberet,

ita

Res protinus patet e

terraneum ad circulum solstitialem.

tabula in libri

fine

Anaximandrum

in

suisse,

quod

adiecta

Quare non verisimile

).

e regione circuli brumalis esset.

Anaximandri sententia

tota

est

sic fere

totum coeli

Solis annulus est orbis per

potest.

ambitum circumiens, cuius centrum

et terrae

est,

meridiana etiam terrae parte mare po-

His praemissis

adumbrari

esse,

ut mare medi-

idem atque mundi

centrum, quique pariter atque reliquorum stellarum

annuli quotidie circa

mundi axem

unoquoque anno semel a

ad solstitium movetur.

Praeterea

circumfertur.

ad brumam a brumaque

solstitio

Cuius motus caussa est haecce.

regione circuli solstitialis in terra loca sunt mari repleta,

mediterraneum
annulus, a

bruma

(ab hac enim

ponto

Iam

Euxino.

solis

si

revertens, circulo solstitiali appropinquat

caussa proficisci volumus),

re perspicuitatis

ardore ex

solis

cum

dico

mari humores

illo

et

ex hisce vehementes

oriuntur venti, qui usque ad ultimum coeli circuitum adsur-

gentes

solis

annulum non patiuntur

tialem progredi, sed eum, ipsius

circulum

ultro

pressu

solsti-

quam maxime

condensati, magna vi meridiem versus usque ad circuQud ad reversionem a bruma

lum brumalem repellunt.
ad solstitium attinet, Anaximander videtur statuisse, solis
annulum, simulatque ventorum illorum pulsus omnino desua sponte nullaque alia caussa movente ad

sineret,

tium reverti

quidem motus

cuius

observare poterat exempla.

est,

et

1)

Vid. tab.

fig.

Ibid.

Tog

7i

67i

vxvajfA

aww&ojv

23 ('neQi TQonwv rjUov'):

e'

q og

y.al

dvran ojatt

Trjg

Qui unde eam acce-

I.

II,

v ov d

\4va^ayoQag

solsti-

rerum natura plurima

Simillima Anaxagorae sententia

iam ante eum Anaximenis 2 ).

2) Plut. Plac.

vno

in

dvTuvnov

'

Ava^t /u

igay&elo&tti

tov nQog TaTg aQXTOig dtQog,

nvxvcoasojg

a%vQonnot sT."

svrjg

ra aarQa.'

ov av-

Hippol. Re-

408

iam non

perint,

dubium

poterit

Ipse

esse.

annuli

solis

quaedam eius inter duos terminos osciliatio. Totam rei

rationem oculis subicere conati sumus in tabula, quam in

motus

circulum

inter

libri fine

brumalem

et

est

adiecimus 1 ).

Quae de

solis

versionem illam

annulo diximus, facile ad lunae annu-

Cum

lum transferuntur.
rei

solstitialem

luna tempore multo breviore con-

non veridissimile

perficiat,

caussam ab Anaximandro

in eo

videtur, huius

positam esse, quod luna

tanto intervallo sole inferior esset.

Plinius 3 ), de circulo
eius", iquit,

Anaximander Milesius

verum
potest,

ex

sit,

signifero loquens,

id

intellexisse,

iis,

est,

rerum

aperuisse,

Quod qua

traditur primus".

quae disputavimus,

obliquitatem

foras

ratione

satis apparet.

Addi

quod Stobaeus ipsis verbis dicit, Anaximandri senlunam esse orbem y.ei(.ievov lobv u ). Si Plinius
Q

tentia

eum

dicit

foras aperuisse

eius scientiae, quae est de cir-

culo signifero, baud scio an recte dici possit foras aperuisse ipsius astrologiae. Maximo, opinor, impedimento ei erat, quod terram non globum sed planum cylin-

drum putabat;
consentiebant,

mox

in

ob

qua quidem

re

omnes

Ionici

eandem sinedubio caussam,

cum

eo

de qua

dicetur.
9.

Qua

ratione

fectus explicandi

Anaximandro solis et lunae desequitur ex ea sen-

fuerint, ultro quasi

37 (de Anaxagora): ^TQonctg dt

futt. I, 8. p. 22,

noieToxtcti xcci rjktov

xal Gtlrjvtiv ctTKo&uv/Lievoug vnb tov cteoog."

1)

Vide

2)

Nonne

tab. in libri fine, fig. II.

fieri possit,

ut

Anaximander

sionem a luna sciebat tam brevi tempore

sit,

ut

eam tanto

eo,

quod illam conver-

confici,

primum adductus

intervallo putaret sole inferiorem esse?

3) H. Nat. II, 8.
4) Stob. I, 26, p. 550.

tribuitur, Plut. Plac.

catur,

II,

quod a Pythagora

Quod ab

12; Stob.
ille

I,

aliis

23,

haec inventio Pythagorae

p.

505,

eo fortasse expli-

circulus ipse clarius definitus est.

409

quarn de solis et lunae natura habebat:

tentia,

defectum eo explicat, quod annuli

adnos

ignis inclusus

Solis igitur

foramen, per quod

aerii

Atque ad eandem

effulgeat, obstruatur.

caussam lunae quoque, quippe quam putet proprio uti lumine, defectum refert ). Luminis autem lunae tum dimi1

nutionem tum accretionem inde

quod

repetit,

illud annuli

foramen deinceps tum obstruatur tum recludatur

hanc ipsam

reclusionem

obsructionem et

Unde

2
).

non

repetierit,

traditur.

Vidimus, Anaximandrum terrae figuram plani cy-

10.
lindri,

quidem

diveras

stellis

mundi axem

iam quaerendum

maximam

atque

conversionem circa

stellis

quam^haruni rerum esse

tribuere; sed

caussam, nondum

distantias

terra

onmibus

denique

soli,

De hac

diximus.

statuerit

caussa nunc

igitur

est.

Aristoteles in secundo de Coelo libro cap. XIII, post-

quam

recensuit eorum sententias,

non deorsum ferretur sed

quod aliqua

nerent,

qui caussam,

cur terra

in sua sede maneret,

re subiecta, velut

aqua aut

in eo

po-

aere, susti-

neretur 3 ), ut hos omnino refellat, disputationem ab his ipsis

ad universi generis quaestionem

Hippol. Refutt.

1)

tnicpQuaaofAevcov
II,

24 (Stob.
Ttjg

f.i(ov

ixXeineiv

tov tqo^ov.
Tctg

I,

' Avui~(/u.

24, p. 524):

nvQog

(tov

1
'

(Ttjv

'

inicpQa&is' antea

Plut. pariterque
,

I,

sine

Plut.

avrrjv e%eiv cpcog, cwaioreQov t)Y

2) Hippol. Refutt.

1.

L,

noQcov inicfQu^iv

rj

est;

II,

nwg." Cf. Stob.

II,

294 28

sq.

nor e

o*e

25,

aTQocfug)

dicitur 'xcacc

scribendum

Lunam

28: '^w|t'..
I,

26, p. 556.

statim post verba antea laudata:

avoi&v.*'

3) Aristot. Coel. II, 13.

dib xal

'^^.

Cf. Plut. Plac. II, 29.

de aelr\vr]V nore /uev nlrjQovue)>r]v (f,u(i>ea&ui

tt\v tcov

Plac.

(Stob.

apud Euseb.

dubio falsum

iam diximus.

Plut. Plac.

26, p. 556):

proprio uti lumine, aperte legitur apud. Plut. Plac.

Mior

mo-

ov ixXe(neiv) tov aro-

aeXijvrjv) xutu Tug iniaTQOiictg

Quod apud

ini aTQOcpctg tov tqo/ov

videri

r]Xi

ctnoxXeioiievov."

diiXTtvorjs

fere

ixXedpeig y(veaOui. u

rag

29 (Euseb. XV, 51; Galen. 15; Stob.

coll.
.

tov

nvug vnaoi-ui

6: e*xnvoug de

I,

tcov Ixnvocov

hunc

traducit, in

n rijv

jueiovf-iej^v xiact

410

dum

ratiocinans

aliquem locum

):

0mne

atque in eodem quidem, in

si

quod corpus

vero et

quiescit,

naturaliter movetur

atque

aliquem

in

eoque vi quiescit, idem corpus natura-

in

Iam

eoque quiescit.

in

philosophi, de quibus diximus, et in universum

illi

mundum generatum

omnes, qui

mundi

statuunt et vi in medio
in

loco

caussaexterna

alium locum movetur

liter in

aliquo

in

quem

id est,

vi,

locum movetur

corpus naturaliter movetur in

naturaliter

et

congestam

hunc locum

esse volunt, terram

manere et vi initio
Nam caussam quidem,

loco

esse.

medium mundi locum congesta sit,

omnes dicunt vorticem (divrjv) esse, ea ducti ratione,
qua

terra in

efficiente

quod

in

iis,

quae vortice circumagantur, velut

in

aqua

et

maxima quaeque et gravissima in vorticis partem

mediam conveniant. De caussa autem, cur terra in hac
sua sede maneat, dissentiunt. Plerique enim eam in eo

aere,

ponunt, quod propter figuram planam aqua sustineatur aut

Anaximenes,

aere, velut Thales,

aliqui,

Anaxagoras, Democritus;

quemadmodum Empedocles,

conversione in suo loco retineatur

admodum

in antiquis

Anaximander,

que eodem intervallo a circuitu

1) Ibid.

2)

Ex

Postquam

294 b 30

usu

est,

quod

in eo,

celeri coeli

quemquod ubi-

nonnulli denique,

distet"

in eo,

2
).

sq.

gravissimas ipsius

loci partes

huc transscribere.

igitur Aristoteles (inde a 294 b 30) exposuit,

omne corpus

naturaliter in aliquem locum moveri et in hoc eodem loco n aturaliter quiescere, nec fieri posse, ut corpus aliquod vi solum
moveatur

et quiescat, ita pergit (295 a 7):

vr\aig rig xccTct

tpvatv, ovx dv

aiog juovov] T\Qjur\oig' wor'

/ueaov

tojv v TovToig yuo

dvr\g.

fiq

ftiaiog

vvv

r)

ih 6

vtoatv, Ini t6

cF^

aXXd

(Yr)

(f>FQ6T((i

fieaov

Ta

tt8iX(o

tt\V yrjv

avveXOeTr

xttl

Tct

yi

Ioti xt[rj

fl-

xai avvrjX&ev Ini to

raui r\v yag

tojv tv roTg vyooig xai nsoi

xai

/nrjv el

q>OQa fxovov ovd'

yrj fxivst,

(pSQOftevr} cfta tt\v dvr\atv

ndvTf.g Xtyovatv Ix

Tr)g

t)

Ti}V

aixCav

tov aiqa avpfiuiror-

fiaovTeoa

nQog to tteaor

ndvreg, oaot tov ovQavov yevtjmatv

(sententia

est haec:

omnes,

411

Ex

ximandrum

generando mundo usum esse

in

vor-

hancque putavisse caussam, qua efficiente

tice

medio mundo

terra in

dicit,

generent, caussam, qua terra

gesta

vorticem ponere.

sit,

dimus, Anaximandrum in

ratum esse

Nam primum Ariomnes, qui mundum

in medium mundi locum conIam ipse, ut autea satis vi-

constitisset.

apertissimis

verbis

stoteles

in

Ana-

hac igitur Aristotelis disputatione apparet,

iis

numerat,

mundum

qui

Ergo Anaximandrum quoque

velint.

gene-

intellegit

qui vorticem ponant caussam, qua efficiente terra in

iis,

medium mundi locum congesta

Aristotelem omnes quidem

tur,

intellegere, id refellitur altera

Cum enim

priore

omnes, qui

mundum

dicere, sed

generent,

plurimos

eo

consentire,

dicat,

quod

medium mundi locum

eosdem

in vortice ponant,

sit,

forte opine-

nisi

eiusdem disputationis parte.

caussam, qua efficiente terra in

congesta

non

qua proxime egimus,

de

parte,

autem

Si quis

sit.

parte ab

altera

ea caussa, qua efficiente quisque eorum terram statuat in

media sua sede manere,

autem,

partem

tertiam

divisionis

trifariam

ponit

Anaximandrum

quod Anaximandrum nominatim

quod communi quadam nota

sequitur, ut

eum

in

definivit,

usum

qui

mundum

sit,

ut

in

eius

tribuat.

in

Inde

generis,

numerat,

partibus

communem
generando mundo

Maxime autem

Aristotelis testi-

et

in

gravissima in medium vorticem congemedium mundum congestam esse; inde,

quod omnes hunc terrae locum a vortice repetunt, per

omnes

).

generant, hanc ipsam ob caussam, quod ea vorticis vis

maxima quaeque

rantur, terram dicunt

ut

hoc ipso genere ponat, eique

illam generis notam, id est, ut ei in

vorticis

huiusque

dividit,

mundo generando

vortice usi sint),

se sequitur,

oti

uevei,

zovoi irjv afrtav xal liyovaiv ol /uev tovtov ibv tqottov (ib. v. 15)
zivtg
.

'

tff

toGTTSQ 'Eftntdoxlrjg

AvaStpavtiQos
1)

(ib.

(295 ^ 10).

Vid. not. praeced.

v.

17)

tioi

6*6

Tiveg

wOjisq

412

monium
esse

confirmatur eo> quod hanc rem inveniemus caussam

quae

idoneam, qua,

huius

mandri doctrina quaesivimus,

capitis

initio

de Anaxi-

taniquam ex uno principio

explicentur.

Iam vero
th

si

non

dubitari

quin Anaximander

potest,

generando mundo vortice usus

tamen qualem hunc

sit,

nusquam traditur. Quare ad hanc

rem cognoscendam ab eorum proficiscendum erit opinionibus, quos Aristoteles illo loco pariter atqueAnaxivorticem esse voluerit,

mandrum
et

usos esse.

dicit vortice

Anaxagora

est,

et

quia huius

quia tota eius doctrina

losophia coniunctissima

Itaque

quaestionem

cum antiquiorum Ionicorum

doctrina,

haec fere

quatenus ad

est.

;;

moeomeriarum mixtionis loco mentis

sionem rotundam sive vorticem
excitatum esse.

Hoc

nostram

Aliquo infinitae ho-

infinitae vi

conver-

(7CQi%ci)QrjGiv,

prehenduntur, altera levia ac calida, quibus aetheris

tribuitur, ita secretaesse, ut illa
in circuitum concederent.

medium locum
Deinceps ex

orsum aquam, terram, saxa secreta esse;

aetheris conversione

div?]v)

homoeomeriarum mixtione
quae uno aeris nomine com-

vortice ex

altera parte gravia ac frigida,

haec

phi-

est.

Anaxagorae
pertinet,

Incipiendum autem ab

de hac re opinio satis nota

illo

aere se-

concitata

magnas saxorum partes a

sas esse, in hisque ab aethere incensis

cum

nomen

occuparent,

autem

terra avul-

reliquas stellas

tum solem constare. Iam vero illum ipsum vorticem initio

a latere circumactum esse, ita ut nascentis mundi
axis in terrae planitie directus superiorque mundi
polus, is, quisemper nobis appareret, in ipso coeli
vortice esset, ut igitur stellae in
lotdtog)

iam

formam

tholi (#o-

circumagerentur. Postea autem, cum mundus

esset perfectus

et

animalia e

terra nasci coepissent,

mundi axem sua sponte, id est, nulla naturali caussa

movente septentrionem versus ad terrae planiticm

413

inclinatum esse eoque australes mundi partes

tius supra terram ascendisse" l ).
omnia

In hac iVnaxagorae doctrina

et colligata

sunt,

ut uno aliquo posito

Primum enim quod

sequantur.

ita inter se

reliqua

primi vorticis

al-

apta

necessario

axem

statue-

bat in terrae planitie directum fuisse, sine dubio pendet ab ea

re,

quod,

ram

quemadmodum omnes

disci sive

nam banc

tympani

plani, in

Ionici, terrae tribuebat figu-

medio mundo ad libram

locati;

figuram situmque ut terra accipere posset, revera

axem in terrae planitie oportebat directum

Iam vero mundus illo vortice factus ab eo mundo,
quem videmus, maximo opere diversus erat. Namque primum huius mundi axis non in terrae planitie directus sed

vorticis illius
esse.

ad eam septentrionem versus inclinatus

erat ponere,

est;

trionem versus inclinatum esse.

1)

Nam

vita existere posset.

Quae

in disputatione de

inclinatione diximus,

udTQa xctf aQ/ag

f,tev

')

oXo ei 6 ojg IvE/flrjvat,

Plut. Plac.

II,

8 (Stob.

I,

XV,

39) z1 1

oy evr\g, Ava'ay 6 q a g
l^ayayeTv yx

15, 358;

primo

illo

subsequenti mundi
D. L.

o)Ote

II,

9: t(T

xara xoQvcprjV

votsqov de

rrjg yrjg tov ael tpatvo/uevov elvai ttoXov,

Xa(ietv."

et

locis:

incli-

animalium plan-

profecto in

primo vortice

sumpta sunt ex hisce

septen-

Verum haec

natio propterea necessaria erat, ut in terra

tarumque

quare necesse

primum illum mundum aliquando

tt\v

eyxXtOtv
11; Euseb.

Galen. c

fxera to ovorrjvai tov x6o'uov xal

t

n 0) g tqv
xoo uov, x tov av t o u ('(t ov elg to u e o e u {3q vov avTOv fxeoog,
a de oU
i'ao)g V7i6 TTQOvotag,
i'va a [liv t tva aoixr\T a yivrjrai,
xr\ra /ue\)r\ tov xoo/uov xaTa ipvtjtv xal xttvqojo v xul evxoa
u
ot'av.
Quod dicitur lyxXtdrjvai eig to u eo e u /? qi vo v fteoog signi*
Ttt

(x)a

ex Tr)g yr\g

Xi

0-

rjv

(xXidrjvat,

Gal

ficat,

mundum

ita esse inclinatum, ut australis eius

geretur, eatenus

scilicet,

pars quasi au-

quatenus ad terram referretur, id

est,

ut

Quod I). L.
dicit &oXoei dojg ^eQeo&at, si antiquam molarum formam respicimus, idem videtur esse, quod Theoret. Gr. aff. Cur. 4; IV p. 796
maior australis mundi pars supra terram ascenderet.

ed. Hal. dicit f,tvXoeiu*ojg tpiQEO&ai.

414

mundo

propter ipsam

vorticis

naturam

utrumque polum medius

inter

sit,

est,

conversio incitatis-

Anaxagoras sine dubio putabat,

regione circa terram circumferri.

non

terra

bebat,

circuli aequi-

id est,
est,

a terra solem avulsum esse

circuli

eiusdem

in

et

circuli

si ita

se ha-

margine

solis

radiis

autem eius densa caligine invo-

superficies

collustrabatur,

in regione huius

Hoc autem

exteriore

in

nisi

Atque hanc ipsius Anaxagorae opinionem

luta erat.

enim

in regione eius circuli, qui

noctialis, in cuius planitie terra

sima

Cum

miserrima utebatur.

terra sorte longe

fuisse,

quod Archelaus,
tum primum, cum

ut per se probabile est, ita confirmatur eo,

c

Anaxagorae

mundus

discipulus, refertur dixisse,

solem terrae lucem offudisse aerem-

inclinatus esset,

goras ea

re,

terram aridam

51
).

Ergo Anaxa-

quod mundi axis aliquando

septentrionem

que fecisse perlucidum

et

versus inclinatus esset eoque australes mundi partes altius

supra circuli horizontis planitiem ascendissent, factum putabat esse, ut sol radiis suis terrae superficieni collustraret
et

plantarum animaliumque generationes

Eandem de primo
sententiam

vortice

et

de mundi inclinatione

quem iam nominavimus,

Archelaum,

praeter

secutus est Diogenes Apolloniates 2 ).

duos philosophos
venire,

orum

cum

praesertim

illo

tempore

ratio vix posset incognita esse,

alterum

dissentiunt, et

nam

Hippol. Refutt.

ov

t <os i

diversa Pythagore-

sumendum

est,

Ergo statuendum
I,

9, p. 24,

y.ct\

1.

yrj

ulla inter eos interest,

utrumque sen-

69: hixhdijvcci
;

ra-

noirjaai

tov ovQavav

(ptag xctl

rov

cttoct

rr)v yrjv trjoilr."

una cum Anaxaoora

Vid. p. 413 not.

aut

senten-

quam maxime

universa doctrina

bv rjliov tni

TTOirjacti ihct(fctvrj
2) Is

et

omnino ignoratur, num

cesserit necessitudo.

xctl

sit,

At alterum ab altero accepisse nulla

tiam accepisse.

1)

incredibile

tam singulari con-

ab altero aut utrumque ab alio hanc

tione probabile est

(prjoi,

Cum

in sententia

fortuito

efficeret.

a Placitorum scriptoribus

nominatur

415

tentiam ab alio

Quaerentibus autem, quis hic

accepisse.

unum Anaximenem.

possit esse, nullus invenitur praeter

Primum enim cum hoc uterque sententiarum communione

coniunctus

Nam

fttit.

Anaxagoras,

non recte

etsi

dicitur

ab Anaximene disciplinam accepisse, tamen, ut ipsius doc-

Anaximenis doctrinam

trina ostendit,

cognovit et in multis

et

secutus est;

Diogenes i^polloniates autem totum

Anaximenem

applicavit.

sese

maximum

Deinde, quod

quidem videtur probari posse, Anaximenem eandem

atque Anaxagoram

Diogenem de

et

vortice et

ad

mihi

est,

fere

mundi

in-

clinatione sententiam habuisse.

Atque primum quidem Anaximenem omnino

generando vortice usum
stotelis

ex eodem intellegitur AriAnaximandro usi sumus ).

esse,

quo antea

loco,

in

Deinde a veteribus quaedam

probari videatur,
fuisse atque

ab Hippolyto

de

eius

eius sententia refertur,

qua

eandem

fere

esse,

(ov% vtco

Etehim

partim etiam a Diogene Laertio

et Placi-

et

circa
tari

motum eiusnon subter terram sed circa terram

ut

yrjv

opionem

re

illa

eam, quam paullo ante rettulimus.

torum scriptoribus traditur docere,

modi

dlla

stellarum

quod supter

eo,

facta sit a

rc

terram

circumierit,

1)

Vid. supra p. 410 not.

Hippol. Refutt.

I,

yrjv."

D. Laert.
Stob.

dicentes:
oag. u

I,

y.al

II,

J/ rrjv nXsiova

3: n xiVf&ai

24, 510

\4v.ov% vno

Apud

arQsifSTat

Plat.

et

II,

vno

niXiov, y.QvnTsadat

twv

rjittZv

rrjg yrjg

yijv

rf rbv

mpr\XoTSQ())V [as-

avrov yiVOfJiivrrv (hroara-

ra aarQa ov/

Euseb. XV, 47

yrjv,

Plac.

ov xivsTotiai (U

to

yrjv ysvoyevov, dXX^ vno

axsnoysvov,

q(ov
aiv.

ov% vnb

eius

vnsiXrjrpaaiv, dXXa tzeqI yrjv, (6an8Q()

Xsyet, y.aftwg stsqoi

nsol TtjV rjiiSTSoav y.sqaXrjV

quod

eo

2.

p. 18, 84:

7.

sed

quod maior

Hanc quidem narrationem

nobis distantia' 2 ).

2)

aazQa

rjXtov

atque

7cegi yrjv) circumferatur, similiter

nostrum caput pileus vertatur, solemque non occul-

altioribus terrae locis abscondatur, et eo,

mundo

in

eum

vno

yrjv, dXXd nso)

Lacrtio consentiunt,

dXXd nSQ) avrrjv aTQsqsaOai lovff ffrA

16

et

Galen.

c.

13 legitur,

'

Ava&ft.

416

cum alii tum Zellerus

ab Anaxemene stellae

putant intellegendam esse, ut

ita

postquam

dicantur,

ab artu ad occasum perfecerint,

marginem

circa terrae

quo

Aristotelis,

rologis antiquis tribuat 2 ).

num

At

versimile est (nam

antiquam poetarum opinionem revertisse

motus tam multiplices repetiisse?

stellas putat

pulsu circumflecti,

aeris

Anaximenem ab

nisi

Nam

est

quodZellerus

antea iam vidimus,

solis et lunae tqo-

conversiones a solstitio ad brurnam repetere.

id est,

verum

est,

in

stellae

At Anaximenem

coelo

illa

narratione

non solum

universum (za aoTQa,

non fugere

certe

poterat,

et

dicuntur.

stellas

hunc ipsum polum converti

circa

sol

aoTtqeg)

ol

sed circa terram circumferri

non supter terram

cinas in

non

aeris pulsu

quod maximum

luna,

tot tantisque dif-

implicatam? Et a quanam caussa putandus

ficultatibus

Et,

fieri

motum

aperte stellarum

srcfg,

etiam

multis meteo-

Anaximenem, postquam Anaximander

circa mundi axein docuerat, ad

potuisse concedo),

illos

similiter

doctrina adfert

utitur,

eandem sententiam

is

ut

deflecti,

putabant oceano circumvehi;

qua

et Zellerus pro insigni,

locum

ita

ad ortum revertantur,

atque veteres poetae solem

motum

in coelo

a latere

polo vi-

hos igitur

non credere poterat circa terrae marginem ab occasu

ad ortum redire. Denique quod ad illum Aristotelis lbcum
'uofog ln\ TtjV yijV XCCl
yfjv'

Secl,

ItjI %t\v

esse,

nisi forte
1)

propter

legendum

Gesch.

I,

7TQl

211

c.

CCVTTjV

sententiam insolitam
c

est

vnb

ttjv

yrjg mjjrjXa.

Grjuswi'
/ur)

ti

1.

351

a 27,

vnb
y.ccl

postquam

est,

eum

dixit,

septentrionem

tov ra rrobg ccoxtov etvca

yrjv

ttXka nfol tt)V yrjv xai

noieTv vvxtcc dtu to vtynlr,V itvm

Statim animadvertendum puto, Alexandrum

lmnc locum solum circumscribere,

colligendum

additum

to nolkovg JitiOxtrjvui tcov uo/uiUov utftooo-

(ftosaiiat

tov totiov tovtov, (pttVifra&cci

jTobg ccqxtov tt]v yfjv.

videtur

yrjv\

versus terram altiorem esse, ait: nol

Xoyojv, tov r\Xiov

U
TOVg ((GTfoag.

not. 384.

2) Aristot. Meteor. II,

Trjg

OTQECf. 8(7&((t

nullis

nominibus additis; unde

philosophorum numero nullum cognovisse,

qui illam sententiam proposuisset.

417

quominus Aristoteles multos illos

nihil impedit,

attinet,

veteres meteorologos poetas intellexerit cosmogoniarumque scriptores, cum qua re optime consentit, quod Aleminat, cuius haec sententia

Omnes

philosophum no-

loci explicatione nflllum

xander in huius

sit.

simulque

tolluntur

difficultates

Anaximenes

opinione liberatur, quae eius ingenio minus videtur digna

esse,

eum ponimus omnibus stellis conversionem

si

mundi axem

circa

similiter

usum

tribuisse et

atque Anaxagoram in
axis

cuius

esse,

ad hanc rem explicandam

mundo generando

postea autem ad

eam septentrionem

Nam

qui ipso

in

mundo,

motus necessario

se

ita

illo

versus inclinatus esset.

ortus est,

vortice

habent,

vortice

directus,

planitie

in terrae

initio

stellarum

non subter terram

ut

sed circa terram circumferantur et quamvis eae stellae,

quae in superiore mundi sphaera sunt, non ita circa terram
;

moveantur, ut planities circulorum, quibus moventur, ter-

ram

motuum ratio

a latere secent, tamen horum

eodem modo

Verum etiam

significatur.

post mundi inclina-

circa mundi axem

huius motus rationem significandam eadem

tionem Anaximenes,
moveri, ad

si stellas

volebat

haec dicendi ratio

dicendi ratione uti poterat, etiam tum,

si

non

erat.

in

omnibus

stellis

ad verbum vera

madverto, eam minus etiam veram esse,

marginem

circa terrae

minus
sit;

circumflecti.

in stellis gravissimis,

amplitudine

putentur

nihil impedit, quo-

ad verbum vera

quam Anaximenes

habebat.

sententia terram, quippe quae

sit,

Sed

In qua re ani-

si stellae

sole et luna,

id enim pendet ab ea sententia,

de terrae

Nam

ut ipsa re

forte

siponimus, eius

non globus sed planus discus

amplitudine esse mediocri, solem autem et lunam

a terra distantia in

id est,

recte

coelo circumferri,

nunquam nec supra terram

facile

sint

fieri

magna
potest,

nec infra terram,

ut nulla linea directa a sole demissa ipsius terrae

planitiem attingat,

solis radii

sed

praeter

nunquam nec

in

eam praetereat,
superiore nec
27

ut

igitur

in infe-

418

riore terrae planitie directi sint;

quam

tabula,

Non

certe

in

adiecimus,

fine

libri

quidem adfirmari

potest,

quod inspecta

id

concipitur

facile

).

hanc ipsam sententiam

ab Anaximene esse propositam; sed eam patet talem

quae cum

esse,

veterum narratione optime consentiat 2 ).

illa

His expositis restat quidem quaedam difficultas in

iis

Hippolyti verbis, quibus solem dicit occultari non eo, quod

subter terram circumierit,

obtegatur et quod

locis

De

distantia.

candum

quibus

quod altioribus terrae

sed eo,

maior facta sit^eius a nobis

quid mihi videretur iudi-

verbis

esse, in adnotatione exposui 3 ).

1)

Vid. tab.

2)

Herodotus cum

fig. 1.

refert,

ipsum huic narrationi nullam habere fidem.

vidisse, addit, se
3)

Vide locum ipsum supra

dicitur eo,

maior facta

quod
sit

se, cum
septentrionem versus

nautas Phoenices narravisse,

navibus Africam circumveherentur, solem

altioribus

p.

415 not.

Si

2.

eius a nobis distantia, id

non

ita

occultari

sol

terrae partibus obtegatur,

quod

et eo,

intellegendum

est,

efficere dicatur.

coniunctae, sed ut utraque per se sola illud

Iam si ponimus, solem circa terrae marginem cir-

cumflecti, certe,

si

ut hae duae res

altiores terrae partes intercedunt,

Sed idem accidit etiam,

tatur.

vertitur,

quam

per se consideratur,
est

putandum

Quod autem

maiorem a nobis distantiam

dicitur etiam propter

erit

nam cum

re

de talibus

occul-

hisce

ea ratione circa terram con-

disputatione indicavimus.

in

ipsi

si sol

occultari,

absurdum

priore coniungere
intellegi,

locis

sol

id, si

quae plana sint

cum sol in mari videpropter maiorem distaneiusmodi est, ut cum Xenopha-

nullisque altioribus partibus terminata, velut

tur occidere. Sed hoc ipsum, quod sol

tiam

e conspectu auferri dicitur,

nis quidem opinione plane conveniat

Stob.

I,

p. 534),

tinere posse.
tavisse,

adAnaximenem

Namque primum num

(cf.

quis forte opinetur

magnam

Plac.

II,

24,

fin.

verisimile est,

Anaximenem pu-

solem maiore distantia a nobis abesse, cum ad terrae mar-

ginem pervenisset quam cum supra terram

si

Plut.

autem videatur omnino non per-

fieri

posse, ut

esse (cf. p. 393) terrae

pertinere crediderit,

num

solis

in coelo versaretur?

altitudinem non

Atque

admodum

autem marginem usque ad coelum

probabile

est,

eum

credidisse,

huius mar-

419

Cum
quodam

igitur probabile

sit, Anaximenem de primo

mundi inclinatione eandem
Diogenem Apolloniatem senten-

visum

vortice et subsequenti

fere atque

Anaxagoram

et

tiam habuisse, bosque kanc sententiam

ab

illo

accepisse,

non veridissimile est, ante Anaximenem eaniam ab Anaximandro propositam esse.

sententiam
dem
Quaeritur igitur, num haec res argumentis idoneis confir-

certe per se

mari

Ex Aristotele ostendimus quidem, Anaximanmundo generando vorticem adhibuisse sed qualem

possit.

drum

in

hunc vorticem voluerit esse, ex Aristotele non patet. Quare

videndum est, num, si ei eandem fere atque Anaximeni
et Anaxagorae sententiam tribuimus, ea in eius doctrina,
quorum explicationem desideravimus, plane explicentur.

Quod

ut appareat,

benda

ginis

sententia ad eius doctrinam adhi-

illa

est.

tantam esse a nobis distantiam, ut

terat caussam putare, propter

sceret,

quam

quoniam terrae superficiem

extendi putabat; Anaximenes

Aristoteles Coel.

tympani similem

argumento

uti,

13.

II,

quod

sol occidens

quod statuendum

id

pimus. ut dicta sunt

inde

non pos-

conspectu evane-

supra hanc
iudicio

sq. ait, eos,

coelum

infinite

non poterat. Deinde

qui terram planam et

ad hanc sententiam probandam eo etiam

ginem descendere videatur.

pertinet

solis radii e

et

meo quidem

293 b 33

esse velint,

solis radii

Xenophanes quidem distantiam po-

sent oculos nostros attingere?

recta linea sub maris marHoc si ad Anaximenem quoque

est,

si

Aristotelis

sequitur, ut solem putaverit

verba

ita acci-

non eo

e con-

spectu evanescere, quod longius a nobis distaret, sed eo, quod ipso

Quare equidem putaverim, illam Hip-

terrae margine obtegeretur.

polyti sententiam

'

y.QV7iTGx)ca'

ts

tov

solum invenitur, ab Hippolyto aut ab

rorem a Xenophane
teor. II,

tam

1.

esse.

354

27

Quod

vel etiam a

memorat

si

(vid.

y)hov
eo,

xtL\ quae apud hunc

quem

sequebatur, per er-

quodam eorum, quos Aristot. Mep. 416, 2) ad Anaximenem transla-

non conceditur,

in ipsa

verborum lectione grave

quoddam vitium inesse putandum est; nam ut nunc leguntur, ad Anaximenem sine absurditate non possunt adhiberi, sive putabat sive
non putabat, solem

circa terrae

marginem

circumflecti.

420

Itaque

totam

pertinet,

eum

ponimus,

si

hanc fere

usum

sententia

illa

quatenus ad nostram

eius doctrinam,

Cum

fuisse oportet.

esse,

quaestionem

natura humida

sphaerae igneae effectu partim in aerem mutata esset, in

toto naturae

humidae

cuius centrum

medio

in

globo vortex

aeris

et

ad libram

esset in planitie per hoc centrum

locata,

quidem planitiem patet non diversam esse a

culi

aequinoctialis

(quae

Hoc

esse, paullo post dicetur).

leritate

circumageretur

huius

et

videatur

cum

vortice

quam

planitie cir-

caussa

magna

aer

ce-

semper crescenti sphaerae

vi

eam

igneae instaret, denique

vorticis

est,

autem directus

axis

globo,

illo

exortus

in annulos parallelos dirupit,

singulisque annulis ab omnibus partibus ita se circumvolvit,

ut eos annulis aeriis iucluderet, et simul eos plus minusve

aquarum unda, cum in corincidit, idab omnibus

partibus circumcludit, et, si vebementius incitata est, secum
abripit.
Cum autem propter vorticis naturam in regione
circuli aequinoctialis aeris impetus maximus esset, in hac
regione maxima quaedam quasi aeris unda ingentem sphaerae igneae annulum abripuit, eumque annulo aerio cirlonge a centro abstulit,

ita fere, ut

pus quoddam velut saxum vel lignum

cumcludens omnium longissime abstulit

in

eum

locum, quo

nunc etiam circa mundi axem eodem vortice circumagitur.

Hic annulus igneum annulum includens

est sol, qui

mandri sententia omnium stellarum extimus

propius a polo

aut

superiore

igneae annulus avulsus

centro distantia,
nuli,

Eodem

vortice,

cum

1)

).

minus

reliqua

medium locum congerebatur

planam accipiebat

is

AnaxiPaullo

sphaerae

qui factus est luna, minore a

aerem partim

eifectu partim in

inferiore

modo reliquarum

propter vorticis naturam

stantes.

in

est,

et simili

aut

est.

stellarum an-

etiam a centro dinatura humida solis

in terram verteretur, terra

et

formam rotundam

ac

His omnibus perfectis mundus septen-

Alexander apud Simpl. Coel. (Schol. Aristot. 507 b 26) eum

421

quam nunc habet

trionem versus inclinatus est eoque eam,

formam

Ex

accepit'.

ea

hisce opinor patere,

omnia

doctrina, quae explicatione egere vidimus,

rotundam ac planam, diversas

Anaximandri

in

terrae figuram

stellarum a

illas

mundi axem conimmo totam mundi com par ationem ac

terra distantias, stellarum circa

versiones,

descriptionem plane tamquam ex uno

cari,

si

de

ei illam

mundi

vortice et

principio expli-

inclinatione senten-

Inde autem non sine caussa concludimus,

tiam tribuimus.

usum

euni revera hac sententia

Sed num hoc

esse.

moneamus

argumentis

quibus

breviter,

simus.

usi

ex Aristotele ostendimus, Anaximandrum in generando

vorticem adhibuisse

Num

id recte

Initio

mundo

ab hac re omnino profecti sumus.

et

ostendimus nec ne? Si negatur, rationes pro-

positae refellendae sunt;

Nam

fere sequuntur.

si

conceditur, reliqua necessario

si

omnino vorticem adhibuit,

hoc vortice sententia putanda

quae de mundi comparatione

cari possint;

satis

Com-

probabile est? nonne nimis coniecturae indulsimus?

id

quod

in

ut

est talis fuisse,

eius de

ex

eo,

et dispositione docuit, expli-

sententiam illam propositam ca-

Quare non temerarium

Anaximandrum putare ipsum huius sententiae auctorem^esse et ab

hoc eam ad posteriores Ionicos pervenisse; quae quidem sententia, quod ad ingenii vim perspicaciam audaciam attinet,
dere vidimus.

nulla earum,

quae postea usque

rerum origine inventae

Aristotelis locura explicans,

ram

in

ad

sunt, inferior

quo

videtur,

nostram aetatem de

habenda

est.

Anaximandri sententia

ter-

sua sede manere propter eandem undique distantiam,

ait,

ex Aristoteles verbis non patere,

is dicit,

noTtQov xal

rjoejufT

tv

rw

.utoo),

[tevei fih
rw wfo'w J/ t ty\v iaoQQonua'
fxivovaa 3t XXXstki xai xivtiTai neol tov dta navTog mafjiivov nolov" E quo
loco certe non colligi potest, Anaximandrum terrae motum circa
r\

mundi axem tribuere

vortice circumferri,

sed facile

fieri possit,

ut terram putaverit initio

quam Democriti etiam sententiam

fuisse scimus.

422

Sed quamnam

De qua

dus est ?

enim
tum,

re

illius vorticis

aerem

ut putaverit,

fieri potest,

caussam

statuisse putan-

duae possunt opiniones

cum primum magna

esse.

e natura

Primum

humida

or-

extendens sphaeram igneam

vi se

premeret, hunc initio non potuisse dirumpere sed eius re-

percussu

quidem

actum

vorticem

in

terrae planitie directus

quam non

Haec caussa nullam

esse.

quam

ob

continet necessitatem,

vorticis

axis

in

sed etiam nullam continet, ob

sit;

Sed antea~vidimus, Anaximandrum

infinitum principium dicere 7iEQie%aiv aiiavta xai navxa xvdirectus.

sit

pQvav\

de regendo navium
Anaximandrum hoc verbum
propria sua significatione intellegere. Quod si ita se habet,
iure conicimus, Anaximandrum omnis motus, nisi ipsam
primam caussam, tamen moderationem et gubernationem ipsi
cursu

autem

-/.vfieQvav

dici,

probabile

et

principio tribuisse
11)

De

iis

naturaliter

esse,

).

rebus, quae meteora vocantur, paucae tan-

tum Anaximandri sententiae memoriae proditae sunt. Quae

sententiae propterea memoratu dignissimae sunt, quod ostendunt, Anaximandrum ad has etiam res explicandas insigni
cogitationis perpetuitate et constantia eadem duo principia
adhibuisse, quibus totum

dam

mundum

generat, naturam humi-

ac frigidam dico et naturam igneam ac calidam.

Ac ventos quidem

ita explicat:

ventum esse fluxum

qui eo efficiatur, quod, quae in aere partes sint hu-

aeris,

midissimae

et tenuissimae, a sole

eoque moveantur

1)

2
).

Efficitur igitur ventus eo,

Augustinus quidem C. D. VIII, 2

rerum principia singularum

mundos gignere
quid divinae

et

esse credidit

quaecunque

menti

in

in

his

Sed hac Augustini narratione non

mandri

cogantur et dissolvantur

verbis

continetur,

iis

ait

Anaximander

et innumerabiles

infinita

oriuntur

quod aeris

nec ipse

ali-

rerum operibus tribuens."

refelli

praesertim

potest

id,

quod

cum Augustinus

ipsius

Ana-

aperte de

mente loquatur a mundo separata.

2)

Quae diximus, ex

hisce efficiunter

locis.

Plut. Plac. III, 7

423
sine dubio solis, id est ignis,

partes humidae, quae

eadem

ex aqua ortae sunt,

Quod ad nubes

tur.
si

et

pluviam pertinet, pluviam

a sole e terra nubes attollantur 1 );

simplicissima eorundem

denique

trus

fieri ait,

qua explicatione

in

principiorum vis cernitur.

ventorum

repetit a

et fulgura

modum:

clusorum, in hunc

vi

magis etiam extenuan-

solis vi

Toni-

nubibus

vi

in-

ventus densa nube involutus

si

ex hacce propter eam, qua utatur, partium tenuitatem

sonitum

levitatem vi erumpat, nubis diruptione

et

simul

edi,

autem partium divulsione iuxta nubis nigredinem fulgoreni

Qua

existere 2 ).

obscurum

ratione nubis divulsione fulgor

effici possit,

Etenim Anaximandri sententia,

est.

antea

ut

vidimus, ipsa nubes et ipse ventus, quoniam e natura hu-

mida

cum

modo

nullo

sunt,

in

ignem

Nec

possunt 3 ).

verti

verbis consentit putare, per fissuram nubis divulsione

factam clariorem
(Galen.
ttVTO)

c.

'

20)

coeli

VTt6

Hippol. Refutt. 1,6:

asQog

[id est,

Sed per Anaxi-

perlucere.

twv XenTOTaTOjv v

Ava^ifi. avsftov stvat qvoiv utoog,

vyQOTUTLOV

Xttl

lucem

TOV

XlVOVfJ. 4V(OV

l]l(0V

t]

X O fX

7]

(U yiveadca tojv lenroTttTOJV

n avefiovg

qui sunt in aerej nnoxQivouevojv

xccl

V 0)

tov

u,t ftcov

otccv a&QOiofttoOi,

Teichmuellerus non recte explicat, ventum esse tenu-

xtvovttivoiv"

issimam aerisexhalationem

(die feinste

Verdampfung der Luft)

Stud. p. 10.

Hippol.

1)

1.

1.:

vtov 3h (yivso&m) ?x

i]hov\ Quo loco corruptissimo in verbis

Toiv v(fS

Dunekerus arbitatur

puto, ut

vocem post
legendum

v(f? t]ltov

esse:

omissam

.,x yrjg

2) Plut. Plac. III,

TOV 7TVS
Tr)

'

.UttTOg

'

esse;

pol.

1.

1.

ve(feXag.

vr]V

nam

'

tojv

'

ttvadidofxivr\g

ve(f>eXojv

sed

Ix

non

tojv v(i? rjhov'

hanc

sententia postulante sic puto

((vadtfiouevojv vtfS i)\lov ve(pek(ov. u

3 (Galen.

c.

Stob.

19;

OTttV yttQ 7T8Qllt](f^h' V(ft

XemofteQtiu xu) xovqoTrjTt, tote

OtoXt} tiuqu

latere

yr)g

t)

I,

29, 590)

^Av.

I*

TlttyH piccauftevov txneatj

fxhv QT]hg tov tp6(f)OV,

r)

tft

dta-

fxeXuviuv iov vtqovg tov dtavyttaubv c(noTeXeT. u Hip-

,,ttOTQttTittg

dt (yiveofrat), otccv

ctvEfxog t.fin(ntbiV dtiaru

rag

3) Aliter

opinatur,

sentit Teichmuellerus;

tenuem venti

e vento oriri.

materiam per

is

enim (Stud.

se esse igneam,

p.

10 et 11)

immo ignem

424

mandri sententiam aperte

quasdam

esse

divulsione

subito

ignis elicitur

hoc sumere, in nube

licet

lapidum

atque

similiter

prosilire,

illa

tritu

).

Quid Anaximander de plantarum generatione

omnino non

senserit,

Quod ad animalium generationem

traditur.

haeceius refertur sententia

attinet,

vento

et

hasque

ignis particulas a sole susceptas

animalia solis effectu

satis

memorabilis: prima

humore nata

in

cibus spinosis circumclusa,

adultiore

esse, corti-

autem aetate

in

ibique corticibus ruptis in lucem

loca sicciora decessissse

Ac
hominum origine haecce: primos homines
in piscibus natos esse, eam ob caussam, quod non,
quemadmodum reliqua animalia, statim per se ipsi victum
non

prodiisse, sed

multum temporis supervixisse' 2 ).

c

praeterea de

sed longa nutricis cura indigerent, et adultos

quaererent,

demum
1)

ab

Stobaeus

Anaximenem
quod,

si

esse

eicctos

illis

1.

1.,

in terram exiisse' 3 ).

et

postquam Anaximandri opinionem

eandem opinionem sequi hancque eo

ait

mare remis findatur,

matur: Anaximandrus

ait

omnia

vis in inferiora descendit, ita

sonat;

at,

cum

2) Plut.
rrti

rrjg
77'

nQOOTa

tu.

tj-UTpi

c.

xut

>

ptetu^toovut.^

J/'

neQtQorjyvvjbievov Tovtploiov,
1.

1.

Tidrjvr]aeoog'

Plut.

iydvatv lyyev ea&at

to

naXatol

&k

yiveolhtt

eavroov Tuyv ve^ueaxhai,

tov ovtu diaacox)r)vai."

01

yevv^-

uXXoetdoov ^wwj/

Iv/Qovtov deToOut

ipevrag oooneQ

y.al

Hippol.

Strom. apud Euseb. Praep. Ev.

*Q%(tg

tu [aIv aXXa

'Av. tv vyQoo

35):

neQteyoueva dy.uvx9o)3eot' nQofiaivovar)g de

vnb tov rjMov'

Co\u e,va

3) Plut.
ort

fulget."

r)hxiug Intftuivetv Inl t6 t}q6tqov,

bUyov xqovov

19 confir-

ex aethere aliqua

ista sic fieri, ut

Plac. V, 19 (Galen.
tploioTg

Magis au-

II,

ignis impactus nubibus frigidis

illas interscindit,

eo,

rettulit,

collustrare,

corruscatio appareat.

tem, quod coniecimus, his verbis Senecae, ^uaest. nat.

Ab

Jtb xul

I,

8,

2:

sti

(prjaTv,

av&Qtonog tyevvriftr^.ly.Tov
ptbvov

xut

Symp. VIII,

tov av&Qoonov no-

uQyug ovx av nore toiov8,

4:

( Ava&juavdQog) Iv

nQoorov avS-Qomovg unotpuiveTut, xal tqu(pro hac voce, quae

non

intellegi potest,

Wittenb. scribi iubet ooaneQel nutdetu), xal yevouevovg Ixavovg eavToig fiorj&eTv, l x ftXrj&rjvat TrjvtxavTa y.al yrjg Xape'o&ut.

425

quae Plutarchi

hac narratione,

quod hominem non

milem
tio

pisci

formam habuisse

dubitari potest

sit,

differt,

initio s

i-

Utrius narratio vera

).

meo quidem

sed

Hippolytus eo

est,

in pisce natum esse, sed

dicit

iudicio Plutarchi narra-

ipsa singularitate commendatur. Si propositam

Anaximan-

dri sententiam contemplamur, apparet, eum quandam gene-

rationis progressionem ab imperfectioribus animalibus

ad perfectiora

Cum

statuisse.

quaedam providentia
rem a quadam summi

in

cernatur,

hominis generatione quasi

quaeri

possit,

principii designatione

num hanc

et efficientia

repetierit.
12.

aeriam

iam eam

ratio

Animam

Pauca supersunt.

doreto refertur

Anaximander a Theo-

dixisse 2 ); sed haec Theodoreti nar-

ob caussam

valde

suspecta videri debet,

quod eandem sententiam Anaxagorae

Archelao

et

tribuit.

Anaximandrum animam putavisse partem esse ipsius substantiae infinitae, cum

alias ob caussas tum propterea, quod Aristoteles aperte
dicit, eos, qui unum solum principium ponant, etiam animam
aliquid unum putare, eadem natura atque ipsum
Equidem

facilius crediderim,

principium 3 ).
Denique traditur stellas, vel potius, quod plurimi dicunt
quodque ad Anaximandri rationem multo aptius est, ipsos

Hippol.

1)

ZOtiv

^X^h

7i

Ttjg

liV&QOJTiov TQO) wco

Theodoret. Gr. Aff. Cur.

y.ai

(f

c.

An.
I,

I,

IV

822

p.

ed. Hal.:

y.al

Ava'i-

'Ao/eXaog aeniodri

2.

405

b 17.

7 (Euseb. Praep. Ev. XIV- 16,6): 'Av. Tovg

ovQaviovg d-tovg."

ysyovevai, tovt-

vcriv slQrjxaOiv."

4) Plut. Plac.

aOTQag

5.

Avct^i^iavd qoq v.aV Ava^ayoQag

3) Aristot.

dixisse 4 ).

xai* aQ%ag. u

df

ipv/fjg rrjv

lenus

tov

1.

aQ an Xr} Oi ov

2)

'

fXEvrjg

1.

deos

innumerabiles mundos

quos posuit,

illos,

Stobaeus autem

(cum Heerenio enim

in Stob.

1.

1.

I,

2,56, pariterque Ga-

pro

vovg ol>Qavovg

gendum

est)

freovg."

Atque ex hisce potius Plutarchus emendandus

habent:

,,'Av.

ajisqrjvaTo

le-

zovg antiQovg ovQavovg

est,

quam

426

Qua quidem

mundum

appellatione significare videtur,

aliquid

quadam sua ac

unum atque per

propria utens,

amplectatur partes

mundorum

universitatem.

unumquemque

constans

quod

summa

atque

se

simili

et

esse,

vita

ratione suas

infinita

substantia

Sed ipsum unum numen divinum

Anaximandro est ipsa substantia infinita, quae

TTEQiiyu anavva v.al Tcav%a y.vfiegva \ e qua omnia ori-

(to dalov)
c

untur in eamque tempore statuto peracto revertuntur.

ipsi

Cum

ex Plutarcho.

locus N. D.

Stobaeo enim plane consentit hic Ciceronis

Anaximandri sententia

10:

I,

esse

est,

nativos

esse

deos,

eosque innumerabiles

longis intervallis orientes occidentesque,

mundos."

EXPLICATIO TABVLAE AD
Fig.
Sit

P. 401; 407; 408; 418.

1.

HPAP'

circulus meridianus

TT

discus sive cylindrus terrae

HhH'

circulus horizon:

PP'

axis

AA'

circulus aequinoctialis;

mundi

SS'

circulus solis

tempore

BB'

circulus solis

tempore brumali

Ba

lineae a

B'a'

nitie directae.

Fig.

solis

solstitiali;

circulo brumali

in horizontis pla-

2,

HPAP'

circulus meridianus;

TT

cylindrus terrae;

HhH'

circulus horizon:

mundi;

PP'

axis

AA'

circulus aequinoctialis

SS'

solis

annulus tempore

BB'

solis

annulus tempore brumali.

solstitiali:

Ad.p.

401, 401,408/ 418.

Lith.v. A.

Henry, Bonr\.

POTISSIMI QVIDAM VETERVM LOCI QVI IN HOC

LIBRO AVT CORRECTI AVT PRIMVM

EXPLICATI SVNT.
pag.

Alexander Aphrodis. in Aristot. Metaph. 45, 20

46, 20, Bon.

105,

in Aristot. Meteor. vid.

et
1

106, 1

v.

s.

Theophrastus.
Aristoteles Coel.

II,

284 2 sq

1.

5.

303b 10

.218

sq.

III,

5.

303 b 13

222

sq.

Gen. et Corr.

Metaph. IV,

1082

7.

II,

353^ 5

1.

Phys.

I,

4.

187 12

I,

4.

187

III, 5.

Eusebius Praep. Ev.

355* 21

152 sq. 163

204b 22 sq

230; 262,
384,

Strom.)

8,

3 (e Plut. Strom.)

XV, 42

(e Plut.

(cf..

p.

16,

46

p. 16,

50

V-

18,

59

I, 7.

p.

18,

84

11

(cf.

6, a,

et

post

Stob.)

16, 41 ed. Gotting.

6. p.

91* 30

248; 345; 402.

273* 38

245.
391,

1.

393,

3.

349, l;cf. 324,2.

358,

1.

I 423,

1.

418,

3.

393,3.
ed.

Carsten.

1.

3.

.11.

Stob.)

med

sq.

57.

8,

II,

20

I,

Plutarchus Plac.

79,4.

et 2.

I,

I,

sq.

50; 54.

15

Hippolytus Refutt.

Phys.

66,1; 87

28

11,

I,

320.

.75,2.

13

XIII,

Meteor.

Simplicius Coel.

....

332 a 20

2004

2.

1325

318

5.

XII, 2. 1069 b 3 sq

3.

I,

II,

Cicero Nat. D.

294,1; 301, etn.l.

III,

328,2.
8.

428
pag.

Simplicius Phys. 32,

a,

post med. (de Porphyrio)

177; 183; 234,2.

32, b, part. sup

32, b, part. inf. (Theophrasti locus) 47.

,,

44, a part. inf

51, b, part. inf.

Stobaeus Ecl. phys.

Tatius Isag.

23. p.

I,

c.

22. p.

123, 2.

482 (de Parmenide)

500 (de Anaximene)

385,

393, 3.

1.

373; 376,
p. 131, 16, ed. Spengel

275,

p. 222, 9

Theophrastus (apud Simpl. Phys. 32,

122 et n. 2.

19

Themistius Phys.

T,

13.

(apud Alex. Meteor. 91,

2.

4.

109, 3; 110,1.
b, part. inf.).
a.

47.

part. inf.) 403 sq.

BONNAE TYPIS CAROLI GEORGI TYPOGR. ACAD.

UNIVERSITY OF TORONTO

LIBRARY

Do
re

not

mo ve

the card

from

this

Pocket.

Acme
Under

Library Card Pocket

Pat.

" Ref Index File."

.

Made by LIBRARY

BUREAU