Professional Documents
Culture Documents
ni
u
16 (2010)
To
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
ToruWocawek
er
s
yt
e
tu
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
Dzie 22 czerwca 1633 roku zapisa si niezwykle bolenie whistorii Kocioa iwhistorii nauki. Galileusz, czowiek, ktry stara si czy
wierno Kocioowi z bezkompromisowym poszukiwaniem prawdy
i nie dopuci do rozamu midzy wiar a rozumem, za swoje opowiedzenie si po stronie kopernikanizmu i propagowanie go zosta przez
Koci potpiony i zmuszony do publicznego wyrzeczenia si swoich
pogldw1. Pomimo relatywnej agodnoci wyroku uczony zosta
skazany na wizienie (zamienione nastpnego dnia na areszt domowy
Ks. dr Witold Dorsz jest adiunktem w Zakadzie Filozofii Chrzecijaskiej
Wydziau Teologicznego UMK w Toruniu.
1
Zob. O. Pedersen, Wiara Galileusza, w: Sprawa Galileusza, red. J. yciski, Znak,
Krakw 1991, s. 149191 oraz monografi Annibale Fantoliego Galileusz. Po stronie kopernikanizmu ipo stronie Kocioa, tum. T. Sierotowicz, Biblos, Tarnw 2002. Jak podkrela sam
autor, jego celem nie byo zaprezentowanie kompletnej biografii Galileusza, ale prba
rekonstrukcji dramatu Galileusza-badacza iGalileusza-czowieka wierzcego (jego pocztku, rozwoju izakoczenia) (A. Fantoli, dz. cyt., s. 427). Do tej pory czeka na caociowe
opracowanie problem Boga i religii w pismach Galileusza. Jako ciekawostk mona
przytoczy fakt, e wkomunistycznej Rumunii cenzura usuna ztamtejszego wydania
Dialogu ca seri fragmentw odnoszcych si do Boga ireligii, uznajc je zasprzeczne
z materialistyczn i ateistyczn wizj wiata oraz kreowanym obrazem Galileusza jako
buntownika odrzucajcego Boga iwalczcego zKocioem; por. M. Artigas, M. Snchez
Co
py
tig
ht
by
TEOLOGIA_16_2010.indb 107
2011-08-22 14:06:28
108
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
de Toca, Galileo y el Vaticano. Historia de la Comisin Pontificia de Estudio del Caso Galileo
(19811992), BAC, Madrid 2008, s. 122.
2
W. R. Shea, Do Historians and Philosophers of Science Share the Same Heritage?,
w: Nature Mathematized, red. W. R. Shea, Dordrecht 1983, s. 7, cyt. za: J. yciski, Kontrowersje wok Galileusza; w: Sprawa Galileusza, s. 29.
3
T. Sierotowicz, Wprowadzenie; w: G. Galilei, Listy kopernikaskie, opr. T. Sierotowicz, Biblos, Tarnw 2006, s. 9899, przypis 9.
TEOLOGIA_16_2010.indb 108
2011-08-22 14:06:28
109
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
wielu dodatkowych informacji pozwalajcych spojrze na proces Galileusza w jego zoonoci i kontekcie. Czy jednak mona uzna spraw
Galileusza za zamknit? Na ile skuteczne byy wyniki podjtej przez
Jana Pawa II prby ostatecznego wyjanienia sprawy Galileusza i przeamania narosych wok niej mitw, skoro one nadal trwaj i ci na
delikatnej relacji nauki i wiary, czy te nauki i Kocioa? Czy moliwe
jest, e to, co przez wieki byo przedmiotem kontrowersji i symbolem
domniemanej nieprzezwycialnej sprzecznoci midzy nauk a wiar,
stanie si fundamentem i przestrzeni porozumienia, wsplnych poszukiwa i dialogu nauki i wiary?
ik
o
aj
a
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
Wcodziennym uyciu mit jest rozumiany jako faszywe mniemanie okim lub oczym uznawane bez dowodu, ubarwiona wymylonymi
szczegami historia ojakiej postaci lub ojakim fakcie, wydarzeniu4. Po
zakoczeniu procesu Galileusza tekst wyroku iwyrzeczenia si rozesano
do wszystkich nuncjuszw papieskich ido lokalnych inkwizytorw, zlecajc im rozpowszechnienie ich treci. Jednoczenie byy to jedyne dokumenty zprocesu podane do publicznej wiadomoci. Wynikao znich, e
Galileusz zosta uwiziony, aznajcy terminologi sdow mogli z nich
take wycign wniosek, e by torturowany. Wten sposb zrodziy si
mity owizieniu itorturach, ktrym miano poddawa uczonego, podczas
gdy w rzeczywistoci Galileusz nigdy nie przebywa w wizieniu, ani
wczasie procesu ani po nim, kiedy po ogoszeniu wyroku kar wiezienia
zamieniono mu natychmiast na areszt domowy. Podobnie byo ztorturami z cakowit pewnoci nie by im poddany ani nawet zastraszany
nimi. Powinnimy jednake pamita pisze Maurice A. Finocchiaro,
jeden z uznanych badaczy procesu i sprawy Galileusza e przez sto
pidziesit lat po procesie wszystkie dostpne wiadectwa wskazyway
na to, e Galileusz przebywa wwizieniu, aprzez dwiecie pidziesit
lat e poddawano go torturom. Mity o torturowaniu iwizieniu Galileusza s zatem prawdziwymi mitami: bdnymi wyobraeniami, ktre
kiedy wydaway si prawdziwe i ktre nadal uznaj za takie ludzie
sabo wyksztaceni i niedbali badacze5.
Sownik jzyka polskiego, red. M. Szymczak, t. 2, PWN, Warszawa 1988, s. 187.
M. A. Finocchiaro, Otym, e Galileusz by wiziony itorturowany za opowiadanie
TEOLOGIA_16_2010.indb 109
2011-08-22 14:06:28
110
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Co
py
si po stronie teorii Kopernika; w: Wyrok na Galileusza i inne mity o nauce i religii, red.
R. L. Numbers, tum. M. Romanek, Centrum Myli Jana Pawa II, Warszawa 2010, s. 115;
zob. cay tekst tame, s. 101115. Wostatnich latach mit opoddaniu torturom Galileusza
zosta oywiony przez Italo Mereu; I. Mereu, Storia dellintoleranza in Europa, Mondadori,
Milano 1979. Bezpodstawno twierdzenia Mereu i powane braki wjego argumentacji
wykazuj m.in. W. R. Shea, M. Artigas, Galileo Observed. Science and the Politics of Belief,
Science History Publications, Sagamore Beach 2006, s. 102104.
6
M. Golka, Bariery w komunikowaniu i spoeczestwo (dez)informacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 181.
7
Tame, s. 185.
TEOLOGIA_16_2010.indb 110
2011-08-22 14:06:28
111
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
8
C. Rendina, Galilei, dalla dolce Roma alla prigione di Villa Medici, La Repubblica, 20.08.2007, http://roma.repubblica.it/dettaglio/Galilei-dalla-dolce-Roma-allaprigione-di-Villa-Medici/1354908 (17.11.2010); Chi era Costui Scheda di Galileo Galilei,
http://www.chieracostui.com/costui/docs/search/ schedaoltre.asp?ID=11028 (17.11.2010).
Finocchiaro przypisuje autorstwo tego napisu Domenico Gnoli; por. M. A. Finocchiaro,
Retrying Galileo, 16331992, University of California Press, Berkeley 2005, s. 261.
9
A. Rupert Hall, Galileo nel XVIII secolo, Rivista di filosofa, 15 (1979), s. 375378,
383. Wydaje si, e legenda siga swoimi korzeniami jeszcze XVII wieku. W 1911 roku
podczas konserwacji odkryto to zdanie na pochodzcym z 1643 lub 1645 roku obrazie
ze szkoy Murilla przedstawiajcego Galileusza w lochu inkwizycji; S. Drake, Galileo at
Work: His Scientific Biography, University of Chicago Press, Chicago 1980, s. 357.
10
Por. M. A. Finocchiaro, The Galileo Affair from John Milton to John Paul II:
Problems and Prospects, Science & Education 8 (1999), s. 199200.
11
Por. M. A. Finocchiaro, Retrying Galileo, s. 7276.
12
Zob. J. W. Draper, History of the Conflicts between Religion and Science,
D. Appleton and Co., New York 1890; W. R. Shea, M. Artigas, dz. cyt., s. 313;
R. L. Numbers, Wprowadzenie, w: Wyrok na Galileusza, s. 1416
13
Zob. A. D. White, AHistory of the Warfare of Science with Theology in Christendom [1896], Prometheus Book, Buffalo 1993; W. R. Shea, M. Artigas, dz. cyt., s. 1423.
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
TEOLOGIA_16_2010.indb 111
2011-08-22 14:06:28
112
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
boskiego objawienia14 oraz Albert Einstein, ktry w1953 roku wprzedmowie do tumaczenia angielskiego Dialogu Galileusza napisa: Czowiek
tu ukazany posiada arliw wol, inteligencj iodwag wystpienia jako
przedstawiciel racjonalnego mylenia przeciw zastpom tych, ktrzy opierajc si na ignorancji ludzi ignunoci nauczycieli wstroju duchownym
i profesorskim, utrzymuj i broni swojej pozycji wadzy15.
Obok tego mitu antykatolickiego, istnieje inny, antygalileaski.
Gosi on, e Galileusz zasuy na potpienie, gdy w swoim Dialogu zama nie tylko wiele norm kocielnych, ale take reguy metody
naukowej i zasady dowodzenia logicznego, poniewa nie dysponowa
adnymi ostatecznymi prbami potwierdzajcymi tez o ruchu Ziemi.
Czsto wyznawcy tego mitu porwnuj Galileusza zkardynaem Bellarminem, ktry mia by lepszym metodologiem isusznie podkrela brak
dowodw potwierdzajcych teori Kopernika. Niema rol w skazaniu
Galileusza mia odegra jego nieokieznany temperament i nie uznajca
adnych autorytetw ironia oraz jego nieszczero w trakcie procesu.
Innymi sowy, uczony sam ponosi cakowit odpowiedzialno za to
co go spotkao, a agodno traktowania Galileusza podczas procesu
i symboliczno samego wyroku stoj w jawnej sprzecznoci z tez
o jego mczestwie, ktra jest wymysem wrogw Kocioa. Natomiast
jeli mona co wtym przypadku zarzuci Kocioowi, to jedynie pewn
niezrczno procedur majcych porzdkowa skomplikowane konflikty
naukowe epoki nowoytnej. Take ten mit zrodzony ju w wieku XVII,
dominujcy w apologetyce katolickiej w wiekach XVIII i XIX, pozostaje
ywy do dzi16. Spord autorw katolickich propagujcych ten mit na
szczegln uwag zasuguje francuski fizyk, filozof i historyk Pierre
Duhem17.
Co
py
tig
ht
by
TEOLOGIA_16_2010.indb 112
2011-08-22 14:06:28
113
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
nad metod naukow wykazuje, i racja bya po stronie Osiandra, Bellarmina i Urbana VIII, a nie Galileusza zostao pniej przejte przez Waltera Brandmllera, ktry
przeksztaci je wtzw. tez wzajemnego bdu; por. M. Artigas, M. Snchez de Toca,
dz. cyt., s. 17.
18
Zob. A. Koestler, Lunatycy. Historia zmiennych pogldw czowieka na wszechwiat,
tum. T. Biero, Zysk i S-ka, Pozna 2002.
19
Zob. P. K. Feyerabend, Przeciw metodzie, tum. S. Wiertlewski, Siedmiorg,
Wrocaw 1996 oraz tene, Galileo and the Tyranny of Truth, w: A Meeting of Faith and
Science. Proceedings of the Cracow Conference 24 to 27 May 1984, red. G. V. Coyne,
M. Heller, J. yciski, Specola Vaticana, Citt del Vaticano 1985, s. 155166.
20
Por. M. A. Finocchiaro, A Galilean Approach to the Galileo Affair, 16092009,
Science & Education 20 (2011), s. 61.
21
B. Brecht, ycie Galileusza, tum. S. J. Lec, motta W. Wirpsza, w: B. Brecht,
Dramaty, opr. K. Gajek, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, WrocawKrakw 1976,
s. 141301. Brecht przedstawia Koci jako wadz, ktra przeladuje obrocw wolnoci bada naukowych, a Galileusza jako rewolucjonist spoecznego, ktry zdradzi
lud wyrzekajc si swoich pogldw: Galileusz wzbogaci istotnie astronomi ifizyk,
pozbawiajc jednoczenie te nauki ogromnej czci ich spoecznego znaczenia. Dyskredytujc Bibli iKoci, stay one przez pewien czas na barykadzie walki opowszechny
postp. Prawd jest, e przemiana nastpia mimo to wnastpnych stuleciach, anauki te
czynnie w niej uczestniczyy, ale bya to ju tylko przemiana, a nie rewolucja. Skandal
przerodzi si niejako wdysput midzy fachowcami. Koci, awraz znim caa reakcja
mogy dokona planowego, zorganizowanego odwrotu, aich wadza moga si wwikszym lub mniejszym stopniu utrzyma. Co za do tych nauk, to nie osigny one ju
nigdy wczesnej pozycji spoecznej, nie dotary ju nigdy tak blisko do ludu. Zbrodni
Galileusza mona uwaa za grzech pierworodny nowoczesnych nauk przyrodniczych.
TEOLOGIA_16_2010.indb 113
2011-08-22 14:06:28
114
aw
op
er
ni
k
To
ru
ni
u
zoono procesu Galileusza moliwe s take inne sposoby rozpatrywania sprawy Galileusza, przyjmujc za podstaw odmienne kryterium
ni relacja midzy nowoytn nauk a Kocioem czy wiar takie, jak
konflikt midzy nauk a filozofi, nauk a spoeczestwem czy polityk, wolnoci jednostki a autorytetem instytucji czy tradycj badawcz
a nowatorstwem ujcia22.
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
Istnienie mitw, ktre opieraj si na fragmentarycznych, jednostronnych, a czasem i faszywych podejciach do sprawy Galileusza
iwykorzystuj j ideologicznie stanowio, apo czci stanowi nadal jedn z przyczyn ignorancji i zamieszania wok wydarze sprzed prawie
400 lat oraz powan przeszkod w dialogu nauki z wiar i Kocioa
ze wiatem. Warunkiem ich przezwycienia byo denie do odkrycia
i ujawnienia prawdy o tym, co si wwczas wydarzyo i w jej wietle zweryfikowanie zajmowanego stanowiska wobec kopernikanizmu
iGalileusza. Domagao si to i domaga si nieustannie rezygnacji przez
wszystkie ze stron zprb uproszczonej, jednostronnej interpretacji sprawy
Galileusza iuznania jej zoonoci, aod Kocioa dodatkowo odrzucenia
prb atwej apologetyki.
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
Znowej astronomii, ktra najgbiej interesowaa now klas, buruazj, gdy torowaa
drog rewolucyjnym deniom spoecznym epoki, uczyni on ograniczon wiedz specjaln, cis, ktra moga si oczywicie wanie dziki swej czystoci, to znaczy
obojtnoci wobec sposobu i form produkcji, na og bez przeszkd rozwija. Bomba
atomowa jest zarwno jako zjawisko techniczne, jak ispoeczne klasycznym produktem
kocowym zdobyczy naukowych Galileusza i jego klski spoecznej (B. Brecht, Uwagi
do ycia Galileusza, w: tame, s. 307308); zob. take W. R. Shea, M. Artigas, dz. cyt.,
s. 5384.
22
Por. M. A. Finocchiaro, The Galileo Affair, s. 194195. Emocje towarzyszce
sprawie Galileusza s w duej mierze nastpstwem faktu, i autor Dialogu wystpuje
nie tylko jako jeden z astronomw XVII stulecia, lecz jako symbol intelektualnej niezalenoci oraz odwagi wyraonej w otwarciu na poszukiwania nowych szlakw badawczych. Historiograficzna rekonstrukcja jego dramatycznych poszukiwa dostarcza
okazji do wyraenia osobistych pogldw na zwizek midzy tradycj badawcz a nowatorstwem ujcia, midzy autorytetem wadzy asumieniem poszczeglnych badaczy.
Zalenie od indywidualnych preferencji w tej dziedzinie otrzymuje si kracowo rne
sylwetki autora Dialogu (J. yciski, Kontrowersje wok Galileusza; w: Sprawa Galileusza,
s. 1213).
TEOLOGIA_16_2010.indb 114
2011-08-22 14:06:28
115
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
23
24
TEOLOGIA_16_2010.indb 115
2011-08-22 14:06:28
116
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
26
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
TEOLOGIA_16_2010.indb 116
2011-08-22 14:06:28
117
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
zprzykroci trzeba stwierdzi, i troska ozachowanie dobrego imienia Kocioa pozostaa nawet wnowym klimacie stworzonym przez
Sobr Watykaski II tak silna i tak gboko zakorzeniona, i doprowadzia do zacytowania przez ten sam Sobr (co wicej w kontekcie uroczystej deklaracji uznajcej wolno bada naukowych!)
Co
py
tig
ht
by
TEOLOGIA_16_2010.indb 117
2011-08-22 14:06:28
118
ru
ni
u
aw
To
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
Prawdziwy przeom w stanowisku Kocioa wobec sprawy Galileusza dokona si dopiero wraz z wyborem na Stolic w. Piotra Jana
Pawa II. Jednym z istotnych rysw jego pontyfikatu staa si troska
o przezwycienie separacji i pogbiony dialog midzy nauk a wiar,
czy jeszcze szerzej, midzy kultur a wiar, ktry uznawa za spraw
o kluczowym znaczeniu dla wspczesnego wiata31. Nie ulega wtpliwoci, e najwaniejsz motywacj Papiea Polaka dla promocji tego
dialogu i podjcia w jego kontekcie sprawy Galileusza byy wzgldy
duszpasterskie32. Rozdwik pomidzy rozumem iwiar, jak to podkreli
podczas swojego spotkania ze wiatem nauki polskiej 7 czerwca 1999
roku wauli Uniwersytetu Mikoaja Kopernika wToruniu, stanowi rdo
31
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
TEOLOGIA_16_2010.indb 118
2011-08-22 14:06:28
119
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
tig
ht
by
yd
aw
Wielko Galileusza, tak jak iwielko Einsteina, znana jest wszystkim. Jednak, wprzeciwiestwie do tego, ktremu oddajemy dzi cze
wobecnoci Kolegium Kardynalskiego wPaacu Apostolskim, pierwszy
z nich nie wolno nam tego ukrywa wiele wycierpia ze strony
Co
py
33
Jan Pawe II, Odpowiedzialno ludzi nauki i kultury za prawd. Przemwienie
do rektorw wyszych uczelni w Polsce, LOsservatore Romano, wyd. pol., 8 (1999),
s. 28.
34
Wcigu swojego pontyfikatu Jan Pawe II a 18 razy nawizywa bezporednio
wswoich wypowiedziach idokumentach do postaci Galileusza, zczego 7 razy powici
Galileuszowi bardziej lub mniej rozbudowan refleksj (zwykle wpowizaniu zodniesieniem do tekstu Gaudium et spes, n. 36, ale take nn. 57 i59, wpisujc spraw Galileusza
wszerszy kontekst relacji wiary ikultury). Wrd pozostaych 11 na szczegln uwag
zasuguje odwoanie do postaci Galileusza w encyklice Fides et ratio, n. 34 przypis 29.
Por. G. Tanzella-Nitti, dz. cyt.
TEOLOGIA_16_2010.indb 119
2011-08-22 14:06:28
120
To
ru
ni
u
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
Jan Pawe II, Gboka harmonia prawd nauki zprawdami wiary (Wstulecie urodzin
Alberta Einsteina), Przemwienie do Papieskiej Akademii Nauk Rzym, 10 listopada
1979, w: Jan Pawe II, Wiara ikultura. Dokumenty, przemwienia, homilie, red. M. Radwan,
T. Gorzkula, K. Cywiska, Fundacja Jana Pawa II Polski Instytut Kultury Chrzecijaskiej, Rzym 1986, s. 44.
36
Tame.
37
Por. M. Artigas, M. Snchez de Toca, dz. cyt., s. 63.
38
Jan Pawe II, Gboka harmonia prawd nauki, s. 45.
35
TEOLOGIA_16_2010.indb 120
2011-08-22 14:06:29
121
aw
To
ru
ni
u
Ojciec wity podkreli, e obok znanego konfliktu wsprawie Galileusza istniay zgodnoci midzy nauk awiar, ktre byy liczniejsze
iwaniejsze ni rozbienoci. Stanowi to lini, ktra prawie nie zostaa
podjta iktra moe ukaza, e wsprawie Galileusza nie istniaa prawdziwa opozycja midzy nauk areligi. To jest dokadnie to, co myla
Galileusz. Galileusz walczy, niewtpliwie zmiernym skutkiem, aby to
wykaza. Wielka szkoda, e nie zwrcono wikszej uwagi na t kwesti,
ktr mona uzna za pozostajc do podjcia39.
op
er
ni
k
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
Co
39
TEOLOGIA_16_2010.indb 121
2011-08-22 14:06:29
122
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Co
py
tig
ht
by
41
TEOLOGIA_16_2010.indb 122
2011-08-22 14:06:29
123
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
44
Zob. M. Artigas, M. Snchez de Toca, dz. cyt., s. 87111. Autorzy w sposb
przekonujcy wykazuj, e w dokumentacji prac Komisji Galileusza bdnie sklasyfikowano odrczne zapiski kard. Pouparda z jej drugiego spotkania jako sprawozdanie
zniemajcego wrzeczywistoci miejsca zebrania wdniu 21 maja 1982 r. Std waktach
informacja o siedmiu, a nie o szeciu spotkaniach Komisji, powtarzana przez wielu
badaczy; por. tame, s. 87, przypis 1.
45
Wykaz publikacji ksikowych bdcych owocem prac Komisji: zob. T. Sierotowicz, Jan Pawe II i sprawa Galileusza, s. 103, przypis 7.
46
Na szczegln uwag zasuguje list oraz omiostronicowy raport przedstawiony
kard. Poupard przez R. Dardozziego. Autor stwierdza wnich, e Komisja nie dokonaa
adnego przeomu wbadaniach dotyczcych procesu isprawy Galileusza, jednak jej prace mog stanowi podstaw do sformuowania sdw wartociujcych wodniesieniu do
badanych wydarze iich przyczyn oraz przeprowadzenia analizy motywacji intelektualnych iemocjonalnych ich gwnych bohaterw, ktrych jednak najbardziej prawdopodobnym rezultatem mogoby jedynie by potwierdzenie tego, co jest ju powszechnie znane.
Duo waniejsze, jego zdaniem, byoby zajcie si okreleniem zasad wsppracy teologii,
filozofii inauki oraz warunkw jej moliwoci; M. Artigas, M. Snchez de Toca, dz. cyt.,
s. 132142. Autorzy sugeruj, e list Dardozziego z26 maja 1989 r. idoczony do niego
raport, przekazany nastpnie przez kard. Pouparda Sekretarzowi Stanu miay kluczowy
wpyw na postanowienie o zakoczeniu prac Komisji. Motywem tej sugestii wydaje
si jednak ch zdjcia z kard. Pouparda odpowiedzialnoci za decyzj o rozwizaniu
Komisji. Jak jednoczenie przyznaj, Dardozzi kilka miesicy pniej, 29 marca 1990 r.
wystosowa list do Giovanni Battista Re, substytuta w Sekretariacie Stanu (jego kopi
przesa kard. Poupardowi), wktrym proponuje wznowienie prac Komisji iodnowienie
jej skadu. Ostateczna decyzja ozakoczeniu prac Komisji zapada najprawdopodobniej
podczas osobistego spotkania kard. Pouparda zks. praatem Re, ktre odbyo si krtko
pniej; tame, s. 147149.
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
TEOLOGIA_16_2010.indb 123
2011-08-22 14:06:29
124
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
tig
ht
by
Co
py
47
List kard. Paula Pouparda do kard. Seketarza Stanu Agostino Casarollego z13
lipca 1990 r., cyt. za: M. Artigas, M. Snchez de Toca, dz. cyt., s. 157.
48
Tame, s. 155161.
TEOLOGIA_16_2010.indb 124
2011-08-22 14:06:29
125
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
TEOLOGIA_16_2010.indb 125
2011-08-22 14:06:29
126
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
zja onadaniu zakoczeniu prac Komisji tak duej rangi irozgosu, ktra
wpisuje si w bardzo szerokie, duszpasterskie spojrzenie Jana Pawa II
na spraw Galileusza, wydaje si nie tylko uzasadniona, ale patrzc
na ni z dystansu minionych blisko dwudziestu lat, bardzo szczliwa.
Echo tego wydarzenia rozeszo si po caym wiecie i oglnie zostao
ono bardzo dobrze przyjte, cho w relacjach medialnych nadano mu
znaczenie rehabilitacji Galileusza przez Koci, co wsensie prawnym
nie odpowiadao rzeczywistoci, ale niewtpliwie moe by jako takie
rozumiane w znaczeniu teologicznym52.
Dokonao si to 31 padziernika 1992 roku podczas uroczystego
zakoczenia plenarnego spotkania Papieskiej Akademii Nauk powiconej
tematowi: Powstawanie zoonoci w matematyce, fizyce, chemii i biologii. Odbyo si ono w Sali Krlewskiej w obecnoci przedstawicieli
Kurii Rzymskiej zSekretarzem Stanu kard. Angelo Sodano oraz czonkw
korpusu dyplomatycznego akredytowanego przy Stolicy Apostolskiej.
Sprawozdanie zprac Komisji zoy przewodniczcy Papieskiej Rady ds.
Kultury kard. Paul Poupard. Gwna teza jego wystpienia wodniesieniu
do sprawy Galileusza brzmiaa nastpujco:
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
W takim wanie kontekcie historyczno-kulturowym, bardzo odlegym od naszej epoki, sdziowie Galileusza, nie umiejc oddzieli
prawd wiary od twierdze tradycyjnej kosmologii, doszli do bdnego
przekonania, e przyjcie rewolucyjnej teorii kopernikaskiej zreszt
wtamtym okresie nie do koca udowodnionej wnieunikniony sposb
wstrzsnoby podstawami tradycji katolickiej, i e w zwizku z tym
byo ich obowizkiem wydanie zakazu jej nauczania. Ten subiektywny
bd oceny, dla nas dzisiaj tak oczywisty, kaza im take zastosowa
wobec Galileusza kar dyscyplinarn, ktra przysporzya mu wielu
cierpie. Trzeba dzi, Ojcze wity, zgodnie z twoj wol, lojalnie
uzna te bdy53.
Co
py
tig
Po wysuchaniu relacji kard. Pouparda Jan Pawe II wygosi obszerne przemwienie, wktrym nawiza do tematu sesji plenarnej ido
dysputy wok sprawy Galileusza, wskazujc w nim na konsekwencje
praktyczne obydwu zagadnie oraz na wynikajce z nich zadania. Pod
52
Por. M. Finocchiaro, Retrying Galileo, s. 357; M. P. Gallagher, Note in margine
al caso Galileo, La Civilt Cattolica 144 (1993), s. 424436.
53
P. Poupard, Relacja z prac komisji badajcej spraw Galileusza, LOsservatore
Romano, wyd. pol., 1 (1993), s. 2728.
TEOLOGIA_16_2010.indb 126
2011-08-22 14:06:29
127
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
TEOLOGIA_16_2010.indb 127
2011-08-22 14:06:29
128
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
TEOLOGIA_16_2010.indb 128
2011-08-22 14:06:29
129
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Co
py
tig
ht
by
TEOLOGIA_16_2010.indb 129
2011-08-22 14:06:29
130
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Czy ten mit trwa nadal? Mity s oparte na konkretnych wydarzeniach. Wprzypadku Galileusza, historyczne fakty s takie, e dalsze
badania nad systemem kopernikaskim zostay zakazane dekretami
z roku 1616, a potem potpione w roku 1633 przez oficjalne organy
Kocioa za aprobat panujcych papiey. To wanie ley u rde
mitu Galileusza, a nie jakie tragiczne wzajemnie niezrozumienie.
Galileusz by sawnym wiatowym uczonym. Publikacja jego Sidereus
Nuncius ustalia jego rol jako pioniera nowoczesnej nauki. Sprowokowa
on na nowo spr kopernikasko-ptolemejski. Obserwacyjne dowody
coraz bardziej obalay arystotelejsk filozofi przyrody, ktra leaa
upodstaw geocentryzmu. Nawet, gdyby koniec kocw kopernikanizm
okaza si bdny, musiao si szuka naukowych dowodw. Sawnemu uczonemu, takiemu jak Galileusz, wtych warunkach powinno by
wolno kontynuowa jego badania. Zostao mu to zabronione poprzez
oficjalne deklaracje Kocioa. Wtym ley tragedia. Dopki na t tragedi
nie spojrzy si zcaym rygorem historycznej wiedzy, w mit prawie
z pewnoci utrzyma si64.
ni
ct
w
o
aw
63
Co
py
tig
ht
by
yd
TEOLOGIA_16_2010.indb 130
2011-08-22 14:06:29
131
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
yt
e
tu
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
Co
py
zastrzega, e nie powinny one by rozumiane jako krytyka pod adresem Jana Pawa II
i stwierdza: Jego intencje pozostaj, bez najmniejszego cienia wtpliwoci, szczere
i szlachetne. Fakt, i kocowy wynik, do ktrego doprowadzia realizacja jego inicjatywy, nie odpowiada temu, co on sam sobie yczy, nie jest w naszym pojciu jego
win, lecz tych, ktrzy referowali mu wyniki prac komisji i ktrzy wsppracowali
w przygotowaniu jego przemwienia zamykajcego prace teje komisji (A. Fantoli,
Galileusz, s. 471, przypis 49).
66
Por. M. Artigas, M. Snchez de Toca, dz. cyt., s. 185186.
67
A. M. Valdi, Ratzinger na celowniku. Dlaczego go atakuj? Dlaczego jest suchany?,
tum. M. Masny, Wydawnictwo w. Stanisawa BM, Krakw 2011, s. 123.
TEOLOGIA_16_2010.indb 131
2011-08-22 14:06:29
132
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
Skoro wzgldno ruchu nie ulega adnej wtpliwoci, to humanistyczny oraz dawny chrzecijaski system wartoci ma co prawda nie
tyle prawo do mieszania si wobliczenia astronomiczne iich heliocentryczn wykadni, lecz ma jednak wasne metodyczne prawo zatrzyma
t Ziemi ze wzgldu na powizania istotne humanistycznie, iuporzdkowa wiat wok tego, co si na Ziemi wydarza i wydarzyo69.
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
68
TEOLOGIA_16_2010.indb 132
2011-08-22 14:06:29
133
aw
To
ru
ni
u
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
72
73
TEOLOGIA_16_2010.indb 133
2011-08-22 14:06:29
134
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
yd
77
Co
py
tig
ht
by
76
aw
Tame.
Tame.
78
Un evento incongruo da annullare La lettera dei docenti contro Ratzinger, La
Repubblica (14.01.2008), http://www.repubblica.it/2007/12/sezioni/esteri/benedettoxvi-18/testo-della-lettera/testo-della-lettera.html (17.11.2010). Autorzy dokumentu
umiejscawiaj wykad wczesnego kardynaa Ratzingera wParmie 15 marca 1990 roku.
W rzeczywistoci chodzi o wykad wygoszony 15 lutego 1990 roku na La Sapienza
w Rzymie i opublikowany pod tytuem La crisi della fede nella scienza w ksice J. Ratzinger, Svolta per lEuropa? Chiesa e modernit nellEuropa dei rivolgimenti, Ed. San Paolo,
Cinisello Balsamo 1992, s. 6589 (Wendezeit fr Europa? Diagnosen und Prognosen zur
Lage von Kirche und Welt, Einsiedeln Johannes Verlag, Freiburg i. Br. 1991). Najprawdopodobniej autorzy apelu zaczerpnli fragment referatu obecnego papiea z woskiej
wersji jzykowej Wikipedii, encyklopedii redagowanej przez internautw, ktrej aden
naukowiec nie wykorzystuje bez zweryfikowania podanych rde; Copia e incolla da
Wikipedia: 67 docenti per un errore, LOsservatore Romano (06.02.2008), http://www.
zenit.org/article-13413?l=italian (17.11.2010).
TEOLOGIA_16_2010.indb 134
2011-08-22 14:06:29
135
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Jak co takiego mogo si przydarzy wykadowcom uniwersyteckim? Nauczyciel akademicki powinien uzna za zawodow porak
podobny przykad nieuwanej, powierzchownej i niedbaej lektury,
ktrej skutkiem jest przeinaczenie. Obawiam si jednak, e intelektualny
rygor nie jest tu rzecz najwaniejsz, bo chodzi o to, aby walczy za
wszelk cen. Nie jest to te kwestia laicyzmu, kategorii obcej niektrym sygnatariuszom listu, ktrzy nigdy nie pisnli ani sowa przeciwko
islamskiemu integralizmowi czy negowaniu Shoah. Jak susznie powiedzia Giuseppe Caldarola, dosza tu do gosu cz kultury laickiej,
ktra nie majc argumentw, demonizuje, nie dyskutuje jak przystao
prawdziwej kulturze laickiej, ale zastrasza79.
yt
e
tu
ik
o
aj
a
Papie ostateczne zrezygnowa zudziau winauguracji, ale przekaza tekst wykadu, ktry mia wygosi iktry zosta odczytany przez
jednego zprofesorw. Znalazy si wnim sowa, ktre stanowi nie tylko
dobre podsumowanie zaistniaej sytuacji, ale pozwalaj spojrze na ni
w duo szerszej perspektywie:
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
ht
by
7. W nadziei na dialog
Co
py
tig
G. Israel, dz. cyt., s. 18; zob. take R. Buttiglione, Racje papiea Benedykta XVI,
tum. P. Mikulska, Ethos, 8889 (2009), s. 131151.
80
Benedykt XVI, Papie nie narzuca wiary, lecz zachca do szukania prawdy, LOsservatore Romano, wyd. pol., 3 (2008), s. 16.
81
R. Nisbet, Przesdy. Sownik filozoficzny, tum. M. Szczubiaka, Fundacja Aletheia,
Warszawa 1998, s. 159.
79
TEOLOGIA_16_2010.indb 135
2011-08-22 14:06:29
136
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
Wchrzecijastwie obecna jest zatem szczeglna koncepcja kosmologiczna, ktra w doskonay sposb wyrazia si w redniowiecznej
filozofii i teologii. Ale take w naszych czasach wykazuje ywotno
dziki pasji i wierze licznych naukowcw, ktrzy, podajc ladami
Galileusza, nie odrzucaj ani rozumu, ani wiary, lecz wpeni wykorzystuj ich owocne wzajemne oddziaywanie84.
82
TEOLOGIA_16_2010.indb 136
2011-08-22 14:06:29
137
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
85
86
TEOLOGIA_16_2010.indb 137
2011-08-22 14:06:29
138
ik
o
aj
a
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Riassunto
eU
ni
er
s
yt
e
tu
ko
w
87
Co
py
tig
ht
by
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
TEOLOGIA_16_2010.indb 138
2011-08-22 14:06:29