Professional Documents
Culture Documents
I. MC CH
Lm quen vi phng php PIXE : chun nng lng, xc nh cc nguyn t c mt trong
mu chun mng v mu mng.
Lm quen vi phn mm x l GUPIX
II. GII THIU CHUNG
Phng php phn tch nguyn t da vo nguyn l kch thch pht tia X bng
proton (tn ting anh: Proton Induce X-Ray Emission, vit tt: PIXE) l mt trong cc
phng php phn tch khng ph hy mu tin tin, c ng dng rng ri trong nhiu lnh
vc nh y hc, kho c, mi trng Cc u im ni bt ca phng php ny l:
- C th phn tch ng thi nhiu nguyn t trong di in tch nguyn t Z rng.
- nhy phn tch cao, c ppm.
- Thi gian phn tch ngn (ch cn vi pht).
- Kh nng xc nh phn b trn b mt bng k thut PIXE, kh nng phn tch trc
tip ngoi mi trng chn khng.
Nguyn l c bn ca phng php PIXE da trn s to thnh tia X c trng khi chm
ht ion bn vo bia, c nng lng c trng cho mi nguyn t. to ra tia X c trng,
ht tch in (proton) bn vo bia s ion ha cc nguyn t bng tng tc Coulomb. Cc
proton ny s to ra cc l trng cc lp in t nm su bn trong nguyn t. Mt
ht electron t lp ngoi s nhy vo lp l trng y.
Hnh 1. a) Minh ha qu trnh to tia X c trng bng ngun kch thch bn ngoi (chm
ht proton ). b) Minh ha qu trnh pht electron Auger.
Trong khong thi gian rt ngn nguyn t b kch thch s kh kch thch tr v trng
thi c bn bng cch pht ra mt photon vi nng lng nht nh hoc gin tip
bng cch truyn nng lng cho mt electron (gi l electron Auger). Nng lng ca
tia X pht ra bng vi hiu nng lng lin kt gia lp cha electron trc khi nhy vo
chim ch v lp cha l trng m electron chim ch.
Da vo cu trc cc lp, phn lp electron trong nguyn t, ngi ta quy c gi tn cc
vch tia X c trng pht ra khi in t nhy n cc lp K, L, M (lp trong cng) ca
nguyn t l tn ca cc lp tng ng. Ngoi ra ngi ta cn phn bit cc vch ph
tng ng bng cch gn thm ch ci hy lp , , v mt ch s theo sau ,
Mn : Thc tp my gia tc
III.
ion ha(n v barn) ph thuc vo nng lng chm proton ti E0, s s kin ion ha
c to ra bi Np ht proton trn bia c mt mt Nt (s nguyn t /cm2) l:
Yion ha N p z ( E0 ) Nt
- Xt theo n v mt mt g / cm2 , cng thc trn c th vit thnh:
Yionization N p z ( E0 )
N AV M A ( Z )
Az
N AV l s Avogadro.
Mn : Thc tp my gia tc
detector Si(Li),detector HpGe hay Silicon drift detector (SDD). Mi loi detector c mt
hiu sut ghi ni xc nh int rinsic :
int rinsic =
S bc x ghi nhn c trn ph PIXE chnh l din tch nh ph tia X ( tr phng) S.
Ngoi ra, tng ng vi mi hnh hc o xc nh mt gi tr gc c (n v steradian)
tng ng vi "gc nhn" t im pht bc x (trong trng hp khong cch xa, c th coi
l ngun im) ti vng nhy ca detector.
S
Det2
R
SDet:Din tch tinh th ca Detector.
R:Khong cch t mu ti Detector.
khong gia bia v detector, ngi ta thng t vo mt tm foil mng ngn
khng cho cc ht proton tn x t bia i n detector (v c th lm hng detector hoc gy
ra nhiu khng mong mun).Tm foil mng ny s gy ra s suy gim v cng tia X ti
detector. Gi T l h s suy gim. Kt hp hai iu kin k trn:
4
Trong I=I0.T vi I0 l cng tia X trc khi i qua foil, v I l cng tia X sau
khi i qua foil. i vi tm foil lm bng vt liu Mylar, gi tr T c xc nh gn ng
bi cng thc:
S bc x ti vng nhy ca detector= Ycharacteristic T
470.168x
T e E
Vi E nng lng ca tia X tng ng (n v KeV); x l b dy ca foil (n v mm).
- Kt hp cc cng thc trn,ta thu c cng thc xc nh hm lng ca mt nguyn
t Z trn mu mng da vo din tch nh ph tng ng S nh sau:
4 Az SH
M A ( z)
N p z ( E0 ) N AV z bz int rinsicT
2.9897
Mn : Thc tp my gia tc
IV.
Phn mm GUPIX
GUPIX l chng trnh khp bnh phng ti thiu phi tuyn i vi ph PIXE v sau
chuyn i din tch cc nh thnh hm lng nguyn t ca tia X trong ph.
-S dng phn mm GUPIX phn tch hm lng nguyn t trong mu mng:
Bc 1: khi ng phn mm GUPIX bng cch click vo biu tng GUPIX trn mn
hnh desktop
Bc 2: m ph cn phn tch v ci t cc thng s
Click file => New project => m file .PIX.
Click setup => solution type => chn Fixed Matrix solution i vi mu mng
hoc mu dy bit ma trn mu v chn interated Matrix solution i vi mu dy cha
bit ma trn mu
Click setup => setup v ci t cc thng s th nghim
Click Fit => spectrum Details v ci t cc thng s
Click sample => sample Structure => chn loi mu cn phn tch
Click sample => chn cc gii php tng ng v in cc nguyn t
Bc 3 : Chy chng trnh
Click Gupix => run
Kt qu c lu trong cc file Data ca GUPIX
V.
Thc nghim:Quan st ph PIXE trn mu chun,thc hin php chun nng
lng cho h o.
Dng c th nghim:
My gia tc tnh in Tandem 5SDH-2, nng lng cc i 3.4 MeV i vi ion c
in tch bng 1.
H o ph tia X bao gm: Detector Silicon Drift (SDD), phn gii nng lng
138 eV ti nh 5.9 KeV ca Mn, h compact gm th nui, tin khuch i, khuch i, b
phn tch a knh (MCA), my tnh thu thp d liu.
Detector c t gc 32.8 so vi hng chm tia.
Bia s dng:
Mu chun mng cha NaCl c mt mt 45.8 g / cm2 c cy trn b
mt Mylar dy 3.5 m .
Mn : Thc tp my gia tc
Cc bc tin hnh:
Thit lp h o nh hnh v, kim tra cc kt ni.
Khi ng h my gia tc, gia tc chm tia vi cc thng s sau:
Loi chm tia: H+
Nng lng: 2591 KeV
Cng chm tia: 5 nA,
3. iu chnh v tr ca detector SDD thch hp (theo ch dn ca g.v hng dn),ghi li
thng s v gc khi tng ng vi v tr .
4. Ghi li thng s b dy ca foil Mylar (c t sn).
5. Bt nt ngun ca b compact ca detector SDD ln.
6. a mu NaCl v mu o x l vo bung chiu mu (theo ch dn ca GVHD).
7. Khi ng chng trnh thu thp d liu RC43:
T mn hnh chnh,click chn chng trnh RC43, 2 ca s s xut hin sau .
Chn ca s NEC RC43 ANALYTICAL DATA COLLECTION, vo mc
DATA COLLECTION, chn Collect data.
Ca s Full Energy Data Collection s xut hin, b chn phn MCAs
displayed 3 la chn RBG, RBS v NRA.
1.
2.
Mn : Thc tp my gia tc
Mn : Thc tp my gia tc