RocznikAntropologiiHistorii,2012,rokII,nr1(2),ss.

8999

DEKOLONIZACJAHISTORIIZACHODNIEJ
POLITYCZNERDAANTROPOLOGIIHISTORYCZNEJ*
MISGAVHARPELED

Allgoodpeopleagree,
Andallgoodpeoplesay,
Allnicepeople,likeUs,areWe
AndeveryoneelseisThey:
Butifyoucrossoverthesea,
Insteadofovertheway,
Youmayendby(thinkofit!)lookingonWe
AsonlyasortofThey!
(RudyardKipling,WeandThey)

Dlaczegoantropologiahistorycznazwiesiwanieantropologihisto
ryczn?Nicbardziejoczywistego.Wiadomo,eistniaaantropologiahisto
rycznaavantlalettre,toznaczyzanimtermintenpojawisiwhistoriografii
francuskiej.Wiadomo rwnie, e pewni historycy uprawiaj antropologi
historyczn,nieprzyznajcsidotego,aponadtoeowopojcienieodnioso
sukcesuwrdhistorykwanglosaskich1.Zresztmonasizasadniezastana
* Wwersjifrancuskiejartykuzostaopublikowany:EditionsPapiers:http://www.edi
tionspapiers.org/publicationsLAtelierduCentrederecherchhistorique:http://acrh.revues.
org/1914,datadostpu:24.06.2012.
1
ChodzinaprzykadoNatalieZemonDavisiKeithaThomasa,ktrzynienazywaj
tego,corobi,antropologihistoryczn,chojednoczenieprzyznajsidouytkuczy
nionegozantropologii.Videnp.N.ZemonDavis,AnthropologyandHistoryinthe1980s:
the Possibilities of the Past, Journal of Interdisciplinary History, 1981, t. 12, nr 2,
s.267275K.Thomas,HistoryandAnthropology,PastandPresent,1963,nr24,s.324.
JackGoodypisze:JakoczstygoEcoledesHautesEtudesenSciencesSociales,gdzie
wpywMarcaBlochabynajwikszy,uczestniczyemwwielukursach,ktrewswych
tytuachmiaywyraenieantropologiahistoryczna.Tobyoraczejzaskakujce.Cowicej
itorwniebyodziwnedlaanglosaskiegoantropologabazowayoneraczejnaKrlach
cudotwrcachzduchaFrazeraninaSpoeczestwiefeudalnymzduchaDurkheima(id.,

90

MISGAVHARPELED

RAH,2012

wia,nailewkadhistoriidoantropologiibyjedyniepowierzchowny2.Takczy
inaczej,rzeczywistebdwyimaginowaneroszczeniaantropologiisaktualnie
istotne.JakodnotowawswymartykuleoantropologiihistorycznejAndr
Burguire:Antropologiahistorycznaodnosisiduobardziejdoaktualnej
chwiliniobszarubadahistorycznych.Koncentrujedziwoksiebienowe
metodyinowepolaproblemowe,takjakwlatach50.czyniatohistoriagospo
darczaispoeczna3.WostatnimakapicieartykuuBurguiredodaje:Uczest
niczymy w pewnym duchu czasu. Z powodu obserwowania ruchu historii
zdarzanamsizapomina,esamijestemyjegoczci.Istniejekoniunktura
wiedzyhistorycznej,takjakistniejehistoriakoniunktur.Jakonaukamaoteo
retyczna,zzasadyprzysposobionadoanalizyprzeksztace,historiapodatna
jestbymoeduobardziejniinnenaukispoecznenazmiany.Jeeliantro
pologiawywieradzitakiwpywnahistorykwzajmujcychsispoeczestwami
europejskimi,jeliskonnisoniodrzucawszystkielinearnekoncepcjerozwoju
historycznego,todlategoeetapyrwnowagianawetregresu,ktreodsaniaj
wspoeczestwieancienrgimeu,podaywwtpliwosamopojciepostpu.
Cowicej,pojciepostpuimistykarozwojuodrzucaneswoknasprzez
spoeczestwo,wimieniuktregobadamyprzeszo.Bymoeantropologia
jestwicdlahistorykazemkoniecznym.Odpowiadaonananaszpotrzeb
odnajdywaniarnychrejestrwzmiany,sporzdzaniaichwykazu,zrozumienia
ichmechanizmwiafirmowaniaichrnorodnoci4.
Jakwida,trzeciepokolenieszkoyAnnalesjestszczeglniewiadome
wchwilidowiadczanegoprzezsiebiezwrotuantropologicznego5zespecyfiki
swego kontekstu historycznego i faktu, e zmiana w sposobie uprawiania
historiibyaintegralnczciwikszejzmianyhistorycznej.

MarcBlochandSocialAnthropology,[w:]MarcBlochaujourdhui:histoirecompare&
sciencessociales,tekstyzebraneprzezH.AtsmaiA.Burguirea,Paris1990,s.317).
2
AndrBurguirepisze:Jeelibliejprzyjrzesizapoyczeniomhistorykwod
etnologii w momencie, gdy utworzy si w nowy obszar bada, nazwany ostatecznie
antropologihistoryczn,trzebastwierdzi,eoddalajsioniodstrukturalistycznego
dogmatuidowodzwielkiegooportunizmu,albowiemzapoyczajzgodniezwasnymi
potrzebamimetody,pojciaczytematyodetnologw(id.,LHistoireetlemtierdhistorien
enFrance,19451995,Paris1995,s.172).
3
A.Burguire,Lanthropologiehistorique,[w:]LaNouvelleHistoire,sousladir.de
J.LeGoff,R.Chartier,J.Revel,Paris1978,s.45.
4
Ibid.,s.61.
5
Terminten(theanthropologicalturn)zostauytyprzezP.BurkeawjegoTheFrench
HistoricalRevolution:TheAnnalesSchool,192989,Cambridge1990,s.79.

RAH,2012

DEKOLONIZACJAHISTORIIZACHODNIEJ

WYBRTERMINUANTROPOLOGIA
Antropologiahistorycznawyaniaasistopniowowpoowielatszedzie
sitychXXwieku.WedugJeanClaudeaSchmittaokoo1965rokustudia
zetnologiihistorycznejuwolniysispodwpywuantropologiistrukturalnej,
cobyodzieemprzedewszystkimJacquesaLeGoffaiEmmanuelaLeRoy
Laduriea6.WroszczeniachantropologiihistorycznejrolaLeGoffabya
najwaniejsza.Dlaniegoantropologiabyanietylkojednzdyscyplin,ktre
wsptworzyynowhistori,leczbyanowhistori7.Antropologiaokrelaa
specyfiknowejhistoriiwobecwczeniejszychpokoleszkoyAnnales,coLe
Goffodnotowywaw1978roku:Historiagospodarczaispoecznawformie,
wjakiejpraktykowanojwpierwszymokresieAnnales,niejestjupionierskim
frontemnowejhistorii.ToantropologiatakmaoznaczcanapocztkuAnna
leswprzeciwiestwiedoekonomii,socjologiiigeografiistaasiuprzywile
jowanyminterlokutorem8.
ZwrotLeGoffawstronantropologiibystopniowy,oczymmogwiadczy
prowadzoneprzezniegowEHESSseminaria:w1965rokunosioonotytu
HistoriaisocjologiaZachoduwredniowieczu9,natomiastwrokuakademic
kim1973/1974AntropologiakulturowaZachoduwredniowieczu.Jak
zauwaaSchmitt,decydujcazmiananastpiawroku19741975,kiedyto
zakadbadawczyLeGoffa,aprzedewszystkimjegoseminariumzmieniosw
nazw:niechodziojuoHistoriisocjologiZachoduwredniowieczu,
leczoAntropologihistorycznZachoduwredniowieczu10.W1975roku
LeGoffzaoyjednostk:AntropologiahistorycznaZachoduwredniowieczu

J.C.Schmitt,Lestraditionsfolkloriquesdanslaculturemdivale.Quelquesrfle
xionsdemthode,[w:]id.,LeCorps,lesrites,lesrves,lestemps.Essaisdanthropologie
mdivale,Paris2001,s.131,p.1[tekstopublikowanypierwotniew:Archivesdesscien
cessocialesdesreligions,1981,t.52,nr1,s.520].
7
J.LeGoff,Lhistoirenouvelle,[w:]LaNouvellehistoire,s.229.
8
Ibid.,s.237238.W1987r.LeGoffpisa:To,jaksizdaje,antropologiaokazaa
sinajlepszyminterlokutoremdlahistorykwzawszeotwartychnaspogldaniepozagranice
wasnejdyscypliny.Paradoksalnietowanieantropologia,ktrawogleniezwrciauwagi
BraudelazresztFebvreaiBlochatenie,pozaKrlamicudotwrcamiwydajenamsi
dostarczanajdoskonalszychprzykadwpowolnejhistoriistruktur,ktrezmieniajsi
wniespiesznymrytmie(id.,Lapptitdelhistoire,[w:]EssaisdEgohistoire,tekstyzebrane
przezP.Nora,Paris1987,s.228).
9
J.C.Schmitt,Lesminaire,[w:]Logrehistorien:autourdeJacquesLeGoff,teksty
zebraneprzezJ.RevelaiJ.C.Schmitta,Paris1998,s.24J.Berlioz,J.LeGoff(wsppraca:
A.GuerreauJalabert),Anthropologieethistoire,[w:]LhistoiremdivaleenFrance.Bilan
etperspectives,tekstyzebraneprzezM.Balarda,Paris1991,s.270.
10
J.C.Schmitt,Lesminaire,s.27.

91

92

MISGAVHARPELED

RAH,2012

(GroupedAnthropologiehistoriquedelOccidentmdival,GAHOM),ktr
kierowado1992roku11.Antropologiahistorycznaoficjalniepowstaaijak
zauwaaSchmittusankcjonowaotostanfaktyczny12.AledlaczegoLeGoff
uyterminuantropologia,anieetnologiaczyetnohistoria?13
ZdaniemClaudeaLviStraussaetnografia,etnologiaiantropologiaukadaj
siwedlestopniaoglnoci:etnografiatobadanieterenowe,etnologiajest
pierwszymstopniemgeneralizacjinapoziomiedanegospoeczestwa,aantro
pologiatosyntezaporwnawczamidzyrnymikulturami14.Wtejhierarchicz
nejkoncepcjiantropologiahistorycznasytuowaabysinanajwyszympoziomie
analizy15.Wydajesijednak,etenaspektodegramarginalnrolprzywybo
rzeprzezLeGoffaterminuantropologiahistoryczna.Jakwyjaniatow1977
roku:Jeelipodamzanaukowcamiibadaczami,ktrzyzamiastterminu
etnologia,zbytzwizanegozdomeniepokkolonializmueuropejskiego,
preferujterminantropologia,mogcybyuytydoludzizewszystkich
kultur,ijeeliwkonsekwencjiwolmwioantropologiihistorycznejni

11

Ibid.,s.2728.DlaSchmittarok1975wydajesidecydujcy.Wspominakolokwium
zorganizowanewFanjeauxwlipcu1975r.,ktrebyopowiconereligiiludowej.25lat
pniejprzywoujezpamicipewienistotnymoment:AndrVauchiezprzypominasobie
bezwtpienia,jakzostapocignityzarkawprzeznieodaowanegoYvesaDossata,ktry
zhukiemopucisal,syszc,jakmwioantropologii(J.C.Schmitt,Prface,[w:]Le
Corps,lesrites,s.9,p.1).
12
Id.,Lesminaie,s.28.
13
Wtekcieopublikowanymw1972r.LhistorienetlhommequotidienLeGoffmwi
ohistoriiietnologiiorazwspominaoetnologiihistorycznej.Kiedyartykuzostaponow
nieopublikowanyw1977r.wzbiorzetekstw,znalazonmiejscewczcizatytuowanej
Wstronantropologiihistorycznej.Vide:J.LeGoff,Lhistorienetlhommequotidien,[w:]
PourunautreMoyenAge.Temps,travailetcultureenOccident:18essais,Paris1977,
s.334348(porazpierwszyopublikowanyw:MlangesenlhonneurdeFernandBraudel,
t.2,MthodologiedelHistoireetdesSciencesHumaines,Toulouse1972,s.233243).
14
V.Debaene,Prface,[w:]C.LviStrauss,Oeuvres,GallimardPliade2008,s.XXI,
p.1.LviStrausspiszewAntropologiistrukturalnej:Wszdzietam,gdziespotykamysi
zterminamiantropologiaspoecznaikulturowa,sonezwizanezdrugimiostatnim
pitremsyntezy,budowanymnapodstawiewnioskwetnografiiietnologii.Wkrajach
anglosaskichantropologiazmierzadocaociowegopoznaniaczowieka,biorcswjtemat
wpenymzakresiehistorycznymigeograficznym.Dyonadouzyskaniawiedzy,dajcej
sistosowadocaoksztaturozwojuludzkociod,powiedzmy,mapczekoksztatnychdo
wspczesnychras,izmierzadosformuowaniawnioskwpozytywnychczynegatywnych,
aleprawomocnychdlawszelkichspoeczestwludzkichodwielkiegowspczesnegomiasta
donajmniejszegoplemieniamelanezyjskiego(id.,Miejsceantropologiiwrdnaukspo
ecznychiproblemyzwizanezjejnauczaniem,[w:]id.,Antropologiastrukturalna,prze.
K.Pomian,Warszawa1970,s.455).
15
EmmanuelLeRoyLaduriechtniejuznajeetnologiniantropologi.Videjego
wykadinauguracyjnywygoszony30listopada1973r.zokazjiprzyjciadoCollgede
France:E.LeRoyLadurie,Lhistorieimmobile,AnnalesE.S.C.,1974,nr29,s.673682.

RAH,2012

DEKOLONIZACJAHISTORIIZACHODNIEJ

etnohistorii,tojednoczeniezauwaam,ijelihistorycypewnihistorycy
zostalizafascynowaniprzezetnologi,poniewapodkreliaonapojciernicy,
wtymsamymczasieetnolodzyzwrcilisiwstronzunifikowanejkoncepcji
spoeczestwludzkich,anawetwstronideiczowieka,ktrzarwnowczo
rajsza,jakidzisiejszahistorianieuznaje.Tenswoistykontredansjestinteresu
jcyiniepokojcyzarazem.Jeelihistorykskuszonyprzezantropologihisto
rycznawicprzezhistoriinnnitazajmujcasirzdzcymiwarstwami
Biaych,ajednoczeniewolniejszigbszodhistoriiwydarzeniowejmiaby
byprzecignityprzezantropologinastronhistoriiuniwersalnejinierucho
mej,toradzibymmuwtymnieuczestniczy16.
DlaLeGoffaetnologiajestzbytzwizanazkolonializmem,dyferencjacj
kulturowietniczn,zesencjalistycznkoncepcjczowieka.Wydajesi,e
dladawnegobojownikaPartiiSocjalistycznej(PSU)17uprawianieantropologii
historycznejwpewnymsensieuczestniczyowwysikudekolonizacji.Chodzio
opisanieinnejhistoriinitazajmujcasirzdzcymiwarstwamiBiaych.
AntropologiahistorycznatozatemrodzajprzeciwhistoriioinspiracjiFoucaul
towskiej18.
JeanClaude Schmitt, ktry zacz uczszcza na seminarium Le Goffa
wlistopadzie1968roku19,napocztkuartykuuLhistoiredesmarginaux(La
NouvelleHistoire,1978)napisa:Rodzajrewolucjikopernikaskiejspotyka
dzipisarstwohistoryczne.Wyczuwasijjuodpitnastulat,chojejpoczt
kw naleaoby szuka wczeniej. Perspektywa tradycyjna, niekoniecznie
wyczerpana,wydajesijednakniewystarczajca,ograniczonaprzezsamsw
pozycj:zsamegocentrumniesposbobjspojrzeniemcaegospoeczestwa
iopisajegohistoriinaczej,nireprodukujcujednoliconydyskursludzi
wadzy.Zrozumieniewyrastazrnicy.Wtymcelunaleyskrzyowaliczne
punktywidzenia,ktreodkrywajwbadanymobiekcierozpatrywanymtym
razemzperspektywyjegomarginesw,zzewntrzjegonajrniejszeiukryte
16

J.LeGoff,Prface,[w:]id.,PourunautreMoyenAge:Temps,travailetcultureen
Occident:18essais,Paris1977,s.910.W1991r.LeGoffpisa:Dodamnamarginesie
jednuwagodnoszcsidouywanychterminw:uAnglosaswterminantropologia
spoecznaikulturowaodpowiadatemu,coweFrancjizwiesietnologi.Stosowanyprzez
LviStraussaterminantropologiadwatomyAntropologiistrukturalnejsdobrzeznane
zastpiwaciwieweFrancjiterminetnologia,zdezawuowanytoprawdaprzez
pewnformkolonializmuintelektualnego(J.Berlioz,J.LeGoff(wsppracaA.Guerreau
Jalabert),Anthropologieethistorie,s.272).
17
Zaprzestatejbojowniczejdziaalnocipodkoniec1962r.wrazzzakoczeniemwojny
algierskiej.Vide:J.LeGoff,Lapptitdelhistoire,[w:]EssaisdEgohistoire,tekstyzebrane
przezP.Nora,Paris1987,s.222223.
18
M.Foucault,Trzebabronispoeczestwa,prze.M.Kowalska,Warszawa1998,s.71.
19
Id.,Lhistoiredesmarginaux,[w:]LaNouvellehistorie,s.344345.

93

94

MISGAVHARPELED

RAH,2012

jednepoddrugimioblicza20.DlaSchmittaewolucjanaukspoecznychbya
rodzajemrewolucjinaukowejwrozumieniuKuhna:staryparadygmatumar,
niechyjenowy!Historipiszesizpunktuwidzenianiecentrum,lecz
marginesu.Etnocentryzmzostapodobniejakgeocentryzmodrzucony:
Uwiadomieniesobiewzgldnociperspektywnaukowychniejestwaciwe
jedyniedlahistorii,poniewadotknaonarwnieiwpierwszymrzdzie
nauki fizyczne i matematyczne po Einsteinie, a take antropologi dba
ouniknicieoskareoetnocentryzmnaukihumanistycznedoznajnaswj
sposbwewntrznejdekolonizacji,ktrazpewnociniejestbezzwizku
zwysikamiemancypacjiTrzeciegowiata21.
Jeelidekolonizacjanaruszazwizkimidzymetropoliikoloni,historia
nowahistorianaruszatradycyjnerelacjemidzywysokkulturakultur
popularn,midzyelitaludem22.Analogiamidzyrewolucjaminaukowymi
wfizyce(kopernikaskieinsteinowsk)anowhistoriidziewparzezana
logimidzypolityczndekolonizacjkrajwTrzeciegowiataaintelektualn
dekolonizacjwewntrznnaukspoecznych.Zperspektywy2008rokuto
odniesieniedodekolonizacjimoebyzaskakujce,alezpewnociwduo
mniejszymstopniubyoonotakiedlapokolenia,ktredorastaowcieniudrugiej
wojny wiatowej, wchodzio w wiat dorosy w trakcie wojny algierskiej
(19541962),studiowaowmaju1968rokuidoktoryzowaosipodczasostat
nichlatkonfliktuwietnamskiego(zakoczonegow1975roku).Narodziny
wyraeniaantropologiahistorycznamuszbyzatemumieszczonewszerszym
kontekciekontekciewalkowyzwolenienarodowe.Alechodzituteokon
tekstruchwkontestacjiz1968rokuaspiracjidorwnoci,odrzuceniahie
rarchiispoecznych,antyimperialistycznychwystpiewimiTrzeciegowiata,
sowem:oichupolityczniontosamo.JeelidlaPierreaBourdieuuprawia
niesocjologiibyosportemwalki,todlaLeGoffaiSchmittabytoaktpolityczny,
rodzajbojuintelektualnego.
AntropologiahistorycznaZachodupolegaarwnienaprzyjciustanowiska
przeciwhistoriinarodowej,takdrogiejdlaskrajnejprawicy(naprzykaddla
grupyOccident).Wrazzantropologihistorycznprzemocintelektualna,ktra
byazwrconakuzewntrzu,wstrondzikich,skolonizowanychludwbez

20

Id.,Lhistoiredesmarginaux,[w:]LaNouvellehistorie,s.344345.
Ibid.
22
CarloGinzburgpiszewswejksiceSerirobaki:Jedyniepoprzezpojciekultury
pierwotnejbadaczeprzyznaliprawodoposiadaniakulturytym,ktrychniegdyzwano
paternalistycznieposplstwemnarodwcywilizowanych.Nieczystesumieniekolonializmu
zespoliosiwtensposbznieczystymsumieniemuciskuklasowego(id.,Serirobaki.
WizjawiatapewnegomynarzazXVIw.,prze.R.Kos,Warszawa1989,s.8).
21

RAH,2012

DEKOLONIZACJAHISTORIIZACHODNIEJ

historii(tejtradycyjnejdziedzinyetnologii),skierowaasiterazkuwasnemu
wntrzu23.

ZWROTHISTORYCZNYANTROPOLOGII
Jelihistoriaodkrywaantropologiwlatachszedziesitychisiedemdzie
sitychubiegegostulecia,toantropologiazwrciasiwstronhistoriiduo
wczeniej,chotestopniowo.NagrunciefrancuskimClaudeLviStrauss
postawipytanieorelacjemidzytymidwiemadyscyplinamiwartykuleHisto
riaietnologia,ktrypniejzostawczonywformiewstpudoAntropologii
strukturalnej(1958)24.Tekstten,powstaypopobycieLviStraussawStanach
Zjednoczonych(19401948),byefektemjegokontaktwzFranzemBoasem
(18581942)iwolzerwaniazewolucjonizmemidyfuzjonizmemzapomoc
antropologiiczuejnahistorycznoiwyjtkowokadejkultury.American
HistoricalAnthropologykadzienacisknapracwterenieipracwarchiwum25.
WantropologiiangielskiejzamomentzerwaniamonauznawykadEdwarda
EvansPritchardaz1961rokuAnthropologyandHistory26,ktryzachcihisto
rykazOxforduKeithaThomasadowyraeniaaprobatydlauytkuzantropo
logii,couczyniwartykuleopublikowanymwczasopimiePastandPresent
wtymsamymroku27.Wydajesi,eterminantropologiahistoryczna/Histori
calAnthropology,podobniejaksamterminantropologia,bywyraeniem
anglosaskim,pnoprzyjtymweFrancji.Przeciwniewwiecieanglosaskim

23
Monasizastanawia,wjakiejmierzetenpowrtdosamegosiebiekoresponduje
zuwiadomieniemsobieeuropejskiegosposobupostrzeganianieEuropejczykw,jakotym
przypomniaEdwardSadwOrientalizmie.
24
RevuedeMtaphysiqueetdeMorale,1949,t.53,nr34,s.363391.Przedrukw:
Antropologiastrukturalna
25
Tytuksikiopublikowanejw1967r.:AmericanHistoricalAnthropology:Essaysin
HonourofLeslieSpier,red.C.L.Riley,T.W.Walter,LondonAmsterdam1967M.T.Hod
gan,Anthropology,History,andCulutralChange,Arizona1974S.Dube,Anthroplogy,
History,HistoricalAnthroplogy,[w:]HistoricalAnthropology,red.S.Dube,Oxford2007,
s.178.
26
LeGoffwspominaonimwswymartykuleLhistoirenouvelle,s.214.
27
E.E.EvansPritchard,HistoryandAnthropology,[w:]id.,EssaysinSocialAnthropo
logy,TheFreePressofGlencoe,NY1962K.Thomas,HistoryandAnthropology,Pastand
Present,1963,nr24,s.324.Natematokolicznoci,wjakichThomaspisaswjartyku,
vide:KeithThomas,[w:]M.L.PaalresBurke,TheNewHistory:ConfessionsandConserva
tions,Cambridge2002,s.9093.

95

96

MISGAVHARPELED

RAH,2012

tampojcieHistoricalAnthropologybyouywanrprzedewszystkimprzez
antropologw,zwaszczawstudiachpostkolonialnych(PostcolonialStudies)28.
Wlatachszedziesitychisiedemdziesitychubiegegowiekuhistorycy
iantropolodzyprzywrcilihistoripozbawionymhistorii,domniemanymbez
historii29.Monawicodnotowadwazbieneprocesy:historiaeuropejska
ulegaantropologizacjiwtymsamymczasie,gdyetnologia/antropologialudw
bezhistoriiulegahistoryzacji:zdekolonizowaniuzyskalinapowrthistori,
a byli kolonizatorzy antropologi. A zatem: podwjne narodziny, dwie
odmienneantropologiehistorycznejednahistorykw,adrugaantropologw.
JakpiszeCarloGinzburg,zblieniemidzyantropologiihistori,ktrezaszo
wtymczasie,byonaznaczoneprzezdwakryzysy:zmierzchustrukturyzowa
nejipewnejsiebiehistoriiorazrosncwiadomowrdantropologw,e
domniemanekulturynarodowebyyhistorycznymwytworem.Obakryzysy
wisizkocemwiatowegosystemukolonialnegoirozpademlinearnejwizji
historii30.

28

ReviewEssays:ColonialismandthePossibilitiesofHistoricalAnthropology,The
AmericanHistoricalReview,2003,t.108,nr2,s.434478ClioinOceania:Toward
aHistoricalAnthropology,red.A.Biersack,Washington1991P.Geschiere,Historical
Anthropology:QuestionsofTime,MethodandScale,Interventions:internationaljournalof
postcolonialstudies,2001,t.3,nr1,s.3139B.K.Axel,Introduction:HistoricalAnthro
pologyandItsVicissitudes,[w:]id.,FromtheMargins:HistoricalAnthropologyandIts
Futures,DurhamLondon2002,s.144.
29
VidefragmentnapisanyprzezHenriMoniotazFairedelhistoire(1974),azwaszcza
artykuLhistoiredespeuplessanshistoire,ktrydobrzepokazujepanujcegowwczas
duchaczasu:CaahistoriasprowadzaasidoEuropy.Woddaliidystansiekilkawielkich
cywilizacji,ktrychteksty,pozostaoci,aczasemwizipokrewiestwa,wymianybd
dziedzictwazestaroytnociklasyczn,naszmatkalboolbrzymiemasyludzkieprze
ciwstawianeprzezniewadzyispojrzeniueuropejskiemubkaysinamarginesachKlio,
wzbudzajctroskorientalizmurozmiowanegowfilologiiimonumentalnejarcheologiioraz
succzstoposzerzaniulistyduchowychinwariantw.Resztato:ludybezhistorii(jak
zgodnietwierdzililudziezulicy),podrcznikiiUniwersytet.Wszystkotoulegozmianie.
Wcigudziesiciu,pitnastulat[](id.,Lhistoiredespeuplessanshistoire,[w:]Faire
delhistoire,t.1,Nouveauxproblmes,Paris1974,s.151).
30
C.Ginzburg,AnthropologyandHistoryinthe1980s,JournalofInterdisciplinary
History,t.12,nr2,TheNewHistory:The1980sandbeyond(II),Autumn1981,s.277.
BernardCohnwtymsamymnumerzenapisacopodobnego:Antropologiaihistoria
pozwoliy lepiej zrozumie te formy wiedzy, ktre przyczyniy si do budowy pastw
narodowychweuropejskimwiecieistworzeniakolonialnychsystemwkontroli,zapomoc
ktrychEuropejczykomudaosipodporzdkowainnewiaty.Zdolnokontrolinad
przeszocipoprzezokreleniejejjakohistoriiiustanowienieklasyfikacji,ktreodrniy
Europejczykwodinnych,tocentralnezjawiskadlarewolucjiitransformacjistanowicych
cztego,conazywamyhistoriwspczesnegowiata.Przezostatniedwadziecialat
antropolodzyihistorycystalisibardziejwiadomiproblematycznejnaturydefiniowanych
przeznichprzedmiotwiswejpraktyki,codlaantropologwoznaczaodekonstrukcjich

RAH,2012

DEKOLONIZACJAHISTORIIZACHODNIEJ

Francuskaantropologiahistorycznawpisywaasiwhumanistycznyprogram
nowego,antykolonialnegosposobuuprawianianauki,ktryClaudeLviStrauss
wyoywswymwykadzieinauguracyjnymwygoszonymzokazjiobjcia
przezeKatedryAntropologiiSpoecznejwCollgedeFrance(1960):To,co
myokrelamymianemrenesansu,dlakolonializmuiantropologiioznaczao
prawdziwe narodziny. Midzy nimi ju od samych pocztkw rozwija si
podejrzanydialog,ktrytrwaprzezczterystulecia.Gdybykolonializmnie
istnia,rozwjantropologiiniebybytakspnionybymoejednakantropo
logia nie zaczaby si zajmowa tym, co stao si jej rol: dostrzeeniem
penegoczowiekawkadymzjegoindywidualnychegzemplarzy.Naszanauka
staasidorosategodnia,kiedyczowiekZachoduzaczrozumie,inigdy
niepojmiesamsiebie,dopkichojednarasaczyjedennardnapowierzchni
ziemibdprzezetraktowanijakprzedmiot.Itylkowtedyantropologiamoga
potwierdzisijakoto,czymjest:jakoprzedsiwzicie,ktremaodnowi
renesansizadouczynizaniego,abyrozcignhumanizmnacaludz
ko31.JeelidlaLviStraussauprawianieantropologiijestzadouczynie
niemprzeszocikolonialnejzastarantropologi(etnologi),todlaLeGoffa
uprawianieantropologiihistorycznejoznaczapowtrzenietegosamegogestu
wdziedziniehistorii.Dlaobydwuuprawiaantropologitodekolonizowa
naukispoeczne.

DEPOLITYZACJAINAUKANORMALNA
Jeelipodkrelamtupolitycznyaspektantropologiihistorycznej,torwnie
dlatego,emonasizastanawia,czyjejprzyswojenienieoznaczaodlanie
ktrychrodzajudepolityzacji,alboprzynajmniejodwrotuoddziaaniapolitycz
nego. Przykadowo PhilippeAris32 stwierdzi w ksice Un historien du
dimanche(1980),eszerszarefleksjahistoryczna,etnologiczna,filozoficzna
jestdzibardziejuytecznaipotrzebnaoddziaaniapolitycznego[].Nie
chodzituorezygnacj,leczoprzemieszczeniecelu,zmianstrategii33.SamLe
Goffjestwiadomytegoodejciaodrealnejpolitykinarzeczpisarstwahisto
polabadawczego,adlahistorykwprzeformuowanieichprofesjonalnychbada(id.,
TowardaRapprochement,s.244).
31
C. LviStrauss,Pole antropologii, [w:] id.,Antropologia strukturalna II, prze.
M.Falski,Warszawa2001,s.38.Wykadpierwotnieopublikowanywkolekcjiwykadw
inauguracyjnychCollgedeFrance.
32
ArisbydawnymaktywistActionfrancaise.
33
Cytowane w tekcie Roberta Bonnauda z 1980 r. Vide: R. Bonnaud, Histoire et
historiensdepuis1968:letriompheetlesimpasses,Kim,Paris1997,s.22.

97

98

MISGAVHARPELED

RAH,2012

rycznego.Wmaju1980rokupisa:Sukces[odniesionyprzezhistoriwrd
studentwprzyp.M.H.P.]wydajemisiprzedewszystkimefektemrozcza
rowania,ktrenastpiopo1968roku.W1968rokuiponimniektrzyprbo
walitworzyhistori,iraczejimsitoniepowiodo.Wpewnymmomencie
odczutopotrzeblepszegozrozumieniatego,wjakisposbhistoriasitoczy
poto,byuchwyci,jakmonazmienibiegzdarze.Zrozumie,abyprze
ksztaca.Zamiasttworzyhistori,piszmyoniej34.Takczyinaczejwydaje
si,ewrazzupywemczasupolitycznywymiarantropologiihistorycznej,jej
zerwanieparadygmatycznezinnhistoriulegozatarciu,alboprzynajmniej
staosiimplicytne.Dlakolejnegopokolenia,ktrewzrastaowwieciepost
kolonialnymiuprawiaoantropologihistorycznjakocozrozumiaegosamo
przezsi,jestona,jakpowiedziabyKuhn,nauknormalnalbopodejmuje
ryzykobyciani.
Wpewnejwypowiedziz1958rokuLviStraussartobliwiewykorzysta
dziwnypowrtcyfry8whistoriiantropologii,odnotowujc,ew1858roku
urodzilisiFranzBoasimileDurkheim.Monabypodjtzabawidoda
nastpujcedaty:
1908 narodzinyClaudeaLviStraussa,
1938 Mausswprowadzaterminantropologiaspoeczna,
1948 LviStrausspiszeartykuEtnologiaihistoria,
1958 powstanieKatedryAntropologiiSpoecznejwCollgedeFrance
publikacjaAntropologiistrukturalnej,
1968 wydarzeniamajowewlistopadzieJeanClaudeSchmittzaczyna
uczszczanaseminariumLeGoffa,
1978 publikacjaLaNouvelleHistoireizaoenieFundacjiGAHOM,
2008,28listopadasetnarocznicaurodzinLviStraussa35.
Ijeelisamistanowimyczhistorii,aktualnychczasw,toczyniemusimy
zapyta,czymjestuprawianieantropologiihistorycznejdzisiaj?Jeeliantropo
logiahistorycznatorodzajdekolonizacjihistoriiprzezhistori,historiawywro
towa,zaangaowana,historiamarginesw,jakajestjejobecnarolawwiecie
naznaczonymprzezkondycjpost(postkolonialnym,postzimnowojennym,
postmodernistycznym),wwieciezdominowanymprzezneokolonializmineo

34

J.LeGoff,LeMondedelducation,maj1980,cytowaneprzezF.Dosse,Lhistoire
en miettes: des Annales la Nouvelle histoire, Paris 1987, s. 165166. Krytyka
Dosseawodniesieniudoantropologiihistorycznejwydajemisinadmierna,jednakkwesti
tzajmsiwinnymmiejscu.
35
ClaudeLviStraussa100ans,dziespecjalnywMuseduquaiBranly,28listopada
2008r.

RAH,2012

DEKOLONIZACJAHISTORIIZACHODNIEJ

liberalizm i we Francji: zmondializowanej, wieloetnicznej, wieloreligijnej

iwielokulturowej?
Zeswejstronymogstwierdzi,ezyskamy,zwracajcsiwstronbardziej
dialogicznejhistoriiZachodu.Historiata,jakmisiwydaje,powinnapodj
trzygwnezadania:
(1) przejodrelatywistycznegopodejciadofaktukulturowegodopodej
ciabardziejrelacyjnego(transkulturowego,dialogicznego),
(2) przejodmodeluasymetrycznegocentrum/marginesydomodelu
bardziejzoonegoiegalitarnegotypurozgazienie/kcze,
(3) odejodokcydentocentryzmu,europocentryzmuczychrystianocen
tryzmunarzeczpisaniauniwersalnejhistoriiZachodu.
Tumaczenie:TomaszFalkowski

99