NIEZOMNI - tom 2.

Komunistyczna bezpieka wobec biskupw polskich

Niezomni to seria wydawnicza powicona ludziom, ktrzy zdecydowanie oparli si komunistycznej wadzy. Przez lata inwigilowani i podsuchiwani, ledzeni i represjonowani, otoczeni
agentur, nie ulegli Subie Bezpieczestwa i
komunistycznej administracji. Pozostali wierni
Bogu i Ojczynie.

W drugim tomie serii prezentowane

s postacie czterech kapanw:
* kard. Adam Sapieha
* bp Edward Frankowski (Sandomierz)
* bp Pawe Latusek (Opole)
* bp Franciszek Musiel (Czstochowa)
Prezentowana ksika jest drugim tomem serii wydawniczej Niezomni, w ramach ktrej Instytut Pamici Narodowej bdzie prezentowa sylwetki osb - duchownych i
wieckich, ktre w sposb zdecydowany opieray si dziaaniom komunistycznej dyktatury.
Poszczeglne tomy zawiera bd materia rdowy,
wytworzony w przewaajcej czci przez funkcjonariuszy komunistycznego aparatu represji, a ukazujcy zrnicowane metody i rodki jego dziaania. Poprzez rda
pokazane zostan zarwno rzeczowe i osobowe rodki
pracy operacyjnej, jej metody: inwigilacja, rozpracowanie, kombinacja, inspiracja, dezinformacja czy dezintegracja, jak i formy, czyli sprawy profilaktyczne, aktywnego zainteresowania operacyjnego (rozpracowania) czy
specyficzne modele inwigilacji, jakimi wobec osb duchownych byy Teczki Ewidencji Operacyjnej Ksiy.
Dokumentacja bezpieki uzupeniona zostanie o dokumenty wytwarzane przez administracj pastwow, bd
instytucje kocielne - w ktrych odzwierciedlona zostaa
niezomna postawa opisywanych osb.
W ramach serii prezentowane bd postacie jednoznaczne, niewdajce si w adn form dialogu z funkcjonariuszami bezpieki czy komunistycznego pastwa, a take osoby o rnej filozofii yciowej i temperamencie, co
pozwoli ukaza zrnicowane metody oporu antykomunistycznego.
W tomie pierwszym Nigdy przeciw Bogu. Komunistyczna bezpieka wobec biskupw polskich (Krakw Warszawa 2007) zamieszczono wprowadzenie obejmujce
podstawowe informacje zwizane z represjami wobec Kocioa katolickiego w Polsce w latach 1944-1990 oraz z
metodami, rodkami i formami pracy operacyjnej UB-SB.
Ukazano w nim zmiany w polityce wyznaniowej realizowanej przez wadz komunistyczn oraz zwrcono uwag
na zrnicowany charakter prb oddziaywania na duchowiestwo i Koci instytucjonalny.

W niniejszym, drugim tomie serii, zaprezentowane zostay sylwetki ordynariusza archidiecezji krakowskiej
kard. Adama Stefana Sapiehy oraz biskupw pomocniczych: bp. Pawa Latuska z diecezji opolskiej, bp. Franciszka Musiela z diecezji czstochowskiej oraz bp. Edwarda Frankowskiego z diecezji sandomierskiej. O ukadzie
ksiki zadecydowaa data uzyskania przez bohaterw
tomu sakry biskupiej.
W zaoeniu redaktorw tomu poszczeglne czci
maj stanowi odrbn cao, prezentujc wstp biograficzny, materia rdowy, aneks z informacjami dotyczcymi przebiegu suby funkcjonariuszy zaangaowanych
w dziaania przeciwko prezentowanej w dokumentach
osobie oraz bibliografi. Przyjto przy tym regu niepowtarzania w aneksach not o funkcjonariuszach, ktre
umieszczono we wczeniejszym tomie.
Celem przyblienia sylwetek bohaterw niniejszej publikacji zamieszczono ich fotografie. Zaprezentowano
rwnie zdjcia funkcjonariuszy aparatu bezpieczestwa,
ktrzy ich inwigilowali i represjonowali. Pozwala to na
zdjcie zasony anonimowoci z aparatu represji i ukazanie
jednostkowej odpowiedzialnoci konkretnych osb za
dziaania prowadzone przez komunistyczn bezpiek.
Informacje biograficzne o wystpujcych w dokumentach osobach zostay zaprezentowane tylko raz - w miejscu, w ktrym dana osoba pojawia si w tekcie po raz
pierwszy.
W prezentowanych dokumentach, tak jak w innych
edycjach rdowych IPN, uwspczeniono interpunkcj i
ujednolicono skrty bez zaznaczania tego w tekcie.
Uwspczeniono take pisowni, zaznaczajc te zmiany.
Opuszczenia w tekcie rdowym zaznaczono klamrami
[...].
Autorzy poszczeglnych czci i redaktorzy tomu pragn podzikowa wszystkim osobom, ktre sw pomoc
przyczyniy si do wydania mniejszej publikacji.
ks. Jzef Marecki, Filip Musia

KARD. ADAM SAPIEHA

Nie
ustpiem
Niemcom,
tym bardziej
nie ustpi
teraz...

Adam Stefan Sapieha (1867-1951) ksi siewierski, kapan archidiecezji lwowskiej, kardyna,
arcybiskup metropolita krakowski.
Studiowa prawo w Krakowie i Wiedniu oraz
teologi w Innsbrucku. W 1893 r. przyj wicenia
kapaskie. W latach 1894-1895 by duszpasterzem
w Jazowcu, a pniej na Grnym lsku. Nastpnie kontynuowa studia prawnicze w Papieskim
Uniwersytecie Lateraskim w Rzymie, gdzie w
1896 r. uzyska tytu doktorski. Jednoczenie studiowa dyplomacj w Papieskiej Akademii Szlacheckiej. Peni nastpnie posug duszpastersk
we Lwowie. W 1905 r. powrci do Rzymu, gdzie
uzyskujc tytu szambelana papieskiego by
rzecznikiem Kocioa katolickiego na ziemiach
polskich. W 1911 r. otrzyma sakr biskupi i zosta ordynariuszem diecezji krakowskiej. Po ustanowieniu w Krakowie metropolii, w 1925 r. zosta
podniesiony do godnoci arcybiskupa metropolity
krakowskiego. W 1946 r. zosta wczony do kolegium kardynalskiego.
W 1915 r. powoa Krakowski Biskupi Komitet
dla Dotknitych Klsk Wojny, w czasie II wojny
wiatowej uczestniczy w powoaniu Rady Gwnej
Opiekuczej.
DOKUMENT
Owiadczenie kard. A. Sapiehy na wypadek aresztowania
Krakw, 6 III 1950 r.
Owiadczenie
W razie gdybym by aresztowany, stanowczo niniejszym
ogaszam, e wszelkie moje tam zoone wypowiedzi,
proby i przyznania si s nieprawdziwe. Nawet gdy one
byyby wygaszane wobec wiadkw, podpisane, nie s
one wolne i nie przyjmuj za swoje.
Krakw, 6 marca 1950
+ Kard. Adam Sapieha

NIEZOMNI - tom 2.

Wraz z utworzeniem bezpieki w Krakowie w

1945 r. podjto prby zdobywania informacji o aktywnoci abp. Adama Sapiehy. Jednak systematyczn inwigilacj krakowskiej kurii, a co si z tym wizao abp. Sapiehy, bezpieka krakowska rozpocza
dopiero w lutym 1946 r. Zaoono wwczas spraw
obiektow o krypt. Zeus, w ramach ktrej rozpracowywano krakowsk kuri metropolitaln, a jej
gwnym figurantem sta si metropolita.
W pierwszych latach powojennych, dziaania
WUBP w Krakowie w odniesieniu do kard. A. S. Sapiehy ograniczay si do profilaktyki. Bezpieka staraa si ledzi aktywno metropolity i zdobywa z
wyprzedzeniem informacje o dziaaniach, ktre mia
zamiar podj, a zarazem o radach i wskazaniach,
jakie przekazywa duchownym archidiecezji. Podsuchiwano kurialne telefony, kontrolowano korespondencj nadsyan do metropolity, werbowano agentur spord osb majcych bezporedni kontakt z arcybiskupem (pniejszym kardynaem). Bezspornie
w pierwszych latach powojennych najbardziej aktywnymi, a zarazem szkodliwymi dla krakowskiego
Kocioa byli agenci Janka i Pawe jak dotd
nie zidentyfikowani. Na przeomie lat 40. i 50.
ogromne znaczenie dla funkcjonariuszy WUBP
i projektowanych przez nich dziaa nabieray donosy rwnie jeszcze nie zidentyfikowanego informatora ukrywajcego si pod ps. Kot. Te trzy osoby, w rnym czasie dostarczay bezpiece szczegowych informacji dotyczcych sytuacji w krakowskiej
kurii i dziaa metropolity. Jednoczenie bezpieka
staraa si zdobywa wielordowe dane dotyczce
kadego publicznego wystpienia kardynaa. Rola,
jak odgrywa kard. Sapieha w Kociele krakowskim
sprawiaa, e jego nazwisko pojawiao si bezustannie w planach bezpieki, a donosy o jego dziaalnoci
skadaa znaczca cz konfidentw UB dziaajcych przeciw krakowskiemu Kocioowi. Streszczenia kolejnych wystpie, przemwie, kaza, informacje o wizytacjach, bierzmowaniach itp., w ktrych
bra udzia kard. A. S. Sapieha spyway do WUBP
niemal codziennie.
Gromadzone informacje wykorzystywano do
dziaa uprzedzajcych, a odpowiednie analizy bezpieka przekazywaa partii komunistycznej najpierw
odpowiednim instancjom PPR, pniej PZPR by ta
moga odpowiednio planowa kolejne posunicia
polityki antywyznaniowej.
Oprac. ks. Jzef Marecki, Filip Musio

BP PAWE LATUSEK

NIEZOMNI - tom 2.

Sentire cum
Ecclesia

Bp Pawe Latusek urodzi si 23 III 1910 r. w Tychach,

w polskiej rodzinie lskiej. Jesieni 1930 r. wstpi do
lskiego Seminarium Duchownego w Krakowie i rozpocz studia teologiczne na UJ. wicenia kapaskie przyj w 1935 r. w Katowicach. Jako wikary parafii w. Barbary w Chorzowie, w maju 1938 r. uzyska doktorat na
Wydziale Teologicznym UJ. We wrzeniu tego roku, wyjecha na studia z zakresu nauk spoecznych do cole des
Missionnaires du Travail w Lille we Francji. Po powrocie
do Polski w lipcu 1939 r., ponownie obj funkcj wikarego w chorzowskiej parafii w. Barbary.
Od wrzenia 1939 r. do czasu aresztowania w lutym
1941 r. przez gestapo biskupw katowickich, peni obowizki sekretarza i kapelana ordynariusza ks. bp. Stanisawa Adamskiego. Cho sam zosta wwczas rwnie
aresztowany, zwolniono go z powodu braku materiaw
obciajcych. Ustanowiony wikariuszem w parafii
Chrystusa Krla w Katowicach, peni poufn funkcj
porednika midzy wysiedlonymi do GG biskupami a ich
diecezj oraz rozwin dziaalno charytatywn na
rzecz winiw obozw koncentracyjnych i jecw wojennych. Sprawowa rwnie opiek duszpastersk nad
przebywajcymi na lsku robotnikami przymusowymi z
Francji, Belgii i Holandii.
Po wyparciu ze lska Niemcw, w lutym 1945 r. ks.
Latusek powrci do funkcji kapelana i sekretarza ordynariusza. We wrzeniu na prob ks. Bolesawa Kominka
ustanowionego administratorem apostolskim lska Opolskiego przyby do Opola, gdzie kolejno jako notariusz,
kanclerz oraz wikariusz generalny wczy si w organizacj polskiego ycia religijnego na Opolszczynie.
DOKUMENT
Akt oskarenia z 17 VIII 1959 r. (fragment)
Oskaram: 1. Pawa Latuska (...) 2. Aleksandra Zienkiewicza
(...) o to, e: W latach 1957 i 1958 we Wrocawiu dziaajc
wsplnie i we wzajemnym porozumieniu, pierwszy jako rektor Katolickiego Instytutu Naukowego, drugi za jako rektor
Seminarium Duchownego uchylili si od obowizku przedoenia do kontroli Wojewdzkiemu Urzdowi Kontroli Prasy,
Publikacji i Widowisk skryptw pt. Historia Kocioa Powszechnego, Apologetyka, Wstp do filozofii oraz
Teologia Moralna, ktre rozpowszechniali wrd studentw
podlegych im uczelni. (...)

W padzierniku 1950 r. zosta aresztowany przez funkcjonariuszy UB. Po ledztwie, prowadzonym z uyciem brutalnych
metod wymuszania zezna, postawiono mu zarzut. Za udzielenie
pomocy ks. Franciszkowi Wojnowskiemu, poszukiwanemu przez
resort bezpieczestwa, zosta wyrokiem Sdu Wojewdzkiego w
Opolu z 2 IV 1951 r. skazany na rok wizienia. Po wyjciu na
wolno 25 IX 1951 r. i krtkim pobycie u swego brata Alojzego
w parafii Rogw k. Wodzisawia l., podj studia na KUL w
Lublinie. Zakoczy je uzyskaniem doktoratu z prawa kanonicznego i absolutorium z filozofii i w 1955 r. powrci do Rogowa.
Na pocztku 1957 r. ks. Latusek przyby do Wrocawia,
gdzie w miejscowej kurii powierzono mu obowizki kierownika
Referatu Duszpasterskiego. Jednoczenie uzyska nominacj na
rektora utworzonego wwczas Katolickiego Instytutu Naukowego, nastpnie za od lipca 1958 r. - rektora WSD we Wrocawiu.
We wrzeniu tego roku pod presj wadz ks. bp. Kominek zawiesi dziaalno KIN. W lutym 1959 r. kontynuujc szykany wobec osb zwizanych z t instytucj wszczto ledztwo, ktrym
objto ks. Latuska i ks. Aleksandra Zienkiewicza - jego nastpc
na stanowisku rektora KIN ledztwo. W sporzdzonym w sierpniu 1959 r. akcie oskarenia postawiono duchownym zarzut druku skryptw dla studentw bez zezwolenia Wojewdzkiego
Urzdu Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk. Wydany w marcu
1960 r. przez Sd Powiatowy dla m. Wrocawia wyrok skazywa
oskaronych na miesic aresztu i trzy tysice zotych grzywny.
Wniesiona apelacja skutkowaa zmian wczeniej wydanego
orzeczenia. W lipcu 1961 r. Sd Wojewdzki we Wrocawiu
zmieni wczeniej wyznaczon kar skazujc kadego z nich na
trzy tysice zotych grzywny, z zamian w przypadku jej nieuiszczenia na 60 dni aresztu. W tym okresie resort bezpieczestwa
prowadzi wobec ks. Latuska rozpracowanie w ramach zaoonej
w 1957 r. we Wrocawiu sprawy ewidencyjno operacyjnej
krypt. Kleryk. Wiedz o yciu i dziaalnoci kapana czerpano
wwczas m.in. w oparciu o kontrol korespondencji i doniesienia
sieci agenturalnej oraz stosowanego podsuchu telefonicznego.
W listopadzie 1961 r. ks. Latusek uzyska od papiea Jana
XXIII nominacj na biskupa tytularnego Aninety i sufragana
gnieniesko-warszawskiego przeznaczonego do posugi we
Wrocawiu. Sakr biskupi uzyska w katedrze wrocawskiej 11
II 1962 r., co wzmogo intensywno podejmowanych wobec
niego dziaa operacyjnych. W 1964 r. zamknito spraw operacyjnej obserwacji krypt. Kleryk. Uzyskane dotychczas materiay wczono do tzw. Teczki Ewidencji Operacyjnej na Biskupa,
ktr uzupeniano o dokumenty dotyczce biecej aktywnoci
bp. Latuska: podry zagranicznych, udziau w Soborze Watykaskim II, codziennych obowizkw biskupich etc..
W 1967 r. papie Pawe VI ustanowi bp. Latuska sufraganem wrocawskim, w 1968 r. za, abp Kominek mianowa go
wikariuszem biskupim. Na pocztku lat siedemdziesitych bp.
Latusek z powodu postpujcej choroby zwolniony zosta z licznych obowizkw. Zmar wieczorem 11 II 1973 r. Ks. bp Pawe
Latusek zakoczy swe aktywne ycie wieczorem 11 II 1973 r.
Ju w kilka godzin po jego zgonie wiadomo t przekazano do
Departamentu IV MSW w Warszawie. O wzmoonym zainteresowaniu resortu bezpieczestwa tym wydarzeniem wiadczyy
rwnie przesane do Warszawy szczegowe informacje dotyczce zarwno planw, jak i przebiegu uroczystoci pogrzebowych.
Oprac. Stanisaw A. Bogaczewicz

BP FRANCISZEK MUSIEL
Koci ma
obowizek
mwienia
prawdy...

NIEZOMNI - tom 2.
DOKUMENT
RAPORT z kontroli Sekcji I-szej Wydziau VI-go WU
(fragment)
(...) 2. Sprawa ew[idencyjno-]obserw[acyjna] krypt. Sdzia
na ks. Musiela - notariusza Sdu Duchownego w Czstochowie
nie uwaam za suszne przekwalifikowywa na rozpracowanie
agenturalne. W myl uzgodnionych wytycznych z Dyr[ektorem]
Dep[artamentu] VI-go przygotowa materia materia wiadczcy
o jego wrogich wystpieniach z ambony dla przedsiwzicia posuni profilaktycznych. Przedsiwzicia te uzasadni sytuacj w
Czstochowie w zwizku z przygotowaniami uroczystoci maryjnych. (...)

Bp Franciszek Musiel (1915-1994) - kapan

archidiecezji czstochowskiej, wicenia kapaskie przyj w 1941, sakr biskupi w 1966. W
latach 1941-1950 by wikariuszem w Krzepicach,
Kobucku, Klimontowie i Goonogu, a nastpnie
prefektem szkolnym i dyrektorem Domu Ksiy
Emerytw. Od 1957 proboszcz parafii NMP
Zwyciskiej w Czstochowie i w. Barbary w
Czstochowie, a take oficja Sdu Biskupiego,
wikariusz generalny, praat dziekan kapituy katedralnej.
Od 1966 biskup pomocniczy diecezji czstochowskiej. W stanie wojennym sta na czele Diecezjalnego Komitetu Pomocy Bliniemu.

DOKUMENT
Informacja Wydziau IV KW MO w Katowicach
dotyczca dziaalnoci bp. F. Musiela w latach
1968-1972, Katowice, 6 XII 1972 r. (fragment)
(...) Absolutnie bezkompromisowy i bez reszty oddany
wykonawca ideologicznych zaoe kocioa katolickiego.
Cechuje go rozwaga i wyrachowanie w podejmowaniu
kwestii merytorycznych dla polityki kocioa. Wytrawny
kaznodzieja, ktrego kazania s zwarte, komunikatywne i z
reguy osadzone w realiach konkretnych spraw. Jest oczytany, inteligentny. Dokonuje przekadw kaza z jzyka niemieckiego. W pracy z ksimi wymagajcy, stanowczy,
autorytatywny nie rzadko ordynarny.
Prowadzi skromny tryb ycia. Nie dba o swj dom, ani
wygld zewntrzny. Od 20 niemal lat nie korzysta z urlopu
wypoczynkowego. Nowe wyposaenie mieszkania, ktre
otrzyma z okazji konsekracji przekaza do Domu Ksiy
Emerytw. Sposobem bycia, mentalnoci usiuje podkrela swoje chopskie pochodzenie. W czasie jednej z wizytacji zwrci ksidzu proboszczowi uwag, e poczstunek
by zbyt kosztowny i powiedzia w zupenoci wystarczy by mi kubek zsiadego mleka. (...)

Dziaania aparatu bezpieczestwa przeciwko bp.

Franciszkowi Musielowi datuj si od pierwszej poowy
lat 50. i miay zwizek z podjciem przez niego pracy
w Sdzie Biskupim w charakterze notariusza. Ju wtedy funkcjonariusze UB ocenili, e nie ma podstaw do
podjcia prby zwerbowania go do wsppracy.
Jako proboszcz nowo utworzonej parafii NMP Zwyciskiej w Czstochowie podejmowa rnorakie dziaania majce na celu budow kocioa. Kilkakrotnie
karany grzywnami: za nielegaln zbirk pienidzy,
a dwa lata pniej za rozbudow kaplicy (w istocie
stodoy) bez odpowiedniego zezwolenia. Dwie nastpne grzywny byy efektem odmowy zoenia sprawozdania o liczbie dzieci uczestniczcych w parafialnej katechezie oraz bojkotowania rozporzdzenia w sprawie
prowadzenia ksig przez kocielne osoby prawne z
20 II 1962 r.
Nominacja na biskupa (30 I 1966 r.) zbiega si w
czasie z intensywnymi przygotowaniami do uroczystoci milenijnych na Jasnej Grze (2-4 V 1966 r.), w ktrych bp F. Musiel odgrywa znaczc rol, jako przedstawiciel Kurii. Jeszcze bardziej zaznaczy swj udzia
w przygotowaniach do uroczystoci milenijnych w Sosnowcu (20-21 V 1967 r.). To wtedy da si pozna jako
nieugity, upominajcy si o prawa Kocioa i nie dajcy si zastraszy. Od tej chwili bp F. Musiel sta si
niemal pierwszoplanow postaci rozpracowywan
przez czstochowsk SB, a kluczem do sukcesu miao
by skcenie go z ordynariuszem diecezji czstochowskiej bp. Stefanem Bare. W planach przedsiwzi
operacyjnych podkrelono, e konieczne jest
koncentracja na neutralizacji bpa Musiela oraz
pogbianie rozdwikw, m.in. poprzez ledzenie go
i nagrywanie wystpie publicznych, dokumentowaniu
wszelkich potkni, ktre nastpnie mona wykorzysta
do ustawicznego kompromitowania i obniania autorytetu w diecezji.
Oprac. Andrzej Sznajder
przy wsppracy ks. Wadysawa P. Wlalaka

BP EDWARD FRANKOWSKI
Bp Edward Frankowski urodzi si 15 sierpnia 1937 r. w Kpie Rzeczyckiej, nalecej do parafii Wola Rzeczycka w powiecie tarnobrzeskim. Matur zda w 1955 r. W tym samym roku
wstpi do Seminarium Duchownego w Przemylu. wicenia
kapaskie przyj 18 czerwca 1961 r. w Przemylu z rak ks. bp.
Franciszka Bardy. Kolejnymi placwkami duszpasterskimi ks.
E. Frankowskiego byo Sanktuarium Matki Boej askawej w
Hynem, parafia farna w Jale, a w lipcu 1967 r. zosta skierowany przez ordynariusza przemyskiego bp. Ignacego Tokarczuka do nowo erygowanej parafii pw. Matki Boej Racowej w
Stalowej Woli (formalnie by wikariuszem parafii pw. w. Floriana w Stalowej Woli - Chytach), z poleceniem zorganizowania
nowego orodka duszpasterskiego. W tym samym roku rozpocz studia teologiczno-pastoralne na KUL
Tworzenie przez ks. E. Frankowskiego kolejnej parafii w Stalowej Woli spotkao si z kontrakcj wadz komunistycznych.
Pojawienie si nowego kapana w miecie, gdzie projektowana
na awangard komunizmu wielkoprzemysowa klasa robotnicza
miaa by poddana stopniowej ateizacji, zainteresowao administracj pastwow i SB. Ju pierwsze dziaania - przygotowania
do budowy kocioa, katechizacja, opieka nad ministrantami,
ewangelizacja Romw, organizacja wieczorw artystycznych
dla modziey - zjednay nowo przybyemu kapanowi zaufanie
wiernych. Budzio to zaniepokojenie wadz i skaniao je do
szykan o charakterze administracyjnym.
W dniu 12 listopada 1970 r. ks. Frankowski mianowany zosta
rektorem kaplicy Matki Boej Racowej w Stalowej WoliChyach. W 1975 r. ukoczy kurs doktorski w Instytucie Pastoralnym KUL, lecz przygotowania do obrony dysertacji przerwao mianowanie go 16 sierpnia 1975 r. proboszczem parafii pw.
w. Floriana w Stalowej Woli, czego nie uznay wadze komunistyczne. Dwa lata pniej zosta mianowany proboszczem parafii pw. Matki Boej Krlowej Polski w Stalowej Woli, Bez stosownych pozwole wybudowa plebani (1975-1977), dom zakonny dla sistr suebniczek dbickich, dom katechetyczny
(powicony 3 II 1987), dzwonnic, budynek filii KUL
(powstajcy jako ochronka). Jako proboszcz prowadzi intensywn prac duszpastersk. Przy parafii pw. Matki Boej Krlowej Polski powstao ponad 30 wsplnot oraz inicjatyw spoecznych. Podejmowane przez ks. E. Frankowskiego inicjatywy o
charakterze duszpasterskim i kulturalnym mobilizoway miejscow spoeczno. Powstajce wwczas wizi ksztatoway i
konsolidoway niezalene od wadz rodowiska kulturalne i
spoeczno-polityczne.
Przed powstaniem Solidarnoci" ks. Frankowski wspiera
przeladowanego przez komunistw dziaacza niezalenego ruchu chopskiego Jana Kozowskiego. 13 wrzenia 1980 r. osobicie zawiz do Gdaska i przekaza Lechowi Wasie dokumentacj powstajcego w Hucie Stalowa Wola NSZZ Solidarno".
W okresie stanu wojennego ks. Frankowski odwiedza internowanych dziaaczy Solidarnoci", organizowa dla nich pomoc materialn i duchow. Od stycznia 1982 r. kadego 13 dnia miesica
celebrowa Msze w. za Ojczyzn. Fundamentalne znaczenie dla
zwycistwa odrodzonej Solidarnoci" miao poparcie przez niego zainicjowanego przez ten zwizek strajku w Hucie Stalowa
Wola (22 VIII - l IX 1988).
17 stycznia 1989 r. zosta mianowany biskupem tytularnym
Tigamibena i biskupem pomocniczym diecezji przemyskiej. W
latach 1989-1992 sprawowa funkcj kapelana NSZZ
Solidarno" w Stalowej Woli. Na forum kocielnym by m.in.
czonkiem Komisji Episkopatu Polski lustitia et Pax" (od 1994).
W dniu 25 marca 1992 r., po zmianach administracyjnych w
Kociele polskim, ks. bp E. Frankowski zosta przeniesiony na
urzd biskupa pomocniczego diecezji sandomierskiej.

NIEZOMNI - tom 2.
Nielegalny
proboszcz
wita
nielegalnie
strajkujcych...

Dziaania Suby Bezpieczestwa

wobec ks. bp. Edwarda Frankowskiego
Przedstawienie dziaa SB wobec ks. bp. Edwarda
Frankowskiego w sposb kompletny jest obecnie bardzo
utrudnione ze wzgldu na braki w wytworzonej przez t
sub dokumentacji.
Co najmniej od 1965 roku funkcjonariusze SB prowadzili teczk ewidencji operacyjnej na parafi w Stalowej Woli. Trafiay tam wszelkie materiay dotyczce
dziaalnoci duchownych uzyskiwane w wyniku prowadzonego na bieco aktywnego rozpoznania dziaalnoci
i przeciwdziaania w stosunku do ksiy i aktywu klerykalnego. W ramach tej dokumentacji istniaa osobna
podteczka na nielegaln budow w Chyach.
Generalnie w latach 1967-1975 SB prowadzia wobec
ks. Frankowskiego dziaania o charakterze wyprzedzajcym oraz dezintegrujcym. Pierwsze miay zahamowa
powstanie nowych wity w Stalowej Woli oraz ograniczy rol Kocioa do sfery prywatnej. Dziaania dezintegracyjne polegay na podrywaniu autorytetu kapana w
wyniku rozsiewania nieprawdziwych informacji.
Wedug jednej z analiz sporzdzonej przez SB w 1971 roku na szczegln uwag zasugiwaa dziaalno ks.
Frankowskiego. Napisano w niej: wymieniony systematycznie amie przepisy prawne, organizuje nielegalnie
prac duszpastersk na zasadzie parafii, rozbudowuje
nielegalnie obiekt sakralny, utworzy nielegalny punkt
katechetyczny oraz zajmuje postaw negatywn do zarzdze i zalece wadz.
Dziaania caego aparatu komunistycznej wadzy
sprawiay, i ks. Frankowski napotyka na ustawiczne
przeszkody. Kada sprawa zwizana z budow kocioa
w Chyach bya celowo komplikowana przez komunistw. Ks. Frankowski, przeciwstawiajc si tym praktykom, odwoywa si do wiernych.
Po 1975 roku wraz z utworzeniem wojewdztwa
tarnobrzeskiego ks. Frankowski znalaz si w zainteresowaniu funkcjonariuszy Wydziau IV SB KW MO w
Tarnobrzegu i jednostek mu podlegych. Od 30 grudnia

BP EDWARD FRANKOWSKI
1980 roku prowadzili oni spraw operacyjnego rozpracowania o kryptonimie Czarny (nr sprawy TG 3355). Formalnie zakoczono j 23 listopada 1989
roku. W chwili jej zamknicia ks. Frankowski by ju
biskupem (od 5 III 1989 roku). Podstaw do wszczcia tej sprawy byo prowadzenie wrogiej dziaalnoci, godzcej w ustrj i interes PRL. 30 stycznia
1990 roku zniszczono 6 tomw akt tej sprawy jako
nieprzedstawiajcych wartoci operacyjnej.
Porednie informacje o dziaaniach SB wymierzonych w ks. Frankowskiego znajdujemy w opinii subowej por. Zbigniewa yczka z 20 marca 1985 roku,
o ktrym napisano, e w trudnym okresie do wprowadzenia stanu wojennego realizowa zadania operacyjne zmierzajce do neutralizacji kleru, charakteryzujcego si wzmoon aktywnoci na ochranianym terenie zwaszcza w odniesieniu do osoby ks. Frankowskiego. Praca operacyjna ww. na tym odcinku
dawaa wymierne efekty zwaszcza w sferze oddziaywania w kierunku osabienia wpywu kleru na struktury byej Solidarnoci [].
Dla komunistw podstaw do dziaa wymierzonych w ks. Frankowskiego bya jego wroga dziaalno wynikajca z gorliwego wypeniania zalece
ks. bp. Ignacego Tokarczuka. Zarwno budowa wityni w Chyach, tworzenie tamtejszej parafii, katechizacja modziey, objcie w 1975 roku probostwa parafii w. Floriana bez zatwierdzenia wadz, kaznodziejstwo, wreszcie przygotowanie spoeczestwa do
podjcia oporu spoecznego, wspieranie NSZZ
Solidarno powodoway, e SB prbowaa na rne sposoby zahamowa si oddziaywania
nielegalnego proboszcza ze Stalowej Woli na wiernych. Komunistyczne wadze niejednokrotnie podejmoway te prby usunicia ks. Frankowskiego ze
Stalowej Woli. Wszystkie te wysiki te nie powiody
si.
Kilkudziesicioletni ju dystans do wydarze spoecznych i politycznych, ktre byy probierzem hierarchii wartoci i charakteru ks. bp. Edwarda Frankowskiego, pozwala stwierdzi, i to, e Stalowa Wola zajmowaa wyjtkowe miejsce na mapie oporu spoecznego nie tylko w Polsce poudniowowschodniej, byo moliwe za spraw Wolnej Polski
w Kociele, ktr tworzy ks. bp Frankowski.
Oprac. Mariusz Krzysztofiski, Krzysztof Kaczmarski

NIEZOMNI - tom 2.
DOKUMENT (fragment)
Skarga prezydenta miasta Stalowa Wola
Jerzego Bkowskiego do Prymasa Kardynaa Stefana
Wyszyskiego na ks. Edwarda Frankowskiego
z daniem usunicia go ze Stalowej Woli,
Stalowa Wola, 4 VI 1980 r.
Stalowa Wola, dnia 4 czerwca 1980 r.
PREZYDENT MIASTA
Stalowej Woli1 L. dz. 6820/1/80
Jego Eminencja
Ksidz Kardyna Stefan Wyszyski
Przewodniczcy Episkopatu Polski
w Warszawie
Zawiadamiam, e z chwil skierowania do Stalowej
Woli ks. Edwarda Frankowskiego, z jego winy ulegy
zaostrzeniu stosunki midzy duchowiestwem a wadzami
miasta. Rwnoczenie sta si organizatorem, a koci i
ambona miejscem uprawiania polityki skierowanej przeciwko pastwu i systemowi.
Jednoczenie informuj, e miasto podzielono na trzy
parafie, pomijajc przepis art. l Dekretu z dnia 31 XII
1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kocielnych. Z pominiciem przepisw dekretu obsadzono
rwnie administratorw parafii. Jednym z nich jest ks. E.
Frankowski. Ksidz ten dziaalno duszpastersk i sutann, koci i ambon wykorzystuje do celw dziaalnoci
antysocjalistyczncj i antypastwowej.
Ks. E. Frankowski w swych kazaniach posuguje si
stereotypowymi insynuacjami rzekomego dyskryminowania kocioa [sic!] i ludzi wierzcych w naszym kraju.
Temat ten podejmowa dnia 1 I 1979r, 6 I 1979 r., 16 IV
1979 r., 20 V 1979 r., 23IX 1979 r., 8 V 1980 r., twierdzc
m.in. ... w Polsce jest dua dyskryminacja, w zwizku z
tym nard si buntuje, w Boga wierzy nie wolno, garstka
ateistw szykanuje nard, brak swobody religijnej prowadzi do demoralizacji dzieci i modziey, wadze miasta
szykanuj duchownych i moj osob, zmuszajc mnie do
opuszczenia miasta...".
W swych wystpieniach usiuje przekona wierzcych,
e wadza ludowa nigdy nie dziaa w interesie wierzcych.
(...) Czstym tematem wystpie ks. E. Frankowskiego
jest tendencyjny komentarz do ustawy o dopuszczalnoci
przerywania ciy. Zarzuca tu wadzom celowe i masowe
mordowanie milionw nienarodzonych dzieci. Ks. E.
Frankowski zdaje si zapomina, e wspomnianej ustawy
nie wolno interpretowa jako zachty do przerywania ciy, bowiem ustawa ta jedynie dopuszcza t moliwo
jako rodek ostateczny.
Ks. E. Frankowski wizyt Papiea w naszym kraju wykorzystywa do siania zamtu w umysach ludzi wierzcych i przeciwstawiania jej wadzy pastwowej, twierdzc
m.in. z przyjazdu Papiea do Polski naley si cieszy i
modli, aby chrzecijastwo Wschodu ocali, aby lud
przeladowany powrci do wity. Przyjazd Papiea jest
okazj do wyjcia na forum publiczne, bd to dni zwycistwa, odwagi i bohaterstwa ludu polskiego nad ateistami,
bd to dni chway umczonego narodu, ktry ma w sobie
si do walki o prawd i dobro. (...)
[podpis nieczytelny]

NIEZOMNI - tom 2.

Informacja o autorach
Stanisaw A. Bogaczewicz
ur. 1959, dr, historyk Kocioa, pracuje w Instytucie Pamici Narodowej Oddzia we Wrocawiu. M.in. redaktor ksiki: Represje wobec Kocioa katolickiego na Dolnym lsku i Opolszczyzn 1945-1989 (Wrocaw
2004).

Krzysztof Kaczmarski
ur. 1965, dr, historyk, naczelnik Oddziaowego Biura Edukacji Publicznej 1PN w Rzeszowie. Autor ksiki:
Podziemie narodowe na Rzeszowszczynie 1939-1944 (Rzeszw 2003). Wspautor i redaktor kilku ksiek
m.in.: Kryptonim Agresor. Ks. Praat Adam Sudol w dokumentach Suby Bezpieczestwa i Urzdu do
spraw Wyzna w latach 1957-1989 (Sanok 2006); Powiat przemyski w latach 1944-1956 (Przemyl - Rzeszw
2006); Powiat sanocki w latach 1944-1956 (Rzeszw - Sanok 2007).

Mariusz Krzysztofiski
ur. 1973, historyk, p.o. kierownik Referatu Bada Naukowych OBEPIPN w Rzeszowie. Sekretarz redakcji
Aparatu Represji w Polsce Ludowej 1944-1989. Wspautor i redaktor kilku ksiek, m.in.: Nigdy przeciw
Bogu. Komunistyczna bezpieka wobec biskupw polskich (Krakw - Warszawa 2007); Powiat przemyski w
latach 1944-1956 (Przemyl - Rzeszw 2006); Twarze bezpieki w Polsce poudniowo-wschodniej 1944-1990.
Informator personalny (Rzeszw 2007).

ks. Jzef Marecki

ur. 1957, dr hab., prof. PAT, historyk, archiwista, kierownik Katedry Nauk Pomocniczych Historii i Archiwistyki na Wydziale Historii Kocioa Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, pracownik OBEP IPN w
Krakowie, redaktor biuletynu Archiva Ecclesiastica oraz serii wydawniczej Textus et Studia. Autor kilku
ksiek, m.in.: Leksykon gode zakonnych (d 1994), Zakony mskie w Polsce. Sownik (Krakw 1997),
Zakony eskie w Polsce. Sownik (Krakw 1997), Dzieje zakonu Kapucynw w okresie II Rzeczypospolitej
(Krakw 2000). Wspautor m.in. ksiki: Nigdy przeciw Bogu. Komunistyczna bezpieka wobec biskupw
polskich (Krakw - Warszawa 2007).

Filip Musia
ur. 1976, dr, politolog, historyk, kierownik Referatu Bada Naukowych OBEP IPN w Krakowie, adiunkt Wyszej Szkoy Filozoficzno-Pedagogicznej Ignatianum w Krakowie, sekretarz redakcji Zeszytw Historycznych WiN-u, redaktor popularno-naukowej serii Z archiww bezpieki - nieznane karty PRL. Autor ksiek:
Podrcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Suby Bezpieczestwa w wietle wydawnictw resortowych
Ministerstwa Spraw Wewntrznych PRL (1970-1989) (Krakw 2007); Polityka czy sprawiedliwo? Wojskowy
Sd Rejonowy w Krakowie (1946-1955) (Krakw 2005); Skazani na kar mierci przez Wojskowy Sd Rejonowy w Krakowie 1946-1955 (Krakw 2005). Wspautor m.in. ksiek: Nigdy przeciw Bogu. Komunistyczna
bezpieka wobec biskupw polskich (Krakw - Warszawa 2007); Osobowe rda informacji - zagadnienia metodologiczno-rdoznawcze (Krakw 2008).

Andrzej Sznajder
ur. 1965, historyk, absolwent Wydziau Nauk Humanistycznych KUL, pracuje w Oddziaowym Biurze Edukacji Publicznej IPN w Katowicach. Wspautor i wspredaktor ksiek, m.in.: Zapomniane historie ludzkich
dramatw. Losy mieszkacw Grnego lska w latach 1939-1956 (Warszawa 2003); 14 dni pod ziemi. KWK
Piast w Bieruniu 14-28 XII 1981 r. (Katowice 2006); Id pancry na Wujek" (Katowice 2006).

ks. Wadysaw P. Wlalak

ur. 1962, dr hab., prof. UR, historyk, kierownik Zakadu Historii Pastwa i Prawa na Wydziale Prawa Uniwersytetu Rzeszowskiego, kierownik Zespou Naukowo-Dydaktycznego Historii Administracji i Prawa Kocielnego w Instytucie Teologicznym w Czstochowie, dyrektor Archiwum Archidiecezji Czstochowskiej, wspredaktor Zeszytw Naukowych Uniwersytetu Rzeszowskiego - Seria Prawnicza. Autor i wspautor kilku ksiek, m.in.: Dzieje diecezji czstochowskiej w okresie dziaalnoci biskupa Zdzisawa Goliskiego (1951-1963)
(Krakw 2000); Katalog mikrofilmw ksig metrykalnych Archiwum Archidiecezji Czstochowskiej
(Czstochowa 2002); Organizacja i dziaalno Konsystorza Foralnego Piotrkowskiego w latach 1819-1918
(Czstochowa 2004).