Professional Documents
Culture Documents
,sh" bf,lafg%dksl yd
f;dr;=re ;dlaIKfoh
uQ,dY% .%ka:h
13 jk fY%aKsh
ISBN
uqKh(
fmrjok
jI 2009 isg l%shd;aul jk fcHIaG oa;Shsl mdi,a ugf 13 fY%aKsh ,sh
bf,lafg%daksl oHdj yd f;dr;=re ;dCIKh kj Ih ksfoaYhg wod< isxy, niska
,shejqKq uQ,dY% .%ka: imhd .ekSf wmyiqj wju lsu i|yd kQ;k wjYH;dj,g i,k
uQ,dY% fmd;la t<soelaug ,eu .ek i;=gq fj'
21 jk ishjfia mek ke.S we;s wNsfhda.j,g id:l f,i uqyqK osh yels orejkaa
msila iudchg odhdo lsu j;udk mdi, i;= ne?re j.lSuls' ;reK isiq$isiqhka
;=< kQ;k ;dCIKsl oekqu" l=i,;d" hym;a .;s.=K" is;a rs;a yd wdl,amj,ska fy
olaI;d m%.=K lsu w;HjYH f'
rf wdl ixjOkhg Tjqkaf.a odhl;ajh ,nd .; yels u fYaI m%;s,dNhla
fia ie,fla' kQ;k /lshd fjf<|fmdf<a wjYH;djg .e<fmk Ihhla jk ,sh
bf,lafg%daksl oHdj yd f;dr;=re ;dCIKfoh yodrK orejkag wod< oekqu yd l=i,;d
wka;.; uq,dY% fmd;la jk fuu .%ka:h .=reNj;=kag o jeo.;a f'
fuu uQ,dY% fmd; ukdj mYS,kfhka iudcSh wjYH;dj,g .e<fmk u;= mrmqrla
ys u fuka u Wiia wOHdmkhg wjYH miqu o ksudKh jkq we;ehs uf.a ye`.Suhs'
fuu uQ,dY% fmd; ilia lsf oS uQ,sl j l%shdl< cd;sl wOHdmk wdh;kfha oHd
yd ;dCIK mSGfha ;dCIK wOHdmk fomd;fka;=jg;a fuu .%ka:h ilia lug odhl
jQ f,aLl uKav,hg;a udf.a m%Kduh mqo lr'
ix{dmkh
w'fmd'i'^W'fm<& l,d Ihh Odrdj hgf;a oDV ;dlaIK foh Ihh ioyd uQ,dY%
.%ka:h cd;sl wOHdmk wdh;kfha oHd yd ;dlaIK mSGh u.ska t<soelaug ,eu ms<sno
j i;=gq fj' 13 jk fY%aKsfha oS ,sh bf,lafg%daksl oHdj yd f;dr;=re ;dCIKh
yodrK orejkaf.a wOHdmk wfmalaIdjka idlaId;a jk m fuu .%ka:h ;=< Ihh
lreKq we;=<;a j we;ehs wfmalaId lr' ;dlaIKfoh ms<sn| uQ<sl ye|skau u`.ska
wdrN jk fN!;sl oHjg" ridhksl oHdjg yd cSj oHdjg wod< ;dCIKfohka fuu
uQ,dY% .%ka:hg w;=<;a j ;su fYaI;ajhls' mirh wdrCId lsu" iajdNdl wdmod wju
lsu" tajdhska wdrCId u jeks oE kQ;kfha w;HjYH bf.kq w;aoelS f' fujka
jgmsgdjl cSj;a jk orejka idodpdrd;aul .=Kdx.hkaf.ka ims wNsudkj;a mrmqrla
f,i iudchg fhduq lsu i|yd fuka u kQ;k f,dalfha /lshd i|yd iQodk ore msila
iudchg odhdo lsf Ndr r j.lSu wOHdmkh i;=j we;' fuu l%shdj,shg il%Sh
odhl;ajhla ,nd oSu i|yd wjeis u. fmkau ,sh bf,lafg%daksl oHdj yd f;dr;=re
;dCIKh Ih ;=<ska bgqf hehs wfmaCId lr'
,d,a t fcaisxy"
iyldr wOHCI ckrd,a
ye|skau
w'fmd'i ^W'fm<& l,d Ih Odrdf" 13 fY%aKsh" ,sh bf,lafg%daksl yd f;dr;=re
;dCIKh Ihh bf.k .kakd orejkag wod< f;dr;=re ,nd .ekSu i|yd isxy, NdIdfjka
,shjqKq fm< fmd;a" uQ,dY%hka fyda fjk;a wdY%s; .%ka: fkdue;s u wvq mdvqjls'
th u. yeru i|yd cd;sl wOHdmk wdh;kfha ;dCIK wOHdmk fomd;fka;=j
u.ska Ih ksfoaYhg wod< Ih lreKq yd f;dr;=re imsKavkh lr" uQ,dY% fmd;la
f,i t<soelaug yels u ms<sn| j i;=gqfj'
fujeks uQ,dY% fmd;la orejka w;g m;a lsu bf.kq-b.eka l%h
s dj,sfha fhfok
.=reNj;=kag o uy;a rel=,la jkq we;' tfuka u iajhx wOHhkfha fhfok orejkag o ish
ldhh uekka bgqlr .ekSug yelshdj ,ef' fuu uQ,dY% fmd; mYS,kh lsfuka" ta
yd ine|s kHdhhka fuka u ir, m%dfhda.sl l%shdldrl w;ayod ne,Sfuka ,o bf.kq
w;aoelS u.ska ish oekqu" l=i,;d" wdl,am fuka u ksmqK;d jOkh lr.;a orejka
msila iudchg fhduq lsug yels jkq we;ehs Yajdi lr'
O ;dlaIKsl l%shdj,Ska ms<sn|j Ih ksfoaYhg we;=<;a kHdhhka" isoaOdka;
yd ixl,am .fIKd;aul j fidhd ne,Su o b;d jeo.;a f' tfuka u wod< f;dr;=re
imsKavkh fldg fuys olajd we;s w;r fjk;a fmd; m; mYs,kh lsfuka bf.kq
w;aoelS ;yjqre lr .ekSug o yelshdj we;'
12 jk fY%aKsfha oS ;dCIKfoh Ih yodrK isiqkag 13 fY%aKsfha oS iqfYaI
;dCIKSl Ih fCIa;%hla f;dard .ekSug wod< uQ,sl iqodku 12 fY%AKsfha oS ,nd oSug
wjYH mirh o ilia fldg we;' f u.ska ;dlsl ka;kh" Yaf,aIK yelshdj"
ksudKYS,S yelshdj jeks .KSh l=i,;d ^Genaric Skills& ixjOkh lr .ekSfuka w'fmd'i
^W'fm<& Nd.hg id:l j uqyqK oSug yelshdj ,nk Tng rgg .e<fmk jevodhs
mqrjeisfhl= njg m;a ug o yelsfjd hS m%:kd lr'
't' lS;sr;ak
wOHCI" ;dCIK wOHdmk fomd;fka;=j"
cd;sl wOHdmk wdh;kh'
Wmfoa Y kh
wCIKh
't' lS;sr;ak
wOHCI" ;dCIK wOHdmk fomd;fka;=j
cd;sl wOHdmk wdh;kh'
inka lrKh
't' lS;sr;ak
f,a L l uKa v ,h
't' lS;sr;ak
fca wdhisxy
mS' jdoisxy
fca'wd' ,xldmqr
'' wdhjxY
t,a'fla' l=,;s,l
tia't'wd'hQ' iqNisxy
'fla'tka'' wurisxy
wd'tia' tosisxy
NdId ixialrKh
m.Kl ie,iqu
msgljr ieliqu
mgqk
msgq wxlh
1'
ia;s oHq;h
2'
12
3'
m%;Hdj;k Odrdj
24
4'
kq WmlrK
38
5'
49
6'
,s hka;% yd WmlrK
72
7'
.Dy ,s mm:h
86
8'
bf,lafg%dksl Wmdx.
100
9'
ldrld;aul jOl
141
10'
150
11'
159
12'
180
13'
182
14'
220
15'
m.Kl NdId
230
16'
f;dr;=re moaO;s
241
Ok wdfrdams; jia;=j
lIK n,h
wdlIK n,h
rEmh 1
fuhska fmkS hkafka wdfrdam;
s jia;j
= la wjg wjldYh ;=<" ia;s oHq;a wdfrdamKhla
;enQ g th u; ia;s oHq;a n,hla ls%hd lrk njhs'
f wkqj ia;s oHq;a wdfrdamKhla u; ia;s oHq;a n,hla we;s l< yels wjldYh"
ia;s oHq;a lafIa;%hla fjhs'
rEmh 2
tjeks n, fLdj,ska kss; lafIa;% ;=< n, fLd me;s we;s wdldrh wkqj tajd
O kj,ska ykajhs' ^Wod ( wh lafIa;%" iudka;r lafIa;%&
,laISh fyda f.da,Sh wdfrdams; jia;=jla u.ska we;s jk ia;s oHq;a lafIa;%h wh
lafIa;%hla fjhs'
fujka wh lafIa;% ;=< n, fLd wkka;h lrd ysfoa' ;, mDIaG u; wdfrdamK
mj;sk g bka f.dvkef.k ia;s oHq;a lafIa;%h ;=< mj;akd n, fLd tlsfklg
iudka;r j mj;S' tjka ia;s oHq;a lafIa;%hla iudka;r lafIa;%hla f,i ykajhs'
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
rEmh 3
rEmh 4
fCI;%hg ,nl
yrialv
ksid
h'
tu ksid" = r 0 f'
f,i ie,l+ g
wdikakfha we;s wdfrdams; jia;= weo .ekSu fyda bj;g ;,a lsu'
.nvd we;s wdfrdamK fjk;a ia:dkhlg .,d hdug ie,eiafuka ,s nqnq`:
oe,au'
Ok f,i wdfrdam;
s jia;j
= l wdfrdamKh by< kxjk g" th lrd Ok wdfrdamKhla
/f.k tau l< hq;= jk ldh m%udKh by< hhs' tfia u RK f,i wdfrdams; jia;=jl
wdfrdamKh by< kxjk g th lrd Ok wdfrdamKhla /f.k taug l< hq;= jk ldh
RK f,i by< hhs
wdfrdams; jia;=jla u;g tall Ok wdfrdamKhla wkka;fha isg /f.k taf l<
hq;= jk ldh m%udKh" wdfrdams; jia;=jl ia;s oHq;a Njh f,i w: olajkq ,ef'
ta wkqj Tn lsish Ok f,i wdfrdams; jia;=jla wdfrdamK .ekaf tys Njh
o by< hhs'
wdfrdamK ^Q&
rdYsh
tallh
wdfrdamK
ldh$Yla;sh
Njh
l+f,da
cQ,
fjda,a
ixfla;h
C
J
V
wrh
wdfrdamK .ekaf
wfjda,ah;d
ikakdhlh
wdf,dalhg
ixfoS mjdrl
mg,h
uq,a msgm;
ldph
wdf,dal
lonh
fgdak l=vq
lvodish
fgdak nyu
f,day ;yvq u; wdf,amk fhf kQ;k l%ufohls l=vq wdf,amk (Powder Coating) l%uh' ia;s oHq;a l%ufohla jk fuh weksh k<" jdyk n| wdh jK
.ekaug fhdod .kS'
fuys f,day mDIaGh b;d fydka msis lr by< Nj iemhqula u.ska wdfrdamKh
.kajkq ,ef' wdf,amkh i|yd fhdod .kakd fYaIs; l=vq j.h iqfYaI isrlhla
u.ska f,day mDIaGh u;g biskq ,ef' isrlh ;=< wdfrdamKh .ekafjk l=vq f,day
;yvqj u;g wdlIKh lr .kS' f,day ;yvqjg tldldr f,i me;s we;s l=vq f,dayhg
w,ajd .ekSu i|yd f,day by< WIaK;ajhla iys; fmdarKqjla ;=<ska hjkq ,ef'
isrlh
123456123456
123456
123456
123456
f,day
mDIaGh
HV
+ HV
Od;%l
wdfrdamK /ialr ;nd .ekSug Od;%l Nd; lrhs'
tlsfklg uqyqK,d mj;sk f,i tlsfklg mr;rhla
;enQ f,day ;yvq hq.,la Od;%lhla f,i fhdod .kS'
Od;%lhl tla ;yvqjla u;g wdfrdamKh ,nd ka
g wfkla ;yvqj fma%rKfhka wdfrdamKh f'
+Q
+ +
- +
+Q
+
+ +
- +
+ +
-Q
-
- +
+ +
- +
+ +
- +
+Q
Od;%l j.
jO wjYH;dj,g .e<fmk wdldrhg Od;%l ksudKh lrkq ,ef' tajdfha
Nd;h ksudKh yd iajNdjh iy tys mdr oHq;a jH wkqj tajd j. l< yels f'
Od;%l
p,H
Variable
iar
Fixed
p,H Od;%l hkq tajdfha Od;dj wjYH f,i fjkia lr .; yels f,i ksudKh
lrkq ,enQ tajd f' tlaflda ;yvq w;r mr;rh fjkia l< yels f,i" ke;ak
;yvqj, ls%hdld j.M,h fjkia l< yels f,i fjd nyq, j ksudKh lrhs'
rEmfha oelafjkafka wO jD;a; f,i ilid
.;a f,day ;yvq fhdod f.k ;ekQ p,H
Od;%lhls'
tla f,day ;yvq lg,hla wfkla f,day ;yvq lg,h w;r tlsfkl fkd .Efjk fia
;nd uqyqKg uqyqK,d mj;akd ls%hdld j.M,h fjkia lr .ekSfuka wjYH Od;djh
,nd .kshs' we;e p,H Od;%l fmr ieliQ Od;%l f,i ksujkq ,ef'
p,H Od;%lhl ixfla;h
iar Od;%l hkq Od;dj fjkia l< fkd yels whqka ksud jQ Od;%l f'
iar Od;%lhl ixfla;h
iar Od;%l
oHq;a foH ^O%eh&
Al
tu ksid fuu Od;%l O%eh;djhla olajk Od;%l f,i o yeka f' iemhq
w.% udre jqjfyd;a th ;=< fhdod we;s ridhk jH oHq;a fokh msgjk jdhqj
ksid mSvkh je mqmqrd hdug bv we;'
10
iudka;r.; inkaOh
Od;dj C1, C2, C3 ........jQ Od;%l tajdfha
w.% fjk fjk u tlg inkaO lsfuka
iudka;r.; Od;%l moaO;shla ilid .;
yels h' fuu moaO;sfha iul Od;dj (C)
my; m%ldYfhka oelaf'
C1
C2
C3
C = C1+ C2 + C3 + ........
fYaK
% .
s ; inkaOh
C1
C2
V
C3
11
fldaI iy negrs
tosfkod cS;fha oS wmg O wjYH;d i|yd ,sh ,nd .ekSug is f' fuys oS
wms l%u folla wkq.ukh lruq'
1'
2'
fuys oS wm i,ld n,kafka fldaIj,ska ,sh ,nd .kakd wdldrh .ek h' ,sh
,nd .ekSu i|yd O fldaI Nd; flfrhs'
fldaI m%Odk jYfhka j. follg fnfohs' tk" m%d:l fldaI yd oa;Shsl
fldaI hkqfjks' m%d:l fldaI hkq jrla Nd;fhka miq bj;a l< hq;= fldaI f'
oa;Shsl fldaI hkq kej; kej; wdfrdamKh lsfuka ,sh ,nd .; yels fldaI f' ta
wkqj m%d:l fldaI kej; wdfrdamKh l< fkd yels fldaI f'
wo nyq, j Nd; flfrk fldaI lsysmhla my; oelaf'
1'
2'
3'
4'
5'
6'
by; ish u fldaI ridhksl fldaI f' tfia jkafka tajd ;=< is jk ridhksl
m%;sls%hd fya;=fjka oHq;a .dul n,hla we;s lsuhs' ta oHq;a .dul n,h fya;=fjka Nj
wka;rhla ^fjda,ah;djla& we;s flfrhs'
ridhksl fldaIhla uq,ska u ksudKh lrk ,oafoa wef,laiekav fjda,agd isks'
Tyq l< mlaIKj, m%;sM,hla jYfhka ir, fldaIh ys h'
iskala l+r
ldnka l+r
12
ls%hdld;ajh w;ska ir, fldaIh j, h' tys j,;d fufia oelah yels h'
fkd lvjd tl os.g ,s Odrdjla ,nd .; fkd yels u' fuhg fya;=j jkafka
O%ejKh k ls%hdjhs'
iskala l+r l,la .; jk g ;kql i,amshqla w,fha osh hdu'
;ek ;ek /f.k hdf wmyiq j'
+
+
+
1.5
v
UM4
AAA
(UM cmka
ixfla;h&
+
1.5
v
1.5
v
1.5
v
UM3
AA
UM2
C
UM1
D
9V
13
ms;a;, jeiau
ldnka l+r
wefudaksh laf,darhs
mdmamh
oe,a fros u,a,
ldnka l=vq + ueka.kSia
vfhdla ihs l=vq
;=;a;kd. fldmqj
ldnka iskala fldaIh m%d:l fldaIhls' ickh fuka miq j kej; Nd;hg
.; fkd yels h'
Bh w, fldaIh
Bh w, fldaIh" welshqf,agrh hkqfjka o ykajhs' fldaIfha fjda,ah;dj
2v la muK f' ^fyd|ska wdfrdamKh l< g 2'2v ls&' f fldaIh uska Yd, Odrdjla
tl jr ,nd .; yels u fYaI jdishls' fuh kej; kej; wdfrdamKh l< yels oa;Shsl
fldaIhls' idudkHfhka f fldaI ;ks fldaIhla f,i Nd; fkd flfrhs' fndfyda g
fldaI 3 la fYa%Ks.; j tallhla f,i msysgqjd f.k 6v neghla f,i o" ke;s k fldaI
6 la fYa%Ks.; j tallhla f,i msysgqjd f.k 12v neghla f,i o Nd;hg .efka'
f fldaI rn fyda ma,diala fyda weiqreula ;=< msysgqjkq ,nhs' oHq;a foHh
jkafka ;kql i,amshqla w,hhs' wdfrdams; ;;ajfha we;s g w,fha idfmalaI >k;ajh
1'28 la f' fldaIh ickh f oS idfmalaI >k;ajh 1'15 ls' Ok ^+& bf,lafg%davh
f,i r;= f, ^Pb3O4& o iDK ^-& bf,lafg%davh f,i f, Tlaihs ^Pbo & o fhdod
.efkhs' f bf,lafg%dav oE,sil wdldrhg ^j. M,h je lsu i|yd& ;kd ta w;rg
mjdrl jH ;nd b;d lsgqfjka msysgqjd we;' Bh w, neghla wdfrdamKh lsu
i|yd neg wdfrdamlhla ^Battery Charger& Nd; lrhs' wdfrdamlfha Ok ^+) iemhqu iEu
g negrsfha Ok ^+) w.%hg inkaO l< hq;= h' wvq Odrdjla hgf;a je ld,hla negh
wdfrdamKh lsu negfha wdhq ld,h je lsug fya;=jla f'
yosis wdf,dalk myka i|yd fYaI Bh w, fldaIhla ;kkq ,ef' tajd uqd ;nd
we;' we;=<; w, djKhla fjkqjg w,fhka fmd`.jk ,o lvodiS fhdod we;'
14
iQh fldaIh
iQh fldaI wo ckms%h fjka mj;sk fldaI fYaIhls' iQh Yla;sh" ,s Yla;sh
njg yeru fuys uQ,sl ls%hdjhs' f i|yd wO ikakdhl ^is,slka& fhdod .efkhs' P
j.fha yd N j.fha wO ikakdhl ;yvq folla tlg ;efuka ilia lr we;' iQh
fldaIhlska 0'5v la muK fjda,ah;djla ,nd .; yels h' fldaIfha Yd,;ajh wkqj ,nd
.; yels Odrdj fjkia f' idudkHfhka iQh fldaI mek,hla" f,i ielfihs' tk"
l=vd iQh fldaI rdYshla fYa%Ks.; j yd iudka;r.; j inkaO lrhs'
15
rEmh 1
fuys K hkq iudkqmd;sl ksh;h f'
f ksh;h ikakdhlfha oHq;a m%;sfrdaOhg iudk f'
v2
v3
R2
R3
moaO;sfha fo fl<jr Nj
=
wka;rh ^V&
m%;f
s rdaO moaO;sfha fo
fl<jrg V Nj
wka;rhla fh g ta
;=<ska I Odrdjla .,hs
k
V =IR
V=V1 + V2 +V3
I R = I R1 + I R2 + I R3
V1 = I R1
V2 = I R2
R = R1 + R2 + R3 + ..........
16
V3 = I R3
by; m%ldYh wkqj fYa%Ks.; m%;sfrdaO moaO;shl iul m%;sfrdaOh m%;sfrdaO ish,af,a
u ftlHhg iudk f' tu ksid wvq w.hlska hq;a m%;sfrdaOl fhdod je w.hl m%;sfrdaO
w.hla ,nd .ekSug wjYHh k wod< m%;sfrdaOl fY%aKs.; j inkaO l< hq;= h'
iudka;r.; inkaOh
R1, R2, R3, ......m%;f
s rdaO moaO;shla iudka;r.; f,i inkaO fldg tys fo fl<jrg
yd Odrd .,kafka
Nj wka;rhla fh l< g tla tla m%;sfrdaOh ;=<ska ms<sfj<ska
k yd ta Odrdj, tl;=j fyj;a moaO;sfha .,d hk uq`: Odrdj I k
I
V
R1
R2
R3
I = V
R
I1 = V
R1
I2 = V
R2
I3 = V
R3
17
jK 4 fla; l%uh
f fla; l%ufha oS m%;sfrdaOl u;
tla fl<jrls k a wer tls f klg
wdikakfha jK ;Sre ;=kla o tajdg
wE;ska tla jK ;Srh o fhdod we;' m%:u
jK ;=k uska m%;sfrdaO w.h o y;r
jk jKh uska w.h fjkia h yels
m%;sY;h fyj;a iyk w.h o oelaf'
A B C D
fo jk
jK ;Srh
;=ka jk
jK ;Srh
y;r jk
jK ;Srh
Wod #
A
r;=
2
jKh
B
o
7
C
r;=
00
m<uq jk
jK ;Srh
fo jk
jK ;Srh
D
rka
+5% = 2700 +5%
= 2.7K +5%
C
;=ka jk
jK ;Srh
l`:
100
Uqre
101
r;=
102
;e,s
103
ly
104
fld<
105
ks,a
106
107
w`:
108
iq
109
rka
oS
wjK
10-1
10-2
-
18
D
y;r jk
jK ;Srh
+5%
+10%
+20%
jK 5 fla; l%uh
fuys oS m%:u jK y;r uska m%;f
s rdaOfha w.h o" mia jk jKh uska iyk w.h
o oelaf'
A B C D
m<uq jK
;Srhg
wh;a w.h
fo jk
jK ;Srhg
wh;a w.h
fld<
5
ks,a
6
;=ka jk
jK ;Srhg
wh;a w.h
y;r jk
jK ;Srhg
wh;a w.h
;e,s
r;==
3
00
= 56300 +5%
= 56.3 K +5%
mia jk
jK ;Srhg
jK ;Srhg
E
rka
+5%
E%
f jK fla; l%ufha oS jvd;a ksjeros w.h mldY lsf yelshdj we;' ksjeros;dj
jeo.;a jk wjia:dj, oS fujeks m%;sfrdaOl Nd; flf'
jK 6 fla; l%uh
fuh jK 5 la iys; fla; l%uhg iudk jk w;r WIaK;ajh wkqj fjkia jk
m%udKh oelau i|yd ;j;a jK ;Srhla fhdod we;' fYaIfhka ixlSK WmlrK
;ekSf oS fuu m%;sfrdaO Nd; lrhs'
I2
I1
I1 = I2 + I3
I3
19
ld,hla ;=<
Yla;sh
ld,h
20
cjh
P = VI
cjh uekSu i|yd fhdod .kakd tallh ;;amrhg cQ,a fyj;a fjd ^W&
jYfhka olajkq ,f'
,dhl Nd;h
,dhlhla hkq lsish iSudld Odrd .e,Sula blau u fya;=fjka WKqiq j
njg m;ajk ikakdhl fldgila fhdod f.k mm:h ika lrug ilia lr we;s
Wmdx.hls'
,dhl ;ekSf oS ;Uj,g jvd jdxlh wvq ka jeks f,day Y% flf' f i|yd
f,day f;dard .ekSf oS i,lkq ,nk ;j;a .=Kdx. lsysmhls'
,dhl ;ekSf oS tajd laIKsl j fyda fika j jk f,i ksmojd we;s ksid
ldhhg .e<fmk ,dhl j.hla f;dard .ekSu jeo.;a f' ,dhlhl m%u; w.h
^Rating Value& m%ldY lr we;af;a" fN!;sl ;;a;ajh fjkia fkd" ta ;=<ska .,d hd yels
Wmu Odrdj u.sks' ^Wod (100mA, 2A, 10A&
21
lef;davh
oHq;a
foHh
rEmh -6
f'
Cl - whkh wefkdavh fj;g
bf,lafg%dakhla ,nd Cl mrudKqjla njg
m;a j wk;=re j Cl2 wKqjla f,i ksoyia
jk w;r djKh ;=< Na+ yd oH- tla
fidah yhsfv%dlaihs (NaoH)we;s f'
ludka; lafIa;%fha NaoH ksIamdokhg f
oHq;a fok l%uh Nd; flf'
22
Cl2
e
Clel-
H2
H+ e
H+
NaoH + H2O
rEmh 8
Cu
CuSo4 + H2O
23
RL
y+
y-
x-
RL
x+
90 0
2700
rEmh 1
pqnl O%ej fol w;r orh 3600 la fyj;a tla jghla N%uKh f oS is jk
ls%hdj m%ia;drhlska oelah yels h' fuys oS m%ia;drfha yevfhka ia;r flfrkafka
m%;Hdj; fjda,ah;df yeisuhs' ,efnk ;rx.h ihskdldr hhs lshkq ,ef'
A
B
C
D
orfha msysu 00
PS iy QR
PS iy QR
n, fLdj,g
n, fLdj,g
iudka;r ksid
,N ksid Wmu
n, fLd fkdlefma' jYfhka n, fLd
0V
lefma'
+V
PS iy QR
PS iy QR ndyq
n, fLdj,g
900 wjia:df
iudka;r ksid
N%uKh jk osYdjg
n, fLd fkdlefma' reoaO osYdjg N%uKh
0V
fjka Wmu jYfhka
n, fLd lefma'
-V
24
rEmh 3
pqnl O%ej fol w;r msys pqnl n, fLd orh uska lemSf YS>%;dj N%uK
fldaKh wkqj fjkia f' n,fLd wju j lefmk g fjda,ah;dj 0 jk w;r l%ufhka
n,fLd lemSu je orh 900 msysf oS Ok f,i Wmu f' B< 900 ys N%uKh jk
g l%ufhka n,fLd lemS YS>%;dj wvq kej; fjda,ah;dj 0 g mefKa' B< 900 oS
fyj;a jg 3$4 la olajd N%uKh jk g Odrdj .,k osYdj udrefjka fjda,ah;dj RK
f,i Wmu f' b;s 900 fyj;a wjYH jg 1$4 ;=< oS keje; n, fLd lemSu wvq
fjda,ah;dj 00g mefKa' fuh fkd lvjd is fuka by; ;rx. yevh iys; wLKav j
m%;Hdj;k fjda,ah;djla we;s osYd udre fjka .,k Odrdjla we;s f' x WodiSk
ikakdhl jk w;r y ics ikakdhl f'
m%;Hdj; fjda,ah;df ,dlaIKsl w.h (
1'
Wmu w.h
25
by; ;rx. wdldrh kslaIKh lsf oS ir, Odrdf oS fuka m%;Hdj; Odrdf
fyda fjda,ah;df fyda ksYa; w.hla m%ldY l< fkd yels nj fmkS hkq we;'
tneka m%;Hdj;k Odrdf iy fjda,ah;djfha w.hhka lsysmhla w: olajkq
,efnhs' my; ;rx. igyfka oelafjk mos ihskdldr ;rx.h ;=< ,efnk Wmu
ia;drh fjda,ah;df Wmu w.h f,i w: oelafjhs'
rEmh 5
Vp - fjda,ah;df Wmu w.h
Vp-p fjda,ah;df Wpdka;r w.h
peak voltage
peak to peak voltage
2'
Vav = 0.636 Vp
Vav hkq fjda,ah;df idudkH w.hhs' Odrdj i|yd o f m%ldYkh my; mos
fhosh yels h'
Iav = 0.636 Ip
3. j. uOHkH uQ, w.h (Root Mean Squre Value)
nrlg m%;Hdj; Odrd iemhqula inkaO l< g uqla; jk cj m%udKhg iudk
cj m%jdyhla msg jk ir, Odrd w.h by; fhdok ,o m%;Hdj; Odrdf j. uOHkH
26
uQ, w.hg iudk f' fuu w.h m%;Hdj; fjda,ah;df iM, w.h fyj;a cj w.h
f,i ye|skaf' fjda,ah;df Wmu w.h yd j. uOHkH uQ, w.h w;r inkaOh
my; m%ldYkfhka oelah yels h'
VP = 2 Vrms , 2
1.414
neka
VP = 1.414 Vrms
V
VrmsP =
Vrms
1 V
p
2
neka
Vrms = 0.707 VP
Odrdj i|yd o f m%ldYkh my; mos fhdod .; yels h'
5'
ld,dj;h (T)
27
y;/ia ;rx.
;s%fldaKdldr ;rx.
28
rEmh 1
rEmh 2
my; oelafjk ^1& mm:fhka fma%rlhla yryd ir, Odrdjla inkaOlr we;s
wdldrh;a " ^2& mm:fhka m%;Hdj; Odrdjla inkaO lr we;s wdldrh;a oelaf' fm%arlh
ilia lr we;s lj, m%;sfrdaOhla wvx.= f'
29
fuys ^1& mm:fha we;s myfka ma;shg jvd ^2& mm:fha we;s myfka ma;sh wvq nj
kslaIKh l< yels h' thska meye,s jkafka m%;Hdj; Odrdf oS fm%arlfha we;s
m%;sfrdaohg wu;r j fjk;a ndOdjla o we;s lrk njhs' tu ndOdj fma%rl m%;sndOkh
kka ykajhs' ^Inductive reactance&
th XL uska oelafjk w;r tu w.h iemhqf ixLHd;h ^f& yd fma%rlfha fma%r;dj
^L& u; r|d mj;S' fma%rl m%;sndOkh o ^ & j,ska ukskq ,nk w;r th my;
m%ldYkfhka oelah yels h'
ixLHd;h yd fma%rl m%;sndOkh w;r inkaOh my; m%ia;drfhka oelah yels h'
XL
30
fuys ^1& mm:fha n,anh fkd oe,afjk w;r ^2& mm:fha muKla n,anh oe,af'
thska fmkS hkafka ir, Odrdj Od;%lh ;=<ska .,kafka ke;s njhs' Od;%lh ksid
m%;Hdj; Odrdjg olajk ndOdj Od;%l m%;sndOkh ^Capacitive reactance&" f,i ykajk
w;r tu w.h tu Od;%lfha Od;dj ^c& yd ixLHd;h ^f& u; r|d mj;s' th my;
m%ldYkfhka ,nd .; yels h'
900
rEmh 8
31
rEmh 9
Od;%l yd m%;sfrdaOl fY%aKs.; mm:hl iNdokh
Xc
Z
R
rEmh 10
2
R
rEmh 11
XC
32
VL
VL
VS
VS
VL
VR
VS
VR
VR
VSIS
VLIS
VR IS
IS
= iemhq Odrdj
33
oDYH cjh hkq fjda,a grhlska iy wegrhlska uefkk w.fha .=Ks;h hs'
tg ilS%h cjh P fokq ,nkafka ^Active or real power&
P = VSIS Cos
usks' m%;slS%hl cjh ^Reactive power& Q fokq ,nkafka
Q = VSIS Sin
usk's
fuhska fmkS hkafka fm%arl fh g il%Sh cjh ,nd .ekSug Bg jvd je cjhla
iemhqfuka ,nd.; hq;= njhs'
ishu w.hka i|yd Odrdf yd fjda,ah;df j. uOHkH uQ, w.h (r.m.s.
Values) fhdod .efka'
ilS%h cjfhys tallh fjd ^Watt& o" oDYH cjfha tall VA o" m%;slS%hl cjfhys
tall 'VAR' o f'
Yd, cjh w.hka m%ldY lsf ilS%h cjh KW yd MW uska o m%;sl%Shl cjh
KVAR yd MVAR uska oelafjhs'
cj idOlh
cj idOlh hkq oDYH cjfhka fldmuK m%udKhla il%Sh cjh f,i Nd;
lrkafka o hkakhs' tk ilS%h cjfha yd oDYH cjfha wkqmd;hhs' ihskdldr iemhqula
i|yd cj idOlh fokq ,nkafka Cos usks'
cj idOlh =
il%sh cjh
oDYH cjh
VRIS
= COS
VSIS
34
tg
yd
f'
A
B
C
35
f;l,d ,s n,h ,nd .ekSug l ;=kla fyda y;rla fyda wjYH f' fuh
wjdishls' kuq;a f;l,d ,s mm:j, wvq uy;lska hq;a l Nd; l< yels h' th
jdishls'
f;l,d ,s fudagj, lafIa;% or t;Sf oS werUq or wjYH fkdf' tfuka
u jjk orfha l uy;ska wvq lr .; yels h' f ksid tl,d ,s fudag iu
iei|Sf oS f;l,d ,s fudag cjfhka iudk jqj o m%udKfhka yd nka tl,d ,s
fudagj,g jvd l=vd h' f;l,d ,s fudagj, jHdj;h je f' lafIa;% orj,
iemhq w.% yqjudre lsfuka f;l,d fudagrhl N%uK Ydj myiqfjka udre l< yels f'
f;l,d ,sh RcqlrKfha oS th iqug lsu i|yd wvq Od;djla we;s Od;%l
m%udKj;a h'
ludka; Yd,dj, O WmlrK yd hka;% Nd; flf' fjd ls%hd;aul f oS
wk;=re we;s ug we;s tla fya;=jla k tajdfha we;e p,k fldgia p,kh jk nj fkd
fmkSu h' fuh N%flaI M,h k f' fufia fkd fmkk wjia:djla jkafka m%;soSml
mykaj, wdf,dalh hgf;a tajd ls%hd lsf h' fndfyda ludka; Yd,dj,
36
wdf,dallrKh i|yd m%;soSml myka Nd; lrhs' idudkH weig fkd fmfkk uq;a fuu
mykaj,ska wdf,dalh msgjkafka .eiaiSula we;sj h'
f;l,d ,sfha iemhq ;=kg fjk fjk u myka inkaO lr wdf,dalh ,ndfuka
N%flaI M,h u yrjd .; yels h' tfia jkafka f;l,d ,sfha tla tla l,dj 1200
l mudjlska miq we;s uhs' tla mykla ksfjk g wfkla myk oe,a mej;Su ksid
wdf,dalh taldld j ,ef'
37
4' kq WmlrK
,s mm:hl .,d hk Odrdj iy tu Odrdj .,d hdug fya;= jk fjda,ah;dj
uekSug m%Odk jYfhka kq WmlrK Nd; f' Bg wu;r j m%;sfrdaOh" ixLHd;h"
fjda,ah;dj wdoSh uekSug o kq WmlrK Nd; f' w.h lshf l%uh wkqj uekq
WmlrK m%Odk jYfhka fldgia follg fnfoa'
1' m%;siu
mudKhla u; .uka lrk oYlhla u`.ska w.h fmkajhs'
2' ixLHdxl
ixLHd;aul w.hla f,i fyda tjeks mshjr l%uhlska LED " LCD fyda tjeks wxls;
l%uhlska w.h olajhs'
m%;siu f,i kq ,nd .ekSug oYlhla fj; h n,hla ^N%uK jHdj;hla&
fhosh hq;= h' tu n,h" uekSug wjYH rdYsfha Yd,;ajh wkqj fjkia f' fhdokq ,nk
tu N%uK jHdj;hg m%;sreoaO j l%shdlrjkq ,nk md,k jHdj;hla u`.ska oYlh
lsish fldaKhlska W;al%uKh kj;S' tfia fkd jqk fyd;a oYlh fkd lvjd N%uKh
f' N%uK jHdj;h ,nd .ekSug m%Odk l%u folla wkq.ukh lrhs' tajd"
1' i, o`.r
2' i, hlv " k f
i, o`.r kq WmlrK
pqnl fCI;%hla ;=< msys ikakdhl o`.rhla ;=<ska ,s Odrdjla .,d hdug
ie,eia jQ g o`.rh lrleug wjYH n, hq.auhla fhfoa' ^*af,xf.a ju;a kshuh&' fuu
N%uK jHdj;h md,kh lsug wjYH md,k jHdj;h imhkq ,nkafka o`.rh ueoska
hk wCI oKavg inkaO kq follsks' fuys oS pqnl fCI;%h we;s lrkqfha iar pqnl
u`.sks' fujeks moaO;shla PMMC (Permenent Magnet Moving Coil) f,i oela f' my; a
rEmfhka o< igykla fmkajd we;' tys p iar pqnl jk w;r c hkq ikakdhl o`.rh
f' A bifla kq jk w;r' B f,day udOHh f'
38
o`.rh u;ska we;s lrk W;al%uK jHdj;h ta ;=<ska .,k Odrdjg;a" o`.rh N%uKh
jk wjldYfha pqnl Y%dj >k;ajhg;a wkqf,dau j iudkqmd;sl f'
W;al%uKh jHdj;h
Odrdj
Y%dj >k;ajh
fldaKsl W;al%uKh
kq ksh;h
fldaKsl W;al%uKh
W;al%uKh ia:djr jQ miq
md,k jHdj;h
W;al%uK jHdj;h
=
PMMC
S
T
T
I
39
wdlIK j.h
A - mkd,sldj
B - uD hlv ;yvqj
I - oYlh
D - W;al%uK jHdj;h
M - mukaokh bj;a lrk msiagkh
40
S - bifla kq
C - md,k jHdj;h
uekSug wjYH Odrdj mkd,sldj fj; fhduq l< g th ;=< ckkh jk pqnl
fCI;%h fya;=fjka uD hlv ;yvqj mkd,sldj fj; wdlIKh f' M j,ska oYlh
iqug f,i .uka lsu is jk w;r W;al%uK jHdj;h;a" md,k jHdj;h;a iudk jk
ia:dkfha k;r f'
W;al%uK jHdj;h
=C
fuys Odrdj ^I& tys j. uOHkH uQ, w.hg iudk h' tu ksid m%;Hdj; Odrd
uekSug o fhdod .; yels h' W;al%uK fldaKh Odrdf j.hg iudkqmd;sl jk ksid
mudKh wfh iajNdjhla .kS' ;j o mkd,sldf pqnl fCIa;% ;Sj;
% dj tk W;alu
% K
jHdj;h tys wemsh-fmdg .Kk u; r|d mj;S' tu ksid O Odrdjka uekSug fmdg
.Kka T;d ilia l< hq;= f'
41
lIK j.h
42
u,a grh
m%;Hdj; iy ir, Odrd fjda,ah;d iy
Odrdjka uekSug;a" m%;sfrdaOh uekSug;a tl u
PMMC Nd; lr nyqudkh fyj;a u,agrh
ilikq ,ef' ;j o tla tla rdYsfha O
mrdihka uekSug o PMMC Nd; l< yels f'
Odrdj uekSf oS O mrdihka i|yd O
w.fhka hql;
a mm: fhosh yels h' Odrdj uekSf
oS Wmm: i|yd fhdok m%;sfrdaOj, w.hka
fnfyka wvq f' 1 rEmfha i|yka mm:fha
rEmh 1
PMMC O Odrdjka uekSug fhdod we;s wdldrh
oela f'
fjda,ah;dj uekSf oS O mrdihka i|yd O w.hkaf.ka hq;= m%;sfrdaO
PMMC g fY%aKs.; l< hq;= f' f i|yd ijqk;a (Tapped) lrk ,o m%;sfrdaO fhosh yels
h' 2 rEmfha i|yka mm:fhka PMMC ys O fjda,ah;d uekSu i|yd fhdod .; yels
wdldrh oelaf'
rEmh 2
ir, Odrd fjda,ah;dj iy Odrdj uekSf oS C W;al%uKh i|yd Odrdj ,nd
fokafka ndysr mm:fhks' tu ksid Odrdf osYdj udre jqjfyd;a i, o`.rh reoaO osYdjg
p,kh bifla kq os. yef' bka miq ,nd .kakd mdGdxl ksjeros fkdf' tu ksid fuu
kq ,nd .ekSf oS O%eh;dj udre u je,ela ug ta i|yd taIKs (Probes) r;= iy l
jKj,ska fhdod we;' ;j o tajd inkaO lrk ia:dkfha + iy - f,i i|yka lr we;'
m%;sfrdaOh uekSf oS PMMC ys W;al%uKh i|yd ir, Odrd iemhqula inkaO l<
hq;= h' ta i|yd fY%aKs.; l< h,s fldaI folla fyda je .Kkla PMMC g fY%aKs.;
j fhdod we;'
V
R
43
B iy R f,i olajd we;af;a l iy r;= taIKs fol f' X hkq ueksh hq;= m%;sfrdaO
hhs' taIKs fol ndysr j iamY l< g m%;sfrdaOh Y+kH jk ksid tys oS Wmu Odrdjla
PMMC ;=<ska .,d hk neka Wmu W;al%uKhla ,ef' tuksid mudKfha ol=Kq
fl<jr Y+kH ,l=K i|yka lr we;' fY%aKs.; lrk ,o fldaIfha fjda,ah;dj u; .,d
hk Odrdj fjkia jk neka Y+kH ,CIHhg oYlh imd; fkdf' tg .,d hk
Odrdj md,kh lsug p,H m%;sfrdaOhla fY%aKs.; lr we;' (VR) th iSreudre lsfuka
m%;sfrdaO mudKh Y+kH lrd <.d lr .; yels f' iEu m%;sfrdaO mudKhl oS u fuu
Y+kH iSreudrej ilia l< hq;= f' fuu p,H m%;sfrdaOh iSreudre lsfuka oYlh Y+kH
lrd f.k taug fkd yels k tys woyi jkafka fldaI j, we;s njhs'
fuu mudKfhka ;j;a wu;r ldhhla bgq lr.; yels h' wO ikakdhl Wmdx.
mCId lsf oS ta i|yd wjYH fjda,ah;dj taIKs foflka ,nd .; yels f' tys oS by;
mm:h wkqj l taIKssfhka + fjda,ah;dj;a r;= taIKsfhka - fjda,ah;dj;a ,efnk
nj fmfka'
ta wkqj wO ikakdhlfha O%eh;dj fuka u tys ikakdhl;dj;a mCId l< yels
f' taIKs fol jD; j we;s g m%;sfrdaO wkka; neka i, o`.rh ;=<ska Odrdjla .,d
fkdhhs' tuksid oYlh W;al%uKhla fkdolajk neka mudKfha j fl<jf
^wkka;h& i,l=K i|yka lr we;'
m%;Hdj; Odrdjka iy fjda,ah;djka uekSf oS RcqlrKh lsfuka miq i,
o`.rh fj; fhduq lrkq ,ef' tg m%;Hdj; Odrdjg fyda fjda,ah;djg iudkqmd;sl
j ,efnk ir, Odrdj ksid W;al%uK jHdj;hla ,ef' tneka mudKh Bg wkqrEm j
l%udxlkh l< yels f'
u,a g j.SlrKh
u,a g
m%;siu
oHq;a hdka;%sl
ixLHdxl
bf,lafg%daksl
m%;siu u,a gj, w.h lshu i|yd PMMC fhdod we;' oHq;a hdka;%sl m%;siu
g iy bf,lafg%daksl m%;siu g w;r m%Odk fjkia l 3 ls'
1' ixfos;dj #- fjda,ah;dj uekSu i|yd mrdi f;darKh fhduq l< g grh ;=<ska
.,k Odrj wvq k by< ixfos;djla we;s grhla f,i ye|skaf' tk fjda,ah;dj
uekSug wjYHh mm:h ;=<ska b;d l=vd Odrdjla .,d hk g oS" tu Odrdj m%;sfrdaOhla
44
;=<k
s a .,d hk g m%;f
s rdaOh fomi fjda,
a h;dj ksjeros j ueksh yels g f' fjda,
a h;dj
uekSf oS grhla ;=<ska Odrdj .,d fkd hkafka k tk m%Odk m%;sfrdaOh wkka; k
th mmQK fjda,a grhla f,i ye|skaf' tfy;a PMMC i|yd b;d l=vd Odrdjla
wjYH f' ta wkqj m%odk m%;sfrdaOh b;d by< k tjeks g ksjeros kqula f.k fok
g f' fufia fY%aKs.; jk m%;sfrda w.h g uQKf;a i|yka lr we;' th fjda, 1
lg k fyda M f,i ye|ska f' mrdi f;darKh O mrdij,g fhduq lrk g
fY%aKs.; jk m%;sfrda w.h fu u`.ska fih yels h'
oHq;a hdka;%sl m%;siu gj, ixfos;dj 2 k/v isg 50 k/v olajd f'
idudkHfhka bf,lafg%daksl ;dCIKfha oS 20k/v ixfos;dj iys; grhla j;a Nd;
l< hq;= f' bf,lafg%daksl m%;siu gj, ixfos;dj 10 M/v jeks by< w.fhka hqla;
h'
2'
wHNka;r Nj iemhqu
oHq;a hdka;l
s% m%;i
s u grhlg wNHka;r Nj iemhqula wjYH fkdf' m%;f
s rdaOh
uekSf oS muKla wNHka;r iemhqula u`.ska ,sh imhd m%;sfrdaOh ;=<ska .,k Odrdj
PMMC ;=<ska .,d hdug i,iajd tu Odrdj wkqj m%;sfrdaOh ;SrKh lrkq ,nhs'
bf,lafg%dk
a l
s m%;i
s u gj, PMMC l%h
s d;aul lsu i|yd wNHka;r bf,lafg%dk
a l
s
mm:hla fhdod we;' fuu mm:h i|yd ,s n,h ,nd oSug wNHka;r iemhqula
w;HjYH f' tu iemhqu mm:hg inkaO lsu i|yd ON/OFF iaphla fjku u
ilr we;' oHq;a hdka;%sl grhl fujekakla fkdue;'
3'
mrdih
oHq;a hdka;l
s% grhl mrdih ol=fKa isg jug msyg
s hs' bf,lafg%dk
a l
s u,ag
j, tu mrdih jf isg ol=Kg lshjk mos wNHka;r mm:fhka fjkia lr we;'
45
;nd tla ;yvqjlg idfmaCI j wks;a ;yvqj + fyda - fjda,ah;djla iemhSfuka tu ;yvq
fol w;r oHq;a fCI;%hla ksudKh l< yels f' fuu ;yvq foflka N+.; fkd jk
;yvqjg lsh;a oe;s ;rx.hla ,nd oSfuka jf isg ol=Kg fifuka fifuka bf,lafg%dak
.uka lr ug ie,eiah yels h' lsh;a oe;s ;rx.fha ixLHd;h wkqj lonh jf isg
ol=Kg .uka lrk jdr .Kk fjkia f' f w;r isria w;g ;nk ,o ;yvq foflka
tlla N+.; lr wfkla ;yvqjg fjk;a yeve;s ;rx.hl fjda,ah;djla ,nd oSfuka ;srig
.uka lrk bf,lafg%dak loNh isrig ,nd ka ;rx.hg wkqj by<g iy my<g .uka
lrhs' fuf,i ;rx.dldrh lef;dav lsrK k<fha uqyqKf;a igyka f'
Odrd iy Nj mKdul
wfjd,ah;d iy wOdrd idudkH PMMC lska fyda i, hlv grhlska uekSu
i|yd fuu mKdul Nd; f' ;j o r kq (TELEMETERING) i|yd o fjd
Wmfhda.s lr .; yels h'
Odrd mKdulh #by< Odrdjla uekSug fl<ska u PMMC fhosh fkd yel' ta i|yd Odrd mKdul
fhdod .kS' tys m%d:lh i|yd fndfyda g Nd; lrkafka wOdrd f.k hk lh hs'
oa;Shslh i|yd isyska lfhka je fmdg ixLHdjla T;d th lh jgd fhdojd we;'
46
fjda,ah;d mKdulh #wfjda,ah;d uekSug fl<ska u fjda,a gr Nd; l< fkd yels f' f i|yd
fjda,
a h;d mKdul fhdod .kS' tys m%d:lh i|yd je fmdgj,a .Kkla isyk
s a lhlska
T;d .kq ,nhs' oa;Shslh i|yd wvq fmdg ixLHdjla fhdod .kS'
47
Odrd o`.rfha iemhqu yryd .uka lrk Odrdjg wkqrEm j pqnl fCIa;%hla
yg.kS' fjda,ah;d o`.rfha iemhq fjda,ah;djg wkqj pqnl fCIa;%hla yg.kS' f
fol u p,H pqnl fCIa;%hka f' fuu pqnl fCIa;%hka u`.ska ieye,a weksh
(Al) ;yvqj ;=< iq<s Odrd we;s f' fuu iq<s Odrd ksid we;s jk pqnl fCIa;%fhka ;eh
lIKh f' tys m%;sM,h jkafka ;yvqj j;kh jgd N%uKh uhs' tg .,d hk
Odrdj je jk g N%uK f.h je f' tg tys wCIhg inkaO lr we;s hdka;%Kh
u`.ska N%uK jdr .Kk igyka f' th lsf,dafjd mehj,ska l%udxlkh lr we;' fufia
ksh; oskhla ;=< jeh lrk tall .Kk igyka f'
u,a grhla f;dard .eksf oS ie,lsh hq;= lreKq
1' ixfos;dj #- h ldhhla i|yd u,a grhla f;dard .ekSf oS tys ixfos;dj b;d
jeo.;a f' ixlSK mm: rEm igykaj, kq ,ndf.k we;s fjda,a grh l=ula oehs
i|yka lr we;' tjeks mm:hla mCId lsf oS wod< ixfos;dj iys; grhla Nd;
l< hq;= h' idudkH ldhhka i|yd u,a grhla , oS .ekSf os o ixfos;dj
ie,ls,a,g .; hq;= h'
2' kq mrdih # - yels ;r kq mrdi je grhla jvd iqiq f' ksjeros kqula
,nd .ekSug k mrdih l=vd h hq;= h' tg mudKfha mr;rhka Yd, jk neka
lshu myiq f' mrdih l=vd jk g mrdi .Kk je f'
idudkHfhka u,agrhlska d.c-V , d.c-A , a.c-V iy m%;sfrdaOh uekSu i|yd
myiql we;'
48
49
50
h ud. fyda uyd ud. wdikakfha msysfuka bos ls i|yd wjYH WmlrK yd
jH m%jdykhg myiq f'
c, ,s n,d.dr j.SlrKh
fmdm u.ska c,h .nvd l< yels ,s n,d.dr ^Pump Storage Plant)
fuys ,sh ckkh lr msg jk c,h ,s b,au wvq f,djka ys (off peak
hours) ,s fmdm u.ska kej; by<g fmdm lr kej; ,sh ckkh i|yd
Nd; lrhs'
2'
;djld,sl c,h r|jd .ekSu i|yd l=vd c,dYhla fyda gexlshla bos lsu
jIh mqrdu taldld j c,h .,d hk c, myrla we;s g wjYH mSvkh ,nd
.ekSug muKla ;djld,sl j c,h .nvd lr .ekSu i|yd l=vd c,dYhla fyda
gexlshla b lrkq ,nhs' fuu gexlsh f*daf gexlsh (Forebay tank) kka
ykajhs' l=vd mudK c, ,s n,d.drj, fuu l%uh Nd; lrhs'
51
<15m
15 - 70m
71 - 250m
by< ysi iys; n,d.drj, fm,agka j.fha ;,nuk Nd; lrk w;r uOHu ysi
iys; n,d.drj, *e/kaii
s a (Francis) flma,dka (Kaplan) yd fm%dfm, (Propeler) j.fha
;,nuk Nd; lrhs' c, Od;dj wvq c,dY i|yd by< ysi iys; n,d.dr jvd;a iqiq
jk w;r b; Yd, c, Od;djla iys; c,dYhla we;s g uOHu ysi iys; n,d.dr
iqiq f'
52
uqyq ;rx. Nd;fhka yd .l c,fha .,d hdu (Run off river) Nd;fhka bos flfrk
n,d.drj,g wvq ysi iqiq f'
5'
yel'
1. .,d hk c, myrla u.ska ls%hd;aul n,d.dr ^Run - off - Riever Plant)
cklh
;, nukh
c, myr
11' c,dYfha isg my<g c,h f.k f.dia my< m%foaYhl msysgqjd we;s n,d.drhl
,sh ksmou
Wod ( ,xldf m%Odk ,s n,d.dr iEu tlla u mdfya fuu .Khg wh;a h'
53
54
Servo Motor j, fYaI;ajh jkafka b;d iqug j f.h md,kh l< yels u yd
laIKsl j keje;au" wdrN lsu yd N%uKh jk Ydj udre lsf yelshdjhs'
fuu iajhxlS%h md,kh ksid ,sh wvqfjka mfNdackh lrk g Vicate gate
u.ska c,dYfhka uqod yk c, m%jdyh wvq fuka c,dYfha c,h b;s lr .; yel'
c, ,s n,d.drj, Nd; jk ;,nuk my; oelafjk m j.SlrKh l< yel'
;,nuk j m%d:l pd,lhla (Hydrolic Prime Mover) f,i o ykajhs'
;,nuk
Turbine
m%;slS%hl j.h
Reaction Type
*%ekaisia
Fransis
wdf.S j.h
Impulse Type
wjr fm;s
Propelar
fm,agka ,a
Pelton Wheel
m%;sl%Shl j.fha ;,nuk ;sria wlaIfha (Vertical) N%uKh jk w;r ;,nukh isria
j msysgqjd we;' uOHu ysila iys; n,d.drj, nyq, j Nd; jkafka m%;sl%Shl ud.fha
;,nuk f' ,xldf we;s c, ,s n,d.dr fndfyduhla uOHu ysi iys; n,d.drf'
fjdhska je m%udKhl Nd; jkafka m%;sl%Shl j.fha ;,nukhla jk *%Ekaisia j.fha
;,nuk f'
wdf.S j.fha ;,nukhla jk fm,agka ,a ;,nukh by< ysi yd my< ysi iys;
c, ,s n,d.drj, Nd; f' ,xldf we;s l=vd mudKfha c, ,s n,d.dr fndfyduhl
fm,agka ,a j.fha ;,nuk Nd; f' fjd isria wlaIfha N%uKh jk w;r ;,nuk
;sria j msysgqjd we;'
55
fm,agka ,a
lma,dka ;, nukh
*%ekaisia ,a ;, nukh
;dm ,s n,d.dr
;dm ,s n,d.drhl lsish Wml%uhlska ;dmh Wmojd f.k ta ;dmh uska c,h
jdIam lr c, jdIam uska ;,nukhla (Turbine) lrljd ;,nukhg inkaO lrk ,o
,s cklhla uska ,sh ckkh lr .ekSu is lrhs'
56
57
3'
4'
HP
IP
LP
- wmSvk ;,nukh
- uOHu mSvk ;,nukh
- wvq mSvk ;,nukh
58
wdikakfha n,d.drh msysgqjkq ,nk w;r .,a w=re fkdue;s rgl k myiqfjka fjk;a
rglska m%jdykh lr .; yels jk fia jrdhla wdikakfha msysgqjhs'
WodyrKhla f,i ,xldf mq;a;,u fkdfrdfpdaf,a msysgqjd we;s .,a w=re
n,d.drh uqyq fjr< wdikakfha msysgqjd we;' fkdfrdfpdaf,a jrdhla fkdue;s neka
kej,ska f.k tk .,a w=re wE; uqyqfoa n;a;,aj, mgjd f.dvug f.k tkq ,nhs'
.,a w=re jir ;=klg muK wjYH m%udKh .nvd lr ;nkq ,nhs' .nvd lsf
m%foaYfha WIaK;ajh wl k c,h iu Y% lr .nvd l< hq;=hs' ke;fyd;a wl
WIaK;ajh ksid .nvd lr we;s .,a w=re oykh ug yelshdj we;' fkdfrdfpdaf,a
o .nvd lrkq ,nkafka c,h iu Y% lsfuks'
fndhsf,arejg ;dmh imhkq ,nkafka bkaOk oykfhks' lsish bkaOkhl tall
ialkaOhlska ,nd .; yels ksh; le, m%udKhla we;' fuh wvqu ydkshlska tk by<
laIu;djlska ,nd .; hq;= hs'
bkaOk caj,k wxlhg meKSu myiq lsu i|yd l=vd wxY= njg m;a lsu l<
hq;=hs' .,a w=re Nd;fha (Crusher) u.ska 25mm fldgiaj,g lvk w;r bka miq
(Ball mill) Nd;fhka l=vq (Powder) njg m;a lrhs'
l=vq njg m;a lrk ,o .,a w=re odylhla ;=<g hjkq ,nhs' odylfha m%Odk ldh
jkafka jd;h yd bkaOk wjYH wkqmd;hg Y% lr mQK oykhla we;s lsuhs'
jdhq ;dmlh (Air Heater) uska n, .ekajQ jdhq m%jdyhla (Drafting Air) oyk l=rhg
,nd oykh ldhlaIu lrjhs' f wdldrhg fndhsf,arejg ,nd fok ;dmh uska c,h
jdIam njg m;a lrhs'
fndhsf,arejg imhk c,h b;d msis ;;ajfhka ;sh hq;= hs' tu c,fha >k
wmjH fyda Lksc ,jK wvx.= jqjfyd;a ;,nukfha ;,j,g (blade) ydks is h yel'
tu ksid f i|yd Lksc ,jK bj;a lrk ,o (Deminaralized) wdiD; c,h (Distil
Water) Nd; lrhs'
;,nuk N%uKh lrfuka miq msg jk c, jdIam ix>kSldrlhka (Condencer)
;=<ska hjd isis,a lrhs' fuu ix>kSldrlh isis,a lsu i|yd ix>kSldrlfha msg;ska we;s
ngj,g mska we;s ;j;a ng moaO;shla yryd c,dYhlska ,nd .kakd c,h .,d hdug
i,iajhs' ^,xldf fkdfrdfpdaf,a f i|yd uqyq c,h Nd; lrhs'&
59
ix>kSldrlfhka ;dmh Wrd f.k WKqiq jk fuu c,h isis,k l=klg hjd isis,a lr
kej; c,dYhg ^uqyqog& uqod yhs' fuys c,h ,nd .;a c,dYfha fyda uqyqfoa c,fha
WIaK;ajhg iudk f,i uqod yk c,fha WIaK;ajhg wvq lr uqod yeh hq;= hs'
oeka ix>kSldrlh ;=<ska .uka lrk c, jdIam >kSNjkh c,h njg m;a f'
fuu c,h fmdmhla uska (Boiler feed pump / BFP) fndhsf,arejg fmdm lrhs'
.,a w=re oykfhka msg jk jdhqf wvx.= i,am yd >k ldnka yd i,am wxY=
mirhg uqod yeu ydkslr h' tu ksid ta i|yd fYaI Wml%u fhdod we;'
oykfhka msg jk msgdr jdhqj msg jk ksfha Electrostatic pacipitator/ESP hla
i lr we;' fuys we;s ia;s oaHq;a wdfrdamKh fya;=fjka msgdr jdhqf we;s ishq i,am
iy ldnka wxY= ;a;sh fj;g weof.k ksh my<g f.k ths' my<g tk fuu wmjH
(Bottam Ash) kka ykajk w;r fjd isfuka;s ksIamdokh i|yd Nd; lrhs'
by<g hk jdhqf we;s wmjH (Fly Ash) kka ykajk w;r tu jdhqj o uqyq
c,h ;=<ska hjd fiaulg ,la lrhs' tys o ;jrg;a i,am bj;a f' bkamiq 150m la
muK by<ska wjldYhg msgdr jdhqj uqod yhs' uqodyk msgdr jdhqfj 0'4] la muK
i,am b;s f'
2'
f i|yd i,a yd oef;,a m%Odk jYfhka Nd; lrhs' f;,a Nd; lsf .,a
w=re Nd;hg jvd jdishla jkafka jhla ksid Nd;h yd .nvd lsu myiq u h'
;j o f;,aj, tall ialkaOhl wvx.= le,rs m%udKh o .,a w=rej, fuka 1 1$2
.=Khla muK f'
kuq;a .,a w=rej,g jvd Lksc f;,a , by< neka Lksc f;,a Nd;fhka ,s
ckkfha je houla oeug is f'
Lksc f;,a oykfha o j,k wxlhg meKSf myiqj i|yd l=vd wxY= njg m;a
lsu is lrkq ,nhs' fuh Atom Ignition kka ykajhs' fuys o wfkla ls%hdj,Ska by;
.,a w=re n,d.drj, ls%hdld;ajhg iudk f'
60
3'
kHIal ,s n,d.dr
fuu n,d.drj, bkaOk f,i Nd; jkafka lsrKYS,S uQ, jHhla jk hqfksh
h' hqfksh m%;sls%hdldrlhla ;=< m%;sls%hd lsug i,iajhs' fuu m%;sls%hdf kshqfg%dak
msg lrka Yd, ;dmhla msg lrhs' fufia msg jk kshqfg%dak Yd, f.hlska .uka
lrhs' fufia wl f.hlska .uka lrk kshqfg%dakhla B< m%;sls%hdj i|yd hqfksh
mrudKqjla iu fydka .eu n,dfmdfrd;a;= h fkd yel' tneka f i|yd
kldrlhla Nd; lrhs' kldrlhla hkq wvq mrudKql ialkaOhkaf.ka hq;a H, He,C
hkdfhka ilid .kakd ,oaols' idudkHfhka ksrka ner c,h iu Nd; lrhs'
isis,k ldrlh
by; m%;sls%hdj wLKav j is jk w;r wl ;dmhla ckkh f' fuu ;dmh
m%;sls%hdldrl ;=<ska hjk ,o jhla fyda jdhqjla ^Wod ( c,h CO2 & uska ,nd f.k msgg
f.k ;a fndhsf,arejg ;dmh ,nd fohs' fuh isis,k ldrlh (coolent) kka ykajhs'
f uska msg;g ;dmh ,nd .ekSu fuka u l=rh ;=< WIaK;ajh my; fy,Su o lrhs'
61
by; rEm igyfka oelafjk m%;sls%hdldrlhl isis,k ldrlh f,i jdhqj Nd;
lrhs' fuys wl mSvkhla hgf;a bkaOk o`vq ^lsrKYS,S uQ,jH& yryd CO2 jdhqj
fmdm lrkq ,nhs' fuu r;a jQ jdhqj uska fndhsf,aref we;s c,h yqud,h njg m;a
lr ;,nuk ls%hd lrjhs'
jdhqj fjkqjg isis,k ldrlh f,i c,h fhdod .kakd m%;sls%hd ldrl o we;'
fuys c,h mSvkhla hgf;a fndhsf,arejg fmdm lrkq ,ef' tys yqud,h ksmo f'
g wu;r j yqud,h ksmoug .kakd c,h uska u isis,k ls%hdj,sh is lr .; yels
wkaoug ilid we;'
62
lefmk f,i ikakdhl o`.rh N%uKh lrjkq ,ef' kuq;a ,s n,d.drj, Nd; jk
Yd, m%udKfha cklj, ikakdhl or folla fomiska ksi, j ;nd pqnlh N%uKh
lrkq ,nhs' fjdfha pqnlh i|yd o`.rhla Nd; lrkq ,nk w;r tajdg ndysr ,shla
imhd oHq;a pqnl njg m;a lrhs'
f i|yd neg moaO;shlska (Battary Bank) ndyska ,nd fok ir, Odrdj fyda
RcqlrKh lrk ,o m%;Hj; Odrdj ldnka we;s,s yd uq uska pqnl o.r fj; ,nd
fohs'
tl,d cklhl pqnl orj, tla N%uKhl tla o`.rhl tla jrla ne.ska
fjda,ah;djh Wmu f' ikakdhl o`. inkaO lr we;s wdldrh wkqj 3600 la jk
N%uKhl fjda,ah;dj tla Ok Wmuhlg;a RK Wmuhlg;a m;a f'
,s n,d.drj, we;s f;l,d cklj, o`.r fcdavq ;=kla 1200 l mr;rhlska hq;=j
ia:dhqlfha msysgqjd we;' fuys tla N%uKhl tla tla o`.rfhka ckkh jk oHq;a
.dul n,hka ;=k fjk fjk u ndysr mm:j,g ,nd .kS'
fuu fjda,ah;d ;=k Wmu w.hg m;ajkafka 1200 l ld, fjkila iys; j h'
tk tla tla fjda,ah;d w.hka 1200 lg jrla Wmu fj'
ia:dhqlfha 1200l mr;rhlska hq;= j o`.r msysgqjd we;s wdldrh yd l,d fjkila
iys; l,d ;=fka fjda,ah;d msysgk wdldrh my; rEm igykaj, olajd we;' l,d ;=k
L1, L2 yd L3 j,ska olajd we;'
by; rEm igyfka oelafjk m ia:dhqlfha msysgqjd we;s l,d ;=k i|yd jQ o`.r
;=fkka w.% 6la msg;g mefKa' fuu w.% 6 ikakdhl ;=fka f;l,d iemhqula fyda
WodiSkh iys; ikakdhl y;f f;l,d iemhqula f,i msg;g .ekSug my; oelafjk
63
1'
;re inkaOh
,sh ksmojk ia:dkfha isg ,sh Nd;h i|yd fnod yk g fuu l%uh
Nd; flf' fuys l,d ;=kg u fmd w.%h N+.; lr tu ia:dkfhka WodiSk inkaOh
,nd .kS' f;l,d moaO;sfhys by; tla o`.rhl fo fl<jr fjda,
a h;dj l,d fjda,
a h;dj
f,i ykajk w;r th VP j,ska olajhs' o`.r folla w;r fjda,ah;dj ux fjda,ah;dj
f,i ykajk w;r th VL j,ska olajhs'
l,d fjda,ah;dj hkq tl,d fjda,ah;dj jk w;r ux fjda,ah;djh hkq l,d
folla w;r fjda,ah;djhs' fuh f;l,d fjda,ah;djh f,i o ykajkq ,ef' ;re
inkaOfha l,d fjda,ah;dj yd ux fjda,ah;dj w;r inkaOh my; oelafjk m
f'
fuys ux Odrdj
l,d Odrdjg
iudk f'
64
2'
oe,a inkaOh
fuys WodiSk inkaOh ,nd .; fkd yel' ,sh ckkh lrk ia:dkfha u
Nd;hg .kq fkd ,nk g fuu inkaOh Nd; lrhs' ,sh ifma%IKh i|yd
WodiSk inkaOh wjYH fkdf' ,xldf ,s n,d.drj, we;s cklj, Nd;
lrkafka fuu l%uhhs'
fuu l%ufha ux fjda,ah;dj l,d fjda,ah;djhg iudk f'
65
66
67
m%d:l
orh
oa;Shsl
orh
m%d:l
orh
68
oa;Shsl
orh
m%d:l fjda,ah;dj
oa;Shsl fjda,ah;dj
m%d:lfha fmdgj,a .Kk
oa;Slfh fmdgj,a .Kk
oa;Shslfha cjh
VS x IS
69
ukaodhk ydksh
yrfha we;s pqnl wKq wl%uj;a j msysghs' m%;Hdj;k Odrdf Ok
wOfha yrfha we;s pqnl wKq tla;rd ms<sfj<lg ilia f'
70
2'
;U ydksh
l or T;d we;s ;Uj, we;s m%;sfrdaOh ksid is jk cj ydkshhs'
f;l,d mKdul
f;l,d mKdulhl l,d ;=k i|yd t;= ;=kla we;'
lrk wdldr folls'
1'
A2
2'
A1
C1
B2
C2
by; orj, A1,B1,C1 uska t;=f wdrNh o A2, B2, C2 u.ska t;=f wjidkh
o olajd we;' t;=j, wdrNl yd wjika fmdg by; wdldrj,g inkaO lsfuka
wod< inkaO;d wdldr fol f.dvkesh yels h'
m%d:lfha yd oa;Shl
s fha we;s t;= inkaO jk wdldrh wkqj f;l,d mKdulh
my; oelafjk m j.SlrKh l< yels h'
1'
;re" ;re
3'
;re" oe,a
2'
oe,a" oe,a
4'
oe,a" ;re
71
1'
2'
3'
4'
5'
tl,d o f;l,d o hk j.
fjda,ah;dj
ixLHd;h
laIu;dj ^cjh&
t;= msysgk wdldrh
tl,d
f;l,d
1
230V
50Hz
...H.P/W/kW
.-
400V
50Hz
...H.P/..W/kW
C1 A1 B1
.......rpm
-
A2 B2 C2
.....r.p.m.
Y/ / Y
72
ia:dhqlh
N%ulh
t<jq lmamsh
fnhdu
isis,k mxldj
inkaOl fmh
cj iemhqu
fuys we;s ia:dhqlh ^Stator& ;=< t;= r|jd we;' ia:dhqlfha we;s t;= ixLHdj
fudagrfha O%ej ixLHdjg iudk h' fuys oS t;= ixLHdj f,i ie,eflkafka wdrN fyda
t<jq t;=f we;s t;= ixLHdjhs' wdrNl yd t<jq t;=j, t;= ixLHd tlsfkl
iudk h'
fma%rK fudagrhl we;s jk pqnl lafIa;%fha N%uK f.h tys O%ej ixLHdj u;
yd ixLHd;h u; r|d mj;S' f f.h fudagrhl iuuqyQ;k f.h kka ye|skaf' th
my; oelafjk ilrKfhka ,nd .; yels h'
N = f.h ks;a;=jg jg j,ska
P = O%ej ixLHdj
f = ixLHd;h
f wkqj O%ej ixLHdj 2 la jQ fudagrhl Bg wkqrEm f.h my; oelaf'
N
120 X 50
2
= 3000
73
ks;a;=jg jg
O%ej
ixLHdj
2
4
6
8
10
iuuQyQ;k f.h
^pqnl lafIa;%fha f.h&
3000
1500
1000
750
600
1'
2'
3'
4'
74
t<jq t;=u Rcq j u iemhqug inkaO lr we;' t<jq t;=f m%;sfrdaOh wju
jk w;r fma%rl;dj by< f' wdrNl t;=f m%;sfrdaOh by< jk w;r fma%rl;dj wju
f'
ia:dhqlh ;=< t<jq t;=ug 900 l fjkila isk fia wdrNl t;=u msysgqjd we;'
fudagrhg ,sh iemhQ g wdrNfha t;= fofla we;s jk l,d wka;rh ksid wdrNl
jHdj;h ,e fudagrfha N%uKh wdrN f' fudagrfha N%uKh wdrN ksh;
f.hg meKs g wdrNl t;=u ;jrg;a wjYH fkd jk neka yd wdrNl t;=u r;a
thg ydks is u je<elaug;a fudagrh ls%hd;aul f wkjYH je Odrdjla ,nd
.ekSu je<elaug;a flakadmid iah u.ska wdrNl t;=u ika flfrhs'
flakadmid iah hkq fudagrh N%uKh f we;s jk flakadmid n,h
fya;=fjka jD; jk fia ieliQ iahls' fudagrfha N%uKh keje;a jQ g kej;
flakadmid iah uq,a msysgqug m;a f'
C - Od;%lh
fuh by; ia;r lrk ,o me<s l,d ^Split phase& fudagrhg fndfyda fihska iudk
h' fjkilg we;af;a flkadmid iah yryd wdrNl t;=ug fYa%Ks.; j Od;%lhla
inkaO lr ;suhs' fudagrhg ,s iemhqu inkaO l< g wdrNfha Od;%lh yd
flakadmid iah yryd wdrNl t;=ug Odrdj .,k w;r fudagrh iuuqyQ;k
f.hg t<e g flakadmid iah uska wdrNl t;=u ika flf' f j.fha
me<s l,d fudagrhlg jvd je wdrNl jHj;hla ,nd .; yels h' c, fmdmj,
^Water Pumps& f j.fha fudag Nd; flfrhs'
75
2' Od;%l werUqu yd Od;%l t<jq fudagrh (Capaciton Start and Capaciton runing
motor)
by; ia;r lrk ,o Od;%l werUq fudagrfha we;s fldgiaj,g wu;r j rEm
igyfka oelafjk wdlrhg wdrNl t;=ug fYa%Ks.; j we;s flakadmid iahg yd
t<jq t;=ug iudka;r.; j ;j;a Od;%lhla inkaO lr we;' wdrNfha flaka dmid
iah ixjD; j we;s ksid ta ;=<ska Odrdj .uka lr Bg fYa%Ks.; j we;s Od;%lh yryd
werUq t;=ug iemhqu inkaO f' fuys oS fyd| wdrNl jHj;hla fudagrhg ,ef'
bka miq fudagrfha f.h je ksh; f.hg ^iuuqyQ;k f.hg& meKSu;a iu. u
flakadmid iahlska Bg fYa%Ks.; j we;s Od;%l wdrNl fudagrh fuka werUq t;=u
mm:fhka bj;a jkafka ke;' Bg fya;=j wdrNl t;=ug fYa%Ks.; j ;j;a Od;%lhla
inkaO lr ;suhs' tuska fudagrh Odjkh jk wjia:df oS o oa l,d ;;a;ajhla we;s
flfrhs' tneka by; i|yka l< fudagrj,g jvd fyd| wdrNl ;;a;ajhla fuka u
Odjk ;;a;ajhla o f fudagrhg we;' tfuka u f j.fha fudagj,g ksh; f.hla
mj;ajd .; yels h'
idudkHfhka fmar
% K fudagrhl we;s m%Odk;u wjdishla jkafka fudagrhg fhfok
Ndrh fjkia jk g f.h ksh; j ;nd .ekSug fkd yels uhs' fuu l%uh fhdod
.ekSfuka fudagj, fuu wjdisodhl ;;a;ajh bj;a fldg we;'
76
;ks l ,d fuda g rh
wxl ;yvq j
inka O l fmh
fnhdu
wlaIh
kexjq wdOdrlh
fmrgq ks j drlh
ndys r j<,a ,
ia j dhq l h
inka O l fmh
l+ v q j<,a ,
77
f j.fha fudagj, fYaI;ajh jkqfha ir, Odrd fyda m%;Hdj;k Odrd fyda
iemhqulska ls%hdlr ug we;s yelshdjhs' fjdfha Ndrh fjkia f fudagrfha f.h
ia:djr j ;nd .; yels h'
fuys N%ulfha o t;=ula we;' ia:dhql t;=u rEmfha oelafjk m N%ul t;=u yd
fYa%Ks.; j inkaO lr we;'
S = ia:dhql t;=
(Stationary Windings)
f j.fha fudag" l=vd w;a hka;%" ^Small hand drills& uyk ueis ^Sweing
Machines&" f,kav ^Blender& laiap ^uqiql=re& ^Mixer& jeks uq`M;eka f.hs WmlrKj,
^Kitchen appliances& fhdod f.k we;'
78
yrh
m%Odk t;=u
79
my; A rEmfha oelafjk wdldrhg t;=u inkaO l< g fudagrh tla Ydjlg;a
B rEmfha oelafjk wdldrhg t;=u inkaO l< g Bg m%;sreoaO Ydjg;a fudagrh
N%uKh f'
f;l,d fudagrh
f;l,d fudag j. lsym
s hla we;' f iEu fudag j.hl u fudagrh lsh
% d;aul
ug n,mdk m%Odk wjYH;dj f;l,d iemhqulska N%uKh jk pqnl lafIa;%hla we;s
lr .ekSuhs' l,d ;=k i|yd ia:dhqlfha T;d we;s or lg, uska fufia N%uKh jk
pqnl lafIa;%hka we;s flfrhs'
f;l,d fudagrhl tl,d fudagrhl fuka wdrNl jHdj;h ,nd .ekSf
.egjla we;s fkdf' thg fya;= jkafka iEu l,d folla w;r u 1200 l l,d
wka;rhla mej;Suhs' f l,d wka;rh uska wdrNl jHdj;h ,nd foa' f;l,d
fudagrhl N%uKh jk osYdj udre lsu o iemhqf kEu l,d folla udre lsfuka l<
yels h'
80
81
iuyr fudagj, by; wdldr foflka tllg t;= inkaO lr w.% ;=kla muKla
inkaOl fmh fj;g ^Terminal Box& inkaO lr we;' iemhqu inkaO lsf "
fudagrfha olajd we;s wdldrhg l,d wkql%uh ^Phase Sequence& msysgk m iemhqu
inkaO l< hq;= hs' ke;fyd;a fudagrh N%uKh h hq;= osYdj udre f'
iuyr f;l,d fudagj, t;= ;=fkys w.% yh u msg;g ^inkaOl fmhg&
f.k we;' tajdfha msg;ska my; oelafjk wdldrhg wjYH inkaOh fhdod .; yels h'
82
inkaOl fmfha t;= inkaO lrk wdldrh my; rEmfha oela f'
A1
B2
B1
C2
L1
A1
A2
L1
C1
A1
B1
C1
B2
C2
A2
A2
L2
B1
B2
L1
L3
A1
C1
A2
C2
L2
L3
L1
;re inkaOh
L2
B1
B2
83
C1
C2
L2
oe,a inkaOh
L3
L3
fudag f. md,l
fudagj, f. md,kh i|yd jO Wml%u fhdod .efka' f w;=ka .dyia: j
nyq, j Nd; flfrk is,sx ,s mxld fudagrfha yd fi ,s mxld fudagrfha f.
md,kh i|yd fhdod f.k we;s Wml%u ms<sn| j idlPd lruq'
is,s ,s mxldf fhdod f.k we;s f. md,k Wml%uh
is ,sx ,s mxld i|yd Nd; flfrkafka iar Od;%l j.fha fudagrhls'
fuys fudagrhg ndyska ilrk ,o ,s mxld hdulhla ^fan regulator& uska fjda,
a h;dj
fjkia lr f. md,kh is flfrhs'
f i|yd my; rEm igyfka olajd we;s wdldrfha iajhx mKdulhla ^Auto
transformer& Nd; flfrhs'
1
1- t<jq t;=u
2
2- werUq t;=u
84
85
86
idudkH jD; j.h .Dy oq,s mm:j, ,S iSkq ^Electric Bell& i|yd fhdod
.efka' fuu ia ;a;sfha i lsu i|yd .s,ajk fm ^Sunk Box & fhdod .; hq;= f'
tajd ma,dialaj,ska ksujd we;'
myka j.
wdf,dalh ,nd .ekSu i|yd ,s mm:j, jO myka j. Nd; flfrhs' tajd
ls%hdld;ajh" ksIamdok l%uh" ldhlaIu;dj wd lreKq wkqj tlla wfklg fjkia f'
iQ;s%ld myka
wog;a nyq, j Nd; flfrhs' re n,anhla ;=< gxiagka iQ;s%ldjla we;=<;a
lsfuka ksmojd we;'
myka Odrlhg ^Holder& i lrk fldgi l+re iys; j fyda fmdg iys; j fyda
ksIamdokh flfrhs' gxiagka iQ;%sldj ;=<ska ,sh Odrdj .,d hdf tys WIaK;ajh by<
f.dia ;dm ma; wdf,dalh msg flfrhs' ;dm ydksh wl neka ldhlaIu;dj wvq h'
O cjj,ska ^25w , 60w, 75w & ksmojd we;'
87
wkqndOl orh
hlv ;yvqj, mjD; ;U l t;Sfuka ;kd we;' myfka cjhg .e<fmk f,i
th 20w fyda 40w fyda f,i ksudKh flfrhs'
ng myk
gxiagka iQ;s%ld follska hq;a re nghls' iQ;s%ld fol ngfha fo fl<jr msysgqjd
we;' ngh we;=<; ;a;sfha fmdiamr Y%s; ridhksl l=vq fYaIfhla wdf,am lr we;' f
l=vqj,g tla tla ridhksl ixfhda. tla lsfuka jO jK wdf,dalh ,nd .; yels h'
ngh ;=< wvq mSvkhla we;s w;r wd.ka jdhqj yd rih iaj,amhla wvx.= lr we;'
wdrNlh
re nghla ma,diala fldmqjla ;=< nyd ,Sfuka ;kd we;' re ngh ;=< wvq
mSvkhla iys; ksIalS%h jdhqjla ^yS,sh" wd.ka& we;s lr tlsfklg wdikak jk fia
bf,lafg%dav folla we;' ma,diala fldmqj ;=, u bf,lafg%dav folg iudka;r fh
Od;%lhla we;'
88
we;s jdhqj WKqiq oaf,day iamY ndOdjlska f;dr j ,sh .,d hhs' tg
wdrNlh ;=< we;s jdhqj isis,a oa f,day mh wfkla bf,lafg%davfhka fjka f' f
wjia:df oS mm:fha .,k Odrdj CIKsl j | jef' tneka wkqndOlh ;=< wl
fjda,ah;djla fma%rKh f' f fjda,ah;dj 600v muK f' f wl fjda,ah;dj
ksid ngfha fo fl<jr we;s iQ;s%ld w;r bf,lafg%dak .uka lrjhs' fuys oS we;s jk
mdrcnq, lsrK ngh ;=< ;a;sfha we;s *af,darika l=vqj, jeoSfuka wdf,dalh ksl=;a
flfrhs' f bf,lafg%dak .uk myiq lsug ngh ;=<g riosh iaj,ahla we;=<;a lr we;'
myk oe,au wdrN jQ g wl fjda,ah;djla wjYH fkdf' f wjia:df wkqndOlh
yryd 150v muK fjda,ah;djla we;' f wjia:df wvq ,shlska je wdf,dalhla
,ef' f myk jvd;a ,dNodhS f' tfy;a wkqndOl orh uska Yla;s ydkshla is f'
f ksid wmg ,efnkqfha ,eh hq;= cjhg jvd wvq cjhls' thg fya;=j fma%rlhla fhdod
we;s ksid cj idOlh^Power factor& my< neiSuhs' fuh u yrjd .ekSug i /yek yd
WodiSk /yek inkaO jk wdldrhg Od;%lhla inkaO lrkq ,ef' Od;%lhla fhoSfuka
cj idOlh oshqKq lr.; yelsh'
myka Odrl (Lamp Holders)
fjd t,a,k Odrl ^Pendent Holder& ndjr Odrl ^Batton Holder& yd wdk; ndjr
Odrl ^Angle Batton Holder& hkqfjka j. ;=kls' wjYH;dj wkqj by; myka Odrl
j.hla Nd; l< yels h'
yd uq;ekaaf.h i|yd h' je Odrdjla ,nd .kakd ,s WjdrK fjdg inkaO flf'
,s mm:hl /yeka weoSu i|yd PVC (Conduit Tubes) ng" flaiska yd miqre fhdod
.efkhs' P.V.C ng O IalNj,ska we;' w,a 3$4" 1" 1 1$2 jYfhks' tla tla
IalNfhka hq;a nghla ;=<;a heh yels Wmu /yeka ^Cable& m%udKhla we;' nghla
;=<g we;=`: l< hq;= ikakdhl l m%udKhg jvd je m%udKhla we;=`: fkd l< hq;= h'
thg fya;=j jkafka ikakdhl ;=<ska Odrdjla .e,Sf oS ;dmh ckkh uhs' ngh ;=<
wjldYhla ;enQ g Wmosk ;dmh wjldYhg .,d hhs' ta ksid ikakdhlj,g is h yels
ydksh bj;a fjhs' ng ;a;sh ;=< .s,au fyda ;a;sh u;=mska msysgqu fyda l< yels h'
PVC ng Nd; lsf oS wjYH;dj wkqj kdhsks ke (Conduit Bend) inkaO;d kdhsks
flfjks ^Conduit Socket& ika fm (Juntion Box) wdosh fhdod .; hq;= f'
/yeka weoSu i|+yd ;a;s u;= msg i lrk flaisx ^Casing& k me;,s ng j.hla
o we;' fjd Nd;h myiq h' fjd O m<,ska ^w,a 1" 1 1$2" 2'''& ksujd we;'
ikakdhl l oej fldgia u; ^mrd," nd,al wdoS& i lsf oS ta i|yd l
miqre ^Wiring Clips& Nd; flfrhs' fjd weksh f,dayfhka ;kd we;'
rEmh 11
kafglaia weK uska fjd oej fldgia u; i flfrhs' ta i|yd w,a 5$8
kafglaia weK f i|yd iqiq h' wosk ikakdhl l m%udK wkqj l weoS miqre
fjkia m%udKj,ska ksmojd we;'
,s
,s
,s
,s
/yeka
/yeka
/yeka
/yeka
2
3
4
5
la
la
la
la
i|yd
i|yd
i|yd
i|yd
os.
os.
os.
os.
w,a
w,a
w,a
w,a
1 1$4 ls'
1 1$2 ls'
1 3$4 ls'
2 ls'
idudkH /yeka weoS miqre folla w;r mr;rh 150mm muK h hq;= h' fuu
mr;rh fhdod we;s /yeka m%udKh u; fjkia f'
rEmh 12
90
,s /yeka j. ^Cablea&
,s mm: weoSf oS O ,s /yeka j. Nd; lrhs' wjYH;dj wkqj yd l
;=<ska .,k Odrdj wkqj ,s /yeka j. lr we;' ,s /yekaj, ;U fyda weksh
fyda f,dayfhka ;kd we;s w;r msg; ,s mjdrlj,ska wjdrKh lr we;' my; oelafjk
m ,s /yekl wdjrK 2 la we;'
rEmh 13
N+.; /yek i|yd hdka;%sl wdjrKh muKla fhdod we;'
my; oelafjk j.=fjka ,s /yeka j." tajdfha yrialv j.j, Nd;hka
ia;r f'
fu%la m%udKh ikakdhl yria
,s
wdikakj
Nd; /yeka
mm
lfha j. M,h Od;dj kqu w,a
mm2
A
1$1'13
1
12A
1$0'044 mykaj,g ,s /yeka
weoSu 5A flfjks mm:
7$0'67
2'5
17A
7$0'029
7$1'04
37A
7$0'044
7$1'35
20
51A
7$0'52
91
,s /yeka w.% Wmdx.hlg i lsf tys w.%h lhg ydks fkd jk wldrhg
ilia l< hq;= h' ;ks /yekla fhdok g my; oelafjk wdldrhg ilia l< hq;= h'
rEmh 14
/yeka lsysmhla tla ia:dkhlg i lrk g 1.5 cm la muK mjrKh bj;a lr
keulska fyda weUulska f;drj i l< hq;= h' mjrKh bj;a lsf o ,s ldl
msyshla ^Electrician Knife& Nd; lr my; oelafjk wdldrhg mjrKh bj;a l< hq;=h'
w`vqj Nd;fhka mjrKh bj;a lsu fkd l< hq;= h'
ke;fyd;a mjrKh bj;a lsu i|yd fYaIfhka ilia lr
we;s jh ia%m ^Wire Stripper& keue;as fYaI wdjqoh Nd;
l< hq;=hs'
ikakdhl l i|yd iu; jK Nd; flfrhs'
jKh
ikakdhl lh
merKs
kj
i
r;=
Uqre
WodiSk
l`:
ks,a
N+.;
fld<$ly
fld<
idudkH merKs ikakdhl lj, wod< jKh osia jkqfha hdka;s%l wdjrK bj;a
l< miq h' ^N+.; l yer& tfy;a kQ;kfha fjf<| fmdf<a we;s lj, hdka;s%l
wdjrKh wod< jKfhkaa ;kd we;' f ksid l rdYshla fhfok wjia:djl ykd
.ekSf myiqjla we;'
92
93
ABCDRTR-
94
N+.; lsrSu
,s mm:hl N+.; inkaO lsu b;du jeo.;a f' by;ska olajd we;s R.C.C.B.
fyda E,L,C.B. fyda mm: |sk iajhxlS%h f,i ls%hd;aul ug bjy,a f' ksis f,i N+.;
fkdjQ ,s mm:hla ksid flfkl=g ,s ier jeoSu ksid wk;=re is h yels h' N+.;
lsu i|yd fhdod .kqfha w,a 2 - 2 1$2 l muK IalNh iys; w 5 - 6la muK os.
.e,ajkhsia hlv nghls' fuh f;;uk iys; fmdf<djla hgg .s,ah hq;= h' ngh ;=<
mia fkd ;sh hq;= w;r h<s foaY.=Khla mj;sk ld, j, jka jr ngh ;=< c,h
oefuka ngh yd fmdf<dj w;r fyd| inkaOhla mj;ajd .; yels h' N+.; /yek ;oska
N+.; nghg inkaO l< hq;= h' f i|yd iqiq ueis ls,sm ^Earth Clip& fjf<|fmdf<a
we;'
,s ier jeu
wmg ,s ier jeoSu fohdldrhlg is h yels h' tk" Rcq ,s ier jeoSu yd
wksh ,s ier jeosu hkqfjks' i ikakdhlhla fyda thg inkaO WmlrKhla fyda
iamY u Rcq ,s ier jeoSug fya;= f' WmlrKhl lsish fodaIhla ksid ,s ier
jeoSu wksh ,s ier jeoSula f' ^WmlrKhg iudka;rj mqoa.,hd inkaO u& wm
;=<ska Odrdjla .e,Sug k wm Yrfha ia:dk folla w;r Nj wka;rhla we;s h hq;= h'
wm fmdf<dj u; mh iamY jk fia isg Yrfha h fldgila uska i lhla iamY
jq g ta ia:dkfha 230 V l muK Nj wka;rhla we;s f' fmdf<df fjda,ah;dj Y+kH
f' ta ksid wm foayh yryd ,s Odrdjla .,d hhs' .,k Odrdj wkqj wmg jk ydksh
O h yels h' my; oelafjk rEm igyfkka th meyeos,s f'
1mA - 2mA
5mA - 102mA
10mA - 15mA
20mA - 30mA
50mA - by<
95
msie,iq - Layout
Odrd ud. ie,iq - Current Path
/yeka weoSf ie,iq - Wiring
hkqfjks'
msie,iq
ksjfia ie,eiau tys ldur" id,h" uq`:;ekaf.h wdoS lreKq ie,ls,a,g .kska
wod< ia:dkj, wjYH myka" flfjks" iSkq" mxld jeks oE igyka l< hq;= h' ksh;
ixfla; fhdod f.k ie,iqu ili l< yels h' msie,iq wef Nd;d lrk ixfla;
j, o fjkila we;' wod< ixfla; 12 fY%aKsfha oS Tn wOHhkh lr we;'
msie,iq mm:h
rEmh 18
96
rEmh 19
l weoSf mm:h
rEmh 20
97
fYaI mm:
foux iap mm: ^Two way circuit&&
tla ,s mykla ia:dk follska md,kh lrk wjia:dj, Nd; f' Nd; jk
wjia:d f,i fouy,a f.dvke.s,a,l msh .eg fm< uOHfha we;s myk my< ud,fha isg
yd by< ud,fha isg md,kh lrk wjia:d;a" . fldfvdajl we;s mykla fldfvdaf
fofl<jr isg md,kh jeks wjia:d;a oelah yel'
L1
S2
L1
S1
S1
S2
ms ie,eiau
L1
N
L
S2
S1
98
99
wO ikakdhl
is,slka ^Si& yd mfksh ^Ge& hk uQ, jHh fol idudkH WIaK;ajfha oS b;d
iq`M ikakdhl;djla olajhs' tneka fuu uQ, jHh wO ikakdhl ^Semi Conductors&
f,i ye|skaf' fuu uQ, jH mrudKqj, wjidk Yla;s ugf bf,lafg%dak y;rla
msysghs' tneka idudkH ;;a;aj hgf;a ksoyia bf,lafg%dk fkdue;' f uQ, jH
mrudKq iy ixhqc;d nkaOk iEoSfuka tlsfklg inkaO oE,sil wdldrhg mj;S'
is,slka lene,a,l mrudKq msysu my; rEmfhka meyeos,s f'
100
Odrdjla .,d hdug ie,eia h yels h' tg wO ikakdhl jH ikakdhl ;;a;ajhg m;a
f' f ;;a;ajh ksi. wO ikakdhl k f' ksi. wO ikakdhl .=Kh ,nd .ekSug
ndyska Yla;sh ,nd osh hq;= f' ksi. wO ikakdhlj, uqla; bf,lafg%dak yd l=yr
ixLHdj tlsfklg iudk f'
ndyH wO ikakdhl
ksi. wO ikakdhl ;;a;ajh m%dfhda.sl jYfhka m%fhdackj;a fkd f' ta ksid
fjk;a l%u uska wO ikakdhlj, ikakdhl;dj je lsu is flfrhs' fuys oS msis
^ixY=oaO& wO ikakdhl uQ, jHj,g neyeka fjk;a uQ,jH tl;= lrkq ,ef' f jH
wmjH ^Impurities& f,i ykajk w;r tl;= ls ud;%Kh ^Dope& k f'
ndysr jH tla lsfuka wO ikakdhl jHj, ikakdhl;dj by< kexfuka
ndyH wO ikakdhl ,ef'
ixY=oO
a wO ikakdhl jHhlg ndyska fjk;a uQ, jH ud;%Kh lsfuka w;s
s la;
bf,lafg%dak ^Excess Electron& fyda l=yr ^Hole& iys; wO ikakdhl fyda ,nd .; yels h'
f wkqj j. foll wO ikakdhl ;kd .; yels nj fmfka' - wdfrdams; w;sla;
bf,lafg%dak iys; wO ikakdhl fk. j.fha ^n j.fha& wO ikakdhl kkq;a" +
wdfrdams; l=yr iys; wO ikakdhl fmdis j.fha ^p j.fha& wO ikakdhl kkq;a
ye|skaf'
n j.fha wO ikakdhl
is,slka fyda cfkshj,g wdj;s;d j.=f v jk ldKavfha we;s wdiksla ^As&
fyda wekaguksK ^Sb& jeks uQ,jHhla ud;%Kh lsfuka n j.fha wO ikakdhl m%dfhda.l
s
jYfhka ;kd .kq ,ef' is,slka lene,a,lg wdiksla ud;%Kh lsf oS my; oelafjk
wdldrhg w;sla; bf,lafg%dak we;s f' fuys oS wdiksla wmjHh m%;s.%dyl jH f,i
k flfrhs'
ksoyia bf,lafg%dak
101
wdiksla mrudKqf wjidk Yla;s ugf bf,lafg%dak myls' thska y;rla hdno mrudKq
y;rla iu. ixhqc;d nkaOk idohs' tg tla bf,lafg%dakhla b;s f' th ksoyia
fyj;a w;sla; bf,lafg%dakh f'&
is,slka lene,a,la fufia ud;%Kh lsfuka ta ;=< Yd, ixLHdjla w;sla;
bf,lafg%dak msysgqjd .; yels h' fufia msysgk RK wdfrdams; bf,lafg%dak ksid f wO
ikakdhl n j.fha ^n Type& wO ikakdhl f,i ye|skaf'
p j.fha wO ikakdhl
is,l
s kaj,g fyda mfkshj,g fyda wdj;s;d j.=f 111 ldKavfha we;s fndafrdaka
^B& fyda .e,s,sh ^Ga & fyda ud;%Kh lsfuka p j.fha wO ikakdhl ;kd .kq ,ef'
fuys oS is,slkaj,g ud;%Kh lrk wmjH ix.%dyl jH f,i k flfrhs'
l=yrh
102
by; wdldrhg ud;%Kh is lsu uska ;kd .kq ,nk ndyH wO ikakdhl n
j.h yd p j.h hkqfjka fjk fjk u .;a g m%dfhda.sl j m%fhdackj;a fkdf' ta
ksid p yd n j.fha wO ikakdhl tlg inkaO lr p- n ika ;kd we;'
ikah ;ekQ .i ikah fomi wdikakfha we;s bf,lafg%dak l=yr ;=<g .,d
hhs' fufia ikah fomi bf,lafg%dak .,d f.dia l=yr msu fya;=fjka ikah fomi
wdfrdamK yshla we;s ;j rg;a yqjudrej is fkdf' Nfldgiska Pfldgig
bf,lafg%dak ,efnk ksid ikah fomi Nj ndOlhla ^Voltage Barrier& f.dv kefa'
tk ixh yryd m%;sfrdaOh by< hhs' f ikah fomi oeka Nj wka;rhla yg f.k
we;s w;r ta l,dmh Nj ndOl ia;rh" ySkia;rh" ydhs; l,dmh hk kj,ska ye|skaf'
by; wdldrhg ,efnk ikahg ndysr j Njhla fhdod keUqre lsfuka b;d
m%fhdackj;a ls%hdjla is lr .; yels h' f keUqre lsu wdldr folls'
103
S1
104
S1
fug fldaIfha - O%ejfha n,mEu fya;=fjka P ys wdfrdams; l=yr wdlIKh
ikafhka bj;g .uka lrhs' tfia u fldaIfha + O%ejfha n,Eu fya;=fjka nys - wdfrdams;
bf,flafg%dak o ikafha bj;g .uka lrhs' f fya;=fjka ikafha Nj ndOlh by<
hhs' ke;sk m%;sfrdaO w.h by< hhs' tfia ke;sk ydhs; m%foaYh Yd, fjhs' f ksid
ikah yryd bf,lafg%dak .uka lsula fkdue;' ta fya;=fjka oHq;a Odrdjla .uka
lsula o fkdue;'' f wjia:dj p - n ikahl miq keUqre wjia:dj k f'
vfhdavh ^Diode&
by;ska ia;r flreKq p- n ikah Wmfhda.S lr f.k ;kd we;s bf,lafg%dksl
Wmdx.hls vfhdavh' cfksh fuka u is,slka o Nd; lr O wdldrfha vfhdav O
m%fhdack i|yd ksudKh lr we;'
105
p - n ikah Wmfhda.S lr f.k ;kd we;s vfhdavhl bos yd miq keUqre wjia:d
m%ia;drhla uska oelah yels h' fuu m%ia;drfha VPIVw.h VB iu. ii|k g b;d Yd,
h'
VB
fmd vfhdavhl nysr wdldrh yd ixfla;h my; oelaf' tys tla w.%hla wefkdavh
^A& ^P wOikakdhlh& jk w;r wfkla w.%h lef;davh ^K & ^n wOikakdhlh& f'
106
vfhdav j.
ndysr fmkqu
ixfla;h
m%fhdack
Rcq ldrl
m%;Hj;k Odrd
RcqlrKh
,laIH iamY
^wkdjrl&
.=jka,s
ixLHd;
uqPkh
fik
fjda,ah;d
hdukh
wdf,dal
fudapl
ix{d myka"
wdf,dallrKh
fjdfha K w.%h ykd .ekSu i|yd jK jghla we| we;' LED tll k K w.%h
os.ska wvqf' iuyr tajdfha K w.%h A w.%hg fjkia wdldrhlg ;kd we;'
idudkH vfhdavhl ls%hdld;ajh u,agrh wdOdrfhka fidhd ne,sh yels h'
fuys oS u,agrh mrdihg fhduq lr Y+kHh ilid my; wdldrhg mlaId l< yels
h'
fuys wvq m%;f
s rdaOhla fmkajhs k vfhdavh
fodaI rys; h'
l`M
r;=
tIKsh
tIKsh
107
l`: tIKsh
RcqlrKh (Rectification)
Rcqldrl vfhdav fhdod f.k m%;Hdj; Odrd wmg wjYH mos ir, Odrdj njg
m;a lr .ekSu RcqlrKhhs'
108
T1
D1
RL
=
=
=
I.
II.
wjlrh mrsKdulh
Rcqldrl vfhdavh
nr
D1
RL
109
V
0
mm:hg iqugk Od;%lh fhdod we;s wdldrh;a bka miq j m%;sodk fjda,ah;df
;rx. yevh;a by;ska oelaf'
flfia fj;;a bf,lafg%dksl WmlrKhla ls%hd;aul lrug wO ;rx. Rcqldrl
mm:hla t;r iqiq fkdf' Bg fya;=j iqugkfhka miqj;a ;;a;ajfhka Wiia ir,
Odrdjla fkd ,euhs'
ir, Odrd fjda,ah;d ;rx. u; /<s;s msysgk ksid ;j rg;a Rcq lsug wjYH
f' fuh /<s;s fjda,ah;dj ^Ripple Voltage& f,i ye|ska f'
T1
T1
D1, D2
=
=
D1
RL
II
D2
RL
110
mQK ;rx. fia;+ Rcqldrl mm:h (Full Wave Bridge Rectifier Cir
cuit)
111
II. E
D2
RL
D3
RL
E
D4
+V
t2
t1
-V
+V
t1
t2
-V
+V
D1 D3
D2 D4
t1
t2
D1 D3
D2 D4
-V
112
2 V a.c f'
0.6
t1
-V
IL
R
Is
D2
Iz
Vz
RL
113
VS = iemhq fjda,ah;dj
VR = R yryd fjda,ah;dj = ISR
VZ = fik fjda,ah;dj = V0
VS = VR +
IS =IL + IZ
VZ
VS = IS R + V0
VS=( IL + IZ) R + V0
2 - 1 g wdfoaYfhka
fik vfhdavh l miqkeUqre Odrdj iSud iys; neka th mm:hl fhdok iEu
wjia:djl u fYa%Ks.; j m%;sfrdaOhla o fhdokq ,efnhs'
fik vfhdavhla miq keUqref oS th ;=<ska wdrlaIs; jQ wl Odrdjla .,d .sh o
;dm W;aickhla fkd u fik vfhdavj, fYaI ,laIKhls'
fik vfhdavhla i|yd V - I ,dlaIKsl jl%h my; wdldr f'
0.6
114
fik vfhdav folla my; wdldrhg inkaO l< g tajdfha fo fl<jr ;rx.
yevh my; oelaf'
115
idudkH L.E.D tlla i|yd 10mA muK Odrdjla jeh jk w;r 1.5V - 2.5V w;r
fjda,ah;djla ,nd osh hq;= f'
LED oe,afjk g WIaK;ajh je fuka l%ufhka Odrd .e,Su je f'
fufia mm:hl LED tlla fhoSf oS th yryd je Odrdjla .,d hdu je<elaug
m%;sfrdaOlhla fYa%Ks.; j inkaO lrkq ,ef'
iemhq fjda,ah;dj VS o" m%;sfrdaOh R o" D yryd Njh VD o" D ;=<ska .,k
Odrdj IS o k
f'
VS
IS
R
VR
VD
10
R
1000
R = 1000
fhosh hq;= m%;sfrdaOh
1000 = 1 f'
116
;e,s
ly
fld<
wfOda
rla;
oSm;
a u
s ;a
r;=
2V
2V
2.1V
2.2V
2V
2V
Wmu 5V
5V
5V
5V
5V
5V
30mA
30mA
30mA
30mA
30mA
wju
iemhsh yels
fjda,ah;dj
30mA
105mW 100mW
;rx. wdhduh
665mm
635mm
635mm
600mm
565mm
660mm
g%dkaisiagrh - Transistor
.=jka ,s hka;% yd rEmjdyskS hka;% usaka m%;s.%yKh lrkq ,nk oHq;a pqnl
;rx. ^ffhda ;rx.& wmg weiSug fyda oelSug fyda yels jkafka tajd h wdldrhlska
jOkh l<fyd;a muKs' j, oHq;a ix{djla fyda Odrdjla fyda jOkh lsug wO
ikakdhl ika g%dkaisiagrh fhosh yels h' g%dkaisiagrhlg oHq;a Odrdjla fuka u
fjda,ah;djla o jOkh l< yels h'
1948 jIfha oS wfuldkq cd;sl fjda,ag n%Efka" ,sh fIdla,s yd fcdaka nka
hk oHd{hska ;sfokd iska g%dkaisiagrh ykajd fok ,oS' fu;eka mgka g%dkaisiagrh
ksid bf,lafg%dksl ;dlaIKfofha Yd, mhdihla is h' f ksid fmr Nd;
lrk ,o ,s hka;% yd rEmjdyskS hka;% i|yd fho jQ la; ng (Vacum Tubes) fyj;a
lmdg (Valves) Nd;fhka bj;a h' m%udKfhka l=vd u" wvq fjda,ah;djlska ls%hdld
u" oHq;a cjh wvq u" wvq ;dm W;aickh" os.=l,la Nd; lsug yelsu" yd ksIamdok
hou wvqu wdoS lreKq g%dkaisiagrh jv jvd;a ckms%h ug fya;= h' tmuKla fkdj
g%dkaii
s g
a rh b;d l=vdjg mjd ksmoh yels u ksid ffhda hka;"% rEmjdyskS yd m.Kl
o l%u l%ufhka b;d l=vd m%udKfhka ksmoug yels h'
117
wO ikakdhl
len,s msysgqjk
wdldrh
ixfla;
iul vfhdav
mm:
118
g%dkaisiagrhl ls%hdj
th fuys oS g%dkaisiagrhl B-E ikah fmr keUqre jk mos o B- C ikah miq
keUqrejl mos o keUqre lsfuka th ils%h ;;a;ajhg m;a l< yels h' f wkqj
g%dkaisiagrh ls%hd lrug fjda,ah;d iemhq folla wjYH f'
npn g%dkaisiagrhla i|yd ndysr j fjda,ah;djla imhk wdldrh uid n,uq'
nyq;r jdylj,
osYdj
B1
B2
119
B-E ikah bos keUqref mj;sk ksid ^fudaplh m%foaYfha we;s nyq;r jdyl jk
bf,lafg%dak B ^mdou& foig fudapkh f' f bf,lafg%dak Odrdjg wkqrEm j E isg B
foig oHq;a Odrdjla .,d hhs' th IE k f' B-C ikafha p fmfofiys ^mdou& we;s
nyq;r jdylh jk l=yr i|yd miq keUqre wjia:df mj;S' tfy;a f ikafha p
fmfofiys ^mdou& we;s iq`:;r jdylh i|yd fmr keUqrejla mj;S' fmr keUqref mj;sk
B-E ikah yryd fudapkh jk bf,lafg%dakj,g p fmfoi ^mdou& b;d ;=kS fyhska BC ikafha ydhs; m%foaYhg myiqfjka ickh h yels h' fufia ickh u i|yd
E g idfmaCIj C ys Yd, fjda,ah;djla ;su;a ta wkqj oHq;a fCIa;%h m%n, u;a Wmld
f' fufia mefKk bf,lafg%dak fmr keUqref mj;sk ksid ta ikah yryd laIKsl
j n m%foaYh ^ix.%dylh& foig .uka lrhs' fuhg wkqrEm j ikah yryd C isg B foig
Yd, Odrdjla .,d hhs' f i|yd fudaplhg idfmalaI j ix.%dylfha mj;sk by<
fjda,ah;dj Wmld f' (B1 iy B2 fldaI fY%aKs .; j we; &' f Odrdj ix.%dyl Odrdj
(IC) k f'
fudapl Odrdj (IE), ix.%dyl Odrdjg (Ic) jvd u|la je f' IB Odrdj l=vd jk
w;r g%dkaisiagrh ;=<g .,d tk yd thska msg;g .,d hk Odrd ;=k ie,l+ g
IE = IC + IB f' IB Odrdfjka B - E ixh fmr keUqre jk m%udKh oela f' ta wkqj
nyq;r jdyl E isg B g .uka lrk m%udKh;a" B - C ix yryd IC Odrdj f,i msgjk
m%udKh;a IB u.ska ksfhdackh lrhs' tu ksid IB u.ska IC md,kh lrkafka hhs lshkq
,ef' tneka oa O%ej g%dkaisiagrh Odrd md,k Wml%uhls'
idudkHfhka g%dkaisiagrhl IB Odrdj uhsfl%da wemsh (A) lsysmhla jk w;r Ic
yd IB Odrd ,s wemsh .Kkdjla (mA) h yels h' f wkqj IB g idfmalaI j IC Yd,
w.hla .kS'
g%dkaisiagrhl IB Odrdj .e,Sug B - E k ikah fmr keUqre h hq;= nj Tng
jegfykq we;' tg B - E yryd 0.6V l wju fjda,ah;djla ^is,slka g%dkaisiag i|yd&
;sh hq;= nj fmfka'
pnp g%dkaisiagrhl ls%hdj my; wdldrhg ia;r l< yels h' tys Odrd .,k osYd
keUqre lr we;s wdldrh my; oela f'
nyq;r jdylj, osYdj
120
121
122
by; kHdi l%u ;=k .ek n,k g m%dfhda.sl mm:j, jvd;a fhdod .kq
,nkafka fmd fudapl kHdih nj tys ,laIK wkqj lsj yels h'
by; kHdi ;=k wkqj g%dkaisiagrfha mm:hl msysgqf oS th iqiq mos keUqre
lsu fyj;a fjda,ah;dj iemhSu is l< hq;= h' tg wm wfmalaId lrk wdldrhg
g%dkaisiagrh jOlhla f,i ls%hd lrjd .ekSug yels f' g%dkaisiagrhla l%u ;=klg
keUqre l< yels h' fuu l%u y;r w;r h h fjkial oelsh yels h' tu l%u y;rg
fmd fudapl kHdifhka g%dkaisiarhla keUqre lrk wdldr fidhd n,uq'
123
RE
RE
124
g%dkaisiag ms<sn| my; i|yka lreKq oek f.k isu jeo.;a f'
125
X p,H m%;sfrdaOlhla jk w;r Y p,H ir, Odrd iemhqula f' mdo Odrdj
uekSug uhsfl%da wegrhla o mdo fudapl Ndjh uekSug fjda,a grhla o" ix.%dyl
fudapl Njh uekSug ;j;a fjda,a grhla o ix.%dyl Odrdj uekSug ,S wegrhla
o fhdod .efka'
VBE
(v)
IB
vTH
IC
IB
f'
127
IB= 40A
IB= 30A
IB= 20A
IB= 10A
IB= 0
VCE
128
cj W;aickh
g%dkaisiagrhl ix.%dylh yd fudapl w;r Odrdjla .,k jg ta ;=< ;dmh ckkh
f' ta ;dmh bj;a fkd l< fyd;a l%ufhka ;dmh by< hdfuka g%dkaisiagrhg ydks is
h yels h' ta wkqj g%dkaisiagrhla kdY fkd jk f,i th ;=< ckkh h yels ;dm
w.h Wmu cj W;aickh k f' fuu w.h fudapl ix.%dyl fjda,ah;df;a
ix.%dyl Odrdf;a .=Ks;hhs'
Wmrsu cj W;aickh
fuys VCE yd IC w;r m%ia;drh jl%hla f'
IC
R
L
VCE
129
VCC
RC
VCC
IC
RC
VIcc =
c =
0 VCE
VCE
VCC
VCE
130
131
n kd,S j.fha D yd S w;rg Njhla ,nd ka g n oKav ;=<ska Odrdj p l,dmh w;ka
.,d hkq we;' fuys oS nyq;r jdyl jk bf,lafg%dak muKla .,d hkq we;' f wdldrhg
u p kd,S j.fha oS fjda,ah;djla ,nd ka g isre muKla l,dmh w;ka .,d hhs'
F.E.T j, w.% inkaOfhka my; i|yka lreKq flfrys wjOdkh fhduq l< hq;=
f'
132
1' Source
n fyda p j.fha nyq;r jdyl we;=`M jk w.%hhs' jdyl .uka lrkqfha fuys isg
neka Source f,i k flf'
2' Drain
n fyda p j.fha oKav u.ska nyq;r jdyl msg jk ia:dkh ksid Drain hk kka
ykajhs' tneka D-S fjda,ah;dj VDS jYfhka o D Odrdj I D jYfhka o f'
3' Gate
fuh wl f,i ud;%Kh lrk ,o wNHka;r j tlg inkaO l< l,dm folls'
th pn ikahl wdldrhla .kS' G-S fjda,ah;dj VGS u`.ska G w.%h miq keUqrej ;nd
.efka'
4' Channel
D yd S fjda,ah;dj fyj;a VDS ,nd ka g Gate fol w;ka nyq;r jdyl .uka
.kakd ud.h fyj;a bv m%udKhhs'
p Channel : + Ok w.%h'
n kd,S - J.F.E.T ys l%shdld;ajh
VGS = 0 yd VDS = 0 jk g
VDS = 0 ksid I D = 0 f' tneka p ikah jgd we;s
ydhs; m%foaYh iudk >klka iu;sl j mj;s'
J.F.E.T ,dCIKsl
m%odk ,dCIKsl #- m%odk mm:fha VGS wkqj IG fjkia u m%odk ,dCIKslh f,i
ie,fla' IG=0 ksid F.E.T j, m%odk ,dCIKslh ,nd .; fkd yel'
133
ID
VGS
= gm
m%;sodk ,dCIKsl # - VDS wkqj ID fjkia u m%;sodk ,dCIKsl f,i ,nd .ks'
134
VDS
Nd; wjia:d
rEmjdyskS$.=jka ,s hka;%j, .=jka ,s ixLHd;^R.F& woshrhka
cj iemhq
U.P.S
MOSFET
fjdfha jHqyh yd l%shdld;ajh wkqj fldgia folls'
1'Enhancement Type -Normally off
2.Deplection Type -Normally on
fuu j.fha FET p fyda n ;yvqjla u; ilia lsug yels neka mm: l=vdjg
ksudKh l< yels h' tneka ix.Dys; mm: ieliSf oS fuu j.h Nd; flf' FET
j, oajdrh mjrKhla yryd fhdod we;s ksid m%odk indokh b;d by< w.hla .ks'
135
1. Enhancement j.h
rEm igyfka mos fuu j.fha FET j, Drain yd Source w;rg iemhqula inkaO
l< g Odrdjla .,d fkdhhs' tu ksid idudkH wjia:df oS jD; mm; f' S
idfmaCIj G g Ok p,Hh fjda,ah;djla iemhq g oajdrhg inkaO fldgfiys Ok
wdfrdamK je jk w;r mjrKfhka reoaO fldgfiys RK wdfrdamK /ia f' tk
;djld,sl j N kd,shla iEfoa' ;j rg;a oajdrhg inkaO Ok iemhqu je l< g h
wjia:djl S yd D j,g inkaO N fldgia fol ;djld,sl j N kd,sfhka inkaO f'
tg ID Odrdjla .,d hhs' Ok VGS fjkia jk g fuu ;djld,sl N kd,sfha yria lv
fjkia jk ksid ID o" ta wkqj fjkia f'
2.Deplection j.h
fuu j.fha FET j, Drain yd Source w;r P substract ;=, n jH fhdod inkaO
136
Enhancement Type
Deplection Type
137
md,k Wml%u
bf,lafg%daksl fCIa;%fha cjh md,kh i|yd Nd; lrk wO ikakdhl Wml%u
w;r my; i|yka Wml%u nyq, j fhdod .efka' fjd fmdf ;hsiag ^Thyristors&kka
ykajhs'
1' is,slka md,l Rcqldrh (S.C.R)
2' oa osYd mQrK vfhdavh' (DIAC)
3' g%hela (TRIAC)
fuu Wmdx. ish,a, u ksudKh fldg we;af;a p yd n j.fha wO ikakdhl
ia:r y;rla fhdod .ekSfuks' tneka fuu Wmdx.j, pn ika 3 la we;s fjhs'
p oajdr SCR
p n p
n
G
A
G
K
K
G
SCR Nd;h
wefkdavhg Ok (+) iemhqf w.%h o" lef;davhg RK (-) iemhqf w.%h o"
inkaO fldg oajdrh fj; l=vd Odrdjla iemhSfuka SCR ikakhk wjia:djg m;a l<
yels f' ikakhkh werUqK miq oajdr ix{dj bj;a l< o wefkdavfha isg lef;davhg
Odrdj .uka lrhs' fuu Odrdf h wju w.hla olajd ikakdhl;dj mj;sk w;r Odrdj
Bg wvq jQ g ikakdhl;dj bj;a hhs' fuu wju Odrdj r|jd .ekSf Odrdj ^Holding
Current - IH& f,i ye|ska f'
138
R1
S1
S2
S3
R2
L
fuu mm:fha S1 iaph ixjD; wjia:df myk fkd oe,afjk w;r S2 iaph
Tnd w; yeh g myk fkd lvjd oe,a f' fuys p oajdr SCR fha oajdrh fj; R1, R2
Nj fnokfha R2 yryd msysgk fjda,ah;dj u`.ska ix{djla ,nd fuka SCR ikakdhk
wjia:djg m;a f' S2 jD; l< o myk fkd lvjd oe,a f'
myk ksu i|yd ia folla fhdod .; yels f'
- S1 iaph jD; lsu' ^ iemhqu ika lsu &
- S3 l%shd;aul lsu ^wefkdavh yd lef;davh fl mm:hla njg m;a lsu&
^fuys oS SCR ;=<ska .,k Odrdj IH j,g jvd wvq jk ksid th jD; mm;
f'&
VR
C
L
fuu mm:fha m%;Hdj;k Odrdjla Nd; lrk ksid oajdrh fj; fkd lvjd iamkao
,nd h hq;= f' tfuka u SCR yryd m%;Hdj;k ;rx.fha tla wOhla muKla ikakhkh
flf' myfka ma;;dj md,kh i|yd VR p,kh lsfuka C, R mm:fha ld, ksh;h
fjkia jk ksid oajdrh fj; iamkao ,efnk wjia:dj ^ld, mudj-Time delay& u`.ska
myfka ma;sh fjkia lr .; yels f'
oajdrh fj; ,nd fok iamkaoh ms<sn| j my; i|yka lreKq n,mdhs'
p oajdr SCR hla k oajdrh fj; + iamkaohla ,nd h hq;= h'
n oajdr SCR hla k oajdrh fj; - iamkaohla ,nd h hq;= h'
by; mm:fha myk ^L& fjkqjg fudagrhla Nd; lsfuka tys N%uK f.h
md,kh l< yels f'
139
vhelh
ialrk vfhdavhl h fjda,ah;djhla blau jQ miq tlajru m%;sfrdaOh wvq
tla Ydjlg Odrdj .,d hk vfhdav fYaIhls' fujeks vfhdav folla iudka;rj
fomig inkaO lr vhelh ilikq ,ef'
tu ksid fuh ;=<ska Odrdj fo Ydjg u ikakhkh h yels w;r u ikakhkh
isjkafka vhelfha ikakhk fjda,ah;dj ,enqKq miqj h'
A2
A1
g%helh (TRIAC)
g%helh hk SCR folla iudka;rj m%;s reoaO Ydj,g inkaOlr oajrh fmd
w.%hla f,i ikaO lr we;s Wml%uhls'
MT2
MT1
G
w.% 3 la iys; Wmdx.hla f' tajd m%Odk w.%h 1" m%Odk w.%h 2 yd oajdrh f,i
ykajhs' m%;Hdj; Odrd md,khg fhdod .efka' tys + yd - wO ;rx. fol u Nd;hg
.ekSug yels f' g%helfha oajdrh fj; mQrk iamkaokh (Jrigger Pulse) ,nd ug vhelh
Nd; l< yels h' thg m%odkh flfrk iamkaoh u; cjh fjkia lr .; yels f'
R1
VR
C
140
141
cj iemhqu w.%
iEu ix.Dys; mm:hl u ta mm:h ls%hdlrug wjYH cjh i|yd ir, Odrd
fjda,ah;djla inkaO lsug w.% folla we;' lul jOlhlg o ir, Odrd iemhqula
,nd osh hq;= hs'
lul jOl mm: i|yd cj iemhqu ,nd oSf oS my; oelafjk wdldrfha oa;aj
cj iemhqula (Dual power supply) Nd; flfrhs'
O lul jOl i|yd 6V isg 15V olajd mrdifha fjda,ah;djla Nd; l<
yelsh'
m%;sodk w.%h
lul jOlhg N+.; w.%hg idfmaCIj lsish m%odkhla ,nd ka g m%;sodkh
,nd .ekSu i|yd fhdod .kakd w.%hhs' m%;sodkh N+.; w.%hg idfmalaI j ,ef'
wmj;l w.%h
f w.%hg ,nd fok m%odkfha O%eh;dj udre m%;sodkhg ,ef' tk Ok
fjda,ah;djla ,nd ka g jOkh jQ RK fjda,ah;djla m%;sodkfhka ,efnk w;r
RK fjda,ah;dj ,nd ka g jOkh jQ Ok fjda,ah;djla m%;sodkh f,i ,ef'
m%;Hdj; ix{djla ,nd ka g 1800 l l,d udrejla iys; jOkh jQ ix{djla m%;sodkh
f,i ,ef'
'
142
lul jOlhla i;= uQ,sl .=Kdx. yd fYaI ,laIK lsysmhla fufia oelah yels
h'
b;d Yd, m%odk m%;sfrdaOhla (Input Resistance) we;' idudkHfhka fuh ^106 - 108 &
muK f' f fya;=fjka jOlfha m%odk ;=< u fyda bka msg;g fyda .,d hk Odrdj
b;d wvq w.hla .kS' fndfyda m%dfhda.sl wjia:d i|yd f Odrdj fkd i,ld yeh
yels ;r l=vd h' tu ksid lksl jOl h m%Njhlg nefla fkdf'
lul jOlhlg b;d Yd, ixLHd; mrdihla ;=< mj;sk m%;Hdj;k fjda,
a h;d
ix{d jOkh lsf yelshdj we;' idudkHfhka 0 isg 100MHz olajd mrdihla ;=< ls%hd
lsf yelshdj we;' tk b;d Yd, l,dm m<,la (Band Width) we;'
143
fjda,ah;d ,dN AV =
V0
m%;sodk fjda,ah;dj
m%odk fjda,ah;dj
A ( V 1 - V2 )
fuys A hkq lul jOlfhys jD; mq`vq fjda,ah;d ,dNhhs' A ys w.h b;d Yd,
jk kuq f ;;a;aj hgf;a m%odkhg iemfhk b;d l=vd m%udKfha fjda,ah;djla jqj
o b;d wl f,i jOkh u ksid jOlh wia:dhS jk w;r m%;sodk fjda,ah;dj (V0)
o ika;Dma; f' tk (V1 - V2) wka;rfhys w.h b;d l=vd w.hla blau jQ jyd u m%;sodk
fjda,ah;dj (V0) ;jrg;a jOkh fkd ksh; Wmu w.hla ,nd .kS' m%dfhda.sl
jYfhka V0ys w.h iemhq fjda,ah;dj jk w;r V0 ys (+) Wmu ika;Dma; w.h iemhq
fjda,ah;dfjys Ok (+) w.hg tk +VS g jqj o IV isg 2V olajd m%udKh lska wvq h
yels f' V0ys RK (-) Wmu ix;Dma; w.h iemhq fjda,ahdf RK Wmu w.h g
f m%;os dk fjda,
a h;dfjys
jvd 1V isg 2V olajd m%udKhlska je f' tneka V0 =
ika;Dma; w.h +13V yd -13V muK h yels h'
15 V
fuys oS jOlhla f,i ls%hd lrkafka b;d l=vd fjda,ah;d mrdihla ;=< muKs
^mV m%udKh f&' tneka jD; mq`vq ;;a;ajh hgf;a lul jOlhla fjda,ah;d
jOlhla f,i Nd; lsu m%dfhda.sl jYfhka wmyiq yd m%fhdackj;a fkdjkakd jQ
ldhhls'
144
LED1
LED2
ksjil rd;s%fha oS ks;r o,ajd ;sfnk ,s mykla WoEik iajhxlS%h j ksjd oeu
i|yd f mm:h Wmfhda.S lr f.k we;'
R3, R4 Nj fnu u.ska wmj;l m%odkh ksh; fjda,ah;djla mj;ajdf.k we;'
R1 , R2 Nj fnu uska wmj;l fkd jk m%odkh Njh imhd we;s w;r ta Njh
wdf,dal ixfoS m%;sfrdaOh yd p,H m%;sfrdaOh uska fjkia l< yels jk fia ilid
we;'
145
LDR u; wdf,dalh jefgk g tys m%;sfrdaOh wvq jk neka V1 Njh wvq f'
th V2 Njhg jvd wvq jQ g ^V1 < V2 u& wmj;l m%odkh ls%hd;aul m%;sodkh i|yd
RK ^-& fjda,ah;djla ,efuka g%dkaisiagrh lmd ye wjia:djg m;au ksid ms<shjkh
ls%hd;aul fkd f'
LDR u;g ,efnk wdf,dal m%udKh wvq jQ g ^wre jQ g& m%;sfrdaOh je jk
neka Njh je f' th V2 Njhg jvd je jQ g ^V1 > V2 g& wmj;k fkd jk
m%odkh lsh
% d;aul m%;os dkh i|yd Ok (+) fjda,
a h;djla ,efuka g%dkaii
s g
a rh ika;Dma;
wjia:djg m;a fuka ialrKh ms<shjkh ls%hd;aul L myk oe,af' fuys
wjYH wdf,dal m%udKhl oS ms<shjkh ls%hd;aul lrjd .ekSu R1 , R2 Nj fnf we;s
R1 p,H m%;sfrdaO iSreudre lsfuka l< yels h'
fuh b;d l=vd fjda,ah;d wka;rhlg mjd ls%hd;aul jk neka ldrljOl
fujeks ixfol mm: i|yd jv;a iqiq f'
my; oelafjkafka ir, bf,lafg%dk
a l
s ;rdoshla ksudKh i|yd ixikaol mm:hla
Nd; lr we;s wdldrhhs'
146
fuys oS wmj;l w.%hg ir, Odrd fjda,ah;dj fyda m%;Hdj;l fjda,ah;d fyda
ix{d m%odkh lrkq ,nk w;r wmj;l fkd jk w.%h N+.; lr we;' wmj;l fkd
jk w.%h m%odkh yd m%;sodkh hk w.% folg u fmd w.%h f' kEu ldrld;aul
jOlhla i|yd fmd jk my; oelafjk kS;s fol fuys oS o wkq.ukh l< hq;= h'
ndysr m%;sfmdaIK mm: mqvq uska iEu g u m%;sodk fjda,ah;dj fyda fldgila fyda
m%odk w.% fj; fhduq flfrkafka m%odk w.% w;r fjda,ah;d wka;rh Y+kH jk
wdldrhg h'
ldrld;aul jOlhl wNHka;r mm:h ilid we;af;a m%odk w.% fol w;r we;s
m%odk m%;sfrdaOh b;d Yd, jk wdldrhg neka m%odk w.% yryd jOlhg .,d hk
Odrdj Y+kHh f,i ie,lsh yels f'
m%;sodk fjda,ah;dj
m%odk fjda,ah;dj
147
fuys oS wmj;l fkd jk w.%h ir, Odrd fjda,ah;d ix{dj fyda m%;Hdj;l
fjda,ah;d ix{d j fyda m%odkh lrkq ,nk w;r wmj;l w.%h N+.; lr we;'
wmj;l w.%h m%odkh yd m%;sodkh hk w.% folg u fmd w.%h f'
fuys oS o by; fo jk kS;sh wkqj Ri yd Rf m%;sfrdaOlj,ska iuka; ndysr mm:h
yryd RK m%;sfmdaIKh ,nd oS we;'
fuys m%odkhg ir, Odrd fjda,ah;djla ,nd kfyd;a tu O%eh;dfjka hq;a
jOkh jQ fjda,
a h;djla m%;os dkh f,i ,efnk w;r m%;Hdjl Odrd fjda,
a h;d ix{djla
,nd kfyd;a jOkh jQ l,d wka;rhla rys; ix{djla m%;sodkh f,i ,ef'
fuys m%;sodk fjda,ah;dj my; m%ldYkfhka ,nd .; yels h'
m%;sodk fjda,ah;dj
fjda,ah;d ,dNh
148
wmj;l m%odkhg ,nd fok ir, jQ m%;Hdj: fjda,ah;d tl;= lsu i|yd
ldrl jOl Nd; l< yelsh'
Rf
V1
V2
V3
R1
R2
R3
+
741
Vout
k
m%odk m%;sfrdaO iy m%;sfmdaIK m%;sfrdaO w.hka fjkia lsfuka ta ta m%odkhg wh;a m%;s
odkh fjkia l< yels h'
149
y;/ia ;rx.
fndfyda bf,lafg%daksl Wmdx.j, ls%hdld;ajh i|yd fuka u ixLHdxl Nd;
ls%hdld;aj i|yd o fujeks ;rx. Wmfhda.S lr .efka'
wia:dhS$tal ia:dhS nyqlmlj, m%;sodkh f,i fujeks ;rx. ckkh f'
D=
W
100%
T
fujeks ;rx. ld, mm:" jyre wdldrfha cj iemhqj, (Switch Mode Power
Supply/SMPS), P.W.M. (Puls with Modulation) j, fuka u ia: md,lj, (Remoute Controller) fhdod .efka'
150
151
152
m%;sfmdaIKh
m%odkh
jOlh
m%;sodkh
153
R1-R6
= 1kx6
= 1N4148 x 2
C1 = C2 = 0.01 f
154
Q1,B
0.6
Vcc
Q1,C
t
t
Q2,B
Vcc
Q2,C
1N4148 vfhdavh Nd;fhka y;/ia ;rx.fha yevh ksje/os j ,nd .; yels f'
Q1 - Q2
R1-R7
= C828
= 1 k
R8
C 1-C 4
D1-D2
VC
= 680
= 0.01 F
= IN 4148
= +6V
155
C3 R8 mm:h
fuys oS ldrld;aul jOlhla wmj;l wjia:df fhdod f.k we;' m%odkh i|yd
y;/ia ;rx.hla ,nd osh hq;= h' fujeks mm:hla uska id:l ;s%fldaKdldr ;rx.hla
m%;sodkh lr .ekSug yels jk w;r ixLHd;h iamkao ld,h u; r|d mj;S'
156
fuys w.% 8la we;s w;r 600 mW muK cjhla we;s flf'
ix.Dys; mm:fha ndysr wdjrKh u; wxl 1 w.%h ykd
.ekSu i|yd rEmfha ;s;l wdldr i,l=Kla fhdod we;' ta
w.%h w.% 1 f,i k fldg oCIskdj; j 2"3''''''''''' hkd
f,i k flf'
1 2
3 4
5' md,k fjda,ah;dj
6' foay,S fjda,ah;dj
1' N+.; w.%h
7' Od;%l ick w.%h
2' mQK ix{d m%odkh
8' (+) Ok fjda,ah;d iemhq
3' m%;sodkh
4' kej; h:d ;;a;ajhg m;a lsu
NE 555 fh wia:dhs nyq lmlh
+
4
RA
RB
NE 555
3
t1
6
C
t2
2
1
0.01 F
t1=0.69 C(RA+RB)
t2=0.69RBC
T=t1+t2 = 0.69C(RA+2RB)
1
f = T1 = 0.69C(R
+2RB)
A
157
+
10K
7
NE 555
6
C
2
1
0.01 F
T
T=1.1 RC
158
m%;siu ksrEmKh
f ksrEmKfha mudKhla u; (Scale) fhj fmkajk oYlhla u.ska (Indicator) w.h oelau m%;siu ksrEmKhhs'
Wod ( Trf,daiqj ^kq iys;&" f.udkh" mSvkudkh
f ksrEmKfha fYaI ,laIKh jkafka w.h fjkia ld,h wkqj iqug f,i
isoquhs'
ld,h
WodyrKhla f,i ld,h wkqj ud.hla osf.a Odjkh jk jdykhl f.h ie,lsh
yels h'
ixLHdxl ksrEmKh
159
;j;a iqug lsug wjYH k '2 g iy '3 g ;j;a oYuia:dkhla fhh hq;= h' ^'20"
'21" '22'''''''''''''''29" '03&
by; olajk ,o ixLHd olajd we;af;a b,lal 10la Nd; lrks' ta l%uh oYu
ixLHd fyj;a 10 mdofha ixLHd oelaula f,i yekaf' g wu;r j 8 mdoh 4 mdoh 2
mdoh f,i jO ixLHdxl l%u Nd; l< yels h'
f l%ufha Nd; jkafka 0"1 hk b,lal fol muKls' w.h olau my;
i|yka f,i f'
1
2
3
4
5
6
7
8
1'
0001
0010
0011
0100
0101
0110
0111
1000
9
10
11
12
13
14
15
1001
1010
1011
1100
1101
1110
1111
160
fufia ifma%IKfha ud.j, ,dlaIKsl ksid w.hka fjkia h yels h' tfy;a
f jkdlu oahdx.S ixLHd Nd; lr ifma%IKfha fjkia f wjia:dj
fnfyka wvq f' 24 hkq 11000' f i|yd wjYH jkafka foux iahla u`.ska
by< fjda,ah;djla iy Y+kH fjda,ah;djla ialrKh lsuhs'
2'
0
OF.F
1
ON
ksu
oe,au
Up
Full
Open
Down
Empty
Close
tneka fuu isoaka md,kh lsug 0 iy 1 ix{d ,nd h yels h' ,suh
jYfhka 0 iy 1 ,nd u i|yd ov iy kEu by< fjda,ah;djla Nd; l< yels
h' idudkHfhka 0v iy +5v f i|yd fhdokq ,ef'
isoaka foll fyda Bg je .Kkl m%;sM,hla f,i ,efnk isoaka o" l,am
isoaka folla f,i oelah yels w;r ta wjia:d o 0 iy 1 f,i ie,lsh yels h'
161
Wod (
S1
S2
OFF OFF
OFF ON
ON
OFF
ON
ON
ixfla;j,ska
S1
0
0
1
1
S2
0
1
0
1
L
ksf
ksf
ksf
oe,af
oela jQ g
S1
OFF
OFF
ON
ON
L
0
0
0
1
S2
OFF
ON
OFF
ON
L
ksf
oe,af
oe,af
oe,af
S1
0
0
1
1
S2
0
1
0
1
L
0
1
1
1
S1 x S2 = L
2.
S1 + S2 = L
i;H igykaj, m%;sodkhka i|yd ,sh yels h m%ldYk nQ,Sh m%ldYk f,i
yekaf' fufia isoaka fyda ;;a;aj i,ld tajdfha m%;sM, ,nd .ekSu i|yd m%ldYk ,sh
yels nj m%ldY lr we;af;a fcda nq,a kue;s oHd{hd h' tneka f m%ldYk nQ,Sh
m%ldYk f,i yekaf' tfuka u nq,Sh m%ldYk ksudKh lsu iy iq`: lsu i|yd nQ,Sh
c .Ks;h Nd; f' nQ,Shdkq c .Ks;fha idudkH c .Ks;fha oelafjk iq`: ls
iuyrla
162
Nd; l< yels w;r j." uQ, jeks .Ks; lu wvx.= fkd f' fuys wjOdrKh l<
hq;= m%Odk lreKla jkafka nQ,Sh c .Ks;h ksudKh lr we;af;a isoaka lsysmhl
m%;sM,hka ,nd .ekSug i ixLHd;aul iq`: ls i|yd fkdjk njhs' tneka ;l
tl;= lsf 1 + 1 = 1 f'
f inkaO;d oelau i|yd ixfla; Nd; f' f ixfla; oajdr f,i yekaf'
WodyrKhla f,i ;luh .=K lsu AND oajdrh f,i o ;luh tl;= lsu OR
oajdrh f,i o yekaf' tfuka u
AND oajdrh
S1 iy (AND) S2 ixjD; k
myk oe,af
OR oajdrh
S1 fyda (OR)S2 ixjD; k
myk oe,af'
L
ksf
oe,af
S
1
0
L
0
1
163
hdu 1 fkd hEu 0 f,i o i,luq' tg my; i|yka f,i oajdr inkaO;d oelah yels
h'
m%odkhka ,suh ix{d f,i ,nd .ekSf oS tajdfha inkaO;d ,nd .ekSug wO
ikakdhl fhdod mm: ksudKh l< yels h' fjd oajdr mm: f,i ye|skaf'
A
B
Z
B
fujeks mm: o wvx.= lr ix.Dys; mm: ksujd we;' tfuka u AND iy OR oajdr
mm: i|yd m%odkhka follg jvd fhosh yels h'
8
164
nQ,Sh m%fh
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
A.O
A.1
A.A
A.A
A+O
A+1
A+A
A+A
=
=
=
=
=
=
=
=
0
A
A
O
A
1
A
1
9.
10.
A=A
A=A
(A.B)C = (A.B.C)
(A+B)+C = (A+B+C)
A + AB = A+B
A(B+C) = AB+AC
11.
12.
13.
(i) A.B =
(ii) A+B =
A+B
A.B
De morgan's Law
165
= AC + BC + AB
= C (A+B) + AB
B
C
fufia iq`: lrk jQ o m%ldYkhg oajdr mm: ksudKh lruq' f i|yd wjYH
jkafka wmj;l folla m%odk fofla AND oajdr folla iy m%odk fofla OR oajdr folla
f'
oa;Shsl oajdr
m%d:l oajdr Nd; lr oa;Shsl oajdr ksmojd we;' m%d:l oajdr inkaO lr my;
oelafjk m oa;Shsl oajdr ls%hdj ,nd .; yels w;r" ;ks oajdrhla f,i o oa;Shsl oajdr
ksmojd we;'
1. NAND oajdrh
AND + NOT
NAND
A
0
0
1
1
B
0
1
0
1
Z
1
1
1
0
A
0
0
1
1
B
0
1
0
1
Z
1
0
0
0
A
0
0
1
1
B
0
1
0
1
Z
0
1
1
0
2. NOR oajdrh
OR + NOT
NOR
Z =A+ B
f,io o lajhs'
166
A.B
A.B+B.A
Z=A.B+B.A
A
B
B.A
Z=A.B+B.A
Z= A + B
f,io
A
0
0
1
1
B
0
1
0
1
Z
1
0
0
0
olajhs
f oa;Sh ;l oajdr Nd; lr nQ,Sh m%ldYk ;jrg;a iq`: l< yels h' ;l mm:
iq`: lsu hkq ilrK iq`: lsu muKla fkd j wju oajdr ixLHdjla iy wju ix.Dys;
mm: ixLHdjla fhdod .; yels jk f,i iq`: lsuhs'
9 m%fhh wkqj h m%ldYkhlg by<ska Double Bar (=) fhoSfuka ;l ;;a;ajfha
fjkila is fkdf' tfy;a tfia fh g Bar tl lg fuda.ka m%fhh my; oelafjk
m fhosh yels h'
A+B
= A.B
A.B
A.B
= A+B
A+B
;j o NAND iy NOR oajdrj, m%odk inkaO lsfuka wmj;l f,i Nd; l<
yels h'
A
0
0
1
1
NAND
B
0
1
0
1
Z
0
1
1
0
A
0
0
1
1
NOR
B
0
1
0
1
Z
1
0
0
0
Z = C(A+B) + A B
Z = C.A.B + A.B
^1&
Z = C.A.B + A.B
Z = C.A.B. A.B
167
(2)
tla ix.Dys; mm:hl we;=<;a lr we;af;a tla j.hl oajdr mm: muKla ksid
^1& m%ldYkfha m%;sodkh ,nd .ekSug ix.Dys; mm: ;=kla wjYH f' tfy;a ^2& m%ldYfha
m%;sodkh ,nd .ekSug m%odk fofla NAND oajdr iys; ix.Dys; mm: j. folla iEfya'
TTL ldKavh
oa O%ej g%dkaisiag uska ksmojd we;' ls%hd lsf oS je cjhla wjYH kuq;a
ls%hdld f.h je h' TTL ix.Dys; mm:j,g iemhsh hq;= fjda,ah;dj 5v ls' 74xx
yd 54xx ldKavfha ix.Dys; mm: f,i TTL j.h nyq, j oelsh yels h' 74xx fYa%Ksfha
ix.Dys; mm:j, lsh
% dld WIaK;ajh 00C -700C w;r h' 54xx fYaK
% f
s ha lsh
% dld WIaK;ajh
0
0
55 C -125 C w;r h' f ksid 54xx fYa%Ksfha ix.Dys; mm: f,ka wl h' o;a;
igykaj, Ok w.%h fyj;a iemhq Njh ,nd osh hq;= w.%h Vcc hkqfjka o N+.; w.%h
GND hkqfjka o k lr we;' TTL j.fha ix.Dys; mm: Nd;fha oS m%fhdackhg fkd
.kakd w.%j, ;luh ugu by< mj;sk ksid wkjYH f>daId we;s h yels h' fuu
;;a;ajh u yeru i|yd Nd;hg fkd .kakd ish u w.% GND iu inkaO lsu
fhda.H h'
CMOS ldKavh
fuh ;ks O%ej g%dkaisiag Nd;fhka ksmojd we;' ;l oajdr Yd, m%udKhla wvq
bv m%udKl fhosh yels ksid ixlSK mm: i|yd jvd;a iqiq f' TTL j.hg jvd wvq
cjhlska ls%hd lrk w;r u ls%hdld f.h o wvq h' ksIamdok ls%hdj,sh TTLj.hg jvd
168
wiSre jk w;r u ia;s oHq;a wdfrdamK ksid o kdY hd yels f' f ksid .nvd
lsf oS mjd w.% tlsfkl inkaO j mej;Su i|yd ikakdhl ;yvqjla u; .nvd lr
we;' 3V - 15V w;r kEu Njhla iu inkaO lsf yelshdj we;' o;a; igykaj,
VDD hkqfjka i|yka w.%h Ok Njh iu inkaO u;a VSS hkqfjka i|yka w.%h N+.;
lsu;a is lrhs' w;a Trf,daiq" l=vd le,alshqf,ag" cx.u rl:k jeks WmlrKj, f
j.h nyq, j Nd; flfrhs'
CMOS ;dlaIKfhka ksmo jQ ix.Dys; mm: m%Odk jYfhka j. follska nyq, j
oelsh yels h' 4000 fYa%Ksh" 4500 fYa%Ksh hgf;a f j.fha ix.Dys; mm: fndfyda g
oelsh yels h' Nd;fha oS m%fhdackhg fkd .kakd ish u w.% iemhq Njh iu fyda
N+.;h iu fyda inkaO lsu lrkq ,ef'
by; ia;r l< TTL yd CMOS ldKavj, ,dCIKsl my; oelafjk mos idrdxY.;
lr oelah yels h'
1'
2'
3'
4'
5'
6'
7'
,dlaIKslh
iemhq fjda,ah;dj
m%pdrK mud ld,h
m%odkhg inkaO l< yels oajdr
.Kk
m%;os dkhg inkaO l< yels oajdr
.Kk
m%odk ;l ugu
0
1
m%;sodk ;l ugu
0
1
ix.Dys; mm: kdulrKh
TTL
5V
8ns - 25ns
10
CMOS
5V - 15V
15ns - 100ns
50
50
0.8 v g my<
2.4 v g by<
0.6 v g my<
2.8 v g by<
74......
54.....
0C0 - 70C0
1v g my<
iemhq
4v g by<
fjda,ah;djh
.0v g my<
10 v je k
9.95g by<
40......
45.....
74c ...
74HC..
-55C0 125C0
169
SN
74
LS
CMOS
ksIamdol fla;h
ldKavh
;l ls%hdj
CD
40
40
08
ixLHdxl ix.Dys; mm: my; i|yka f,i j.SlrKh l< yels h'
SSI
MSI
LSI
VLSI
SSI, MSI oajdr mm: TTL, CMOS j. foflka u ksmojd we;s w;r LSI, VLSI
fYa%Ksj, ix.Dys; mm: fndfyda g CMOS ldKavfhka muKla ksmojkq ,ef'
VLSI j.hg wh;a jkafka CPU j." u;l mm: j. Input/Output Interface wdoshhs'
170
m%odk fofla AND oajdrj,ska m%odk ;=fka AND oajdr ,nd .ekSu
m%odk fofla NAND oajdrj,ska m%odk ;=fka NAND oajdr ,nd .ekSu
nQ,h
s ka m%ldYk iudk l< fkd yel'
m%odk fofla NOR oajdrj,ska m%odk ;=fka NOR oajdr ,nd .ekSu
171
m%odk fofla X-OR oajdrj,ska m%odk ;=fka X-OR oajdr ,nd .ekSu
fuys b;s m%odkh ;l ugu Z1Z tk Ok ^+& iemhqug inkaO l< hq;= h'
- i|yka lr.;a m%odk fofla AND oajdrfha i;H igyk
A
0
0
0
0
1
1
1
1
B
0
0
1
1
1
0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
CZ
0
0
0
0
0
0
0
1
iEu m%odk ;=fka i;H igykl u ;s;s fLdj,ska fldgq lr we;af;a m%odk fofla
i;H igykhs' tg b;s m%odkh 1 k inkaO l< hq;= ia:dkh +V jk w;r 0
k N+.; ,laIh f'
172
m%odk ;=fka NAND oajdrj,ska m%odk fofla NAND oajdr ,nd .ekSu
A
B
C
Z
0
0
0
1
0
0
1
1
0
1
0
1
0
1
1
1
1
0
0
1
fuu i;H igyfkka m%odk fofla NAND
1
0
1
1
i;H igyk fjkalr.;a g b;s m%odkh"
1
1
0
1
;l 1 tk Ok (+) iemhqug inkaO l<
1
1
1
0
hq;= nj meyeos,s f'
173
1'
;l lsh
% d ^iso
a ka& lsym
s hl inkaO;dfjka m%;os dkhla ,nd .; yels mm: fuf;la
ia;r lrk ,oafoa tjeks mm:j, ls%hdj jk w;r ta mm:j, ;ekq tallh oajdr f'
1'
S.R. ms<s fmd< NAND iy NOR Nd; lr ksudKh l< yels h' tys Q m%;sodkh
jk w;r Q l,amh f' ^wjYH k muKla f m%;sodkh fhdod .efka'& Set m%odkh
inkaO oajdrfha m%;sodkh ms<sfmdf<ys m%;sodkh f'
fYaIfhka m%odk foll ;l ;;ajh tlajr u fjkia lsf oS l=uk m%odkhla m<uq
j m%odkh jkafka oehs ksYa; j ;SrKh l< fkd yels ksid tla m%odkhla muKla tla jrl
oS fjkia l< yels jk mos ieliq i;H igyklska wjika i;H igyk ksudKh l< hq;=
f'
S
0
0
1
1
R
0
1
0
1
Q
Q
fkd;ld y
1
0
0
1
fmr ;;a;ajh
S
0
0
1
1
1
R
0
1
1
0
1
Q
1
1
1
0
0
Q
1
0
0
1
1
NAND mm:h
m<uq jk i;H igyfka m%;sM, ,nd .ekSu i|yd fo jk i;H igyk Nd; l< yels
h' tys m%odk udre lr tla jrlg tla m%odkhla muKla fjkia jk f,i ilia lr we;'
174
wjika m%odk wjia:dj w;ska tla lr we;af;a ta wjia:df m%;sodkh jvd;a ksrjq,a lr
.ekSu msKsi h' l,am m%;sodkh ieu g u m%;sodkfha f,dauh h hq;= h' tfia
fkdue;s k ta m%;sodkh m%;slafIam f' fo jk i;H igyk wkqj 1 1 ,efnk iEu
wjia:df oS u Bg fmr ;l ;;a;ajh fkd fjkia j mj;ajd .efka" fyj;a u;l ;nd
.efka'
S
0
0
1
1
NOR mm:
R
Q
Q
0
fmr ;;a;ajh
1
1
0
0
0
1
1
fkd;ld y
S
R
Q
Q
1
1
0
0
0
1
1
0
0
0
1
0
1
0
0
1
0
0
0
1
NOR oajdr fh g fmr ;;a;ajh iy fkd ;ld yk wjia:dj udre jk w;r S, R
wiudk m%odk ,nd fok wjia:dj, oS NAND fh mm:j, m%;sodkhg iudk h' fuys
oS S (Set) hkq m%;sodkh 1la u h' R (Reset) hkq m%;sodkh uq,a wjia:djg m;a u h' tk
z0Z u h' tfy;a f ms<s fmd< fofla u m%odkfha S = 1 jk g Q = o jk w;r R = 1 jk
g Q = 1 f' tneka ksjeros m%;sM,h ,nd .ekSug wmj;l m%odkhka ,nd osh hq;= h'
0
0
1
1
0
1
0
1
fmr ;;a;ajh
0
1
1
0
fkd;ld yrS
fmr ;;a;ajh
"
"
"
175
by; igyk wkqj NAND oajdr iys; cloked S-R ms<s fmdf<ys m%;os dkh ,efnkafka
>ld m%odkh z1Z jQ g oS h' NOR oajdr iys; ms<s fmdf<ys m%;sodkh ,efnkafka >ld
m%odkh z0Z jQ g oS h' >ld iamkaohla wjYH jkafka hula ls%hd;aul l< hq;= wjia:d
oelaughs' ^mQrKh lsu& by; mm:j, >ld m%odkh ,nd oS miq j m%odk ,nd oS we;'
ta ksid >ld iamkaoj,ska n,dfmdfrd;a;= jQ ldhh bgq ke;' y;?ia iamkaohla >ld
iamkaohla f,i fhdod .kakd g tys wjia:d 3la oelaf'
a
b
Level Triggering
Positive going edge triggering
Negative "
"
"
176
3'
by; i|yka cked S-R ms<s fmd< foflys m%odkh wiudk jk g m%;sodkh 1 fyda 0
f' tk S = 1, R = 0 jk g Q = 1 o S - 0, R = 1 jk g Q - 0 o f' fufia tla jr
u SR m%odk folg wiudk m%odk ,nd oSug wmj;lhla fhosh yels h'
D
CK
Q
D
CK
Q
1
X
X
1
X
X
0
X
X
0
X
X
1
1
1
1
0
0
0
0
kej; m%odkhla ,nd oS >ld iamkaohla ,nd fok ;=re m%;sodkh tfia u mj;S'
tneka ;djld,sl j u;l mm:hla f,i Nd; l< yels h' Tng 1011 ixLHdj u;l
;nd .ekSug wjYH k D j.fha ms<s fmd< 4la Nd; l< hq;= f'
Q
ck
ck
Q
ck
Q
ck
>ld m%odkhg by< hk fl<jr ,nd ka g o;a; m%;sodkh f' fuu ;;a;ajh
kej; m%odkhla ,nd oS >ld iamkaokhla ,nd fok ;=re fkd fjkia j mj;S'
D j.fha ms<sfmd< wvx.= ix.Dys; mm: fjf<|fmdf<ka ,nd .; yels h' tneka
oajdr mm:j,ska ksudKh lsu wjYH fkdf' ;j o ta mm:j, wjYH wjia:dj, oS
m%;sodkh z0Z lsug myiql i,id we;' o;a; m;s%ldjla mYS,kh lsfuka ix.Dys;
mm:fha w.% ykd .; yels h'
177
J
K
Q
Q
0
0
fmr ;;ajh
ck
0
1
0
1
Q
1
0
1
0
K
1
1
Toggle
J=1 iy K=1 jk g ON/OFF iahla f,i m%;sodkh ls%hd lrhs' tla >ld
iamkaohla ,nd fok g m%;sodkh z1z jk w;r wfkla >ld iamkaofha oS m%;sodkh z0Z f'
g wu;r j m%odk ;=kg iajdk j ls%hd;aul jk ;j;a m%odk folls' PRE = PRE SET
z0Z jk g m%;sodkh 1 jk w;r CLR = CLEAR z0Z jk g m%;sodkh 0 f' ta wkqj
imQK i;H igyk my; oelaf'
5'
CK
PRE
0
0
1
1
1
1
1
CLR
0
1
0
1
1
1
1
J
X
X
X
0
0
1
1
K
X
X
X
0
1
0
1
Q
Q
X
X
1
0
0
1
fmr ;;a;ajh
0
1
1
0
Toggle
kEu ;l oajdrhl fyda ms<s fmd<l m%odk jD; mm: jQ g ;l z1Z f,i ms<s
.efka' ta ksid JK ms<s fmd<l m%odk jD; mm: j ;enQ g iahla f,i ls%hd lrhs'
Q
ck
Q
.Kskh (Counter)
1' by<g .Kskh
T j.fha ms<s fmd< Nd; lsula f,i .Kskh ye|skah yels h' Tj.fha ms<s fmd<
4la fYa%ks.; j ;nd tla tla ms<sfmdf,ys m%;sodkh Bg inkaO ms<s fmdf<ys >ld
m%odkhg ,nd ka g m<uq ms<s fmd<g fhdok >ld iamkao by< .Ksk w;r ms<s fmd<
m%;sodkj, tl;=j oauh inkaO;djla f,i ,nd .; yels h'
178
QA
J
ck
K
QB
J
QD
QC
ck
ck
ck
K
tla tla >ld iamkaoh wjidkfha ms<s fmd<j, m%;sodk ;l ;;a;ajh i,ld ne
g ta w.h l%ufhka je we;s nj fmfka' f wkqj ms<s fmd< 4 la Nd; lr 16g .Kka
l< yels w;r 16 jk >ld iamkaofha oS m%;sodkh Y+kH f'
.Kskh ls%hd;aul wjia:df CLK Y+kH lsfuka m%;sodk Y+kH l< yels h' f w.%h
Nd; lsfuka kEu w.hla olajd .Kka lsug f .Kskh m%;sixOdkh l< yels h'
WodyrKhla f,i 10g muKla .Kka lsug wjYH k QB QD m%;sodk fol z1Z jk g
CLK ls%hd;aul l< hq;= f' f i|yd NAND oajdrhlg QB, QD m%odkh lr m%;sodkh
CLK g inkaO lsfuka 10 olajd .Kka lsfuka miq m%;sodkhka ish,a, Y+kH l< yels
h'
179
fujeks uqs; mm: mqjrejla ilia lr .ekSf mm: ud. i,l=Kq lr .ekSug
Nd; lrk l%u fo 3 ls'
1' ksoyia w;ska weu'
2' fiao rduq uqKh'
^Silk Screen Printing&
3' Ok m%ldYs; ixf l%uh'
^Positive Photo Sensitive &
ksoyia w;ska weu
t;r ixlSK fkd jk Yd, Odrd ud. fkdue;s ir, mm: ilia lr .ekSug
fuu l%uh iqiq h' m<uq j wod< Odrd mm: ud.h lvodishla u; ie,iq l< hq;= h'
180
wk;=rej tu mm: igyk ;U mqjrej u;g ,nd .; hq;= f' fuys mqjrej u;g Odrd
ud. igyk ,nd .; hq;af;a th m%;sj; lrks' wod< Odrd ud.h c, m%;sfrda fkd
ueflk ;Ska; j.hlska ^,el" lshqfglaia fyda mukka udl jeks fkd ueflk
;Ska;& i,l=Kq l< hq;= h' tfuka u Wmdx. i jk ia:dk o tu`.ska wjYH m i,l=Kq
lsu l< hq;= f' me;,s ma,diala Ndckhla ;=<g i,l=Kq lr.;a PCB mqjrej ;U
fldgi by<g isk fia ;nd f*la laf,darhs djKh ^Fecl3& mqjrej jefik fia
fhdokak' tg jD; ;U fldgia f*la laf,darh djKfha oshu wdrN f'
djKh fi,u" r;a lsu jeks ldhhka u`.ska m%;sls%hdf YS>%;dj f.j;a l<
yels h' idkaKh wkjYH m je lsfuka Odrd ud.j, ksudj wl%uj;a f' wkjYH
;U fldgia bj;a jQ miq .e<fmk WmlrKhlska mqjrej bj;g f.k c,fhka fydka
fidaod h,d .kak' bka miq Wmdx. i jk ia:dk i|yd isre o .ekSu u`.ska mm:
mqjrej ksu lr .; yels h'
fiao rduq uqKh
tl u wdldrfha uqs; mm: mqjre Yd, m%udKhla ilia lrk wjia:dj, fuu
l%uh fhda.Hh f' fiao rduqj u; wjYH mm:h we| Odrd ud. b;s jk m wfkla
fldgia wdjrKh lr .; hq;= h' wk;=re j fiao rduqj ;U mqjrej u; ;nd c, m%;sfrda
;Ska; u`.ska mm: igyfka Odrd ud. i,l=Kq lr .; hq;= h' ;Ska; hKq miq fmr
m f*ala laf,darhs u`.ska wkjYH ;U fldgia bj;a fldg isre o .ekSu l< hq;= h'
isre f ;U ;yvqj we;s me;af;a isg isre h hq;=hS'
Ok m%ldYs; ixf l%uh
fuys kso fmfkk fld<hla u; wod< mm:h igyka fldg Odrd ud.
wdf,dalh kso fkd hk ;Ska; j.hla u`.ska we| .kq ,ef' wk;=re j fuu fld<h
;U mqjrej u; ;nd msgm;a lsu is lrhs' f i|yd ;U mg,h u; Ok ^wdfrdams;&
m%ldYs; wdf,amhla .,ajkq ,ef' wk;=rej kso fmfkk fld<h ;U mqjrej u; ;nd
wdf,dal Odrdjla jeug i,ia jkq ,nhs' tg is jk ridhksl m%;sl%Shdjla u`.ska Odrd
ud. yd b;s fldgiaj, ridhksl fjkia is f' tu fjkia iys; ;U mqjrej
fidah yhsfv%dlaihs ^NaOH& djKhla u`.ska fia fuka Odrd ud.j, Ok m%ldYs;
wdf,am b;s wkjYH m%foaYj, Ok m%ldYs; wdf,am bj;a hhs' fufia idod .;a mqjre
fmr mu f*la laf,darhs djKhla ;=< nyd le,;Sfuka wkjYH ;U fldgia bj;a lr
.; yels h'
l=uk wdldrhlg ilia lr .;a uqs; mm: mqjrejla jqj;a f*la laf,darhs
djKh ;=< ;nd .; hq;af;a ksjer f,i ksfLkh ^Etching& jk f;la muKs' wvqfjka
ksfLkh jqjfyd;a wkjYH ;U fldgia ;ek ;ek b;s f' jefhka ksfLkh jqjfyd;a
Odrd ud.j, ;U fldgia Ndrh fomiska we;=<g hd yel'
181
wm wjg mirfha we;s iajdNdl oDYH wdf,dalh o oHq;a pqnl ;rx. fYaIhls'
wdf,dalfha ixLHd;h b;d Yd, h' g wu;r j O ldhhka i|yd oHq;a pqnl
;rx. ksmojd .kq ,efnhs'
.=jka ,s iy rEmjdyskS jev igyka ifma%IKh i|yd fhdod .kq ,nkqfha o oHq;a
pqnl ;rx. jk w;r tajdfha ixLHd;h wdf,dalfha ixLHd;hg jvd fnfyka wvq f'
m%;Hdj;k Odrdjla f.k hkq ,nk ikakdhl hq.,la jgd p,H pqnl lafIa;%hla
jOkh jk nj wms oksuq' tfuka u ikakdhl fol w;r p,H oHq;a lafIa;%hla o
jOkh f' pqnl lafIa;%h .,d hk Odrdjg iudkqmd;sl jk w;r oHq;a lafIa;%h
ikakdhl fol w;r mj;akd fjda,ah;djg iudkqmd;sl f'
my; wdldrfha ihskdldr ;rx.hla flfrys wjOdkh fhduq lruq'
ikakdhl fol w;r oHq;a lafIa;%h o m%;sreoaO osYdjg jOkh jk w;r D isg E f;la
fjda,ah;dj wvq jk neka oHq;a lafIa;%h o yelsf<hs'
182
183
by; wdldrhg wjldYh ;=< oHq;a pqnl ;rx. lsrKh l< yels f' tfuka u
tu ;rx. wdf,dalfha m%f.fhka wjldYh ;=< fndfyda rla m%pdrKh l< yels h'
ixLHd;h by< kexu;a iu lsrK Yla;sh by< hk neka wvq cj m%udKhlska oHq;a
pqnl ;rx. m%pdrKh l< yels fjhs'
oHq;a pqnl ;rx. m%pdrKh i|yd m%Njhka wjYH w;r tjeks m%Nj ifma%Il f,i
ykajkq ,ef' tfuka u ta ;rx. m%;s.%yKh lrkqfha wdodhlh usks'
tla tla ldhh i|yd oHq;a pqnl ;rx. fjka lr we;s wkaou
ixLHd mrdih
30 - 535KHz
535 - 1605KHz
30 - 41MHz
41 - 68MHz
rEmjdyskS kd,sld 1 - 4
68 - 88MHz
88 - 108MHz
108 - 122MHz
122 - 174MHz
174 - 220MHz
rEmjdyskS kd,sld 5 - 12
220 - 470MHz
470 - 890MHz
890MHz - 3GHz
3 - 30 GHz
184
f igyk wkqj
535 - 1605KHz f;la ixLHd; mrdi fjka lr we;af;a uOHu ;rx. (M.W.).=jka ,s
m%pdrKj,g h'
2.2 - 7MHz f;la ixLHd; mrdi fjka fldg we;af;a fl ;rx. 1 (SW - 1) .=jka ,s
m%pdrKj,g h'
7 - 22 MHz f;la ixLHd; mrdi fjka fldg we;af;a fl ;rx. 2 (SW - 2) .=jka ,s
m%pdrKj,g h'
88 - 108 MHz f;la ixLHd; mrdi fjka flg we;af;a ixLHd; uQPk (F.M.) .=jka
,s m%pdrKj,g h'
oHq;a pqnl ;rx.j, ixLHd; mrdi my; i|yka wdldrhg fjka lr we;'
ixLHd; mrdih
ykajk kduh
;rx. wdhduh
0 - 30KHz
10Km g je
30 - 300KHz
Low Frequency
wvq ixLHd;h (L.F)
1 - 10Km
Medium Frequency
uOHu ixLHd;h (M.F.)
100 - 1000m
High Frequency
by< ixLHd;h(H.F.)
10 - 100m
1 - 10m
10 - 100cm
1 - 10cm
1 - 10 mm
3 - 30MHz
30 - 300MHz
300 - 3000MHz
3 - 30GHz
30 - 300 GHz
185
ld, uQPkh
nyq, j Nd; lrkq ,nk uQPk j. w;ka uQPk l%u ;=kla flfrys wjOdkh
fhduq lruq'
uQPk ix{dj
186
by; rEm igykaj, uQPk ix{dj yd jdyl ix{dj fmkakq lr we;' ta wkqj
oHq;a pqnl ;rx.fha ia;drh ksh; j mj;sk w;r jdyl ;rx.fha ia;drh fjkia
jk nj meyeos,s h' uQPk ix{df ia;drhg wkqrEm j jdyl ;rx.fha ia;drh fjkia
lsu ia;dr uQPkh f,i ye|skafjhs' ia;dr uQPkfha oS wksjdhfhka u ;sh hq;=
,laIKhla jkafka jdyl ;rx.fha ia;drh iy ixLHd; ix{d ;rx.fha ia;drh iy
ixLHd;hg jvd Yd, h hq;= u h'
ix{dj
^uQPk ;rx.h&
jdyl ;rx.h
uQ; ;rx.
187
uQPs; ;rx.hla hkq ix{d ;rx.hla wka;.; l< uQPk ^jdyl& ;rx.hls' ta
uQPs; ;rx.h uQPkh (de - Modulation) lsfuka kej; ix{d ;rx.h fjka lr ,nd
.; yels f'
188
.=jka ,s ;dlaIKh
mdrml mKsjqv yqjudre lsf l%u u.ska ikaksfokh l< yels r b;d wvq u;a"
r ia:dkhlg ,sms u.ska fyda rl:k /yeka ud.fhka mKsjqv yqjudre l< yels Od;dj
h iy f.h iSud u ksid oshqKq jk f,dalfha Bg jvd f.j;a ikaksfok l%uhl
wjYH;dj u;= h' .=jka ,s ;rx. fidhd .ekSfuka miq fuu wjYH;dj imQK lr
.ekSu i|yd tu ;rx. fhdod .ekSu ms<sn| j oe wjOdkh fhduq h' my; i|yka lreKq
ksid .=jka ,s ;rx. r ikaksfokh i|yd b;d f.fhka Nd;hg .ekqKs'
1' .=jka ,s ;rx. r ia:dkhlg m%pdrK l< yels u'
2' ifma%IKh lsug wjYH mKsjqvfha ;rx.dldrh wkqj myiqfjka .=jka ,s ;rx.
fjkia l< yels u'
3' tfia fjkia l< o ;rx. .uka lrk frys lsis fjkila is fkd u'
4' r ia:dkhlg ifma%IKh l< o mKsjqvfha uQ,sl .=Kdx. fjkia fkd u'
5' ix{dj wkqj fjkia l< .=jka ,s ;rx.fhka kej; myiqfjka ix{dj ykd .;
yels u'
.=jka ,s ifm%aYKfha oS ia;dr uQPkh fyda ixLHd; uQPkh Nd;d lrkq ,nhs'
ia;dr uQPkh
ia;dr uQPkh (Amplitude Modulation) hkq ix{df ia;drh wkqj jdylfha ia;drh
fjkia lsuhs' ix{djl wjYHfhka u ifma%IKh l< hq;= mrd;slhka folls'
1' ix{df ia;drh
2' ix{df ixLHd;h
189
uQPk ;rx.fha jdyl ia;drh u; ix{d ia;drh msysgd we;s nj oelaf' fuu rEm
igyk wkqj ix{df ia;drh jdylfha ia;drh olajd muKla je l< yels nj
fmfka' Bg je jQ g ydks iys; ix{djla ,ef' jdylh uska /f.k hk ix{dj
kej; ykd .ekSu uQPkh (De-Modulation) f,i yekaf' uQPkfha flfrkafka
fjkia lrk ,o jdyl ia;drfha YSI oHq;a mm:h ud.fhka hd lsuhs' fuys jvd
ksrjoH ix{djla ,nd .ekSug YSI tlsfklg imfhka msysh hq;= h' tlu jdyl
ixLHd;hla Nd; lr O ix{d ixLHd;hla ifma%IKh lsf " ix{d ixLHd;h je
jk g ;rx. wdhduh wvq jk ksid tu ;rx. wdhduh ;=< msysgk jdyl YSI ixLHdj wvq
f' tg ix{d ixLHd;fha h w.hl id:l uQPkhla ,nd .; fkd yels h'
f wkqj ia;dr uQPkfha ifma%IKh l< hq;= ix{df ia;drh iy ixLHd;h
iSud jk nj fmfka'
.=jka ,s ikaksfokfha uQPkh lrk ,o ix{dj ifma%IKh lsug .=jka ,s
ifma%Ilhla o (Transmetter) tu .=jka ,s ;rx. ,nd f.k uQPkh lr .ekSug
wdodhlhla o (Receiver) wjYH f'
190
Y%jH ixLHd;
jOlh
1
jOlh (
uQPlh
fmryk
3
foda,lh
cj jOlh
fuh fmr jOlhla f,i ls%hd lrhs' fmr jOlfha ldhhka my; oela f'
uhsl%f*dakh iy ifma%Ilh w;r indok .e<mSu'
uQPkhg .e<fmk f,i ix{d ugu ^ia;drh& ilia lsu'
wjYH ixLHd; mrdih fmrd .ekSu
2'
foda,lh (
.=jka ,s ixLHd;h ckkh lrkafka fuu fldgisks' fuu ixLHd;h 300 kHz
isg 3000 kHz w;r h hq;= ksid wixLHd; foda,lhla wjYH f' ;j o fuu ixLHd;h
b;d ksrjoH h hq;= h' wdodhlfhka f;dard .kafka fuu ixLHd;hhs' tneka fuu
foda,lh i|yd ls%iag,a foda,l Nd; lrkq ,ef' fuu ix{df ia;drhla ixLHd;h;a
ksrjoH f,i mj;ajd .ekSu w;HjYH f'
3' uQPlh (
foda,lfhka ,efnk wixLHd;fha ia;drh" uhslf
% *dakfhka ,efnk ix{d ;rx.fha
ia;drh wkqj fjkia lsu uQPlfha ldhhs' uQPkfha O ixLHd; ^m%ixjdo&
ckkh u fkd je<elah yels lreKls'
4'
fmryk (
uQPlfhka ,efnk ix{d rdYsfhka wjYH ixLHd; mrdih muKla f;dard .ekSu
fmryfka ldhh hs'
5'
cj jOlh (
fmrd.;a ixLHd; mrdih lsf,da fjd ixLHdjla olajd jOkh lsu cj jOlfha
ldhh hs' cj jOlfha ner f,i lsh
% d lrkafka wekafgkdjhs' Wmu cjhla ifmaI
% Kh
lsu i|yd cj jOlfha m%;sodk indokh iy wekafgkd indokh .e<msh hq;= h' fuu
ldhh is lrkafka o cj jOlh isks'
6'
wekafgkd (
191
1.
.=jka ,s
ixLHd;
whr
I.
uQPlh
jOlh
iamSlrh
II'
uQPlh
III'
jOlh
.=jka ,s ixLHd; whf wjYH ixLHd;h muKla f;dard .ekSu i|yd iudka;r
iqir moaO;s tlla muKla Nd; lrhs' tfy;a f;dard .kakd ,o ixLHd;hg ^ f0 &
imfhka msys ixLHd; h o ^ f1 , f2 , f3 , f4 & fmrykh ;=<ska .uka lsu fkd je<elah
yels h' tneka wjYH ixLHd;h f;dard .ekSu i|yd ;jrg;a fmryka Nd; lsug is
f' fmryka ;=< ix{dj ydhkh jk ksid jOlh iu. iqir mm: 1 la fyda 2 la
fhug is f' fuu jOl iqir jOl f,i yekaf'
192
.=jka ,s
ixLHd;
whr
fs
Y%lh
fi
w;r ue
ixLHd;
whr
wkdjrlh
^uQPlh&
jOlh
f0
foda,lh
I'
.=jka ,s ixLHd; whf;a foda,l wosfhf;a iudka;r iqir mm:h ne.ska fhdod
we;s ksid tu mm: fol tla jr fjkia lsug yels jk f,i iqir Od;%l fol iu
^Ganging& .kajd we;' tk tu Od;%l fol tla jr fjkia l< yels h' f wkqj .=jka
,s ixLHd; woshfrka h ixLHd;hla f;dard .;a g Bg .e<fmk foda,l ixLHd;hla
foda,lfhka ilia lr .kS' tu ixLHd; foflys fjki w;r ue ixLHd;h f,i"
w;rue ixLHd; whrg .uka lrhs' fuu ixLHd; ;=fka inkaO;dj my; oelafjk
m f'
193
WodyrKhla f,i isxy, iajfoaYSh fiajh 700 kHz la ,efnkafka hhs is;uq' w;rue
ixLHd;h 455 kHz f' foda,lfhka ,efnk ixLHd;h my; i|yka m f'
f1 = f0 - fs
f0 = fi + fs = 455 + 700 = 1155 kHz
II'
Y%lh ;=< wjYH w;rue ixLHd;hg wu;r j ;j;a ixLHd; Yd, ixLHdjla
ksmo f' tu wkjYH ixLHd; w;ka w;r ue ixLHd;h fmrd .ekSu'
w;r ue ixLHd;h jOkh lr .ekSu ^,s fjda,a lSmhl isg fjda,a 2 muK
olajd&'
whr
wkdjrl whf w;rue ixLHd;h u; we;s ix{dj ykd .ekSu is lrkq ,nhs'
Bg wu;r j Yo md,kh fuu whf wjidkfha is f' ;j o iajhxlS%h j m%;s,dN
md,khg wjYH jdylfha idudkH w.h ,nd .ekSu o wkdjrl whf is lrkq ,nhs'
194
D1 vfhdavfhka miq uQPs; jdylfha + fyda - wO jl% ,nd f.k tajdfha YSI
inkaO lsu C1, R1, C2, R2 j,ska lrkq ,ef' C3 uska ix{df ir, Odrd w.h bj;a
lrk w;r m%;Hdj; ix{dj muKla jOlh fj;g fhduq lrkq ,nhs' ta w;r R3 uska
ir, Odrd fjda,ah;dj u; we;s ix{dfjka fldgila f.k tu fldgfiys we;s
m%;Hdj; fldgi C4 uska N+.; lr jdylfha m%;Hdj; w.h muKla iajhxlS%h m%;s,dN
md,kh i|yd fhdo.kq ,ef'
195
jOlh
Pre-Emphasis
uQPlh
ixLHd;
.=Klh
cj
jOlh
foda,lh
1'
jOlh
uhsl%f*dakfhka ,efnk Yoh jOlh uska jOkh lrkq ,nk w;r fmrykla
f,i o ls%hd lrhs' imQK ls%hdj A.M. ifma%Ilfha jOl whf ls%hdjg iudk f'
2. Pre Emphasis :
AM ifma%IKfha fuka fkdj F.M.ifma%IKfha by< ixLHd;j, je f>daIdjla
tl;= f' tu ksid uQPkhg fmr by< ixLHd; jOkh lrhs' tg ix{dj f>daIdjg
olajk wkqmd;h by< ugul ;nd .; yels f' wdodhlfha fuu ls%hdjg reoaO ls%hdj
is lr ix{d ia;drh idudkH w.hg f.fkkq ,nhs'
3'
uQPlh foda,lh
tla tla fiajdjg ,nd we;s jdyl ixLHd;hg wod, Bg my, ixjOkhla foda,lfhka
ksmojkq ,nhs' uQPlfha jdyl ia;drh fjkia fkd ixLHd;h muKla ix{d
ixLHd;h wkqj fjkia lf' jdylfha tall ia;drhlg fjkia jk ixLHd;h uQPlfha
ixf;dj f,i yekaf' tafuka u ixLHd;h fjkia jk mrdih ixLHd; wm.ukh
f,i yekaf' ffiOdka;sl ixLHd; wm.ukh +100 kHz jk w;r m%dfhda.sl j fuu
w.h +75 kHz f'
4'
ixLHd; .=Klh
my< ixLHd;j, uQPkh l< o wjYH ixLHd; w.hg m;a jk f;la ixLHd;h
je lsu fuu whf ldhh hs'
5'
cj jOlh
ldYkh lsug wjYH ugu f;la uQl ix{df cjh jOkh lr wekafgkdjg
fhduq lsu fuys ldhh hs'
196
FM wdodhlh
.=jka ,s
ixLHd;
Y%lh
w;r ue
ixLHd
whr
iSud
ldrlh
uQPlh
De
Emphasis
foda,lh
1'
2'
AM j, fuka u FMj, o w;rue ixLHd;h ia:djr w;r tu w.h 10.7 MHz f'
fuu ixLHd;h uOH ixLHd;h f,i i,ld + 75 kHz ixLHd; wm.ukhla ,efnk m
ix{d ia;drh ixLHd;hla njg mj;kh lrkq ,ef' fuu uOH ixLHd;h fjkia
jqjfyd;a ta i|yd ir, Odrd fjda,ah;djla ,ef' tu ksid A.M. j, fuka fkdj b;d
ksjer j w;r ue ixLHd;h fhh hq;= h'
3'
uQPlh i|yd 10.7 MHz w;r ue ixLHd;h jgd fjkia jk ixLHd;hla ,nd h
hq;= ksid w;r ue ixLHd; whf ls%iag,a fmryka fhdod wjYH mrdih fmrd .kq
,ef'
4'
iSudldrlh
197
iSudldrlh
5'
wkdjrlh
6'
De Emphasis :
ifm%aIKfha Pre Emphasis whf ix{df by, ixLHdk jOkh l< w;r
fuys jOkh lrk ,o fldgia idudkH ;;a;ajhg m;a lrkq ,ef'
Pre Emphasis
S
N
De Emphasis
N
wdodhlfha
f>daIdj tl;= we;'
198
.rEmjdysks ;dCIKh
rEmjdyskshlska mska;+rhla olsk g tu mska;+rh fjk;a ia:dkhl .nvd lr ;nk
,o tlla fyda tu fudfydf;a leurdjlska ,nd .;a tlla h yels h' rEmjdysksfhka olsk
mska;+rh tla jr u imQKfhka fkd ,ef' mska;+rhla .nvd lsug fyda fjk;a
ia:dkhlg ifm%aIKh lsug tys ia;r tla;rd rgdjlg ilia l< hq;= f' fuys oS
mska;+rh b;d l=vd fldgiaj,g fjka lr tu fjka lrk ,o fldgfia oSma;shg wkqrEm
fjda,ah;djla ksmojkq ,ef' fuu l=vd fldgi mska;+r uQ,hla f,i ye|skaf' fuu
mska;+r uQ," ;sria fma<s jYfhka f.k tlska tl jf isg ol=Kg f.fhka fjda,ah;djka
njg m;a f' fuu l%shdj ;sria mf,dalkh ^Horizontal Scanning& f,i ye|ska f' fufia
jf isg ol=Kg mf,dalkh l< miq f.fhka leurdj j fl<jrg f.k kej;
mf,dalkh wdrN l< hq;= h'
rEmjdysksfha oS flfrkafka tla tla mska;=r uQ,hg wh;a fjda,ah;djg wkql+, jQ
bf,lafg%dak lonhla" rEmjdyskS k<h ;=< tys uqyqKf;a wdf,am lrk ,o fmdiamr u;
m;s; ug i,iajd" tu`.ska fmdiamrj, wod< os,siSu ,nd .ekSuhs' fmdiamrhla hkqq
bf,lafg%dak lonhla m;s; jQ miq m;s; jk bf,lafg%dak m%udKhg wkqrEm oSma;sh
,nd.; yels ridhksl ixfhda. f' iq l iy r;=" ks,a" fld< hk jK ,nd.; yels
fmdiamr j. fjk fjk u we;' rEmjdyskshl rEm k<h lef;dav lsrK k<hls' ;sria
mf,dalkh i|yd ;sria ;yvq folg l%ufhka - isg + olajd je jk fjda,ah;djla ,nd
ka g bf,lafg%dak lonh jf isg ol=Kg .uka lrhs' kej; bf,lafg%dak lonh
wdmiq .ekSug + isg - olajd hk fjda,ah;djla fhosh hq;= h' fuys oS ,efnk ;rx.
wdldrh lsh;a oe;s ;rx.hls'
tla fLdjl ld,h hkq" ;sria mf,dalk ld,h + ;sria wdmiq meKsf ld,h f' fuh
64 s lg iudk h'
f wkqj ;;amrhlg fLd .Kk
1
= 15625
-6
64 x 10
199
f wkqj tla rEm rduqjlg fLd 312'5 l ld,hla .; f' fuhska fLd 20 l
ld,hla isria wdmiq meKsu i|yd jeh lrkq ,nhs' fufia bf,lafg%dak lonhla by<
isg my<g fifuka .uka lr Bg wvq ld,hlska wdmiq .uka lrhs' tneka lef;dav lsrK
k<fha isria ;yvqj,g fhosh hq;af;a o lsh;a oe;s ;rx.hls'
200
A- fmr wd,skaoh
^Front Porch)
C - miq wd,skaoh
(Back Proch 5.8 s)
201
1
2
3
4
5
313
314
315
312
313
624
625
T;af;a rduqj
brf rduqj
fuys isria wdmiq meKsu i|yd .; jk fLd 20 w;ayer ke;' tla tla rduqj wjidkfha
isria iuuQ; iamkao ,efnk wdldrh my; oela f'
;sria iuuQ; iamkaofha by< hk fl<jf isg B<`. iamkaofha by< hk fl<jr
olajd 64 s ld,h .Kka .kq ,ef' tfuka u T;af;a fyda brf fCIa;%h wdrN jkafka
isria iuuQ; iamkaofha by< hk fl<jf isg h' isria ysia lsf ld,h jk fLd 20
l ld,h ;=< oS o ;sria iu uQ; iamkao ,ef'
isria iuuQ; iamkao ld,h fLd 2 1$2 ls' f ld,h ;=, oS msysgk ;rx.j,
ld,dj;hka T;af;a rduqf' iy brf rduqf' tlsfklg fjkia f' fuu ;;a;ajh
iu lsu i|yd iuuQ; ld,hg fmr fLd 2 1$2 l ld,h ;=,oS;a iu lsf iamkao fhdokq
,ef' tu iamkao rEmfha olajd ke;'
rEmjdykS kd,sldjlg wjYH ld,dm m<,'
by; fm%aCIKdj,sfha Y%jH ix{dj wvx.= lr ke;' rEmjdysks ifm%aIKfha oS
mska;+r ixLHd; mrdih 0.5 MHz g msg;ska Y%jH ix{dj msysgjkq ,ef' oeka fuu ix{dj
r ia:dkhlg ifm%aIKh lsu i|yd tu ix{d u`.ska jdylhla uQPkh l< hq;= h'
202
f wkqj me;s l,dm fol u ifm%aIKh lsug 10 MHz l,dm m<,la wjYH f'
fuh oDYH ix{djla i|yd muKs' Y%jH ix{dj iu. ie,l+ g l,dm m<, 10 MHz j,g
jvd je f' oDYH ix{df je u fldgi msysgkafka 0-1 MHz l,dm m<, ;=< h'
tneka tu l,dmh muKla my< me;s l,dmfhka wh;a jk f,i imQK by< me;s
l,dmh;a my< me;s l,dmfhka fldgil=;a fjka lrkq ,ef' fuh Vestigal side band
f,i ye|skaf' VSB ys fm%aCIKdj,sh my; mos f'
Y%jH ix{dj ifm%aIKh lrk jdylh msysgqjkafka oDYH jdylhg 5.5 MHz ks'
Y%jH ix{dj u`.ska tu jdylh ixLHd;h uQPkh lrkq ,ef' rEmjdyskSj, Y%jH ixLHd;
wm.ukh 50 KHz f' tk 0.05 MHz f' f wkqj rEmjdyskS fiajdjl imQK
fm%aCIKdj,sh my; oelaf'
by; fm%aCIKdj,sh wkqj tla kd,sldjla i|yd 7MHz l l,dm m<,la wjYH
jk nj meyeos,s f' .=jka ,s kd,sldj, fuka fkdj rEmjdyskS kd,sld tllg miq ;j
tlla f,i fm%aCIKdj,sh ;=< msysgqjhs' k,sldjla fmrd fjka lr .ekSu i|yd b;s
jkafka 7-(1.25+5.55)=7-6.8=0.2MHz l mr;rhls^200KHz&'
203
VHF-III
kd,sld wxlh
oDYH jdylh
Y%jH jdylh
1
rEmjdysks ldYkh i|yd Nd;d fkdf'
2
48.25
53.75
3
55.25
60.75
4
62.25
67.75
5
175.25
180.75
6
182.25
187.75
7
189.25
194.75
8
196.25
201.75
9
203.25
208.75
10
210.25
215.75
11
217.25
222.75
12
224.25
229.75
l,dm m<,
41-47
47-54
54-61
61-68
174-181
181-188
188-195
195-202
202-209
209-216
216-223
223-230
l,dmh
mrdih
VHF-I
41-68 MHz
VHF-II
68-174 MHz
VHF-III
174-230 MHz
UHF
470-790 MHz
ixLHd; fm%aCIKdj,shlska oelafjkafka ixLHd;h wkqj ia;drfha fjkia uls'
;rx.dldrhlska oelafjkafka ld,h wkqj ia;drh fjkia uls' fuu l%u foflka u
ix{djl iajNdjh oelah yels h'
204
PC = 38.9
SC =33.4
205
tys m<uqfjka u wekafgkdjg inkaO .=jka oq,s ixLHd; woshr we;' .=jka ,s
ixLHd; woshfrka my; i|yka ldhhka is lrhs'
1'
2'
3'
4'
5'
6'
206
.=jka ,s ixLHd;
fm%alaIKdj,sh
207
wkdjrlh
wkdjrl woshf ldhhka my; oelaf'
1' oDYH w;rueos ixLHd;h jk 38.9 MHz bj;a lr oDYH ix{dj fmrd .ekSu'
2' oDYH w;rueos ixLHd;h ia:djr foda,l ixLHd;hla f,i l%Shdlr tu ixLHd;h Y%jH
w;rueos ixLHd;h jk 33.4 MHz iu`. Y% 5.5 MHz Y%jH wka; jdylhla ksudKh
lsu'
3' Y%jH ;rx.h iqug lsu'
;rx.dldrh ^oDYH&
fm%alaIKdj,sh
208
oDYH fmr jOlfha fudaplhg 5.5 MHz ^Y%jH ixLHd;& W.=,la inkaO lr
Y%jH ixLHd; N+.; lrkq ,ef' thg fya;=j bka Tng Y%jH ixLHd;h wjYH fkd uhs'
209
tu ksid iuuQ; iamkaoj, ia;drh fjkia jQ g muKla AGC l%shd;aul l< hq;=
h' fuu l%shdj,sh Keyed AGC f,i ye|skaf' fuys oS iuuQ; iamkao we;s wjia:df oS
muKla AGC moaO;sh ialrKh lr tu wjia:df mj;sk d-c w.h u`.ska w;r ueos
ixLHd; woshr iy .=jka ,s ixLHd; woshfrys keUqrej fjkia lrkq ,nhs' kk
rEmjdyskS hka;%j, fuu fldgi bj;a lr we;'
1' oDYH m%;sodk woshr i|yd fmd fudapl mm:hla fhoSfuka m%;sodkh 1800 la fjkia
lr .; yels h'
2' rEm k<h wre lsu i|yd bf,lafg%dak lonfha bf,lafg%dak m%udKh wvq l< hq;= h'
rEm k<fha ksudKh my; mos f'
A - iQ;%sldj'
B - lef;davh'
C - md,k cd,h'
D - ;ajrK cd,h'
E - kdNs.; cd,h'
F - W;al%uK o`.rh'
G - wefkdavh'
H - fmdiamr iu. ikakdhl ia:rhla wdf,am lrk ,o ;srh'
I - N+.; lrk ,o rEm k<fha ndysr ia:rh'
ix{dj imhkafka lef;davhg h' Bg imfhka msysgqjd we;s md,k cd,h N+.;
lr fyda - fjda,ah;djl r|jd we;' ix{df iq oelafjkafka Y+kH fjda,ah;djg
wdikak fjda,ah;djls' tg md,k cd,fha fjda,ah;dj iu`. ii|k g fjki b;d
l=vd h'
210
tu ksid lef;davfhka uqla; jk bf,lafg%dak ish,a, u mdfya ;srh fj; .uka lrhs'
tg ;srfha oSma;sh je f' ix{d fjda,ah;dj by< hk g md,k cd,hg idfmACI j
fjda,ah;d fjki je f' tg lef;davfhka msg jk bf,lafg%dak je m%udKhla
md,k cd,h yryd N+.; f' ix{df iuuQ; iamkao we;s wjia:df Wmu fjda,
a h;djla
fmkakq lrhs' tg lef;davfhka msg jk ish u bf,lafg%dak md,k cd,h fj; .uka
lrk fyhska ;srh imqKfhka wref'
Bg wu;r j oDYH m%;sodk g%dkaisiagrh lmd yk wjia:djg m;a lsfuka tys
ix.%dyl fjda,ah;dj" tk lef;dav fjda,ah;dj Wmu w.hlg m;a l< yels h'
fYaIfhka isria ysia lsf ld,h ;=< oS isria m%;sodk woshfrka + fjda,ah;djla oDYH
m%;sodk g%dkaisiagrfha fudaplhg fhoSfuka tu woshr wl%Sh lrkq ,ef'
3' ix{d ia;drh 90v olajd muK je lsu i|yd ix.%dylfha iemhq fjda,ah;dj Bg
wdikak h hq;= h' m%;Hdj; fjda,ah;dfjka l%shd lrk rEmjdyskShla k iemhqfuka
tu fjda,ah;dj ,ndfohs' 12v l iemhqfuka l%shd lrkafka k ;sria wfjda,ah;d
mKdulfhka (Fly Back Transformer) wfjda,
a h;djla fm%r
a Kh lr' th RcqlrKh lr
,nd .ks'
4' iq l fjki hkq oSma;sfha fjkihs' f i|yd ix{d ia;drh fjkia l< hq;= f' ta
i|yd mdoug fyda fudaplhg p,H m%;sfrdaOh inkaO lr N+.; lsu l< yels h'
iq l fjki wvqh
iq l fjki jeh
5' oSma;s md,kfha os isjkafka mska;+r k<hg hk bf,lafg%dak m%udKh md,kh lsuhs'
fuysoS oDYH m%;sodk g%dkaisiagrfha ix.%dylh p,H m%;sfrdaOlhla u`.ska N+.; lrkq
,ef' tg m%;sfrdaOh wvq jk g .uka lrk bf,lafg%dak N+.; f'
oSma;sh je
oSma;sh wvq
6' rEmjdysksfha iemhqu bj;a lrk g ^off lrk g& tla jr u W;al%uK o`.rj, pqnl
fCIa;%h bj;a f' tfy;a rEm k<fha mDIaGfha wdfrdamKh wvq ug h ld,hla .; f'
f jk g lef;davh o WKqiq we;' tu ksid thska msg jk bf,lafg%dak ;srh lrd
211
wdlIKh f' tg oSma;su;a ;s;la f,i osia f'th l%ufhka wvq hhs' f wdldrfhka
lsysm jrla is jqjfyd;a fmdiamr ms<siaiS hhs' th je,elaug rEmjdysksh l%shd;aul lrk
wjia:df Od;%lhla + jYfhka wdfrdamKh lr ;nd" rEmjdyskh
s off lrk g lef;davfha
bf,lafg%dak iu. WodiSk ug bv y'
iul+re fPaokh
;sria iy isria W;al%uKh i|yd wjYH jkafka ix{df ;sria iy isria iul+re
iamkao f' fuu iamkao fjka lsu iul+re fPaokhhs' iul+re iamkao ix{df Wmuh
jk ksid pnp g%dkaisiagrhla C mka;sfha jOlhla f,i keUqre lsfuka iul+re iamkao
muKla ,nd .; yels h'
bka miq fuu iamkao isria iy ;sria f,i fjka l< hq;= f' isria iul+re iamkao
isria jOl fj; o ;sria iul+re iamkao ;sria jOlh fj; o fhduq l< hq;= f' ;sria
iamkao fjka lsug l=vd Od;%l m%;sfrdaOl wvx.= wjl,lhla Nd; lrhs'
isria iul+re iamkaoh fjka lsu i|yd idfmaCI j Yd, w.hkaf.ka hq;= wkql,lhla
Nd; lrhs'
212
213
fld<
o
iq
uhqr
ks,a
ks,a
^we't'c' 1951-1953&
214
/4
ria lrk ,o fldgi oa fmda,hla ^Dipole& f,i yekaf' tg tys . ;rx.
wdhdufhka Nd.hls'^ /2 & ;rx. ,nd .ekSf oa fmda,hg ,n ;,fhka ,efnk
oahq;a iy pqnl lafIa;%j,ska ms<sfj,ska fjda,ah;dj iy Odrdj Wmu f,i fm%arKh
f' ;rx. wdhdufhka Nd.hg jvd 5% la .ska je f,day oKavla oa fmda,fha isg ;rx.
wdhdufhka 1/4 l rlska ;enQ g O%ejl igyk Bg reoaO Ydjg ;,af' tk" tu
Ydfjka ,efnk ;rx.j,g je m%;spdrhla olajhs' fuu oKav mrdj;lhla ^Reflector&
f,i yekaf' fuh ksid ;rx. ,nd .ekSf bfhka ,efnk ;rx.j,g je m%;spdrhla
olajk w;r msgqmiska ,efnk ;rx.j,g olajk m%;spdrh wvq f'
mrdj;lh
mrdj;lh
Yd.kajkh
mrdj;lh Yd.kajkh
215
osYd.kajkh
oa fmda,h
VHF mrdifha oafmda,hla fi'' 60 la muK . jk ksid msgqmiska msys mrdj;lh
mrdj,sl yevhg ilia l< yelsh' fuys mrdj;lfhka fLdjlg kdNs.; h hq;= ksid
mrdj,h ilia l< hq;af;a is,skavrhl fldgila f,ih' tfy;a ixLHd;h by< hk g
tk UHF, SHF laIq ;rx. iSudj olajd je jk g oa fmda,fha . ( / 2) fi''
lSmhlg fyda ' lSmhlg iSudf' tg th ,laIHdldr jia;=jla f,i Wml,amkh lr
mrdj;lh jD;a;dldr mrdj,sl yevhlg ilia l< yels f' fuys oa fmda,fha isg
mrdj;lhg r ;rx. wdhdufha .=Kdldrhla f,i je lr Yd, mrdj,hla fhfuka
b;d j, ix{d vhsfmda,h fj; kdNs .; l< yels f' fjd mrdj,sl wekafgkd f,i
yekaf'
wekagkdj
iy LNA
mrdj,sl
mrdj;lh
216
m%;siu
kshe lsu
m%udK
fla;
iy r|jd ;nd
lrKh
lsu
ixLHdxl
.ekSu
fuu ldhdj,sh rEmjdyskS ix{dj imQKfhka ilia l< miq ^iuuQ; iamkao
we;=<;a l< miq& ifm%aIlhg fhduq lsug fmr is lrkq ,nhs'
1' kshe lsu iy r|jd ;nd .ekSu' (Sample & Hold)
1 f
TS
217
fuu fodaIh wvq lsug m%udKlrK ug folla w;r mr;rh wvq l< hq;= h'
tjg Wmu ixLHdj oelaug ug Yd, ixLHdjla wjYH f' ta wkqj tla tla
ugu oelau i|yd wjYH oauh ixLHdxl .Kk je f'
3' fla; lsu # (Coding)
fla; lsf ,efnk oYu ixLHd oauh ixLHd njg mj;kh lrkq ,nhs'
m%udK lsf ug .Kk je jk g oauh ixLHd .Kk o je l< hq;= h'
WodyrKhla f,i m%udklrK ug .Kk 16 la k oauh ixLHd .Kk 4lska fuu
ug .Kk oelah yelsh' rEmjdysksj, m%udKlrK ug 255 la fhdokq ,ef'
tg tu ixLHdj ixLHdxl 8 lska oelah yels h'
0
0000
0000
0000
0001
0000
0010
0000
0011
1111
1111
'
'
'
'
255
bka miq fuu ixLHdxl fY%aKsh i|yd wod< fjda,ah;d iamkao fY%aKsfhka ,nd
.; yels h'
Wod #
218
kshe ls folla w;r ;j;a kd,sld rdYshl kshe ls fhh yels h' ^nqyqm;a
lrKfhka& tu`.ska tla ud.hla fyda jdylhla Nd; lr kd,sld rdYshla
ifm%aIKh l< yels h'
2'
3'
4'
219
fuys (Server - 2000, Server - 2003) wd fufyhq moaO;s Nd; jkafka m.Kl
cd,j, f;dr;=re mj;ajd f.k hk yd im;a iemhS is lrk m.Klj, h' wksla
fufyhq moaO;s ksfjiaj," ldhd,j, Nd;hg iqiq f,i ilia lr we;' f
ixialrKj,g wu;r j fjk;a fufyhq moaO;s jQ Linux, Unix, Ubuntu kj,ska jQ
fkdf,a ,nd .; yels ksoyia uDldx. (Open source) ys we;'
m.Klhg iqiq fufyhq moaO;shla f;dard .ekSf tu f;dard .kakd fufyhq
moaO;sh Nd; lrkakdf.a wjYH;djg .e<fmk yd m.Klfha we;s oDVdx.j,g .e<fmk
fufyhq moaO;shla h hq;= f' bka miq th ksjer j ia:dmkh l< hq;= h'
220
2' tys m.Klh uQ,Sl j u mK .ekah hq;= wdldrh .ek Wmfoia wvx.= jevigykla
jk Bios jevigyk wdrN f' tysos my; ;srhg iudk ;srhla olakg ,ef'
fuu jevigyfka we;s fukQ (Menu)
j,ska m.Kl ^fukq ;=<g .uka lsug
Arrow yd Enter h;=r Nd; lrhs & wdrNl
wkqlu
% h (Boot sequence) ilia l< hq;= h'
fuys m<uq jk wdrNl Wml%uh 1st
Boot device jYfhka CD ROM yd fo
jk jk wdrNl Wml%uh jYfhka HDD
fhdod .; hq;= h'
3' bka miq tys Save & Exit fukqjg f.dia" Save lr ^iq/l& bj;a h hq;= h' ^ bj;a ug
fmr ixhqla; ;e Odjlh (CD ROM) ;=<g fufyhq moaO;shla iys; ixhqla; ;eh
we;=<;a l< hq;= h'&
4' bkamiq j m.Kl ;srfha Press any key to boot from CDf,i fmkajk g h;=re
mqjref tkag h;=r fyda fjk keu h;=rla ;o l< hq;= h' tg Odjlh uska
ls%hdrN ;srh u; Setup is inspecting your computer's hardware configration ... hk
jdlH m%oYkh lrhs
5' l f,djlg miq Windows setup f,i ks,a meye;s ;srhla ,ef' fuu ;srfha oS jka
jr fmkajk Odk yd Wmfoia ms<smoska fufyhq moaO;sh ia:dmkh l< hq;= h'
6' ta wkqj fufyhq moaO;sh ia:dmkh lsf mshjrj,a lsysmhlg wod< ;srhka olakg
,efnk w;r tys os B<. mshjrg hdug" ;o l< hq;= h;=r o tajdfha oelaf' fuu ;srhka
w;r m<uq j my; oelafjk ;srh ,ef'
fuu ;srh l f,djla ;sfnk w;r fuys
my; we;s ;Sref ol=Kq fl<jka O f.dkq
k ls y s m hla jka jr fjkia fjka
fmkajhs'^tk fufyhq moaO;sh ia:dmkh
lsu is lrk f.dkq u;lhg .ekSu fuys oS
isf'& fuys os Tn lsisjla lsug wjYH fkd
jk w;r B<. ;srh mefKk f;la n,d
iskak'
bka miq mefKk fuu ;srfha kafvdaia
fufyhq moaO;sh ia:dmkh lsug iqodk nj;a"
boshg hd hq;= k tkag h;=r ;o lrk f,i;a
mjihs' fuys oS Tn l< hq;af;a h;=re mqjref
tkag h;=r ;o lsuhs'
221
222
by; fo jk rEmfha Next fnd;a;u la,sla lr bka miq ,efnk ixjdo fldgqj
;=< Tf ku iy wdh;kh we;=<;a lr kej; Next fnd;a;u la,sla l< hq;= h'
tg ,efnk fldgqf ils%h lsf fla;h (Product Key) we;=<;a lsug wjia:dj
mefKa' tg ixfla; ^wkq,laIK& 25 lska iuka; ils%h lsf fla;h we;=<;a l<
hq;= h' th ksjer j we;=<;a l<fyd;a muKla fufyhq moaO;sh bhg ia:dmkh
f'
bkamiq oskh yd f,dj iEoSug;a" f,d l,dmh f;aug;a wjia:dj ,efnk
w;r tajd iqiq mos ieliSu is lr bkamiq ,efnk ixjdo fldgqj, os. u Next
fnd;a;u la,sla lrka hkak' wjidkfha Welcome ljQ`:j fmkajkq ,nhs'
Desktop
Drivec
Right Click
Open
File
New
Folder
New
Folder
224
fldgi iu * i,l=K ,nd f.dkqj fih yels h' ksoiqkla f,i Pap hk
wl=re j,ska mgka .kakd kula iys; yd f.dkqf .=j o fkd okakd g" fi fldgqj
;=< fidhk f.dkqf ku ZZPap* . * ZZ f,i ,nd h hq;= f' ta wkqj * i,l=fKka
oelafjkafka kE u wl=re ixLHdjla we;s jpkhla hkakhs'
225
4 5
8 9
10
1- wl=re j.h f;ah yels h'^O iajrEmfha bx.%Sis wl=re" isxy, wl=re wdosh&
2- wl=rej, m%udKh f;ah yels h'
3- wl=re ;o meye lrhs'
4+- wl=re we, lrhs'
5- wl=re hka brla w|shs'
6- jdlH fma<sa jYfhka msgqf jug" ueog" ol=Kg yd fomig iunr l< yels h'
7- fma<S w;r mr;rh fjkia l< yels h'
8- lreKq oelaf oS tajd wxlkh l< yels h'
9- lreKq oelaf oS tjd ixfla; l< yels h'^;re ,l=Kq hgf;a lreKq oelau&
10- wl=rej, jKh fjkia l< yels h'
226
m.Kl ffjri
m.Klfha fyda th Nd; lrkakdf.a fyda wkqoekqulska f;drj iajhxlS%h j u
mrs.Klh ;=< fjkia ls is lrka l%shd;aul jk jevigykla^l%uf,aLhla&" mrs.Kl
ffjrihla f,i ye|sk
a h yels h' f l%uf,aL (Programme) IaG fla; (Malicious Code)
jYfhka o yekafjhs' O mqoa.,hska iska" whym;a wruqKq bgq lr .ekSug ilia lr
we;s fuu ffjria jevigykaj,g iajhxl%sh j u l%shd;aul h yels h' tfia u fuu
ffjria jevigykaj,g iajhxl%sh j u msgm;a (Copy) f yelshdj we;'^tk ;ud iska
;ud u msgm;a lsu is l< yelsh'& tneka fjd b;d kdYld l%uf,aLhka f'
fjd wka;cd,h" mEka Odjl" ixhqla; ;e (Internet, Pendrive, CD ROM, Floppy
disk) yd wkshka ilia lr we;s jevigyka iys; (Crack lrk ,o WindowsXP jeks&
;e uska o O wjia:dj, ils%h u is h yels h' tneka uDldx. ,nd .kakd
227
g tajdfha n,m;% iys; uDldx.u (Licensed Soft Ware) f;dard .ekSu jvd;a iqiq
f'
nyq,j u mj;sk ffjrihla jYfhka fg%dacka fydaia ^Trojen Horse& yekah yels
h' fjdg jvd Yd, jYfhka m.Klhg ydks muqKqjk ffjria j. g l,ska ;snqK
o oekg mj;sk m%;sffjria uDldx.j,g tajd bj;a lsf yelshdj we;' we;e g
ffjria jevigyka m.Klh ;=< ;ekam;a j ;s" iuyr kj, muKla ls%hd;aul u
o is h yels h' m.Kl ffjria uska my; oelafjk wdldrfha ydks m.Klhg we;s
l< yels h'
oDV ;eh format lsu
Boot Sector ;=< we;s f.dkq uld oeu
mrs.Kl u;lhka jk RAM fyda ROM/Bios w;am;a lrf.k tajdfha we;s
o;a; uld oeu'
oDV ;eh mqrd u iajhxl%sh j u msgm;a fjka" oDV ;efha Nd; l< yels
Od;dj wys lsu'
ffjriaj, ;j;a fYaI;ajhla jkafka tajdg m.Kl cd, yryd" ;uka iska u
ifma%IKh ug yels uhs'
mrs.Klhla ;=<g ffjria we;=`: h yels wjia:djla jYfhka wka;cd,h yd oHq;a
;emE, (E-Mail) yekah yels h' wka;cd,h uska O uDldx. yd o;a; nd.; (Down
head) lsf fYaIfhka u fkdf,a ,nd .; yels O uDldx. iu. ffjria
m.Klhg we;=`: h yels h' tfia u oHq;a ;emE, Nd;fha o O j.fha m.Kl
ffjria we;=`: h yels h'
Norton
Kasper Sky
AVG
Avast
flfia jqj o kEu m%;sffjria uDldx.hla jka jr hdj;a ld,Sk lsu update
l< hq;= h' ta uska w;ska ys jk ffjria j. ykd .ekSug m%;sffjria uDldx.hg
228
yelshdj ,ef' fufia hdj;a ld,Sk lsu i;shlg j;djla" uilg jrla f,i
;ukaaf.a is;e`.s wdldrhg wka;cd,h ;=<ska is lr .; yels h'
kEu f*da,avrhla fyda f.dkqjla u; ujqifha ol=Kq fnd;a;u tfuka ,efnk
fukqf we;s Scan for virus la,l
s a lsfuka tu f*da,v
a rh ;=< ffjria ;sf oehs kslaIKh
l< yels w;r tajd uld oef yelshdj o we;' f ksid m.Klh;a iu jev lsf
CD, Pendrive jeks foa ks;r m%;sffjria uDldx.h u.ska mCId lr ne,sh hq;= h'
229
2' fh uDldx.
m.Klfha oDVdx. yd uDldx. w;r inkaO;dj mj;ajd f.k hdu" tajd hdj;a
ld,Sk lsu" fodaI ksjer lsu wd ish ldhhka i|yd" moaO;s uDldx. Nd; flfrhs'
moaO;s uDldx.j,g ksoiqka jYfhka Windows 95,98,XP, Vista, 7 iy wksl=;a iyhl
jevigyka (Utility Programs)oelah yels h'
230
hka;% NdIdj
tfi,s NdIdj
by< ugf NdIdjka
(Machine Language)
(Assembly Language)
(High Level Languages)
231
hemSu is fkdf' l%uf,aLhla ilia l< miq kEu m.Klhl ls%hd;aul l< yels
f'
fjd hka;% NdIdjg yerug fjk;a mj;l jevigykla fhdod .kS' f
NdIdj,g WodyrK jYfhka C, C++, VB ye|skah yels h'
3'
by;ska ilia lr .;a we,af.d;u lsish m.Kl NdIdjla yryd ksjeros j m.Kl
.; l< hq;= h' f i|yd fhdod .; yels tla m.Kl NdIdjla jYfhka VB ye|skah
yels h' f i|yd C, Fortran, Pascal jeks NdId Nd; l< yels f' kj;u NdIdjla jk
Phython NdIdj o f i|yd Nd; l< yels h'
232
ia:dmkh lr we;ak
Start
All Programme
Microsoft Visual Basic 6 f;dard la,sla l< g
my; wdldrhg VB w;=re uqyqK; (Interface) jD; ug wod< ;srh olakg ,ef'
Iqj,a fisla wdrN lsug fuu ;srh ,enqKq g rEmfha oelafjk mos O
jHmD;s j. ^Iqj,a fislaj,ska ilia lrk l%uf,aLhla jHdmD;shla f,i ieliSug ,la
f'& oelafjk w;r thska m<uq whslkfhka oelafjk Standard EXE jHdmD;sh f;dard
Open fnd;a;u la,sla l< hq;= f'
233
bkamiq Iqj,a fisla i|yd jk imQK ljq`:j olakg ,efnk w;r th jevigyka
ixjOk w;=re uqyK
q ; Ingergrated Development Environments (IDE) f,i ykajkq ,ef'
fuys my; olajd we;af;a VB IDE tll we;s O ljq`: (window) j.h'
1
4
2
6
by; rEm igyfka wxlj,ska oelafjk wdldrhg ljq`: j. lsysmhla k l< yels
h'
1'
2'
3'
4'
5'
6'
7'
m%Odk fukqj
f*da ie,iq ljq`:j
jHdmD;s .fIK ljq`:j
fuj, fmh
.=Kdx. ljq`:j
f*da ms ie,iqu
fla; ljq`:j
(Main Menu)
(form Design window)
(Project Explorer Window)
(Tool box)
(Properties window)
(form layout window)
(code window)
fYaIfhka u fuys fla; ljq`:j ,nd .ekSug form Design window tl u; fojrla
la,sla lsfuka ,nd .; yels h' tfia u toolbox fj;ska ,nd f.k form Design window
tl u; msysgqjd we;s kEu Wmdx.hl fla;h ,su i|yd tu Wmdx.h u; ujqih fojrla
tfuka thg wod< fla; ljq`:j ,nd .; yels h'
tfuka u fufia ,nd .kakd Wmdx.j, ,CIK fjkia lsu i|yd .=Kdx. lj`:j
Nd; lrhs' tfia u form tl u;g ,nd .kakd iuyr Wmdx.j, ls%hdld;ajh ,nd
.ekSug k tajd i|yd fla; (Code) ,su l< hq;= h' fuys ls%hdld;ajh wjfndaO lr
.ekSu i|yd wxl folla tlg tl;= lr tl;=j ,efnk wdldrfha l=vd jevigykla ilia
lr n,uq'
234
m<uqfjka u" VB form tl u;g WmlrK fmfhka jrlg Text box tl ne.ska
3 la f.k my; wdldrhg ia:dk .; lruq' miqj Command button tlla o f.k th o
ia:dk .; lruq' oeka fuh my; wdldrhg osia h hq;= h'
Text 1
Text 2
Text 3
Command
button
bka miqj kej;;a Tool box tl fj; f.dia tys we;s Lables 3la tlska tl f.k
my; oelafjk wdldrhg ia:dmkh lruq'
La-
Text 1
bel1 Label2
LaCommand
bel3
button
Text 2
Text 3
oeka f jHdmD;sh (Project) i|yd Wmdx. ia:dk .; lr we;' bka miqj l< hq;af;a
Wmdx. tlska tfla .=Kdx. ljq`:j fj; f.dia .=Kdx. fjkia lsu h' fuys oS tla tla
Wmdx.hg wh;a .=Kdx." .=Kdx. ljq`:j ;=<g ,nd .ekSug" tu tla tla WmlrKh u;
la,sla lrkak' tg .=Kdx. ljq`:f oelafjkafka ta wjia:df la,sla lfuka ils%h
we;s Wmdx.fha .=Kdx.hka f' tfia fmkajk g ta .=Kdx. fuys oelafjk mos fjkia
lr .kak'
1. Form Properties
Name
Caption
: Addform
: Add Two Number
2. Label 1
Name
: lblfirst
Caption
: First Number
Name
Caption
: Seconed Number
3. Label 2
235
4. Label 3
Name
Caption
: lbltotal
: Total Number
Name
Text
: txtFirst
: ^tu wjia:df we;s jpkh uld oukak&
Name
Text
: txtSecond
: ^jpkh uld oukak&
Name
Text
: txtTotal
: ^jpkh uld oukak&
5. Text 1
6. Text 2
7. Text 3
8. Command button
Name
: cmdCalculate
Caption : Caculate
by; wdldrhg Wmdx.j, .=Kdx. fjkia l< miqj Calculate button (Command
button) tl u; fo jrla Tnd fla; ljq`:j (Code window) ,nd f.k tys my; oelafjk
wdldrhg" fla;h h;==re ,shkh (Type) l< hq;= h'
txttotal Text = Val (Textfirst.Text) + Val (Txtsecond.text)
bka miqj f jHdmD;sh add numbers.vbp jYfhka .nvd lrkak' (save)
kej; m%Odk fukqf we;s
wdldrfhka oelafjk fnd;a;u ;o lsfuka fyda
F5 h;=r ;o lsfuka fyda f jHdmD;sh ls%hd;aul (Run) l< hq;= h' bka miqj First number
i|yd w.hla o Second number i|yd w.hla o fhdod Calculate fnd;a;u ;o l< g Total
i|yka fldgqj u; by; ixLHd fofla tl;=j m%oYkh jk nj kslaIKh l< yels h'
by; wdldrhg wmg wjYH kEu .Kkh lsula i|yd fyda fjk;a ls%hdj,shla
i|yd VB fhdod .kska jevigyka ilia l< yels f'
236
fj msgq ksudKh
wka;cd,h ms<sn| j l;d lsf oS fj msgqj hkak tys yoj; n hehs lsj yels h'
tk" 1989 jIfha oS nkia ,S iska Yaj jHdma; huk (World wide web)
f,dj m%:u jrg ykajd oSfuka miqj" th wo jk g ish u wdldrfha o;a; yqjudre lr
.ekSf udOHh njg m;a we;' f,dj mqrd tl;djlg m;a jQ kshu$kS;s moaO;shlska
hq;a ksudKhla jYfhka fuh ye|skah yels h' f ksid f ls%hdj,shg (Protocol) tl
fjka f,dj mqrd m.Kl O wdldrfhka f cd,h iu inkaO we;' fuys oS
Nd;d flfrk m%Odk NdIdj HIML jYfhka (Hyper Text Markup Language) ye|skah
yels h'
fuu HTML NdIdj uska f;dr;=re ifma%IKfha oS" ta i|yd HTTP ;dlaIKh
(Hyper Text Transfer Protocol) Nd; lrhs' HTMLys ;j;a fYaI;ajhla jkafka ta
NdIdfjka ,shejqKq jevigyka kEu m.Klhl ls%hd;aul l< yels uhs' tfia u f
NdIdj ,su i|yd fYaI uDldx. o wjYH fkd f' f i|yd wm idudkHfhka Nd;
lrkq ,nk ir, mdGl ixialrK (Text Editor) Nd; l< yels h' WodyrKhla f,i
NotePad, WordPad wdosh oelah yels h' tfy;a fuhg wu;r j kk uDldx. o f
i|yd ksmojd we;' fjdhska lsym
s hla f,i Ms front page, Note pad++, Dreamweaver wdosh
oelah yels h'
fuys my;ska olajd we;af;a idudkH fj msgqjla yd tys Source Code fyj;a th
Note Pad ;=< ,shd we;s wdldrhhs'
Web page
Source Code
237
fuu fj msgqj fyd|ska kslaIKh lsfuka yd Bg by;ska ,shd we;s fla;h fyd|ska
ii|d ne g" tla tla weuqKqj,g (Tags) we;s m%;sM,h oek .; yels h' fuys oS H ys w.h
je jk g wlaIrfha m%udKh wvq jk nj meyeos,s f'^H1 - Yd, u wlaIrh jk w;r
H6- l=vd u wlaIrhhs'&
fj msgqjla wdrN lrk iEu g oS u <HTML> f,i yd th wjidkfha oS</HTML>
hk weuqKq Nd; flfrk w;r ta uska th HTML wdldrhg ,shjqKq ,smshla nj ykd
.efka' iEu weuqKqula wjidkfha u th wjidk jQ nj oelau i|yd </ hkak Nd;
flfrhs' tfia u bfhka ,shd we;s weuqKq wjidkhg wjika l< hq;= h' WodyrKhla
f,i my; fhdod f.k we;s weuqKq fol kslaIKh lrkak'
238
jeros l%uh
ksjeros l%uh
f wdldrhg iEu wdrNl weuqKqul u" wjika lsf weuqKqu" wjidkhg i|yka
l< hq;= h'
fujeks ,smshla .nvd lsf oS th html os.=j iys; j .nvd l< hq;= h' tk"
My web.html jYfhks'
fuys my; olajd we;af;a HTML i|yd fndfyda g Nd; flfrk weuqKq (Tags)
lsym
s hls'
<H1> - </H1>
<H6> - </H6>
<B> - </B>
<I> - </I>
<HR>
<U> - </U>
<UL> - </UL>
239
<A> - </A>
<A HREF = ...... - </A> fuh fjk;a fj msgqjla yd inkaO u i|yd Nd;
flf'
Wod ( <A HREF = "http//www.SHnet.lk </A>
fuf,i ,shd we;s HTML f.dkqjl we;s fla; lshjd" msgqjla f,i osia ug ie,eiau
i|yd fj n%ihla(Web Browser) fyj;a Wvu;= n,khla ;sh hq;= h' fjdg WodyrK
jYfhka Internet Explora, Netscape Nevigator, Mosilla firefox jeks uDldx. oelah yels h'
fj msgqjla by; i|yka lr we;s kEu n%irhla u; jD; (open) lr .; yels h'
h wdh;khla fyda h ldKavhla iska ;u wdh;kh ms<sn| f;dr;=re we;=<;a
lrka ilia lrk fj msgq lsysmhla" tlg tl;= lr fj wv ;khs'
fj wvhla m%isoaO lsf oS" ta i|yd fj ij (Server) fyj;a fj wv
mj;ajdf.k hk fiajdodhl m.Kl ;=<" fj wvh iEoS we;s fj msgq lsysmh ;ekam;a
l< hq;= h' fuu Web Server m.Kl" tla tla wdh;kj,g wh;a jk w;r ^Wod ( Sri
Lanka Telecome& tu wdh;kfha mQK wkque;sh ,nd f.k ndysr mqo.
a ,hkag yd wdh;kj,g
;u fj wvh fyda fj msgqj m%isoaO l< yels h' tfia u wka; cd,fha we;s iuyr
wdh;k uska" kEu flfkl=f.a fj msgqjla fkd,fha u m%isoahg m;a lsug
wjia:dj oS we;' tfy;a wjdishla jkafka" ta fj msgqj u; ta wdh;kfha fjf<| m%pdrl
oeka o m%pdrh lsuhs'
240
m%;sodkh (Output)
wdodkh uska lsish o;a;hla ,nd ka miq th lsish ls%hdj,shlg Ndckh fuka
miqj wmg wjYH m%;sodkh ,nd .; yels f' fuh my; i|yka wdldrhg le igyklska
oelah yels h'
wdodkh
Input
ieliSu
Process
m%;sodkh
Output
ieliq ls%hdj,sh
Process
f;dr;=re
Information
fuhg WodyrKhla jYfhka .;fyd;a mka;shl isiqkaf.a tla tla Ihhg ,nd
.kakd ,l=Kq o;a; jYfhka f.k th O l%shdj,Skag Ndckh lr" ,l=Kqj, idudkHh"
tla tla Ihka i|yd ,nd we;s m%K;dj" Tjqka O Ihkaj,g ,nd we;s l=i,;dj
241
242
hou (Cost)
m.Kl uDldx. .ek i,ld ne,Sf m.Kl cd,h Nd;h ksid tla
tla m.Klhg fjka fjka jYfhka wjYH jk uDldx. yjqf,a Nd; flfrk
ksid wvq uqo,la jeh f'
wdrlaIdj (Security)
m.Kl cd, .; lsfuka ta cd,hg wkjirfhka msiS kj;d .; yels h'
243
MAN
244
fuys tla m.Klhlska ;j;a m.Klhla fj; heu i|yd kdNsh (HUB) fj;
mefKk o;a;h" cd,hg inkaO lr we;s ish u m.Kl fj; heu kdNsh uska is
flfrhs' kuq;a cd,h ;=<ska mefKk o;a; ish m.Kl ,nd fkd .kakd w;r th ,nd
.ekSug iQodk m.Klh muKla ,nd .kS'
ta wkqj fuys " o;a;h wjYH fkd jk cd, ud. Tiafia o o;a; .,d hdu ksid we;s
jk o;a; ud.j, ;onoh fya;=fjka o;a; .uka lrk f.h wvq u" f kdNsh (HUB)
WmlrKfha we;s fodaIhhs'
iah (Switch)
fuh o m.Kl follg je m%udKhla cd,.;
lsf m.Kl tlsfkl inkaO lsug fhdod
.kakd kj WmlrKhls' fuys HUB WmlrKfha
;snQ fodaIh bj;a lr we;' tk" fjk;a m.Klhla
fj; heu i|yd h m.Klhlska o;a;hla Switch
WmlrKhg tjQ g" ia ph u.s k a " wod< u
m.Klhg muKla jQ ud.h Tiafia o;a; heu
is flfrhs' tneka m.Kl inkaO lrk wksl;
= a
cd, ud. Tiafia o;a; .uka lsula is fkdf'
tg cd, ud.j, o;a; ;onohla fkdue;s neka
cd,h ;=< o;a; .uka lrk f.h je h'
fuu WmlrKfha we;s fYaI;ajhla jkafka" Switch uska cd,hg inkaO ish
m.Klj, ,smskhka u;l ;nd .kakd neka ksh; ud.h Tiafia muKla o;a; heug
yels uhs'
245
fudvu (MODEM)
f WmlrKh Nd; jkafka wka;cd,h yd inkaO f h' h ldhd,hlg
fyda ksjilg fyda wka;cd,h yd inkaO ug wjYH jQ g wka;cd, inkaO;dj
,nd fok wdh;khla uska th ,nd .; hq;= h'
fuu wka;cd, inkaO;dj ,nd fok wdh;k wka;cd, fiajd iemhqlrejka
(ISP - Internet Service Providers) f,i ye|skafjhs' fndfyda g wka;cd, fiajd
iemhqlrejka jkafka rl:k iud. h'
ksoiqkla f,i wm rf Sri Lanka Telecome, Dialog, Mobitel jeks wdh;k iska
wka;cd, inkaO;djka mdfNda.slhkag ,ndfoa' fuys tu iud. iska wka;cd,h
iu mdfNda.slhka inkaO lrkafka rl:k ikaksfok ud. Tiafia h'
fuys rl:k ud. Tiafia .uka lrkafka m%;siu ix{d (Analog Signal) jk
w;r' tfia rl:k ud. ;=<ska m%;siu ix{d f,i mefKk wka;cd, f;dr;=re
fiajd,dNshdf.a m.Klhg f;are .; yels mos" ixLHdxl ix{d (Digital Signal) njg
m;a lsu is l< hq;= h' tfia u fiajd ,dNshd ke;fyd;a wka;cd,h iu inkaO
lghq;= lrk mqoa.,hd ;u m.Klh uska ixLHdxl ix{d (Digital Signal) f,i
wka;cd,h ;=<g uqod yk f;dr;=re kej; rl:k ud. ;=<ska .uka lsug m%;siu
ix{d njg m;a l< hq;= h'
fuu m%;siu yd ixLHdxl ix{d tllska wksslg mj;kh lrk WmlrKh
ykajkafka fudvuh MODEM (Modulater Demoduclater) kks'
246