Noam Chomsky _ Kollektif Amerikan Muhalifleri Konuuyor

UYARI:
www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii,
sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar,
5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla
ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve
benzeri yardmc aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi
formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme
engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelliengelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna
dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme
engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala
veya kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tm
yasal sorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve
zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de
paylaldka pekieceine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap
okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr
ediyorum.
Bilgi paylamakla oalr.
Yaar Mutlu
LGL KANUN:
5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE
11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin
engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin
kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet
veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD,
braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda
ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete
konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm
amacnn belirtilmesi zorunludur."

Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir.

Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir
grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu
sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir

kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara

katlmay dnebilirsiniz.
Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu
aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
www.kitapsevenler.com
Tarayan Gkhan Aydner
Noam Chomsky _ Kollektif Amerikan Muhalifleri Konuuyor

AMERKAN MUHALFLER
KONUUYOR
Trkesi Ali akrolu
ARATIRMA

PEGASUS

AJANS AMERKAN

MUHALFLER

KONUUYOR

South End Press

KTABIN ZGN ADI
cIkng About A

TRKES Ali

Rsvolution Soulh End Pis

akrolu

EDTR

Seyfi ngider
YAYINA

HAZIRLAYANLAR

Glsen Sayn - Uur Alkapar

KAPAK

Uur Alkapar
stanbul - Mays 2001 ISBN 975-8337-20-3
BASKI

Kitap Matbaaclk Tel: 0212. 567 48 84

CLT

Fatih Mcellit Tel: 0212. 501 28 23

ARATIRMA

DZS-5 AYKIRI

YAY1NCILI K

Sinan Ercan Cad. No: 34/33 81080 Erenky-stanbul

Tel: 0216. 445 22 14 - 380 29 24 Faks: 0216. 410 52 99
email: aykiri@kuraldisi.com
www.kuraldisi cam

Michael Albert
Noam Chomsky
Barbara Ehrenreich
Bell Hooks
Peter Kwong
Winona LaDuke
Manning Marable
Urvashi Vaid
Howard Zinn
ile SYLELER
NDEKLER
Michael Albert
Peki Siz Kimden ve Neden Yananz?.................15
Noam Chomsky
Tarih Ykselen Bir Sarmal Gibidir....................27

Barbara Ehrenreich
Siyasal Coku ve Bilye Oynamak.....................41
Beli Hooks
Politik Direniin Eletirel Bilinci.....................55
Peter Kwong
Umudun Kayna
Kurbanlarn Verecei Savatr .......................69
Winona LaDuke
Topramz Geri Almak Ruhlarmz Geri Almaktr ......83
Manning Marable
'Her A Toplumu Ynetebilir'......................97
Urvash Vaid
Deiim Hem Yava, Hem de imek Gibidir ..........111
Hovvard Zinn
Yeni Bir Kitle Hareketi Yaratmak....................129

Mi
Bugn sz "devrim"e getirdiinizde birok insan glmsyor. Oysa daha 30 yl nce tm dnyada
milyonlarca insan devrimin ok yakn olduuna inanyordu. Hanoi'den Paris'e, Prag'dan Detroit'e,
Atlantic City'den Mexico City'ye kadar birok yerde kadnlar ve erkekler yepyeni bir yaam kurmak
iin dvyorlard. Altml yllarn sonunda ortaya kan hareketlerin neredeyse tm, devlet
destekli iddet karsnda hzl ve lmcl darbelerle ezildi ama, iddet ne boyutta olursun olsun, yine
de insann onur ve adalet tutkusu yok edilemedi. Bugn adaletsizlie kar savaan herkesin ihtiyac
olan tutku ve kararllktan bir eylerin hala varolduunu hatrlatmas umuduyla ABD'nin nde gelen
muhalifleriyle konutuk.
Bu syleiler insanln yz yze olduu sorunlarn boyutlarn ortaya koyuyor. Kapitalizmin zaferi
kazand ve herkes iin giderek daha iyi yaam koullar saladn syleyen yaygn propagandann
tersine, bu kitap hayatmzn iyice kararmaya baladn, mutluluk ve zgrlk ansmzn artmak bir
yana azaldn gsteriyor. Bu kitap iin sylei yaptmz yazar ve militanlar farkl gruplardan
gelmekle birlikte, sistemin makyajla yetinemeyeceini, kkl bir politik deiimin gerekli olduuna
ilikin ortak bir inanc paylayorlar. zellikle Amerika Birleik Devletleri'nde -"zgr insanlarn lkesi"nde- gelir eitsizlikleri, hapishane istatistikleri, salk ve
sosyal gvenlikle ilgili gstergelerin ortaya koyduu bilgiler eitliin nnde ykselen engellerin ne
kadar byk olduunu belgeliyor.
Radikal deiimi hedefleyen hareketlerin kar karya bulunduu en byk handikaplardan biri de
medyay ve giderek artan lde, anaokullarndan balayarak lisansst blmlere kadar, tm eitim
sistemini irketlerin kontrol etmesidir. Akam haberlerinin okuluslu irketler tarafndan denetlendii
TV kanallar, sosyete skandalleri ve scak saatler gibi oyalayc elenceler sunarken, kala gz
arasnda yaplan ticari anlamalar, uluslararas silah ticaretini ya da byk bankalar aras birlemeleri
-ve bunlarn yoksullar ve iiler zerindeki etkilerini- grmezlikten gelmelerinde alacak bir ey yok.
Bu kitap beklenmedik bir biimde medya birlemelerinin grld bir dnemde yaymlanmaktadr.
arkc Joni Mitc-hell'in yaknd "yldz yaratma makinesi" imdi sadece mzik endstrisini ve
Hollyvvood'un hayal dnyasn deil, TV yapmlarn ve yazl basn da ynlendiriyor. Ayn ekilde,
kitap ve dergi yayncl da magazin habercilii endstrisinin bir alt kuruluuna, basmakalp TV
filmlerine dnebilecek "ierik" tayan bir arive indirgeniyor. zellikle South End Press gibi sosyalist politika ile ilgili ciddi aratrma yaptlar yaymlayan yaynclar ya ikinci plana itilmi ya da
endstrinin kar hrsyla peynir ekmek satar gibi best-seller retme hrsna kurban gitmilerdir.
niversitelerin ilgili blmleri irketlerle yaplan "aratrma" szlemeleri ile satn alndklarndan,
bamsz entelektel etkinlik ciddi bir tehlikeyle kar karyadr. Federal fonlardaki kesintiler ile baa
kabilmek iin, niversite yaynlar akademik monografilerden ok Barbie biyografileri
yaymlamaktadrlar.
u sralarda bu sermaye kltr zerinde bakanln srdren kii nl irket szcs Bili
Clinton'dur. zel irketlerin'hizmetindeki Demokratik Ulusal Komite damgal liberalizminin zafer kazand 1992 seimleri bir
ntron bombas etkisi yaratmt. "Kaplar ama" vaatleri, ilericilerin Clinton'n Washing-ton'nn

hayalinin bysne kaplmalarna yol aarken, sol byk lde bir hayalet ehre dnmt.
Barbara Ehrenreich'in szleriyle solun "Cnton'la yaad ak maceras", Clinton'n paylatn ima
ettii her ilerici ilkeye ne kadar kolayca ihanet edebildiini giderek daha fazla insan grdnde bir
lde sona ermiti. Ama Bakan, sosyal gvenlik yasasn imzalamasna, lm cezasnn snrlarn
geniletmesine ve gay evliliklerini yasaklamasna karn birok liberal Clinton saflarn hi terk
etmedi.
Bu kitapta sylei yaptmz kiiler, tm yirminci yzyl boyunca ilerici-devrimci dnyann dile
getirdii sosyal ve ekonomik adalet ilkelerine baldrlar. Bu girite onlarn yaam yklerinden sz
etmemizin amac onlar putlatrmak deil. Ama devrimci tutkunun mr boyu srdrlp
aktarlabileceini, eer kii tarihten renebilir ve gelecek hakkndaki iyimserliini ko-ruyabilirse,
eitsizliin bugnk korkun gerei ile ba edebileceini gstermek iin bu insanlarn ksa yaam
yklerini verdik. Tm bu dnrler, hayatlarnn en azndan son yirmi, otuz yln ilerici deiimi
rgtlemeye adamlard. Noam Chomsky'nin ilk radikal duruu daha on yandayken spanyol
faizmine kar balamt. Daha da nemlisi, dnya hzla byk bir irket haline gelmesine ramen
hibiri iilerin ve yoksullarn gcnn toplumu deitirebileceine olan inanlarn yitirmemitir.
Bu kitapta sylei yaptmz kiilerin birounun bilinlenmesinde Sivil Haklar hareketinin zel bir
yeri vardr. Ellilerin sonu ve altmlarn banda, Howard Zinn Atlanta'daki Spelman Koleji'nde bir
retim grevlisi olarak militan rencileri ve meslektalarn destekliyordu. Martin Luther King, 'n
cenaze treni, o zaman henz on yedi yanda olan ve Ohio'daki siyah cemaat gazetesine cenaze ile
ilgili haber yazmak iin gnderilen
Manning Marable'n politikletii and. Kentucky gibi kk bir ehirde, okullarda rk ayrmclnn
kaldrlmasn Bell Hooks bizzat yaamt. Beyazlarn rk ayrmclnn kaldrlmasna gsterdii
direnie tank olan Hooks, "... hayatmzn toplumsal kurallarna yon veren politik ideoloji olarak
beyazlarn stnlnn... birok beyaz iin devletin herhangi bir telkininden daha gl olduunu
grd anda gerek bir uyan yaamt."
Vietnam Sava'n sona erdirmeyi amalayan hareket de bu kitapta yer alan kiilerin ou iin bir
eitim ortam oluturmutu. Zinn, Kuzey Vietnam hkmetinin serbest brakt ilk ABD sava
esirlerini almak iin 1968'de Hanoi'ye umutu. Demokratik renci Birlii'nin lideri Michael Albert
ve sekin bir retim yesi, Noam Chomsky, Vietnam Sava'na kar Massac-husetts Teknoloji
Enstitus'nde birlikte mcadele etmilerdi. Genel ABD kltrnn Vietnamllara kar tutum ve
eylemlerinde ak ak ve sava kart hareketin ideolojisinde ise ou kez rtl olarak grlen
rkl iyi bilen Peter Kwong, Asya kkenli Amerikallarn sava kart hareket iinde yaad karmak durumu paylamt. Etnik kken ve snf politikasnn kesimesi, Kwong ve Marable' sava
kart ve sosyalist rgtlerle birlikte srdrdkleri almann yannda kimlik temelindeki
rgtlenmeye de tevik etti. Hindistan'dan ABD'ye yeni g eden on bir yandaki Urvashi Vaid, sava
kart protestolara katlrken, gen Winona LaDuke ise her gece televizyonda giderek kabaran kayp
listelerini dinlerken politik bilin kazanmaya balamt.
Sava srasnda, Chomsky ve dierleri, devlet ve irket iktidar gereinin arptlmasnda medyann
rol hakknda radikal bir anlay gelitiriyorlard 1973'te Chomsky, Edward Herman ile birlikte, byk
yayn grubu Warner Books'un fmansrln-de ABD emperyalizmi ile ilgili iki ciltlik antsal bir
aratrma yaymlad. Warner'n sahipleri yaymlanmadan ksa sre nce
10
ieriinden haberdar olunca kitap datmdan hemen ekildi. Sonuta finansman destei kesildi ve
hibir n yayn program olmadan alma bir baka yere satld. Bu kaba politik bask, Chomsky ve
Herman'n "propaganda modeli" dedikleri medya zerindeki irket kontrolnn eletirisini
gelitirmelerinde nemli bir rol oynad.
Winona LaDuke 1973 yln Amerikan Kzlderili Hareke-ti'nin Wounded Knee'yi igal ettii yl
olarak anmsyor. 1973 ayn zamanda Vaid'in en sonunda gay sivil haklar ile ilgili tartmalara
katld radikal ulusal haftalk dergi, Gay Community News'n doduu yld. Vietnam Sava'nn
sona ermesiyle birlikte, Yeni Sol'un birok farkl akmndan gelen enerji 70'lerin "yeni toplumsal
hareketler"inde berraklat. Beyaz olmayan Amerikallar ve kadnlar -ve iktisat dnda bu glerin de
nemini kavram olan beyazlar- toplumsal cinsiyet ve rkla ilgili kayglar da iin iine katarak
sosyalist teori ve pratii zenginletirmek iin altlar. Kwong, New York'taki Chinatovvn'da ii
rgtlenmeleri zerinde younlat. Marable sosyalist ve etnik siyah rgtlenme arasnda bir kpr
kurmaya alt. Ehren-reich kadn hareketinin sosyalist kanadnn gelimesine katkda bulundu.

Harvard mezunu LaDuke, Kzlderililerin ve nc Dnya lkelerinin topraklarnda irketlerin ve

devletlerin toksik kirlenmeye yol atn aa karan bir aratrma projesini stlendi. Bu alma
onun Navajo'da yaplamaya kar mcadeleye katlmasn da salad.
70'lerde yeni toplumsal hareketlerin saflar sklarken ok renkli sosyalist ve radikal gruplar silindiler.
Tek sorun temelinde rgtlenmenin ve kimlik politikasnn snrlar hem hareket iinde, hem hareket
dnda ateli tartmalara konu oldu. Farkl alanlarda yryen kampanyalar arasnda kiisel kprler
oluturan baz militanlar birka zerk harekette rgtlendiler. LaDuke gibi militanlar, arlkl olarak
beyaz, orta snf, nkleer enerji
II
kart militanlar ile Kzlderili topraklarnda uranyum madenlerine kar mcadele veren Amerikan
yerlileri arasnda rgtlenirken ayn zamanda nkleer enerji ve nkleer silah sanayinin yol at
nkleer felaket tehdidine kar kampanyalar ile toplumun militarizm ve ataerkil sistem tarafndan ok
daha sinsi ve sistemli bir biimde rtlmesine kar mcadeleler arasnda kpr oluturdular. Vaid
ve Hooks, hem kendi etnik ve rksal ge-leneklerindeki cinsiyetilie, hem de feminizmin sadece toplumsal cinsiyet zerinde odaklanmasnn getirdii etnik, sekin-ci ve homofobik nyarglara dikkat
eken beyaz olmayan kadnlarn saflarna katldlar. Hooks'un ilk kitab, Ain't I a Woman'm -Michael
Albert ve tekiler tarafndan hep birlikte kurulan yeni yaynevi, South End Press tarafndanyaymlanmas, feminizmin "ikinci dalgas"nn kadn radikalizminin ok kltrl, ok snfl bir nc
dalgas tarafndan glgelendiini gsteren birok iaretten biriydi.
1980"de Ronald Reagan'n bakan seilmesinin ardndan sava kkrtclna, evre felaketine ve
rk, feminizm ve gey kart dinci san ykseliine kar mcadele iin ilerici glerin geni bir
kesimi harekete geti. ABD'nin Vietnam'da yrtt savaa kar muhalefette ifadesini bulan antiemperyalizm seksenler boyunca yeniden solun temel ilgi alan olmutu. Nikaragua, El Salvador ve
Gney Afrika'daki kurtulu gleriyle dayanma hareketleri iin Chomsky unlar sylyordu:
"Emperyalizm tarihinde bunun ei benzeri yoktu... Binlerce insann saldr altndaki lkelere gittii
baka rnekler olduunu sanmam." cephede, "Reaganomk" servetin zenginlere daha belirgin bir
aktarmn, kadn ve ocuklarn daha da yoksullamasn ve beyaz olmayan topluluklarn, gey ve
lezbiyenlerin gnah keisi haline getirilmesini simgeliyordu. ADS salgn, geylerin 15 yl uratktan
sonra elde ettiklerine inandklar toplumsal gvencenin bir yanlsama olduunu ortaya kard ve daha
nce kendilerini di12
er ezilenlerle zdeletirmemi olan gey ve lezbiyenler arasnda politiklemeye katkda bulundu.
Onlarn -byk lde TAATSZLK araclyla ifade edilen- lme kar hayata tutunma abalar
ve hakl fkeleri, Vietnam Sava sonrasndaki dnemde grlen en etkili aktif mcadelelerin bir
kanadn oluturdu.
Bu syleilerin ne kard birok ortak konu var: Politik-leme sreci, ie dnk solun potansiyel
katlmclara ve mttefiklerine yabanclamas, Yeni Solun ekonomizmi ile yeni toplumsal
hareketlerin kendi kimliklerini vurgulamasnn yol at gerilimler... Sylei yaptmz kiiler
sekincilikten kurtulmu bir demokratik sol arsnda birleiyorlar, Kwong, aydnlar "deiimin
ardndaki kuvvet olduumuza ya da halk iin bir eyler yapmamz gerektiine inanmamalar"
konusunda uyaryor -"halk ile birlikte almalyz." Bunun gibi, baz konumaclar da ie dnk
radikalleri artk popler kltr, spor ve dini hie saymaya bir son vermeye aryor. Kimlik
politikasnn deeri konusunda tam bir uzlama olmad. Oysa herkes zerk, kimlik temelinde bir
rgtlenmenin ve snf zmlemeleri ve savamlar ierisinde rk ve toplumsal cinsiyeti ayrntlaryla
hesaba katmann gerekliliini ve deerini kabul etme eilimindedir.
Son otuz yln dersleri, bu hareketlerin liderlerini "devrim"e ve adaletin hemen ulalacakm gibi vaat
edilen topraklarna ancak daha dolaysz bir ama ve daha ok aamal bir proje ile ulalabileceini
dnmeye sevk etmitir. Ehrenreich bunu "bilye oyunu"na, neden ve sonucun yava birikimine
benzetiyor. LaDuke "Elinizde elli ya da yz yllk bir plan olmal" diyor. "Buradan nereye varacaz?"
diye sorulduunda, Chomsky sylei yaptmz kiilerin uzlat yeri ifade ediyor: "Nerede
rgtlenilecek? Mmkn olan her yerde."
***
Biri dnda bu syleiler South End Press kolektifi tarafndan gerekletirildi. Yz yze, telefonla ve
e-posta yoluyla ya13

plan grmeler araclyla, 1997 sonbahar ve 1998 k boyunca Anthony Amove, Loie Hayes,
Lynn Lu ve Sonia Shah bu syleileri gerekletirdiler. Urvashi Vaid ile sylei Alternatif Radyo'dan
David Barsamian tarafndan yapld ve 1996'da yine onun hazrlad bir radyo programnda
yaymland. Syleileri gerekletiren herkese zamanlarn ve retken almalarn bize ayrdklar
iin teekkr etmek isteriz. Politikaya yeni girenlerden eski tfeklere kadar tm okurlarmzn bu
kitapta ortaya konan grlerden, kiisel perspektiflerden ve bu sayfalarda ifade edilmi olan
kararllktan etkilenip esinleneceklerini umuyoruz.
SOUTH END PRESS
14

Peki Siz Kimden ve Neden Yanasnz?

MICHEAL ALBERT 1 967' de MiT'te Demokratik Bir Toplum in Rosa Luxemburg rencileri'nin
(SDS) kurucu yeleri arasndayd. 60'lar ve 70'lerde Boston eyaleti ve ulusal renci rgts; yerel, blgesel ve ulusal sava
kart bir militand. Daha sonraki yllarda, nkleer kart. Krfez Sava kart, rk ayrm kart ve
baka savamlar dahil, farkl rgtsel olay, proje ve hareketlere katld.
Albert siyasal ve toplumsal zmleme, gr ve strateji zerine bir dzine kitap yazmtr. Bunlarn
arasnda, What Is To Be Undone (Porter Sargent, 1974), Liberating Theory (SEP, 1986), Stop the
Killing Train (SEP, 1994), Looking Forward: Participa-tory Economicsfor the Twenty-First Century
(SEP, 1991) ve Thin-king Forward (Arbeiter Ring, 1997) adl kitaplar vard. Albert, ayn zamanda
South End Press'in kurucu yelerinden de biridir ve South End Press'in on yldr kolektif yesi, Z
Medya Enstits nn kurucu yesi ve be yldr retim grevlisi, Z Magazine'in kurucu yesi ve on
yldr kolektif yesi ve A niversitesi Eitimi'nn (www.tolu.org) kurucusu ve retim grevlisidir.
Ayrca, Z Magazine'in zengin web sitesi. Znet'in (www.zmag.org) yaratcs ve sistem operatrdr.
ZMagazine'in yazardr.
15
SOUTH END PRESS: Gelecee umutla bakmanz solun
hangi kazanmlar salad?
MICHAEL ALBERT: Feodalizmin ortadan kaldrlmas, kleliin ortadan kaldrlmas, genel oy
hakknn kazanlmas, Jim Crow Yasalar'nn kaldrlmas, elliler ve altmlarda kemiklemi olduu
ekliyle ataerkilliin kafa yaps ve uygulamalarnn byk lde alt edilmesi, gey haklarn sosyal
politika ve pratiin nda gelitirmek, ekolojiyi politik hayata sokmak... Solun uzun bir soy aac
var. Ama son zamanlarda, benim de katldm ve son otuz yl aan ve neredeyse sadece ABD'ye zg dnemde, solun meydana getirdii yapsal deiimlerin ortalamasnn gerisinde kaldmz, oysa
ortalama ideolojik etki asndan daha uzun bir yol kat ettiimizi dnyorum.
SEP: Ne demek istiyorsunuz, biraz aar msnz?
MA: Tamam, fikirleri ve davranlar, insanlarn hayatlar ve kendileri hakkndaki dncelerini ok
belirgin bir biimde etkiledik. Sanrm, tarihte bununla karlatrlabilir herhangi bir dnemdekinden
ok daha fazla. Oysa bu sre iinde kurumlar deitirme konusunda bundan ok daha az baar
kazandk. "Yeni Sol" szn ettiim otuz yllk dnemin banda kendi gcn ve hatta birok adan
amalarn yanl deerlendirdi. Byk bir enerjiyle insanlarn akllarna hitap etti. Aslnda bu harika
bir eydi, ama bir yandan da byk lde sorun yaratan, n16
sanlarn iinde alt kurumsal yapy dntrmeyi byk lde gz ard etmesi anlamna
geliyordu. Bu durum o zamandan beri pek deimedi.
Ayrca, son otuz ylda solun snfsal ve daha genel anlamda ekonomik kazanmlarnn rk, toplumsal
cinsiyet, politik g, cinsel tercih ya da yallk alanlarndakine kyasla daha az olduuna ilikin birok
iaret de grnyor. Snfsal tutumlarda ok daha az deiiklik olduunu dnyorum.
Hareketlerimizin mali dayanma ve denti sistemleri ou kez ABD vergi yasalarndan daha az
ilericidir. Bunlar, bykl dnda, General Motors'unkinden pek farkl olmayan hiyerarik karar
mekanizmalar ve deneklere sahipler. Genelde piyasalar imdi byk bir evkle kutsanmaktadr ve ne
yazk ki otuz yllk savamdan sonra solun birok kesimi iin de ayn ey geerli.
Bazlar dikkatlerin rk, toplumsal kimlik ve cinsiyet gibi grnglere ok fazla kaymasnn snfsal
yn geri plana ittiini sylyor. Ama sama bu. Eer yeni odan domas, ncekilerin silinmesine
neden olduysa, o zaman rksal sorunlar zerinde younlaan dikkat neden toplumsal cinsiyete ynelen

ilgiden zarar grmedi ya da tersi? Ya da yleyse neden, bunlarn ikisi de ilginin cinsel tercih zerinde
younlamasndan zarar grmediler? Snfsal yn de gerektii gibi ele alnmamtr, nk solun snf
kavrama ve snfa seslenme tarz doru deildi.
SEP: Peki yleyse snfa ve ekonomiye ynelik ilginin uyumunu salayan neydi? Eer altmlarn
hareketlerinin dorua kt gnlere geri gidersek, Marksizme ok byk bir ilgi vard. En azndan
bunun artan bir snf bilincine yol amas gerekmez miydi?
MA: Gerekten de, birok ynden rk ve toplumsal cinsiyete odakl hareketlerin douu altmlarn
sonunda solcularn sade17
ce snf sorunlaryla ya da sadece snfsal etkileriyle ilgili olduklar lde dier sorunlarla -arlkl
olarak Marksizmden esinlenerek- ilgilenmelerine kar bir tepkiydi.
Gerekte altmlar ve 70'lerde zamanmn byk bir blmn ekonomizme kar ve iktisat kadar, rk,
toplumsal cinsiyet ve iktidar sorunlarna arlk verilmesini savunmakla geirdim. Daha o zamanlar,
hem kendi bama, hem de Robin Hahnel ile birlikte yazdm birok kitap byk lde bununla
ilgiliydi. Robin ve ben ou kez gerekte snf kart ve anti-Marksist olmakla sulandk. Ama bana
yle geliyor ki sorun, solda ya da en azndan solun byk blmnde hibir zaman iyi bir snf bilinci
ve snfsal ballk olmayyd. Marksizm gl ve gerekten zgrletirici snf bilincinin ve snfsal
odan doduu bir kaynak ve temel deildi. Daha dorusu, batan beri snf konusunda tutumlar bir
orbay andryordu.
Neredeyse her solcu egemen kapitalist snf eletiriyor, ii snfnn glenmesini ve saygnlk
kazanmasn, iktidara gelmesini istediini sylyor. Bir balang olarak, bu gzel. Ama ya avukatlar
ve doktorlar, mhendisler, st dzey akademisyenler ve iletme yneticilerine ne demeli? Ya
ekonomideki karar mekanizmalarnda uygulamada tekel sahibi olan, byk lde dnsel
almann ykn omuzlayan, kendi alma koullarn byk lde kontrol eden ve ayn zamanda
dier daha tipik iilerin katland koullar belirleyen ya da kontrol edenlere ne demeli?
Grdmz kadaryla nfusumuzun yaklak yzde yirmisi ne sermaye, ne emek kategorisine giren,
ekonomik g ve ilgili beceri, bilgi aralarn tekelletiren, "koordinatr snfn (Robin ile ortak
deyimimiz) parasdr.
ABD'de iiler bu snf nefret edilen kibirli bir dman olarak grmekle birlikte, zc ve garip bir
biimde oul ve kzlarnn koordinatr snfa katlmasn, doktor, avukat, vb. olmasn isterler. Gene de
koordinatr snf ou solcunun kavramsal erevesinde neredeyse hi yoktur. Bu olduka artc bir
durum.
18
Sol, bu snfn varln kavramsal bakmdan byk lde gz ard ederken, bu snfn yaam
anlaylar, deerleri ve amalaryla ii snfnkinden ok daha fazla zdeletiine inanyorum.
Gerekten de, Marksizmin sonuta tek bana iilerin deil aydn/ynetici snfn ideolojisi olduunu
dnyorum. Ve Leninizm de bu snfn stratejisidir, onlar sermayeye kar olduu gibi, emee kar
da ynetici konuma ykseltmeyi amalar.
Altmlarda anti-kapitalist, Marksist hareketlerde alan ve zellikle bu hareketleri ynlendiren
koordinatr snfn yetitii ortam, alkanlklar ve zlemlerle zdeleen birok gen bulunuyordu. Bu
kiilerin ou gibi, birok bakmdan ahlakl olan ve adalet duygularna bal kalan bizlerin de bu snf
bilinmezini genellikle kendimize bile aka itiraf edemediimize inanyorum. Ve gerek belann
tohumlar da burada bulunuyor.
Kesinlikle rksal ve toplumsal cinsiyete zg sezgilerin ortaya knn, dikkatin snf zerindeki
younluunu azaltmaya zorlamasnda bir anlam gizli. Snf ok nemli bir odak olmay srdrrken
gelien kadn hareketleri ve rklk kart hareketlerle byk lde i ie geen hareketler olsayd,
bunlar ii snfnn deer ve gndemlerinin tersine, kanlmaz olarak koordinatr snfn deer ve
gndemleri gibi sorunlar ele almaya itilirlerdi. nk rk odakl ve toplumsal cinsiyet odakl gndemler kiisel siyaset ile ok yakndan ilgiliydiler.
Altmlar ve 70'lerdeki hareketlerin iinde yer alan kadnlar ve siyahlar, toplum ve ayn zamanda
hareket iindeki rkln ve cinsiyetiliin ideolojik ve kurumsal ynlerine dikkatlerin ekilmesine
n ayak olmulard. Ama iileri kucaklamamak ve onlara nderlik misyonu tanmamak birok
harekette hibir honutsuzlua yol amamt.
Bizim hareketlerimizin zgrlk bir snfsal bak kefedip, bunu hayata geirmek ve projelerimize
yanstmak iin yapmalar gereken ok i olduu dncesindeyim. Son yirmi, otuz

19
ylda kimi zaman belirsizlik ierse de rk ve toplumsal cinsiyet temellerinde rgtlenen hareketlerde
grdmz durum bu alanda da ortaya kncaya kadar ok az iiyi kendisine eken ya da hatta
baskc nitelikte olan ve snf temelinde ok az ey kazanacak hareketlere sahip olmaya devam
edeceiz.
SEP: Snfsal sorunun yannda, solun olumsuzlama sorunundan da sz ettiniz. Bunu aabilir misiniz?
MA: Otuz yldr ne kadar fazla ktlk olduu konusunda, insanlarn karlat ktlklerin -rklk,
sefalet, neyle kar karyasanz- yaygn ve sistemli nedenleri temelinde bilinlendirme almalar
yaptk. Ve bana yle geliyor ki, tm bunlarda ok baarl olduk. Ama isteklerimiz, amalarmz,
deiimi gerekletirme aralar, zafer mitlerimiz konusundaki bilinlendirme nerede? Gelecein
olaslklarn sezemiyorsak, basklarn bykl ve kalcln daha ok fark ediimiz bizi olumsuzlua gtrr, direnie deil. kmazmzn byk lde burada yattn dnyorum. Elbette,
basknn sistemli etkilerine iaret etmeye, deyim yerindeyse, dman adlandrmaya son vermeliyiz
anlamna gelmiyor bu. Ama ayn anda hem gr ve strateji, hem de insanlar depresyona kar
koruyabilecek ve muhalefeti besleyebilecek rgt biimleri yaratmaya daha fazla dikkat etmek
zorunda olduumuzu gsterir.
lk Yeni Sol dneminde Cari Oglesby'nin ok etkili bir sylevini anmsyorum. Gerekten byk bir
militan kitle karsnda neredeyse ilk kez liberalizme yklendi ve Vietnam'daki amazdan adn
vererek emperyalizmi sorumlu tuttu. Bu tr sistemli "aklama" (ve toplumsal cinsiyet, rk, yoksulluk
ve benzeri hakknda dier aklamalar) o zaman ok etkiliydi, nk ok yeniydi ve herkesin gznn
almasn salamt. imdi, otuz yl sonra, toplumsal kurumlarn ne kadar kt olduuna
20

ilikin soldan gelen aklamalar insanlarn zaten bandan beri bildii eylerin dna pek kmyor.
Bizim olumsuz/eletirel mesajlarmz fke ve eyleme yol amyor, sadece dmann ba edilemez
olduu konusunda yeni bir kant sunmaktan teye gitmiyor. htiyacmz olan eyler istek, umut ve
uzak grllktr. Ama neredeyse herkes zamann ktlklerin listesini karmakla geiriyor.
SEP: Neden?
MA: Dorusu bilmiyorum. Bu soruyu birok insana ben de sordum.
Belki bu daha kolay. Belki bir alkanlk ya da belki herkes baka grevlere el atmak yerine, bunu ok
iyi yapabilen birka kiiye yknyor. Dolaysyla bir dengesizlik grlyor. Belki baz postmodernistlerin uzak grllk ve hatta dnme ve aklclk ile ilgili sama szlerinin de baz etkileri
olabilir... Neyse, bu konuda fazla ileri gitmek istemiyorum. Belki baz insanlarn sekterlik ve
otoriterlik ile ilgili tamamen hakl kayglar onlarn kafasn kartrp, uzak grllk ve stratejiden
kanlmas gerektiini dnmelerine yol am da olabilir.
60'larn bir dier nemli ismi, -tehlikelerle dolu kariyerinin baz kiileri dndrdnden ok daha
dzeyli ve daha nse-zili olan- Tom Hayden, solun yenilgiyi zaferin dilerinden skp alma eilimi
tadn sylemekten holanr. Sanrm, birbiriyle ilikili iki ey dnyor. Birincisi, sk sk her
eyin ok korkun olduu eklindeki zmlememize iyi eyler de olduunu gremeyecek kadar
taklp kalmamz. Baz solcular iin, sanki ilerlemeyi vmek ya da hatta ilerlemeyi kabul etmek bir
biimde amacmz arptr. Ne kadar aptalca, gszletirici bir anlay. Eer ilerleme olanakszsa,
savamn amac ne olabilir ki?
kincisi, sol bir sava durdurmak ya da pozitif ayrmclk ya
21
da yksek cretler gibi bir eyler kazandnda, elbette bu kazanm hayata geirecek olanlar iktidar
gleridir. Onlar yasay imzalar ya da sava sona erdirirler. Ve o zaman solun zaferini alar ve solu
sadece bu amalara ulamak iin belal bir engel olarak ktlerler. Hayden'n iaret ettii ey, solun da
hep bu arptmay kabul etmesi ve kendi baarsn korkun bir yenilgi, tam bir yedeklenme olarak
grmesidir.
SEP: Ama elbette yedeklenme ve uzlamalar oluyor. Bunlar da eletirmeliyiz, deil mi?
MA: Tabii ki oluyor. Tabii ki, buna dikkat etmeliyiz. Ama eer kt adamlar TV'ye kp deiimi
"bize karn" gerekletirdiklerini sylediklerinde, ki her zaman byle yaparlar, sanki byk bir sava
kazanmak bir yenilgiymi gibi davranmaya balyoruz. Kazanmlarmtzn gerekliini kavrayp
aklamak yerine, onlarn arptmasna kanyoruz.
Zaferin ne olduunu, ne olmadn nasl bileceiz? Ben bir devrimciyim. Toplumsal sistemin
temellerinde dzgn olduunu ve tek yapacamz eyin urada burada ortaya kan baz sorunlarla

uramak olduunu dnmyorum. Toplumun temel kurumlarn -politikasn, kltrn, aile

ilikilerini ve ekonomisini- dntrmek istiyorum. Dolaysyla, bence srdrebileceimiz savalar ve
sonularn dnrken kullanlacak iki lt var. imdi insanlarn ahlaki temellerde daha iyi
koullara ihtiyalar var. Ve gelecekle ilgili baz beklentileri olduuna da inanmalar gerek. kincisi,
kazanmlarn bir ksr dngye girmemesi, ok ileri gtrlmesi gerekir. Savam gerekte savamdr.
Dier taraf mmkn olann en azn vermek ve ilk frsatta gemite vazgemek zorunda kald her
eyi geri almak ister. Dolaysyla kazanmlar nce elde edilmeli ve sonra da korunmal ve
geniletilmesine ncelik verilmelidir. Eer gemiin
22

ktlklerini amamz gerekliyse, kazanmlar yrtme gcnden yoksun kurumlara yrtme gc

kazandrmal ve baka deiimler ve son zmlemede gerek dnmler peinde koan daha byk
hareketlerin nn amaldr.
Yne 60'lardan ok parlak bir isim vermek gerekirse Andre" Gorz adl bir Fransz yazarndan sz
edebilirim. Gorz, srekli olarak kazanmamz gereken eyin "reformist olmayan reformlar" olduunu
ne srd. Reformist-olmayan reformlarn insanlarn yaam tarzndaki, hukuktaki, toplumsal
yaplardaki, bilinlerin-deki baz sorunlar zen ama gene de dier iyilemeler iin savamn yeni bir
platformunu oluturacak kazanmlar olduunu sylemiti. Bu tip reformlar kendi balarna bir ama
deildir; kazanr, ardndan evinize dnersiniz, hepsi bu! Ama ayn zamanda bunlar devam eden bir
srecin parasdr. Dolaysyla, bir projeye ya da harekete ya da kampanyaya gerekten deip
demedi-inin bir iareti olarak baktm ey de bu; yani insanlarn yaamlarndaki iyilemeler, yeni
altyap dzenlemelerine ve baka ilerlemelere neden olan yeni bilin ya da rgtsel koullar...
SEP: Eer sol ortak bir vizyondan yoksunsa, sorun bizim ne istediimizi bilmememiz mi, yoksa bunun
zerinde uzlaama-mamz m?
MA: Sanrm, ne istediimizi ok az dnmemiz ve bu konuda ok az ciddi tartma yapmamz.
Solcularn ou ok belirsiz ve inandrc olmayan genellemeler dnda, "Neden yanasnz?" sorusunu
yantlayamaz. Kltr, toplumsal cinsiyet, rk, siyaset ya da devlet ve iktisat sz konusu olduunda
bunun kesinlikle byle olduunu dnyorum. Aslnda eer yaygn bir biimde savunulan ak ve
zorlayc bir vizyon olsayd, bunun zerinde tam bir uzlama olabilirdi ve tabii ki, baz uzlamazlk ya
da kukular da. te bilinlendirme ve rgtlenme de bununla ilgili zaten.
23

Gerek farklln en byk kayna kar farkllklardr. Beyazlar ve erkekler, aznlk cemaatlerinde
yer alan insanlar ve kadnlar o alanlarda neyin en iyi olduunu renmek ve kendi eski deneyim ve
koullarnn dar mesajlarn amak zorundadrlar. Ve ayns birok solcunun iiler tarafndan
eitilmesi gereken elitist dnceleri ve ynetsel gsteriilikleri iin de geerli. Ama salkl ve
zgrletirici cinsel, eitsel ve kltrel etkileim ihtiyacmz karladmz gibi, bu konuda da ayn
eyi yapabileceimizi dnyorum.
SEP: Gelecek kuan sorumluluu stlenme tarznda ne tr farkllklar gryorsunuz?
MA: Zor bir soru bu. Olumsuz bir etki yaratmak, felaket tellal olmak ve zellikle de kavramadmz
eyleri eletirmek istemem. Zaman zaman yoldan ekilmek iyidir. Ama, bildiiniz gibi, bugn
genlikle ilgili kayglarm, onlarn otuz yl nce inandmz eyleri ve zellikle kendimizi
tanmladmz ve da vurduumuz biimleri bir yana atmalarndan kaynaklanmyor. Tersine,
kayglarm bizim yanllarmzdan rendiklerine ve ok farkl bir ey yarattklarna inanrlarken,
ayrntlarda eletirel yaklarsak, bizim yanllarmz ok sk yinelediklerini dnmemden geliyor.
SEP: rnekleyebilir misiniz?
MA: Biz solcu olduk ve hemen ardndan dmzda kalan herkesi kullanlan ya da cahil ya da tketime
kaplm kiiler olarak grmeye baladk. Dolaysyla, gnmz genliini de. ABD'deki gndelik
hayatn birok yzn -spor, TV, sinema, giyim kuam, beslenme- aaladk. Bylece karmza
gnmzn genlii kt. Apolitik insanlarn neden bu ekilde dav24

randn, gerekte sahip olduklar cesareti ve sezgilerini unuttuk. Ve karmza bugnk genlik kt.
Bu rahatsz edici ama kesinlikle genlerin hatas deil diye dnyorum. Daha dorusu, benim
kuam gerekte zeletiri yapmay ve sadece ok ak olanlarndan deil de genelde
eylemlerimizden aklayc dersler karmay beceremedi.
SEP: Ekonomik vizyon ile ilgili yaptnzdan sz edebilir misiniz?

MA: Ortak almalar yaptmz yazar dostum Robin Hah-nel ile birlikte, "katlmc iktisat"
dediimiz ekonomik vizyon konusuna epey kafa yorduk. Bu, ekonomiyi temel alan solcularn her
zaman iddia ettikleri -ekonomik kararlar bunlardan etkilenenlere brakmay- ama hibir zaman hayata
geiremedikleri eyi gerekletirmeyi amalar.
Piyasalar, dier baarszlklar yannda, adalet ve z-yne-timin antitezi olarak deerlendirip,
reddeder. Ve "piyasa sosyalizmi" adyla bilinen sosyal demokrasi ve gerekte ynetici, planlamac ve
daha genel anlamda, aydn iileri ynetici konuma ykselten ekonomiler olan "merkezi planlamaya
dayal sosyalizm" dahil, "eski modeller"i reddeder. Katlmc iktisat, iktidara ya da mlkiyete ya da
hatta -birok baka ilericinin de savunduu gibi- toplumsal rne yaplan katkya gre deil, aba ve
zveriye gre dllendirmeyi vurgular.
Ekonomik aktrlerin sadece gelir deil, ama ayn zamanda adil koullara da sahip olmalar gerektiini
ve ekonomik yaamn insanlar stlendikleri rol nedeniyle daha yetkili klnanlar (ve ekonomiyi
ynetenler) ile stlendikleri rol nedeniyle daha az yetkili klnanlar (ve dier insanlarn emirlerini
yerine getiren, hi sz sahibi olmayan ya da ok az sz sahibi olanlar) olarak blmemesi gerektiini
ne srer. Katlmc ekonomi, iin denge25
li dzenlenmesinden ya da insanlarn kendilerine esiz grnen ama ortalama olarak hayat kalitesi ve
hiyerarik etkileri bakmndan ekonomiye katlan dier kiilerin sahip olduu sorumluluk ve grevleri
birletiren ilere sahip olmasndan yanadr.
Zengin bir fikri miras olan ve bizim de blm asndan "katlmc planlama" dediimiz konsey
demokrasisinden yanadr. Bu gr birok kitap ve makalede dile getirdik. eitli periyodik
yaynlarlarda, bu arada rnein South End Press, Arbe-iter Ring Press ve dier baz sitelerde en
azndan bu grn pratik uygulamalarn ele alan yazlar, yaymlanan baz tartmalar da vardr. Znet
forumlarnda da katlmc iktisada ynelik birok ey bulunmaktadr.
Son otuz yla baktmda, insanlar srekli bir biimde kendi hayatlarndan yola kp, ezilmeye kar
fke duymaya, hatta yeni bir duru edinme ve ilerlemek iin yol aramaya sevk eden insancl ve
eitliki zlemlerin derin pnarn grdm sylemeliyim. Buna "solculuk" diyelim. Ama ayn
zamanda, olanaklarnn snrll nedeniyle sadece bu insanlara ulaamamakla ve iletiim
kuramamakla kalmayan, onlara ulatnda bile yapsal snrllklar nedeniyle ou kez onlar
kendinden uzaklatran bir sol da gryorum. Bu konuda artk bir eyler yapmak zorundayz.
26

Tarih Ykselen Bir Sarmal Gibidir

NOAM CHOMSKY bir dilbilimci, akademisyen ve siyasal yorumcudur. 7 Aralk 1928'de Philadelphia,
Pennsylvania'da doan Chomsky kk yata politik bilin kazanm, daha on yandayken spanyol
faizmine kar ilk politik yazsn yazmtr. Chomsky ncelikle dilbilim, felsefe, uluslararas ilikiler,
ABD d politikas ve gnmzn dier politik sorunlaryla ilgili yazmakta ve ders vermektedir.
Chomsky'nin Filistin ve Ortadou, Dou Timor ve Krfez Sava ve medya ile lgili eserleri
uluslararas apta lgi uyandrmtr. South End Press den yaymlanan on iki kitab arasnda The
Culture ofTerrorism, Ne-cessary Ulusions: Thought Control in Democratic Societies, Ye-ar 501: The
Conquest Continues ve Powers and Prospects: Ref-iections on Human Nature and the Sociai Order
bulunmaktadr.

27
SOUTH END PRESS: Son yirmi ylda solun nemli baar ve baarszlklarnn neler olduunu
dnyorsunuz?
NOAM CHOMSKY: Sanrm popler hareketlerin baarlarn kast ediyorsunuz. Evet, ok dikkate
deer bir baar 80'lerin dayanma hareketleridir. Bunlar, bildiim kadaryla emperyalizm tarihinde
hi grlmemitir. 60'larn protestolarndan ok daha youn ve Amerikan toplumunun temellerine ok
daha kk salm durumdaydlar. Orta-bat kiliselerinde ve bu tr yerlerde odaklanmlar ve byk bir
yaygnlk kazanmlard.
On binlerce insann saldrya urayan lkelere kotuu baka bir rnek daha bulunabileceini
sanmam. Hatta bir beyazn bulunmasnn devlet terrizmini snrlandrabilecei umuduyla birok
kiinin kylerde yaamay semesi, tabii ki olaanst bir iti. letiim alarnn kurulmasyla
milyonlarca insan egemen bilgi aknda yer verilmeyen birok eyi rendi. Bu, gerekte yz binlerce
insann katledilmesini deilse de, ok daha kt eylerin olmasn kesinlikle nledi. Sadece Orta

Amerika'da deil, ama Gney Afrika'da ve baka lkelerde de. Bunlar gerekten anlaml baarlard.
ok fazla tartlmadlar. Nedeni ise sekin olmamalar, olacaklarnn beklenmemesiydi. Ama oldular.
Son yirmi be yldr, genelde toplum zerinde nemli bir etki yaratp toplumu deitiren, byk bir
uygarlatrc etki yapan byk popler hareketler -feminist hareket, evreci hareket ve benzeri- esasen
70'lerin ve seksenlerin gelimeleridir. Kkleri 60'larn eylemliliinde bulunabilse de bu hareketlerin
kendileri daha sonra geliip bymlerdi. Ayn durum teki kltrlere,
28
ezilen halklara sayg duyma asndan da geerli. Bunlar ok anlaml deiiklikler. Eer bugnn
ABD'sini bir otuz be yl ncekiyle kyaslarsanz, deiiklikler ok belirgindir. Halkn bilincinde kk
salan deiikliklerdir bunlar.
Bunun birok gstergesinden biri de yzlerce yllk tarihimizin ilk kez tannmas, yerli halka
yaplanlarn ilk kez kabul edilmesidir. Daha 60'larda bile bu konu reddediliyordu. Yeri gelmiken,
yetmili yllarda olduka liberal yazarlarn kaleme ald standart diplomasi tarihi kitaplarnda,
kolonicilerin Amerikan Devrimi'nin ardndan bir sonraki grevleri olan "aalar ve Kzlderilileri
kesmeye" ve onlarn "doal snrlar"na uzanmaya getiklerini okuyabilirdiniz. Hi kimse bu konuda
renk vermezdi. "Peguot Katliam" gibi Kzlderililere ynelik kymlar olduka doru bir biimde
anlattktan sonra bunlar ycelten ders kitaplar vard. Nereden mi biliyorum? ocuklarm bunlar ba
belas, ilerici, st orta snf kentinde kullanyordu. Terrn boyutlar gizlenip yadsnmt. Btn
bunlar 70'lerde kamuoyunda bir ilgi patlamasna yol at. Balangta bunu salayanlar akademik
evrelerin dndan kiilerdi ama en sonunda akademisyenler de konuyla ilgilenmeye baladlar.
Tamam, bildiiniz gibi, bunun kurbanlara ok fazla bir yarar dokunmuyor. Ama bu, en azndan ABD
toplumunun ilk gnahn kabul etmesidir.
te yandan baz byk engeller vard. 60'larn eylemlilii sekinler arasnda gerekte ciddi bir korku
sald. Nfusun duyarsz ve edilgin kald sanlan byk kesimleri, gerekten zerlerindeki l
topran att ve kamusal alana katlp kendi taleplerini dayatmay denediler. Liberal sekinler arasnda
"demokrasinin krizi" denilen de buydu.
Okullar, niversiteler ve kiliseler gibi -o mehur deyimle konuacak olursak- "genliin
alanmasndan sorumlu kurumlarn yeniden disipline edilmesini salayarak, bu "kriz"in stesinden
gelmek iin byk abalar harcand. Ve 60'larn sonunda bir
29
ksm medyann gstermeye balad marjinal bamszla izin vermeyerek ve onlar Ortodokslua
dnmeye zorlayarak da "kriz"e kar savam verdiler.
Bu tutum, daha ok gl devletlerin, en bata da ABD ve ngiltere'nin daha 70'lerde zellikle mali
sermaye zerindeki kstlamalara dayanan sava sonras ekonomik sistemi ortadan kaldrma kararyla
balantlyd. En azndan elli yldr, aslnda ok daha nceden beri, sermayenin serbest aknn
ileyen bir demokrasinin her biimine ve toplumsal reforma kar ok gl bir silah olduu ok iyi
kavranmtr. Dolaysyla, rnein, eer bir lke ekonomisini tevik etmek ya da yoksul halka yardm
edecek nlemler almak isterse, sermaye hemen geri kaabilir. imdi bu yle boyutlara ulamtr ki
nc Dnya lkeleri harabeye dnmtr. Hatta artk ABD gibi zengin lkeler bile, baz
uluslararas iktisatlarn "sanal senato" dedii, temelde kamu politikasn kontrol edebilen bir
yatrmc ve gl irketler topluluunun kontrol altndadr.
SEP: lericilerin dayanma hareketleri esnasnda bu engelleri zorlayabdiklerini ama neden imdi
yetersiz kaldklarn dnyorsunuz?
NO. Pekala, farkl sorunlar sz konusu. Orta Amerika'da "compesino"lara kar terrist saldrlar
engellemek ile tekelci devlet kapitalizminin merkezi kurumlarna, aslnda zel tiranlar olan ve
hukuksal olarak kamuya kar sorumlu olmayan zel mali sermayeye ve endstriyel kurumlara
saldrmak tamamen farkl eyler. Bunlar hesaba katmaya altnzda gerekte iktidarn mutlak
temelleri ile kar karya kalrsnz. Orta Amerika'da devlet terrizmi lke indeki iktidarn evresel
uzantsdr.
SEP: Sol byle bir iklimde nasl rgtlenmeli?
30
NC: Geleneksel tarzda ama ayn zamanda yeni sorunlarla yzlemesi gerekecek. Somutta, Mays
1995'ten beri zengin lkeler, Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD) tarafndan gizli gizli
youn grmelere konu olan ok Tarafl Yatrm Anlamas'n (MAI) ele alalm. Nisan 1998'de
gizlice mzalanmas bekleniyordu. Bu konuda yl boyunca neredeyse tam bir gizliliin

srdrlebilmesi Amerikan "zgr basn" iin ok dikkate deer bir durum ortaya koyuyor. Tabii ki,
i dnyas bu konuda her eyi biliyordu, medya efleri her eyi biliyordu yani! Herkes bu konuya
dalmt. Ama baz eylemci gruplarn abalar dnda ABD'de gndeme oturmu deildi. Kongre bile
bu konuda bilgi sahibi olmadn sylyor, belki de Kongre yelerinin ounun haberi yok.
Gizli tutulmasnn nedeni kamuoyunun bunu duyar duymaz hi holanmayacann ve fkeleneceinin
fark edilmesiydi. Bu gerek eylemciler tarafndan sergilenmelidir. Zaten bu yaplmaya allmaktadr
ve zellikle Kanada'da konu ok daha ilgi ekici durumdadr.
MAI kart eylemleri destekliyorum ama bu arada eylemcilerle ilgili birka eletirel sz etmekte de
yarar gryorum. irketlere ok fazla hak tand iin MAI knanyor. Buras doru. Ama burada
irketlerin de baz haklar olmas gerektii batan kabul ediliyor. Bu neden doru olsun ki? Yzyl
nce, ABD'de-ki muhafazakarlar -artk tkenmi olan ama o zaman varolan bir tr- Amerika'nn
irketlemesine ar bir biimde saldrmlard. Bu saldrlarnn nedeni irketlemenin piyasalara
byk bir saldr olduunu dnmeleriydi ve zaten amacn da bu olduuna ilikin inanlar netti.
nk irketleme doal haklar retisinin temel kklerine, kii haklarna saldryordu. irketleme
kolektivist kurumlara Haklar Bildirgesi'nin ierdii kii haklarn -konuma zgrl, aranma ve
tutuklamaya kar zgrlk, vb.- tanyordu. Muhafazakar gr bunu komnizmin bir biimi
31
olarak adlandryordu. Haksz deillerdi, gerekten. ABD ve dier sanayilemi lkelerdeki
irketlemenin kkleri bolevizm ve faizme yol am olanlarnkine benziyordu.
Karar alma gcn hem devlete egemen olan, hem de -maliyet ve riski toplumun srtna ykmak iin,
byk sbvansiyonlar almak iin, icatlarn ve endstriyel gelimenin maliyetini kamunun srtna ykan
endstriyel politikalar iin- byk lde devlete dayanan denetlenemez dev gibi zel tiranlara
devretmeyi ve sonra rnein, u anda internette olduu gibi, bu haklar zel ellere aktarmay nasl
kabul edebiliriz ki?
SEP: 70'ler ve 80'lerden sz ettiniz. Peki ya son on yl, seksenlerin sonu ve 901ar iin ne diyeceksiniz?
NC: ok karmak bir zaman. Bir kere, halkn byk bir kesiminin olduka ciddi bir saldr altnda
bulunduu bir dnem olmutur. Tabii ki, ABD'deki sefalet ile Orta Amerika'daki ayn deil. Bununla
birlikte, nfusun ounluu, belki yaklak te ikisi iin, cretler ya yerinde saym ya da dmtr.
Sylenenin tersine, bu yllar nemli bir ekonomik byme dnemi olmamtr. Aslnda, bu dnem
ABD'nin sava sonrasndaki tarihinde durgunluktan en yava ktr ve ABD'nin kii bana byme
oran zengin lkelerin ortalamas civarndadr. Bu konuda ok fazla arptma sz konusudur. Nfusun
ok kk bir yzdesi ar zenginlemitir. Nfusun ounluu ya yerinde saymakta ya da
gerilemektedir.
Kamuoyu yoklamalar olduka ilgin bir biimde halkn beklentilerini iyice drdn
gstermektedir. yle byle idare edebi liyorlarsa, bundan daha ounu umacak durumda deillerdir.
Szgelimi, bir ailede iki kiinin tm zamann harcayarak endstrilemi lkelerde grlen en dk
cretlerle, en kt alma koullar, en uzun alma saatleriyle eve ekmek getirme32

ye alt bu koullarda baka bir ey yapmaya olanak kalmaz. Ayrca tm gnnz ailenizin
geimi iin harcarken byk lde sizi bir engel olmaktan karmaya, kolayca dikkatinizi baka bir
yne kanalize etmeye dnk dev bir propaganda sisteminin bombardman altndasnz. Bu durum
halkn byk kesimleri iindeki eylem potansiyelini krmtr.
Sekinler arasnda da benzer koullar bir lde ayn sonuca yol amtr. Diyelim, sekin bir
niversiteye gidiyorsunuz, en azndan maddi adan ABD'ye bir tr nc Dnya yaps dayatmaya
gre dzenlenen ve devlet politikalarndan olaanst yararlanan kk ve orta lekli sektre can
gnlden katlabilirsiniz. Aslnda bu bir batan karmadr. Ve nde gelen niversitelerdeki, 60'larn
eylem merkezleri olan birok blgedeki aktivizm potansiyelini kukusuz baltalamaktadr.
i hareketine ak ak gzda verilmitir. ilere gzda verilmesi -bu, Greenspan'n deyiiyle
"ekonominin salkl ileyiine byk bir katk olan "i gvencesizlii"- nedeniyle ok gururlu olan
Alan Greenspan ya da Clnton ynetiminden bunu renebilirsiniz. iler cret artlar iin
bastrmyorlar. deolojik bir l kullanlarak, bunun ekonominin lehine olduu sanlyor. Ve size
bunun byk bir kazanm olduunu aka sylyorlar. ilerin gerekletirilmi olan snrl
ekonomik bymeden pay almak iin fazla basks grlmyor. Btn bunlar enflasyonu dryor,
karlar artryor, her yolla zenginlere byk yararlar salyor. nsanlara devlet-irket gc tarafndan
dayatlan koullar ile gzda verildii de doru.

i hareketine gerek bir darbe vuran 1991-95 Caterpillar grevini rnek alalm. Caterpillar tam bir
zafer kazanmt. Zaferi kendi deyimleriyle yeni iiler kullanarak kazanabilmilerdi. (Uluslararas
alma rgt tarafndan ABD bu nedenle resmen knanmt. ABD belki de buna yol aan tek
endstrilemi lkedir.)
33

Ve Caterpillar retimi yurtdna aktararak, son yllarda dier irketlerle birlikte kazand dev karlar
yurtdnda ek kapasite oluturmak iin kullanabilmitir. i hareketi gerekte uluslararas boyuta
ulamadndan, uluslararas alanda ok etkili bir ibirlii iine girememitir. Caterpillar da lkedeki
ii snfn baltalamak iin bu durumu kullanabilmiti.
Ayrca, Caterpillar ve (1993-95'den beri Decatur, Illinois'te lokavt uygulanan) Staley ve ayn sorunla
yz yze kalan dier endstrilerdek iiler halka seslerini ok zor duyurabildiler. Olanaklar yoktur,
kaynaklar yoktur ve eylemci gruplar gerekte halk seferber edecek kadar gl deildir. Staley iileri biraz destek bulabilmek iin almaya baladnda, Boston'da da bunu grdk. Katlmclarn
saysnn ok znt verici olduunu sylemeliyim. Bunlar savam olanaklarn azaltc eylerdi.
Ama yine de aktivizmi ldrmemiti elbette. ler eskiden ok daha ktyd. rnein 1920'lerde
durum ok daha ktyd. Sanki ii snf lm gibiydi. Oysa birka yl sonra lkede bir fke dalgas
patlad. iler az kalsn fabrikalar ele geireceklerdi ve bunun yeniden olmamas iin hibir neden
yok. Bu, tarih boyunca defalarca tekrarlanmtr.
- Ayrca, eer tarihe bakarsanz, bir tr ykselen sarmal grrsnz. Gerilemeye karn iler
eskisinden iyidir. rnein, u anda tam da olmas gerektii gibi, halkn byk bir kesiminin yararland asgari salk hizmetlerini korumaya dnk bir savam var. Ellilerde byle bir savam
yoktu, nk o zaman salk sigortas da yoktu. Ayak sesleri duyulan bir baka byk savam da
sosyal gvenlii korumak iin verilmektedir. Ama, otuzlara kadar, sosyal gvenlik olmad iin onu
savunma savam da yoktu. Bunlar yaygn bir aktivizmin sonucu olarak ortaya ktlar. Dolaysyla,
aktivizmin bir sonraki evresi, eskisinden daha st bir dzlemde balayabilir.
34

SEP: Hangi alanlarn alternatif kurumlarn yaratlmas iin umut vaat ettiini dnyorsunuz?
NC: Bu sorunun yant ok geni bir alan kapsar. Medyadan, cemaatlerin ve iilerin denetimindeki
iletmelere, yoksul kadn ve ocuklara yardm sistemlerinin ortadan kaldrlmas anlamna gelen ve
"sosyal reform" diye adlandrdklar salk hizmetlerine saldrdan zarar gren halka yardma kadar...
Btn bu alanlarda, alternatif kurumlar sosyal yardm ve halk rgtleri, iletiim ve bask gruplar
olarak kurulabilir. Ayrca parlamenter kurumlar iinde uygun her arac kullanarak -bu aralar
mevcuttur- bu eilimleri deitirmek ve sonra da kanserin belirtilerini deil, kendisini tedavi etmeye
almak iin politik arenaya katlmak iin de kurulurlar.
SEP: Yeni kuan ilericilerin davalarn stlenme tarznda farkllklar olduunu dnyor musunuz?
NC: "Kuaklar" bir medya terimi. Sorunlarla ilgilenen militanlar, rgtler, ok sayda insan hep
olur. Bunlar belki de nfusun ezici bir ounluunu oluturur. Kiisel koullarna, rgtlenme
dzeyine bal olarak sorunlara kar savam vermeye alrlar. Bunlar genel terimlerle ifade
edemezsiniz. Karmak bir biimde blgeden blgeye farkl gelimeler gsterirler. Yirmiler ile otuzlar
arasnda grdmz gibi nemli deiikliklerin yaand zamanlar da vardr. Ellilerden 60'lara
kadar grlen deiiklik belirgindir. 70'Ier ve 90'larn byk hareketlerinin ortaya k belirgindir.
Ama her zaman bir eyler olur.
SEP: Nasl politikletiniz?
NC: Daha drt yandaydm. Ekmek paras bulabilmek iin kap kap dolaarak para kuma satmaya
alan insanlar g35
rrdm. Ya da annemle birlikte troleybste giderken yneticilerin ard polisin darda toplanan
ii kadnlar dvdn grrdm. ounluu ii snfndan olan isiz akrabalarm grrdm. te
bu koullarda bydm.
SEP: Genelde insanlar her zaman solcularn iilerin karlarn savunmaya altn syleseler de,
bu kitabn baka yerlerinde, bazlar solda ii snf dman olan kesimler bulunduundan sz
ediyorlar. Bu konuda ne dnyorsunuz?
NC: Drst olmak gerekirse, "sol" gibi terimlerden pek holanmyorum. Bu terimi ok fazla
kullanmyorum. Seksenlerin dayanma hareketlerini ele alalm. Bunlar sol muydu? Demek istediim,
ynlendirici eleri dahil, birou kktendinci Hris-tiyanlard. Gerekte onlara yakndm ve elimden

geldiince onlarla ibirlii yaptm ama birok konuda uzlaamyorduk. Ya da ksmen cinayetler,
ksmen baka aralarla ezilinceye kadar gerekten de arpc bir etki yaratm olan "kurtulu teolojisi"
sol muydu, sa myd? Bu terimlerin kendi bana ok fazla br anlam yok.
Ama sol dediklerimizin iinde ii hareketine ve genelde kitle hareketlerine dmanca yaklaan
kesimler de var. Kukusuz bu doru. Onlara neden sol denmesi gerektiini bilmiyorum. Baka
insanlarn karar verebilecei bir ey bu. Eer "sol" ile kendilerini bar ve adalete, zgrle ve
benzeri deerlere adayan insanlar kast ediyorsanz, en azndan bu tanm uyarnca solda ii hareketine
kart kesimler olamaz.
SEP: Michael Moore bu eletiriyi The Nation okurlarna yneltmiti. Belki de "liberal aydnlar" daha
doru bir terim.
NC: yi de, o bir nitelendirmede bulunmad, dolaysyla tar36
tmak zor. Ama nitelendirme yapabilirsiniz. rnein, Anthony Lewis'i dnn, bir liberal aydn m?
Tamam, yle olduunu dnelim. Aslnda Lewis'in prototip olduu dnlr. Medya da dahil olmak
zere hemen tm irketler halkn muhalefeti karsnda Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas'n
(NAFTA) dayatmaya alrken, ii hareketinin gerek duruunu dile getirmesini ak ak
reddetmilerdi. Anthony Lewis de "geri, aydnlanmam" ii hareketi ve hareketin "kaba gzdana
dayal taktiklerini" sulayan yazlar yazyordu. Tamam, onun bir liberal aydn olduunu dnyorum.
Belki Michael Moore'un aklnda da bu vard. Lewis belki de The Nation okuyordur.
Bu insanlar eletiri snrlarn izerek ok yararl bir i gryorlar; "En fazla benim kadar ileri
gidebilirsin, daha ileri deil. Bak, ben ne kadar soldaym!" Bu bir propaganda sisteminde ok nemli
bir ilevdir. te bu yzden onlar korunurlar. Anthony Levvis gibiler The New York Times tarafndan
olaanst korunurlar. rnein, onun aka yalan sylemesine ve bir yant mektubuyla birka szck
sylemelerine bile izin vermedikleri politik dmanlarna iftira etmesine izin verirler. Ben buna tanklk edebilirim.
SEP: Epeyce byk bir ilerici ve militan kitlesine esin kayna oluturuyorsunuz. Bu rolnz
konusunda ne hissediyorsunuz?
NC: Neredeyse tm yaptm militanlarn taleplerini karlamaktr. Elimden geleni yapmaya
alyorum. Staley iileri Boston'a geldiklerinde, davalarnn tantlmasna katkda bulunmam
amacyla bir konuma yapmam istediler. Tabii ki, buna ok sevindim. Aslnda neredeyse tm
yaptm bu. Eer yazdm eylere, Z Magazine'e yazdm yazlara ya da South End Press'e
yazdm kitaplara ya da dierlerine, bakarsanz, bunlarn ounlukla konuma, toplant gibi eylere
dayandklarn grrsnz.
37

Ama ben bir eit parazit gibiyim. Demek istediim u ki, bakalarnn aktivizminden geiniyorum.
Bunun iin mutluyum. Eer bir yardmm dokunuyorsa, ne mutlu bana. Ama i yapan insanlar baka
yerlerde. Toplantlar dzenleyen ve etkinlikleri gerekletiren sadece onlar. Eer birileri esin
kaynaysa, onlar olmal.
SEP: Yakn gelecekte hangi ilerici amalarn gerekletirilebileceini dnyorsunuz?
NC: Tam u anda saflar sk tutmann, yoksullara ve alanlara kar yeni saldrlar nlemenin ve
salk hizmetleri ya da ocuklarnz beslemek ve benzeri asgari haklar korumann ok nemli
olduunu dnyorum. Ve gerekte serbest ticaretle ok az ilgisi olan, ama karar alma gcn irket
yneticilerine, zel mlkiyet tiranlarna ve onlarla ilikideki devletlere brakan byk giriimler
durumundaki szde serbest ticaret anlamalar gibi, demokrasi ve zgrle yeni saldrlar
engellemeye almak byk nem tayor. Acil grev tm bu sorunlarn karsna dikilmektir.
Ve daha sonra sorunun zne, yani meru olmayan kurumlarn varlna ininceye kadar, bu sadece
ileri doru atlan bir admdr. Yaplabileceklerin hibir snr yoktur.
Sanki olaylarn belirli bir biimde olmasn zorlayan, ktle-ekim yasas gibi gizemli bir ekonomik
yasa varmasna insanlarn kendilerini aresiz hissetmelerini salamak iin byk abalar
harcanyor. Bu, tam bir samalk. Bunlarn tm insan yapm kurumlar, bunlar insan iradesine bal
olduklarndan dier tiranlk kurumlar gibi ortadan kaldrlabilirler.
SEP: lericilerin bizim kendi sylemimizle ne kardmz sorunlara ayn ekilde yaklamayan
insanlarla ortak bir zemin araynn sorunlarla karlaacan dnyor musunuz?
38

NC: Bunlar tek tek belirttim. Eer kamuoyu yoklamalanna bakarsanz ok ilgin olgularla
karlarsnz. Kamuoyu yoklamalar halkn "sosyal devlet"e kar olduunu gsterirken, ayn
anketlerde halkn muhta durumdaki insanlara, yoksul kadn ve ocuklara yardm edilmesinden yana
olduunu da gsterir. Peki, yleyse onlar neden muhta durumdaki insanlara yardm eden "sosyal
devlet"e kar olsunlar ki? nk propaganda sistemi insanlarn aklna zengin kadnlar, devlet
dairesine Cadillac'la-ryla gelen ve insanlarn zor kazandklar paralar alp giden Siyahlar ima eden
bir sosyal sigorta kavram yaratmtr. Tabii ya, eer sosyal sigorta buysa, buna ben de karym!
Kamuoyundan ak bir destek grmemesine ramen halkn ounluu temelde sosyal demokrat
tutumlara sahiptir. Herhangi bir ak destek bulsalar, bunun ok tesine gidebilirlerdi. Muhafazakar,
ii snfnn "Reagan Demokratlar" diye adlandrlan kesimlerle konuurken, laf dnp dolap be
dakika iinde nereye varrd, biliyor musunuz? Hepsi de patronlar ve yneticilerden kurtulmak ve
fabrikalar ele geirmekten yana olurlard. nk bu basbaya yaplabilecek bir ey. yleyse nerede
rgtlenmeli? Mmkn olan her yerde.
39

Siyasal Coku ve Bilye Oynamak

BARBARA EHRENREICH eski bir feminist, demokratik sosyalist ve en son yaynlanan "Blood Rites:
Origins an Hstory of the Passions ofWar" birlikte yedi kitabn yazardr, Florida'da oturan B.
Ehrenreich 1990'dan beri Time'da yazmaktadr. "The Worst Years ofOur Lives" adl kitab The New
York Times tarafndan "sk, keskin dilli, ahlaki bakmdan sarsc ve mthi elenceli" olarak tantld.
Bir dier kitab, "Fear ofFalling: The Inner Life of the Mddle Class" Ulusal Kitap Eletirmenleri
dl'ne aday gsterildi. Denemeleri, eletirileri ve mizah yazlar, The New York Times Magazine,
The Washington Post Magazine ve Harper's dahil, eitli yerlerde yaymland, Ehrenreich 1980'de
haber dalnda Ulusal Dergi dl'n paylat ve 1987-88'de Guggenheim Bursu kazand.

41
SOUTH END PRESS: 1996 Kasmnda sola "lmcl dar-be"nin 1992'de vurulduunu, nk ilerici
liderliin Clinton'n Beyaz Saray'a "girii"yle batan karldn yazmtnz. Birok ilerici o
zamandan beri ynetimi deitirmekten umudu kesti. Ve sol rnein, genleen ii hareketi ve 1997
UPS grevi gibi, ok az yaam belirtisi gstermektedir. Solun yeniden canlandn dnyor
musunuz?
BARBARA EHRENREICH: Sanrm, Clinton'la ak maceras nihayet bitti. Ama solcularn ona kar
kaytsz kald ya da bir yn insann eletirelliklerini ya da aktivizmlerini yitirdikleri 1992 ve 1996
arasnda ok zaman kaybettik. imdi, sol kendine geliyor mu? Bilmem.
i hareketinin cokusuna kendimi tamamen kaptrm deilim. AFL-CIO'nun 1996'da Demokrat
adaylara otuz milyon dolar harcamasnn -ki rgtlenme iin bulunmayan bir otuz milyon dolardr butrajik olduunu dnyorum.
Gya reform yaplan Kamyon Srcleri Sendikas'ndaki skandaller de ok trajik. "yi de seimlerin
finanse edilmesinden hep kt kokular gelmitir" diyen birok insan var. Ama bir sendikann ya da en
azndan reformcu bir sendikann Demokrat Parti'den biraz daha ahlakl davranmas gerekir. UPS grevi
srasnda, Kamyon Srcleri'nin grev fonlarn tketmek zere olduklarn grmek ne kadar zc.
Ya grev bir hafta daha srsey-di, ne olacakt? Bu srada, yz binlerce dolarn sendika kasasndan Ron
Carey'in yeniden seilmesi kampanyas iin hortum-land anlalyor. Bu, gerekten de can skc.
42

SEP: Soldaki sorunlardan bazlarn aabilir misiniz? Sadece rgtlenme sorunlarm deil, teorik
sorunlar da. 1995'de solcularn kendi szlerinizle "aldatc poplizm"! ve "tarihsel kanlmazlk"
fikrini terk etmesi gerektiini yazmtnz.
BE: Bir sre iin aznlk, kk bir aznlk olmaya almak zorundaydk. in garibi, sa iktidarda bile
olsa, kendisini bir yolla her eyi ynlendiren bu elit karsnda kuatlm bir aznlk gibi dnmekten
holanyor. Oysa sol, hibir gc olmadnda bile, kendisini sanki halkn ounluunu temsil
ediyormu gibi hayal etmeyi sever. Bunlar aynadaki yanltc grntlerdir.
imdi eitli nedenlerle popler olmayabilirler ama ilkelere sarlmak nemlidir. rnein baz
ilericilerde san iktidarna bakp yle syleme eilimi var: "yi, tm odaklanacamz yer ekonomik
adalet sorunlar. nk ister krtaj hakk olsun, ister yasad uyuturucularla ilgili ceza yasalarnda
reform yapmak olsun, dier sorunlar daha az poplerdir ve daha fazla anlamazlk tohumlar eker."

Ben bunun yanl bir yaklam olduunu dnyorum. Arkasnda duracamz baz temel konular var
ve bunlar geri adm atamayacanz ekonomik adalet ve sivil zgrlkleri iine alyorlar.
SEP: Nasl politikletiniz ve perspektifiniz zamanla nasl deiti?
BE: 60'larda katldm sava kart harekette radikalletim. Sivil Haklar hareketi de devam ediyordu.
Biz radikaldik, yani kendimize byle diyorduk. ok ideolojik ve entelektel bir hareket deildi ama
hem ekonomik adalet, hem de kiisel zgrlk konusunda ok srarlyd. Ayrca 1969-70'den beri
kadn hareketine de byk ilgi duyuyordum. 1973't sanrm, daha sonra Amerikan Demokratik
Sosyalistlerini oluturan Demokratik
43

Sosyalistler rgtleme Komitesi ile birleen Yeni Amerikan Hareketi'ne katldm. 1983'ten beri de
yesiyim. te benim skc
rgtsel yaamm.
SEP: Skc m?
BE: Sadece rgtler asndan ele alrsanz, hayatm ok ilgin grnmez. Tm dramlar ve zc
eyleri bir yana atyorum.
SEP: yleyse bu dram ve zntlerden sz edebilir misiniz?
BE: Yok canm! Demek istediim sadece bu rgtsel uralarn her birinin, zaman zaman
sorumluluklar, gerilimler, hizip atmalar ve zor kararlarla dolu olduu.
SEP: Bir aznlk olmaya almakla ilgili szlerinize dnelim. Eer popler olmayan bir aznlk
olduumuz halde, gya herkesi yreklendirmeye alyorsak, bunda bir yerde eliki yok mu?
BE: lericiler ynnden, ulusal salk sigortas ve alanlar iin daha adil tatiller gibi birok konu ok
popler ve ne km durumda. Biz kimsenin anlayamayaca fikirleri olan atlaklar deiliz.
Ama radikal bir programn paras olan, sosyal sigorta ya da benzeri bir eyi ieren gerek bir sosyal
gvenlik ann gereklilii gibi baz fikirler son yllarda ok popler olmad. Sa, bunu bir lm
kalm savana dntrd. Ayrca, adli sistemde byk reformlar gerekliydi. Bu, u anda popler bir
fikir deil. Bu lkede cezalar ok ar! Hapishane koullar birok yerde ikence snrnda. Eer su
orann drmek istiyorsak, uyuturucu savana bir son vermeliyiz. Bunlar popler, ne kan fikirler
deil, anketlere ya da hedef kitlelere dayal deil.

44
Bunlarn hem topluca hepimizin yaamn, hem de gerekte tek tek bireylerin yaamn
iyiletirebileceini sylemek gibi bir ykmllmz var. Bu konuda aba harcamalsnz. u an iin
popler olmayan fikirlerdir diye bunlar bir yana atamazsnz.
SEP: nsann komnal yaama ve akn deneyime ihtiyac olduundan ok sz ettiniz. Bu "Blood
Rites" adl kitabnzn temel grlerinden biriydi. Kitap, ilericilerin iinde, kilise ya da evlilik gibi,
baskc cemaat kurumlar olarak grlen eyleri ykarak politikleenler ile daha fazla aile, daha fazla
ballk, daha fazla cemaat isteyen yeni "cemaatiler" arasndaki yeni bir blnmeden sz ediyordu.
Bu akn, komnal deneyim ihtiyacn nasl nitelendiriyorsunuz?
BE: Dayanma, teki insanlarla ba kurma istei sol ya da sa biimler alabilir. Bu yzylda Hitler'in
mitingleri ve benzer eylerle bunu en yi idare edenler faistlerdi, 60'lar bunu daha ok solun
sahiplendii bir dnemdi. Byk kalabalklar bir dava etrafnda toplamann verdii cokuyu
dntrmenin yeni bir tryd yaanan.
Ben cemaatilerinkinden farkl bir eyden sz ediyorum. Cemaat bir baka kavram. Salam, neredeyse
duraan bir kavram, kk bir kasabay akla getiriyor. Bense birbirini bile tanmayan insanlar
birletirebilen, kalabalklarda ve gsterilerde yaanabi-len bir tr deneyimden sz ediyorum.
Gstermeye altm ey, tutku annn, durumu biraz abartrsak, halkn cokusunun toplumumuzla
nerede btnletii. Bu, urada ya da burada onun ifade edilmesine kesin ihtiyacmz var demek deil,
nk ihtiyacmz olup olmadndan emin deilim.
Ama bir yerde, 60'larn hareketinin snmesinden beri, sporun hayatmzn gitgide daha byk bir
paras haline gelmesi ilgin. Dier eylerin yannda, spor aka en azndan bir para coku ve
45
dayanmann mmkn olduu bir alan temsil ediyor. Hayatnzn geri kalan ksmnda teki
insanlardan tamamen uzak kalabilirsiniz. Ama tuttuunuz takma tezahrat yapmak iin maa gittiinizde, aniden bu kolektif taknla katlverirsiniz.
60'larn hareketlerinden bu yana gerekleen bir baka ey de dinsel tapnmann duygusal bakmdan
daha etkileyici bir duruma dnm olmasdr. Byk tarikatlar daha byk coku yaratanlarn

karsnda gerilemeyi srdryorlar. Byk tarikatlarn bir ksm bu durumu fark ederek ibadetlerinin
arasna gitar almay ve kucaklamalar da eklemektedir. Bunlar bizim kolektif coku dediimiz eyin
bir eit apolitik biimleridir.
Politikada durum ne kadar iyi olursa olsun, ya da Marksist terimi kullanacak olursak, "nesnel koullar"
ne kadar elverili olursa olsun, byle bir tutkunun ateiyle yanmadktan sonra, halk insani dayanma
ihtiyacnn bir ksmn bu ekilde gider-medikten sonra, ok kkl deiiklikler yapan bir hareket olamaz. Bunlar hareket iinde dostlar bulmaktan balayp, dev miting ve gsterilerde yer almann
heyecan verici, yreklendirici deneyimine ve gerekten de muazzam bir dalgann paras olduunuzu
hissetmenize kadar geni bir yelpazede yer alrlar.
SEP: Bu kolektif mutluluk yetenei rgtleyicilerin bilinli olarak yararlanmalar gereken bir ey deil
mi?
BE: yi rgtler bundan gerekten de yararlanrlar. nsanlar kendilerini ii hareketine ya da ilerici
harekete eken daha ok para, daha iyi sosyal haklar ve benzeri gibi somut eyler isterler. Ama farkl
trden bir vizyonla -ou kez hayatlarnda ilk kez sevip sayg duyduklar teki insanlarn oluturduu
bir grup tarafndan onaylanmann cokusundan balayan ve slogan atmann ve grev gzclnn
heyecanna kadar uzanan deneyimlerle- harekete geirilmedike, gerekte hibir ey yerinden kml46

damaz. Pekala, grev gzcl olduka skc olabilir. Ama iyi bir rgt herkesin bir harekete
getirdii aklc karlarn tesine geen duygusal boyutlar olduunu da kavrar.
SEP: Deiim ynndeki bu tutkularn harekete geirilmesinde sizinkiler gibi mantkl tezlerin rol
nedir?
BE: Bunlarn nemli olmadn sylemiyorum! Hi kimse sadece bir futbol manda yaayabilecei
heyecanlar tatmak iin bir sendikal rgtlenme hareketine katlmann tm risklerini almaz. Eer risk
ve yan sra gerek kazanm olanaklarn istemiyorsanz, o zaman maa gidin. Burada hibir ey
kazanmazsnz, sadece kalabaln ieriksiz heyecann yaarsanz... Tamam, belki bunlar futboldan
anlamadm iin sylyor olabilirim... nsanlar katlmla ne kazanabileceklerini aklc olarak
hesaplayarak harekete geerler. Ama bu duygusal ihtiyalar da karlanmadka, belki kendi
hayatlarn da fazlaca deitirmezler.
SEP: Baz solcular Blood Rites'm biyolojik belirlenimcilik izlenimi verdiini sylediler. Ayrca, Alan
Sokal'n Social Text'tinde dalga getii gibi, solun baz kesimlerinin bilim kar-it olduu eletirisi
hakknda ne dnyorsunuz?
BE: nsanlarda iddet zerine yeni bir evrimci perspektif ieren Blood Riles zerinde alrken birok
kez fikirlerimi politika arkadalarmla tartyordum. Bazlarnn kimi zaman ha kararak "Yoo,
hayr, bunlar syleyemezsin. Byle dnemezsin. Olaylar ta tarih ncesine kadar geri gtremezsin,
nk bu belirlenimciliktir" dediklerini anmsyorum. Bu yantn dogma-tiklii karsnda gerekten
sarslmtm. Dogmatizm sola ait deil. Eer olaylara tarihsel adan bakabilirsek, neden tarih ncesi
asndan da bakmayalm ki? Bence, fark olduka keyfi.
47

SEP: Balca sorunlu nokta bu muydu, zaman izgisinin bir blmn atlam olman m?
BE: Evet ve bylece baz alkanlklar ya da dnce kalplar ya da etkinliklerin kuaklar boyu
srebileceini ne srersiniz. Aslnda kitapta yapmak istediim ey, bu davran ya da fikirlerin kalc
ve deimez olduklarn sylemek deil, nerede baladklarn bulmaya almakt. Bylece onlarn
gerek yzlerini daha iyi kavrayabilecektik.
Olumsuz yant benim de paylatm bir eyden geliyor; biyolojinin zellikle toplumsal cinsiyet ve rk
asndan toplumsal hiyerariyi hakl gstermek iin yanl uygulanmasndan duyulan dehetten. Ama
hibir yerde biyolojik aklamalara yer veremezsiniz demek de epey ileri gitmek olur.
SEP: Bunun sola ne kadar zarar verdiini dnyorsunuz?
BE: Bu, sola zarar vermesiyle deil ama toplumda birok tartmaya zarar vermesiyle ilgili bir ey.
Solcular ou kez bu tartmalara katlmazlar bile. u anda, en azndan medyada, "her-eye-zg-bir
gen" salgn var. iddet genlerine, maceraclk genlerine kadar gitmek son derece aptalca.
Daha ok insann bu konuya eletirel bir biimde yaklatn grmek isterdim. Ve bunun iin bilimci
olmalar da gerekmez. Eer genler ve insan davrannn birbiriyle hi ilgisi olmadn sylyorsanz,
tartyor bile saylmazsnz.
SEP: 1994 Maysnda rksal ve ideolojik ayrmlarn "arkaik" kaldn ve "gerek ayrmlarn MTV
izleyenler ile Hristiyan televizyonlarn izleyenler arasnda olduu"nu yazmtnz. Espri

yapyordunuz ama politikann yaam tarz sorunlarna indirgendii fikrinin baz dorular ierdiini
dnyor musunuz?
48
Bunun zellikle genliin rgtlenmesini nasl etkilediini dnyorsunuz? rnein, btn postfeminist senaryo, bugn feminist olmann uygun ayakkablar giymek ya da belli tr dergiler okumak
anlamna geldiini ne sryor. Bu, ataerkillikten ya da genelde kadnlardan sz etmekten byk
lde farkl.
BE: Bu, her zaman doruydu diye dnyorum. 70'lerde feminizmin ok bireysel, yaam tarzna
zg bir yorumu vard. rnein, feminist olmak iin gereken tek eyin kendi adnza bir yn kredi
kart olmas gibi. Bu, hep byle olmutu. Geri bu tr bir bireysel yorum sosyalizme hi uygulanamaz.
Yalnz bir sosyalist olmak ok zordur.
SEP: Pekala, bilindii gibi, hep ucuz kyafetler giyiyorsunuz. Eyalarnz baka insanlara dn
veriyorsunuz.
BE: Bunun politik bir seim olduunu bilmiyordum! Bu, sadece insan olmaktr.
Gelecek kuakta kaybolmaya yz tutan ey kolektif savam duygusudur. Benim kuamdan birok
kadn iin feminizm bir toplumsal hareketin kolektif heyecann ilk tattmz yerdi. Bence, sava
kart harekette bu heyecan daha fazlayd ve feminizm daha ok dier kadnlarn harika olduunu
grmekle ilgiliydi! Kadnlar aa gren bir toplumda yayor ve onlarn etraflarnda olmak
istemiyordunuz. nk onlar ikinci snf yurttalard. Onlarla zdeleemezdiniz. Dolaysyla gerekte
birlikte olmaktan holanmamz elendirici bir keifti.
Bu kuan bu deneyimi yaayabileceini sanmyorum. Her ey bir para daha bireyci, kolektif
ynelimli olmas ise daha k-k bir olaslk. Birok adan bu o kadar da kt olmayabilirdi.
Sanrm, toplantlarla ok vakit kaybettik ve belki de birok durumda politik enerjilerimizi tkettik.
Ama ne zaman kuaklar arasnda bir karlatrma yapmaya kalksam canm sklyor.
49
SEP: Varolan politik kurumlar iinde militanlarn odaklanmas gereken en nemli alanlarn hangileri
olduunu dnyorsunuz? Szgelimi, bir sosyal gvenlik a kurmaktan sz etmitiniz.
BE: Evet, ama Kongre ve bakanln politik yaps dnldnde, bunsuz hibir yere
ilerleyemeyiz.
Gereken tek eyin sadece hkmetin gerekletirmek zorunda olduu ilerici reformlarn listesini
cebimizde tamak olduu fikrinden kurtulmak zorundayz. Genel salk sigortas, ocuk ^ bakm,
bunlar sadece laf. Bunlar gerekletirecek bir hkmet nerede? Daha nmzde uzun bir yol var.
Tamamen iktidarn dnda tutulurken, belirli bir sre iinde daha gerekletirilebilir hedefler peinde
komalyz.
Biri sendikal rgtlenme. imdi, eer sendikalar farkl topluluklarn desteine daha ak olsalard,
hepimizin sendikal rgtlenmeye katlmamz gerektiini sylemek daha kolay olurdu. Topluluklarn
katlm sendika liderleri arasnda hala bir eit yeni fikir gibi grlyor. Bundan gereince
yararlanmyorlar. UPS grevi son derece poplerdi ama Kamyon Srcleri'nde bu poplerlikten
yararlanmay bildiklerine dair en kk bir iaret bile gremedim. Eer grev biraz daha uzayp grev
fonu suyunu ekseydi, "Eh nihayet!" diye sylenen insanlarn desteinden yararlanabilmek iin
kullanacaklar bir planlar var myd? Hayr, yoktu.
Aslnda bu tr rgtlenmenin bir blmnn temeli u anda sendikalarn d gibi grnyor. ACORN
meslek kurslarna katlan isizleri rgtlyor. Bu ok nemli. Sendikalar beklemek zorunda deiliz.
nsanlar rgtlenebilir, ite o zaman sendikalarn onlara yanap zevkle sendika kesintilerini
alacaklarndan eminim.
Devlet iktidarnn uzandayken, bir eyin daha ok nemli
50
olduunu dnyorum; fason retim yapan Nike ve Disney gibi sadist ve acmasz irketlere kar
dorudan eylem. Eer hkmet bu heriflerin alma izinlerini iptal etse ya da fason retim yapan
herhangi bir irketin satn yasaklasa ne iyi olur! Ama bunu yapmaz. Dolaysyla ya Washington'da
sonsuza kadar kalr, baz Kongre yelerine bizi dinlemeleri iin dil dkebilir ya da ie dorudan sarlr,
sokaa kar ve o irketlere hadlerini bildirebiliriz. Ve umut ederim ki, bir noktada hkmetin gerek
bir dzenleme yapmasnn zeminini de hazrlayabiliriz. ncs, ayn anda hem insanlarn
gereksinimlerini karlayabilecek ve toplant yerleri olarak hizmet edebilecek, hem de yeni politik
eylemler iin srama tahtas olarak kullanlabilecek alternatif kurumlar yaratmaktr. Meslek edinme

kurslarna katlan isizleri ve eskiden isizlik yardm ile geinenleri rgtleyen baz kiiler, i ararken
danabileceiniz, varolan ii haklarn renebileceiniz ve karnzda bir rgt bulabileceiniz ve
baz sendika temsilcileri ile ilikiye geebileceiniz merkezler neriyorlar. Belki katlmclar ocuk
bakm ya da buna benzer bir eyler iin ibirliine balayabilirler.
Hkmette, belki de zellikle pek dostumuz olmadnda bile, bu tr eyler cesur eyleme ihtiya
duyulduunu gsterirler.
SEP: Baka?
BE: Gerekte pahal, fantezi eylerden sz etmiyorum, nk bizim bu tr eyleri gerekletirecek
durumumuz, lksmz yok. Bunlar daha ok ann gereklerine uymal Yeterince bilmediim ama ilgin
olduunu sandm birok ey var. rnein, okuluslu irketlerin tersine, insan emeini
deerlendirmenin bir yolu olarak "topluluk paras" fikri.
SEP: Z Magazine ile yaptnz bir syleide "toplumsal deiimin bilye teorisi'nden sz etmitiniz.
Nedir bu?
51
BE: Bu gerekten nemli bir teoridir ve aslnda bu soruyu teorinin kurucusu olan Georg Kohl adl bir
sendika liderine sormalsnz. Bu, onun fikriydi: Her zaman ne yaptnz, eylemlerinizin ne gibi
sonular olacan bilemediiniz durumda etrafa salan bir yn bilye iinde yine de bilye oynamaya
devam ettike -ben ocukken hi bilye oynamadm, bu yzden burada kullanlan szcklere bile
yabancym- sonuta azar azar hepsinin de hareket edeceini bilmenizi ele alan bir fikir.
Kohl'un teorisi kendi almam bu ekilde dnmemde bana yardmc oluyor. Kendi oynayacam
bilyelerim var, ama yeterli sayda bilye oynayan bakalar da varsa, kitle iyi bir ynde ya da en
azndan daha az intihara gtren yolda hareket etmeye koyulabilir.
SEP: Kendilerini sol ile ayn izgide grmeyen insanlarla ilericilerin ortak bir zemin bulmasnn bir
yolu olduunu dnyor musunuz? lkeli bir aznlk oluturmann, gerekli kld tm uzlalaryla
birlikte geni ittifaklar kurmaktan daha nemli olduunu dnyor musunuz?
BE: Bunlarn birbirine alternatif oluturduklarn dnmyorum. Eer ilkesizseniz, bir koalisyonun
paras olamazsnz. Ne olacak yani? Kendi kimliiniz ve lkeleriniz olmak zorunda ama her tr
insanla birlikte koalisyon ve ittifaklarda almak zorundasnz.
Ben bir feminist ve krtaj haklar savunucusu olarak, szgelimi ekonomik adaletle ilgili baz sorunlar
zerinde, Katolik piskoposlarla birlikte almay dnebilirim, nk onlar da "sosyal reforma kar
kma konusunda epey iyiler. Belirli sorunlar etrafnda belirli gruplarla ilkeli bir ibirliine gitmenin
nemli olduunu dnyorum. Sol her zaman bunu laykyla yapmyor.

52
Katldm birok sol toplulukta i karartc olan bu tr bir prizm sz konusu. Geenlerde bir
toplantda konuuyordum. Birisi toplumsal bakmdan sorumluluk tayan ie rnek olarak Tom ve
Jerry'den sz etti. Sra sorulara geldiinde dinleyiciler iinden baz adamlar kalkp onlarn inekleri ya
da bakalarn nasl smrdklerini anlatmak iin bunu frsat bildiler. Ltfen!

53

Politik Direniin Eletirel Bilinci

BELL HOOKS rk, toplumsal cinsiyet ve snf siyaseti ile ilgili olarak eletirmenlerin vgsn
kazanan ve byk etki yaratan ok sayda kitabn yazardr. Politik bir dnr ve kltr eletiricisi
olarak almalar birok insan radikal feminist teori ve eyleme ekmitir. lke apnda konumac
olarak ok aranan biridir. lk kitab, "Ain't I a Woman: Black Woman and Feminsm" (SEP, 1981)
Publishers Weekly tarafndan "Son yirmi yln en nemli yirmi kadn kitab arasnda" saylmtr. Hooks, South End Press ile birlikte alt kitap daha yaymlamtr. Bunlarn iinde "Talkng Back:
Thinking Feminist, Thinking Black" ve "Black Looks: Race and Representation" davardr. Hooks
halen New York City niversitesi, City College'da ngilizce profesrdr.
55
SOUTH END PRESS: Radikal siyah feminizm ile ilgili almalarnz beyaz olmayan birok gen
feministe esin verdi ve ilk kitabnz, An't I a Woman' (Ben Kadn Deil miyim?) yazdnzda siz de
yirmili yalarn daha bandaydnz. Kendi politikanz formle ettiiniz zamanlara kyasla, bugn
ilerici gen eylemcilerin karlat politik ve kltrel iklimde ne gibi farkllklar gryorsunuz?
BELL HOOKS: Bugnk politik iklimde grdm byk deiiklerden bir tanesi -topluluklarda,
kurumlarda, dostlar arasnda- eletirel bilince ulama asndan daha az kolektif destek olmasdr.

rnein, politik bilincimin bir paras olarak, Stan-ford niversitesi'ndeki feminist bilin kazanmam
srasnda, btn kampusta feminizm ile ilgili muazzam bir kouturma vard. Kadnlar yurtlarda
rgtleniyor, nyargl mfredata direniyorlard. Dolaysyla, bu durum gerekten de bilin ynnden
bir tr destek sunuyordu. Oysa u anda akademik evrelerde insanlarn bu tr bir kolektif destee
sahip olmadklarn ok daha fazla hissettiklerine sk tank oluyoruz.
SEP: Bu deiime neyin yol atn dnyorsunuz?
BH: Siyah Aratrmalar, Feminist Aratrmalar'in kurumsallamas hep birok insan iin savamn
sona erdii ve kiinin bireysel bilinlenmeyi ve bak asn deitirmeyi srdrmek zorunda olmad
gibi bir duyguya yol at.
56
SEP: Kendi politiklemenize yol aan baz etkilerden sz edebilir misiniz? Yazlarnzda kadn, yazar,
eletirmen ve politik dnr olarak kendi geliiminiz zerinde ok fazla youn-latmz. Bu sreci
anlatabilir misiniz?
BH: Srekli yazdm konulardan biri -ister solcu olmaktan, isterse feminist olmaktan sz edelimpolitik tavrlar tanmlamakta kullandmz szcklerin, insanlar daha bu dili kullanmadan nce bu
dilin ak seik tasvir edebilecei direnii tavra erimedikleri anlamna gelmez. Kendi rneimde,
ok ataerkil bir ailede bymenin direniimin gelimesine zemin hazrladn defalarca syledim.
Ama bu direnii adlandrabilmem ancak gnmzn rgtl feminist hareketiyle mmkn oldu.
Feminist hareket ncesinde hayatm en fazla etkilemi olan sosyal adalet hareketi 60'larn Sivil Haklar
hareketi ve Siyah G hareketiydi. Bunun nedeni zellikle, rk ayrmcln yasaklayan ve
cezalandran mevcut yasalara karn, birok gney ehri gibi, bydm ehrin de hala byk lde
rk ayrmnn yaand bir yer olmasyd. lk kez siyahlarla beyazlarn okula birlikte gittikleri bir
dnyada yetimitim. Daha sonra ABD'nin baka yerlerinde de siyahlar ve beyazlar birlikte okula
gitmeye baladlar. 16 yandayken, siyahlar olarak birok ekilde kendi rahatmzdan fedakarlk
etmemiz gerektii duygusuyla. Ulusal Muhafzlar eliinde okula gittiimi anmsyorum. Daha nce,
kesinlikle ait olduumuz yer olarak dndmz ve onay grdmz salt siyahlara zg okullara
gidiyordum.
Bu, benim iin yaadm toplumdaki rklk ve beyazlarn stnl gibi inanlmaz bir ikilem
karsndaki uyanmzn balangcyd: Irkla ve rk ayrmclna son vermeyi amalayan
yasalarn hayatlarmz etkilemedii gereiyle daha gen kzken karlamak zorunda kalmtm.
nk hkmetin aklamalarna karn insanlar rk ayrmclnn toplumsal ilkeleri57
ne bal kalyorlard. Dolaysyla, tutucu beyaz anariyi, G-ney'deki rk beyazlarn hkmetin rk
ayrm konusundaki szlerine kulak asmaylarn gerekten iliklerimde hissediyordum. Onlar
hayatlarn ynlendiren ayrmc uygulamalarn srdreceklerdi. Hayatlarmzn toplumsal ilkelerini
ynlendiren bir politik ideoloji olarak beyazlarn stnlnn, birok beyaz iin hkmetin herhangi
bir telkininden ok daha gl olduunu grdm an gzlerim gerekten almt.
Sanrm, imdi beyaz, militarist, rk rgtlere, neo-nazi partilere, her eit beyaz stnl rgtne
dnen bu tr politik anarinin, tutucu anarinin ykseldiini ve devlete kar ktn gryoruz.
SEP: Bu rk ayrmc ortamdan kp liberal tutumlu bir kolej kampusuna geldiinizde karlatnz
baz atmalar da yazmtnz. Ne tr sorunlarn doduundan sz edebilir misiniz?
BH: Lisans rencisi olarak Stanford'a gitmem ve G-ney'den California'ya tanmam gerekte
ABD'nin nfus yaps ve corafyas ve corafi yerleimin ou kez kiinin rk, toplumsal cinsiyet ve
snf sorunlarnda edindii bilgiyi ne derece etkiledii zerinde dnmemi salayan bir deneyim
olmutu. Gney'de tutucu, kkten dinci Hristiyan kkenli byle bir tara yaamndan kp, daha o
zaman yal bir nfus barndran Pa-lo Alto'nun liberal blgesine tanmam -oras bugnk gibi henz
Silicon Vadisi olarak ina edilmi deildi- benim iin ok byk bir deiiklikti.
Ama tekrar sylyorum, snf gerei hakknda byk bir uyan yaratan bir deiimdi bu. Birok kii,
bu toplumda mutlak bir kural olarak rk ayrmcl yaanrken, siyahlarn birbirlerinden uzak
kalmasnn mmkn olmadn unutuyor. Dolaysyla, ii snfndan ve yoksul siyah cemaatlerden
tamamen ko58
puk bir siyah orta snf topluluu ya da st smf kesimi bulamazsnz. Olaylarn ksmen gsterdii ve
imdi sonularna tank olduumuz ey, rksal btnlemenin siyahlar arasnda yeni bir blnme

yaratt gereidir; bu, siyahlarn salt siyah cemaatlerimizde farkl bir toplumsal tavr sergiledikleri
anlamna gelmiyor. Ama aslnda insanlar snfsal adan ok daha samimi anlaylar ediniyorlar.
SEP: Zorunlu olarak politik bilinci tanmlayan ya da ifade eden szckler olmadan da bu bilince
ulalabilecei fikrinden sz etmitiniz. almalarnzn yaygn etkisi, kendisini ilerici olarak
tanmlamayan birok okura ulamas da dikkate deerdi. Solun kitlesine ulamakta baz snrlara sahip
olduu, kendi tabann geniletmesini engelleyen bir hitap sorunu yaadn dnyor musunuz?
BH: Solun Amerika'da kitlelere ulamakta karlat en byk zorluklardan biri spiritellik ve dinsel
yaama kar mutlak saygszldr. Stephen Carter'n The Culture of Disbelief (nanszlk Kltr)
gibi kitaplar bu lkede halkn yzde sekseninden fazlasnn -ister slam, ister Yahudi-Hristiyan, ister
Budist olsun- dinsel inanlara sahip olduunu anmsatyor. Solcular din sorununu tanmak ve bununla
ba etmek zorundadr.
SEP: Feminist hareket iindeki blnmeler ou kez rksal bir nitelik almt; beyaz, orta snf feminist
hareketin beyaz olmayan kadnlara seslenmedii gibi bir anlay sz konusu...
BH: Tam da medyann feminist harekete yant vermekte en ok zorland konulardan birini
vurguladnz. nk feminizmin rk sorunlarna eilmesini ve ou kez snf gereinin kabul
edilmesini isteyenler beyaz olmayan kadnlardan bakas de59
il. Ama byk, daha yaygn medya kurulular -ve reformist beyaz feministlerin yaratt medya, yani
yaymladklar kitaplar, dzenledikleri konferanslar da bunun iine girer- beyaz olmayan kadnlarn,
zellikle de siyah kadnlarn ayn zamanda neredeyse srekli olarak snf gereine byk lde
dikkat ektiklerini grmeme eilimindedir. Hi kimse bir rkya "rksnz, yleyse sadece rklarla
ilgilenin" diye tepki gsterebilir mi? Irksal ve snfsal durularn iyice i ie getii her zaman kabul
edilmitir, yle ki, snftan sz etmeden rktan sz etmeniz olanakszdr. Beyaz olmayan kadnlar,
ayrcalkl-snf, beyazlarn feminizmini eletirdiklerinde, bu ou kez rksal bir eletiri olarak
alglanmtr. Oysa bu, gerekte nyarglar birlikte oluturduklar lde snf ve rk dinamiklerinin
kavranmasndan kaynaklanan bir eletiridir.
SEP: "Kimlik politikas"na ynelik baz sol eletiriler de ayn eyleri mi gzden karyor?
BH: Kesinlikle. Demek istediim, sadece yerli Amerikal dnrleri rnek olarak alrsak, bu
kltrdeki yerli Amerikallarn, Kzlderililerin yaadklarndan sz ederken snf gerekliine dikkat
ekmemi olan bir tek yerli Amerikal ilerici dnr bulamazsanz. nk snf ayrmlar gereine
deinmeden -Amerikan hkmetinin Amerikan Kzlderililerinin topraklarna el koymasnn rk bir
davran olduu kadar temelde snfsal bir bask ve yok etme stratejisi olduundan sz etmeden-yerli
Amerikal halklardan sz etmek olanakszdr. Biz, beyaz rktan olmayan solcular, hibir zaman snf
sorunlarn grmezden gelmedik. Ama ilgin olan, ou kez snftan hi sz etmi-yormu gibi
anlalmamz. nk ou zaman radikal beyaz solun arlkl olarak kabul etmi olduu dil ve
terminolojiyi kullanarak snftan sz etmeyiz.

60
SEP: Solcular olarak karlmas gereken dier dersler neler?
BH: Sanrm, solcularn, zellikle de solcu olup da ayrcalkl snflarn gereklii iinde yaayanlarn
kavramas gereken en zor ders, gerekte farkl kurtulu savamlarn birbirine balayan halkalarn ve
insanlar birbiriyle iliki kurmaya iten eyin ne olduudur. rnein, Henry Louis Gates, Jr. ve Comel
West gibi insanlarn sosyal devlet konusundaki durular bende d krkl yaratmtr. Ya da Comel
West gibi, sosyal devlete ynelik eletirileri, militarizm ve emperyalizme verdii destek ile politik
adan son derece muhafazakar olan biriyle birlikte Bir Milyon nsan Yry'ne katlm da ayn
erevede deerlendirilmelidir. Bunlar solda ataerkilliin, ister siyah erkekler ve beyaz rktan olmayan
dier erkekler, isterse daha etkili beyaz solcular tarafndan ifade edilsin, erkek ve kadn arasnda
anlaml bir politik dayanmaya yol amayan arpk bir gr sunmaya devam ettiini grmemden
kaynaklanyor. nk bu durum karlarmz her zaman farkllatryor.
SEP: Bu uzlamazlk noktalarnda odaklanan diyalog ve tartmalara katlmaktan sizi alkoyan ne?
BH: Diyalektik alveri atmay gerektirir. Cornel West ya da teki siyah erkek dnrler, Stanley
Crouch gibi daha tutucu ya da Adolph Reed gibi daha nyargl olanlarla uzlamazla dtmde,
bir diyalog kapsn ak tutmann ne kadar nemli olduunu hissediyorum. Genelde siyah
dnrlerin ou siyah kadnlarla diyalog konusunda ok kapallar. Bu yzden Cornel West'in
Harvard gibi kkl, ataerkil, beyaz bir kurumda salam bir yer edinmesinin hi de rastlant eseri

olmadn dnyorum. West benimle ve ou tavrna katlmayan dier ilerici dnrlerle snrsz
diyalog kurmak konusuna pek ilgi gstermiyor.
61
SEP: Solun hangi kazanmlar gelecee umutla bakmanz
salad ve baarya alan kaplar hangileri?
BH: Devrimci feminizmin rklk, snfsal elitizm ve homo-fobiy de iine alan cinsiyetilie ynelik
eletirisi ve katks lsnde lkemizdeki en sol hareket olduunu kabul edebiliriz. Geleneksel beyaz
erkek sol liderlik, hibir zaman ataerkil ballklarndan tam vazgemediinden, gerekte umut vaat
eden bir kurtulu vizyonu hibir zaman sunmamtr. Aydn, radikal, beyaz erkek solun ekonomik
sezgileri, beraberinde ender olarak rk ve toplumsal cinsiyet dinamiklerinin salam bir kavrann da
getirmitir. Ve gerekten de anti-ataerkil olan erkeklerin ba ektii bir sol dnceye sahip
olduumuzu sanmyorum. Bu noktada Noam Chomsky gibi insanlar dnyorum. Onun almalar
elbette benim iin esin kayna ve aydnlatc. Ama Chomsky'nin kitaplarn okur ve seslendii
insanlara bakarsanz, neredeyse her zaman erkekler olduunu ve toplumsal cinsiyetin her zaman ikinci
plana atldn grrsnz. Dolaysyla, bence, radikal feminizm -ve burada reformcu feminizm ile bir
sol politika olduuna inandm devrimci feminizm arasnda gerek bir ayrm yapyorum- gnmzn
her trl toplumsal hareketine en uzun erimli, en umut verici katkdr.
Nedenini de syleyeyim. Devrimci sol feminist politika, kadn ve erkek arasndaki cret farklarn
ciddiye alacamz bir alan yaratt Bize ataerkil ailenin hem evde, hem de darda destekleyip
srdrd iddeti eletirecek bir alan sundu. Erkeklii eletirerek, erkeklerde militarizm ve
emperyalizme kar tavr alma ynnde gl bir istemi yeniden uyandrd. Ve birok baka grup,
radikal, devrimci, sol feminizmin gndeme getirdii sorunlar sahiplendiinden, bu gruplarn her
zaman bu sorunlarla uratklar izlenimi domutu. Ama kiiler baz engelleri gerekten yktklar
iin gnmzn devrimci feministlerinin
62

eylemlerine ou kez vgler dzmezler. Birok kii kadnlarn iyerlerinde yazgsn bir an bile
dnmemi olan sendikalarn bu konuya tam imdi el attna inanmtr. Onlara gre bu ynelimin
nedeni feministlerin bu geree dikkat ekmesi deildir. Devrimci feminizm, halkn bu harekete
katlmnn gerekten bilinli olarak artt toplumumuzda, uzun bir sosyal adalet savamnn tek
rneidir. Yani feminizmin nerede kaldn -rnein, rk sorununda reformist feminizm- ve devrimci
feminizmin nerede dnceyi devraldn dnrsek, ayrcalkl snflardan gelen beyaz kadnlarn
kendi deneyimlerini kadnlarn deneyimiymi gibi sunmalar hi mmkn deildir. Artk ayrcalkl
snftan gelen herhangi bir beyaz feministin rk ve snf sorunlar nemli deilmi gibi davranmas
mmkn deildir.
Toplumsal deiim ile ilgili dnce ve stratejilerimiz yanlken -rnein, feministlerin anlamal
boanmalar desteklemeleri- devrimci feminizmi dier sol politikalardan daha inandrc buluyorum.
Feministler anlamal boanmalar desteklemede ba ektiler. Oysa daha sonra anladlar ki, anlamal
boanmalarda en ok zarar grenler uzun evliliin i hayatndan uzaklatrd ve boanacaklar
erkein para kazanma potansiyeline sahip olmayan kadnlard. Ama feministler sadece oturup, "Bizim
tavrmz bu ve burada diretmek zorundayz" diyerek srar etmekle kalmadlar. nsanlar zeletiri yapp
"Bu sorunlara yaklammz o kadar ak deildi" diyebildiler. Sanrm, ayn zele-tirel tutumu
devrimci feminizmin eskiden beyaz. Batl, ayrcalkl kadnlarn nc Dnya kadnlarna ve teki
uluslarn kadnlarna baknn emperyalizm ve smrgeciliin ve Edward Said'in ok ak bir biimde
ifade ettii gibi "Oryantalizm"in izlerini tadn kabul etmesinde de gryoruz.
Sosyal adalet yanls devrimci feminist hareketlerin iinde bu tr ie dnk eletiriler ou kez
genelde pek bilinmez. nk egemen dnce, bu hareketi, gelien, deien ve sadece Gloria
63

Steinam ya da ilk beyaz anne simgesi, Betty Friedan gibi, liberal kadnlarn nclk etmedii bir
hareket olarak sunmakla ilgilenmez. Egemen dnce akmnn hi tanmad solcu beyaz kadnlar ve
dier kadn gruplarnn muazzam bir radikal birikimi vardr. rnein, gerekten de uluslararas
ilikileri Batl kadnlarn beyaz olmayan dnya halklanna yaklam temelinde deerlendirmeye
alan beyaz lezbiyen feminist Charlotte Bunch'u dnyorum.

SEP: Bugn gen erkeklerin erkeklik ve toplumsal cinsiyet sorunlarna baknda herhangi bir
deiiklilik gryor musunuz?
BH: Hem reformist, hem radikal feminist hareketlerin byk katks medyann bize anlatt ve hala
satmaya alt eyin, yani feministlerin erkek dman olduu grnn tam tersi oldu.
Feministler, erkekleri feminist dnceye ve eylemlere ekmeden, cinsiyetilii temelinden
deitiremeyeceimizin her zaman farkndaydlar. Dolaysyla 70'lerin bandan ortalarna kadar,
erkeklerin feminist hareketlerdeki yeri konusundaki dncelerimizde byk deiiklikler meydana
geldi. ok sayda erkek, zellikle gen erkekler feminist dnceyle ilgilendii ve Kadn
Aratrmalar derslerini almaya baladnda, feministlerin emeinin rn olan deiiklikler daha iyi
grlr oldu.
Feminist dncenin deitirdii bir dnyada yaama gzlerini aan yaklak otuzlu yalardaki
yepyeni bir erkek kuana tank olmak zereyiz. lk kez bir kadn pilot grdmde neredeyse krk
yandaydm, ama artk toplumumuzda anneleri bu kadn pilotlar olan erkekler var. Dolaysyla,
'kadnlar erkeklerle entelektel ya da i hayat ynnden eit deildir' diyen bir cinsiyeti
toplumsallamann egemen olduu bir dnyada bymeden, yetikinlie adm atan bir erkek kuana
ilk kez sahibiz. Aslnda onlar bu kurmacann, bu yanl bilincin her dzeyde
64
sorguland bir dnyada dodular. Son on ylda feminizmin kltrmz iin bu kadar tehdit edici bir
hal alm olmasnn nedeni ksmen, biroumuzun ilk kez on sekiz yanda edindiimiz feminist
dnce ile tantmzda yaptmz toplumsal cinsiyet eletirilerinde bizim kadar cesur davranan bu
gen erkeklerin radikal eletirel bilincidir. Bu, kltre, zellikle de kltrn militaristlemesine kar
byk bir tehdittir. Kltrmzde ataerkil erkekliin, her yatan erkein kalplerine ve kafalarna
seslenen tam bir eletirisi, ataerkillii iddetli bir tepkiye sevk edecek kadar tehdit ediyor. Erkekleri,
aile ii iddet, kadnlar iin krtaj haklar, cinsel taciz gibi konularda bilinlendirmek iin en ok
altmz alanlarn anti-feminist tepkinin gelitii ataerkil alanlar olmas hi de rastlant deil.
Ve popler kltrde, zellikle de tepeden trnaa ataerkil olan belirli bir erkek yurtta tipinin
driltildii sinemada, emperyalizm yanls, ataerkil, erkek-egemen sinemaya dne tank oluumuz da
bir rastlant olarak grlemez elbette. Ama bu arada beyazlarn stnln savunan, kapitalist,
ataerkil mevcut devleti glendirdii lde cinsiyetilii sorgulayan Jane'in Zaferi gibi bir film de
grdk. Dolaysyla, Jane'in Zaferi reformist feminist dncenin herhangi bir tr radikal, dntrc
bir sorgulamaya gerekten katlmann tersine, kendi deerlerini yeniden yaratan mevcut devlet
yapsyla btnletiini gsteren temel rneklerden biridir.
SEP: Bir kltr eletirmeni ve yazar olarak, sanat ve politika ilikisi araclyla radikal dnmn
nasl ksmen meydana gelebileceini aratrdnz? Politik ballk ve estetik deer yaratma arasndaki
snr nasl aabildiinizi anlatr msnz?
BH: Edebiyat alannda iki fikir hocam vard; Lorraine Hans-berry ve James Baldwin. Her ikisi de
politik bakmdan tarafsz
65
bir sanat olamayacan yksek sesle ilan eden kiilerdi. Demek ki, hem yaratc yazarlar, hem de
toplumsal eletirmenler olan bu iki sanat da bir yandan sanatlarn politikann dnda kalamayacanda srar ederken, sanatsal btnlk ve sanatsal yetkinlik kavramn da gerekten
benimsemilerdi. Amlcar Cabral ve Kvvame Nkrumah gibi Afrikal dnrlerle birlikte on yedi on
sekiz yalarndayken hayatma giren fkr hocalar olarak, ok boyutlu bir benlie sahip eletirel
dnr ve/veya aydn olma zelliini kiiliklerinde gelitirmi insanlard. Onlarn kiiliklerinde edebi
yetkinlii savunurken, ayn zamanda yaratc edebiyat ilerici politik deer ve inanlarn estetik bir
biimde hayata geirildii alan olarak da grebilirdiniz.
Bence, geilmesi gereken bir snr yok. Bu, kiinin politik inanlar ile estetik ve sanatsal grleri
arasnda bir savam yaamas gerektiini syleyen varolan egemen dncenin, hakim kltrn yanl
bilincinin bir parasdr. Shakespeare sanki kendi politik inanlar ile sanatsal gr arasnda bir
savam yaamak zorunda kalm gibi davranamayz. Aslnda, inanlmayacak kadar mkemmel
Shakespeare aratrmalarndan, imdi onun sanatnn politik grn byk lde yansttn ve bunun da onun sanatn daha deersiz klmadn reniyoruz. Solcular politik grlerini sanatsal
yaratmlarnda aka ifade etmeye kalktklarnda, bunun sorgulandna defalarca tanz. Ama snf
ilikileri tablolarnn slubuna her eyiyle yansm olan Vermeer gibi bir ressam -ya da nc
Dnya ve nc Dnya kadnlarn belirli bir slupla, smrgeci ve Oryantalist bir tarzda resmeden

Gauguin- rneinde, bu durum onlarn akn sanatsal grlerini sunma yeteneklerini krelten bir ey
olarak gsterilmez. Oysa bu ve benzeri sanat stratejilerini kullanan sol iin ne zaman bir sorun
olutursa, egemen dnce tarafndan her zaman sanatsal almalarn azaldn ne srmenin bir
arac olarak gsterilir.

66
SEP: Birok sol medya kuruluuna, ounlukla beyaz, ayrcalkl erkekler tarafndan ynetildikleri ve
farkl yayn politikalar izlemeleri ve farkl yazarlara yer vermeleri gerektiini ne sren birok eletiri
yneltildi. Bu alanda herhangi bir kprdanma gryor musunuz?
BH: Bu alanda ciddi bir kprdanma grmyorum. Ama sorun bir sol rgtlenmenin sadece
beyazlardan olumas deil. nk, teorik olarak, eer beyazlar ilericiyse -radikal bilince gerekten
sahiplerse- her eyin beyazlarca ynetildii bir ortamda yaadmza ama onlarn perspektiflerinin
nyargl olmadna inanmak isterdim. Ben bir irketin banda ya da niversitenin rektrlk
koltuunda ya da bir yaynevinin tepesinde oturabilirim, ama siyah olmam, ynettiim dergiyi sadece
siyahlarn ilgilendikleri ya da onlarn dikkatlerini eken olaylara odaklamam gerektii anlamna
gelmez. Farkllk ne kadar anlam tarsa tasn, bizim gene de bundan yakamz syrmamz znde
ilerici, nyargsz eylemin gereklemesi iin kadnlarn varlna ya da her iki cinsiyetten beyaz
olmayan kiilerin varlna ihtiyacmz olmadn anmsamamz gerekten de nemli.
Bir rnek vereyim: Solcu olarak yazdmz yazlarn bizim kltrmzde en az gelir getiren bir yaz
tr olduu snfsal bir gerekliktir. Yazlaryla ne kan birok gen beyaz, ekonomik ayrcalklara
sahip olan evrelerden gelmilerdir. Dolaysyla sol yaynlarda almay ve az para kazanmay semi
olmalar, hibir zaman bir ev satn alamayacaklar anlamna gelmeyebilir. nk paral olan dier aile
yelerinden destek alabilir ya da mirasa konabilirler. Bu yzden, Amerikan solunun tm tarihinde
karlam olduumuz zorluun bir yan da beyaz rktan olmayanlarn ve yoksul beyazlarn hibir
mali getirisi olmayan yaz ve kltrel retimle geimlerini salamalarnn ok zor oluudur,
67
Profesr olmamn ve iimi hala srdrmemin bir nedeni de -u anda izinliyim ama akademik
almalarmdan ayrlmay isterdim- geimimi salamak iin muhalif aratrmalara baml olmadan
bu tr aratrmalar yapabilme zgrlne sahip olmakt. Bu ok lks bir pozisyon ama stratejik
olarak, radikal politik dnce ve yazma alanna burann benim geimimi srdrebileceim bir alan
olacan hi ummadan girmediimi sylemeliyim. Bu alana hayatm kazanacam yerin buras
olmadn bilerek girdim.
Yeterince gl olan bir egemenlie son vermeyi amalayan radikal bir politik izgiye balla ve
yeterince youn bir adalet akna sahip olmaya gelince: Beni geindirmediini dndm
almalarla geen saatleri dndmde, bunlarn anlaml bir etki ve bilin yarattn biliyorum.
Benim durumumda, bu almann biraz para getirmeye balad bir tarihsel dnemde yaadm iin
de anslym. ok deil henz on yl nce durum byle deildi. Bu, birok insann adaletsizliin doasn kavramaya altn ve politik savam ve direnme yollar arad bir ruh hali yaadn
dndryor. Bu ok nemli. Bir umut iareti. Btn toplumsal iklim d krkl ve umutsuzluk
yaratrken, radikal deiim iin verilen her savamn temelinde umut yatar...
68

Umudun Kayna Kurbanlarn Verecei Savatr

PETER KWONG New York City niversitesi Lisansst B-lm'nde Sosyoloji Profesr ve
NYC/Hunter Coltege'da Kent Ynetimi ve Planlamas Profesr ve Asyal Amerikallar Aratrma
Program yneticisidir. ilerinde "The New China-town" fHU and Wang, gzden geirilmi, bask,
1996) ve "For-bidden Workers: illegal Chinese mmigrants and American Lahor" (New Press, 1998)
gibi emein tarihi ve militanlk ile ilgili baz kitaplarn yazar, PBS ve NBC iin baz televizyon belgeselleri ve haber programlarnn yapmcsdr. Kwong dier rgtsel almalarnn dnda,
Uluslararas G, Etnik Yap ve Yurttalk Merkezi ve inli Memur ve iiler Birlii'nin yneticisi
olarak da almtr. G ve alma politikalar konusundaki yazlar, The Village Voice ve The
Nation dahil birok yerde yaymlanmtr.
69
SOUTH END PRESS: Chinatown topluluu ile nasl lgilenmeye baladnz? Politik alma ve
aratrmalarnz nasl balad?

PETER KWONG: Daha 1965'te, renci vizesi ile Columbia niversitesi'ne giderken sava kart harekete katlmtm. O zamanlar sava kart gsterilere
katlan birka Asyaldan biriydim. Ama hareketi daha yakndan grp, harekette yer alan ok sayda
insanla tantmda, zellikle de 1968 Columbia niversitesi Boykotu srasnda, Vietnam Sava'nn
rksal ynnn grlmediini anladm. Bence Vietnamllarn farkl rktan bir ulus olmas nedeniyle,
ABD'nin sava bu kadar zalim yntemlerle srdrd apakt.
1998'in My Lai Katliam'nn otuzuncu yl olmas kaderin bir cilvesi. Bu bize ABD askerlerinin
yzlerce kadn ve ocuu gzlerini krpmadan katledebileceini anmsatyor. Bu durum, beyazlarn
sava kart hareketi iinde yer alan insanlarn gz ard ettiklerine inandm savan rksal ynnn
bir kantym gibi grnyor. Bu insanlar en ok "ocuklarmz lkeye geri getirin" gibisinden laflar
ediyorlard. Zaten Nixon ynetimi de bunu ok istiyordu. nk Vietnam'a ynelik saldr o zaman
srekli bombardmanla ve Nixon'n "savan Vietnamllatrlmas" dedii, Asyallarn Asyallarla
sava olarak sryordu. ite bu noktada sava kart hareketten koptum ve dier Asyal radikallerle
birlikte almaya baladm.
Birok Afrikal Amerikalnn oktan ulam bulunduu sonuca ok azmz ulam, savan rk bir
sava olduunu kavramtk. New York'ta Asyallar Kara Panterler ve Gen Lordlar ile vakit
geirmeye balam ve herhangi bir anlaml politik ka-

70
tlmn kendi halkmza hizmet etmek iin kendi topluluklarmza gitmek, onlara geri dnp
rgtlenmek olduunu kavramlard. Benim amdan bu durum Chinatown'a gitmek demekti, geri
Chinatown balangta benim yerim deildi. nk orada yetimemitim, kimseyi tanmyordum ve
ii snfndan da gel-miyordum. Sadece yabanc renciydim ama gene de ait olduum yerin
Chinatown olduunu hissediyordum. Balangta kendimi yakn bulduum grup "I Wor Kuen"di;
lerici inliler Dernei'nin ncs...
SEP: O zaman Chinatown neye benziyordu? Kitaplarnzda
szn ettiiniz elit iadamlar imdiki gibi g sahipleri olarak sivrilmi durumda mydlar?
PK: Evet, Chinatown'm egemen gleri uzun zamandan beri vard ve tam bir sefalet iindeki topluluu
ynetiyordu. Biz Chi-natovvn'a ilk geldiimizde, nfusun ounluu yal erkek gmenlerden
oluuyordu. Uzun sredir ABD'deydiler ve elerini ve ocuklarn geride, in'de brakp gelmilerdi.
Ama oradaki i sava nedeniyle de dnemiyorlard. Bylece 60'larn sonunda, nereden bakarsanz
bakn, Chinatown yoksul, tecrit edilmi bir gettoydu. te bu koullar nedeniyle siyahlarn ve
Latinlerin sylemlerine ideolojik bir yaknlk duyuyorduk. Hem snfsal, hem de rksal perspektiflerle
ezilenlerin arasnda biz de vardk.
SEP: Sava kart hareketteki almalarnzdan edindiiniz deneyimlerden, eski solun ne karm
olduu fikirlerden hangilerini bu yeni politik duruma uyarladnz?
PK: 60'larn sonu olaanst bir iyimserlik dnemiydi. Bu, dnyann tm ezilenlerinin u ya da bu
yolla savam verdii bir dnemdi. in genlii kendi politik egemenlerine meydan okuyordu.
Hepimizin esin kayna, kk ve geri bir ulusun bile dnyann en byk gcne kar durabileceini
gstermi olan Vietnamllard. Ayrca Fransa ve Almanya gibi kapitali1:' illke71
lerdeki btn renciler, genlik kendi politik liderliklerinden reform istiyorlard. Dolaysyla fikir
uydu: Tm dnyada hala devam etmekte olan bu tr bir radikal deiimi, toplumsal deiimi kendi
cemaatlerimize de getirmeyi umuyorduk.
Elbette, gl i adamlarnn cemaati avularnda tuttuunu da bu srada anladk. Ve baz alardan,
toplulua alamaya altmz trden radikal mesajlar tam anlamyla uygun deildi, yoksullar ve
yurttalk haklarna sahip olmayanlar arasnda bile kabul grmyordu. Bylelikle ok farkl
denemelere giritik. imizden bazlar halka hizmet amacyla eitli projeler yaratmaya, gda
kooperatifleri, salk klinikleri kurmaya karar verdiler. Bu etkinlikler araclyla halka
ulaabileceimizi dnyorduk.
Yine de ok baarl deildik. Aramzda hala bir mesafe vard. Biz radikal toplumsal deiimden sz
ederken, halk gndelik geim derdine dmt. Tek ilerlemeyi milliyetilik sorununda
gsterebilmitik. Szgelimi, Chinatown sakinleri sosyalist fikirlere ilgi duymadklar halde, anavatan
in'den gelen filmleri grmek istiyorlard. nk her ne kadar bu filmler sosyalist bak asyla
ekilmi olsalar da, in'in gl olduunu, in'in ayakta kaldn gsteriyorlard. Ve bu mesaj cemaat

iinde bir lde yank buluyor, bir anlamda milliyeti gurur yaratyordu. Maalesef bu, bizim iin
anlalmaz bir eydi.
Herhangi bir olayda her zaman Asyal Amerikal radikallerle -bu kiilerin birou Amerika'da
domu, ince bilmeyen kolej eitimi alm genlerdi- temelde ii snfndan gelen, ngilizce
bilmeyen yal Chinatown topluluu arasnda her zaman bu uurum vard. Ve bu srtnme, bu uurum
hep oldu. Kendimize neyi yanl yaptmz hala soruyoruz.
Birok deiiklikler yayorduk. Ve 70ierin balarnda birok lkede olduu gibi, ABD'de de
radikalizmin snmeye yz tutmas ve ortaya kan tepkilerin yan sra renci hareketinin
72

orta snfn sorunlarna geri dnyle birlikte, d krklna uradk. Halkn arasndan ekilip soyut
ve teorik tartmalara daldk. Bazlarmz, Marksizm dahil, farkl teorik alanlarda yantlar aradlar.
Yaklammz daha da soyut hale geldiinden, hareketteki blnmeler daha da kesin ve sekter olmaya
balad. Ben de bu srece tamamen batm durumdaydm. Ama cemaatimizi rgtleme tarzmzda bir
eylerin yanl olduunu da iyice kavramtm. in cemaatini ciddi olarak inceleyerek yantlar
aramaya baladm.
Aratrmaya 30'lu ve 40'l yllar inceleyerek baladm. Bu dnem de uluslararas bakaldr dnemi
olmutu; ABD'de, in'de ve genelde dnyada epey radikalizm yaanmt. Bu olaylarn ABD'deki in
topluluu zerinde nasl bir etki yarattn anlamak istiyordum. Ve hayli ilgintir ki, o zaman Chinatown'da da ciddi bir eylemliliin yaanm olduunu kefettim. Gerekte, tpk bizim 60'larda
yaptmz trden bir deiim yaratmak iin, ayn radikal yaklam benimsemi olan inli militanlardan oluan benzer bir grup o tarihlerde de grlyordu. Bylece, otuzlu yllarn Chinatovvn
tarihini incelemem, kendimizle yzlemenin, gemiimizin zeletirisini yapmann bir vesilesi haline
geldi.
Otuzlar hakknda ulatm sonu uydu: Radikaller, Marksist devrimci ideolojiyi kapitalist snf
oluumlarnn henz gereklemedii topluluklara uygulamaya almlard Yani, o zaman
Chinatown ekonomisi temelde kk, aile iletmelerinden oluuyordu. amarhane sahibinin ailenin
de mensubu olduu bir durumda snf elikilerinden sz edemezdiniz. Ne var ki, bu durum yine de
hi snf elikisi olmad anlamna gelmiyor. Bu kk, aile ii emein kullanld iletmelerle
toprak sahipleri ve byk maaza sahiplerinin oluturduu elitin kontrol ettii geleneksel feodal
kurulular arasnda elikiler vard. Otuzlarda amarhane sahiplerinin geleneksel kurumlara kar
ger73

ekten ok ilgin bir demokratik hareketi vard. Ama Marksist radikaller onlar rgtlemeyi dert
etmedikleri gibi, klasik snf savam teorisini klasik anlamda snf oluumuna sahip olmayan bir
toplulua da uygulayamyorlard. te bu ekilde kendi almamda neyin yanl olduunu kavradm.
70'lerin sonlarna geldiimizde ounun "sekter" rgtler olduklarn dndm yaplardan
kopmutum. Onlara katldm iin pimanlk duymuyorum, ama neyi yanl yaptmz
reneceimiz pratik deneyime sahip olmadmza inanyorum. 70'lerin sonunda, inli Memurlar ve
iler Dernei'ne girerek onlar daha yakndan tandm. Kendileri de ii snfndan gelen ii
rgtleriyle ilk nce restoranlarda alan garsonlarn, sonra tekstil iilerinin rgtlenmesinde
birlikte almaya baladm. O zamana kadar artk imalat sektr mahalleye girmi durumdayd ve
dolaysyla Chinatown'un snf yaps da deimiti. Bu yeni ve byk tekstil fabrikalarnda ve
restoranlarda alan iiler artk iletme sahiplerinin akrabalar deildi. Artk snf oluumu ve
kutuplamas ok akt. Bu dnem bir yandan yeni savamda daha aktif rol alrken, yllarca
srdrdm aratrma ve zmlemelerimin almalarm nasl olumlu etkileyebildiini grdm
yllard.
Ama imdi de, hem militan olmaktan, hem de entelektel olmaktan farkl olan "militan-entelektel"
olmay renmek zorundaydm. Kendimi bir militan olarak grdm ve tamamen rgtlenmekle
ilgilendiim bir dnem olmutu. Oysa asl katkm yapabileceim ya da yapmam gereken alan buras
deildi.
Bir entelektel olduumdan, iim aratrmak ve zmlemek olmalyd. Gerek katkm bir d
gzlemcinin bak asyla yapamazdm. Akademisyenlerin byk bir ksm d gzlemcilerdir;
tanmlayp zmledikleri olaylara katlmazlar, hareketin tarihinin bir paras deildirler. Bilgilerimi
savamn paras olmaktan, liderlik iinde bulunarak deil, rgtler arasndaki

74

politik ve taktik tartmalara gerekten katlarak edinebileceimi hissediyordum. Daha dorusu benim
iim, insanlarn bana anlattklarn dinleyip, sorunlar asl atmalara katlanlarn bak asndan
kavramaya almak olmalyd.
Bu g bir rol, nk her zaman -entelektel ve bir yn politik zmleme becerisine sahip biri
olarak- "Hey, iler bu ekilde yryecek" demek gibi bir eilim vardr. Bu duruma den sol
hareketlerin birok sorun yaadn dnyorum. Birok radikal evre kendisini hareket olarak
gryor. Baka bir deyile, yle bir tutumlar var: "Sorun mu yayorsun? Tamam, biz unlar
yapacaz, sen kendine bir avukat bul." Ve ksa bir zamanda iilerden uzaklaarak "hareket"e
dnyorlar. inli Memur ve iler Birlii, iyi dnlm bir teorik proje ile uyum iinde
politikalar yrten bir rgtten ok, gerekte tabandaki iilerin hareketi olarak kalmak istiyorsa, her
zaman bu eilimle savamak zorundadr.
Elbette, bu bana oynayacam ok karmak bir rol brakyor. Katk yapmaya altmda, her zaman
bir profesr, bir akademisyen olarak grlyorum. Benim akademisyenliim geleneksel tarzda olmasa
bile, insanlarn bunu kabul etmesi hala ok g. Dolaysyla ne yaparsam yapaym, gene de ou kez
bir yabanc olarak grlmekten kurtulamyorum.
SEP: Bugn gen militanlarn 60'lar ve 70'lerde aktif olan insanlarn mirasn srdrmeleri iin nemli
grdnz baz eylerden biraz sz edebilir misiniz?
PK: Yllar boyunca savamn daha geni bir ereveye sahip olduunu kavramann ne kadar nemli
olduunu rendim sanrm. Yatlarmn birou 70'lerde koptular, nk olaylarda gerek bir
gerileme yaandn grdler. Sivil haklar gerilerken, Amerikan irketlerinin gc ykseliteydi.
Bylece yatla75
rm d krkl yaadlar ya da cesaretlerini yitirdiler. Oysa, bana yle geliyor ki, dnyay tarihsel
olduu kadar makro lekte de kavramamz gerekir. Sadece yaptklarmzn doru olduunu deil,
ama gerekte tarihsel bakmdan olaylarn bizim yolumuzda ilerlediini de bilmeliyiz. Hareketin
gerileme yaad zamanlar vardr, ama her zaman bir dnm noktas, kazanabileceimiz bir zaman
gelecektir. Bu tr bir makro-tarihsel deerlendirme yapmadmz takdirde, cesaretimizi yitiririz. Ayn
zamanda, Amerika ve dnya sisteminde temel elikiler hakknda teorik bilgi sahibi olmadan, eyleme
geme koullarmz bizi hakl karsa bile, durumdan nasl yararlanacamz bilemeyiz. Sadece gzel
eyler yapmakla yetinmemeyi neriyorum. Buna karlk sistemde uzun vadeli deiiklikler yapmaya
almalyz. Bunu da sadece tarihsel balamda dnya sistemi hakknda gl bir kuramsal kavraya
sahipsek baarabiliriz. Sadece byle bir kavray, toparlanmamz salayacak ve uzun yolda klavuzumuz olacaktr.
Bana kalrsa, Marksizmin kavranmas ok nemli. Kapitalist sistemin temel elikisini grmeme
yardmc olan bu teoridir. Ayn zamanda zor anlar atlatmama da yardmc oluyor. Sanrm, 70'lerin
sonu ok, ok skntl bir dnemdi ama bunun kresel bir sre olduunu, sadece ABD'de deil, baka
yerlerde de ortaya ktn grdmde cesaretimi biraz toparlayabildim. Marksizm, iler ktye
giderken bile, elikilerin srdn bilmemize yardm ediyor. Gerici gler ne kadar ykselirse
ykselsinler, o kadar byk bir inie geeceklerdir. Umarm ki, insanlar da bunu bekliyorlar.
SEP: "Forbidden Workers" adl kitabnzda, kaak iileri, zellikle inli ileri bir bakma emein
gelecekteki rgtlenmesinin n saflarnda gsteriyorsunuz. Bu zmlemeye ularken, ii
hareketinin, rgtl emein baarszlndan epey sz ediyorsunuz. Bununla ne demek istediinizi
aabilir misiniz?
76
PK: ABD ekonomisinin yeniden yaplandrlmasyla birlikte sermayenin iilerin gvenlik an ve
korunmasn ortadan kaldrdn sylemeye alyordum. Btn Amerikan iilerinin alma
koullar ktlemitir. Sermaye Amerikal iileri blmek iin iyerlerine gmenleri sokmutur.
nk gmen iiler korunmasz ve smrlmeye daha yatkndr. Yasad gmenlere gelirsek, en
kt koullarda yaayanlar onlardr. Buna ramen, gmenler Amerikan ii snfnn bir parasdr.
Dolaysyla, onlara baz etnik gruplardan yabanclar olarak bakp grmezlikten gelmek yerine, onlar
rgtler ve alma koullarnn ktlemesinin srp gidemeyecei gvencesini verirsek, iyi bir i
yapm oluruz. Eer Amerikal iiler, gmenler ve aznlk rklarla birlikte savam vermezse, u
anda kaak gmenlerin yaad koullar tm iilerin gelecekteki koullarn belirleyecektir. te
anlatmak istediim ey bu.

SEP: Gmen iilerin baz kazanmlar elde edebildii birka yeni rnek var. rnein, iilerine cret
demeyen bir tekstil fabrikasna taeron i yapan Jessica McClintock'a kar alan davada ve bir
garsonun alanlarn hakk olan cretleri ve bahileri vermeyen ynetimi mahkemeye verdii Jing
Fong Restoran davasnda alnan sonular nemli. Bu baarlardan alnabilecek kalc bir ders
olduunu dnyor musunuz?
PK: Sanrm, u anda karmzdaki btn bir sistem tam bir dalma iine girmi bulunuyor. Sadece i
yasalarndan ve iileri koruyan mekanizmalardan deil, ii hareketinden ve rgtl emekten de sz
ediyorum. Baka bir deyile, gya bir biimde iileri koruyan her kurum paralanmaktadr.
yimserliimizi korumamza yol aan ey, kurbanlarn eninde sonunda savam verecei umududur.
Teorik olarak, sermayenin saldrs iilerin direniini giderek zayflatacak, bir ii
77

hareketinin varln srdrmesi iyice zorlaacaktr. Oysa Chi-natown ve baz Latin rneklerine
bakarsanz, mthi bask glerine kar bile her zaman iin savam veren insanlarn bulunduunu
grrsnz. Belki ok kk bir kesim ama savamdan vazgemiyorlar.
Wei Chang tekstil fabrikas rneinde, iilere binlerce dolar cret borcu olan iletme sahiplerine
kar, ou kaak birok ii vard. iler "cretler bizim hakkmz. Daha ne kadar gerilememizi
istiyorsunuz?" dediler. Birou "Snr d edilsem bile, gene de savap param geri almak istiyorum"
demiti. Jing Fong rneinde, bir kii ak ak yle demiti: "ilere verilen bahileri
alamazsnz." Restoranda baka hi kimse ne kmaya cesaret edememiti. Chinatown kodamanlar
ve dier herkes restoran sahibine kafa tutmaya cesaret eden bu iiye saldrmt. Hatta New York
Times'da kan bir haber iverenin tarafn tutarak iiyi eletirmiti. iyi tutan hi kimse
grlmyordu. Gene de, adam baard Gene de, namuslu biri -bu rnekte Cumhuriyeti eyalet savcsortaya kp, "Hey, bu hi de doru deil" demi, aratrma balatm ve gerei ortaya karmt.
Dolaysyla, aalanma ne kadar ar llere varrsa varsn, bu muhalefetin ne kacan gerekten
gsteren ey bu kck savamlardr. i hareketinin ana gvdesinin kavgada her gn gerilediine,
bugn bu hakkndan vazgeip, yarn baka bir alanda gerilediine tank olurken, bu tr baar
rneklerini grmek ok cesaret verici. Kabul, biz kck savamlardan sz ediyoruz. Bu Chinatown
rneklerinde savamlar dk cretler ve uzun alma saatlerine kar deildi, sadece yaplm olan
bir iin parasn geri almak sz konusuydu. Bunlar gene de iyimser olmamza yetiyor.
Baz rneklerde, sendikalar iileri susturmak iin iverenlerle ibirlii yaptklarnda bile, insanlar
gene de savam ver78

mek istiyorlar. Kazanmayabilirler ama gene de ayaa kalkyorlar, nk onlara gre yanl yanltr.
SEP: Kitaplarnzda hukuki ve idari alardan kaak gmenlerin karlat baz sorunlar byk
lde hafifletebilecek baz zmler de getiriyorsunuz. G ve Yurttala Kabul Hizmetleri
politikas ile alma Bakanl arasndaki baz anlamazlklar tartyorsunuz. Bu kurumlar hakknda
iyimser misiniz?
PK: Yzeyde, hukukun iletilmesine bal kalnmasn istemem soruna yaklamn burjuva tarzdr.
Yani, eer iler ok ktye giderse, kurumlar zedelenecek ve bu konuda bir eyler yapmak zorunda
kalacaz. Ama bask yaplmazsa, bu kurumlar hibir zaman ilemeyebilir. Dolaysyla, kitabm ite bu
nedenle eninde sonunda bir ii hareketine duyulan ihtiya zerinde duruyor. Uzun vadede, eer ii
kitlesi savam vermezse, ok ilerleme gsteremeyeceklerdir. Ama sadece bir avu ii ayaa kalkarsa,
onlar herhangi birimizin dndnden ok daha byk bir etki yaratacaklardr. Yneticiler ve
sistem ayaa kalkan kitleden korkar. Evet, eer iiler ileri adm atarlarsa, o zaman kurumlar tepki
gstermek zorunda kalrlar. Avrupa ve ABD'deki liberal, sosyal demokrat sistem bu nedenle
kurulmutur; yoksa Franklin Delano Roosevelt ya da baka birinin iyi niyetinden, samimiyetinden
dolay deil. Sistemi deiime zorlam olan yirmiler ve otuzlarda seferber edilen gl kitle
hareketiydi. G aadan gelir, tepeden deil.
SEP: nsanlarn rahatsz olarak bu sorunlar zerinde konumalar iin Golden Venture felaketi
-in'den gizlice yola kan kaak iilerin New York'ta karaya kmas - gibi olaylarn beklenmesi ok
anlaml deil mi?
79

PK: Evet, ama eer bu konuda konuup durmaz ve basky srdrmezseniz, insanlar unutur ve baka
sorunlara dalarlar. Sanrm, bir Asyal Amerikal militann gerekten farkllat yer de burasdr.
Eer dorudan faaliyetlere katlmadan sorunlar hakknda sadece snflarda ve akademik evrelerde

konusay-dm, durumu kavraym eski ve geersiz olurdu. retim yeleri iin en nemli ders budur:
Bizim rolmz insanlara eylemin gerekli olduunu anlatmak ve seferber olmalarna yardm etmektir.
Kendimizi deiimin ardndaki kuvvet olarak grmek ya da halk iin bir eyler yapmamz gerektiine
inanmak deil. Halkla birlikte almak zorundayz.
SEP: Solun kendilerini geleneksel olarak solda grmeyen insanlarla koalisyon ya da ittifak kuraca
yollar var m? Hareketi geniletmeye alrken hangi yollar kullanacaz?
PK: Hepimiz ttifaklar kurmaktan sz ediyoruz ve birok ittifak da var. Ama, tekrar etmek zorundaym
ki, birok militan kendilerini hareket olarak, bu ittifaklarda kendilerini hareketin temsilcileri olarak
grme eiliminde. Dolayysa, insanlar diyor ki, "Haydi bir koalisyon oluturalm" ama kimin
koalisyona katldn anlamaya altnzda, bu kiilerin hep bizim gibi insanlar olduklar, hibir
politik temeli olmayan bireyler olduklar, pratikte hi kimse adna konumadklar ortaya kyor.
Sanrm, sorunlarn gerekten boy gsterdii yer buras. Gerek kitle desteiyle aadan yukar
kurulacak gerek koalisyonlarn, ittifaklarn peinde olmalyz. Zor olsa da, nmzdeki
grev bu.
zellikle kendilerine kaplarn kapatan sendikalarn bu yasan ortadan kaldrmak iin savam veren
aznlk ileri arasnda bu trden baz abalar grlmektedir. Szgelimi, u anda New York City'de
Asyal, siyah ve Latinleri hala kaydetmeyen
80

inaat iileri sendikalar var. Koalisyonlarn kurulabilecei yer de buras. Engellemeler sendikalarn
iinden, kendi yelerinden ve dardan, onlarn "solcu" destekleyicilerinden geliyor. u anda,
aznlklardan gelen bir ii sendikaya ye olmak istediinde, sendikann "Kendimiz bile i
bulamyoruz, seni ye alamayz" dedii bir durum yayoruz. Beyaz radikaller diyorlar ki, "Meydan
okuyarak ii hareketini ldryorsunuz." Dolaysyla, aslnda birok beyaz radikal ve ii militan,
Asyal ve Afrikal Amerikallarla Latin iilerin durumunu ilerici bir politik sorun olarak hala
grmyorlar. Durumu umutsuz olarak deerlendiriyorlar. Eer siyahlar ye kabul ederlerse, bunun
sendikalarn daha da zayflatacan sanyorlar. rgtsz iilerin katlmyla, gerekte bir btn
olarak ii snf hareketinin gcn artracamz kavramyorlar.
SEP: Genleri, zellikle Asyal Amerikallar politik militanla ya da eitime ya da ikisinin bir
bileimine neyin ekeceini dnyorsunuz? Yeni kuak genliini motive edecek gelecein
nceliklerinin neler olduunu dnyorsunuz?
PK: Ben eski "cemaat militanl" geleneinden geliyorum ve Asyal Amerikallar Aratrmalar'na bu
amala girmitim. Bugn Asyal Amerikallar Aratrmalar'nn, dier birok Etnik Aratrmalar
Program gibi, kimlii sanki edilgen, nesnel bir eymi gibi aratrmaya daldn dnyorum.
Kimlik etkileimlidir ve onu glendirmenin amac baskya ve rkla kar savam vermektir.
Kimlii tanmlamann amac soyut bir teorik altrma olamaz. Aslnda etnik aratrmalar ve Asyal
Amerikallar aratrmalarnn balangtaki grevi, eitlik ve sosyal adalet iin genel savamn
ruhuyla rkla son vermekti. Sadece Asyallar iin deil, ama tm halk iin savam verdiimizi
unutmamamz gerekir diye dnyorum. Kimlik politikasn
81
bir fikir jimnastii olarak okumann birok gen renciye skc gelmesinin nedeni budur. Sk sk
bana gelip "Bildiiniz gibi, tiim konumaclarn ayn imgeler ve kimlikler hakknda konumas bizim
iin skc" derler, onlara katldm sylerim. Kimlikle uraan retim grevlilerinde Asyallar
"Biz kurbanz" diyen insanlar olarak resmetme eilimi ok fazla. Evet, biz kurbanz ama bunu yazp
durmann anlam ne? Bunu nasl deitireceimiz konusunda konuuyor olmalydk. ou zaman
sorunun zn grmyoruz. Her nedense, tek kurbann biz olduunu hissederiz. Sanki tm dnya
bunun zerinde dnyormu gibidir. Savamzn bu ekilde olacam dnmyorum. Savam btn
insanlar iin sosyal adaleti amalyor, balangta harekete bu yzden katlmtm.
Eer kimlik politikas bize seferber olma gc veriyorsa, kimlik politikasn sorun etmem. Kimlik
sadece tekilerle iliki ve savamda nem tar. Aksi halde, bombo bir ekilde kendini yanstmaktan
baka bir ey deildir. Ayrca, kimlik politikas gerekte olup bitenin grlmesini engelleme eilimi
tar. altm kurumda, akademisyen meslektalarm, Asyal Amerikallar Aratrmas programnn
yneticisi olarak sadece etnik gurur, etnik kimlik ve kendi gereksiz bulduklar tm bu vr- zvr ile
ilgilenmem gerektiini dnrler. Aslnda bunu pek kaale aldklar da sylenemez, gerekte neden
sz ettiimi anlama zahmetine bile katlanamazlar. te yandan, Asyal Amerikallarla birlikteyken,
bana "Neden her zaman Asyal Amerikal cemaatlerinin bu i sorunlarn eeleyip duruyorsun? Neden

yabanclara kendi halkn irkin bir imajla gsteriyorsun?" diye soruyorlar. Ama ben sosyal adalet iin
savam veriyorum. Asyallara kar rklk yanl. Ama Asyallarn kendi rktalarn ezmeleri ve
smrmeleri de yanl. Bu konuda sessiz kalamam.

82

Topramz Geri Almak, Ruhlarmz Geri Almaktr

WINONA LADUKE Mississipp Anshitabeg Kabilesi'nin yesi bir Anishhinabe'dir (Ojibwe).
Yerkreye Sayg Vakf'nn yneticisi ve Beyaz Yerkre Toprak Islah Projesi'nin Kampanya
Yneticisi'dir. James Krfezi II Hidroelektrik projesine muhalefetin rgtleyicisi olarak, birok yayn
kuruluu tarafndan "en nl Yerli Amerikal evre eylemcisi" ve 1994'de Time tarafndan Amerika'da
krk yan altndaki en umut verici elli liderden biri olarak seilmitir. 1996'da Yeil Parti'den Ralph
Nader'in bakan yardmcs olarak seime katlm ve 1997'de Indigo Kzlar ile beraber "Yln
Kadn" seilmitir. 1988'de Reebok insan Haklar dl'n kazanmtr. Greenpeace ABD ubesinin
de eski bir yneticisi olan LaDuke, Yerli Kadnlar A'nn ebakan olarak grev yapmaktadr. u
anda South End Press'e Yerli evrecilii hakknda bir kitap yazmaktadr.
83
SOUTH END PRESS: lk sorum Indigo Kzlar'yla birlikte ktnz turne ile ilgili olacak. Bundan
sz eder misiniz? Proje nasl geliti? Popler sanatlarla birlikte almann yarar ve zararlar neler?
WINONA LADUKE: 70'lerden beri daha ok Yerlilerin yaadklar evre ya da topluluk sorunlarna
dikkat ekmek iin sanatlarla birlikte eitli gsteriler gerekletirdik. Bugne kadar egemen bilincin
o kadar uzanda kalmtk ki, savamlarmza destek olmak iin bu almalar faydal oldu.
Indigo Kzlar'yla birlikte 93, 95 ve 97'de turneler yaptk. lk nce, gsteriden oluan bir turne
yaptk. Bu turne onlar o kadar cesaretlendirdi ki, ii byttler ve iki tane yirmi bir gste-rilik turneye
ktk. Yaklak 500 bin dolar topladk ve nkleer atklar politikasndan Point Hope [Umut Noktas]
adl uzak bir Alaska Yerli kynn temizlenmesine kadar uzanan eitli sorunlar hakknda farkl
politik grevlilere 100 bin politik eylem kart dattk. Baz baarlar kazandk. Point Hope'ta
temizliin balatlmasn ve Montana'da kutsal bir sit alannda altn karlmasn askya aldrtmay
baardk.
Turnelerin anlam. Yerli topluluklar hakkndaki mesajn ancak bizim giriimlerimizle bilgilenen bir
seyirciye ulamasdr. Ve bu, bal bana harika bir olay. Genellikle Indigo Kzlar'nn hayranlar
yirmili yalardaki gen beyaz kadnlar. Sahnede iki sorunu iliyoruz. lki, "Hayr, hayr" demektir.
Bizi zehirleye-mezsniz. Topluluumuzun snr izmeye hakk vardr. Ve ikincisi, Amerika'nn
geleceinin kontrol kimin ellerinde? Sizin ve
84
benim, halkm m? Yoksa bu gelecek byk irketlerin babasnn mal m?
Zarar edildi mi? Sperstarlarla ilgili efsaneyi besledi mi? Bir lde. Ama bu kadnlar deiim
srecine ok fazla ilgi duyuyordu. Buna katlyorlar, nk onlar da insan, ne istediklerini bilen,
duyarl kadnlar. znde militanlar... Turne srasnda sayg duyduklar baz kiilerden unlar
iitmilerdi: "Amerika'da doru bir eyler yapmak iin, Yerli halk iin doru olan yapmak
zorundasnz." Birilerinin bunlar sylemesini salamak gzel bir ey.
SEP: 1996'da Yeil Parti'den ve Ralph Nader'in bakan yardmcs aday olarak seimlere
katlmanzdan biraz sz edebilir misiniz?
WL: Aslnda ben seimlere dayal politikaya eilim duyan biri deilim. Daha ok tabandaki topluluk
rgtlenmelerine ve yurtta eylemliliine ilgi duyuyorum. Geri benim iin taktiklerden yararlanmak
daha ok politik deiim yaratmakla ilgili bir ey. Bir taktie kaplp gidebileceinize inanmyorum.
Gitmek istediiniz yeri grp, oraya ulamanzn uzun zaman alacan kabul etmenizin gerekliliine
inanyorum. Dolaysyla, baz eyleri sistemi oyalamak, bazlarn sistemi dntrmek, bazlarn da
sisteme alternatif oluturmak iin yaparsnz.
Bir Yerli olarak seim yarna katlma konusunda ok kark duygular iindeyim. Savunduklarmn
birouna kar olan yabanc bir sistem bu. Ayn zamanda, ABD hukuk sistemi iinde bulunmak ve bu
lkedeki birok idari yarg srelerinde yer almak, beni deiimin bir biimi olarak Yerli halkn da
seim srelerine katlmas fikrine kar kmamaya gtrd.
Demokrasinin temelinde, sezgisel, etik anlamda kamu politikasnn bu lkedeki en zengin deil, en
yoksul insanlarn gerek85

sinmelerinin karlanmas ile ilgili olduuna inanyorum. Seslerini duyuramayacak kadar sessiz
olanlarn hakkn, hepimizin politik syleme ve diyaloga katlma hakkn savunuyorum. ok partili
sistem bu srele ilgili.
Benim iin bu deneyim ok aydnlatcyd. Politik srecin ok farkl bir zellii olduu duygusuna
kaplmtm ama ne kadar zel olduu konusunda hibir fikrim yoktu. Szgelimi, Wyoming'de oy
pusulasnda yer alabilmeniz iin sizin dilekenizi imzalayacak ve hibir zaman Demokrat ya da
Cumhuriyeti partiye kaydolmam 10.000 semen bulmak zorundasnz. Bu da neredeyse olanaksz!
Seim srecinde demokrasinin nereye gittii ile ilgili sorular sormak katldmz srecin gerekten de
nemli bir parasyd. Ralph ve benim en azndan bu diyalogu balatma konusunda nemli bir adm
atm olduumuza inanyorum,
SEP: Nasl politikletiniz? Perspektifiniz zamanla nasl deiti?
WL: Politikaya her zaman ilgi duymu ve ak tavr alm olan bir aileden geliyorum. Daha kk bir
ocukken beni gsterilere, insan zincirlerine ve eitli eylemlere gtrrlerdi. Bu durum yetikinlie
adm atana kadar srd. 1973'teki Wounded Knee igalini anmsyorum. Her gece TV'de Walter
Cronkite ve kayp listelerini dinlerdik. Adaletsizlie tank olman gerektiine ve deiimin sadece
savamn rn olduuna inanan bir ailede yetitim. Bylesi bir ailede yetimi olduum iin imdi
ansl olduumu dnyorum.
Resmen politik almalara baladmda on yedi yandaydm. Birlemi Milletler'de "Uluslararas
Kzlderili Anlamas Konseyi" adl bir sivil toplum kuruluu iin, okuluslu irketlerin Kzlderili
topluluklar zerindeki etkisi ve doal kaynaklar-

86
n smrmesi zerine bir aratrma yapmam istenmiti. Aratrma Kuzey eyen rezervasyonlanndaki
madenleri Namibya'da-ki madenlerle karlatryordu. Namibya ve Kuzey eyen'de madencilik
szlemelerindeki adaletsiz maddeleri, evre uygulamalarn, toplumsal ve ekonomik koullar
aratrdm. Ardndan Navojo rezervasyonundaki uranyum madenlerinin yol at sorunlara sradm.
Bu, akademik bir perspektiften -o zaman Harvard'da lisans rencisiydim- ok fazla insani etkileri
olan verileri inceleyip, Harvard'n aslnda bir politik merkez olduunu kavradm bir sreti. 1978'de
radon emisyonu sorununun zmn, topra uranyum madenciliine ayrmak ve insan
yerlemelerinin yasakland blgeler kurmakta gren Los Alamos Bilimsel Labo-ratuan'nn bir
aratrmasn anmsyorum. Bilindii gibi, bu aratrmada Novajo da gndemdeydi. Orada bin adet
terk edilmi uranyum oca, on uranyum iletmesi ve kmrle alan be elektrik santral ve drt
kmr yata vard!
79-80'den balayarak, Navajo'da yeni madencilik ve iskan projelerini durdurmaya alan bir Yerli
topluluu rgtlenmesinde altm. Hkmet belgelerini gnlk ngilizce'ye ve buradan da Navajo
diline evirmek iin epey zaman harcadm. Bildiiniz gibi, Navajo dilinde "radyasyon" szcnn
hibir karl bulunmuyorsa, bilinli bir onay alamazdnz!
Daha sonra, nkleer santrallere kar savam veren insanlarla yakt ubuklarndaki uranyumun
nereden geldii hakknda konumak iin nkleer kart mitinglere katldm. Bu srete, projelere
kitlesel direniin farkllklar ierdiini, bu projelerin yol at zararn bykln, endstrilerin,
ortaklarn, hkmetin duyarszln grdm. Bu arada nkleer kart harekette ayn sorular soran,
ama kullandklar elektriin nereden geldii konusunda hibir fikri olmayan mttefikler de tandm.
80'lerin balarnda, Navajo topraklarndaki uranyum madenlerinin ou
87
kapatlmt. Nkleer enerji bu lkede can ekien bir sektr ve bunun nedeni de byk lde
tabandan gelen bu direnitir.
Dolaysyla, beni politikletiren sre bu olaylar zinciriydi. Derken, ocuklarmn babasnn memleketi
olan Gney Dakota ve James Bay'e tandm. Orada zaten daha nce belli bir dzeyde bildiim bir
eyi grdm: Bu lkede nkleer enerjiye son verseniz bile, varolan tketim dzeyine son verinceye
kadar, ayn sorunlarla karlap duracaksnz. nk endstri baka bir yere tanabilir. rnein,
Kanada'da geni topraklar sular altnda brakan, ok sayda insann yaamn etkileyen hidroelektrik
barajlar var.
Bylece aslnda her zaman bir lde zaten varolan u zmlemeye ulatm; sorun nkleer enerji
kullanp kullanmamakta ve hidroelektrik santraller kurup kurmamakta deil, sorun mevcut tketim
dzeyinizi frenlemenizde. Sorun emee, ekolojik ve kltrel bakmdan tutarl kalknma modellerine
kar enerji ve sermaye youn endstriyel modellere dayal bir toplumda. Sorun insanca yaama deil

fethetmeye dayal bir toplumun doasndaki eitsizlii sorgulamakta. Bir fetih toplumu, dier halklarn
topraklarna srekli mdahale etmeyi, dier halklarn ekonomilerinin kontroln ve dier topluluklar
topraklarndan srp gmenler yaratmay beraberinde getirir.
SEP: Toplumsal deiimi hedefleyen farkl hareketler arasnda kendinizi en yakn mttefik
grdnz hangileri? Katldnz eitli feminist, evreci ve Yerli rgtlerdeki deneyiminizi
anlatabilir misiniz?
WL: Akas, benim temel almam kendi topluluumda sryor. evresel ve kltrel sorunlar
zerinde alan bir rezervasyon rgtn ynetiyorum. Topramz geri almaya alyoruz, nk
onda dokuzu bakalarnn elinde. te biri federal,
eyalet ve il ynetimlerinin elinde bulunuyor. Ben en bata Yerli topluluumuzun temel sorunu olarak
bununla ilgileniyorum. Topramz geri alma sreci bizim Anishinabe halk olarak ruhlarmz geri
alma srecidir.
Daha genel Yerli topluluunda, deneyimimin ounu kendi projemin tersine, daha ok kendi kabile
ynetimlerinin onayndan ya da herhangi bir ynetimin onayndan yoksun tabandaki Yerli rgtleriyle
yaadm. Zamanla rendiim ey, herhangi bir eyi doru yapmak iin resmen onaylanm bir
liderlik beklememek oldu.
evreci, ilerici ve kadn hareketlerinde gerekten gl birok kiiyle birlikte alma onuruna eritim.
Greenpeace ynetim kurulunda geirdiim sre boyunca hem iyi, hem kt ok ey rendim. Birok
insann byk ball, iyi stratejileri ve duyarlndan rendim ve bunlarn on byk evre rgt
alannda savamn srmesinde oynad rol grdm. nsanlar bunlar bir btn olarak dnr ama
bunlar tek bir yap deildir.
Ayrca parann nasl gc dayattn ve ok paras bulunan uluslararas rgtlerin alan rgtler
olmadn da iyi rendim. Ayn zamanda, geen ylda Greenpeace'de ortaya kan ve bizim
ekibimizin atlmasyla sonulanan byk bir politik savamda da yer aldm.
Gmen kltrnden ve daha ok orta snftan, beyaz bak asndan gelmekle birlikte, evre
hareketinin, ayn zamanda insanlarn yerkre ile ilikisini dzeltmelerinin bir paras ve ktamzn
hayatta kalmas iin temel nemde olduuna inanyorum.
Kadn hareketinin tm nanslarn anlamyorum. Ama sadece ataerkillie deil, ilk servetin nereden
geldii ve bu servetin dier halklar ve yerkre ile ilikisini kuran egemen paradigmaya meydan
okumak isteyen feministler olduunu biliyorum. Gerekten sorunun zne baka bir yolla
inemeyeceinizi dnyorum. Bunun iktidar koltuklanndaki beyaz erkeklerin yerine
89
beyaz kadnlar oturtmakla lgili olduunu dnmyorum. Bu bizim Yerli halk olarak, nc Dnya
halk olarak durumumuzu niteliksel olarak deitirmez. Genel sorunlar hakkndaki tartmalar baz
zmler getirse de, bunlar kadn hareketine pek yansmyor. Ama bu tartmann daha yaygnlaaca
umudunu tayorum.
SEP: Kendinizi solun bir paras gryor musunuz?
WL: Emin deilim. Bugn bir konuma yaptm. Biri bana radikal saylabileceimi ve
muhafazakarlarn aslnda bana kar kacaklarn syledi. Aslnda bunu ok elendirici buldum,
nk ben kendimi muhafazakar sayyorum. Sanrm, ou Yerli ok muhafazakar ve onlarn
muhafazakarl, son elli ylda meydana gelmi olan kltrel, teknolojik, toplumsal ve ekolojik
deiimin bykln hi de muhafazakar bulmamalarndan kaynaklanyor! Deiim tamamen
radikal. Korkutucu. ok leri
gitmek bu.
"Muhafazakarlar"in ok sayda kimyasaln hayatlarmz zerinde biriken etkisi hakknda hibir fikri
yok. Endstrinin yol at kirlilii nasl onaracaklar konusunda hibir fikri yok. Gene de kendilerine
muhafazakar diyorlar. Onlar muhafazakar deiller. Muhafazakar olmayan bir dizi karara imza
atyorlar.
Muhafazakar karar alma ou Yerlinin szlerindeki gibi olmalyd. Yerliler, bugn bir karar
verdiinizde, kararnzn sizden sonra gelen yedinci kuak zerindeki etkisini dnn derler. te
muhafazakar karar alma budur. Dolaysyla, benim duruum da byle.
Sadan ok solda mttefik bulduumu biliyorum tabii, nk sol, genelde, mevcut paradigmaya ve
iktidar yapsna meydan okuyan insanlarla dolu. Ben u anda var olan yapy btnyle dntrmek
istiyorum, nk bu yap srdrlebilir deil.
90

Sosyalizm mi, kapitalizm mi ya da sol mu, sa m sorununa gelince, asl sorunun endstriyel toplum
ile yerkre temelli toplum arasnda olduunu dnyorum. Bunu sylememin nedeni, kapitalizm ve
komnizmin gerekte servetin nasl datld ile ilgili olduuna inanmam. Servet, birileri tarafndan
m szdrlacak ya da balangta onun iin alanlar tarafndan da sahiplenilecek mi? Oysa, bildiiniz
gibi, birileri servetin nereden geldiini sorgulamak zorunda. Toplumun servette ne gibi hakk var?
Toplum ve servetin kayna toprak arasndaki iliki ne? Bunlar sorulmas gereken sorular.
SEP: Tabandaki militanlarn hangi kazanmlar gelecee en byk umutla bakmanz salad?
WL: Kendi topluluumun 1300 dnm topra geri aldna tank oldum. u anda rezervasyonumuzun
azalm olan doal pirin rn iin adil bir fiyatlandrma yaptk; on yl nce poun-du elli sentken
imdi be dolar. Dilimizin byk bir blmn geri kazandk. Tren davullarmzdan birini
rezervasyonlarmza geri getirdik. Btn bunlar kltrmz geri kazanmamz iin gerekten anlaml
eylerdir. 1996'da yirmi yllk bir savamn ardndan yolsuzlua bulaan bir ynetimi devirdik. imdi
yeni ve istediimiz gibi bir ynetime sahibiz.
Yerli topluluklarnn James Bay I gibi projelere direndiklerine tank oldum. Oysa imdi de karmza
James Bay III kt Bunun nedeni sistematik sorunlara henz zm bulunmam olmas. Quebec ne
tr iskan politikalar izleyecek? Serbest ticaret anlamas karsnda Kanada-ABD ilikileri nasl
olacak? Bunlar henz ele alnm deil. Ama militanlarn ve Kzlderililerin oluturduu ayaktakm
denilen grup, Kuzey Amerika'da-ki en byk hizmetlerden birini stlendi ve gerekten de baz
baarlar kazand, ne gzel!
91
SEP: Son yirmi ylda militanlarn ve ilericilerin reneme-dikleri derslerin hangileri olduunu
dnyorsunuz?
WL: Sanrm, eer Sierra Club'ta gmenlik ile ilgili tartma bir gstergeyse, evre hareketinin
politikasnda baz gerek sorunlara sahibiz. Yani, Sierra Club'ta sormam gereken soru -ou Yerlinin
sorabilecei soru- "Siz kim oluyorsunuz da gmenlik hakknda tartyorsunuz?" sorusudur. Btn bu
beyazlara, dier insanlarn buraya gelme hakkn sorgulama hakkn kim verdi?
kinci soru: ou insan buraya kendi seimleri sonucu gelmiyor. Gelmelerinin nedeni evresel ya da
ekonomik nedenlerle gmen statsne dmeleri. Onlar gmenletiren kim? Sizin hkmetiniz!
Eer bu sorunlarla uramak zorundaysanz, onlarn sorumluluunu almalsnz ve suu bakalarnn
zerine atmamalsnz! Sorunun z budur: Kiisel sorumluluk. Birok evrecinin, birok beyazn
sahip olduu ayrcala -beyazlarn ayrcalna- yani, tketim dzeyine sahip olmalar iin kiisel
sorumluluk.
nsanlar diyor ki; "Ben sadece kendi iime bakarm. Dayanma iin almak zor." Zor ya! Ama
bildiiniz bir ey var. Eer insanlar bizim gibi topluluklar ya da Zapatistalarla dayanma iinde
olsalard, bu gerekten de ok ie yarard. nk bizim topluluklarmz savam verirken, bizi silaha
sarlmaya zorlayan sizin hkmetiniz! Gcnz nasl kullanabileceinizi gerekten renmek iin
aldnz dersleri gncelletirmeli, kendi kabuunuzu krmalsnz.
Baka bir ey daha: nsanlar perspektiflerini yitiriyorlar. Amerika'da ok ksa zaman dilimleri
asndan konumak kltrel bir eilim oldu. Bense tarihten ders almay tlyorum. Tarihin
sorumluluunu stlenmeyi. Bazen deiimin ok uzun bir zaman aldn kabul etmeyi. Eer bu
lkenin tarihine bakarsanz, insanlarn ou haklarn elde etmek iin savam verdikleri92

ni grrsnz. Bu ada insanlar bunu unutuyor ve daha ok bunlara bandan beri sahip olduklarn
ve herhangi bir dnemde savamn yorucu olduunu dnyorlar. Deiimi gerekletirmek uzun bir
zaman alr. elli ya da yz yllk bir plannz olmal.
Bir bayraa bal yurtseverlii deil, bir topraa bal yurtseverlii dnn. Kendinize bir yer bulun
ve orada kaln. lericiler diyorlar ki: "Kendime ho bir topluluk bulacam" ya da "Ben undan,
bundan, vb. holanmam..." Yksek sesle haykracanz bir yer bulun kendinize ve orada kaln. Ve
oray size ait kln. Kk bir politik doruluk adasna dntrmeyin. Bu yalnzlk olur.
Bu alternatifi siz oluturmalsnz. Sadece problemin ne olduunu ortaya koymakla yetinemezsiniz.
Bir zm getirmelisiniz. Kendinize bir zme varma izni vermelisiniz. Siz de, ben de Nike, WalMart ve GE'nin bir gelecek projesi olduunu ve bunu hayata geirdiklerini biliyoruz. Bizim de aynsn
yapmamz gerek. Birok szde ilerici ya da solcu btn zamanlarn eletirerek geiriyorlar. zm
ne? Grnz ne? Eer neyin olup bittiini ifade edemiyor ya da gsteremiyorsanz insanlar
deitirmek ok zordur.

Yerli topluluumuzun bir yesi, beyazlar ile Kzlderililer arasndaki farkn, Kzlderililerin
ezildiklerini bildikleri halde kendilerini gsz hissetmedikleri olduunu syledi. Beyazlar
ezildiklerini bilmeseler de kendilerini gsz hissediyorlar. Bu gszl ortadan kaldrn. Size
retmekte olduklar mitolojinin bir yan da sizin gsz olduunuzdur. G, kaba kuvvet ve parayla
ilgili deil, g sizin ruhunuzda. G sizin cannzda. Atalarnzn, yallarnzn size verdii eydir
g. G yerkreden gelir, yerkre ile ilikinizden gelir. Eer adil bir yaam sryorsanz, g sizin
elinizdedir.
SEP: Gen militanlarn sorumluklarn yerine getirme tarznda, eer varsa ne gibi farkllklar
buluyorsunuz?
93
WL: Bugnk ilerici ve evreci hareketin temelinde bir olumsuzluk gryorum. Kendilerine i arayan
birok gen olduunu biliyorum. Ama ok byk bir ak ve coku da gryorum. Bu genlerin
birounun ok duyarl olduuna inanyorum. Gerekten! Onlardan ok umutluyum.
SEP: Sadece ilericiler ve militanlar tarafndan deil ama egemen medya tarafndan da vldnz. Bir
lider olarak kendi rolnz nasl anlyorsunuz?
WL: Bildiiniz gibi, liderlik elenceli bir ey. Ben kendimi bir lider olarak deil de sorumlu bir
yetikin olarak gryorum. Yedi ve dokuz yalarndaki iki ocuk annesi olarak, ocuklarmn
dokularnda ne kadar PCB (PCB: Transformatr ve kapasi-trlerde kullanlan znmeyen ve son
derece zehirli bir endstriyel bileim; polychlorinated biphynl -n.) biriktii ile deil de msr
gevreklerindeki eker ile ilgilenmem sorumsuzluk olur. Bu, benim iin tam bir sorumsuzluk rnei
olurdu. ok elendirici bulduum da bu. nsanlar bir lider aryor ama bence sadece sorumluluk
duymalar gerekir. Hepimiz ayn sorumluluu duymalyz.
Yaptmz ie medya ne kadar fazla yer verirse, bu o kadar iyi, Ama benimle ilgili deil de,
yaptmz alma le ilgili olmal. Eer ben medyada daha fazla yer alnmasn salyorsam, ne
gzel! Tabii ki, tehlike onlarn bir "kiilik" yaratmas. Ben tamamen etten, kemikten bir insanm. Ve
bir kiilik olmak istemiyorum. Beni en ok ilgilendiren ey, benim topluluumun beni nasl
grddr. br dnyann ruhlar patikasndan yrrken atalarma bakp "Elimden geleni yaptm"
demek isterim. Bu ne gzel olurdu. te kendime bitiim deer bu.
SEP: Yz yllk plannz nasl tanmlardnz? Sizin topluluunuz neye benzerdi?
94
WL: Topramzn geri kazanlmas iin hem ekolojik, hem de kltrel olarak salkl uygulamalarn
yerleiklik kazanmas nemlidir, nk bu ikisi at ba gider. Dilin geri kazanlmas. Tm bu enerji
hatlarnn sklmesi, baz yel deirmenlerinin konulmas. Uygun teknolojinin belirlenmesi.
Rezervasyona yerlemi Kzlderili olmayan kiilerle ilikinin yeniden dzenlenmesi ve onlarla yan
yana yaam. imdiki gibi eitsizlie deil, eitlie dayal bir ilikinin kurulmas. Bizi kiralamayacaklar
ama bizden yardm grecekler. Yerli halklar arasndaki ilikilerin yeniden kurulmas.
Ben "kk gzeldir" fikrine inanrm ve Yerli topluluklarla ilgili inandm nemli eylerden biri de
binlerce yldr "gnll topluluklar" olarak yaam olduumuzdur. Krsal topluluklar ayn biimde
yeniden kurmalyz. nsanlar bir topluluk kurmaya ve orada birlikte yaamaya ihtiya duyuyorlar.
imdi biz bir toplum olabiliriz ama "topluluk" deiliz.
SEP: u andaki almalarnzdan sz eder misiniz?
WL: Rezervasyon temelinde rgtlenen Beyaz Yerkre Toprak Islah Projesi'ni ynetiyorum. ki ylda
bir Indigo Kzlar ile birlikte turneye kan ve tabandan rgtlenen Kzlderili evre projelerine her yl
destek olmak iin para toplayan ve baz politik inisiyatifler alarak alan Yerkreyi Onurlandrn
kampanyasn ynetiyorum. Bu yl, nkleer atk yasas zerinde alyoruz, yarm mil tesinde elli
milyon Amerikalnn yaad Yucca Da'na byk miktarlarda nkleer atk tanmasn durdurmaya
urayoruz. Bu olay 30 bin ile 90 bin arasnda nkleer atk tayan gemi demek. Bunun tamamen rezil
bir ey olduuna inanyorum. Ve buffalolarn uzun vadede korunmasn salamaya alyoruz. Belki
kim bilir... birka yl iinde buffalo srlerini grebiliriz...
95

mm m
'Her A Toplumu Ynetebilir'

MANNING MAKABLE tarih ve siyaset bilimi profesr ve Columbia niversitesi Afrikal-Amerikal

almalar Aratrma Enstits'nn kurucu yneticisidir. 1950 doumlu olan Ma-rable, Colgate
niversitesi'nin Africana ve Hispanic Aratrmalar Programnn kurucu yneticisiydi (1983-86). Ohio
State niversitesi'nin Siyah Aratrmalar Blm' nn bakanlm (1987-89) yapmt ve Boulder'
daki Colorado niversitesi nde tarih ve siyaset bilimi profesryd. Marable'n The Black Scholar,
Race and Class ve Monthly Review gibi dergilerde yzden fazla makalesi yaymlanmtr. lerinde
How Capitalism Underdeveloped Black America (SEP, 1983), Beyond Black and White (Verso, 1995),
Black Liberation in Conservative America (SEP, 1997) ve Black Leadership (Columbia UO, 1998) de
bulunan 12 kitap yazmtr. Toplumsal sorunlar zerine yorumlarndan oluan bir yaz dizisi olan
"teki Amerika" ABD'de ve dier lkelerde 325 gazetede yaymlanmtr. Marable, Siyah Kongre
yeleri Grubu'na danmanlk yapmaktadr ve u anda letiim Komiteleri ulusal e-bakandr.
Ayrca South End Press yaynevinin klasikler dizisinin editrdr.
97
SOUTH END PRESS: Konumamza balarken solun baz zgn tarihsel projelerinden sz edebilir
misiniz? Baz rnekler
verebilir misiniz?
MANNING MARABLE; Radikal tarih asndan her zaman sz edilen on yllk iki zaman dilimi
otuzlu ve altml yllardr; "eski sol" ve "Yeni Sol". 1960'larda radikal militanln yeni dalgasnda
ortaya kabilecek eyleri en anlaml bir biimde mjdelediine inandm rgt Devrimci Siyah
iler Birlii ve iddet-D renci Egdm Komitesi (SNCC) idi. SNCC nemliydi nk
kendisini Leninist olmayan bir nc rgt olarak gryordu. yeleri kendilerini "gerek inananlar"
olarak tanmlyorlard. Konuma gerektiinde konumakta, harekete gemek gerektiinde harekete
gemekte kararlydlar. nanlar iin hapse girmekte tereddt etmiyorlard. rgtlenme yntemleri
topluluklara gidip organik liderlerin ortaya kmas iin olanak ve destek salamakt. rnein Fannie
Lou Hamer gibi yetenekli liderler bylece dodular. Katk yapma modelleri West In-dial devrimci
C.L.R. James'in sylediklerine ok benziyordu: Radikal entelekteller ve topluluk rgtlerinin
grevi halka ne yapacan sylemek deil, kitlelerden renmektir. Ve yeteneklerimiz, fikirlerimiz
ve olanaklarmzdan yararlanarak, kitlelere dayanan rgtlerin kendi sorunlar iin, kendi adlarna savamalarn ve kendi organik liderlerini yaratmalarn salamaktr. Bu, toplumsal deiimin yukardan
aaya deil, aadan yukarya modelidir.
Ella Baker da bu stratejiden yle sz etmiti: Liderleri y-celtemezsiniz. SNCC gerekten de
aratrmamz gereken aadan yukarya radikal bir rgtlenme modeli sunuyordu.
98
zerinde durulmas gereken ikinci bir model Devrimci Siyah iler Birlii rgtlenmesidir. Bu,
sendikal hareket dnda olsa da, retim alannda kalan bir militanlkt Birlik, kendi deyimleriyle
"zenci-masyon" (niggermation) dedikleri, otomobil sanayinin en berbat yerlerinde alan, en ok
ezilen iileri rgtlemiti. Yeniden "aadan yukarya" perspektifiyle radikal demokrasi, sosyalizm
ve Siyahlarn z-ynetimi ilkeleri etrafnda rgtlenen gen erkek ve kz kardelerdi. Topluma
nderlik etmek iin seim arenasn deil ama tarihi kendi ellerine almak, zaptetmek istiyor ve
gerekten de iktidar uruna savamay dnyorlard. Bu savamn mkemmel bir deerlendirmesini
Dan Georgakas ve Marvin Surkin'in Detroit: i Do Mind Dying adl kitabnda bulabilirsiniz. imdi bu
kitab South End Press benim yazdm yeni bir nszle ve Detroit savamlarna katlanlarn
dnceleriyle birlikte yeniden yaymlyor.
Gelecein radikalizminin, baarl bir biimde gemiin mirasna ve varolan, hatta skartaya karlm
radikal demokrasi modellerine dayanacan dnyorum. SNCC ve Birlik her trden hataya ve
deerlendirme yanlna dtler ama yapmaya altklar ey asndan her ikisi de ok nemliydi.
Baarl bir politik rgtlenmenin insanlarn her gn grd eylere, salk ve i, evre ve konut,
ocuklarnn eitimi gibi insanlarn gndelik hayatn etkileyen sorunlara dayandrlmas gerektiini
grdler. Radikal rgtlenmenin gerekten kendisini gsterebilecei alan, elikileri ve sorunlaryla
gndelik hayatn ta kendisidir.
SEP: u anda neden bir SNCC ya da Birlik yok?
MM: Kitlelere dayanan radikal rgtlere neden sahip olmadmza bir bakalm. Modem Sivil Haklar
hareketinin nde gelen kuramclarndan biri Bayard Rustin'di. Washington'da yaplan 1963 mitinginin
koordinatryd. 1965'de Semen Yasas kabul edildikten sonra Rustin, Sivil Haklar hareketinin

dorudan eylemden, iddete dayanmayan sivil itaatsizlikten ileriye giderek seim alann nemsemesi
ve bu konuda daha aktif olma99
s gerektiini ne srmeye balad. Hareketin kazanmlarn salamlatrmak iin seilmi
yneticilerimiz olmalyd. Kitlede, Siyah topluluk iinde, bu stratejiyi "st dzeyde bir Siyah yz"
grmek olarak aklyorduk. st kademelerde bize benzeyen birilerini grmek istiyorduk. Yazlarmda
buna "sembolik temsil" dedim. Sembolik temsilin sorunu, temsilci ile semenleri arasnda bir dzeyde
sorumluluk ve iliki olduunu varsaymasnda yatyor. Eer iliki bir fenotip ya da toplumsal cinsiyet
ile ilgiliyse, bu bir hareketin ina edilmesi iin ok kaygan bir zemindir. Neden mi? Akas birisinin
Siyah ya da Latin ya da lezbiyen ya da gey olmas temsil ettii belirli bir semen grubu adna yetki
kullanan bir siyasal oluuma balln garanti etmez. Resmi grevlere seilen Siyahlarn says
1964'de 100 iken imdi 9 bini amtr. Otuz yl nce Kongre'de sadece be Afrikal Amerikal varken
bugn say krkn zerindedir. Bu, yzde 800 art demektir. Ama Siyahlar gerek iktidarda yzde 800
orannda g kazanmlar mdr? Tabii ki hayr. Dolaysyla sadece mevcut seim sistemi iinde
almakla toplumsal deiimin gerekleeceini savunan bu liberal gr geride kalan dnemde inandrcln byk lde yitirmitir.
Sanrm, ortaya km olan ikinci bir sorun da, New Deal, Yeni Ufuklar ve Byk Toplum'dan
domu olan liberal bir toplumsal deiim paradigmasnn kmesidir. Liberal politik koalisyon
gmtr. knn bir nedeni de solun artk rgtl bir g olarak varolmay sdr. Sol, her zaman
liberallerin ard, lmllatrd ve iktidar yaplarna uygulamaya alt fikirler retmitir. Ama
gl, enerjik bir sol olmadan, liberaller kendi kaderleriyle ba baa kalmtr. Ve kendi kaderleriyle
ba baa kaldklarnda da gmlerdir. Yeni bir rnek Gkkua Koalisyonu'nun lke apnda
dalmadr.
SEP: Nasl politikaya atldnz?
100
MM: Gerek anlamda politikletiim ille gn size syleyebilirim. 4 Nisan 1968'di. Dayton, Ohio'da
lise son snf rencisiydim ve haftalk bir yerel Siyah dergisine bir makale yazmtm. Makalenin ad
"Genlik Haykryor" idi, nk ben haykran bir gentim. Martin Luther King, Jr. ldrlmt ve
annem uaa atlayp Atlanta'ya umamn -daha nce hi uaa binmemitim- ve tabutun zerine
makalemin kt Siyah dergisini rtmemin benim iin harika bir ey olacan dnmt. Atlanta'nn bat yakasnda oturan bir teyzem vard/Sabah ok erken kalktm, saatin 5'inde, bir otobse
atlayp ehir merkezine gittim. Ne yapp edip Atlanta'nn kent merkezindeki Siyah cemaatin Ebenezer
Baptist Kilisesi'ni buldum. Kiliseye ilk gelen ben olmutum, sabahn 6.30'uydu ve tm cenaze trenine
tank oldum. Sabahn krnde kilisenin etrafnda on binlerce insan birikmiti. Cenaze korteji ile
birlikte, King'in mezun olduu Atlanta niversitesi, Morehouse Koleji'ne yrdk. Basn kartm
olduu iin, treni yukardan grebilen bir binann drdnc katnda bulunan basn merkezine
girmeme izin verildi. 17 yandaydm ve bu olayn zerimde muazzam bir etkisi olmutu. Tarihin
yaplna tank oluyordum ve gerekten de Siyahlarn tarihinin gelimesinin bir paras olmak
istiyordum. te, politikaya giriim gerekte byle oldu.
60'larda erginlik yana ulaan kuamn ounluu gibi protesto eylemlerine katldm.
niversitedeki ilk ylmda kam-pste Siyah renci demeinin bakan seildim. Ama politik
almalarmn ikinci aamas iin gerekte 1976'da niversitenin lisansst blmn bitirmeyi
bekleyecektim. O sralarda hem siyah zgrlk hareketinde, hem de byk lde beyaz sol iinde
aktif olmutum. 1977'de Yeni Amerikan Hareketi (NAM) yesiydim ve 1976'da Ulusal Siyah Politika
Meclisi (NBPA) iinde aktiftim. Bu rgt, bamsz Siyah politik hareketi oluturmay hedefleyen,
Mart 1972'deki Gary Kongresi'nden doan
101
topluluk rgtlerin, seilmi yetkililerin ve politik militanlarn oluturduu bir ad. Ben iki srece
de katlm ve onlar benim hem rksal, hem snfsal temele sahip tm politik yaklamm benimseyen
ve birbirini tamamlayan yaplar olarak grmtm. Yani bir yandan Siyah topluluunu temel alan,
rksal elikiler balamnda ve Siyah topluluunu glendirmek iin savam veren bamsz Siyah
politik hareketler olmalyd. Ama bir yandan da tek bana rksal bir zmlemenin kapitalist toplumun zndeki derin elikilerin kavranmasnda yetersiz olduu sonucuna varmtm. Bylece yirmili
yalarn ortasnda olduum o zamanlar kendimi sosyalist olarak gryordum. Ama kendimi bir
Marksist olarak tanmlamaya balamam tam olarak seksenli yllarn balarnda oldu.

SEP: Marksist politikaya nasl gei yaptnz?

MM: 1976-1980 arasnda kendime "sol milliyeti" diyordum. Bir Siyah milliyetiydim. O zaman
Siyah milliyetiliini, topluluk kurumlarnn inas ve bamsz, tamamen Siyahlardan oluan bir parti
ya da politik yapy savunan bir politika anlamnda kavryordum. Ayn zamanda, ABD toplumu iinde
bir tr demokratik sosyalist dnme inanyordum. lerici beyazlar ve Latinlerle sosyalist bir projede
almaya inanyordum. 1979'da, NAM iinde Demokratik Sosyalist rgtlenme Komi-tesi'ne
(DSOC) katlp katlmama tartlrken, ben Amerika Demokratik Sosyalistlerini (DSA) oluturmak
iin DSOC'a katlma taraftarydm. Bunun temel nedeni, sosyal demokrasiden Marksizme kadar
uzanan geni tabanl bir rgt ina etmenin sosyalist fikirler iin halk desteini harekete geirmek
asndan daha elverili olduuna inanmamd. NAM'n sadece bin yesi vard ve dar bir ideolojik
temele sahipti. Bylece DSA'nn bakan yardmclarndan biri oldum.
102
Yaklak olarak 1980'lerin balannda sol milliyetilikten Marksizme doru bir tr kuramsal kpr
kurdum. Gei yaptm yazm olduum bir kitapt: Blacbvater: Historical Studies in Race, Class
Consciousness and Revoiuon (Black Praxis Press, 1981). Kitap 1976 ve 1980 arasnda yazdm
denemelerin bir derlemesiydi. South End Press'in 1983'te yaymlad How Capitalism
Underdeveloped Black America byk lde Walter Rodney'in ldrlmesi, Ronald Reagan'n
bakan seilmesi ve hemen ardndan balatlan ikinci Souk Sava ve o srada Siyahlarn iinde
bulunduu politik bunalm trne tepki olarak yazlmt. Blachvater ile How Capitalism Underdeveloped Black America'yi yazmam arasnda, eer bir dogma olarak deil de bir toplumsal zmleme
yntemi olarak yaklalrsa, Marksist toplum zmlemesinin bir toplumun temel elikilerinin aa
kartlp aklanmasnn en iyi yolu olduu fikrine ulatm. How Capitalism Underdeveloped Black
America kapitalizmin Siyah topluluu iinde gelien snf katmanlamasn youn bir biimde
artrdn ve sisteme uyum gsteren bir sosyal tabakay, ayrcalkl, orta snf Afrikal Amerikallar
grubunu satn aldn ne sryordu. Bylece kitabn mant beni gerekten DSA'nvn byk lde
temsil ettii sosyal demokrasinin politik ve kuramsal erevesinden uzaklatrd. DSA'da birok
kiisel dostum vard. rgtn itici gc olan Michael Harrington'a byk sayg duyuyordum ama
onun ABD'de sosyalizme nasl varlaca ile ilgili stretejik grn hi paylamyordum. Michael
solun Demokrat Parti erisinde "mmkn olduu kadar sol" olmas gerektiine ve liberalizmin drst
kalmasn salamak iin liberalizm ile yakn bir alma ilikisi iinde olmas gerektiine nanyordu.
Ben "iten da" yaklamn benimsememiz gerektiine inanyordum. Trokist deildim.
Demokratlara oy verirseniz ruhunuzun cehenneme gidecei grn savunmuyordum. Ama gerekte
arlm103
zn Demokrat Parti iindeki ilericileri desteklemek ile bamsz politik admlar atmaya balamak ve
seim d alanlarda aktif olmak arasnda dengelenmesi gerektiine inanyordum. Bu perspektif hibir
zaman DSA iinde egemen olmad, hibir zaman ne kmad. En sonunda 1985'e gelindiinde
akas hareketten ayrlmaya karar verdim. Sert ve uzlamaz bir kopu deildi ama sadece DSA'nn
modelinin bu lkede devlet iktidarn ele geirebilecek, uygulanabilir bir solun inasnda baarl
olamayacan kabul etmekten kaynaklanyordu.
Bu arada bamsz Siyah hareket de, rgtsel yaplar iindeki nesnel elikiler, nclk eilimleri,
politik sekterlikler ve 60'lar ve 70'lerde birok sol ve Siyah gruba musallat olan dier sorunlar
nedeniyle seksenlerin banda kmeye balad. 1983 ve 1984'de ABD'de yeni bir durum domaya
balamt. Reaga-nizm yllarndan sonra, Reagan'n gndemine kar protestolar ve meydan okumalar
ortaya kt; 1983'de Chicago'nun ilk Siyah Belediye Bakan Harold Washington'un seilmesi, 1983
Washington Yry, 1984 Jesse Jackson'un bakanlk kampanyas, Gkkua Koalisyonu'nun
kurulmas, 1985 ve 1986 rk ayrmna kar yrtlen kampanyalar. Btn bunlar gerekten 1988'de
Jackson kampanyas ile dorua kt. Jesse o yl Walter Mondale'in 1984'de aldndan daha fazla oy
almt. Bu durum gerekten Siyahlar, Latinleri ve demokratik ve ilerici bir alternatifi
destekleyebilecek ok sayda beyaz iine alan gl bir merkez-sol semenin varln gstermiti.
Gkkua hareketi sosyalist bir hareket deildi ama birok devrimci milliyeti, komnist, Marksist ve
demokratik sosyalistin zgr bir biimde, rahatlkla ve aka katld bir sosyal adalet hareketiydi.
Gkkua Koalisyonu'nun temel zaaf, tm yelere kar sorumlu olacak seilmi bir liderlikle
birlikte, demokratik, yelik temelinde bir rgtlenmeyi salamlatrmay baaramayn-da yatyordu.
Jackson karizmatik, poplist bir tarzda Siyah li-

104

derlikten yanayd ve bu 1989'dan sonra kanlmaz olarak kendi rgtnn de dalmasna yol at.
Gkkua Koalisyonu'nun dalmas ve 1989'da Dou blou lkelerinin, 1991 'de de Sovyetler
Birlii'nin kyle birlikte ABD'de hem Siyah politika, hem de sol politika da bir karmaa ve d
krkl dnemine yuvarlandlar. Bazlar, Mark-sizmin bir toplumsal zmleme yntemi olarak tarih
tarafndan alm olduuna, br tr "tarihin sonu" ve "ideolojinin sonu"na ulam olduumuza -en
fazla, gelecekte bir yerde ortaya kabilecek sosyal adalet vaadini ieren daha insancl bir kapitalizm
umut edebileceimize- inandlar. Bence btn deneyimi zetleyen en iyi ey 1990'da yazdm ve
daha sonra Speaking Truth to Power (Westview, 1996) adl kitabmda yaymlanan "Aadan
Sosyalizm" adl denemeydi. Siyah Trokist, politika ve kltr kuramcs C.L.R. James benim
toplumdaki sosyal deiim srelerini kavraym daha ok etkilemeyi baarmt James'den bu
lkede ilerleme yolunun, kitleleri anlayp dinlemekten, insanlarn gndelik hayatlarnda sorun olarak
grdkleri eyleri anlamaktan, koullann kavrayp hemen anlayabilecekleri trde bir dil konumaktan,
onlara tepeden bakmaktan deil ama onlardan renmekten getiini grdm. Bu yaklam, C.L.R.
James ve Afrikal devrimci Amilcar Cabral gibi insanlarn radikal demokrasiye giden yol konusundaki
sezgilerinin byk gcyd. Bir politikann halkn anlad bir dilden konumas, gndelik hayatla
titreip burada ortaya kan sorun ve dertlere are olmas gerektii Ho i Minh gibi insanlarn da kavrad bir eydi. Gerekten radikal olmak olaylann kklerine, zne inmek demektir. Bu fikirlerin
birou 1997'de South End Press ile birlikte yaymladm Black Liberation in Conservati-ve America
kitabnda dile getirilmitir.
Sovyet modelinin kmesinden sonraki yllarda birok insan aka sosyalizmden vazgeti. Bense,
sosyalist proje zerinde
105

yeniden dnp, bu dnemde sosyalizmin katlmc bir radikal demokrasi projesi olarak sadece
nemini korumakla kalmad, ama bu lkede uruna savaacamz biricik insani gelecek olduu
sonucuna vardm.
SEP: Bugn Siyah politikann iinde bulunduu durumu nasl deerlendiriyorsunuz? Bir liderlik
bunalm olduu grlyor.
MM: Gkkua Koalisyonu'nun dalmas ve Jesse'nin kendi rgtn aniden feshetmesinin
zerinden daha on yl bile gemedi. Bunlar Siyah politikada byk bir boluk brakt. Balangta, bu
boluu kimse dolduramad. Ve 1990'lann banda Malcolm X iyice ne kt. Buna yol aan da
fkesini, yabanclamasn, militanln dile getirmeye alan ama kendilerini ifade edecekleri bir
ara ya da lider bulamayan hip-hop kuayd. Bugn ne hissettiklerini anlatabilmek iin yirmi be yl
nce ldrlen birini diriltmek amacyla yakn tarihe dnmeye zorlandlar. "Molcolm-mani" ite bu
nedenle ortaya kt. Ama Malcolm-mani ldnden, "slam Ulusu" rgtnn lideri Lo-uis
Farrakhan yeniden ortaya kt. Farrakhan, Sivil Haklar hareketinden sonra doan kuan Amerikan
toplumunun Siyah toplumun sorunlarna ve kayglarna herhangi bir anlaml yolla yant verebilecei
konusunda byk bir ktmserlik iinde olduunu kavramt. Baz ynlerden, Siyah topluluu "zafer
bizim olacak" diyen kuak ile hip-hop kua arasnda meydana gelen bir tr kuak atmasn
yaamaktadr. kinci Dnya Sava ve 60'lann ilk yllar arasnda doan insanlar in -ben 1950
doumluyum, yani ikisinin tam ortasnda dodum- byk toplumsal deiimlerin ortaya ktn
grdk. Devrimlere tank olduk. nc Dnya devrimlerini destekledik ve onlarla dayanma iine
girdik. ABD bakannn istifa etmesi iin savam verdik, Vietnam politikasna kar ktk, ABD
emperyalizmine
106
kar ktk, Kba'y savunduk, gey ve lezbiyen haklan, kadn haklan, Siyahlarn kurtuluu, Latinlerin
kurtuluu iin savatk. 1965 ya da 1970 sonrasnda doanlar bambaka bir toplumsal manzara ile
karlatlar. En azndan byme yllarnda en iyi hatrladklar politikac Ronald Reagan'd. Meslek
okullarna girite rk kotalarnn kullanlmasn yasaklayan 1978 Bakke kararndan beri srekli olarak
saldrya urayan pozitif ayrmcl grmlerdi. Sosyal hizmetler ve sosyal programlarndaki kesintilere, lkenin politik kltrn ve tartma gndemini byk lde belirleyen muhafazakarlara
tank olmulard. Sk sk Cumhuriyeti Richard Nixon'un sanda kalan politikalar izleyen bir
Demokrat bakan, Bili Clinton'u grmlerdi. Dolaysyla, birok Siyah gencin ABD'de herhangi bir
trde liberal ya da ilerici olasln bulunmadna inanmas ve ie dnk rk ayrm ve rk esasn

temel alan bir politikaya gememiz gerektiine inanmas artc deil. Farrakhan tm bunlar
kavramt.
1995'te Bir Milyon nsan Yry iin ar yapldnda, seilmi Siyah yetkililer ve varolan sivil
haklar liderlii bu olaanst eylemle alm yemilerdi. Sorun Farrakhan'n rkla kar kacak ve
hareketi ileri gtrecek bir programa sahip olmamasyd. Black Liberation iti Conservative
A/nerica'da yazdm gibi, adam esasnda Booker T. Washington'un 20. yzyl sonunda ortaya km
bir versiyonuydu. Homofobikti, Yahudi-kartyd ve byk lde muhafazakar ve ataerkildi.
Kadnlarn krtaj haklarna kar kyordu ve Lyndon LaRouche ile politik iliki gelitirmiti,
Nijerya'ya gidip yazar ve Ogoni militan Ken Saro-Wiwa'y katleden cuntay kucaklamt. Siyahlarn
sorunlarn zmleyebilecek ve karlarn gelitirebilecek trden bir program olarak ho
grlemeyecek ve kabul edilemeyecek bir tr Siyah otoriterizmi temsil ediyordu. Ama, annemin her
zaman syledii gibi, "biraz" bile "hi yok"tan iyidir. Birok Afrikal Amerikal iin Farrakhan'a
geerli bir alternatifi temsil eden bir politik ve toplumsal deiim modeli ortaya koyamadk.
107
SEP: Ne tr bir yantn gerekli olduunu dnyorsunuz?
MM: Toplumumuzdaki byk blnmelere kar kmak iin bizim kolektif bir bellee ve ezilenlerin
direni hareketlerine dayanan zgl oluumlara ihtiyacmz var. Ama sadece Siyah topluluu iinde
alarak yrtlebilecek hibir Siyah salk hizmeti stratejisi olamaz. New York City'de sadece ve
sadece Latinler iin adil bir toplu tamacl salayacak hibir strateji olamaz. Sadece Amerikan
Pasifik Adalar'nn evresini temizleyecek hibir strateji olamaz. Dolaysyla, sadece kimlik temelinde
deil, ama birok ynden hala beyaz olmayanlar iin rklara zg bir nitelik alan gndelik hayatn
somutluu temelinde rgtlenmenin gcnn ve neminin farkna varmamz gerekir. rgtlenmenizi
bu temelin zerinde ina edersiniz ama onu aan ve kimliin zelliinden gelen g ve snrlar kabul
eden daha geni bir toplumsal gre sahip olursunuz.
Bugn, sanrm sola gereken ey tarihin eski dnemlerinden gelen ayrlklar apak srdren dar
rgtl ve rgt biimlerini amaktr. Hristiyan Koalisyonu'nun laik, merkez-sol, ilerici bir
versiyonu gibi bir eye ihtiya var. Bu, resmi bir parti deil, ama merkez solda, kitlelere dayal bir
yap, ilerici kamusal politika gndemini savunan ve yelik temelindeki bir rgtlenme olabilir.
Radikal feministler, radikal gey ve lezbiyen militanlarn yan sra, sosyalistler ve Marksistler de bunun
iinde serbeste alabilirler. Hareketi gerekten ilerletebilecek olanlar kamusal politikann temel
sorunlar ve programlan -kamusal eitim, salk hizmetleri, konut- dorultusunda kampanya yrtr.
SEP: Solda sosyalist akm nasl yeniden canlandrabilecei-mizi dnyorsunuz?
MM: Sosyalizm demokrasi srelerinden kopuk kaldnda yolunu byk lde kaybetti. Benim
toplumsal bakmdan adil
108

bir dzen grm, znde demokratik olan, insanlarn seslerini duyurmalarna izin veren, halkn
gerekten ynettii bir toplumu hedefliyor. C.L.R. James, yneticiler ve ynetenler arasnda hibir g
hiyerarisi olmamas gerektii anlayn dile getirmek iin zaman zaman "Her a toplumu
ynetebilir" slogann kullanrd. Bu fikir, Antonio Gramsci'nin, bir devrimci partinin amacnn her
yesini bir entelektel haline getirmesi gerektii teziyle ilikilidir. Yani herkes gereklie ilikin bir
gr dile getirme ve toplumda kendi deerlerini ve amalann hayata geirme becerisine, yeteneine
sahiptir. Gramsci, znde demokratik bir geliim stratejisine, toplumun neye benzeyecei konusunda
elitist, nc anlaylara deil ama aslnda herhangi bir toplumun merkezinde yer alan ii snf ve
yoksul halk dinleyip onlardan renme alakgnll ve sabnna sahip olmak gerektiine iaret
ediyordu. Halk dinleme, hayattan renme becerisine dikkat ekiyordu. Cabral, politik yazlannda
yoldalarndan devrim sanatna derin bir alakgnlllk ve drstlk duygusuyla yaklamalarn
ister. Cabral' dinleyecek olursak, yalan sylememeli, sylenen yalanlan aa karmal, kolay
zaferler zerinde hak iddia etmemeliyiz. Toplumsal dnm sreci ok uzundur ve sonunda
yapacamz tek ey bu byk demokratik hedefin gerekletirilmesine kck bir katkda
bulunmaktan te bir ey deildir.
imiz ve grevimiz kapsaml bir "alternatif toplum" tasla hazrlamak deildir. Eer bugn ABD'de
salk hizmetlerinden yoksun 43 milyon insan olmasayd, eer geen yl olduu gibi ABD'de yarm
milyon insan srf salk sigortalan olmad iin acil servislerden geri evrilmeseydi, birka milyon
insan sokaklarda yatmasayd ya da evsiz olmasayd, toplum gerekte neye benzerdi diye kk,
iddiasz konumalarla bile dert anlatlabi-lir. Bu, ancak mcadele yoluyla amaca ulalabileceini

temel alan bir yaklamdr ama bu mcadele ayn zamanda kolektif deneyimlerimizin yeteneklerini,
akln, iradesini, sezgilerini aa
109
karan bir mcadele olmaldr. te "radikal demokrasiyi bu
anlamda kullanyorum. te bu nedenle sosyalistim. nk ahlaki ve insancl bir toplumun ancak ve
ancak mcadele yoluyla ina edilmesinin mmkn olduuna yrekten inanyorum.

Deiim Hem Yava, Hem de imek Gibidir

URVASHI VAD gey, lezbiyen, biseksel ve transseksel hareket zinciriyle yirmi yldr ilgilenen bir
avukat ve topluluk r-gtleyicisidir. Vaid, aratrma, politika gelitirme, stratejik projeler ve
koalisyonlarla ilgilenen topluluklar temelinde rgtl bir dnce oluturma kurulusu olan Ulusal
Gey ve Lezbiyen Grev Kuvveti (NGLTF) Politika Enstits'nn yneticisidir. 1997-98 ders ylnda
New York City niversitesi'ndeki Lezbiyen ve Gey Aratrmalar Merkezi'rtden (CLAGS) Rockefeller
Bursu kazanmtr. Vaid, 1996'da Amerikan Ktphaneciler Dernei Gey ve Lezbiyen Kitap dl'n
kazanan "Virtual Equality: The \fainsteraming of Gey and Lesbian Liberation" (Anchor, 1995) adl
kitabn yazardr. Ayn zamanda NGLTF' nin eski genel mdr ve basn bilgi merkezi mdrdr.
DAVID BARSAMIAN: 60'lann sonu ve 70'lerin bandaki eylemliliin sonucunda birok toplumsal
hareket geliti. Biri de gey ve lezbiyen hareketiydi. Bu hareketin amalar nedir?
URVASHI VAID: Gey ve lezbiyen hareketin amalan, gey, lezbiyen, biseksel ve transsekseller iin
tam eitlik ve insan haklardr. Bu, yasal ve hukuksal dzeyde kamu ve zel sektrde alma, konut
gibi her alanda eit haklar, bu lkede yaayan herkesin yararlanmas gereken btn sivil haklar
anlamna gelir. Daha sosyal ve kltrel dzeyde, sanrm gey ve lezbiyen hareketi sayg grmek,
ilikilerimizin temelde insaniliim ve meruluunu kavratmak, geyler olarak bizim de birok
bakmdan he-teroseksellerin kurduu ailelere benzeyen ocuklar, anne ve babalarla geniletilmi
ailelerimiz olduunu kabul ettirmek iin savam verir. Daha baka sorunlar, hukuk sistemini aan
sorunlar daha var ki, bunlarn da gey gndeminde ok nemli olduuna inanyorum.
DB: Sizce neden bazlar gey ve lezbiyenleri gerek bir tehdit olarak alglyor?
UV: nsanlarn onlar tehdit olarak grmesinin birok nedeni var. Bunlarn bir blmnn sadece
tanmamaktan geldiini dnyorum. Bu lkedeki gey ve lezbiyen topluluklar ancak son zamanlarda,
birka yldr grlmeye balandlar. Biz ou Amerikal iin yepyeni bir olguyuz. ou insan bizim de
her ailenin bir paras olduumuzu henz anlam deil. nk kendi aile112
lerindeki ecinsel ablalarm, teyzelerini, daylarn, yeenlerini ya da kuzenlerini tanmyorlar.
Dolaysyla, biz bu lkenin ve gerekte her lkenin dokusundan bir para olduumuz halde, bizi hala
"teki" olarak gryorlar.
Rahatszln bir baka kayna da yanl bilgilendirilmekten geliyor. Bunun bir ksm u anda
karmza kan muhalefet hareketinden -an sa ve an muhafazakar sa- besleniyor. Hatta
merkezdeki politik akmlar bile zaman zaman gey ve lezbi-yenlerin eitliine kar kyor. Bu kar
klarn gey ve lez-biyenlere ilikin baz temel yanl anlamalara dayandryorlar. Biz insanz.
eytan deiliz. Adi deiliz. Doad deiliz. Biz son derece sradanz, alacak lde grgl
yaratklanz, iimizde iyiler de var, ktler de. Bazmz iyi iler yapyor, olaanst insanlar, yetenekli
yazarlar ve sanatlar. Bazlanmz alkan teknisyenler. Biz geni bir yelpazeyi temsil ediyoruz.
Ama muhaliflerimizin bizim hakkmzda yayd yanl bilgiler ok zarar verici. Sannm Amerikan
semenlerinin yanya yakn,-ayrmcla kar kan ama geyierin aile sahibi olma ya da evlenme
haklar olduuna katlmayan yzde otuz-krklk kesimi, bu yanl bilgilere kulak kabartp bunlann
etkisi altnda kalyor. Dolaysyla, sanrm bu yanl bilgilendirmeye ailelerimizde, gndelik
hayatlanmzda ve iyerlerimizde cinsel kimliklerimizi aklayarak ve hayatmzdaki heteroseksel
kiilere kim olduumuzu, zlemlerimizin neler olduunu anlatarak kar koyabiliriz. Sannm
heteroseksel kiilerin hissettii korku ve kayglan gidermede bu epey ie yarar.
DB: Hristiyan Koalisyon belki de u anda politika alannda boy gsteren birok sekter grubun en ne
kan. Onlar gey ve lezbiyenleri kesinlikle doad olarak gryor ve grlerini hem kendi
topluluklarnda, hem de lke apnda Cumhuriyeti Parti iinde ok gl bir biimde sergiliyorlar.
113
UV: Sanrm Hristiyan Koalisyon ve Pat Buchanan gibi politik szclerinin en zehirli aklamalar,
gey ve lezbiyenlerin varlnn br biimde Bat uygarlnn temeline dinamit koyacan

sylemeleridir. Buchanan birok konumasnda tekrar tekrar bundan, ecinsellie hogr gsteren
hibir toplumun varln siirdremediinden sz ediyor. Bu mantkd, tarih d, garip bir aklama
olmasna ramen epey bir taraftar bulmaktadr. nsanlar buna gerekten inanyor. Siz de birok tarihsel
olay iin bu tr aklamalar yapabilirsiniz. "Klelie hogr gsteren hibir toplum varln
srdrememitir" gibi. Klelik antik Roma ve Yunanistan'n temel bir zelliiydi. Belki yklmalarna
bu yol amt, vb.
Bir bakma, Demokrat Parti yesi olmayan bir demokrat, demokrasi ve katlmcla inanan bir insan
olarak, sanrm btn bu insanlarn kendilerini etkileyen sorunlara el atarak seferber olmalar iyi bir
ey. Kt olan ey onlara gey ve lezbiyenler hakknda verilen yanl bilgiler. Hristiyan Koalisyon'un
kendi yelerine verdii bilgi ok elikili. Temelde yle deniyor: "Gnahkar sevin, gnahtan nefret
edin." Bu elikili bir duru, nk gey ve lezbiyenler cinselliin hayatmzn ayrlmaz bir paras
olmas nedeniyle geydirler; tpk heterosekseller asndan cinselliin onlarn varlnn da dokusunu
oluturmas gibi. Var-i ynelimden ayramazsnz diye dnyorum. Bunu denemek
mantkszlktr.
Hristiyan san geyleri canavar gibi gstermek iin harcad enerji ok daha verimli olabilir,
toplumumuzun ecinsellikle kesinlikle bir ilgisi olmayan gerekten ciddi sorunlarndan bazlarn
zmek iin harcanablirdi. Geyler suun kayna deildir. Biz yoksulluun nedeni deiliz. Cehaletin
nedeni deiliz. Amerikan ailesindeki yozlamann kayna deiliz. Aslnda, bu kn kayna
ekonomik sistemdir.
Ama biz en rahat sulanabilen gnah keileriyiz. Geylerin,
114
gmenlerin, sosyal yardmla yasayan yalnz annelerin, beyaz rktan olmayan insanlarn ve yoksullarn
gnah keisi haline getirilmesinin daha da artt bir devirde yayoruz. Birilerinin gnah keisi haline
getirilmesinin daha da artmasnn nedeni, bunun mkemmel bir bahane olmasdr. Byk irketler
yerine hkmete saldrrz. nsanlar isiz brakan byk irketlerdir, ama bu devlet brokrasisi
nedeniyle oluyormu gibi hareket ederiz.
DB; Politik sylemin bir yn, sadece bu ecinsel dmanln iermekle kalmaz, cinsellik ve yuvay
yapan dii kular, anneler ve kltr koruyucular olarak kadnlarn rol konusunda da kesin
tanmlanm bir gre de sahiptir. Bu rol zellikle rnein, Louis Farakhan ve slam Ulusu'nun
syleminde duyulur. Sadece Hristiyan Koalisyonu ile snrl deildir.
UV: Sanrm, u anda kamusal alanda srmekte olan savamlar iin temel olan, toplumsal cinsiyet ve
kadn ve erkek rolleri hakknda ok farkl grlerdir. Feministlerin dnyaya katks, kadn olmann ve
erkek olmann anlamnn bir imalat olduunu mkemmel bir biimde dile getirmekti. Bu, yapay bir
yaratmdr. Tarihte dnemden dneme deiiklikler gsterir. Bir ada kadn iin uygun olan bir baka
ada aniden uygunsuz grlmtr.
Bazlar btn bir ncl ne srerler. Bu gre kar kanlar toplumsal cinsiyetin biyolojik
olduunu sylerler. Ya erkek, ya kadmsnzdr! Herkes kadn olmann anlamn bilir. Aka, bu
grn birok varsaym vardr. Dolaysyla, bu kltrde, her kltrde kadnn rol, erkein rol,
bunlarn ne anlam tad, bunun heteroseksel aileleri nasl etkiledii, geleneksel olmayan ailelerin
kabul edilmesinin heteroseksel ekirdek aileyi nasl etkiledii konusunda bir tez ne sreriz.
Sanrm, tartp gr ve tezlerimizi ne srmekten korkma115
malyz. Geri, u anda muhafazakar hareketin feminizme ok ses getiren ve sert saldrsna tank
oluyoruz. Bir bakma, sanrm feminizm muhafazakarln panzehiri olan bir ideolojidir. Feminizm
sadece kadnla ilgili deildir; toplumda g sorununa yaklamn temel bir yoludur. Ayn zamanda
ekonomik boyutu da olan bir eletiridir.
Sadece muhafazakarln ideolojik kartn nasl aratracamz daha yeni dnyordum. Acaba
feminizme tekrar dnmeyip eitlik, g ve toplumsal cinsiyet kavramlarn dnmeye balasak ve
bunu yantlamakta bir yardm dokunup dokunmayacan grsek. Elbette, muhafazakarlar seslerini
ok fazla duyuruyor ve feminizmi ktlyorlar. Bu ok ilgin, nk kadn kurtulu hareketi ve politik
bir teori olarak feminizm hayatlarmzn son yz ylnda ok deerli katklarda bulunmutur. Bunlar
ok belirgin llerde kadnn statsn deitirmilerdir. Feminizm ve kadn kurtulu hareketi
erkeklerin hayatn da byk lde deitirmitir. Sanrm, erkekler ocuk bakmnda, kendilerini de
zincirlemi olan erkek kalplarn reddetme konusunda artk daha fazla olanaa sahipler. Aileyi de
byk lde deitirdik.

DB: Beyaz erkein ayrcal sorunu bu konuda eitimsiz insanlarn sinirlerini bozmaktadr. Beyaz
erkekle bu konuda nasl konuursunuz? Onlan kendi toplumsal cinsiyetleri ve derilerinin renginden
neredeyse kendiliinden yarar saladklanna nasl
inandrrsnz ki?
UV: Bu konuda beyaz bir erkekle inandrc bir konuma yaptm hi anmsamyorum. Sannm
benimle tantm birok erkek arasnda bir duvar, benim yaratmadm bir duvar var.
DB: nk siz beyaz rktan olmayan bir kadnsnz?
116
UV: Tabii! Irklk ve cinsiyetiliin en d kinci ynlerinden biridir bu, birbirimizi elediimiz bu
szgelere nasl sahip olduumuz? Birok durumda, gryorum ki, rk ya da toplumsal cinsiyetle
kesinlikle hibir ilgisi olmayan bir ey sylediimi sandm zaman bile, beyaz erkekler bunu kendi
stlerine alnyorlar. Sanki bunun rk ve toplumsal cinsiyetle bir ilgisi varm gibi. nk, bana
baktnda beyaz rktan olmayan bir kadn gryorlar. Bu gln, nk ben tandm ya da birlikte
altm beyaz adamlara baktmda, ilk gzme arpan beyazlklar ya da erkeklikleri olmuyor.
Kimi zaman ilk gzme arpan politik ideolojileri olur. Bir muhafazakarla, bir liberalle, bir radikalle,
bir lml ile mi konuuyorum? ou kez ilk dikkat ettiim budur. Ya da tavrlan, scakl, insann
hissedilebilen zelliklerini grrm. O gerekte konuabileceim biri mi? Bu kiiden korkmam
gerekir mi? Sadece bir hyar m? nsann aklna gelen bir yn ey ite.
Geri sorduunuz soru ok nemli, nk sannm, beyaz erkeklerde beyaz olmayan halklann
oluturduu hareketlerin ve aynca cinsiyetilie kar hareketlerin ortaya kmasna kar bir tepki
olumutur. lericiler iin, sannm insanlann basnn etini yemeden ya da parmakla gstermeden bu
kayg konusunda daha dorudan konuabiliriz. Bunu yapmaya alrken derim ki, "Ortak bir sosyal
adalet politikasn, siz kendi kimliinizle, ben de kendi kimliimle paylayor muyuz?" Gerekten bir
diyalog kuracak zamannz varsa, cevap ou kez: "Evet, ortak bir sosyal adalet grne balyz"
olur.
Irkla kar kmak iin beyaz rktan olmamak gerekir diye dnmyorum. Homofobiye kar
kmak iin gey olmak gerektiini dnmyorum. Cinsiyetilii anlamak ve kadn erkek eitliine
inanmak iin kadn olmak gerektiini dnmyorum. Eer bu gruplann bir yesiyseniz, sadece bu
konularda konuabileceiniz gibi bir anlayn dna kmalsnz. Ben bu117
na inanmyorum. Ben kendimi dar bir erevenin iine hapset-memeye alyorum.
Kimlii temel alan hareketlerimizin baarszlklarndan birinin de ortak politika gelitirme projelerine
bo vermek olduunu dnyorum. Daha ok kimlik, daha az politika zerinde odaklanmtk. Ben
gerekte kimlie deer veriyorum. Birok kez sylediim gibi, ben neysem oyum, bir lezbiyen. Buna
deer veriyorum. Her zaman da byle kalacam, nereye gidersem gideyim, dnya hakknda aka
lezbiyen bak asndan konuacam ve sorunlar lezbiyen olarak kendi perspektifimden greceim-.
Ancak varolarda yaayan bir heteroseksel anne ile ortak bir zemin bulabileceimize de yrekten
inanyorum. Gerekten inanyorum. Aksi halde, daha ok nyargl olur ve nasl bir araya
gelemeyeceimiz konusunda berbat kitaplar yazardm.
Gerekten de bir yn insann yreklerinde benimsedii ilerici bir z olduuna ve bunu kamu
politikasnda ifade etmemiz ve politikaya katmamz gerektiine aslnda inanyorum. Birok insan bu
toplumda grdmz zenginlikten herkesin ayn ekilde yararlanmas gerektiine inanyor. Bu ister
parasz ve herkese ak eitim anlamna gelsin, ister parasz ve herkesin yararlanabilecei salk
hizmeti anlamna gelsin. nsanlar hakikaten inanyor buna. Bunun da tesinde yoksullara srtmza
dnp toplumsal problemleri grmezden geleceimize -"Ben kendi derdime bakarm. El alemin
derdinden bana ne?" diyeceine- de inanr. Insanlann yreklerinin derinliklerinde byle dediklerine
inanmyorum. Dolaysyla, ben yrekten bir ilerici olduumu sanyorum.
DB: Kimlik politikasna kar eletiriler yneltiliyor. Kpr kurmaya deil blnmeye, paralanmaya,
rekabete katkda bulunduu syleniyor. Bu konudaki grleriniz neler?
118
UV: Kimlik politikasna birok eletiri yneltiliyor. Bunlar soldan, sadan ve kimlii temel alan
hareketlerin kendi ilerinden geliyor. Ben kimlik politikasnn hareketin blnmesine katkda
bulunduunu dnmyorum. Sanrm, byle bir hareketin olmamas kendi gszlmze katkda
bulunur.

rnein, gey ve lezbiyen topluluu iinde, yllardr byk bir tartma srmektedir. Biz sadece tek bir
sorun zerinde odaklanan bir hareket miyiz? Baka sorunlarla ilgilenecek miyiz? Bir gey haklan
hareketinden ok daha genel anlamda bir insan haklar hareketi miyiz? Aramzda bu sorun zerinde
tam bir anlamazlk var. lerici geyler kesinlikle dier sorunlarla ilgilenmemiz gerektiini, elbette
almamzn birincil amac olarak gey ve lezbiyen eitlii iin savam verdiimizi ve ayn zamanda
eitliimizi kazanmak iin gerekletirmemiz gereken deiikliklerin rklk, cinsiyetilik ve
ekonomik adaletsizlik sorunlanyla kesitiine inanyorlar. "Kesime yok. Biz gey haklan uruna
savam veririz. Kendimiz zerinde odaklanmamz srdrmeli ve sadece bununla uramalyz"
diyenler de var. Onlar da pragmatik ve ideolojik nedenlerle buna inanyorlar. Dolaysyla, kimlii
temel alan bu hareketlerin iinde tm bu tartmalar srp gidiyor.
Solcularn "kimlik snrlarn amalyz" dediklerini iittiimde, bu hareketler iinde sren tm bu
byk tartmalan bildiklerini umuyorum. Zaman zaman solculardan bunlar duyduumda, sanki tam
anlamyla san herkesin eski standart "beyaz erkek ataerkillii" asndan tanmland "bu evrensel
politikaya gemek zorundayz" demesini andryor. Buna geri dnebileceimizi sanmyorum.
Yapmamz gereken ey yeni bir yolla ekilleniyor; bu, kendimizi beyaz erkek, beyaz olmayan kadn,
gey, eitli milliyetlerden beyaz olmayan insanlar olarak kavramamza dayanyor. imdi bizim yeni
yollarla tekrar bir araya gelmemizin mmkn
119
olduuna inanyorum, nk bunu yapabilecek zgven ve olgunlua sahibiz. Otuz yl nce bir gey
ve lezbiyen kimlii yoktu. imdi var. Otuz yl nce, bunun ortak bir hareket iin tad anlam,
bugnk nitelendirmemizden gerekten daha farkl bir ey olurdu.
Kimlik politikasnn "zorunlu bir hata" olduunu syleyen feminist eletiriler de var. Bunun deerli bir
formlasyon olduunu dnyorum. nk rksal kimliklerimiz ve farkl kltrlere ilikin
anlaymzda bunun ok temel bir yere sahip olduunu dnyorum. Ama ilericiler iin, orada
durmak bir hatadr. Sanrm sorunun dier yan "Kendimizi bldk" anlayndan kaynaklanyor...
DB: Kendi marjinallemenize katkda bulundunuz. Bu bir tr kendini kurban gibi grme ideolojisi
deil mi?
UV: Bunu kabul edemem. Kadn ve beyaz rktan olmayan insanlarn ortaya kndan farkl birok
etkene bal olan solun baarszln bambaka bir yerde aramak gerekir. Yeni Sol liderler arasndaki
kiilik sorunlar, kiilik atmalar yznden, hkmetin solun liderliini ve rgtlenmesini sistematik
bir biimde ortadan kaldrmas yznden ve politikasn seimlerde kitlelere mal etmede yeteneksiz
kalmas yznden sol paraland, dald. nk bir dizi kurum dourmu olsa bile, yeni yollarla
kurumsallamay baaramad Kendisini politik olarak kurumsallatrmay baaramad. Sanrm,
baarszlnn nedeni kapitalizmin ok ak bir eletirisini yapmam olmas ya da yaratmaya alt
gerekte aka grlebilir bir dizi kuruma sahip olmamasyd.
60'larda ocuktum. almam Yeni Sol militanlarn geleneiyle zdeletirmitim. 60'Iar ve 70'lerin
balarndaki sava kart hareketin, sivil haklar hareketinin, siyah kurtulu
120
hareketinin ve kadn kurtulu hareketinin almalarna ok deer veriyorum. Benim kiisel gelimem
daha sonra oldu. Geliimim srasnda grdm ey paralanan bir hareketti. Bu blnmeye
kimliklerin ortaya knn kaynaklk etliini dnmyorum. Aslnda bu hareketler tarihsel olarak
szn ettiimiz kimlik hareketinin douundan nceydiler. Ama imdi solcularn ortaya kp,
"Grdnz m? imdi ortada sol diye bir ey kalmam olmasnn nedeni u kadnlar ile beyaz rktan
olmayan aznlklarn son yirmi yl boyunca kendi sorunlar hakknda szlanp durmalardr" demesi ne
kadar kolay. Aslnda, rnein, gey ve lezbiyen kurutulu hareketi sokak hareketleri iinde inanlmaz
lde aktif olmutur. Son yirmi yldr varolan birka hareketten biridir. Aynsn krtaj, kadna kar
iddet, cinsel taciz gibi sorunlarda rgtlenen kadn hareketi iin de syleyebilirim. Yz binlerce,
milyonlarca insan seferber edip zihinlerini deitirmi olan ilk rgtlenme ve eylemlilik alanlar
bunlard. Dolaysyla, bu hareketleri grmezlikten gelmek yanl bir yaklamdr. Bu hareketlerin sahip
olduu enerji ve yetenein getirdii avantajlar bir kenara koyamazsnz.
Gcn yitirmesiyle ve ciddi bir varolu tehdidiyle yaamakla birlikte hala ortalarda Yeni Sol eski
tfekler de dolayor. Dolaysyla, kadn hareketinin erkek egemen kurumlara ynelttii tm eletiriler
ve siyah kurtuluularn beyaz egemenliindeki kurumlara ynelttii tm eletiriler, solun baz
kesimleri iin hala uygun. Sol, bu kurumlar yneten, birou kesinlikle parlak insanlar olan ve
kendilerini ilerine tamamen adam olan sava sonras kua olarak kalyor. Onlarn ok byk kat-

klarna saygszlk etmek istemiyorum. Kar ktm ey, onlarn doru, geri kalan herkesin yanl
yapt gibisinden tartlmaz varsaymlardr. Eer sizin bir temeliniz yoksa, kim olduunuzun hibir
nemi olmayacak, yaptnz her eyde bir yanl aranacaktr.
121
The Nation ve The Progressive gibi yaynlarda grdm baz yazlardan ve baz yeni kitaplardan
anladm kadanyla bize yeniden birleme ars yaplyor. Bizim in birlemenin mmkn olduunu
dnyorum. Ama bizim iin 60'lann Yeni Sol'undaki gibi birlemek mmkn olmayacak. Yeni
Sol'unkn-den ok farkl olarak, 21. yzyln ilerici halk hareketi olarak birlemek zorundayz. Bu,
bugnk kimlik temelinde rgtlenen hareketlerimizin grndnden de ok farkl olacak. u anda
byle bir platforma sahip deiliz. Bugn birbirimizle ilikilerimiz yok. Bugn bu yeni hareketi
oluturacak kurumlara sahip deiliz. Ama ilericilerin gelecek yllarda bu kurumlar yaratacaklarna
gerekten eminim. Bu ilikileri kuruyoruz. Yllardr ilk kez, her eit ilericide birleme ve birlikte
alma istei olduunu hissediyorum.
DB: Ataerkilliin yeniden g kazand grlyor. En bata, bu deerlendirmeye katlp
katlmadnz renmek isterim. Ve ikincisi, bu neden imdi oluyor?
UV: "Kadn nerede ortaya kmsa orada erkek de ortaya kmtr" diyen yazarn adn
hatrlamyorum. Ama alnt yapyorum. ok ilgin bir formlasyon. Cinsiyetiliin ok somut
olduunu dnyorum. Ekonomik sistemde, aile yaplarmzda, kadn ve erkein ailede kendi
rollerini benimseyilerinde kurumsallatn dnyorum.
Ataerkilliin yeniden g kazandn sylediniz ama yirmi yasndakilerde buna tank olduumdan
pek emin deilim. Yeni yetmelerde grdm de dnmyorum. Cinsiyeti tutumlarda model alma
diye bir ey var elbette. Bunu genlerin yaratt pop mzikte grebilirsiniz. Ama buna yine
genlerden gelen byk bir itiraz da var. Dolaysyla, artk modas gemi olan baz kuak sorunlarnn
bulunduunu dnyorum, Benim an122
ne babamn kuandakiler, altm-yetmi yalarndakiler, kadn ve erkein rol hakknda bir tek
deerler dizisine sahiptirler. Birou da olduka ilericidir. Sorun krkl ve ellili yalarda olup ta
cinsiyet savalarn evliliklerinde, aklarnda ve ilerinde en ok yaayan, sava sonras nfus
patlamasnn rn olan insanlardan geliyor. Burada epey duygu ve erkek asndan kadnlarn
eitliine epey kiisel direni sz konusu. Tam bir genelleme yapyorum, ama neden yapmayaym ki?
Herkes byle yapyor. Kadnlar asndan, bu kuakta gerek kiisel aclar yaanmtr.
Derken, kendi kuama geliyorum. Ben otuz sekiz yandaym. Ben de bir tr u sava sonras nfus
patlamas kuandan saylrm, ama o kuaktan deilim. Benim kuamda, toplumsal cinsiyet rolleri
ve cinsiyetilik konusunda farkl bir anlay var. Ataerkilliin -eer ataerkillii yle tanmlarsak, erkek
egemenliinin- tamamen kalkm olduundan emin deilim. Pekin'de uluslararas konferanstaydm.
Dnyann her yerinden kadnlar ataerkillie kar savam ykseltip, bunun yerine kadn ve erkei
erkek egemenliinden tamamen farkl bir biimde sayg duyulan bir eye dntrmeye alyorlard.
Kadna ynelik iddete kar kyorlard. Kadnlarn ayn i iin daha dk cret almasna kar
kyorlard. Btn bu yasak yasalara ve hkmetlerin doum kontrol iin getirdikleri yasalara
kar kyorlard. Bugnk ataerkillie kar tam bir savam sz konusu. Bu, lkemizdeki ve
dnyann birok lkesindeki byk huzursuzlua neden oluyor. Bu savama kar da bir direni, bir
tepki var.
Ama bildiiniz bir ey daha var. Kadnlarn durmayacaklarn biliyorum. Kendi hayatmz, gen
kzlarn hayatn ve bizden sonra gelecek kadnlarn hayatn iyiletirme kararl btn kadnlarda var.
Dolaysyla, cinsiyetilie kar savam kazanlm deildir, kuaktan kuaa deiir. Geri ekilmeye
zorlanabilir, ama dnyann btn Phyllis Schlafylan bir araya gel123
se bunu durduramaz. Phyllis Schlafy kendi hareketindeki otoritesini feminizme, sadece ve sadece
saldrd feminizme borlu olan gl bir kadn liderdir.
Toplumsal deiim hem yava yava, hem de aydnlanma imekleri ile deiir. Kurumlan deitirme
asndan ok yavatr. Yllarca varolan yaplar ykp yerlerine yenisini koyacak bir devrimin
gerekleeceini dndm. imdi buna inanmyorum, eer kendime kar drst olursam uzun bir
zamandr inanmyordum. Toplumsal deiimin zorunlu olduuna ise gerekten inanyorum. nk
giderek daha baskc hale gelen, insanlara yarardan ok zarar veren, ounluun aleyhine bir avu
insana yarar salayan bir ekonomik ve politik sistemde yayoruz. te deitirmemiz gereken bu

sistemdir. ilere ac veriyor. Bu lkede yaayan halkn ounluuna ac veriyor. Dolaysyla, bir
eyler deimek zorunda.
Gerici deil, bir ilerici olarak, bu toplumsal deiimi gerekletirme yolunun toplumsal bakmdan
sorumlu bir kapitalizmi dnmekten getiine inanyorum. Tamam, buradan ileri gitmiyorum.
Kapitalizmi devirebileceim ize inanmyorum. imdi beni eletirecekler!
Ama gerekten kapitalizmi daha duyarl, sorumlu, evreye daha az zarar veren bir ekle
brndrebiliriz. Onu daha adil, daha az ayrmc klabiliriz. Bu ekonomik sistemin yararlarn alr ve
yaygnlatrnz. Dolaysyla, bir avu zengin yerine daha ok insan bundan yararlanr.
yerlerinin alanlarn ister kreler, ister salk hizmetleri ya da salk sigortas ya da sosyal gvenlik
olsun, gereksinmelerini karlayan insani ortamlara dnmesi iin alabiliriz. Sistemler
yaratabiliriz. Bunu kapitalizmi devirmeden, tm insanlar iin hayat standartlarn ykseltip, zenginlii
yaygnlatrarak yapabiliriz. Bunu kapitalizmi sosyal bakmdan daha duyarl bir hale getirerek
yapabiliriz. Bu, pragmatik bir formlasyon.
124

lericilik bir yelpazedir, bir eyler syleyen bir liderin peinden gitmek deil. Birok ey konusunda
derin fikir ayrlklar iinde olan birok insan var. Ama ilericiler olarak, eer ok daha fazla sayda
insann yaam kalitesini ykseltmek gibi genel bir referans noktasna bal kalabilirsek, imdi iilere
ve orta snftan insanlara daha fazla yardm edebilir, yoksullara el uzatabilir, gerekten de bu lkede
politik iktidara giden baz yollar aabiliriz. Ama, prist olmay seer, her noktada uzlamak gibi,
hibir zaman ulaamayacamz bir uzla peinde komay seersek, bu hibir zaman
gereklemeyecektir. lericiler olarak birbirimizle yeni bir sistem kurmay konumalyz. Sanrm,
inanlarmz konusunda ok ciddiyiz ama ynetebileceimiz, insanlara nderlik edebileceimiz,
insanlar peimizden getirecek bir gre sahip olduumuz konusunda da o kadar ciddi miyiz?
Byk vizyonlarmzn olduunu dnyorum. Tek tek her alanda lkede karlalan sorunlara
harika zmlerimiz var. Eitim, su, yoksulluk ve sosyal yardmlar gibi konulardaki sorulara harika
yantlar! Ama tm bunlar zerinde konumak zorundayz. Hepimize ekidzen verecek ve bu ortak
grleri dile getirmemiz iin bizi sktracak bir harekete ihtiyacmz var. Zamanmz Kusursuz
Gr, Tek Yant, Bizi Kurtulua Gtrecek Karizmatik Lider bekleyerek geiremeyiz. Bu, hidayete
ermektir. Gereklemeyecektir.
Birey ve gruplar asla yaratmadklar sorunlar nedeniyle gnah keisi haline getirmenin kolaylat
byk ekonomik huzursuzluklar yaadmz u sralarda, almalarmz srasnda varolanlarla
yetinmek zorundayz. Gmenler bu lkedeki isizlikten sorumlu deil. okuluslu sermayenin baka
yerlere ka bundan sorumlu. Geyler ailenin yozlamasndan sorumlu deil. Kadn ve erkein
deien rolleri, insanlarn ilerini kaybetmemek iin yer deitirmek zorunda kalmasn salayan
ekonomik gler ve tm bu olup bitenler sorumlu. Bu sorunlarn
125 .
gerek kaynaklan hakknda konualm ve kendi yantlarmz, dncelerimizi ortaya atalm. Bir
bakn, o zaman ne greceksiniz? Bir anda etrafmz "Evet, ben de ilericiyim" diyen birok insan
saracak.
DB: Toplumsal deiim nasl olacak?
UV: Benim aamal toplumsal deiim teorimle. Geri uyan an da ok nemli. Ayn zamanda,
toplumsal deiim kiisel deneyimlerin aydnlatmas araclyla da olur. ster erkek, ister kadn veya
gen olun, ne tr olursa olsun, eer ayrmclkla kar karya kalmsanz, bu deneyim araclyla
kesinlikle dnm yaayacaksnz. Kiisel anlardan kastm bu. Grev gzcs olan herkes, grev
yapm olan herkes, bu deneyimle belirli bir dnm geirmitir. Topluluunu evre kirlilii ile
savama arp rgtleyen herkes, rgtleme srecinde dnm geirmitir. Birok kez, kendi
deneyimimde, insanlarn toplumsal deiimin mmkn olduuna inanmasn salayan yaadklar bu
anlar olmutur.
Bu kiisel an konusunda bir baka rnek vereceim. Geyler kendi ailelerine ecinsel olduklarn
akladklarnda bir deiim an yaarlar. Bu, kendi iinizdeki bir deiim andr. "Ben geyim"
diyebileceiniz noktaya kadar kat etmeniz gereken olduka uzun bir mesafe vardr. Bugn bile, birok
insann gerei kendi iinde kabul etmesi iin bile epey yol almas gerekir, nk toplum bunu
kendiliinden verecek durumda deildir. Dolaysyla, eer gey, lezbiyen, biseksel ya da transseksel
iseniz, bir kiilik ve z-saygya tamamen farkl bir yoldan ulamak zorundasnz.

Lezbiyen olduumu anne ve babamla konumam onlar deitirdi. Bizim ilikilerimizi deitirdi.
Ailemin ecinsellikle ilgili btn anlayn deitirdi. Bu durum aniden kiisel bir hal
126
ald. Bu, anne ve babam ya da ailemi bir gnde gey-lezbiyen hareketinin militanlar haline getirmedi.
Harekette uzun yllar sren almalarmdan sonra bugn bile onlarn en n saflarda olduklarn
syleyemem. Ama onlarn ayrmcla kar olduklarna, eitlikten yana olduklarna gerekten
inanyorum. Kzlarnn bir heterosekselden daha aa, daha az insani, kt, gnahkar, ahlaksz biri
olduunu syleyen kimseye kulak asmayacaklardr. Buna inanmazlar. Bu, gerekten de byk bir
deiimdir.
127

Yeni Bir Kitle Hareketi Yaratmak

HOWARD ZNN Boston niversitesi emekli siyaset bilimi profesrdr. Son derece saygn bir emek
tarihisi, sivil haklar savunucusu ve sava karsn ajitatr olan Zinn birok kitap yazmtr. Bunlarn
iinde "A People'sHistoryofthe United States" (HarperPerennial Library, 1995) ve bir politik an,
"You Can't Be Nuetral on a Moving Train" (Beacon, 1995) de vardr. The Zinn Reader (Seven Stohes,
1997) Zinn'in on yllar boyunca The Nation, The Boston Globe, The New York Times Book Review ve
Z Magazin gibi dergilerde yaymlanan yazlarnn oundan meydana gelen bir derlemedir.
Zinn Brooklyn'de yetimiti. Columbia niversitesi'nde felsefe doktoru unvann kazanmadan nce
dok iisi ve 11. Dnya Sava srasnda bombardman pilotuydu. Daha sonra Atlanta'da Spelman
Koleji Tarih Blm'nn bakan oldu, Burada iddet Kart renci Egdm Komitesi'ne katld.
Ardndan, Vietnam Sava'na kar muhalefetin harekete geirilmesine n ayak oldu. Zinn tm lkede
kolej kampslerinde ve topluluk etkinliklerinde konumak yapmak iin sk sk seyahat eder. Eski
rencisi Alice Walker tarafndan "halk as bir ba belas" olarak adlandrlan Zinn, toplumsal
deiime adad yaamyla dnr ve militan kuaklarna esin kayna olmutur.
129
SOUTH END PRESS: ABD'de emein tarihi tozlu raflarda silinip gitmesin diye yorulmadan
alyorsunuz. Bugnk militanlar iin, ii snfnn gemi savamlarnn en deerli derslerinin
hangileri olduunu dnyorsunuz? rnein, UPS grevi halkn desteini kazanma konusunda ok
baarl olmutu, neden?
HOWARD ZINN: Amerikan tarihindeki ii hareketlerinin belki de en nemli dersi, bu hareketlerin
gerekten yaanm olduudur. ABD'de bize dier lkeleri artran snf atmasnn grlmediini
ne sren geleneksel anlayn yanlldr. Gerekten de, belki baka hibir lkede bizimkiyle karlatrlabilecek kadar dramatik ve iddetli ii savamlar yaanmamtr.
Bir baka ders, bu savamlarn yitirildiklerinde bile -ve ou grev baarsz olmutur- ii snfnn
davasn her zaman gelitirdikleridir. Chigaco'da 1886 International Harvester grevi Haymarket
olayna, drt anarist liderin idamna ve radikal hareketin annda bastrlmasna yol amt. Ama
Haymarket kurbanlarnn cenazesinde 25 bin kii yrmt. Ve bu kitle eylemi saysz insann
-aralarnda Emma Goldman da vard- ii lideri olmasn ve radikallemesini salamt. 1913-1914
Colorado Grevi de baarszd, ama grevin Ludlovv Katliam ile dorua ulaan olaylar, benim gibi o
zaman ilk kez bu konuda aratrma yapan gen bir tarihi dahil, sonraki kuaklar zerinde derin izler
brakmt.
i hareketinin dersleri saylmakla bitmeyecek kadar ok.
130
ncelikle dikkat ekilmesi gereken nokta u ki, rk, milliyet ve toplumsal cinsiyet farkllklar ou
kez iileri blse de, iilerin temelde ortak karlar ou kez bunu aabilmi, rk-mil-liyet-toplumsal
cinsiyet farkllklarnn yapay, snf dayanmasnn temel olduunu gstermitir. 1912 Lawrence
tekstil grevinde, bir dzine kadar deiik gmen grubu greve katlacak ve kazanacaklard. Otuzlarda,
rklk ve ie kapall nedeniyle AFL'den (Amerikan i Federasyonu) kopan Sanayi iileri
rgtleri Kongresi, seri retim yapan endstrilerdeki iileri siyah ve beyaz, kadn ve erkek demeden
bir tek rgtte birletirdi.
UPS grevi, sanrm, dk cretlerin, iilerin kolayca iten kanlmasmn farkna vanimas, bu
insanlarla her ke banda karlaabilecek olmanz ve nihayet birleen mega irketlerin yeni gcnn
bilincine daha ok varlmas nedeniyle halk destei kazanmakta baanl oldu. Ksacas, bu gnlerde

kendisi de ekonomik gvensizlik iinde olan halk UPS iileri ile kendisini zdeletirebildi. Ayrca,
sayg duyulmas gereken bir dayanma eylemi, dier sendikalarn destei de sz konusuydu.
SEP: Ayn zamanda sivil haklar savamlarnn belgelenmesine de paha biilemez katklarda
bulundunuz. 60'lardan beri rk atmas ne lde deiti ve bu yeni gelimeleri nasl karlayabiliriz?
HZ: Pozitif ayrmcla kar tepkiler bize ok uzak olmayan bir gemite, sorunun rk ayrmcl
olduunu ve bunu am olduumuzu kolayca unufturabilir. Gerekten de, tepkiler bizim statkocular
hala kzdran bir ilerleme gsterdiimizin kantlar. Irkln srmesi -klelik ve rk ayrmnn uzun
tarihi dnlrse, hi de artc deil- bize ellilerden beri yol alm olduumuzu, hem siyahlar, hem
de beyazlar arasnda rklk
131
konusunda eskiden grlmeyen bir bilin olduunu unuttur-manal. Henz ciddi olarak -siyah ve
beyazlarn lke apnda bir hareketiyle- el atmadmz, bizi pozitif ayrmcln dna karan bir
sorun, eer savam verilirse, pozitif ayrmcl daha az gerekli klacak bir sorundur. Yani, servet
dalm, ekonomik sistem. Baka bir deyile, ekonomik dzenimizde yle temel deiiklikler
gerekletirmeliyiz ki, siyahlar ve beyazlar, erkekler ve kadnlar kapitalizmin daraltt kaynaklar (i
alanlar, niversite dereceleri) iin rekabet etmek zorunda kalmasnlar!
Herkes iin parasz salk hizmetlerinin yan sra tam istihdam ve parasz eitim salayacak kadar
zenginiz. Modern tarihteki siyah liderler rkln, bir yandan kendisine zg ve tehlikeli bir ekilde
bamsz bir ivmeye sahipken, ekonomik hiyerariye byk lde baml olduunu grmlerdi.
1935 Harlem syan ile ilgili New York eyalet ynetimi iin bir rapor yazan E. Franklin Frazier,
isyann kklerinin siyahlarn i ararken karlat rk ayrmcl olduu konusunda srarla durmutu.
A. Philip Randolph. Roosvelt'i eer adil i olanaklar yaratlmazsa, II. Dnya Sava'nda siyahlarn
ynetimle ibirlii yapmayacaklar konusunda uyarmt. 1963'te Sivil Haklar savamnda byk
Washington Yry sonrasnda, bir AFL-CIO Kongresi'nde yryn sadece bir balang
olduunu, siyahlarn ve beyazlarn ekonomik adalet iin yrmeleri gerektiini sylemiti. Ve Martin
Luther King, Jr., son yllarnda, siyah halkn yeni savam alannn yoksullua kar olduunu
grmt.
SEP: Birok tiyatro oyunu kaleme aldnz. lerinden biri, Enma, South End Press antolojisi,
Playbook'da yer ald. Tiyatro ortam araclyla neyi iletmeyi umuyorsunuz? Politik sanat ve kltr
havasnn nasl deitiini dnyorsunuz? rnein, 1997 Nobel Edebiyat Jl'n bir hiciv ustas
olan Dario Fo'ya
132

verilmesinin politik tiyatronun olanaklarn etkileyebileceine inanyor musunuz?

HZ: Sanatn haz vermek ve toplumsal bilinci gelitirmek gibi kili bir ilev tadn dnyorum.
Sadece ilkini baarabilmek kmsenecek bir ey deil (Stalinizm buna izin vermezdi). nk her
zaman dnyada ok sayda insann hastalktan, savatan ve ypratc alma koullarndan
kurtulduunda tadaca umudunu beslediimiz iyi bir yaamn sevinlerini -mizah, mzik, iir, coku,
macera- sahneye koymalyz. lki olmadan ikincisini gerekletirmek sanat daraltmak, politik
brorlere ihtiya duyduumuzu kabul etsek bile, bir politik bror dzeyine indirmektir. Hem estetik,
hem de bilinlendirici bir sanat harika bir uratr. Dario Fo iyi bir mek. Elbette, tm dier sanat
dallarnda bakalar da var.
Kitaplar ve makaleler yazm, bunun deerini kavramtm, ama ayn zamanda yazdklarm amak,
sanat iin vazgeilmez olan duygu esini de katmak istiyordum, geri bunu en iyi halde dz
yazyla da yapabilirsiniz. Nihayet 1975'te tm zamanmz alan sava kart hareket sona
erdiinde, soluk alacak bir zaman bulabildik. lk oyunum Emma Goldman beni mutlu etmiti, nk
onun ki lt birden -estetik ve toplumsal- karladn dnyordum. stelik oyunumun dahi,
esiz yetenekte bir ynetmen (Maxine Klein) tarafndan sahneye konmas ve muhteem bir oyuncu
kadrosuyla (Boston Next Move Topluluu) sahnelenmesi ve 1977'de Boston'da en uzun sahnelenen
oyun olmas nedeniyle anslydm. lk kez, aktr ve ynetmen olan olum Jeff Zenn'in
ynetmenliiyle New York'ta sahnelenmiti. Sonra New York'ta tekrar sahnelendi, Londra'da ve
Ednburgh Festivali'nde sahnelendi. Japonca'ya evrildi ve Tokyo ve dier Japon ehirlerinde oynand.
Politik sanatn nnde her zaman engeller vardr; en bata
133

piyasa ve ou kez kaba politik tiyatroya kar bir kmseme biimini alm olan politik ekingenlik.
Bu sorundaki kendini beenmilii grmek iin Tom Stoppard'n The Right Thing'ine bakn. Ama

oyun yazarlar ve tiyatro topluluklar engelleri ama cesareti ve kararll gsterdii srece, politik
tiyatroya merakl seyirci her zaman olmutur, imdi de vardr ve her zaman da olacaktr. Evet, estetik
olmayan, skc, polemik tiyatrosu diye bir ey var tabii ama rnein kolaylkla "polemik tiyatrosu"
diye kmsenebilecek olan ama hi de bir polemik tiyatrosu olmayan The Works Project
Administration tiyatrosu, herkesin deyebilecei bilet fiyatlar belirleyip, daha nce hi tiyatroya
gitmemi olan insanlara ular ulamaz, milyonlarca seyirci buldu. Ayn ekilde San Francisco Mim
Topluluu da ok byk sayda seyirciye ulat.
Solcular ounlukla aka politik zellik gsteren bir sanat yaratm konusunda ok ekingenler.
Tema ne kadar ak olursa olsun, eer -mizah, mzik, dramatik gerilim- estetik bir biimde ilenmise,
seyirci bulacaktr. Sanrm insanlar alar arasndaki farkllklar abartyorlar. Bir an yzeyinde ne
olduu deil, yzeyin altnda ne olduu sorusu nemlidir, nk yzeyler srekli deiirler.
Grnrdeki btn deiikliklere karn, sanrm insanlar harekete geiren igdsel olarak bildikleri
eyin doru olmasdr. nk bunun kendi deneyimlerine uygun olduu konusunda bir eyler
syleyen sanat karsnda srekli, temel bir duyarllk vardr.
SEP: Tm mrnz eitimci olarak geirerek, sonsuz enerji ve zamannz tm lkede genlerle
birlikte almaya adadnz. Gelecek kuan nbeti devralmas konusunda ne tr farkllklar
gryorsunuz?
HZ: retmenlerden de, bakalarndan da srekli yeni kuak rencilerin 60'lann rencileri gibi
dnya olaylar ile ilgilen134
mediini duyarsnz. Reagan yllarndan beri, ylda bin renciye hocalk eden biri olarak, benim
deneyimim ve gzlemlerim daha farkl. rencilerin zerinde ok daha fazla ekonomik bask olduu
da hesaba katlmal. zellikle toplum ve insan bilimleri alanlarnda, kolej dereceleri i garantisi
vermiyor ve artan harlar kendilerini ailelerinin tutkularn gerekletirmekten baka hibir eye
zaman harcayamayacak durumda hissetmelerine yol ayor. Ayrca, Vietnam Sava'nn sona ermesinden beri, rencilerin seferber edilebilecei ezici, temel bir sorun olmamt. Gney Afrika'ya verilen
niversite fonlarnn kaldrlmas ya da ABD'nin Orta Amerika'ya mdahalesinin protesto edilmesi
hareketlerinde olduu gibi, sorunlar ne/ortaya ktnda, yzlerce kampste eylemler yapld. Krfez
Sava srasnda, tm lke kampslerinde yryler ve protestolar grld. Eer lke apnda acil bir
sorun rencileri eyleme gemeye kkrtrsa, bir kez daha lke apnda renci eylemlerine tank
olacamza kuku duymuyorum. 80'ler boyunca, rencilerim toplumsal sorunlara -militarizm, Gney
Afrika, rklar aras eitlik, snfsal adaletsizlik, feminizmin sorunlan-youn bir ilgi gstermi olsalar
bile bunu davurmann kolay bir yolunu bulamadlar.
rencilerin temelde idealist olduklarna, hayatta "baar"nn dnda nemli bir eyler yapmak
istediklerine, ama doru koullara, doru almlara ihtiya duyduklarna inanyorum. u anda durum
ne kadar umutsuz gibi grnrse grnsn, yeni bir renci hareketinin ayak seslerinin duyulduunu
dnyorum.
SEP: Tm lkede iiler iletmelerin klmesiyle birlikte kendilerini isizliin eiinde ya da geici
ii statsnde bulurken, ilerici bir deiirh dorultusunda onlarn fke ve d krklklarn harekete
geirmek iin bir umut gryor musunuz?
135

HZ: Beyazlar, beyaz olmayanlar, yeni gmenler arasnda snfsal fkeyi harekete geirme potansiyeli
byk. Ama rgtlemek iin ok byk bir emek harcanmak zorunda. Bugn ii hareketinde yeni
enerjinin umut verici iaretleri var; rgtsz iileri rgtleme istei, yeni bir militanlk, beyaz yakal
ve hizmet sektr iilerinin rgtlenmeye ihtiyac olduunun grl-nesi. Eer bu lkede yeni bir
byk kitle hareketi olacaksa, )unun iileri ve eitli kesimleri rksal ve toplumsal cinsiyete zg
izgilerde birletiren snfsal sorunlar temelinde olacana inanyorum. Ama bu muazzam bir itir.
SEP: Kendilerini sola yakn bulmayan insanlar ile nasl ortak bir zeminde buluabiliriz, ya da hatta bu
bir ncelik oluturabilir mi?
HZ: Bu ortak zemin servetin aka grlebilir bir lde tepede birikmesine kar kmak olabilir.
GSMH bykl ile en azndan nfusun yarsnn iinde bulunduu koullar arasnda utan verici bir
uurum bulunmas, vergi kesintilerinden yoksullar ve orta snf deil, zenginlerin yararlanmas,
"devletin hantall" konusundaki tm bu sama konumalara ramen bu lkenin herkese salk
hizmeti, yaanabilir konut, iyi bir eitim, uygun bir cretli i garantisi verebilecek kadar zengin olduu
gibi gerekler ortadadr ve bunlar Amerikallarn ounda grdmz saduyulu kavrayta da

bulunabilir. Konutuunuz insanlarla "hantal devlef'in de yozlaabileceini, ama son derece yararl
olabileceini (Sosyal Gvenlik, Salk Sigortas, Asker Ailelerine Yardm Bonolar), oysa byk
iletmelerin yararl olmalarnn deil yozlamalarnn daha byk olaslk olduu konusunda birka
dakikada anlaabilirsiniz. Akas byk lde eitim ve rgtlenme gerekli, ama insanlarn yanl
olan kavramalar ve eyleme gemeleri fazla uzak deil.
136

SEP: Politik reform abalar konusunda deerli ne gryorsunuz? Nelerin daha radikal, devrimci bir
deiim abasna esin kayna olacana inanyorsunuz?
HZ: Eer politik reformla seim kampanyas reformu ile ilgili yasay ya da buna benzer eyleri
kastediyorsanz, bunlara pek deer vermiyorum. Topluma zenginler egemen olduka, zenginlik
politikaya da egemen olacaktr. yerlerindeki kitle eylemleri yeni bir g dalm meydana
getirdiinde, iki byk partinin hegemonyasna kar kan yeni politik hareketler doabilir.
SEP: Egemen medyada hi haber yaplmayan birok kk savamn tm lkede ortaya km
olduunu sylemitiniz. Alternatif ve militan medya ile yakn iliki iinde olanlar iin koullar ve
grevler ne ynden deimitir? Yeni teknolojinin bilgi akna nasl yardmc ya da engel olduunu
dnyorsunuz?
HZ: Tm lkedeki yerel savamlarla ilgili doru drst bir bilgi aknn olmad kesinlikle doru.
lkede dolarken, hi bilmediim, o yre dnda hi bilinmeyen ne kadar ok eyin olduuna her
zaman aryorum. Olympia, Washington'a yeni gittiimde, Krfez Sava srasnda Olympia
halkndan binlerce kiinin eyalet meclisi binasna yryp, igal ettiini renmitim. Krfez Sava
protestolarnn ou gibi, bu da ulusal medyada yer almamt. Minnesota'da Duluth'a gittim ve orada
toplant salonunun arkasnda kendi yaynlar ve eylem planlaryla yer alan 12 rgtn stand vard.
lkede Minnesota, Duluth'da neyin olup bittii konusunda fikri olan kim var? Florida'da, Tal-lahassee
'deydim. renciler ve eitli kesimlerden insanlar gmen iileri berbat koullarda altran
yaknlardaki bir mantar iletmesindeki iftlik iilerinin rgtlenme etkinliini desteklemeye
hazrlanyorlard. Santa Cruz'da "YARAMAZ137
LAR" diye bilinen bir grup gen grdm. Byk bir enerjiyle lise rencilerine eitim malzemeleri
datrken, okumalar gereken dergi ve kitaplarn adlarn ve katlabilecekleri rgtlerin adreslerini de
veriyorlard.
Tabii ki, teknolojide her zaman kt ellerde yanl kullanlma tehlikesi var. Ama biz teknolojiden
elimizden geldiince iyi yararlanmalyz, nk bize yurtdyla, gerekte tm dnya ile annda
iletiim kurma gibi byk frsatlar sunuyor. Szgelimi, internet ok yeni olanaklar salyor; elektronik
posta kullanmaya baladmdan beri Meksika'daki Chiapas asilerinden dzenli raporlar alyorum.
Murnia Abu-Jamal'n lm cezasnn 1996 Austosu'nda infaz edilmesi planlandnda tm lkede
protestolara yol aan bir elektronik mesaj bombardman balad. Balangta kat olan yargcn srpriz
bir ekilde savunmaya daha fazla zaman tanma karar almasnda bunun etken olduuna inanyorum.
ki yl nce, irketlerin iktidarna kar yeni bir halk hareketi oluturma umuduyla Ronnie Dugger'in
itelemesiyle Texas'daki kurulu kongresinde Yurttalar ttifak karan aldktan sonra her gn e-postam
tm lkeden gelen elli-altm ittifak ubesinin etkinlik haberleriyle dolup tamaya balad. ABD'nin
1998 ubatnda Irak bombardmanna hazrlanmasyla birlikte ABD ve Kanada'dan haber veren ve
protestolarn yaplmas iin tartma aan e-posta mesajlar geldi.
SEP: Ross Perot'dan Ralph Nader'a kadar nc bir parti ya da tarafn hem yerel, hem ulusal dzeyde
seim politikas zerinde ne tr etkileri olacan dnyorsunuz? i Partisi ya da Yeni Parti gibi bir
parti iin ne srlen ilerici adaylarn baar kazanmas iin ne gerekir?
HZ: Teknik engeller ok fazla, nk eyalet yasalar nc bir partinin rgtlenmesinin ve oy
pusulasna adaylarn yazdrmasnn nnde ok kat engeller koyuyor.
138
Ross Perot genel oylarn yaklak yzde yirmisini almakla, halkta byk bir politik alternatif -bu
rnekte, neredeyse herhangi bir politik alternatif- al olduunu gstermitir. lerici bir nc parti
hareketinin sorunu, Perot'nun milyarlarca dolarnn yerine milyonlarca iyi ve taraftar geirmek,
eyalet seimlerinde inisiyatif koyarak kurallar deitirmek ve mmkn olan her yerde aday
karmakta yatyor. Btn nc parti inisiyatiflerinin desteklenmesi gerektiini dnyorum, Geri
umudum ksa srede abalarn birletirmeleri, bylece enerjileri Yeil Parti, Yeni Parti ve i Partisi
arasnda blnmemi olur.

SEP: Massachusetts'de kaldrlmas kl pay engellenen lm cezasn aktif olarak protesto ettiniz.
lm cezasna kar kp bu temelde bir kampanya yrtmekten ne gibi bir politik fayda
bekliyorsunuz? Hapishanelerde mahkum emeinin smrlmesi ve en st snrdan ceza verilmesinin
zorunlu klnmas gibi, giderek arlaan trden cezalara kar savam veren militanlar ne gibi farkl
taktikler kullanabilirler?
HZ: En ok eitime ihtiyacmz var. Halk, yurttalarn sua kar korunmasyla lgilendiklerini ilan
eden politikaclardan bakasn iitmiyor ve medya da hi eletirmeden koyun gibi onlarn peinden
gidiyor. Dolaysyla mmkn olan her iletiim yolundan -topluluk radyolar, alternatif gazeteler,
tartmalar-yararlanlmal. Cezaevlerinin suun temel nedenlerine inmedii, sefalet ve umutsuz yaam
koullarnn adli sistemin baa kabileceinden ok daha hzl bir biimde su rettii konusunda
insanlarla anlamak zor deil. Konuyu irketlerin iledii sular ve buna izin veren ama kk
hrszlan ve uyuturucu bamllarn cezalandran iki yzlle getirdiinizde, bu tezin saduyusu
kolayca ortaya kar. nsanlar hapishanelere
139
eitimden ok daha fazla para harcandn, bir mahkumu tutuklamaktan ok daha ucuza Harvard'a
gnderebileceinizi rendiklerinde anlamanz iten bile deildir. nsanlara iddete dayanmayan
sular ileyen birok kiinin hapishanelerde olduunu anlatmak ve ierdekilerin ezici bir ounlukla
iddete dayal, slah olmaz sulular olduunu yayan medyann yalann ortadan kaldrmak iin eitici
almalar yaplmaldr.
SEP: Alternatif kurumlarn yaratld ve serpilip gelitii baz umut vaat eden alanlar hangileri?
Hangi alanlar kefedilmeyi bekliyor?
HZ: Bunlarn doktor ve hemirelerin oluturduu topluluklarn salk klinikleri, alternatif okullar,
tarm kooperatifleri ve tketim kooperatifleri olduunu dnyorum. Alternatif ekonomik kurumlar
yaratmak iin akas daha epey uzun bir yol kat etmemiz gerekir, ama sistemimizde radikal bir
deiiklik olacaksa, hayatmzn her alannda alternatif kurumlarn oluturulmas buna elik etmeli.
SEP: Yakn bir gelecekte hangi hedeflere ulaabileceimize inanyorsunuz?
HZ: Bilmem. almalarmzda baar ya da baarszlk hibir zaman tahmin edilemez. Tahmin
edilebilen tek ey, eer ekonomik adaletsizlik, rk ve toplumsal cinsiyet aynmyla ilgili olarak bir
eyler yapmaya almazsak, ho bir eyle karla-mayacamzdr.

'Aykn' kavram, aykr olmayanlarn, yani sistemle uyum iinde olanlarn,

boyun eenlerin, kaderine rza gsterenlerin ve nihayet genellikle de
ounluun kendileri gibi olmayanlar nitelendirmek iin rettikleri
olumsuz armlarla ykl bir kavram deil midir? Ama daha iyi, daha
renkli veya hakl olan kimdir? Bir an iin bugn 'aykr' diye
nitelendirilenlerin ounlukta olduunu dnn, daha iyi, daha renkli,
daha adaletli bir dnyada yayor olmaz myz? Aykn Yaynlar, size bu
duyguyu tattracak, bu ferahl yudumlata-cak kitaplarla yaamnz
zenginletirmek istiyor.
140
TARH

ROMAN
BYOGRAF
AHAgTIRMA

IKAN KTAPLAR
EER YLE OLSAYDI
ALTERNATF DNYA TARH

BAKA TARH BAKA TRKYE

EER YLE OLSAYDI U

TEK AMERKA
TARHTE BYK FYASKOLAR
TRK TARHNDE FYASKOLAR
BALIIN BSKLETE HTYACI NE KADARSA KAPININ ERKEE
HTYACI O KADARDIR
ATLIKARINCA ELBSENN KRACISI APTAL NCR AACI KONGO
ATE MIRIAM'IN ARKISI
PEEYE FKE
KANARYA
HAYATIM HARBDEN ROMAN
HER EY SU LE BALADI
KUTSAL DEHET KUTSAL NEFRET GECENN GZLER BR
GKKUAI PROJES

STEYN
Kitaplarmz kolayca ve uygun fiyatlarla edinmek ister misiniz? Pein allarda %20
indirimden yararlanyorsunuz Vadeli allarnz ise kitaplarn st fiyat zerinden
Siparileriniz en ge on gn iinde posta/kargoya veriliyor
10 milyon TL ve zerindeki siparilerinizde posta/kargo creti demenize gerek yok. Bu
masraf yaynevimiz stleniyor
demelerinizi kredi kart ile yapabiliyorsunuz
Btn yapacanz aadaki adresten bir sipari formu istemek Hepsi bu!
Aykr Yaynclk Alemdir Mah. ataleme Sok. Frathan No: 30 Kat: 2 Caalolu/STANBUL
Tel: 0.212.513 81 57 Faks: 0.212.511 62 52 aykiri@kuraldisi.com www.kuraldisi.com

Noam Chomsky _ Kollektif Amerikan Muhalifleri Konuuyor

UYARI:
www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii,
sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar,
5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla
ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve
benzeri yardmc aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi
formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme
engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelliengelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna
dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme
engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala

veya kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tm

yasal sorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve
zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de
paylaldka pekieceine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap
okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr
ediyorum.
Bilgi paylamakla oalr.
Yaar Mutlu
LGL KANUN:
5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE
11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin
engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin
kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet
veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD,
braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda
ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete
konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm
amacnn belirtilmesi zorunludur."

Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir.

Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir
grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu
sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir
kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara
katlmay dnebilirsiniz.
Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu
aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
www.kitapsevenler.com
Tarayan Gkhan Aydner
Noam Chomsky _ Kollektif Amerikan Muhalifleri Konuuyor