Univerzitet u Tuzli

Tehnoloki fakultet
Hemijsko inenjerstvo i tehnologije/HI

SEMINARSKI RAD
POLIAMIDI

Tuzla,2016
Mentor:
Dr.sc.Jasmin Suljagi

SADRAJ

Studenti:
Almedina Bajri
Midheta uvi
Tarik Saki

Seminarski rad

1.UVOD..............................................................................................................................3
2.POLIAMIDI....................................................................................................................4
3.PODJELA POLIAMIDA...............................................................................................5
3.1. Polimerizacija laktama.............................................................................................8
3.2. Anionska polimerizacija...........................................................................................8
3.3. Polikondenzacija dikiselina s diaminima.................................................................9
3.4. Poliamid 6..............................................................................................................10
3.4.1.Polimerizacija poliamida 6............................................................................10
3.4.2.Nadmolekularna struktura poliamida 6.........................................................11
3.5. Poliamid 11............................................................................................................11
3.6. Poliamid 12............................................................................................................11
3.7. Poliamid 6,6...........................................................................................................12
4.SVOJSTVA POLIAMIDA............................................................................................13
5. UPOTREBA POLIAMIDA..........................................................................................15
6. POLIAMIDNA VLAKNA............................................................................................16
6.1. Perlon......................................................................................................................16
6.2. Najlon.....................................................................................................................16
7.APSORPCIJA VODE I NJEN UTICAJ NA SVOJSTVA POLIAMIDA.............17
7.1.Mehanizam apsorpcije vode poliamida ...................................................................17
7.2.Utjecaj apsorbirane vode na mehanika svojstva poliamida ...................................18
8.DODACI POLIMERIMA..............................................................................................19
9. PLASTIFIKACIJA POLIAMIDA................................................................................20
10.SMJESE I MJEAVINE POLIAMIDA.......................................................................21
11.ZAKLJUAK.................................................................................................................23
12.LITERATURA...............................................................................................................24

Seminarski rad

1. UVOD
Poliamidi su termoplasti sa dugakim lanastim molekulama formiranih reakcijom izmeu
slabih kiselina (sadre grupu COOH) i amino grupe (-NH2). Vlaknasti i drugi proizvodi
poliamida imaju razliite komercijalne nazive kao npr. najlon, perlon. Ova vlakna imaju
veoma veliku jainu na kidanje (670 MPa) pa se koriste za sigurnosne pojaseve i tapetarske
proizvode.Takoer se poliamidna vlakna upotrebljavaju kao osnova pneumatika za
automobile.Neke vrste najlon vlakana (filamenata) koriste se za etke, teniske mee, ribarske
strune, hirurke konce. Otpornos poliamida na benzin dovela je do nihove primjene za
rezervoare, crijeva za dovod goriva, filtere za gorivo, plovak karburatora. Amidne skupine
ujedno povezuju i lance makromolekula jakim vodonikovim vezama pa su poliamidi
kristalasti plastomeri visoke temperature topljenja i dobre otpornosti na razne vrste otapala
Metodom brizganja izrauju se klizna leita koja se odlikuju malim koeficijentom trenja,
malim habanjem, dobrim priguivanjem oscilacija, otpornou na hemikalije i beumnim
radom. Osnovna svojstva poliamida ovise o veliini ugljikovoninog segmenta , odnosno o
gustoi amidnih skupina. Osim primjene u tekstilnoj industriji, poliamidi se upotrebljavaju
kao vrlo cijenjeni konstrukcijski polimerni materijali odlinih svojstava.

2.POLIAMIDI
3

U manje od 80 godina poliamidi, popularni najloni, postali su uobiajen materijal vrlo

rairene primjene. Stoga su vrlo esto i na razliite naine prisutni i utjecajni u svakodnevici.
Prekid meunarodnih puteva robe tijekom Drugog svjetskog rata pojaao je znanstvene
napore u pronalaenju sintetske alternative za uvozne proizvode. Prije rata Japan je bio glavni
opskrbljiva potrebnom svilom za ameriko trite. Svila je bila osnovna komponenta mnogih
vojnih proizvoda kao to su padobrani, pokrovi i pneumatici za vojna vozila. Najlon se prvi
put uspjeno pojavio na tritu 1938. kao arobna zubna etkica doktora Westa, a slijedile su
jo poznatije enske arape, koje su postale sinonim za tu vrstu sintetske plastike. DuPont u
poetku nije zatitio naziv, doputajui da rije ue u svakodnevni rjenik Amerikanaca kao
sinonim za arape. Najlonke su prvi put predstavljene na Svjetskom sajmu u New Yorku
1939. i postigle su odmah izvanredan uspjeh. Ve je prve godine prodano 6 milijuna pari
arapa. Najlon je odmah primijenjen kao zamjena za svilu i u vojnoj industriji. ak se rabio
kao visokovrijedan papir za izradu amerikih novanica. Usprkos velikom uspjehu svoga
novog udesnog materijala, Carothers nije bio sretan. Nakon smrti svoje sestre 1937. koja je
jako utjecala na njega, postao je manino depresivan. Suradnici su ga esto mogli vidjeti s
cijanidom, a znao je poimence svakoga poznatog znanstvenika koji si je oduzeo ivot. Stanje
mu se nije bitno poboljalo ni nakon vjenanja s Helen Sweetman, takoer zaposlenicom
DuPonta, te je skonao samoubojstvom cijanidom prije roenja svoje keri. DuPontov patent
odnosi se na poliamid 66 (PA66), ali dananja obitelj poliamida ima itav niz lanova
podijeljenih u dvije osnovne skupine. Poliamidi s dvojnom oznakom, kao PA66, nastaju
kondenzacijskom reakcijom izmeu diamina i dikarbonskih kiselina. Prvi je broj oznaka za
broj ugljikovih atoma u diaminu, a drugi se broj odnosi na broj ugljikovih atoma u
dikarbonskoj kiselini. Druga skupina nastaje polimerizacijom otvaranja prstena, koja
ukljuuje otvaranja laktamskog prstena koji sadrava obje skupine, amidnu i kiselinsku. Taj
oblik sinteze razvio je BASF kao rezultat natjecanja s DuPontom u razvoju poliamida.
Poliamid se danas primjenjuje na raznim podrujima: od tkanina za namjetaj do dijelova za
automobile, i jedna je od najrairenijih sintetskih plastika. Njegova je svestranost rezultat
raspona povoljnih svojstava. Zbog svojeg je hemijskog sastava jako polaran i sadrava vrste
vodikove veze, to zajedno s velikim stupnjem regularnosti omoguuje dobivanje iznimno
vrstih vlakana. Inae, poliamid pripada skupini kristalastih plastomera. Amorfna podruja
daju mu elastinost, a lamelarni kristali vrstou, krutost, otpornost na troenje, kemijsku i
relativnu toplinsku postojanost. Poput veine polimernih materijala, i poliamid posjeduju
dobra elektroizolacijska svojstva, to ga u kombinaciji s dobrom kemijskom postojanosti ini
pogodnim za visokonaponske elektrine komponente. Dobra rastezna vrstoa ini poliamid
izvrsnim materijalom za ice glazbala. Prije njega su se kvalitetne ice za gitaru radile kao i
za ostale gudae instrumente. Svoju premijeru poliamidne ice za gitaru imale su 1944. na
koncertu klasine gitare u New Yorku. Andre Segovia, poznati klasini gitarist, zajedno s
proizvoaem ica Albertom Augustinom unaprijedio je proizvodnju poliamidnih ica.
Daljnje tri godine razvoja dovele su do proizvodnje boljih poliamidnih ica, koje danas imaju
impresivne razmjere. Jo jedno svojstvo poliamida je relativno visoko talite (220 C za PA6 i
265 C za PA66), to je, zajedno s malom propusnosti za plinove, omoguilo da poliamid
postane pogodan za zamatanje hrane, ak i u sluajevima kada se hrana izravno u vreicama
za pakiranje uranja u kipuu vodu. Kompoziti s poliamidnom matricom ve su dulje
nezamjenjivi na mnogim podrujima, prije svega u automobilskoj industriji. Najvei

Seminarski rad

nedostatak poliamida je njegova higroskopnost. To znai da e s vremenom upijati vlagu iz

atmosfere, a time e doi do snienja svojstava. Molekule vode stvaraju vodikove veze s
polarnim skupinama izazivajui male pomake, to dovodi do bubrenja. Taj proces poveava
pokretljivost molekula jer vei prostori izmeu sekundarnih veza olakavaju translatorna
kretanja. Apsorpcija se nastavlja do ravnotenog stanja, a koliina upijene vode ovisi o
temperaturi, kristalnosti i debljini komponenti. Predkondicioniranje komponenti moe
smanjiti apsorpciju in situ, a u veini sluajeva apsorpcija je povratna pa se nakon suenja
svojstva djelomino ili potpuno oporavljaju. Utjecaj apsorpcije smanjuje se i dodavanjem
punila ili ojaavala. No apsorpcija moe poboljati ilavost. PA612 apsorbira upola manju
koliinu vode od PA66 pa na njega mnogo manje utjee vlanost. U svijetu koji je sve
osjetljiviji na odrivost, poliamidi imaju veliku prednost; mogu se potpuno reciklirati. Dva su
glavna postupka: mehanika i kemijska oporaba. U mehanikom se postupku poliamid isti,
ree, tali i od njega se ponovno dobivaju vlakna. Pri kemijskoj oporabi poliamidi se takoer
najprije oiste, reu, depolimeriziraju do osnovnih molekula, kemijski ponovno polimeriziraju
te se od njih izrauju tekstilna vlakna.

3.PODJELA POLIAMIDA

Prema vrsti polaznih monomera razlikuju se dvije vrste poliamida.Prvoj skupini pripadaju
poliamidi dobijeni polikondenzacijom viih aminokiselina ili polimerizacijom njihovih
funkcionalnih derivata najee ciklinih amida (faktoma).Drugu skupinu tih polimernih
materijala ine poliamidi nastali polikondenzacijom dikarbonskih kiselina i diamida.
Poliamidi se oznaavaju jednim brojem ako su sastavljeni od jedne vrste monomera
aminokiselina (npr.Poliamid 6), a sa dva broja ako su sastavljeni od dvije (npr.Poliamid 6,6).
Poliamid 6 ili najlon 6 (PA 6) je razvijen 1952, dok je poliamid 66 ili najlon 66 (PA 66)
proizveden ve 1935. godine u Duponu.
Poliamidi spadaju u grupu polimera sa najirom primjenom, u okviru polimera za inenjering
zbog odlinog odnosa performansi i cijene.
2 glavna tipa poliamida su:
Poliamid 6 (PA 6)
Poliamid 6.6 (PA 66)
Ali modifikacijom kemijskih struktura (duine lanaca i kemijske organizacije), dobije se jo
nekoliko grupa poliamida kao to su:
Poliamid 11 (PA 11) i poliamid 12 (PA 12)
Poliamid 4.6
Poliamid 6.10, 6.12, 10.10
Poliamid 11 (PA 11) je jedinstveni poliamid visokih performansi koji se proizvodi iz
obnovljivog izvora ricinusovog ulja. Koristi se u irokom spektru aplikacija zahvaljujui
5

izuzetnim svojstvima koja su slina svojstvima poliamida 12 (PA 12): odlinoj kemijskoj i
toplinskoj otpornosti, visokoj dimenzionalnoj stabilnosti i niskoj gustoi.
Poliamidi (PA 6, PA 6.6 i drugi) se obino koriste u mnogim aplikacijama zbog njihove
ekstremne dugotrajnosti i snage.
Glavne karakteristike poliamida su:

Otpornost na starenje pod utjecajem visokih temperatura i tokom dugih vremenskih

perioda.
Velika snaga i krutost.
Funkcionalna tvrdoa ak i pri niskim temperaturama.
Visoka protonost za lako punjenje kalupa.
Inherentna otpornost na zapaljenje.
Odlina dielektrina svojstva.
Dobra otpornost na abraziju.
Izvanredna kemijska otpornost.
Visoka barijera/otpornost na kemijski benzin, mast ili aromatine materijale.
Visoka barijera za kisik.
Apsorpcija vode.
Odlian odnos cijene i performansi.
Glavne aplikacije PA 6, PA 66 i drugih tipova poliamida su:

U automobilskoj industriji
o Za zrak-gorivo: ulazi za zrak
o Za pogonske komponente: mjenjai, spojke, zatezai lanaca
o Za poklopce: poklopci motora
o Za vodilice zraka dobivene puhanjem
o Enterijer: posude za zrane jastuke
o Eksterijer: Prednje reetkaste maske, ruice na vratima, poklopci naplatka,
ogledala
Elektrika i elektronika
o Distribucija struje: Razvodni ureaji niskog napona
o Konektori: Industrijski CEE konektori, zavrni blokovi
o Elektrine komponente: Prekidai
Opta primjena
o Motorni alat: Kuita i unutarnji dijelovi
o Sportovi: vezovi skija, roleri
o eljeznica: eljeznike podloke
o Kotaii
o Namjetaj: razne aplikacije
o Morski cijevovodi
o Folije za pakiranje

Seminarski rad

PA66

PA6

Niska apsorpcija vode

Vea otpornost na udarce

Vea krutost

Bolje priguivanje

Vea termika otpornost

Lake za preradu

Vea otpornost na troenje

Manje savijanje

Vea otpornost na hidrolizu

Bolja kvaliteta povrine

Nia cijena
Mogua samogasivost

Vrlo dobra elektrika svojstva

Dimenzionalna stabilnost
Dugorone performanse degradacije uslijed visoke temperature
Dobra izdrljivost ak i pri niskim temperaturama
Odlian omjer cijene/performansi.
Tabela br. 1 Glavne razlike izmeu PA6 i PA66

Prema vrsti polaznih monomernih sirovina razlikuju se dvije grupe poliamida. U prvu se
grupu ubrajaju poliamidi dobiveni polikondenzacijom viih aminokiselina

nHOOC-R-NH2 HO-(OC-R-NH-)-n H + (n-1)H2O

ili polimerizacijom njihovih funkcionalnih derivata, u prvom redu ciklinih amida (laktama).
Taj se tip poliamida prikazuje oznakom AB, pokazujui naizmjenini redoslijed
kondenziranih amino-skupina (A) I karboksilnih skupina (B) u makromolekuli. Drugu grupu
ine poliamidi nastali polikondenzacijom dikarboksilnih kiselina s diaminima

nHOOC-R-COOH- + nH2N-R-NH2
HO-(-OC-R-CONH-R-NH-)-nH + (2n-1)H20

Oznaka je za poliamide te vrste AA-BB, jer tom reakcijom dvije razliite monomerne jedinice
ine jednu ponavljanu jedinicu makromolekule.
7

Poliamidi u svojstvu komercijalnih proizvoda oznauju se brojkama koje pokazuju broj

ugljikovih atoma monomernih jedinica.
Za poliamid tipa AA-BB prvo se oznauje broj ugljikovih atoma u diaminu, a zatim u
dikarboksilnoj kiselini. Tako je , npr., poliamid 6 proizvod nastao polimerizacijom ciklinog
amida -kaprolaktama, a poliamid 6,6 je proizvod reakcije heksametilendiamina,
H2N(CH2)6NH2 , i adipinske kiseline , HOOC(CH2)4COOH. Ta su dva poliamida ujedno i
najpoznatija i najvie se upotrebljavaju.
3.1. Polimerizacija laktama. Poliamidi tipa AB najee se dobivaju polimerizacijom
laktama, ciklinih amida aminokiselina, jer su laktami kao spojevi openito pristupaniji od
pripadnih aminokiselina. Najlake se polimeriziraju nerazgranati laktami sa 6 ili vie
ugljikovih atoma u prstenu. Polimerizacijom -kaprolaktama, kako je to ve spomenuto,
nastaje poliamid 6, jedan od najvanijih poliamida.
Za polimerizaciju laktama u poliamide mogu se u tehnikom mjerilu primijeniti dva postupka
s razliitim mehaniznom reakcije. Anionska polimerizacija trai strogo bezvodnu sredinu, a
radi se uz specijalne katalizatore, dok se hidrolitika polimerizacija provodi u prisutnosti vode
ili tvari se je otputaju.

Slika br.1 Proizvodnja i potronja kaprolaktama u svijetu od 1998-2007 godine

3.2. Anionska polimerizacija odlikuje se velikom brzinom reakcije. Radi se u bezvodnoj

sredini, a kao katalizatori slue jake baze sposobne da stvore laktam-anione. Takve su baze,
npr., alkalijski karbonati, hidridi I alkoholati, te neki organometalni spojevi. Kao primjer za
ilustraciju mehanizma anionske polimerizacije moe posluiti -kaprolaktam. Poetni
polagani korak reakcije jest nastajanje laktam-aniona I njegov nukleofilni nadap na drugu
molekulu laktama
OC-(-CH2-)-5NH + RO- OC-(-CH2-)-5N- + ROH
kaprolaktam

kaprolaktam-anion

OC-(-CH2-)-5N- + OC-(-CH2-)5NH OC-(-CH2-)-5N-CO-(-CH2-)-5NH-

Seminarski rad

amin-anion

Nastali amin-anion prima zatim proton I reagira s novim laktam-anionom, pa lanac dalje vrlo
brzo raste.
Tehnika anionska polimerizacija zapoinje tako da se na temperaturi 120C rastaljeni
bezvodni laktam pomijea a aktivatorom I katalizatorom. Reakcija je vrlo brza I traje samo
nekoliko minuta, a temperature smjese, zbog razvijene topline reakcije, naglo se povisi I do
200C. Nastali poliamid sadri relativno malo nereagiranog monomera (2%), pa se ne treba
posebno istiti.Zbog velike brzine reakcije i zadovoljavajue istoe produkta anionska
polimerizacija laktama s bazinim katalizatorima je vrlo prikladna za izravnu proizvodnju
velikih industrijskih predmeta i odljevaka od plastike u jednom komadu, mase I do 1000kg,
npr., posuda i spremnika velikog volumena.
Najvaniji postupak polimerizacije laktama jest hidrolitiki postupak. Mehanizam
polimerizacije ukljuuje tri osnovne reakcije.
To su hidroliza laktama, npr. -kaprolaktama
OC-(-CH2-)5NH + H2O HOOC-(-CH2-)-5NH2,
Polikondenzacija nastale (i)aminokiseline
nHOOC-(-CH2-)-5NH2 HO-[-OC-(CH2-)-5NH-]n-H + (n-1)H20
te reakcija poliadicije molekula laktama na rastui polimerni lanac
OC-(-CH2-)-5NH + HO-[-OC-(-CH2-)-5NH-]n-1H HO-[-OC-(CH2-)-5NH-]n-H
Poliamid 6
Reakcija poliadicije za red je veliine bra od polikondenzacije, a nastali poliamid odlikuje se
uskom razdiobom molekulnih masa.
3.3. Polikondenzacija dikiselina s diaminima.
Reakcijom dikarboksilnih kiselina i diamina uz izdvajanje vode nastaju poliamidi tupa AABB. Reakcija traje nekoliko sati na povienoj temperature (200 ... 300C), a reaktanti se
uzimaju u ekvimolarnom omjeru. Na obinoj temperature oni se veinom u vrstom stanju, pa
se reakcija provodi u vodenoj otopini. Napredovanjem reakcije voda se postupno uklanja, pa
se dobiva vrsti polimer.
Polikondenzacijom nekih biljnih ulja s alifatskim diaminima ili triaminima dobivaju se
poliamidi poznati pod trgovakim nazivom versamidi. Topljivi su u organskim otapalima i
kompatibilni su s drugim polimerima, pa preteno slue kao dodatak epoksidnim I
fenolformaldehidnim smolama.

3.4. Poliamid 6. U industrijskom mjerilu polimerizacija laktama hidrolitikim postupkom

najvie se primjenjuje za proizvodnju poliamida 6, to je trgovaki naziv za polikaprolaktam
dobiven polimerizacijom -kaprolaktama prema ve opisanim reakcijama. Polimerizacija se
provodi s rastaljenim monomerom na temperaturi 240-300C pod pritiskom, u vremenu 3-20
sati i uz dodatak vode (maseni udio 0,3...10%). Proces moe biti kontinuiran ili diskontinuiran.
U tipinom diskontinuiranom (arnom) procesu dozira se monomer uz 0,3-5% vode i malu
koliinu octene kiseline u autoklav, te u atmosferi duika zagrijava 12 sati na temperature
250C. Diskontinuirana polimerizacija laktama primjenjuje se danas samo rijetko, za pokusnu
pripravu novih tipova ili prilikom specijalne priprave manjih koliina poliamida.
Kontinuiranih postupaka polimerizacije -kaprolaktama ima vie. Openito se rastaljenom
monomer dodaje voda i reakcijska se smjesa kontinuirano uvodi u vrh reaktora zagrijanog na
temperaturi 240 - 270C. Pri tom dio vode ispari, a polimerizirani reakcijski product, poliamid
6, isputa se na dnu reaktora. Dugo trajanje reakcije (i do 20 sati) moe se skratiti ako se radi
pod povienim tlakom, to spreava prekomjerno isparivanje vode potrebne za normalno
odvijanje reakcije i dobro iskoritenje.Osim polimera velikih molekulnih masa, nastali
product sadri i do 10% niskomolekulnih oligomera I monomer, koje treba ukloniti
ekstrakcijom toplom vodom i isparivanjem u vakuumu. isti polimer se sui, dorauje,
granulira i skladiti.
3.4.1. Polimerizacija poliamida 6
Prema vrsti monomera iz kojih su dobiveni poliamidi se dijele u dvije skupine:
dobiveni polimerizacijom laktama (ciklini amid) ili -aminokarboksilnih kiselina; jedna
vrsta monomera tvori ponavljanu jedinicu
dobiveni polimerizacijom diamina i dikarboksilnih kiselina; dvije vrste monomera tvore
ponavljanu jedinicu.
Poliamid 6 je alifatski poliamid koji se dobiva putem anionske (hidrolitike) polimerizacije kaprolaktama s rastaljenim monomerom.
Postoje dva postupka sinteze poliamida 6: kontinuirani i diskontinuirani.
Kod diskontinuiranog postupku se u prvoj fazi u reaktor dozira monomer uz 0.3 do 5 % vode
i malo octene kiseline koja slui kao katalizator, te se zagrijava na 250 C u inertnoj atmosferi
oko 12 sati. Tijekom zagrijavanja dolazi do cijepanja prstena molekule kaprolaktama te
zapoinje polimerizacija. Tako otvoreni prsten kaprolaktama se otvara i rastee u polimerni
lanac. Nakon toga se uklanjaju niskomolekulni oligomeri i monomeri, koji se nalaze u
proizvodu polimerizacije, ekstrakcijom toplom vodom ili destilacijom pri niskom tlaku.
Kod kontinuiranog postupka se unaprijed rastaljeni monomer s vodom uvodi u reaktor i
polimerizira. Mehanizam polimerizacije ukljuuje tri elementarne reakcije:
hidrolizu laktama
polikondenzaciju -aminokiselina ili -oligoaminokiselina
reakcije poliadicije.

Seminarski rad

Ove reakcije prikazane su slijedeim kemijskim jednadbama:

Reakcije polimerizacije poliamida 6

Prilikom hidrolize laktama dolazi do pucanja peptidne veze unutar molekula kaprolaktama to
uzrokuje nastajanje aktivnih skupina na krajevima molekule na kojima se potom formiraju
nove veze. Na kraju procesa reakcijama poliadicije dolazi do rasta molekulne mase, tj.
povienja stupnja polimerizacije, do potrebnih razmjera. Kod poliamida 6 sve su amidne veze
orijentirane u istom smjeru.
3.4.2. Nadmolekulna struktura poliamida 6
Poliamidi su polimeri s preteno visokim stupnjem kristalinosti. Ureenost strukture se moe
jo dodatno poveati mehanikim istezanjem to za posljedicu ima linearnu orijentaciju
makromolekula (vlakna). Poliamidi imaju takoer jake sekundarne, vodikove veze, te
ukruenu konformaciju a prije je navedeno da te odlike uzrokuju vei stupanj kristalinosti
kod polimera.
Ispod temperature talita poliamid 6 je kristalasti polimerni materijal s sferolitnom
nadmolekulnom strukturom. Uzrok takve strukture poliamida 6 je pravilna linearna i
simetrina struktura glavnog polimernog lanca kod kojeg je amidna veza orijentirana uvijek u
istom smjeru.
Do formiranja sferulitne nadmolekulne strukture dolazi uslijed djelovanja polarnih amidnih
skupina koje uzrokuju nejednolik raspored elektrona izmeu odreenih atoma u polimernoj
makromolekuli. Tako nastaju slabo nabijena podruja koja se meusobno privlae i uzrokuju
uzastopno presavijanje polimernog lanca, formiranje lamela i naposljetku stvaranje kristalnih
podruja.
Prilikom vanjskog optereenja materijala, lamelarni kristali se razlau u mozaine kristale,
11

putem klizanja po granicama jezgri. Zbog toga o veliini kristalita ovisi i mehaniko
ponaanje poliamida 6. Poliamid 6 moe se pojaviti u dva kristalna oblika:
-oblik- temperatura talita = 220 C
-oblik- temperatura talita = 210 C
-oblik se sastoji od potpuno istegnutih cik-cak lanaca, u kojima su antiparalelni lanci
povezani vodikovim vezama , dok se -oblik sastoji od ploa paralelnih lanaca povezanih
vodikovim vezama.

3.5. Poliamid 12.Hidrolitikom polimerizacijom dodecil-laktama, ciklinog amida sa 12

ugljikovih atoma u prstenu, dobiva se poliamid 12. Radi se slino kao prilikom proizvodnje
poliamida 6, ali je zbog vee stabilnosti monomernog prstenapotrebno primijeniti vei tlak I
temperature (270 - 330C). Nastali produkt sadri vrlo malo nereagiralog monomera , stabilan
je na visokim temperaturama preradbe, a istie se relativno niskim talitem (180C) i malom
adsorpcijom vlage (0,85%).
3.6.Poliamid 11. Iako se ne dobiva polimerizacijom laktama, poliamid 11 takoer pripada
poliamidima tipa AB. Proizvodi se polikondenzacijom 11-aminoundekanske kiseline
(dobivene od jeftinog ricinusova ulja) na temperature vioj od 220C. Za vrijeme reakcije
nastaje i ~0,4 -0,6% ciklinog laktama, ali se on obino ne uklanja iz polimera jer ne utjee
mnogo na njegova svojstva. Proces se provodi I kontinuirano pri atmosferskom tlaku, no
potkraj reakcije tlak se snizi da se potpuno ukloni voda I dobije polimer velike molekulne
mase.
Polikondenzacija dikiselina s diaminima. Reakcijom dikarboksilnih kiselina I diamina uz
izdvajanje vode nastaju poliamidi tupa AA-BB. Reakcija traje nekoliko sati na povienoj
temperature (200- 300C), a reaktanti se uzimaju u ekvimolarnom omjeru. Na obinoj
temperature oni se veinom u vrstom stanju, pa se reakcija provodi u vodenoj otopini.
Napredovanjem reakcije voda se postupno uklanja, pa se dobiva vrsti polimer.
3.7. Poliamid 6,6. Od poliamida dobivenih polikondenzacijom dikarboksilnih kiselina s
diaminima najpoznatiji je poliamid 6,6. To je proizvod polikondenzacije heksametilendiamina
I adipinske kiseline
nH2N-(-CH2-)-6NH2 + nHOOC-(-CH2-)-4COOH
heksametilendiamin

adipinska kiselina

H3N-(-CH2-)-6NH3OOC-(-CH2-)-4COO
H-[-NH-(-CH2-)-6NHCO-(-CH2-)-4CO-]-nOH + (2n-1)H2O
Poliamid 6,6

Seminarski rad

Ekvimolarni omjer reaktanata najlake se postie tako da se pripravi 40 -60%-tna vodena

otopina njihove soli. Ako se radi s neistim hemikalijama, sol se pripravlja u metanolu, a u
kojemu je vrlo slabo topljiva, pa se zatim izdvaja precipitacijom. U industrijskom se mjerilu
poliamid 6,6 najee proizvodi kontinuiranim postupkom. Zagrijana vodena otopina soli
provode se kroz cijevni reactor pod tlakom 2 -2,5MPa i temperaturom 200-235C. U trajanju
15-30 minuta, pod uvjetima jednofaznog sistema, nastaje polimer niskih molekulnih masa. U
drugom dijelu reaktora temperature se poveava na 270-290C. Nastaje dvofazni sistem
vodena para-polimer,a brzina se polimerizacije poveava.Zavretak reakcije zahtijeva potpuno
uklanjanje vode. Zato se masa provodi kroz odjeljiva vodene pare, a zatim kroz puni
transporter, u kojemu se pod normalnim tlakom process polimerizacije nastavlja do eljene
molekulne mase. Rastaljeni se polimer ukstrudira u granule i skladiti. Na slian se nain
proizvode i poliamid 6,11 i poliamid 6,12, i to polikondenzacijom heksametilendiamina s
dekanskom1,10-dikiselinom (sebacinskom), odnosno s dodekansom 1,12-dikiselinom.
Polikondenzacijom nekih biljnih ulja s alifatskim diaminima ili triaminima dobivaju se
poliamidi poznati pod trgovakim nazivom versamidi. Topljivi su u organskim otapalima i
kompatibilni su s drugim polimerima, pa preteno slue kao dodatak epoksidnim i
fenolformaldehidnim smolama.

4. SVOJSTVA POLIAMIDA
Tehniki vani poliamidi uglavnom su alifatski s nerazgranatim lancima. Brojani prosjek
njihovih relativnih molekulskih masa iznosi 15000...25000. U vrstom je stanju veina
poliamida djelimino kristalne structure (stupanj kristalnosti 30...50%).
Fizikalna svojstva veine alifatskih poliamida meusobno su slina.Njihove taline nisu voema
viskozne zbog velike fleksibilnosti makromolekula na povienim temperaturama I zbog
relativno niskih molekulskih masa. Poliamidi se istiu i vrlo dobrim mehanikim svojstvima.
Posjeduju nadasve dobru vlanu vrstou, uradnu ilavost i nizak koeficjent trenja, otporni su
prema abraziji i umoru materijala u radnim uvjetima do 120C. Mehanika svojstva poliamida
vrlo mnogo ovise o udjelu vlage, to opet ovisi o koncentraciji amidnih skupina, tj. O omjeru
skupina CONH/CH2 u makromolekuli. to je taj omjer vei, to vie vlage moe poliamid
primiti (obino 1...4%), pa stoga openito postaje meki, smanjuje mu se udarna ilavost i
postojanost oblika. Neka mehanika svojstva dolaze potpuno do izraaja tek kada poliamid
sadri i malo vlage.

13

Svojstvo

Poliamid
6

12

11

6,6

6,10

6,12

Gustina (g/cm3)

1,14

1,03

1,04

1,14

1,07

1,07

Vlana vrstoa (N/mm2)

55

45

45

60

45

45

Produenje pri raskidu (%)

300

270

330

300

220

340

Zarezna udarna ilavost (Izod) (J/m)

160

105

Modul elastinosti (N/mm2)

1000

1000

1000

1400

1200

1200

Tvrdoa (Rockwell)

100

103

105

112

105

102

Temperatura mekanja ili taljenja 220

(C)

180

190

260

220

210

Tabela br.2 Fizikalna i mehanika svojstva vanijih poliamida (prosjene vrijednosti

odreene uz relativnu vlanost 50%).
Vrsta punila ili aditiva

Poboljano svojstvo

Staklena vlakna
Mineralna punila
Staklene kuglice

Snaga, krutost
Vremenska degradacija, dugorono optereenje
Stezanje i savijanje
HDT, termike performanse

Elastomeri
Plastifikatori

Otpornost na udarce

Anorganski antioksidansi
Organski antioksidansi

Termika stabilnost
Stabilnost s obzirom na svjetlo UV

Nukleacijski aditiv

Kristalnost
Krutost
Ciklus proizvodnje

Plastifikatori
Lubrikanti

Rastezljivost
Prerada
Kvaliteta povrine

Tabela br.3 Jedna je od glavnih prednosti poliamida mogunost visokog raspona modifikacija
raznim punilima i aditivima kako bi se poboljala kljuna svojstva.

Seminarski rad

5.UPOTREBA POLIAMIDA
Poliamidi se najvie upotrebljavaju kao tekstilna vlakna pod nazivom najlon. Zahvaljujui
svojim dobrim fizikalnim i hemijskim svojstvima poliamidi slue i kao konstrukcijski
polimerni materijaliza izradu dijelova industrijskih ureaja, u automobilskoj industriji,
elektroindustriji i elektronici. Tako npr., poliamidi 6 i 6,6 slue za izradu vrstih, na habanje
otpornih dijelova, zupanika, leita, kliznih elemenata, prijenosnika, spojnica brtvenica,
ventila, zasunai cjevovoda u benzinskim motorima, zatim u proizvodnji dijelova za elektrine
centrale, elektrine sklopke, uredske pisae u raunske maine, dijelova maina tekstilne
industrije, dijelova kuanskih aparata i dr.
Poliamidi 11,12 i 6,12 najvie se upotrebljavaju kao dijelovi ureaja koji su izloeni posebnim
optereenjima kao to su transportni valjci, okretnice, klizai, remenice, vodilice, sita, leaji,
zupanici, brtve i drugi dijelovi ureaja koji rade u korozivnim sredinama.

Slika br.2 Primjeri primjene poliamida

6.POLIAMIDNA VLAKNA
6.1. Perlon

15

Perlon je poliamidna sintetika masa od koje se proizvodi vlakno slino najlonu.Perlon a.k.a
poliamid 6 ili najlon 6 je jedan od najpoznatijih i najee konzumira alifatskih poliamida.
Perlon je trgovako ime za poliamid 6 razvio Paul Schlack na I.G. Farben u Njemakoj 1938.
godine, za reprodukciju svojstva poliamida 6.6 koji je razvijen u Americi W.H. Carothers na
DuPont laboratorija pod trgovakim imenom najlon. U konkurenciji od Perlon sa najlon i
primjer je postavljena su i oblikovali ekonomije od sintetikih vlakana industriji. Perlon
vlakna su teka, koji imaju visoke zatezne vrstoe, kao i elastinost i sjaj. Oni su bora-dokaz
i vrlo otporan na habanje. Perlon ima bolji izgled povrine, otpornost na deformacije i prerade
u odnosu na najlon. Lake je Procces nego najlon. Meutim Perlon ima nii modul i upija
vlagu bre nego najlon i to je malo meki i malo manje otporan na visoke temperature od
najlona. Perlon je nairoko koristi za teme, uad, vlakana, mree, guma kablovi, arape,
pletene haljine, brzina, cams, armature, i leajeva, valjci, u automobilskoj industriji za ispod
haube dijelova, eljevi, etkice za zube, muzike instrumente.
6.2. Najlon
Nylon (hemijski naziv: Polyhexamethyleneadipamide) je razvijen od strane Wallace Carothers
na E. I. du Pont de Nemours and Company u Wilmington (Delaware, SAD) 28. februara 1935.
godine, i patentirao skoro dvije godine kasnije. To je tako prva vlakno koje je proizveden
potpuno sintetiki (ugljen, voda, zrak). Najloni su sintetika poliamidna vlakna koja se
upotrebljavaju za izradu razliitih odjevnih predmeta. To su vrsti, otporni i rastezljivi
polimeri koji ne upijaju vodu i ne trunu.

Najlon konac na dva namotaja

Ime najlon 6,6 obiljeen DuPont za poliamid vlakana sa ciljem da se uspostavi kao sinonim za
"arape". Iz razloga korporativne politike, nije bio zatien kao zatitni znak. Kasnije je bio,
posebno u zemljama engleskog govornog podruja, koristi kao generiki naziv za linearne
alifatskih poliamida. Suprotno popularnom vjerovanju, ime dolazi od najlona ne-NY (New
York) i Lon (London), prvo mjesto gdje je najlon proizvodi od. 1940, rekao je John W.
Eckelberry (DuPont), Nyl bilo neselektivno slog, i od toga da li zajedniki kraj za vlakna (kao
to su pamuk). Kasnije DuPont je naveo da je ime treba da bude (aluzija na ne LESTVICA)
izvorno ne-run, ali je promijenjen zbog lane izjave zbog straha od parnice. [2] preimenovanje
Norun u najlon proao kroz nekoliko srednji koraka, ukljuujui Nuron i Niron.

Seminarski rad

7.APSORPCIJA VODE I NJEN UTICAJ NA SVOJSTVA POLIAMIDA

Poliamidi su polarni polimeri. Njihova polarnost je uzrokovana prisustvom amidne, -NHCOskupine. Voda je takoer polarna molekula te stoga poliamidi imaju visoki afinitet prema
vodi. Apsorpcija vode kod poliamida ima znaajnu ulogu budui da voda u poliamidima
utjee na gotovo sva fizikalna svojstva, a u velikoj veini sluajeva primjene poliamida
prisutna je u nekoj mjeri u sustavu. Apsorpcija vode poliamida ovisi o kemijskom sastavu
ponavljanih jedinica i o strukturi. Razne vrste poliamida imaju i razliit omjer CO-NH/CH2
skupina u ponavljanoj jedinici pa tako i razliiti afinitet prema upijanju vode.
U tablici je prikazan maseni udio apsorbirane vode najee upotrebljavanih poliamida kod
razliitih okolinih uvjeta te pripadajui im omjeri amidnih i ugljikovodikovih skupina u
ponavljanoj jedinici makromolekulnog lanca.

Tabela br. 4 Maseni udio vode u poliamidima kod zasienja pri 50% i 100 % relativne vlage i
23 C te omjeri CO-NH/CH2 skupina u ponavljanoj jedinici

7.1.Mehanizam apsorpcije vode poliamida

Upijanje vode poliamida je difuzijski proces i mogue ga je opisati pomou I. Fickovog
zakona koji glasi:
J = -D(c/x)
gdje je J- protok materijala ili koliina supstance koja difundira kroz odreen presjeku u
nekom vremenu, D- difuzijska konstanta, c/x koncentracijski gradijent, tj. promjena
koncentracije s udaljenou x.
Za odreene uvjete kojima je odreen tijek difuzije brzina upijanja vode e biti
proporcionalna specifinoj povrini. Poliamid 6 e pri normalnim vanjskim uvjetima
sadravati oko 2.5 % apsorbirane vode. Kada molekule vode dou u kontakt s poliamidom
17

dolazi do njihove sorpcije u materijal i daljnje difuzije prema unutranjosti. Molekule vode
pritom razdvajaju polimerne lance, oslabljujui tako sekundarne, vodikove, veze kojima su
povezani te tvore nove vodikove mostove kako je prikazano na slici 19. Vezivanje vode se
odvija u amorfnim podrujima gdje su i sekundarne veze puno slabije od onih u sreenim
kristalnim podrujima. Ostale molekule vode koje ne sudjeluju u stvaranju veza smjetaju se
izmeu makromolekulnih lanaca u obliku vlastitih asocijata. Sve to ima za posljedicu
plastificirajui efekt koji izaziva apsorbirana voda u poliamidu.

7.2.Utjecaj apsorbirane vode na mehanika svojstva poliamida

Poliamidi apsorbiraju vlagu iz okoline. Sadraj apsorbirane vlage u ravnotei je s relativnom
vlagom okoline. Na to svojstvo poliamida treba posebno obratiti panju, jer se sadraj vlage
odraava na sva fizikalna svojstva. To pogaa u prvom redu tehniki vane poliamide, PA 6 i
PA66, koji apsorbiraju vie vlage od drugih poliamide, te njihova svojstva podlijeu najveim
promjenama. Tek nakon apsorpcije odreene koliine vode poliamidi ostvaruju optimalnu
kombinaciju svojstava.
Zato se neposredno nakon izrade preporuuje uskladitenje uz visoku relativnu vlanost
zraka kako bi materijal apsorbirao potrebnu koliinu vlage. Takvo skladitenje ima, u
izvjesnom smislu, ulogu kondicioniranja. U praksi se kondicioniranje ponekad provodi i u
vodi, pa i u vruoj vodi, kako bi se postigao zahtijevani sadraj vlage u kratkom vremenu.
Ovakav nain kondicioniranja za posljedicu ima pojavu unutarnjih naprezanja u materijalu i
neravnomjernu raspodjelu mehanikih svojstava zbog injenice da se veina apsorbirane
nalazi u povrinskom sloju. Zato se preporua polagano kondicioniranje kako bi se omoguila
difuzija vode u cijeli materijal i tako osigurala jednaka mehanika svojstva po cijelom
presjeku.
Pri apsorpciji vode dolazi do poveanja volumena kod poliaminidnih proizvoda o emu treba
voditi rauna pri njihovoj izradi.

Seminarski rad

Slika br. 3

Promjena volumena uslijed apsorpcije vode

poliamida

8.DODACI POLIMERIMA
Dodaci polimerima su tvari koje im se dodaju kako bi se modificirala svojstva i tako dobio
polimerni materijal eljenih karakteristika. Postoje razni dodaci polimerima koji se prema
namjeni mogu podijeliti u slijedee skupine:
reakcijske tvari,
modifikatori mehanikih svojstava,
dodatci za poboljanje preradivosti,
modifikatori povrinskih svojstava,
modifikatori optikih svojstava.
Podskupine osnovnih skupina dodataka navedene su u tablici.

19

Tabela br. 5

Tabela br. 6 Uobiajeni maseni udjeli najeih skupina dodataka

kod polimera

Dodaci djeluju na razne naine. Ukoliko hemijski reagiraju s polimerom u koji su dodani
nazivaju se aktivni dodatci, a u protivnom se nazivaju inertni dodatci. Primjeri aktivnih
dodataka su plastifikatori, umreavala, dodatci za smanjenje gorivosti itd, dok su inertni
dodatci npr. punila, vlakna i sl.
9. PLASTIFIKACIJA POLIAMIDA
Voda u poliamidu djeluje kao omekavalo i poveava istezljivost i savijanje te udarni rad
loma. Pretpostavlja se da se voda vee preko vodikovih mostova, meumolekulne sile slabe i
omogueno je kretanje molekulnih segmenata koji ne lee vrsto u kristalitima. Apsorpcija
vode najvea je u amorfnim podrujima i pada s porastom stupnja kristalinosti. Osim vode
kao dobar plastifikator kod poliamida 6 pokazao se i monomer kaprolaktam koji ostaje nakon
polimerizacije. Utjecaj kaprolaktama kao plastifikatora prikazan je tablicom.
Kao plastifikatori kod poliamida koriste se i razni dioli i sulfonamidi visoke molekulne mase.

Seminarski rad

Tabela br. 7 Mehanika svojstva standardnog poliamida 6 i modificiranog

monomerom kaprolaktama kao plastifikatora
10.SMJESE I MJEAVINE POLIAMIDA
Poliamidi se najee mijeaju kako bi se umanjio moda i njihov najvei nedostatak-upijanje
vode. Kao to je ve ranije istaknuto, voda apsorbirana u poliamid osim na njegovu
dimenzijsku stabilnost utjee i na mehanika svojstva.
Apsorpcija vode posebno je izraena kod poliamida 6.Voda u poliamidu smanjuje vrstou,
modul elastinosti i tvrdou, ali povisuje ilavost. Zbog toga je poeljno da poliamid sadri
odreenu koliinu vode te se zbog toga i redovito kondicionira prije primjene. Kod poliamida
6 maseni udio vode nakon kondicioniranja iznosi izmeu 2-3%. No, esto su dijelovi od
poliamida namijenjeni radu u uvjetima visoke vlage i poviene temperature te tada dolazi do
prekomjerne apsorpcije vode i neeljene degradacije mehanikih svojstava.
Apsorpcija vode kod poliamida 6 vrlo esto se smanjuje stupnjevitom kopolimerizacijom s
ostalim tipovima poliamida koji imaju manji afinitet prema apsorpciji vode te se tako
dobivaju tzv. smjesni poliamidi.
Kao primjer se moe navesti kopolimerizacija poliamida 6 i poliamida 12.
Poliamid 12 znatno manje apsorbira vodu zbog manjeg broja amidnih skupina od poliamida 6,
ilaviji je,vee je vrstoe, ali i nieg talita. Kopolimer PA 6/12 u odnosu na homopolimer
PA6 ima tako bolja mehanika svojstva uz smanjenje upijanja vode. Poliamide je mogue
mijeati i s drugim plastomerima, ali u tom sluaju potrebno je primijeniti kompatibilizator
koji e poboljati mjeljivost.
Jedan od primjera je smjesa poliamida 6 i polipropilena. Polipropilen je nepolaran polimer te
upija vrlo malo vode (do 0,1 %). U takvoj smjesi poliamid je zasluan za dobra mehanika i
toplinska svojstva, dok polipropilen smanjuje apsorpciju vode. Kompatibilizatori koji se
dodaju takoer mogu doprinijeti smanjenju apsorpcije vode ako se veu na amidne skupine u
poliamidu.

21

Kako bi im se povisila ilavost pri niskim temperaturama, pogotovo udarni rad loma,
poliamidi se mijeaju s elastomerima. U tu svrhu koriste se razliiti tipovi elastomera ili
kopolimera s elastomernim komponentama. Neki od eih su ABS, EPDM i EOR. Udarna
ilavost prema Izodu nemodificiranog poliamida 6 uobiajeno iznosi izmeu 55 i 65 J/m dok
se modificiranjem moe postii vrijednosti i preko 900 J/m [6] uz odreeni pad vrstoe .

11. ZAKLJUAK
Poliamidi su jedna od najzastupljenijih polimernih vrsta, pogotovo kada se govori o tehnikim
polimerima.
Upijanje vode kod poliamida rezultira smanjenjem mehanikih svojstava i dimenzijskom
nepostojanou.
Voda u poliamidu utjee na sekundarne, vodikove, veze te tako mijenja svojstva poliamida.
Da bi se umanjili ovi negativni utjecaji, ali i ciljano poboljala pojedina svojstva, poliamidi se
vrlo esto modificiraju.
Razliite vrste poliamida imaju i razliiti afinitet prema apsorpciji vode iz okoline. U kojoj
mjeri e biti prisutna apsorpcija vode odreene vrste poliamida ovisi o njegovom hemijskom
sastavu i strukturi.

Seminarski rad

Razliitim postupcima prerade i variranjem parametara prerade mogue je ostvariti razliite

nadmolekulne strukture poliamida pa i na taj nain utjecati na apsorpciju vode polamida.

12. LITERATURA
[1] Basics of polymers
[2]Handbook of Polymer reaction Engineering,Thierry Meyer, Jos Keurentjes
[3] www.resinex.hr
[4]www.plasticprop.com
[5] Z. Janovi: Polimerizacije i polimeri, Hrvatsko drutvo kemijskih inenjera i tehnologa,
1997. Zagreb

23

[6] P.C. Painter, M.M. Coleman: Fundamentals of polymer science, Technomic publishing
company Inc.,1994,USA
[7]

. paniek, Z. Smoli-erdik: Ovisnost sorpcije vode o morfolokoj

strukturi poliamida 6, POLIMERI, 1999.,20,282-287

[8] Wikipedia