Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der.

Cilt 26, No 4, 841-850, 2011

J. Fac. Eng. Arch. Gazi Univ.

Vol 26, No 4, 841-850, 2011

ERDEMR 6112 SAC MALZEMENN HDROMEKANK

DERN EKME YNTEMYLE EKLLENDRLEBLRL

brahim KARAAA, Ahmet ZDEMR

Gazi niversitesi, Teknoloji Fakltesi, malat Mhendislii Blm, 06500 Teknikokullar- Ankara/Trkiye
ibrahimkaraagac@gazi.edu.tr, ahmetoz@gazi.edu.tr
(Geli/Received: 15.03.2011; Kabul/Accepted: 10.10.2011)
ZET
Sac metal malzemelerin sv basnc ile ekillendirme yntemleri, klasik kalplama ile ekillendirme
yntemlerine gre; rn kalitesi ve ekme oran asndan salad avantajlarndan dolay, otomotiv bata
olmak zere; beyaz eya, uzay ve havaclk endstrisinde giderek yaygnlamaktadr. Bu almada; sv basnc
ile ekillendirme yntemlerinden birisi olan hidromekanik derin ekme yntemi kullanlarak, Erdemir 6112
(DC01) kalite sac malzemenin derin ekilebilirlii deneysel olarak aratrlmtr (Sac kalnl 0.5 mm, 0.8 mm
1.0 mm). Deneysel almalar; almann amacna ulamak iin, tasarm ve imalat zel olarak yaplan
hidromekanik derin ekme deney dzeneinde yaplmtr. Bask plakas kuvveti ve ekme hz deerleri sabit
alnmtr (ekme hz 6 mm/s). Sac malzeme kalnl, ilkel sac ap, kalp ii basnc ve kalp kavisi
parametrelerinin, ekme oran, ekme kuvveti, g tketimi ve ekillendirilen rnn et kalnl deiimine
etkileri deneysel olarak belirlenmitir. ekilen numunelerde, klasik kalplama yntemine gre daha yksek
ekme oran (2.33) ve en kk et kalnl deiiminin elde edildii grlmtr.
Anahtar Kelimeler: ekillendirilebilirlik, hidromekanik derin ekme, sv ile ekillendirme

THE FORMABILITY OF ERDEMIR 6112 SHEET METAL BY THE

HYDROMECHANICAL DEEP DRAWING PROCESS
ABSTRACT
The hydroforming processes of sheet metal materials have more advantages than conventional forming processes
in terms of the product quality and the drawing ratio, because of they are widely used in mainly automotive,
white goods, aerospace industries. In this study, the hydromechanical deep drawing which is one of the
hydroforming processes was used for the deep drawability of Erdemir 6112 sheet metal material (thickness 0.5
mm, 0.8 mm, 1.0 mm). Experimental studies were carried out by using the specially designed and manufactured
a hydromechanical forming device for the purpose of study. Blank holder force and drawing speed values are
held constant (drawing speed 6 mm/s). The effects of the process parameters such as the sheet metal thickness,
the blank diameter, the chamber pressure and the die radius on the draw ratio, the draw force, the force
consumption and the thickness variation of formed parts were experimentally determined. It was seen that the
higher drawing ratios (2.33) and the minimum thicknesses variation of the specimens drawn were obtained when
compared with the conventional deep drawing.
Keywords: Formability, hydromechanical deep drawing, hydroforming
1. GR (INTRODUCTION)
Gnlk hayatta kullanlan sac metal rnlerin ok
byk bir ounluu sac metal malzemelere
uygulanan kalplama yntemleri ile ekillendirilerek

retilmektedir. Her bir rn iin; kalp tasarm ve

retimi, retilecek rnn zorluk derecesine gre
uzun bir sre alabilmektedir. Sac metal malzemelerin
kalplama ile ekillendirilmesinde en nemli maliyet
arttrc unsurun, ekillendirme ileminde belirlenen,

. Karaaa ve A. zdemir

Erdemir 6112 Sac Malzemenin Hidromekanik Derin ekme Yntemiyle ekillendirilebilirlii

adm says ve buna bal olarak dii ve erkek kalp

setlerinin tasarm ve imalat maliyet olduu
bilinmektedir. Sv basnc ile ekil verme
yntemlerinde; retimi istenen parann sadece erkek
veya dii ksmnn imalat yaplmakta ve sac malzeme
sv basnc yardmyla retilen erkek veya dii ksm
zerine preslenerek paraya ekil verilmektedir.
Kalbn
sadece
bir
yarsnn
retilmesiyle,
ekillendirme iin gerekli olan kalp yapm maliyeti
azaltlmaktadr [1].
Sv basnc ile ekillendirme (SB), geleneksel
kalplama ile yaplan ekillendirme metotlarna
alternatif etkili bir ekillendirme yntemidir [1]. Bu
teknolojinin yaygnlamasnda nemli bir gelime
ikinci dnya sava olmutur. lk aratrmalar;
Almanya ve Japonyada yaplmtr [1-4]. Sv basnc
ile derin ekme teknolojisi ilk kez 1890 ylnda
gelitirilmitir. Devam eden gelitirme ve yenilikler
ve yksek sv basncn salayan, ekipmanlar
sayesinde, ynteme ait makineler ticari olarak
kullanma sunulmutur. Sv basnc ile derin ekme
yntemleri, rn zerinde homojen kalnlk dalm
salamas nedeniyle, rn kalitesi arttrmakta ve
geleneksel sac metal ekillendirme yntemlerinin
yerini almaktadr [1, 2].
SB yntemi, genel olarak saclarn sv ile
ekillendirilmesi ve tplerin sv ile ekillendirilmesi
olmak zere iki ana kategoride snflandrlmtr [4,
5-8]. Bu snflandrma emas ekil 1de verilmitir.

ktleye doru hareket ettirmektedir. ekme

zmbasnn sv dolu hazneye girmeye balamasyla,
kalp ierisindeki akkann basnc artmaya
balamakta ve artan basn sac malzemeyi ekme
zmbasna doru preslemektedir. ekme zmbasnn
basnl akkan ierisine girerek aktifletirdii
basncn ok ynl etkisi vardr. Basncn etkisiyle sac
malzeme
zmbaya
doru
ekillendirilmeye
zorlanmaktadr. Bu nedenle; zmba ile sac malzeme
arasnda temas alan artmakta ve sacn incelerek
yrtlma olasl azalmaktadr. Basn sayesinde; sac
malzeme ile kalp arasnda basnl ya filmi tabakas
olumakta, kalp ve sac malzeme arasndaki srtnme
azalmakta ve bu nedenle de klasik ekme
yntemlerine gre daha yksek ekme oranlar elde
edilebilmektedir. Kalp ierisinde oluan basncn
etkisiyle, ekme kuvvetleri klasik derin ekme
ileminde oluan kuvvet den daha yksek bir seviyeye
kmaktadr [9, 10]. ekil 2de hidromekanik derin
ekme ileminin oluum safhalar verilmitir.

ekil 2. Hidromekanik derin ekme ilemi

hydromechanical deep drawing process) [10].

(Phases of

Bu almada, hidromekanik derin ekme yntemi

kullanlarak sac malzemeden hazrlanan farkl kalnlk
ve ilkel sac aplarndaki numunelerin derin
ekillendirilebilirliinin incelenmesi iin deneysel
almalar gerekletirilmitir.
2. DENEY DZENE (EXPERIMENTAL SETUP)

ekil 1. Sv basnc ile ekillendirme yntemleri (Subgroups of Hydroforming process) [7].

SB teknolojisinin snflandrmada bir alt grubu olan
hidromekanik derin ekme, sv basncyla
ekillendirme ve klasik derin ekme yntemlerinin
karm olan bir ekillendirme yntemidir.
Bu yntemde; sac malzemeyi ekillendirmek iin,
ekillendirme zmbas ilkel sac metal paray,
kontroll olarak yksek basnl sv bir akkan

842

Deneysel almalar iin, hidromekanik derin ekme

deney dzenei tasarlanm, imal edilmi ve
kalibrasyonu yaplmtr. Deney dzenei genel
olarak; mekanik konstrksiyon, hidrolik g nitesi,
elektronik kontrol ve veri okuma sistemi olmak zere
ana blmden olumaktadr. Deney dzeneinin
genel grnts ekil 3de verilmitir.

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 26, No 4, 2011

Erdemir 6112 Sac Malzemenin Hidromekanik Derin ekme Yntemiyle ekillendirilebilirlii

. Karaaa ve A. zdemir

ekil 3. Deney dzenei (Experimental setup)

1- Kontrol yazlm, 2- Elektronik kontrol ve veri okuma panosu, 3- Elektrik panosu, 4- Hidrolik motor ve
pompa grubu, 5- Hidrolik tank, 6- Hidrolik valf grubu, 7- Geri dn filtreleme grubu, 8- Bask plakas
silindirleri, 9- ekillendirme silindiri, 10- Koordinat okuyucu cetvel, 11-Mekanik konstrksiyon, 12- Bask
plakas grubu, 13- Kalp grubu ve sv haznesi, 14- ekillendirme zmbas
Mekanik blm; bask plakas, ekillendirme zmbas
ve kalp ii sv basnlandrma haznesini
iermektedir. Mekanik blmn kesit grnts ekil
4de verilmitir.

kullanlmtr. Kalp ierisinde kullanlan akkann

doldurulmas, basnlandrlmas ve kontrol ilemleri
oransal valfler ile elektronik kumandal olarak
tasarlanan yazlm ile yaplmaktadr. Sistem ilk
aamada, doldurma valfi ile kalp ierisini hidrolik
ya ile doldurmaktadr. kinci aamada, sac malzeme
hidrolik akkann dolu olduu kalp zerine
konulmakta ve bask plakas sac malzeme zerine
temas ederek kilitlenmektedir. nc aamada,
zmba sac malzeme ve ya zerine temas etmekte ve
zmbann sac malzeme ile birlikte kalp ierisine
batmas ile sv basnc olumaya balamaktadr. Kalp
ierisinde oluan sv basnc; basn transdseri ile
kontrol edilmekte ve istenilen basn deerine
ulaldnda, oransal valf aracl ile ekillendirme
ilemi tamamlanana kadar sabit tutulmaktadr.

ekil 4. Hidromekanik ekillendirme deney dzenei

detay kesit alan (Hydromechanic forming experimental setup

Deneysel almalarda; 4 mm, 6 mm ve 8 mm kavis

deerlerinde kalplar retilmitir. Deney dzenei ve
retilen kalplara ait teknik zellikler izelge 1de
verilmitir. Deneysel almada kullanlan kalplara
ait grnt ise ekil 5de verilmitir.

detail cross area view)

ekillendirme almalarnda, kalp ierisinde ISO

11158
standardnda
hidrolik
akkan
ya

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 26, No 4, 2011

843

. Karaaa ve A. zdemir

Erdemir 6112 Sac Malzemenin Hidromekanik Derin ekme Yntemiyle ekillendirilebilirlii

izelge 1. Deney dzenei teknik zellikleri

(The

3. DENEYSEL ALIMA (EXPERIMENTAL STUDY)

features of experiment setup)

ekillendirme zmbas ap
0.5 mm sac iin kalp ap
0.8 mm sac iin kalp ap
1 mm sac iin kalp ap
Maksimum sistem basnc
ekillendirme hz aral
Bask plakas maksimum
kuvveti (tek silindir iin)
ekillendirme
zmbas
maksimum basma kuvveti
Kalp ii maksimum basnc

60 mm
60.15 mm
61.96 mm
62.15 mm
25.0 MPa
0-18 mm/s
196.350 kN
785.400 kN
30.0 MPa

Erdemir 6112 sac malzeme deney materyali olarak

seilmitir. Malzeme seiminde, sac malzemenin
endstriyel uygulamalarda yaygn kullanlyor olmas
gz nnde bulundurulmutur. Deney malzemesi,
beyaz eya endstrisinde ve ekme kalplnda
yaygn olarak kullanlmaktadr.
Sac malzemenin mekanik zelliklerinin tespiti iin, 1
mm kalnlkta ve 0, 45 ve 90 hadde ynlerinde
olmak zere 3er adet deney numunesi lazer kesme
yntemiyle hazrlanm ve ekme deneyleri
yaplmtr. ekil 7de ekme numunesinin detay
resmi, ekil 8de ise hadde ynne gre saclarn
kesim iin yerleim ekli verilmitir.

ekil 5. Deney kalplar (The dies used in experiment)

Deney dzeneinde veri okuma ilemleri, yk
hcreleri
ve
basn
transdserleri
ile
gerekletirilmitir. ki adet bask plakas silindirleri
altnda, bir adet de ekillendirme silindiri ile zmba
arasnda olmak zere toplamda adet bask tip yk
hcresi kullanlmtr. Yk hcrelerinden alnan
veriler
deerlendirilerek,
Bask
plakas
ve
ekillendirme kuvvetleri belirlenmekte ve sisteme
kumanda edilmektedir. Kalp ii basncn srekli
lmek iin de, kalp ii basn hatt zerine basn
transdseri yerletirilmitir.
Deney dzeneinin elektronik kontrol ve veri okuma
ilemi, National Instrument veri toplama ve
deerlendirme kart ve LabWiew editrnde
tasarlanan yazlmla yaplmaktadr. Tasarlanan
yazlma ait arayz ekran grnts de ekil 6da
verilmitir.

ekil 6. Sv basncyla ekillendirme yazlm arayz

ekran grnts (Interface screen for controlling of
experimental setup)

844

ekil 7. ekme deney numunesi detay resmi - ASTM

E8-M (The detail view of experiment specimen)

ekil 8. Hadde ynne gre sac plakadan alnan

deney numuneleri (Experiment specimens are placed to rolling
direction of sheet metal plate)

Hazrlanan numunelerin mekanik zellikleri ayr ayr

elde edilmitir. Her bir numuneden her bir hadde
ynnde 3 adet hazrlanm ve ekme testi 3 defa
tekrar edilmitir. ekilmi numunelere ait grntler
ekil 9da verilmitir.

ekil 9. ekilmi deney numuneleri grnts

(Specimens offer tensile test)

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 26, No 4, 2011

Erdemir 6112 Sac Malzemenin Hidromekanik Derin ekme Yntemiyle ekillendirilebilirlii

ekme testi sonucu elde edilen maksimum ekme

gerilmesi deerleri izelge 2de, deney malzemesinin
mekanik zellikleri de izelge 3de verilmitir.
izelge 2. Maksimum ekme gerilmesi deerleri
(Ultimate tensile strength values)
Erdemir
6112

Hadde Yn

1. Test

0
45
90
Maksimum ekme Gerilmesi (MPa)
350.6
342.3
344.1

2. Test

356.5

344.8

339.6

3. Test

356.9

345.9

340.6

Erdemir 6112 Sac

Mekanik zellikler
ekme Dayanm, MPa 350
Akma Dayanm, MPa
252,9
Uzama, %
18,81
Elastikiyet Modl,GPa 141,7
Poission Oran
0,28
7,83
zgl Arl, g/cm3

140 mm

21.553

17.992

16.805

izelge 5. Deney parametreleri (Experiment parameters)

Sac Malzeme

Zmba ekli ve ls
Kalp Kavisi, r, mm

Deneysel almalarda, bask plakas basnc ve

ekillendirme hz deerleri sabit deerde alnmtr.
Literatr aratrmalarnda, ekillendirme hznn 5-10
mm/s arasnda deitii grlm [11 - 15], almada
da ekillendirme hz 6 mm/s olarak alnmtr.
Bask plakas basn ve kuvvetinin hesaplanmasnda,
E. 1 ve E. 2den yararlanlmtr.

Kalp i Sv Basc, p, MPa

Zmba Hz, v, mm/s
lkel Sac ap, D, mm

Erdemir 6112
0.5
0.8
1.0
Silindirik ( 60 mm)
r1 = 4
r2 = 6
r3 = 8
p1 = 10
p2 = 20
p3 = 30
v1 = 6
D1 = 120
D2 = 130
D3 = 140

4. SONULAR VE TARTIMA

(RESULTS AND

DISCUSSION)

Deneysel almalardan elde edilen sonular; ekme

kuvveti ve g tketimi, ekme oran ve kalnlk
deiimi asndan deerlendirilmitir.
4.1. ekme Kuvveti ve G Tketimi

(Drawing Force

and Power Consumption)

Bask plakas basnc p [9]:

(1)

E. 1de; ekme oran, D ilkel sac ap, t sac

malzeme kalnl ve Rm maksimum ekme
gerilmesidir.
Bask plakas kuvveti FBH [9]:
FBH = ABH.p

lkel sac ap
120 mm
130 mm

Sac Kalnlklar, t
0.5 mm
0.8 mm
1.0 mm
Bask plakas Kuvveti (kN)
10.072
8.012
7.325
15.003
12.255
11.338

Sac Kalnl, t, mm

Deneysel almalarda kullanlacak malzemenin

teknik zelliklerinin belirlenmesi ve deney
numunelerinin hazrlanmas ile birlikte deneysel
alma aamasna geilmitir.

p = 0,002[(-1)2 + D/200.t].Rm

izelge 4. Bask plakas kuvvetleri (Blank holder forces)

Deneyler, izelge 5de verilen parametrelere gre ve

her biri 3 defa tekrar edilerek yaplm ve aratrma
kapsamnda
toplam
729
adet
deney
gerekletirilmitir.

izelge 3. Erdemir 6112 deney malzemesi mekanik

zellikleri (Mechanical properties of Erdemir 6112)
Malzeme

. Karaaa ve A. zdemir

(2)

lkel sac aplar; 120 mm, 130 mm ve 140 mm olmak

zere farkl apta alnmtr. lkel pul apnn
arttrlmasnn; ekillendirme kuvvetini ve g
tketimini arttrd gzlemlenmitir (ekil 10). Bu
durum, ekillendirilecek alann bymesinden
kaynaklanmaktadr. Ancak; ilkel sac apnn 140
mmye arttrlmas durumunda 4 mm kalp kavisinde
ve 10 MPa kalp ii basn deerinde yaplan
ekillendirme ilemlerinde baarszlk elde edilmitir.

E.2de verilen ABH bask plakasnn etkili olduu

alann ve p bask plakas basncn ifade etmektedir.
Her bir sac kalnl ve ilkel sac apna gre
hesaplanan ve uygulanan bask plakas kuvvetleri
izelge 4de verilmitir.

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 26, No 4, 2011

845

. Karaaa ve A. zdemir

Erdemir 6112 Sac Malzemenin Hidromekanik Derin ekme Yntemiyle ekillendirilebilirlii

a)

ekil 10. Farkl llerdeki ilkel sac aplarnn

ekillendirme kuvvetine olan etkileri (Effects of the
different blank diameters to drawing forces)

Hidromekanik derin ekme ilemlerinde, kalp ii

basncnn ekme orann arttrd ve en nemli
parametrelerden birisi olduu bilinmektedir [11, 14,
16, 17]. Zmbann sac malzemeye temas etmesi ve
kalp ierisine girmesiyle, kalp ierisinde oluan
hidrostatik basn etkisinden dolay sac malzeme daha
yksek oranda deforme edilebilmektedir.
Sac
malzemenin
silindirik
ekillendirilmesi
deneylerinde; kalp ii basncn artmasnn etkisi 140
mm ilkel sac apnda, 0,5 mm sac kalnl ve 4 mm
kalp kavisi ile 1 mm sac kalnl ve 6 mm kalp
kavisi deneylerinde belirgin olarak grlmtr. Her
iki almada da 10 MPa kalp ii basn deerinde
ilkel sac numunede yrtlma olurken, 20 MPa ve 30
MPa kalp ii basn deerlerinde baarl
ekillendirme ilemleri gerekletirilmitir. Kalp
ierisindeki basn artna karn, ekillendirme
kuvvetinin de artt gzlemlenmitir.
140 mm ilkel sac ap, 8 mm kalp kavisi ve her sac
malzeme kalnl iin, ekillendirme kuvveti zaman
ilikileri ekil 11de verilmitir.

846

b)

c)

ekil 11. Kalp ii basnc ile ekillendirme kuvveti

ilikisi, a) t = 0,5 mm b) t = 0,8 mm, c) t = 1 mm
(Drawing force versus chamber pressure relations)

Kalp kavisinin artmas ile birlikte ekillendirme

kuvvetinin ve g tketiminin de azald
grlmtr. 4 mm kalp kavisi ve 10 MPa kalp ii
basn deerlerinde 0,5 mm; 0,8 mm ve 1 mm sac
kalnlklar iin, 140 mm ilkel sac numunelerin
ekillendirilmesi ilemlerinde baarsz olunmutur.
Ancak, kalp kavisi deerinin 6 mm ve 8 mm
deerlerine kartlmas durumunda 140 mm ilkel sac
apnda baarl ekillendirme ilemi yaplabilmitir.
Bu durum, kalp kavisinin arttrlmas ile birlikte sac
malzemelerin ekillendirilebilirliinin arttn ortaya
koymutur. 140 mm ilkel sac ap ve 0,8 mm sac

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 26, No 4, 2011

Erdemir 6112 Sac Malzemenin Hidromekanik Derin ekme Yntemiyle ekillendirilebilirlii

kalnlnda, farkl kalp kavisi deerleri iin

ekillendirme kuvveti zaman ilikileri ekil 12de
verilmitir.

. Karaaa ve A. zdemir

30 MPa kalp ii basnc deerleri iin, ekillendirme

kuvveti ve sac kalnl ilikisi ekil 13de verilmitir.

a)

ekil 13. Sac kalnl-ekillendirme kuvveti ilikisi

(Sheet thickness versus drawing force relations)

4.2. ekme Oran (Drawing Ratio)

Genel olarak ekme oran, yrtlma ve krma
olmadan baarl bir ekilde ekilen en byk ilkel sac
apnn (D), zmba apna (d) oran olarak
tanmlanmtr. Derin ekme ileminde ama,
mmkn olduu kadar derin ekilmi kap elde etme
olarak grlmtr [10, 18 - 20].

b)

Deneysel almada; 60 mm apl ekillendirme

zmbas ile 120 mm, 130 mm ve 140 mm ilkel sac
aplar iin ekillendirme ilemi yaplmtr. Elde
edilen ekme oranlar; 120 mm ilkel sac ap iin
2,00; 130 mm ilkel sac ap iin 2,16 ve 140 mm ilkel
sac ap iin 2,33 olmutur. Deney parametrelerindeki
deiimlerin ekme oranna etkileri ayrca
deerlendirilmitir. ekil 14de deneysel alma
kapsamnda ekillendirilen paralara ait grnt
verilmitir.
c)

ekil 12. Kalp kavisi-ekillendirme kuvveti ilikisi a)

r = 4 mm b) r = 6 mm, c) r = 8 mm (Drawing radius versus
drawing force relations)

Sac malzeme kalnlnn ekme kuvvetine etkisini

incelemek iin, 0,5, 0,8 mm ve 1 mm kalnlklarda
olmak zere farkl kalnlkta deneysel almalar
gerekletirilmitir. Sac kalnlndaki artn,
ekillendirme kuvvetini ve g tketimini arttrd
tespit edilmitir (ekil 13). lkel pul ap 140 mm, 4
mm, 6 mm, 8 mm kalp kavisi ve 10 MPa, 20 MPa ve

= 2.0

= 2.16

= 2.33

ekil 14. Erdemir 6112 sac malzemeden silindirik

ekillendirilmi paralar, t=1 mm, p=10 MPa, r = 8
mm (The cylindiric formed parts from Erdemir 6112 sheet
material)

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 26, No 4, 2011

847

. Karaaa ve A. zdemir

Erdemir 6112 Sac Malzemenin Hidromekanik Derin ekme Yntemiyle ekillendirilebilirlii

Kalp kavisi deerindeki artn ekme ilemini

kolaylatrd ve ekme orann arttrd deneysel
alma sonucunda tespit edilmitir. Kalp kavisi
deerinin bymesi ile sac malzemenin kalp ierisine
kolaylkla akmasn salad ve sac malzemenin daha
kolay ekillenmesine yardmc olduu iin ekme
orann arttrd tespit edilmitir.
Kalp ii basncnn hidromekanik derin ekme
ilemlerinde, ekme orann arttran nemli bir
parametre olduu grlmtr. Zmbann sv dolu
kalp ierisine batmasyla, kapal alanda olumaya
balayan basncn sac ile kalp kavisi arasnda basnl
film tabakas oluturarak srtnmeyi azaltt ve sac
malzemede yrtlmay engelledii tespit edilmitir. 0,5
mm sac kalnlnda, 2,33 ekme oran iin en dk
kalp kavisi deeri olan 4 mmde; 10 MPa kalp ii
basn deerinde ekme ilemi baarsz olurken,
kalp ii basncnn 20 MPa ve 30 MPa deerlerine
arttrlmasyla
ekme
ileminin
baaryla
gerekletirildii grlmtr. Elde edilen sonular
ekil 15de verilmitir.

a)

b)

a)

b)

c)

ekil 16. Farkl kalnlklarda ekillendirme

almalar; a=0,5 mm, b=0,8 mm, c=1 mm (The
forming studies of different thicknesses)

Deneysel almalarda ekillendirme parametrelerine

gre paralarn elde edilebilen en byk
ekillendirilme oranlar izelge 6da verilmitir.
izelge 6. Deney parametrelerine gre elde edilebilen
en byk ekme oran deerleri (Maxiumum drawing ratio
values according to experiment parameters)

c)

ekil 15. Farkl basnlarda ekillendirme almalar;

a=10 MPa, b=20 MPa, c=30 MPa, (The forming studies at
different chamber pressures)

Klasik kalplama yntemlerinde, sac kalnlndaki

art sac malzemenin kopmadan daha ok deforme
edilebilmesine imkan tand iin ekme orann
olumlu etkilemektedir. Ancak, sac kalnlnn art
ile hidromekanik derin ekme ileminde kalp ii
basn deerinin de arttrlmas gerekmektedir.
Deneysel almalarda; 0,5 mm sac kalnlnda 4 mm
kalp kavisinde 20 MPa ve 30 MPa basnlarnda 2,33
ekme oran elde edilebilirken 0,8 ve 1 mm sac
kalnlklarnda ise bu oran elde edilememitir. Bu
durum; sac kalnlnn ince olduu uygulamalarda,
kalp ii basncn sac malzemenin zmba etrafnda
kolay ekil almaya katk saladn, ancak sac
kalnlnn bu katky azalttn gstermektedir.
Farkl kalnlklarda elde edilen
almalar ekil 16da verilmitir.

848

ekillendirme

4.3. Kalnlk Deiimi (Thickness Variation)

Sac metal malzemelerin ekillendirilmesinde, et
kalnl deiiminin tespiti, rn dayanm ve kalitesi
asndan, nemli bir karar parametresi olmutur. Et
kalnl deiiminin en az olmas, kan rnn daha
baarl ekillendirilebildiini gstermektedir. Klasik
bir kalplama ile yaplan ekme ilemlerinden elde
edilen rnlerde, zmba kavisinin geldii yer ve yan
duvarlarda ar incelmeler meydana gelmektedir.
Ancak; hidromekanik ekillendirme ilemlerinde,
akkan sv ekillendirilen paraya her taraftan eit
temas ettii iin et kalnl deiimi klasik kalpla
ekillendirme ilemlerine gre daha homojen
olmaktadr. Hidromekanik derin ekme yntemi
kullanlarak yaplan ekillendirme ilemlerinde elde
edilen deneysel numuneler tel erozyon tezgahnda
kesilerek, et kalnl deiimleri ekil 17de
gsterilen noktalardan llmtr. lm iin
kesilen numunelerin grnts de ekil 18da
verilmitir.

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 26, No 4, 2011

Erdemir 6112 Sac Malzemenin Hidromekanik Derin ekme Yntemiyle ekillendirilebilirlii

. Karaaa ve A. zdemir

parametrelerinin
belirlenmesinin
maliyetlerin
azaltlmasna imkan tanyaca ortadadr.

ekil 17. Et kalnl deiimi lm noktalar ve en

byk yzde kalnlk deiimleri (Thickness variation
measurement points and maximum percent thickness variations)

ekil 18. Et kalnl lm iin kesilmi deney

numunesi (The specimen for thickness measurement)
Literatr
aratrmalarnda,
hidromekanik
ekillendirme ilemlerinde rn zerinde izin verilen
kalnlk deiiminin en fazla % 20 ile % 25 aras
olduu tespit edilmitir [14, 21, 22]. Deney
numunelerinin kalnlk deiimlerinin incelenmesinde,
lm
yaplan
noktalarda
kalnlk
deiimindeki
incelmenin
%12yi
gemedii
grlmtr. Bu durum, rn zerindeki kalnlk
deiiminin klasik kalplama yntemine gre olduka
homojen bir yapda olduunu gstermektedir.
5.
SONULARIN
(CONCLUSION)

DEERLENDRLMES

Sac malzemelerin derin ekme ile ekillendirme

ilemlerinde, sv ile ekillendirme yntemleri
getirdii avantajlar nedeniyle giderek nem
kazanmaktadr. Klasik kalplama yntemi ile birden
fazla operasyon ve kalp ile retilebilen derin paralar
sv ile ekillendirme yntemi ile tek operasyonda
ekillendirilebilmektedir. Bu almada, sv basnc
ile ekillendirme yntemlerinden birisi olan
hidromekanik derin ekme ilemine etki eden
parametreler deneysel olarak aratrlmtr.
Dier almadan farkl olarak, endstride beyaz eya
sektrnde sklkla kullanlan Erdemir 6112 sac
malzemenin sv ile ekillendirme parametrelerine etki
eden faktrler deneysel olarak incelenmitir. ekme
ile ekillendirme ilemi iin; deneme yanlma yoluyla
ideal ekillendirme parametrelerinin bulunmas,
zaman, iilik ve malzeme maliyetini arttrmaktadr.
Her bir malzeme tr iin ideal ekillendirme

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 26, No 4, 2011

Sv basnc ile ekillendirme ilemlerinde; kalp ii

basncnn en nemli parametre olduu deneysel
almalar sonucunda tespit edilmitir. Zmbann; sac
malzemeye temas ile kalp ierisinde olumaya
balayan sv basnc, sac malzemenin kalp kavisi ile
temas arasnda film tabakas oluturarak srtnmeyi
azaltmakta ve sac malzemenin yrtlmadan daha
yksek ekme oranlarnda ekillenmesine imkan
tanmaktadr. Klasik kalplama ile ekme ilemlerinde
en byk 2.2 ekme oranna ulalabilirken,
hidromekanik derin ekme ynteminin karmak
ekilli paralarn retimini kolaylatrd ve 2.2nin
zerindeki ekme oranna sahip rnler iin
kullanlabilecei tespit edilmitir [1, 17, 23, 24].
Yaplan deneysel almada, hidromekanik derin
ekme yntemi ile Erdemir 6112 sac malzeme iin
silindirik geometride en byk 2.33 ekme oranna
tek operasyonda ulalabilmitir.
ekillendirme ortamnn basnl ya ile desteklenmi
olmasnn, sac malzemenin daha kolay kayarak
deforme olmasn salad tespit edilmitir. Klasik
bir kalplama ileminde, zmba, kalp veya sac
malzeme zerindeki izikler veya sac malzeme
zerindeki apaklar entik etkisi oluturduundan
dolay sac malzemenin ekillenemeden yrtlmasna
neden olmaktadr. Hidromekanik yntemde, ya
basnc ile film tabakasnn oluturulmas ve ortamn
yal olmas nedeniyle, bu tr olumsuzluklarn
engellendii ve sac metal rn zerinde entik,
zayflama vb. olumsuzluklarn giderilebildii tespit
edilmitir.
Sac malzemenin ilkel sac apnn artmas, daha ok
malzemenin ekillendirilmesi nedeniyle ekme
kuvveti ve g tketiminin artmasn salamtr.
Hidromekanik derin ekme ynteminde, ilkel sac
apnn arttrlmas ile birlikte kalp kavisi veya kalp
ii basn deerinin de arttrlmas durumunda
ekillendirilebilirlik artmaktadr. Ancak, kalp kavisi
deerinin en kk olduu 4 mm deerinde, sadece
ilkel sac apnn arttrlmasnn ekillendirilebilirlii
azaltt gzlemlenmitir.
Sac malzemedeki kalnlk art, hidromekanik derin
ekme ynteminde ekme kuvvetini ve g tketimini
arttrmaktadr.
Kalnlk
art
ile
birlikte,
hidromekanik derin ekme yntemlerinde etkili olan
kalp ii basncnn sac malzemenin deformasyonuna
olumlu etkisinin azald tespit edilmitir. 0.5 mm sac
kalnlklarnda hidromekanik derin ekme ileminin
zellikleri daha iyi grlebilirken, kalnlk art ile
birlikte ekillendirilebilirliin azald grlmtr.
TEEKKR (ACKNOWLEDGEMENT)
Bu almay, 07/2009-12 kod nolu proje ile
destekleyen Gazi niversitesi Bilimsel Aratrma
Projeleri Birimine teekkr ederim.

849

. Karaaa ve A. zdemir

Erdemir 6112 Sac Malzemenin Hidromekanik Derin ekme Yntemiyle ekillendirilebilirlii

KAYNAKLAR (REFERENCES)
1.

2.
3.
4.

5.

6.

7.

8.
9.
10.
11.

12.

13.

14.

850

Zhang, S.H., Danckert, J., Development of

hydro-mechanical deep drawing, Journal of
Materials Processing Technology, 83: 1425,
1998.
ahin, S., Hidrolik ekillendirme ynteminin
esaslar ve snflandrlmas, Mhendis ve
Makine, 45 (533): 35-39.
Zhang, S.H., Developments in hydroforming,
Journal of Materials Processing Technology,
91: 236244, 1999.
Lang L.H., Wang Z.R., Kang D.C., Yuan S.J.,
Zhang S.H., Danckert J., Nielsen K.B.;
Hydroforming highlights: sheet hydroforming
and tube hydroforming, Journal of Materials
Processing Technology, 151: 165177, 2004.
Verlinden, B., Driver, J., Samajdar, I., Doherty,
R.D.; Thermo-Mechanical Processing of
Metallic Materials, Pergamon Materials
Series, 11: 233-332, 2007.
zer, M.; Hidrolik akkan basncyla
(hydroforming) tesisat balant elemanlarnn
ekillendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Kocaeli
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Kocaeli, 128, 2007.
Ko, M.; Hydroforming for advanced
manufacturing,
Woodhead
Publishing
Limited and CRC Press LLC, Cambridge, 1-28,
216-237, 2008.
Gelin, J.C.; Advances and progresses in sheet
and tube hydroforming processes, Advances in
Material Forming, 13: 193-205, 2007.
Tschaetsch H.; Metal Forming Practise,
Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Germany,
172-184, 2006.
Altan,
T.;
Metal
Forming
Handbook/Schuler, Springer, Verlag Berlin
Heidelberg, 185-193, 1998.
Choi, H., Ni, J., Ko,, M.; A study on the
analytical modelling for warm hydromechanical deep drawing of lightweight
materials, International Journal of Machine
Tools & Manufacture, 47: 1752-1766, 2007.
Zhang, S.H., Nielsen, K.B., Lang, L.H., Kang,
D.C., Danckert, J.; Hydromechanical deepdrawing of aluminium parabolic workpiecesexperiments and numerical simulation,
International Journal of Machine Tools &
Manufacture, 40: 14791492, 2000.
Zhang, S.H., Jensen, M.R., Nielsen, K.B.,
Danckert, J., Lang, L.H.; Kang, D.C., Effect of
anisotropy and prebulging on hydromechanical
deep drawing of mild steel cups, Journal of
Materials Processing Technology, 142: 544
550, 2003.
Yongchao, X., Yu, C., Dachang, K.;
Hydromechanical deep drawing of superalloy

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

cups, Journal of Materials Processing

Technology, 166: 243-246, 2005.
Zhang, S.H., Nielsen, K.B., Lang, L.H., Kang,
D.C., Danckert, J.; Finite element analysis of
the hydromechanical deep-drawing process of
tapered rectangular boxes, Journal of
Materials Processing Technology, 102: 1-8,
2000.
Wu, J., Balendra, R., Qin, Y.; A study on the
forming limits of the hydromechanical deep
drawing of components with stepped
geometries, Journal of Materials Processing
Technology, 145: 242246, 2004.
Thiruvarudchelvan,
S.,
Wang,
H.;
Investigations into the hydraulic-pressure
augmented deep drawing process, Journal of
Materials Processing Technology, 105: 161175, 2000.
Ali H. A.; Ticari saclarn ve Erdemir derin
ekme saclarnn derin ekilebilme zelliklerinin
belirlenerek
benzer
ithal
saclar
ile
karlatrlmas,
Doktora
Tezi,
Gazi
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 5, 36-50,
Ankara, 2001.
Demiray, K.; Al 1050 malzemesinin derin
ekme ileminde bask plakasnn etkisinin
teorik ve deneysel olarak incelenmesi, Bilim
uzmanl tezi, Zonguldak Karaelmas
niversitesi
Fen
Bilimleri
Enstits,
Karabk, 1-30, 2006.
Alparslan Y.E.; Merkezi delikli taslak
malzemelerin derin ekme zelliklerinin
incelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Dumlupnar
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ktahya,
9-31, 2008.
Singh S. K., Kumar D.R.; Effect of process
parameters on product surface finish and
thickness variation in hydro-mechanical deep
drawing, Journal of Materials Processing
Technology, 204: 169178, 2008.
Li-hui, L., Tao, L., Xian-bin, X., Kristensen,
B.E., Danckert, J., Nielsen, K.B.; Optimized
constitutive equation of material property based
on inverse modelling for aluminium alloy hydro
forming simulation, Trans. Nonferrous Met.
Soc. 16: 1379-1385, 2006.
Lin, J., Zhao, S.D., Zhang, Z.Y., Wang, Z.W.;
Deep drawing using a novel hydromechanical
tooling, International Journal of Machine
Tools & Manufacture, 49: 73-80, 2009.
E. nder, A. E. Tekkaya; Numerical
Simulation of Various Cross Sectional
Workpieces Using Conventional Deep Drawing
and
Hydroforming
Technologies,
International Journal of Machine Tools &
Manufacture, 48 (5): 532-542, 2007.

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 26, No 4, 2011