www.kimyamuhendisi.

com

PROJE

YILDIZ TEKNK NVERSTES

KMYA-METALURJ FAKLTES
KMYA MHENDSL BLM

www.kimyamuhendisi.com

DETERJAN TEKNOLOJLER
MEHMET AL YILMAZ
99051032
2003

DERS: KMYASAL TEKNOLOJLER

PROJE YNETCS: Prof.Dr. Sabriye PKN
PROJE DNEM: 2003/Bahar

www.kimyamuhendisi.com

1.GR................................................................................................................................................................2
2.TARHES......................................................................................................................................................3
3. DETERJAN HAM MADDELER..................................................................................................................4
3.1.YZEY AKTF MADDELER (SURFAKTANLAR)...............................................................................4
3.1.1.Surfaktanlarn Snflandrlmalar.......................................................................................................5
3.2.KPK DZENLEYCLER..................................................................................................................6
3.3.YARDIMCILAR (GLENDRCLER)................................................................................................6
3.4.KATKI MADDELER...............................................................................................................................6
4.TOZ DETERJANLAR.....................................................................................................................................8
4.1.BLEMNDE BULUNAN HAMMADDELER VE FONKSYONEL GREVLER..........................8
4.1.1. Likit Hammaddeler............................................................................................................................8
4.1.2. Solid Hammaddeler...........................................................................................................................9
4.2. TOZ DETERJAN RETM..................................................................................................................11
4.2.1.Slfonasyon nitesi..........................................................................................................................11
4.2.2.Atomizasyon nitesi........................................................................................................................11
4.2.3.Paketleme nitesi.............................................................................................................................12
5. SULPHUREX TESS (SULFONASYON ).................................................................................................13
5.1. KISALTMALAR....................................................................................................................................13
5.2. PROSESN TANITIMI..........................................................................................................................13
5.3. TESSN ALIMASI...........................................................................................................................14
5.3.1. Hava Kurutma.................................................................................................................................14
5.3.2. SO2 Ve SO3 retimi.......................................................................................................................15
5.3.3. Slfonasyon.....................................................................................................................................16
5.3.4. Atk Gaz Artma...............................................................................................................................17
5.4. GVENL......................................................................................................................................18
6.ATOMZASYON TESS..............................................................................................................................20
6.1. TANIMLAR...........................................................................................................................................20
6.2. PROSESN TANIMI..............................................................................................................................20
6.3. TESSN ALIMASI...........................................................................................................................20
6.3.1. Slurry Yapm...................................................................................................................................20
6.3.2. Scak Hava retimi.........................................................................................................................21
6.3.3.Atomizasyon.....................................................................................................................................21
6.3.4. Toz Tutma Sistemleri.......................................................................................................................21
6.3.5. Pompalarn Soutma Sistemleri......................................................................................................21
7. TOZ DETERJAN KARITIRMA TESS....................................................................................................23
7.1.PROSESN TANIMI...............................................................................................................................23
7.2.POST DOSNG NTES.......................................................................................................................23
7.2.2. Parfm Dozaj Sistemi......................................................................................................................23
7.2.4. Enzim Tipping Ve Dozaj Sistemi.....................................................................................................23
7.2.5. Dner Mikser...................................................................................................................................24
7.2.6. Elekler..............................................................................................................................................24
7.2.7. Fludser (Haval Kartrc)............................................................................................................24
7.2.8. Dolum Makinalari Besleme Bandlar..............................................................................................25
7.2.9. Galley Sampler Cihazlar................................................................................................................25
7.3. HAVALANDIRMA SSTEMLER........................................................................................................25
7.4. REWORK SSTEM..............................................................................................................................25
8. TOZ DETERJAN AMBALAJLAMA TESS..............................................................................................27
8.1. PROSESN TANIMI..............................................................................................................................27
9. SONU..........................................................................................................................................................28
10. KAYNAKLAR............................................................................................................................................30
11.EKLER.........................................................................................................................................................31

www.kimyamuhendisi.com

1.GR
Deterjan terimi bilimsel olarak hem sabunlar ve hem de sentetik deterjanlar
kapsar, fakat yaygn kullanmnda, yalnzca sentetik temizleme bileikleri amalanr.
A.B.D. Gmrk Komisyonunun deterjanlarla ilgili raporlarnda, daha geni bir snf
oluturan sentetik organik bileikler, yzey aktif maddeler bal altnda yer
almaktadr.
Ykama maddeleri pazarnda deterjanlar sabunlardan daha byk bir paya
sahiptirler. Sabun ve deterjanlarn retim proseslerinde olduu kadar, bileimlerinde
ve etkilerinde de nemli farkllklar vardr. Sabunlar, sert veya asit sularda keltiler
meydana getirirler ve bu nedenle bu tip sular iin uygun deillerdir, halbuki
deterjanlar byle bir saknca oluturmazlar. Ayrca, yaygn kullanm olan sabunl ar,
kimyasal bileim ynnden biraz deiiklik gsterirlerse de, esas itibariy le eitli
ya asitlerinin sodyum veya potasyum tuzlardr. Dier yandan deterja nlar, her biri
temizlemede ayr bir grev yapan, pek ok maddenin ok kompleks bir karmdr.
Yzey aktif maddeler veya surfaktanlarla ilgili modern kavram, sabunlar,
deterjanlar, emlsifiyanlar, slatc maddeleri ve girme (penetrasyon) maddelerini
kapsamaktadr. Btn bunlar, birbirleriyle temasta olan iki faz arasndaki yzey
tabakasnn

zelliklerini

deitirerek,

aktiftiklerini

srdrrler.

Yzey

aktif

maddelerin pekou, molekln bir ucunda suyu eken (hidrofilik) ve dier ucunda
suyu iten (hidrofobik) bir grup bulundururlar. Deterjanlar, kirleri uzaklatrmada etkin
olan bu zelliklere, fazlasyla sahiptirler.

www.kimyamuhendisi.com

2.TARHES
amar ykamada, uzun yllar sabun ve soda(Na 2 CO 3 ) temizlik maddesi olarak
kullanlmtr. Artan dnya nfusu ve daha temiz, daha yumuak daha parlak amar
ykama istei deterjann bulunmasnda itici gc oluturmutur. 1925-1934 yllar arasnda
Disodyumfosfatn

(Na 2 HPO 4 .12H 2 O)

amar

ykamadaki

etkisi

anlalarak

kullanlmtr. 1934te Sodyum tripolifosfatn (Na 5 P 3 O 10 ) suyun sertliini giderici ve

kiri amardan kopararak, bnyesine balama zellii grlmtr. Bylece her geen yl
deterjann etkilerini arttrc ilave katk maddeleri konularak insanolunun daha temiz
daha yumuak ve daha parlak amar ykama isteine zm gelitirilmitir.
1960 ve 1970'lerde deterjanlarn bileimleri, evreyi koruma dncesiyle, hzl
deimelere uramlardr. Deterjanlardan kaynaklanan (sularla srklenen) fosfatlar,
gl sularnda trifikasyona (eutrophication) neden olmak da ve bu nedenle ,deterjanlara
fosfatlarn katlmas, baz lkelerde yasaklanm bulunmaktadr. Deterjan endstrileri
tarafndan taknlan tavr, atk su ilem nitelerinde zel ilemlerle, atk sulardan
fosfatlarn uzaklatrlabilecei seklindedir; ayrca fosfatlarn zehirli olduu konusu
da yeterince ispatlanmamtr ve bunlarn yerine baka maddelerin konulmas da
pek istenen bir zm yolu deildir. Sabun ve deterjan endstrileri ve bunlar
donatanlarn kar karya geldikleri muazzam bir grev, yeni malzemelerin evre
zerindeki etkilerinin aratrlmasdr. Bu karmak problemin zlmesinden nce,
ok sayda aratrmann yaplmas gerekmektedir.

www.kimyamuhendisi.com

3. DETERJAN HAM MADDELER

Byk hacimlerde yzey aktif organik bileikler veya surfaktanlar (yzey
aktif maddeler (surface-active agents) teriminin ksaltlm ekli) sabun ve deterjan
retiminde kullanlrlar. Lineer alkil benzen sulfonat (LABSA) ve ya alkol
slfat, bunlara rnek olutururlar ve yz milyonlarca kilo retilirler. Ayn durum,
sabunlarn ana maddesi olan, ya asidleri iin de do rudur. Bu amala oleum, sud
kostik, eitli sodyum fosfatlar ve rn arlnn % 3 veya daha azn oluturan,
ok saydaki katk maddelerin byk blm satn alnr.

3.1.YZEY AKTF MADDELER (SURFAKTANLAR)

Bu maddeler, suda veya sulu bir zeltide zndkleri zaman, yzey gerilimini
etkileyen (ounlukla azaltan) herhangi bir bileiktir. Ayn ekilde, iki sv arasndaki
yzeyleraras gerilimi de etkilerler. Sabun byle bir maddedir, fakat bu terim daha
ok byk molekll alkil slfat veya sulfonatlarn sodyum tuzlar gibi organik trevler
iin kullanlr. Sabun ve deterjanlarn surfaktanlar, ayn ekilde yzey gerilimini
azaltarak, ykama ileminin temizleme ve kpk oluturma grevini yerine
getirirler. Temizleme ilemi, (1) sabun veya deterjan zeltisi ile ykanacak maddenin
yzeyini ve kirleri slatmak, (2) kirleri yzeyden uzaklatrmak ve (3) kiri kararl
bir zelti veya sspansiyon (deterjan) ierisinde tutmak gibi, ilemlerden oluur.
Ykama suyuna katlan sabun ve deterjanlar, suyun slatma zelliini artrr; bu
nedenle su, kuma ve kirlere daha kolay girer. Bundan sonra kirin uzaklatrlmas
balar. Temizleme zeltisinin her bir molekl, uzun bir zincir olarak dnlebilir.
Zincirin bir ucu hidrofilik (suyu seven) ve dier ucu hidrofobik (suyu sevmeyen veya
kiri seven)'dir. Bu molekllerin kiri seven ular, bir kir paracna ynelir ve onu
epeevre sarar. Ayn zamanda suyu seven ular, moleklleri ve kir paracn
kumadan uzaklatrp, su ierisine tar. amar makinasnn mekanik kartrma s
ile bu ilemler birletii zaman, bir sabun veya deterjann kiri uzaklatr ma, onu
sspansiyon ierisine alma ve kumaa tekrar yapmasn nleme grevleri
tamamlanm olur.

www.kimyamuhendisi.com

3.1.1.Surfaktanlarn Snflandrlmalar
Pek ok maddede hidrofobik ksm, 8-12 karbondan oluan, dz veya ok
az dallanm bir hidrokarbondur. C 12 H25, C 9 H19 .C 6 H4 rneinde olduu gibi,
belirli baz bileiklerde karbon atomlarnn bir ksmnn yerini, bir benzen halkas
alabilir. Hidrofilik fonksiyonal grup ok deiik olabilir. CSO 3 -

veya SO 3-

rneklerinde olduu gibi anyonik, N(CH3) 3 + veya C5H5N+ rneinde olduu gibi
katyonik, N (CH3) 2 (CH2)2COO- rneinde olduu gibi anyonik ve katyonik,
N(CH3) 2 O rneinde olduu gibi semipolar veya (OCH2CH 2 )nOH rneinde olduu
gibi iyonik olmayan (noniyonik) bir yapda olabilir. Petrolden el de edilen lineer
alkil benzen sulfonatlar ile, hayvansal ve bitkisel yalardan elde edilen slfatlarn
oluturduu anyonik snf, en yaygn kullanlan bileik lerdir. Dier rnekler
alkilbenzen-eter slfonat, ya alkolu-etilen oksid slfat, alkil gliserin-eter sulfonat,
izotionatm alkil esterleri ve metilalkil lauratlardr . Son konu edilenler, genel olarak,
daha yeni uygulamalarda kullanlrlar; rnein, zellikler isteyen ve yksek fiat
denmesini gerektiren yerlerde, sv ve ubuklar halinde kullanlrlar. Sabun da
anyonik karakterdedir. Setiltrimetilamonyum bromrn bir rnek oluturduu
kuarterner trimetilalkilamonyum halojenrler, en yaygn katyonik surfaktanlardr.
Dialkildimetilamonyum klorr, kumalar iin katyonik bir yumuatcdr. Deterjan
gcnn genel olarak zayf olmasna karn, iyi bir kaydrc,

antistatik ve

mikrop ldrc etkiye sahiptir; fakat, evlerde kullanlmaya uygun bir deterjan
deildir. znmeyen bir kelti vermek zere birletikleri iin, anyonik ve
katyonikler birlikte kullanlamazlar. Ayn nedenle katyonik deterjanlar sabun la
birlikte kullanmak uygun deildir. Alkil betainler, ift iyanlular iin (anyonikkatyonik) rnek olutururlar; dimetilalkilamin oksidler semipolar; ya al kollerinin
etilen oksid kondensatlar, noniyonik surfaktanlarn moleklsel yapsn gznne
sererler. Bunlar, en stn kir uzaklatran tiptir ve daha ok, emlsifiyan madde olarak
kullanlrlar; fakat, kpk oluturma zellikleri dktr. Bu nedenle, otomatik
amar ve bulak ykama makinalar iin yararldrlar. Bu fonksiyonal gruplarn
hidrofilik karakteri, iyonikten noniyonie gre azalr. Organik deterjanlarla ilgili
aratrmann ok byk bir bolm,

son yllarda gerekletirilmitir. Yeni

surfaktanlarn sentez edilmeleri, aadaki reaksiyonlarn bir sonucudur.

www.kimyamuhendisi.com

3.2.KPK DZENLEYCLER
Surfaktan ile birlikte ok kez bir kpk d zenleyici ya bir dayankllatrc
(stabilizr) veya tutucu (suppresr) kullanlr. Bu kimyasal maddeler yaygn kimyasal
ilikiye sahip deillerdir ve ok kez, belirli surfaktanlar iin zeldir. Stabilizr
surfaktan sistemlere rnek olarak laurik etanolamid-alkilbenzen sulfonat ve lauril alkolalkil slfat gsterilebilirler. Kpk tutucular (koruyucular) genel olarak hidrofobik
maddelerdir; bunlarla ilgili birka rnek, uzun zincirli ya asidleri, silikonlar ve hid rofobik noniyonik surfaktanlar.

3.3.YARDIMCILAR (GLENDRCLER)
Yardmclar, deterjan gcn kuvvetlendirirler, sodyum tripolifosfat gibi
kompleks fosfatlar, bunlarn en yaygn kullanlanlardr. Bunlar; suyun sertliine
neden olan kalsiyum ve magnezyum iyonlarn tutan (balayan), su yumuatclardan
farkldr. Ykama suyundaki kirlerin kuma yzeyine kelmelerini nlerler. Kompleks
fosfatlarla hazrlanm uygun bir formlasyon, iyi bir temizlemenin anahtardr ve
deterjanlarn byk geliimlerinde, surfaktanlarla ibirlii yapmlardr. Polifosfatlar
(rnein, sodyum tripolifosfat ve tetrasodyum pirofosfat) surfaktanlarla ibir lii
yaparlar ve bu nedenle fiat (maliyeti) drrler. Ayrca deterjanlarn etkilerini
artrrlar. Deterjanlarn herkes tarafndan hzl bir ekilde kabul, polifosfatlarn
glendirici etkisinden kaynaklanmtr. Surfaktanlar, kpk dzenleyiciler ve
glendiriciler(yardmclar) deterjan formlasyonunun esasn olutururlar. Bunlarla
birlikte az miktarda (% 3 veya daha az) katk maddelerine de gerek duyulur.

3.4.KATKI MADDELER
Sodyum silikat gibi anma nleyiciler (korozyon inhibitrleri), metal ve
ykayc paralarm, mutfak malzemelerini ve tabaklar, su ve deterjanlarn kt
etkilerinden korurlar. Ykanan maddelerden uzaklatrlan kirlerin, temizlenen
maddenin yzeyine oturmalarn nlemek iin karboksimetil selloz (antidepozitr)
kullanlr. Alman gm gibi malzemelerin korunmas ve ayrca korrozyon
inhibitrlerine yardmc olmak zere, benzotriozol gibi kararma (donuklama)
nleyiciler kullanlr. Kumalara parlaklk veren maddeler, fluoresant boyalardr. Bunlar,

www.kimyamuhendisi.com

ltraviyole grnr a dndrme yeteneine sahip olduklar iin, kumalar

daha parlak gsterirler. Bu amala kullanlan iki organik boyar madde vardr;
bunlardan biri sodyum 4(2H-nafto [1,2-d] triazol-2-yl) stilben-2-sulfonat ve dieri
disodyum 4,4'-bis (4-anilino-6-morfolino-S-triazin-2-ylamino)-2,2'-stilben disulfonat'tr.
ivitler, kumalarn sararma eilimini nleyerek, beyazlklarm iyiletirirler.
Bu amala kullanlan maddeler, uzun bir sredir kullanlmakta olan i vitden
(ultramarin mavisi), yeni organik boyar maddelere kadar, eitlilik gs termektedir.
Evlerde kullanlan deterjanlar iin imdi pek yaygn kullanlma yan antiseptik
(antimikrobial) maddeler, karbanilidler, salisilanilidler ve katyoniklerdir. Peroksijen-tip
aartclrt, amarhanelerde kullanlan deterjanlara katlrlar, fakat A.B.D.'de kullanm
snrlanmtr. Peroksijen-tip aartc bulunduran deterjanlar, Avrupa lkelerinde
yaygndr. Buna karn Avrupa lkeleri, hipoklorit tip aartclar pek yaygn
kullanmazlar. Avrupallarn yksek scaklkta ykamalar nedeniyle, birinci tip daha
etkilidir. Parfm yaygn olarak kullanlr, bileimi ve kokusu ok eitlilik gsterir.
Sabun ve deterjan endstrileri, A.B.D.'deki en byk parfm tketici endstrilerdir.
Renklendirme, belirli baz zellikleri ortaya koyma ve dikkat ekme iin kullanlr.

www.kimyamuhendisi.com

10

4.TOZ DETERJANLAR
4.1.BLEMNDE BULUNAN HAMMADDELER VE FONKSYONEL
GREVLER
Toz deterjan imalatnda kullanlan Likit ve Solid hammaddelerin karmdan elde
edilen amura Slurry ad verilir.Bu bileimdeki hammaddeler ve fonksiyonlar aada
zetlenmitir;
4.1.1. Likit Hammaddeler
Slfonik Asit(LAB-HSO 3 )
Kkrdn SO 3 'e dntrlmesinden sonra Linear Alkyl Benzene (LAB) ile
reaksiyona sokularak slfatasyonu ile elde edilen ve LABSA olarak tanmlanan deterjann
ana aktif maddesidir.
Sud Kostik (%47)(NaOH)
Slfonik asit sud kostik ile muamele edilerek yapsndaki Na ile ntrallemesi
salanr.
Sodyum Silikat Alkali(Na 2 O.2SiO 2 )
Ykama maddelerinin formlnde ok nemli oynar.
Ntrailze edilen LABSA Sodyum Silikat Alkali ile reaksiyona sokulur. Deterjandaki
fonksiyonlar ise ok nemlidir. Silikatlar suyu. kelek meydana getirerek yumaatrlar.
Bu kelekler kuman dokularnda birikmezler ve suyun hareketi ile kolaylkla suda asl
kalrlar.
Silikatlar kirlerin suya sspansiyon halinde gemesini salayp, tekrar kumaa
kelmelerini nlerler. Bu ilemin, silikatn kuma tarafndan adsoblanarak kirler ile kuma
arasnda ince bir film meydana getirerek saland iddia edilmektedir. Bu silikat tabakas
durulamada kolaylkla atlmaktadr. Bunun dnda gerek sistemde gerekse amar
makinelerinde (paslanmaz elik ve aliminyum zerinde) oluacak korozyonu engeller.
Ayrca deterjanda bullder etkisi yaparak tozun akkanln salar.
Likit hammadde olarak az kpren deterjanlarda bir de ilaveler nonionic madde kullanlr.
Bu, az kpren bir yzey aktif madde olup, toza yumuaklk verir.
Nonionicler(LS7 ve LS3)
Likit hammadde olarak az kpren deterjanlarda nonionic madde kullanlr. Bu, az

www.kimyamuhendisi.com

11

kpren bir yzey aktif madde olup, toza yumuaklk verir.

Ya asitleri
Kostik ile ntralletikden sonra sabun zellii gsterir. Temizleme zellii olmas
aktif madde olmas yannda kpk kesici zellikleri ile matik tr deterjanlarda tercih
edilirler.
Sokalon CP5
Kimyasal yap olarak bir polimerdir. Kristal suyu balama zellii dnda Fosfat
gibi davranr. Yani suyu yumuatma zellii vardr.
4.1.2. Solid Hammaddeler
Fosfat
Fosfatlarn sertlii meydana getirilen polivalent metal iyonlarn yaplarna
balayarak suyu yumuatma ve bir de alkalinite zellikleri vardr.
Buna ilaveten metallerin suda erimeyen tuzlarn da zc gleri vardr. rnein
daha nceki ykamadan veya ilemden kuma liflerinde kalan ve suda znmeyen
kalsiyum sabunlan fosfatlar tarafndan zlrler.
Ayrca fosfatlarn deterjanlara temizleyici ynde katklar vardr. Son olarak balk,
toprak gibi znmeyen maddeleri paralayarak su iinde sspansiyon halinde kalmasn
salayp tekrar topaklanmalarn nledikleri de bilinmekledir.
SCMC Tetra Sodyum Tuzu
Grevi; deterjann bulunduu ortamda sklen kirleri toplayp, tekrar amara
yapmasn engellemektir.
EDTA
Grevi polivalent iyonlar molekllerinin iinde balayarak bu iyonlarn etkisini
kaldrmak ve etkisiz hale getirmektir. Yani bu madde, hammaddelerden ve sistemden gelen
ar metal iyonlarn tutarak suda znebilen bir kompleks oluturur.
Optik Parlatclar(photine ve tinopal)
amarlarn gne nda daha canl ve parlak grnmeleri amacyla ilave edilen
oksijen bazl maddelerdir.
Klor bulunan ortamda paralanarak aktivitelerini kaybederler. Bazen yanl olarak
aartc etkileri olmad halde optik aartclar da denir.
Bunlar kuman dokular tarafndan absorblanrlar, fakat durulama srasnda kmazlar.
Bunlarn grnmeyen UV nlar, spektrumun mavi tarafndan grnebilir nlara evirme

www.kimyamuhendisi.com

12

zellii vardr.
Dokularda bulunan sarlklar bu mavi klar tamamlayarak onlarn daha beyaz ve
parlak grnmesini salar. Bu ilem eskiden kullanlan ivitle yaplan.ileme benzer.
Onda da dokular tarafndan absorblanan mavi boyalar stlerine gelen sar nlar
emerek yanstmyorlard. Bylece kuma beyaz grnyordu.
Ancak optik parlatclarda, stne gelenden daha ok k yanstld iin amarlar ivite
gre ok daha beyaz ve parlak grnmekledirler.
Sodyum Slfat(Na 2 SO 4 )
Deterjann dansitesini artrmak ve azaltmak amacyla dolgu maddesi olarak
kullanlr. Toplam deterjan iinde alkalinite etkisi nedeniyle optik parlatc maddelerin
korunmas gibi bir ilevide vardr. Slurry'nin kurutulmasyla oluan base powder'a postdosing ilemiyle dier fonksiyonel hammaddeler ilave edilir. Bunlar aada belirtilmitir;
Polyvinyl Pyrollidone Powder (PVP)
Colormatik tr deterjanlarda leke karma amal kullanlan bir hammaddedir. ok
az miktarda bile etkilidir.
Sodyum Perborat(mono ve tetra)( NaBO 3 .H 2 O / NaBO 3 .4H 2 O):
Oksijen aa karan maddelerin en bilinenidir. Eriyik iinde sodyum perboratn
etkisi hidrojen peroksit gibidir. Yksek scaklklarda serbest oksijen aa karrken ki
bunun da aartma zellii vardr.
amar ykamada ortama aktif oksijen vererek iyi bir beyazlatma salar.
Mono perborat dk scaklklarda daha fazla performans gsterir.
TAED (Tetra Acetyl Ethylene Diamine)
Perborat katalizleyerek aktif oksijenin aktivitesini arttrp dk scaklklarda bile
aktif oksijen vermesini salar.
EDTMP ACID (Ethylene Diamine Tetra Methyl Phosphonic Acid)
Ortamda hala istenmiyen ar metal iyonlar mevcut ise bunlarn TAED'i bozmasn
engellemek iin ilave edilen bir hammaddedir.
Enzim
Organik yapl kirleri (kan, irin vs.) ve yal kirleri zmek iin amaca uygun enzim
tipleri kullanlr. Kirleri paralayarak temizlenmesine yardmc olurlar. Canl saylabilecek
yapda molekllerdir. 50 derecenin zerindeki scaklklarda lrler solunum yoluyla
alndnda baz kiilerde astm benzeri hastalklara neden olabilirler. Kullanmlar

www.kimyamuhendisi.com

13

srasnda gerekli nlemler alnmaldr.

Antifoam(EAG)
Matik tr az kpren deterjanlarda, kprmeyi engellemek iin, kpk kesici
olarak ilave edilen bir hammaddedir.
Mavi/Yeil Tanecikler
Dolgu maddesi iin;
ok kpren deterjanlarda fosfat,
az kpren deterjanlarda karbonat;
boyar maddesi optik parlatc olan mavi/yeil renkli, hem fonksiyonel hem de estetik
amal ilave edilen bir hammaddedir.
Sodyum Karbonat(Na 2 CO 3 )
yi bir Alkalinite salaycdr. Sudaki Mg ve Ca iyonlarn Magnezyum ve
Kalsiyum Karbonat olarak ktrerek suyu yumuatr, bu ilemden sonra da solsyonun
pH 'n 9'un zerinde tutarak yksek bir alkalinite salar.
Repel-o-Tex
lk ykamadan sonra amarn yzeyini bir film tabakas gibi kaplayarak amara
kirlerin ve lekelerin yapmasn engelleyici bir zellii vardr.

4.2. TOZ DETERJAN RETM

Yukardaki hammaddelerin Slfonasyon, Kule ve Paketleme nitelerindeki
reaksiyon ve karmlar sonucunda deterjan retilmektedir. Bu nitelerin daha ayrntl
incelemeleri aadaki blmlerdedir.
4.2.1.Slfonasyon nitesi
1. nitedeki maddelerin reaksiyonu sonucu slfonik asit teekkl etmektedir.
2. nitedeki maddelerin ise kartrma tanknda belirli oranlarda kartrlmalar sonucu
pasta elde edilmektedir.
4.2.2.Atomizasyon nitesi
nitedeki maddeler belirli oranlarda kartrlarak elde edilen amur halindeki
karm 15 katl bina yksekliindeki kulenin stnden ieri tanecikler halinde pskrtlr.

www.kimyamuhendisi.com

14

Kulenin alt ksmndan giren scak hava ile karlaan bu tanecikler kule dibine dene
kadar kuruyarak toz halindeki deterjann ana maddesini olutururlar.
4.2.3.Paketleme nitesi
Kulede elde edilen bu tozun iine belirli miktarda amara beyazlk salayan
sodyum perborat ile ho kokuyu salayan parfm ilave edilerek otomatik dolum
makinelerinde paketlere doldurulurlar. Bylece, kullancya sunulan toz deterjan hazrdr.

ekil 4 1 Granl halindeki ar i deterjanlarnn retimi iin, basitletirilmi akm

diyagram.

www.kimyamuhendisi.com

15

5. SULPHUREX TESS (SULFONASYON )

Deterjan retimi ana madde olan Lineer Alkil Benzen Slfonik Asit'in retimi ile
balar.

5.1. KISALTMALAR

LAB

: Lineer Alkil

Benzen[(CH3)2CH.CH2.CH(CH3).CH2.CH(CH3)CH(C2H5).C6H5)]
C

H
12

23

LABSA : Lineer Alkil Benzen Slfonik Asit

HSO 3

ESP

C 12 H 23

: Elektro Statik Precipitator

SULFONASYON tesisinde deterjanlarn ana aktif maddesini oluturan LABSA

retilmektedir.

5.2. PROSESN TANITIMI

Sulfonasyon tesisi "SULPHUREX" ad verilen proses prensiplerine gre alr.
"Sulphurex" prosesi ise eitli organik maddelerin gaz halinde SO 3 ile sulfonasyon ve
sulfotasyon yapld bir prosesdir.
-SO 3 elementel kkrdn katalitik oksidasyonu ile elde edilir.
-Sulphurex prosesi ile dz zincirli veya dallanm alkil benzenlerin, doal veya sentetik
gaz alkollerinin, etoksile alkollerin ve genellikle deterjan sanayinde kullanlan btn
hammaddelerin sulfonasyon ve sulfotasyonunu gerekletirmek mmkndr. Ayrca, bu

www.kimyamuhendisi.com

16

proses ile alkil benzenlerin, ya alkolleri, etoksile alkoller, toulen veya ksilen ile birlikte
sulfonasyonu da yaplabilir( Co-sulfonasyon ).
Slfonasyon tesisi, srekli bir alma ister yani srekli dur kalk eklindeki bir
retim tesisde korozyona ve byk enerji kayplarna neden olur. Korozyon daha ok asitli
maddeleri tayan borularda gzlenir ve bu da kaaklara neden olup hem evre iin hemde
firma iin zararlara yol amaktadr.

5.3. TESSN ALIMASI

SULFONASYON tesisinin ana retim prensipleri ve aamalar aada verilen ana
baslklar halinde incelenebilir.
1. Hava kurutma
2. SO 2 /SO 3 retimi
3. Sulfonasyon
4. Atk gaz artma
5.3.1. Hava Kurutma
Kkrdn yaklmasnda ve SO 3 retiminde kullanlan hava iindeki nemin -70C
'den daha dk bir "Dew Point" verecek ekilde alnmas gerekmektedir. Bunun nedeni
sistem ierisinde dolaan havadaki nem orann minimize ederek oleum oluumunu
engelleyerek; alma verimini, retim kalitesini ve atk gaz kalitesini artrmaktr. Tesiste
bulunan hava kompresr ile atmosferden alnan hava, filtre edilerek soutma grubuna
gnderilir. Hava kompresr ok dk bir basnla (yaklak 0.3 atm.) almaktaysa da
bu basn havann sadece SO3 retim nitesi boyunca deil, Sulfonasyon nitesinden
(sulfonatrlerden) gemesine yeterlidir.
Hava soutma grubuna gnderilen hava, burada +2, +3C civarnda bir scakla
getirilir. Hava soutma grubu; bir ierisinde 20C de su dolaan soutucu ksm birde
ilerinde 0C' den dk scaklklk %50 etilen glikol/ %50 su karmnn dolat
eanjrlerden meydana gelmektedir. Hava soutma grubu, proses havas iindeki rutubeti
iklim artlarna bal olmakszn younlatrabilecek ekilde dizayn edilmitir.
Hava, soutma grubundan sonra silikagel kurutucusuna gelir. Silikagel kurutucu,
biri alrken dieri rejenere edilebilen iki blmeden oluur. Bir blmenin rejenerasyondan

www.kimyamuhendisi.com

17

alma durumuna geii (veya tersi) Silikagel'in doyuma ulamasna bal olarak
hesaplanm sabit zaman aralklarnda yaplr. Kkrdn yanmasndan ve SO 2 'den SO 3 'e
dnmnden kan snn bir ksm Silikagel rejenerasyonu iin kullanlr. Silikagel
kurutma grubu iki blmeden oluan s yaltml dikey silindirik bir kuledir. ki silikagel
tabakas, A ve B, metal zgaralar zerine yerletirilmi olup alt ve stlerinde hava giri ve
k iin boluklar braklmtr. Her iki blmede de silikagel seviyesi ile ayn seviyede
birer gzetleme penceresi vardr ve pencerelerin nne silikagelin rutubet alma kapasitesini
gsteren bir miktar renkli (indikatr) silikagel doldurulmutur. Bu ekilde rengi mavi olan
yeni rejenere edilmi silikagelin

renginin rutubet aldka pembeye dnm

pencerelerden gzlenebilir.
5.3.2. SO2 Ve SO3 retimi
Kuru hava, kkrt yakma frnna gnderilir ve burada erimi kkrdn yanarak SO
2

ye dnmesi salanr. Kkrt eritme grubu, aralarnda filtreler bulunan ok blmeli bir

eritme tank ve zel dozaj pompasndan olumaktadr. Kkrdn bir dozaj pompasyla
hassas miktarlarda kkrt frnna pompalanabilmesi iin eritilmesi gerekir. Erimi
kkrdn akkanl 148-151C scaklklar arasnda en fazla olup bu scaklk aralnn
altnda ve stnde akkanlk azalarak dozaj pompasnn almasn gletirir ,hatta
imkansz klar. Kkrdn eritlmi halde tutulmas 5 At lk buhar kullanlarak
gerekletirilir. Kkrt eritme tank tesisin bir gnlk ihtiyacn karlayabilecek kapasiteye
sahip ise de tanka 4 saatte bir kkrt beslenmesi tankta ki kkrt seviyesinde byk
oynamalarn olmamas iin gereklidir. Kkrt eritme tank ift stma sistemi ile
donatlmtr, blgelerin iindeki serpantinler ve tankn dibine kaynatlm yarm tpler.
Normal artlarda sadece serpantinlerin buhar alr. Dipteki yarm tpler tankn
temizlenmesi srasnda kullanlr.
Kuru hava kkrt yakma frnna gnderilir ve burada erimi kkrdn yaklarak kkrt
dioksite dnmesi salanr.Reaksiyon mekanizmas aadaki gibidir
S + O2

SO2

Kkrt frnn 660 10 C scaklkta terkeden SO 2 + hava karm bir hava

soutmal yatay eanjr ile 450 10 C a soutulur ( U eanjrnde 500C soutulur) ve bu
scaklkta kataliz kulesine girerek burada kkrt trioksite, SO 3 , dntrlr.

www.kimyamuhendisi.com

18

Kataliz kulesi ok katl olup her katta vanadyum pentaoksit katalizr kullanlr. Kataliz
katlar arasnda SO2 nin SO 3 e dnmesinden aa kan snn alnd hava soutmal
yatay eanjrler bulunur. Her hangi bir yanc maddenin O 2 ile birlemesi bir yanma
reaksiyonudur. Her yanma reaksiyonunun sonucunda da mutlaka s aa kar. Kataliz
kulesinden kan SO 3 hava soutmal dikey eanjr vastasyla 50C civarnda soutulur
ve bu scaklkta sulfonatrlere girer. Eanjrlerde 200Cdan daha yukar scaklklara
snan soutma havas silikagel rejenerasyonunda ve kulede scak hava jeneratrnde girdi
olarak kullanlr.
Tesis ilk devreye alnrken kataliz bir ilk stma grubu yardmyla verimli bir SO 3
dnm iin gerekli scakla getirilir.Reaksiyon mekanizmas aadaki gibidir.
SO2 + 1/2 O2

SO3

5.3.3. Slfonasyon
Slfonasyon prosesinin temel prensibi, slfolanacak olan hammaddenin SO 3 gaz ile
stokiyometrik oranlarda kartrlmasdr.
Slfonasyon nitesi deiik kapasiteli ve biri dierinden daha aada olacak ekilde
kademeli olarak dizilmi ok sayda sulfonatrden meydana gelmitir. Genellkle
iletmelerde slfonasyon nitesi deiik kapasiteli kademeli olarak dizilmi 7 adet
sulfonatr , 1 adet maturatr ve 1 adet stabilizatrden meydana gelmitir. ( Slfonasyon
ilemi 4 nolu sulfonatrde tamamlanr.5-6-7 nolu sulfonatrler dinlendirme iin
kullanlmaktadr.). Sulfolanacak hammadde bir sulfonatrden dierine tama yoluyla geer
ve SO 3 gaz sulfonatrler arasnda belirli oranlarda paylatrlr. Bir sulfonatre giren SO 3
gaz sulfolanacak hammadde iince yksek hzl kartrclarla datlr. Reaksiyon ss
soutma serpantinleri ve ceket soutucularla emilir. Hammaddenin kademeli olarak
yerletirilmi sulfonatrler iinde tama ile ak ve SO 3 gaznn her sulfonatre belirli
oranda verilii, sulfonasyon derecesinin her sulfonatrde belli bir seviyeye ulamasn
temin eder ve bu sayede kan rn kalitesi ve tesis verimlilii garantilenmi olur.

www.kimyamuhendisi.com

19

LAB'n sulfonasyonunda, sulfolanm rn son sulfonatrden olgunlatrma (maturatr)

reaktrne geer ve burada sulfonik asit iinde znm SO 3 gaznn LAB ile
sulfonasyon reaksiyonu tamamlamas salanr.
Slfonik asit maturatrden stabilizatr reaktrne geer ve burada ilave edilen az miktarda
su ile mevcut slfonik asit anhidritleri hidrolize edilerek asidin stabilizasyonu salanr. Bu
son iki aama mamul kalitesi ve atk gaz kalitesi asndan olduka nemli aamalardr.
Ayrca kalite kontrol almalar iin rnek istendii zaman slfonatrlerdeki vanalar
vastasyla rahatlkla rnek alnabilmektedir.
5.3.4. Atk Gaz Artma
Sulfonatrlerde reaksiyona girmeyen gaz ve havadan oluan karma ATIK GAZ denir
Atk gaz temizlendikten sonra atmosfere verilir . Atk gaz temizleme nitesi teknolojinin
en son salad olanaklarda kullanlarak evreyi kirletebilecek btn maddelerin optimum
olarak artlmasn salayacak ekilde dizayn edilmelidir.
Baca gaz artma sistemi asada belirtilen nitelerin kombinasyonundan olumutur.
1.Siklon ve Demister
2.Elektro Statik Precipitator(ESP)
3.Wet Scrubber
4.Candle Filters
5.3.4.1. Siklon ve Demister
Reaktrden gelen atk gaz bir siklon ve bir demisterden geirilerek gaz ile birlikte
srklenen/tanan slfonik asit zerreciklerinin ayrlmas salanr. Bu ilemden sonra atk
gazn iinde kalan partikller 10 mikron civarndadr. Kolloid snfna giren bu partikller,
teknolojinin en son aamas olan ESP (Elektro Statik Precipitator) sistemi yardmyla
gazdan ayrlabilir. ESP den geen gazn iinde hibir partikl kalmamtr.
5.3.4.2. Elektrostatik Precipitatr
Slfonasyon tesislerinde yasal ve genel uygulama asndan n grlen ve pratikte
uygulanan atk gaz temizleme sistemi alkali solusyon ile gazn ters akm prensibine (wet
scrubber) gre muameleye sokulmasdr. Ancak bu sistem muameleye girmemi olan SO 3
ve asit mistlerini tam olarak ayramad iin, zellikle mistlerden ve artlmayan SO 3 den
dolay baca klarnda youn bir beyaz duman kmaya devam eder. Reaksiyona

www.kimyamuhendisi.com

20

girmeyen SO 2 , SO 3 ve asit mistlerinin tam olarak artlabilmesi mmkn olabilmektedir.

ESP'nin alma prensibi yledir:
erisinde asl (kolloidal) partikl (asit mistleri, su, vb.) bulunan gaz unidirectional
yksek voltajl bir elektrostatik alandan geirilir. Gei srasnda partikller iyonize olur ve
zt ykl elektrotlar tarafndan ekilerek toplanr ve gazdan ayrlrlar.
Toplanan bu partikller yksek klett li ve dk yzdeli bir asit oluturmaktadr..
Slfonasyonda kan ve geri kazanlmas en nemli olan ESP asidir. ESP de tutulan ve
yaklak miktar 4 kg/saat olan kt kaliteli bu asit ESP cihaznn altndaki gnlk toplama
tanknda toplanr. Buradan Eski pasta Gnlk tankna baslr. Burada biriktirilen asit daha
sonra ntralletirilerek slurry yapmnda maksimum kullanm miktar % 2 yi gemiyecek
ekilde rework olarak kullanlr
5.3.4.3.Wet Scrubber
ESP'den sonra SO 2 nin SO 3 e dnm srasnda gazn iinde kalan % 0.6 oranndaki
SO 2 ve slfolama reaksiyonundan arta kalan SO 3 gazlarn temizlemeye gelmitir.
NaOH solsyonu ile yamurlama yaplan bir kolon iinde (wet scrubber) ters ak
salanarak gaz SO 2 ve SO 3 'den ntralize edilerek kontroll bir ekilde temizlenir.
Scrubber ierisinde zel bir porselenden yaplan rusching halkalar dizilmitir. Bu halkalar
gaz ve kostikli suyun optimum sre ve maksimum yzey alannda temasn salayacak
ekilde dizayn edilmitir. Gaz/sv temasnn ve ntralizasyon ileminin tamamlanmas
sirkle eden kostikli suyun pH'nn takibi ile salanr.
5.3.4.4. Candle Filters
En son aamada gaz kolondan ktktan sonra 2 adet seri bal ince fiberglas dolgulu
filtreden geirilip srkledii su alnr ve atmosfere verilir.
Candle filtrelerin amac, scrubber'den kan gazn srklemi olduu svy tutmaktr
5.4. GVENL
Sulfonasyon tesisinde karlalan kimyasal maddelerin zellikleri :
LAB (Linear Alkyl Benzene)
LAB kendine has kokolu berrak bir likittir. Suda zlmez, eter ve aromatik
hidrokarbonlarda ok kolay znr. Zehirli olmayp, cilt ile temas ettiinde su ve sabun ile
ykanarak uzaklatrlr. Parlama scakl bir hayli yksek olup, 148-150C, kolay alev

www.kimyamuhendisi.com

21

alabilen (inflammable) zcler snfna girmez. Bu nedenle yangn nleyici olarak

standart nlemler yeterlidir.
Kkrt
Genellikle kullanlan kkrt toz veya ince taneler halinde kat olarak gelir ve %99-99.5
saflktadr. Kkrdn erime scakl 120C olup kendiliinden alevlenme scakl 232C
dir. Yandnda ok zehirli ve tehlikeli bir gaz olan SO 2 yi verir. Kkrt ile ilgili olarak
alnacak nlemler muhtemel alev kaynaklarndan ve yksek scaklklardan uzakta
stoklamak ve standart yangn sndrme nlemlerini akmaktr.
Kkrt Dioksit - SO 2
Kkrdn erimi halde iken kkrt frnnda fazla hava ile yaklmasndan kkrt dioksit
SO 2 elde edilir.. SO 2 renksiz, keskin kt kokulu, zehirli biz gazdr. SO 2 kaa halinde
beslenmesi derhal durdurulmal ve ortamda SO 2 gaz olduu srece uygun filtre ile
donatlm gaz maskesi taklmaldr.
Kkrt Tri Oksit - SO3
SO 2 nin kataliz kulesinde dnm (konversiyonu) ile elde edilen mavimsi renkli,
karakteristik keskin kokulu ve zehirli bir gazdr. Bu gazn kamas halinde uygun gaz
maskesi taklarak kaan yeri bulunur ve nlenir. Bu ilemin ok uzun srmesi halinde
tesis durdurulur.
Oleum
Tesisteki safszlklardan dolay rengi grimsi olan younluu yksek bir svdr. Suda
yksek s vererek zlr, hayli korozif olup hava ile temas ettiinde SO 3 gaz verir.
Oleumun depolanmasnda ve tanmasnda byk dikkat gsterilmelidir. Deri veya gzle
temas halinde bol miktarda %10 luk borik asit zeltisi ile ykanmaldr. Oleum ile ilgili
tm ilerde mutlaka koruyucu gzlk ve eldiven kullanlmal, ani SO 3 kmalarna karda
gaz maskesi taklmaldr.
Kostik Soda
Genellikle kostik %40 - 45 lik sulu zelti olarak kullanlr. Kostik soda son derece yakc
bir madde olup cilt ile temas ettii zaman tedavisi ok uzun srebilen yanklara sebep
olabilir. Bu madde ile ilgili ilerde mutlaka koruyucu gzlk ve eldiven kullanlmaldr. Cilt
ile temas etmesi halinde bol su ile ykanmaldr.
Sulfonik Asit (LABSA)

www.kimyamuhendisi.com

22

LABSA kahverengi - koyu krmz renkli, hayli viskoz bir svdr. Dier asitler gibi yakc
olmamakla beraber cilt ile temas etmemesi iin gereken nlemler alnmal ve cilt ile temas
etmesi halinde bol su ve sabun ile ykanmaldr.

6.ATOMZASYON TESS
6.1. TANIMLAR
NSD
SD

:ok

kpren

deterjanlarda

kullanlan

baz

toz

maddesi

olan

: Az kpren deterjanlarda kullanlan baz toz

6.2. PROSESN TANIMI

Atomizasyon

tesinde,

Sulfonasyon

tesisinin

ana

retim

LABSA'dan faydalanlarak deiik formlasyonlara gre baz tozlar retilir.

6.3. TESSN ALIMASI

1. Slurry yapm
2. Scak hava retimi
3. Atomizasyon
4. Toz tutma sistemleri
Deaj edilen tozu artan sistemler
retim ortamn havasn filtre eden sistemler
5. Pompalarn soutma sistemleri

6.3.1. Slurry Yapm

Sulfonasyon'da retilen LABSA Atomizasyon tesisinin gnlk tanklarna baslr. Slurry
yapmna giren dier hammaddelerle birlikte elektronik tartm sistemlerinde tartlr. Likit
hammaddeler likit dengeleme kab yoluyla tez hammaddelerde ana solid helezonu
yardmyla turbo miksere oradan da Maturatre tama yoluyla aktarlr. Buradan slurry
filtre edilerek deairater'e (slurry havasn alan vakum sistemi) gnderilir. indeki hava

www.kimyamuhendisi.com

23

emilerek dansitesi ykselen slurry Yksek Tazyik Pompalar yardmyla nozullara

pompalanr.
6.3.2. Scak Hava retimi
Doal gazn yaklmas ile oluan scak hava 400-450 C scakla kadar seyreltme fannn
bast hava ile seyreltilir. Bu ilem aamasnda. LABSA retim prosesinde gaz soutma
ilemi srasnda yan rn olarak elde edilen 200 C scaklktaki havada da kullanlarak
enerji tasarrufu yaplr.
6.3.3.Atomizasyon
Nozullar ile pskrtlen slurry, scak hava jeneratrnde retilen ve kulenin altndan
sisteme verilen scak hava yardmyla kurutulur. Kuruyan toz bir band yardmyla airtift'e
(hava akm ile tozun tama sistemi) verilir. Bir filtre sistemiyle toz ve hava ayrlr. Toz
NSD stok silolarna ynlendirilir. Kulenin stnden emilen su buharyla doygun hava, 6
adet kuru siklon ve iki adet ya siklon ile iindeki toz artldktan sonra atmosfere verilir.
6.3.4. Toz Tutma Sistemleri
6.3.4.1.Dearj Edilen Tozu Artan Sistemler
Airlift toz seperatr:
Atomizasyon Siklon Sistemleri: 6 adet kuru siklon ile bunlarn tutamad tozlarda
artacak 2 adet ya siklondan olumaktadr. Bu sistemde kuru siklonda tutulamayan tozlar
nozullardan su pskrtlerek tutulmaktadr. Buradan kaynaklanan saatte yaklak 650-700
kg su da tekrar annda base deterjan retiminde kullanlmaktadr.
6.3.4.2. retim Ortamn Havasn Filtre Eden Sistemler
Bu sistemler retim ortamndaki tozumay bertaraf etmek amacyla altrlmaktadr.
Tozuma olan her katta modler tipte torba filtreli bu sistemler kullanlmaktadr.
6.3.5. Pompalarn Soutma Sistemleri
Atomizasyon ksmnda iki ayr soutma sistemi vardr. Her ikisinde de kapal devre
temassz olarak soutmada su kullanlr.
6.3.5.1. Vakum pompalar soutma sistemi : Artlarak kazanlm snayi atk su
kullanlr. Sinayi atk su tanklarndan gelen su vakum pompalarnda soutma amal
kullanldktan sonra, nce bir ara tanka daha sonra da tekrar sinayi atk su tankna geri

www.kimyamuhendisi.com

24

pompalanarak srekli sirkle edilir.

6.3.5.2. YTP Homojenetik ve Hammer Miller pompalanr soutma sistemi : Bu sistem
de bir ara tankda bulundurduu suyu kullanarak soutmay gerekletirir.
Girdiler:
Toz ve sv hammaddeler

Doal gazn yaklmas ile elde edilen scak hava

Su: Bu ksmda kullanlan proses suyu artma tesisinde srekli kimyasal da artlan ve
kazanlan atk proses suyudur.
Buhar: Buhar kazan dairesinde retilir. Istma amal kullanlr. Temassz olarak stma
yaplr. Kondense olan buhar tekrar kazana dner.

www.kimyamuhendisi.com

25

7. TOZ DETERJAN KARITIRMA TESS

7.1.PROSESN TANIMI
Toz deterjan hazrlama ksmnda Atomizasyon ksmnda retilen Deterjan baz kullanlarak
zerine dier deterjan katk maddeleri ilave edilir ve paketleme iin deterjan tozu retilir.
Toz Deterjan Hazrlama ksmn aadaki balklar altnda inceleyebiliriz.
1. Post dosing nitesi
2. Havalandrma sistemleri
3. Rework sistemi
7.2.POST DOSNG NTES
Post dosing nitesi ana ksmlar ve aklamalar :
1. Toz tama bandlar
2. Parfm dozaj sistemi
3. Tartm bandlar
4. Enzim Tipping ve dozaj sistemi
5. Dner mikser
6. Elekler
7. Fluidiser
8. Dolum Makina besleme bandlar
9. Havadaki toz ve enzim konsantrasyonu lmleri iin numune toplayan sistemler
(Galley sampler Cihazlar)
7.2.2. Parfm Dozaj Sistemi
Deterjan parfmlerinin dozajlama nitesidir. Dozaj pompas yardmyla dose edilen
parfm, basnl hava yardmyla dner mikserin iine plverize edilir.
7.2.4. Enzim Tipping Ve Dozaj Sistemi
Deterjan retiminde kullanlan enzimler, baz alerjik reaksiyonlara ve buna bal akcier
hastalklarna neden olabilmektedir. Bu nedenlerden dolay, enzimin gnlk stok silosuna
beslenmesi de son derece modern ve son teknolojinin rn olan bir sistemle (VITALAIR

www.kimyamuhendisi.com

26

ENZYM BOOTH) yaplr. Besleme odasnn zerinden odann iine hava sirklasyonu
vardr. sten verilen bu hava alt ksmdaki kaba - ince ve Hepa filtreler vastasyla tekrar
emilir. Hepa filtreler zellikle ok ince enzim tozlarn tutabilecek ekilde yaplmtr,
Enzim tutma kapasiteleri % 99.97 'dir. Emilen havann her sefer % 10 'u blf edilir. Bu
jlem saatte 700 kere tekrar etmektedir. Bu sirklasyonu salayan fann kapasitesi 9000 m 3
/saattir. Filtrelerin tkanp tkanmad basn sensrleri vastasyla kontrol edilir. Dolan
filtre bir naylon torbaya alnr. Az skca kapatlr ve p yakma frnnda yaklr. Bu
sistemden oda ierisine yaylmas muhtemel enzim tozlar gibi bir risk hi beklenmemesine
ramen tm enzim besleme mddetince odada olumas muhtemel tozlar galley sampler
denilen cihazlar vastasyla toplanmakta ve laboratuarda, havada bulunan toz ve enzim
miktarlar ok hassas

olarak analiz edilerek kontrol altnda tutulmaktadr. Tm bu

korumalara ramen yine de enzim besleyen personelin ok zel tam yz maskeleri ve

eldivenler ile de kiisel korumalar salanmaktadr. Oda iine dklmesi muhtemel enzim
tozlan iince yine hepa filtre ihtiva eden bir vakumlu temizleyici de hazr tutulmaktadr.
Buradan beslenen tozlar birbirine uymayan iki ayr kapakla ayrlm borular vastasyla 3.
kattaki iki ayr enzim silosuna beslenir. Bu silolarn altnda bulunan ve tamamen korunmal
loss in weight tartm sistemi ile nce enzim geciktirme bandna daha sonra da kartrma
bandna ulaarak enzim dose edilmektedir.
7.2.5. Dner Mikser
Enzim hari dier deterjan tozlarna ve katk maddelerine bir n karma salar. Parfmler
deterjan tozlarna burada ilave edilir.
7.2.6. Elekler
Enzim hari dier deterjan tozlar ve hammaddeleri burada elenerek homojenize edilirler.
7.2.7. Fludser (Haval Kartrc)
Tm deterjan tozlan ve katk madeleri en son aamada haval kartrcdan geer. Basnl
hava yardmyla kartrma yaplr. Verilen bu basnl hava bir fan yardmyla stten
emilir. Basma fan bir cam korumal oda ile kapatlmasna ramen burasda potansiyel bir
grlt kaynadr.

www.kimyamuhendisi.com

27

7.2.8. Dolum Makinalari Besleme Bandlar

Fluidiser'da karan toz 5 adet toz. datm, borularndan dolum makinalar besleme
bandlarna dklr. stleri toz szdrmaz branda rtler ile kapal olan bu bandlarla dolum
makinalar gnlk besleme silolarna ular.
7.2.9. Galley Sampler Cihazlar
Atomizasyon ve Toz Deterjan Hazrlama blm katlarnda personel alan her yerde
havadaki toz ve enzim konsantrasyonu hassas olarak takip edilmektedir. Sonular da her ay
tablolar halinde; gvenlii ve ii sal ile ilgili ksmlara iletilmektedir. Tm personel
ilan panolarnda bu sonulardan haberdar edilmektedir.
Cihazlarn altrld yerler
Dozajlamada deiimli olarak iki yerde
Tipping nitesinde
Bozuk ama istasyonunda ;
Toz deterjan paketleme ksmnda da ayn tip cihazlar altrlmaktadr. Bu ksm
incelenirken cihazlarn yerleimleri de incelenecektir.

7.3. HAVALANDIRMA SSTEMLER

Atomizasyon ksm anlatlrken detaylar verilen kaset tipi toz emme sistemlerinden burada
da kullanlmaktadr.
Bundan baka, Tipping Odasnda, Enzim tartm bandndan ve Enzim geciktirme bandndan
enzimli tozu emen Wet Scrubber sistemi de kullanlmaktadr. Bir fan yardmyla emilen
enzimli toz wet scrubber'e gnderilmekte burada scak su ile yamurlama yaplan bir
sistemle toz ykanmakta, kan atk da bulunan enzim halama tanknda deaktive edilerek
atk su artma tesisine gnderilmektedir. Bu fan devrede deilse alan ikaz edilerek enzim
beslemesine msade edilmemektedir.

7.4. REWORK SSTEM

Toz deterjan Hazrlama tesisinde

maml kalitesini

etkilemeyecek oranda kpren

deterjanlarda, kpren recyle tozlar, kprmeyenlerde kprmeyen recyle tozlar % 10

www.kimyamuhendisi.com

28

orannda bitmi rnle kartrlr. Recyle rnlerin dozajlamas tartm band ile yaplr.
3m3 lk recyle silosu mevcut olup siloya recyle rnler manuel beslenir. Ayn zamanda
Toz deterjan Dolum hatlarnda bulunan toz emme sisteminin dn bu siloya
baldr.Genel olarak recyle tozlar, bozuk veya hasarl ambalajl olan rnler ile kimyasal
ve fiziksel yaps uygun olmayan rnlerden oluur.Bu tr rnler ambalajlanm ise
bozuk kesme istasyonunda jumbolara maml eidine gre snflandrlarak kesilir ve
calaskal yardmyla manuel olarak siloya beslenir.
Dardan iade olarak gelen veya retim esnasnda oluan recyle tozlar jumbolarda
saklanr,jumbo zerine ilgili tozun cinsini belirten tantm etiketi aslr ve retimde
belirtilen oranlarda yedirilir

www.kimyamuhendisi.com

29

8. TOZ DETERJAN AMBALAJLAMA TESS

8.1. PROSESN TANIMI
Bu ksmda; toz deterjan hazrlama ksmnda retilen deterjanlar ambalajlanmaktadr. Bu
toz; karton ve naylon torba dolumu yapan makinelerde paketlenerek kolilenir, otomatik
paletleme makinalarnda paletlendikten sonra depolara sevk edilir.
Enzimli tozlarnda paketlendii bu departmanda alanlarn salna ynelik sistemler
bulunmaktadr;
Ambalajlama makinalarndan tozlar emen HIGHVAC sistemi : Emilen tozlar evvela
siklonlarda iri taneli tozlar brakr. nce taneli tozlar jet filtrede (torba tip filtre) toz
havadan ayrtrlr. Buradan kazanlan tozlar iade silosuna oradan da toz mamullere ilave
edilmektedir.
Fluidiser basma fannn emii de Paketleme makinelerinin havalandrlmasnda
kullanlmaktadr.Buradan kazanlan tozlarda fiuidiser'e verilerek geri kazanlmaktadr.
Ana havalandrma sistemi : Ambalajlama ksmnn havas bu sistemle saatte 8 defa
deitirilmektedir. Emme ve basma sistemleri o ekilde dengelendirilmitir ki Toz Deterjan
Paketleme ksm (dardan gelen kirli havay almasn diye) hafif basnda tutulmaktadr.
Bu sistemin havasda yukarda bahsi geen galley sampler cihazlar ile kontrol edilmektedir.

www.kimyamuhendisi.com

30

9. SONU
Deterjan zelliine sahip yzey aktif maddeler,
*Anyonik *Katyonik *Noniyonik *Amfoterik
olmak zere 4 temel grupta incelenir. Bunlarn arasnda en ok kullanlan deterjanlar
anyonik olanlardr ve bu grupta:
-Alkil aril sulfonatlar
-Uzun zincirli ya alkol slfatlar
-Olefin sulfat ve sulfonatlar
-Sulfate monogliseridler
-Sulfate eterler
-Sulfo suksinatlar
-Alkan sulfonatlar
olarak snflandrlabilirler. Bu snflarn iinde en yaygn olan alkil aril sulfonatlar olup,
dnyada kullanlan deterjanlarn %60 n olutururlar. Adndan da anlatlaca gibi bu
gruba benzen halkasna balanm alifatik zincirler esas tekil ederler. Gnmzde bu
amala en ok kullanlan hammadde ksaca LAB denen maddedir.
"Linear Alkyl. Benzene" kelimelerinin ba harflerinden oluan

bir

LAB

ngilizce

ksaltmadr ve dz

zincirli alkil benzenleri tanmlar. LAB petrol rnlerinden elde edilir ve slfonasyon
reaksiyonu sonucu deterjan aktif maddesi olan LABSA'a (Linear alkil benzen sulfonat)
evrilir,
Getiimiz yllarda lkemizde de zerinde geni tartmalar alan LAB/DDB olay aslnda
dz zincirli alkil gurubu tayan LAB ile dallanm zincirli alkil grubu tayan BAB
(Branched Alkyl Benzene) arasndadr. Bilimsel almalar her iki maddenin de insan
salna zararl herhangi bir zellii bugne kadar bulunamamtr. Ancak aratrmalar
LAB' n BAB a (gncel deyimiyle DDB'ye) oranla biolojik olarak kanalizasyon sularnda
ve bunlarn akt nehir, deniz gibi yerlerde daha hzl bozulduunu belirlemi ve evreye
daha az zararl olduunu vurgulanmtr. Bu nedenle Trkiye dahil birok lkede LAB
kullanlmas mecburi tutulmutur, DDB kullanm yasaklanmtr. Son yllarda yaplan
aratrmalarda LABn paralanmas srasnda toksik bir etki gsterdii ve balklarn
lmelerine neden olduu belirlenmitir avantaj paralanma sresinin ok abuk oluu ve
DDB nin gsterdii gllerde trifikasyona neden olma etkisini gstermemesidir.

www.kimyamuhendisi.com

31

LAB/DAB tartmasnda olduu gibi deterjanlarn evre zerine kt etkisi olan dier
zellikleri

ve

formlndeki

bileikler

bugn

detayl

olarak

incelenmekte

ve

tartlmaktadr. Hemen btn rnlerde olduu gibi deterjanlarnda evre zerinde baz
kt etkilerinin olabilecei aktr. nemli olan bu kt zellikleri giderici deiiklikleri
aratrp bulmak ve uygulamaktr. Bu konuda yeterli ar-ge altyapsna sahip ciddi firmalar
gerekli aratrmalar yaparak evre ve insan salna azami dikkati gstermektedir. Bu
konuda irketler kadar devlete ve tketicilere de nemli grevler dmektedir.
Speklasyondan uzak tutarl tartmalara katlmak ve bilinli davranmak her tketicinin
grevidir ve devlet bu yolda tketicileri doru olarak bilgilendirmeli ve korumaldr.
Unutulmamaldr ki deterjanlar insanlarn ve evrelerinin temizliinde ok nemli rol
oynayarak insanl pisliin getirdii salgn hastalklardan korumakta, daha temiz ve
gvenli bir yaam vermektedir.
Yalan yanl speklatif nedenlerle deterjanlarn bu hayati fonksiyonundan vazgemek
hibir bilinli tketicinin arzusu olamaz.

www.kimyamuhendisi.com

32

10. KAYNAKLAR
R. NORRS SHREVE ve JOSEPH A. BRINK, JR. (1985), Kimyasal Proses
Endstrileri(ATALTA, .)
YILMAZ, Mehmet Ali Kimya Mhendislii letme Staj Notlar(2002)
Unilever A.. letme Bilgileri

www.kimyamuhendisi.com

11.EKLER

33

www.kimyamuhendisi.com

34