LAPLACE DNM

Lineer diferansiyel denklemlerin zmleri iin ok kullanlan

yntemlerden birisi integral dnmleridir ve bir integral dnm

F ( s ) = K ( s, t ) f (t )dt

(1)

formundadr. Burada verilen bir f fonksiyonu F fonksiyonuna dnr

ve F fonksiyonuna f in fonksiyon dnm denir. K(s,t) ye ekirdek denir.

L(f(t))= F ( s ) = e st f (t )dt

(2)

L(f(t)) veya F(s) e f fonksiyonunun Laplace dnm denir.

K(s,t)= e-st dir.
Laplace dnmnn tanmndan da grld gibi bu dnm
genelletirilmi integral(improper) grnmndedir. Bu nedenle
genelletirilmi integral kavramn hatrlamak iin bir rnek ve teorem
verelim. Genelletirilmi integral sonlu aralklar iin integralin bir snr
olarak tanmlanr

f (t )dt = lim A f (t )dt

A pozitif reel say

Eer integral her A>a iin a dan A ya var ise ve A limiti mevcut ise
genelletirilmi integral yaknsak , aksi takdirde raksaktr.
rnek:

ct

t>0

dt = ?

lim A e ct dt = lim A
0

e ct
c

A
0

= lim A

1 cA
(e 1)
c

c<0 iin genelletirilmi integral yaknsaktr. c>0 ve c=0 iin raksaktr.

Teorem 6.1.1
f fonksiyonu ta iin paral srekli fonksiyon, M pozitif sabit bir say ve eer

|f(t)| g(t) g (t )dt yaknsak ise

f (t )dt de yaknsaktr.

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

106

Dier yandan t ve f(t)g(t)0 olmak zere eer g (t )dt raksak ise

M

f (t )dt de raksaktr. Yukarda (2) nolu denklemle verilen L(f(t)) veya F(s)
a

Laplace dnmnde genelletirilmi integral yaknsak olduunda

tanmlanmaktadr.
Teorem 6.1.2:
1) keyfi bir pozitif A says iin 0tA aralnda f fonksiyonu paral
srekli olsun
2) t iin |f(t)|K eat olsun Bu eitsizlikte K,M pozitif olmak zere K,a,M
reel saylardr. Bu artlar salanyorsa

L(f(t))= F ( s ) = e st f (t )dt dnm s>0 iin vardr.

0

rnek 1:
f(t)= 1,

t0 ,

L(1)=?

zm:

L(1)= F ( s ) = e st f (t )dt = e st 1dt =

e st
lim A
s

A
0

e st
s

e sA 1 1
= lim A
+ =
s
s s

1/s s>0

rnek 2:
f(t)= e at, t0 , L(e at)=?
at

L(e )= e e dt = e
0

st

at

( s a )t

dt = lim A e ( s a )t dt = lim A
0

1 ( s a ) A
1

lim A
) = 1/s-a
e
(
sa
sa

1 ( s a )t
e
sa

A
0

s>a

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

107

rnek 3:
f(t)= Sin(at), t0 , L(Sin(at))=?

F(s)=L(Sin(at))= e st sin atdt = lim A e st sin atdt = s>a

0

u=e
du = se dt

1
dv = sin atdt v = a cos at

st

F(s)= lim A

st

e st cos at
a

A
0

uv-vdu

s
e st cos atdt
a0

u = e st

dv = cos atdt

du = se st dt

1
v = sin at
a

sa tarafa ksmi integrasyon uygulanrsa

1 s 2 st
F(s) = 2 e sin atdt = 1/a -s2/a2 F(s)
a a 0

F(s)= L(Sin(at)) =a/(s2+a2) s>0 bulunur.

rnek 4:
f(t)=t

L(t)=?

L(t)= F ( s ) = e f (t )dt
st

1
= te st
s

u=t
= e tdt dv = e st

1
1 1 st
e
+ e st dt = 0 +
s0
ss

du = dt
1

v = e st
s

st

=
0

1
s2

dev:
1f(t)=t2
L(t2)=?
L(t2)=2/s3
2f(t)=t3
L(t3)=?
L(t3)=6/s4
3f(t)= cos(at), t0 , L(cos(at))=s/s2+a2
Laplace dnm lineer bir operatrdr gerekten f1 ve f2 fonksiyonlarn
s>a1,s>a2 iin Laplace dnmleri bulunsun. Burada s , a1 ve a2 nin
maximumundan byk olmak zere

L(c1f1(t)+c2f2(t))= e st (c1 f1 (t ) + c 2 f 2 (t ) )dt = c1 e st f1 (t )dt + c 2 e st f 2 (t )dt

L(c1f1(t)+c2f2(t)) = c1L(f1(t))+c2L(f2(t))
lineer bir operatrdr.
DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

108

rnek1:
e at e at
L(sinhat)= L(
) =?
2
1
a
1 1
1 1 1
1
=

= L(e at ) L(e at ) =

= 2

2
2 s a s (a) 2 s a s + a s a 2

dev:
L(coshat)=?
L(coshat)= L(

e at + e at
)
2

L(coshat)=

s
s a2
2

6.2.BALANGI DEER PROBLEMLERNN ZM ****

Laplace dnm sabit katsayl diferansiyel denklemlerin balang deer
problemlerinin zmnde kullanlr. Laplace dnmn bu tr problemlere
uygulamadan nce f, f,.............,fn(t) fonksiyonlarnn laplace dnmn
bilmeliyiz.
Teorem6.2.1:
f srekli ve f paral srekli iki fonksiyon (0 t aralnda)olsun Ayrca
K,a,M sabitler olmak zere
|f(t)|eat , t olsun. Bu takdirde
L[ f(t) ]=s L[ f(t) ]- f(0)-.....salanr.
Teorem6.2.2:
f srekli ve f paral srekli iki fonksiyon (0 t aralnda)olsun Ayrca
K,a,M sabitler olmak zere
|f(t)|eat , | f(t)|eat ,...........,| fn-1(t)|eat t olsun
Bu takdirde s>a iin L[ f(t) ] vardr, ve

L[ fn(t) ]=sn L[ f(t) ]-sn-1f(0)-.....-sfn-2(0)- fn-1(0)

L[ f(t) ]= L[ y(t) ] ile gsterirsek

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

109

L[ yn(t) ]= sn L[ y(t) ]-sn-1y(0)-....-syn-2(0)- yn-1(0) GENEL DURUM

L[y]= s2 L[ y(t) ]-sy(0)-y(0)
L[y]= s L[ y(t) ]-y(0)
L[y]= L[y]=
y(0),y(0) karlklar dif denklemde yerlerine konulur ve L[y(t)] ekilerek
Laplace dnm uygulanr elde edilen ifadeler toplanarak genel
zm elde edilir.
RNEK 1:
y+y=sin2t , y(0)=2, y(0)=1 balang koullarn salayan diferansiyel
denklemi znz.
zm:
L(y)+L(y)=L(sin2t)
L(y)= s2 L(y)-sy(0)- y(0)
L(y)= L(y)
her iki tarafn laplace dnm alnr, balang koullar yerine konulur
y(0)=2, y(0)=1, L(y) ekilirse L(y+y)= L(sin2t)
s2 L(y)-sy(0)- y(0)+ L(y)= 2/(s2+4)
s2 L(y)-2s- 1+ L(y)= 2/(s2+4)
L(y)[s2+1] =2s+1+

2
s +4
2

L(y)=2s3+s2+8s+6/(s2+1)(s2+4)

bulunur.

Bu ifadeyi basit kesirlere ayrrsak

L(y)=

as + b cs + d (as + b)( s 2 + 4) + (cs + d )( s 2 + 1)

+
=
s2 +1 s2 + 4
( s 2 + 1)( s 2 + 4)

ve iki ifadenin paydalar eitlenirse

2s3+s2+8s+6=(a+c)s3+(b+d)s2+(4a+c)s+(4b+d)
a+c=2
4a+c=8

b+d=1
4b+d=6

a=2
b=5/3

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

c=0
d=-2/3

110

y(s)=

2s
5 / 3 1/ 3 * 2
+ 2

s +1 s +1 s2 + 4
2

Laplace dnm tablosundan

y=(t)=2cost+5/3 sint-1/3sin2t
bulunur.

6.3 BASAMAK FONKSYONLARI

Birim Basamak Fonksiyonu(Heaviside Function)

uc(t)= 0
1

c>t
tc

eklinde tanmlanmaktadr.

uc(t)fonksiyonunun Laplace dnm:

L(uc(t))= = e st u c (t )dt = e st u c (t )dt =

e cs
s

s>0 dr.

t 0 iin tanml, verilen f(t) fonksiyonu iin, ilgili g(t) fonksiyonu birim basamak fonksiyonu
yardm ile,

y=g(t)=

0
f(t-c)

c>t
tc

g(t)=uc(t)f(t-c)

dr.
Teorem6.3.1: Eer s >a 0 iin
F(s)=L(f(t)) var ve c pozitif bir say ise
L(uc(t)f(t-c))=e-cs L(f(t))= e-cs F(s)

s>a dr.

Tersine eer f(t)=L-1(F(s)) ise buradan

uc(t)f(t-c)= L-1 (e-cs F(s)) dr.
RNEK 1:
f(t)=
sint
sint+cos(t-/4)

0t/4
t/4 ise

ise

L(f(t))=?

f(t) fonksiyonu 2 fonksiyonun toplam eklinde yazlabilir

f(t)=sint+g(t)

t</4

g(t)=
cos(t-/4) t/4
g(t) fonksiyonu da
DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

111

u/4(t)= 0
1

t</4
t/4

eklinde tanmlanmaktadr.

olmak zere
Bylece g(t)= u/4(t) cos(t-/4) olur ve Laplace dnmnn lineerliinden

L[ f(t) ]= L[ sint ]+L[ u/4(t) cos(t-/4) ]= L[ sint ]+e-(/4)SL(cost)

1
s
1 + se ( / 4) s
( / 4 ) s
+
=
e
s2 +1
s2 +1
s2 +1

RNEK2:
F(s)=(1-e-2s)/s2 in ters dnmn bulunuz.
Ters dnmn lineerliinden;

L-1 (e-cs F(s)) =uc(t)f(t-c) ile

f(t)= L-1(F(s))= L-1((1-e-2s)/s2)= L-1(1/s2)- L-1(e-2s/s2)=t - u2(t)(t-2)

f(t)= t 0t<2
2
t2

eklinde bulunur.

Teorem 6.3.2:
s>a0 iin

F(s)=L(f(t)) var ve c sabit ise;

L(ect f(t))=F(s-c),

s> a+c salanr.

Tersine, eer f(t)= L-1(F(s)) ise

ect f(t) = L-1(F(s-c)) dr.
RNEK
G(s)=1/(s2-4s+5)

in ters dnmn bulunuz. L-1(G(s))=?

zm:
G(s)=1/(s-2)2+1 =F(s-2) yazabiliriz. Burada F(s)=(s2+1)-1 dir
L-1(F(s))=sint olduundan teorem6.3.2 den

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

112

g(t)= L-1(G(s))= L-1(F(s-2))= e2tsint

e at sin bt =

b
( s a) 2 + b 2

6.4. SREKSZ KUVVET FONKSYONLARI LE DFERANSYEL

DENKLEMLER
rnek:
g(t)=u5(t)-u20(t)=

1
0

5t<20
0t<5 veya t20

olmak zere
2y+y+2y=g(t), y(0)=0,y(0)=0 diferansiyel denklemin zmn bulunuz.
Diferansiyel denklemin Laplace dnm
2s2y(s)-2sy(0)-2y(0)+sy(s)-y(0)+2y(s)=(L(u5(t))-L(u20(t)))=(e-5s-e-20s)/s
Balang deerleri yerlerine konup y(s) ekilirse;
y(s)=

e 5 s e 20 s
s (2s 2 + s + 2)

bulunur.
y=(t) yi bulmak iin y(s) si daha basit olarak y(s)= (e-5s-e-20s)H(s) eklinde
yazarz. Buradan
H(s)=

1
dr. Buradan da eer
s(2s + s + 2)
2

L(t)=L-1(u(s)) ise y=(t)=u5(t)h(t-5)-u20(t)h(t-20) elde edilir.

e-5s(s) ve e-20s(s) nn ters dnmlerini yazmak iin (Teorem3)
kullanrz. Sonu olarak h(t) bulmak iin H(s) i basit kesirlere ayrrsak
a
s

H(s)= +

bs + c
a = 1 / 2, b = 1, c = 1 / 2
2s 2 + s + 2

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

113

bulunur. Yukardaki eitlikte yerlerine konur

1
1
s + 1/ 2
1/ 2
1 / 2 1 ( s + 4) + 4
2
=

dnm tablosundan
H(s)=
s
s
2s + s + 2
2 ( s + 1 ) 2 + 15
4
16

yararlanlarak
1
2

1
2

h(t)= e t / 4 cos(

15
15 t / 4
15
)e
sin(
t) + (
t )
4
15
4

6.5.mpulse Fonksiyonlar
dirac delta olarak isimlendirilir ve laplace dnm:
L((t-t 0))=e-st0 t0>0

rnek 1:

dir.

ay+by+cy=g(t) (a,b,c sabit)

g(t)= 2(t-7)+5(t+3) fonksiyonunun Laplace dnmn bulunuz.
L((t-t 0))=e-st0 idi.
L (g(t))=2 L((t-7))+5 L((t+2))= 2e-7s+5e-(-3s)
= 2e-7s+5e3s bulunur.
rnek 2:
y ' '+ y '+ y = (t 2)
y (0) = 0 , y ' (0) = 0 balang deer problemini znz.
Laplace dnmnn lineerliinden

L[ y ' '] + L[ y '] + L[ y ] = L[ (t 2)] = e 2 s

L[ y ' '] = s 2Y ( s ) sy (0) y ' (0)

s 2Y ( s ) sy (0) y ' (0) + sY ( s ) y (0) + Y ( s ) = e 2 s
L[ y '] = sY ( s ) y (0)
L[ y ] = Y ( s )
s 2Y ( s ) s.0 0 + sY ( s ) 0 + Y ( s ) = e 2 s

Y ( s ) s 2 + s + 1 = e 2 s ,

Y ( s) = e 2 s

olur. nce F(s) nin laplace dnm bulunursa

1
= e 2 s F ( s)
s + s +1
2

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

114

3
4

1
1

4
3
1
1
1
-1

=
f(t)=L (F(s))= L 2
=L
=L
1
3

2
1
3
s + s + 1
(s + ) +
(s + ) 2 + ( ) 2

2
4
2
4

e at sin bt =

b
( s a) 2 + b 2

f(t) =

3
1

4 1
3
4 t
4
= e 2 sin
L
t
3
4
3
1 2
3 2
( s ( 2 )) + ( 4 )

Ayrca

f(t)= L-1(F(s)) ise

ect f(t) = L-1(F(s-c)) dnm dikkate alnrsa c=-1/2 olur
Dier taraftan

f(t)=L-1(F(s)) ise

uc(t)f(t-c)= L-1 (e-cs F(s))idi.

y= L-1 (Y(s))= L-1 (e-2s F(s))=u2(t)

dev:
2y+y+2y=(t-5)

y(0)=0,

3
4 2 (t 2)
e
(t 2)
sin
4
3

y(0)=0

6.6. Konvolsyon ntegrali

Bazen bir Y(s) laplace dnm, bilinen f(t) ve g(t) fonksiyonlarnn laplace
dnm olan F(s) ve G(s) nin arpm olarak verilebilir.
Y(s) = F(s)* G(s). Bu durumda Y(s) ye f ve g fonksiyonlarnn arpmnn
laplace dnm olarak baklabilir.
Teorem 6.6.1. (Konvolsyon Teoremi)
Eer F(s)=L(f(t)) ve G(s)=L(g(t)) s>a0 iin var ise,
y(t))= F(s) G(s)= L(y(t)), s>a

(1)

Burada y(t)

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

115

y(t)= f (t ) g ( )d = f ( ) g (t )d .

(2)

Buradaki y(t) fonksiyonu f(t) ve g(t) nin konvolsyonudur.ve (2) deki

integraller konvolsyon integralleridir.
rnek1
(f*1)(t)=

f (t )1d = f (t )d .
0

Eer f(t)= cost ise

t

=t

=0

(f*1)(t)= cos(t )d = sin(t )

=-sin0+ sint= sint.

(f*1)(t) f (t ) dir.
rnek2
H(s)=

a
ters fonksiyonunu bulunuz L-1(H(s)=?
2
s (s + a )
2

H(s) yi s-2 ve

a
gibi dnerek tablodan baklrsa bunlar t ve sinat nin
(s + a 2 )
2

dnmleridir. Teorem 6.6.1 den

t

y(t)= f (t ) g ( )d = (t ) sin ad =

at sin at
a2

Dier bir yolda nceden zdmz gibi H(s) yi basit kesirlere ayrarak ta
bulabilirdik.
rnek3
L1 ( H ( s )) = L1 (

1
) = L1 ( F ( s )G ( s )) fonksiyonunun ters-laplace dnmn
s ( s + 16)
2

konvolsyon teoremini kullanarak bulunuz.

H (s) =

1
1
1
=
= F ( s)G ( s )
2
s ( s + 16) s ( s + 16)
2

eklinde yazlrsa
1
1
1
f (t ) = L1 ( ) = 1, g (t ) = L1 ( 2
) = sin 4t
s
s + 16
4

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

116

olduu dikkate alnarak

L1 ( H ( s )) = L1 (

1
) = L1 ( F ( s )G ( s ))
s ( s + 16)
2

= f (t ) g ( )d = f ( ) g (t )d . integrallerinden ileme uygun olan seilerek

1
)=
h(t)= L ( 2
s ( s + 16)
1

f (t ) g ( )d = (1) * 4 sin 4 )d .
h(t)=

1
1
t
( cos 4 ) 0 = (1 cos 4t )
4
4

rnek4
y+4y=g(t) y(0)=3, y(0)=-1 balang deer problemini znz.
s2 Y(S)-3s+ 1+4 Y(s)= G(s)
veya
Y(s)=

3s 1 G ( s )
+
s2 + 4 s2 + 4

Y(s)= 3

s
1 2
1 2

+
G ( s ) tablodan
2
s + 4 2 s + 4 2 s2 + 4
2

Bu denklemin nc terimindeki G(s) nin arpanna

F(s)=

1 2
2 s2 + 4

denirse
Y (s) = 3

s
1 2
2
+ F ( s )G ( s )
s +4 2 s +4
2

bu ifadenin her iki tarafnn ters laplace dnm alnrsa ve ters laplace
dnmnn lineerlii dikkate alnarak
L1 (Y ( s )) = 3L1 (

s
1
2
) L1 ( 2
) + L1 ( F ( s )G ( s ))
s +4 2
s +4
2

ayrca L1 ( F ( s )G ( s)) konvolsyon ile bulunabileceinden

L1 ( F ( s )) =

1 1 2
L ( 2
) olduu dikkate alnp Laplace tablosundan
2
s +4
t
1
1
y(t)= 3cos2t- sin 2t + sin 2(t ) g ( )d
20
2

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 29/11/2006

117