01 Mat201ders

DFERANSYEL DENKLEMLER
2008-2009 Gz Dnemi
Diferansiyel Denklemlerin Snflandrlmas
Birok mhendislik, fizik ve sosyal kkenli problemler matematik terimleri ile ifade
edildii zaman bu problemler, bilinmeyen fonksiyonun bir veya daha yksek
mertebeden trevlerini ieren bir denklemi salayan fonksiyonun bulunmas problemine
dnr. Bu mantkla oluturulmu denklemlere Diferansiyel Denklemler denir. Buna
rnek olarak F= ma newton kanunu verilebilir.
Eer u(t), F kuvveti altnda m ktleli bir paracn t anndaki konumu veren bir
fonksiyon ise
m
du
d 2u
= F t , u ,
2
dt
dt
Burada F kuvveti t,u,du/dt hznn bir fonksiyonudur.

Adi ve Ksmi Diferansiyel Denklemler
t bamsz deikeni, bilinmeyen y=f(t) fonksiyonu ve bu fonksiyonun y , y .........y(n)
trevleri arasndaki bir bantya diferansiyel denklem denir. Bu denklem
F( t, y, y , y .........y(n))=0
eklinde gsterilir.
y=f(t) fonksiyonu tek deikenli bir fonksiyon ise denkleme adi diferansiyel denklem
ismi verilir. Bilinmeyen y=f(t) fonksiyonu birden fazla deikene bal ise trevlerine
ksmi trev , denkleme ise ksmi diferansiyel denklem ya da ksmi trevli denklem
denir.
dy
y = sin x
dx
z
2z
P ( x, y ) = Q ( x , y )
x
xy
denklemlerinden 1 nolu denklem adi dif. Denklem, 2 nolu denklem ise ksmi
diferansiyel denkleme rnek olarak verilebilir. Adi diferansiyel denklemlere ksaca
diferansiyel denklem denir.
DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008
Diferansiyel denklemin mertebesi ve
derecesi
Bir diferansiyel denklemin mertebesi, denklemde var olan yksek mertebeli trevin
mertebesidir. En yksek mertebeli trevin ss denklemin derecesidir.
2 y -4 y -6y=0
y -6y=0
ikinci mertebeden
birinci mertebeden diferansiyel denklemlerdir.
Genel halde F[t,u(t), u(t),u(t),.......un(t)]=0 denklemi n. mertebeden adi diferansiyel

denklemdir. u(t) yerine y koyarsak
F( t, y, y , y .........y(n))=0
olur.
rnein
y +2et y +y y =t4
(1)
diferansiyel denklemi y=u(t) iin 3. mertebeden bir diferansiyel denklemdir. Verilen bir
adi diferansiyel denklemi zmek iin en yksek mertebeli trevden yararlanlr.
yn= f(t,y, y , y ,............y(n-1))
(2)
zm:
(2) nolu adi diferansiyel denklemin <t< aralndaki zm dir ve trevleri ,
,...... (n) vardr
(n)(t)= f [t, (t), (t),........ (n-1)(t)]
(3)
(3) n <t< aralndaki her t iin saland kabul edilmektedir.

Dorudan yerine koyma metodu ile y1(t)=cost ve y2(t)=sint fonksiyonlar y +y=0
diferansiyel denkleminin zmleridir(zmlerin trevleri alnp dif. denklemde
yerlerine konduunda diferansiyel denklemi salamalar gerekir.)
y1=(Cost)=-sint
y2=(sint)=cost
(sint)=-cost
cost=-sint
cost-cost=0
-sint+sint=0
Diferansiyel denklemlerin zmleri
Bir diferansiyel denklemi zde olarak salayan her y=f(t) fonksiyonuna diferansiyel
denklemin zm veya integrali denir. Bir diferansiyel denklemi zmek demek,
trevleri ile birlikte verilen diferansiyel denklemde yerlerine konulduu zaman,
denklemi zde olarak salayan btn fonksiyonlar bulmak demektir. Diferansiyel
denklemlerin zm genel, zel ve tekil olmak zere trdr.
n. mertebeden bir diferansiyel denklemin genel zm, sayca daha aa
drlemeyen n tane keyfi sabiti ierir. zel zmler, genel zmlerden sz edilen
sabitlere zel deerler vermek suretiyle elde edilir. Bunlardan baka baz diferansiyel
enklemlerin, bu denklemi salayan, fakat genel zmlerden bulunamayan bir veya
birka zm olabilir ki bu zmlere tekil zmler denir.
Lineer ve Lineer Olmayan Diferansiyel Denklemler
Diferansiyel denklemlerin bir dier snflandrmas lineer ve lineer olmamalarna gre

yaplabilir. Eer F( t, y, y , y .........y(n))=0 adi diferansiyel denkleminde F fonksiyonu
y, y , y .........y(n) deikenlerinin lineer bir fonksiyonu ise F( t, y, y , y .........y(n))=0
denklemine lineerdir denir. Bylece n. mertebeden en genel lineer adi diferansiyel
denklem a0(t) 0 koulu ile
a0(t)y(n)+a1(t)y(n-1)+....................+an(t)y=g(t)
dir. (4) formunda olmayan denkleme ise lineer olmayan diferansiyel denklem denir.
(rnek: (1) nolu denklem). (1) de non- lineerlilii y y terimi yapar.
a0(t)(y(n))5
5 varsa non-lineer
yalnzca 1 varsa lineerdir.
Dorultu Alan
Diferansiyel denklemlerin zmlerinin geometrik olarak yorumlanmasna
y =dy/dt= f(t,y)
eklindeki 1. mertebeden diferansiyel denklem yardmc olur. Bu denklemin zm

y= (t) eklinde olduundan , zmn geometrik yorumu ,bu fonksiyonun grafii ile
olur. Geometrik olarak (5) denklemi, keyfi bir (t,y) noktasnda ,zmn dy/dt eimi
f(t,y) ile verildiini ifade eder. Bunu (t,y) noktasndan geen eimi f(t,y) olacak ekilde
ksa bir doru paras izerek gsterebiliriz. Bu ekilde izilmi tm doru paralarna
(5) denkleminin dorultu alan denir.
Dorultu alan ksaca t-y dzleminde ele alnan noktalarda izilen doru paralarnn
topluluundan oluur.
rnek
y =dy/dt=(3-y)/2 denkleminin dorultu alann gsteriniz

Burada f(t,y) sadece y ye baldr y= f(t,y)=f(y) (t=0)
y<3 iin dy/dt>0
y>3 iin dy/dt<0
y=3 iin, dy/dt=0
dy/dt (+) eim artar, trev yukar doru

dy/dt (-) eim azalr, trev aa dorudur
y
3
(0,2) 2
(0
t
BLM 2
1. Mertebeden Diferansiyel Denklemler
Birinci mertebeden her diferansiyel denklem
F( t, y, y )=0
veya
M(t,y)dt + N(t,y)dy =0
eklindedir. Bu denklem y trevine gre zlebilirse
dy
= y = f(t,y)
dt
ekline girer. Burada f fonksiyonu iki deikene baldr. Eer (1) deki 1.fonksiyonun y
deikeni lineer olarak bulunabiliyorsa verilen denklem
dy
+ p(t ) y = g (t )
2
dt
eklinde yazlabilir. Bu denkleme 1.mertebeden lineer diferansiyel denklem denir
Diferansiyel denklemi salayan ve c keyfi sabitine bal
y= (t,c)
eklindeki bir fonksiyona birinci mertebeden diferansiyel denklemin genel zm denir.
y=(t,c) genel zmnde c=c0 konursa elde edilecek her
y= (t,c0)
fonksiyonuna zel zm denir.

rnek
y =dy/dt=-(y-3)/2 denkleminin zmn bulunuz. Ayrca bu zmlerden (0,2)

noktasndan geenini grafikle belirtiniz.
dy/(y-3)=-1/2dt
(u=y-3
du=dy
dy/(y-3)= - 1/2dt
Ln(y-3)=-(1/2)t+lnc
(y-3)/c=e-(1/2)t
du/u=ln|u|=ln|y-3| )
y=3+ ce-(1/2)t
(0,2) noktasndan geen zm eksenini bulmak iin t=0ve y=2 (y=3+ ce-(1/2)t) de yerine
konursa c=-1 bulunur.
y=3-e-t/2 zm (0,2) noktasndan geen eridir.
(t=0 iin y=2; t=1 iin y=2.4 ; t=-1 iin y=1.4 t iin y=3)
c=1 iin y=3+e-t/2 (t=0 iin y=4; t=1 iin y=3.6 ; t=-1 iin y=4.6 t iin y=3)
(0,2) 2
(0
t
11
t iin tm zmler y= 3 e yaklar.
ntegral arpan
Burada ama y +p(t)y=g(t) diferansiyel denklemini uygun bir integrasyon arpan (t) ile
arpmak sureti ile integrali alnabilir duruma getirmektir. (t) belli deil, (t) ile denklemin her
iki taraf arplrsa;
(t) y +(t)p(t)y=(t)g(t)
(3) nolu denklemin sol yann bir fonksiyonun trevi olarak tanmlamak istersek, (t)
(t)=p(t) (t)
koulunu salamak zorundadr. (t)nin (+) olduunu kabul edersek (4) ten
(t)/ (t)=p(t) veya
d
Ln (t ) = p(t )
dt
olur. Her iki tarafn integrali alnarak
ln(t)=p(t)dt+k
keyfi sabit k=0 seilirse ntegrasyon arpan
p ( t ) dt
(t)= e
yardmyla hesaplanr. Bulunan (t) , (t)=p(t) (t) koulunu saladndan (3) denklemi
[(t)y ]=(t)g(t)
olur. (6) nolu eitliin her iki tarafnn integrali alnrsa
(t)y=(t)g(t)dt+c.
Genel zm ise
ygenel =
(t ) g (t )dt + c
(t )
eitlii yardmyla bulunur. (7) denkleminde c keyfi bir sabit olduundan bu ifade erilerin
sonsuz bir ailesine kar gelir. Bunlara genelde integral erileri olarak isimlendirilir.
Diferansiyel denklemin zm olan ve ntegral erileri olarak isimlendirilen eriler dorultu
alannn dorularna teettir.( Ksaca y =f(t,y) denkleminin F(t,y)=c formunda ifade
edebileceimiz integral erileri, dorultu alannn dorularna teet olacaktr.)

Eer bu erilerden birini yani bir (t0,y0) noktasndan geenini ararsak, y(t0)=y0 balang koulu
verilmelidir. y +p(t)y=g(t) eklinde verilmi 1. Mertebeden diferansiyel denklemle y(t0)=y0
balang koulu da verilirse bu probleme balang deer problemi denir
rnek
y -y/2= e-t y(0)=-1 balang deer probleminin zmn bulunuz.
y +p(t)y=g(t) eklinde p(t)=-1/2 g(t)= e-t

integrasyon arpan
(t)= e
p(t)dt
den
[(t)y ]=(t)g(t)
(t)=e(-1/2)dt=e-t/2
(e-t/2y)= e-t/2e-t
(e-t/2y)=e-3t/2
integral alnarak
e-t/2y =-2/3 e-3t/2+c
ygenel= -2/3 e-t+c et/2
c=0 ise
c=1 ise
c=-1 ise
y=-2/3 e-t,
y=-2/3 e-t+e t/2
y=-2/3 e-t-et/2
(x=0y=-2/3; x=1y-1/4; x iin y=0)

(x=0y=1/3; x=1y-1.4; x iin y=)
(x=0y=-5/3; x iin y=-)
ile integral erileri izilir.

Diferansiyel denklemin zm olan ve ntegral erileri olarak isimlendirilen eriler
dorultu alannn dorularna teettir.
y(0)=-1 t=0,y=-1 iin -1=-2/3+c
probleminin zm
c=-1/3 bulunur. verilen balang deer

y= -2/3 e-t-1/3 et/2
olur. y -y/2=e-t nin zm ekilde kaln izgi ile izilmitir.
y
1
-1/3
-2/3
(0,-1) -1
y-y/2=e-t nin zm
-5/3
dev:
1 1 t 2
e )
2 2
t2
y(1)=0 balang deer probleminin zmn bulunuz (y= e 2t + e 2t )
2
1) y +2ty=t, y(0)=0
2) y +2y= te-2t
balang deer probleminin zmn bulunuz (y=
Teorem 2.2.1
y +p(t)y=g(t) diferansiyel denkleminde p(t) ve g(t) fonksiyonlar t=t0 noktasn ieren
ieren bir I: <t< ak aral zerinde srekli ise bu takdirde bir t I iin y(t0)=y0
balang koulunu ve y +p(t)y=g(t) diferansiyel denklemini salayan bir y=(t)
fonksiyonu vardr.
rnek:
y(1)=2 balang deer problemini znz.( (t)=t2 ,y=t2+c/t2)
t y +2y=4t2y(1)=2 iin c=1
y=t2+1/t2
t>0
DEKENLERE AYRILABLR TPTE DFERANSYEL DENKLEMLER
M(x,y)dx+N(x,y)dy=0
(t=x deikeni iin M(t,y)dt+N(t,y)dy=0)
eklindeki bir diferansiyel denklem

f(x)dx +(y) dy=0
ekline dntrlebiliyorsa deikenlere ayrlabilir tipte diferansiyel denklem adn alr.
f(x)dx +(y) dy=0 denkleminin her terimi yalnz bir deiken ve bu deikenin
diferansiyelini ierdiinden terim terim integral alnabilir. Bu durumda
f ( x)dx + ( y)dy = c
F(x) + (y)=c
zm elde edilir.
RNEK 1:
y = y2/3 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz. c=0 iin zel zm

bulunuz.
ZM:
dy/dx= y2/3
dy/ y2/3 =dx
dy/ y2/3 = dx
y-2/3+1/(-2/3+1)= x
Bylece genel zm
3y1/3=x+c1
y = 1/3(x+c1) olarak elde edilir.
1/3
zel zm c1=0 konularak y1/3=x/3 olur.

RNEK 2:
2) y +ycosx= 0 diferansiyel denklemini znz.
zm:
Verilen diferansiyel denklemin her iki tarafn dx ile arpp y ye blersek
dy/y +cosx dx=0
denklemi elde edilir. Bu denklemin integrali alnarak istenen genel zme
ulalr.
Lny +sinx = lnc
Ln(y/c) =-sinx
Lny-Lnc = -sinx
y/c =e-sinx
y=c e-sinx
elde edilir.
dev:
1- dy/dx =(x-1)/y =0
2-dy+ytanxdx=0
y= x 2 2 x + 2c
y=c cosx
HOMOJEN TPTE DFERANSYEL DENKLEMLER

M(x,y) iin a skaler olmak zere M(ax,ay)=ar M(x,y) bu fonksiyona r inci dereceden
homojen bir fonksiyondur denir.
Eer M(x,y) ile N(x,y) ayn mertebeden homojen fonksiyonlarsa buna homojen 1.
mertebeden diferansiyel denklem denir. y=vx dnm bu denklemi deikenlere
ayrlabilir hale getirir.
Eer dy/dx= y =f(x,y) eklindeki bir diferansiyel denklemde f fonksiyonu sadece xe
veya sadece ye deil de, onlarn x/y veya y/x oranlarna bal ise bu diferansiyel
denklem homojendir denir ve
dy
y
= F( )
dx
x
(1)
eklinde tanmlanr. Aadaki rnekleri incelersek:

1)
2)
3)
dy y 2 + 2 xy
y
y
=
= ( )2 + 2
2
dx
x
x
x
homojen
dy
x+ y
1 1 + ( y / x)
= ln x ln y +
= ln +
y 1 ( y / x)
dx
x y
x
homojen
dy y 3 + 2 xy
y
y
=
= y( ) 2 + 2
2
dx
x
x
x
homojen deil
NOT:
Verilen diferansiyel denklemin homojen olup olmad aadaki gibi bir yolla da
aratrlabilir (y=tx yazlarak)
dy
= f ( x, y )
dx
f ( x, tx) = f (1, t )
Bunu
dy y 2 + 2 xy
=
diferansiyel denklemine uygularsak yani (y=tx yazalm)
dx
x2
f ( x, tx) =
(tx) 2 + 2 x(tx) t 2 x 2 + 2 x 2 t x 2 (t 2 + 2t ) t 2 + 2t
=
=
=
= f (1, t )
1
x2
x2
x2
olduundan homojendir.
dy
x+ y
1 1 + ( y / x)
=ln(1/t)+(1+t)/(1-t)=f(1,t)
= ln x ln y +
= ln +
y 1 ( y / x)
dx
x y
x
rnek:
(x2-3y2)dx + 2xydy=0 diferansiyel denklemini znz.
zm:
y=vx
verilen denklemde yerlerine konularak
dy=vdx+xdv
(x2-3v2x2)dx+2x vx( vdx+xdv)=0
x2(1-3v2)dx+2v2 x2dx+2x3vdv
dx[(1-3v2)+2v2]+dv2xv=0
dx(1-v2)+2vxdv=0
2v
dx
=
dv
x
1 v2
lnx=ln(1-v2)+c
u=1-v2 du=-2vdv
1/x2 ile arp
dx(1-v2)=-2vxdv
dv=-du/2v
v=y/x konursa
lnx=ln(1-(y2/x2))+c
lnx-ln(1-(y2/x2))=c
c=ln(x3/( x2- y2))
ec= x3/( x2- y2)

rnek 2:
2 xy + 3 y 2 dy
=
dx
2 xy + x 2
( c=ln(x3/(xy+y2)),
y(1)=1 iin zel zm bulunuz.

ec= x3/(xy+y2)
c=ln(1/2))
10
1.MERTEBEDEN LNEER DFERANSYEL DENKLEMLER

(Homojen zm, ikinci tarafl denklemin zm)
y +p(x)y=g(x)
eklindeki denkleme birinci mertebeden lineer diferansiyel denklem denir. g(x)=0 ise
lineer 1.mertebeden homojen denklem denir. Bu takdirde denklem deikenlere
ayrlabilir tipte olur. nce
dy/dx+p(x)y=0
homojen zm bulunur.
dy/y=- p(x)dx
lny =- p(x)dx+lnc
y=ce -p(x)dx
bulunur. Bu ifadenin ikinci tarafl denklemin zm olabilmesi iin, c nin nasl bir u(x)
fonksiyonu olmas gerektiini aratralm. Bunun iin de c=u(x) olduuna gre
y= u(x) e -P(x)dx in ikinci tarafl denklemi salama artn yazalm Buradan
y =-p(x) u(x) e
-p(x)dx
+ e -p(x)dx du/dx elde edilir
y +p(x)y=g(x) de y ve y yerlerine konularak genel zm elde edilir.
-p(x) u(x)e -p(x)dx + e -p(x)dx du/dx+p(x) c(x)e -p(x)dx=g(x)

du/dx = g(x) e p(x)dx
u= g(x) e p(x)dx dx+c1
u nun bu deeri y=ue -p(x)dx de yerine konursa ikinci tarafl denklemin
genel zm olarak
y= e -p(x)dx[ g(x) e p(x)dx dx+c1 ]
elde edilir. (Bkz: Blm 2 (7) no lu eitlikle ayndr.)
11
RNEK
y +y=3 diferansiyel denklemini znz
zm:
nce y +y=0 ile homojen zm elde edilir, yani
y +y=0 eitlenerek
dy/dx=-y
dy/y=-dx
lny=-x+c
lny-lnc=-x
ln(y/c)= -x
y=c e-x
y/c =e-x
ile homojen zm elde edilir. zel zm iin c=u(x) ile verilen denkleme bal olarak
trev alnarak yerlerine konur, yani
y = u (x) e-x - u(x)e-x ve y=u(x) e-x ifadeleri verilen y +y=3 eitliinde yerlerine
konularak
u (x) e-x - u(x)e-x+ u(x) e-x =3
u(x)=du/dx ile
u (x) e-x =3 elde edilir
du/dx e-x =3 yazlarak

du/dx =3 ex
du=3 ex dx
u=3 ex+c1
elde edilir, bulunan bu deer (u) homojen zm sonucu bulunan y=u e-x eitliinde
yerine konularak ikinci tarafl denklemin genel zm elde edilir.
genel zm:
x
y=(3 e +c1)* e-x

dev:
y=3+c1 e-x
olur
ds/d=3s+7 s(0)=15 zel zm bulunuz.

sonu= s=[c1 e3-7/3]
12
x2lnx y+xy=1 diferansiyel denklemini znz.

zm:
Denklem
dy
y
1
+
= 2
dx x ln x x ln x
(1)
eklinde yazlrsa lineer ve ikinci tarafl bir denklem haline gelir. nce homojen zm
yaplr, yani
dy
y
+
=0
dx x ln x
dy
dx
+
=0
y x ln x
hatrlatma:
dx
x ln ax = ln(ln ax)
lny+ln(lnx)=lnc
ln(ylnx)=lnc
ylnx=c
y=c/lnx
homojen zm bulunur. kinci tarafl denklemin zm iin y=c(x)/lnx den c ve x e

gre trev alnarak y ve y nn karlklar
y=c/lnx
y=c(x)/lnx-c(x)/x(ln2x) (1) de yerlerine konulursa,
c(x)/lnx-c(x)/x(ln2x)+c(x)/x(ln2x)=1/x2lnx
elde edilir.
c(x)/lnx=1/x2lnx
c(x)=1/x2
dc/dx=1/x2 ile
dc=(1/x2)dx
dc =(1/x2)dx
c=-1/x+c1
elde edilir c nin bu deeri homojen zm sonunda bulunan( y=c/lnx) de yerine

konularak ikinci tarafl denklemin zmne ulalr
y=(-1/x+c1)lnx
veya (ntegral arpan (x)=e ln(lnx)dx=lnx yardmyla da zlr)
13
(a1x+b1y+c1)dx+(a2x+b2y+c2)dy=0 tipindeki diferansiyel denklemler

c1= c2=0 ise denklem homogen tipde bir denklem olur. c1ve c2 nin her ikisinin de sfr
olmadklarn kabul edelim. Bu durumda denklemde
x=x1+h , y=y1+k
dntrmelerini yapalm. Bu halde
dx=dx1
dy=dy1
olarak denklem
(a1x1+b1y1+ a1h+b1k+c1)dx1+(a2x1+b2y1+ a2h+b2 k +c2)dy1=0

eklini alr. imdi de h ve k y
a1h+b1k+c1=0
a2h+b2 k+c2=0
seersek,denklem
(a1x1+b1y1)dx1+(a2x1+b2y1)dy1=0
eklini alr ki bu da homogen tipte bir denklemdir.
Not: Eer a1b2 -a2b1=0 ise x=x1+h , y=y1+k dntrmesini yapamayz.

Bu durumda
a1b2 =a2b1 a2/a1 =b2/b1=m ve a2=m a1, b2=mb1 olarak diferansiyel
denklem
[(a1x+b1y)+c1]dx+[m(a1x+b1y )+c2]dy=0
eklini alr. Burada a1x+b1y =u dnm yaplrsa denklem,
deikenlere ayrlabilen tipte bir denklem haline gelir.
RNEK
1) dy/dx= (x-y+1)/ (x+y-3) denklemini znz.
x=x1+h
dx=dx1
(a1b2 -a2b10, 1*1-(-1)1=20)
y=y1+k
dy=dy1
(x1 +h- y1-k+1)dx1-( x1 +h+ y1+k-3)dy1=0
h-k+1=0
-h-k+3=0
-2k=-4, k=2 , h=1,
14
h=x-x1
k=y-y1
x=x1+1
y=y1+2
(x1-y1)dx1-(x1+y1)dy1=0 homojen tipte diferansiyel denklem

y1=vx1
dy1=vdx1+x1dv
(x1- vx1)dx1-(x1+vx1)(vdx1+x1dv)=0
dx1[( x1- vx1- vx1-v2x1)]+dv[(- x1 2-vx12)]=0

xdx1[( 1-v- v-v2)]+x12dv[(- 1-v)]=0 /1/x12 ile arpalm
dx1
dv(1 v)
+
=0
x1 (v 2 2v + 1)
u=-v2-2v+1
du=-2v-2 dv
dv= du/2(-1-v)
1
2
lnx1+ ln(v 2 2v + 1) = c = ln c
v=y1/x1 idi v=(y-2)/(x-1) idi
(x-1)2(
( y 2) 2 2( y 2)
+ 1) = c 2
2
( x 1)
( x 1)
2) (x-y-1)dx +(x+4y-1)dy=0 denklemini znz.

3) (2y-4x-1)dx-(y-2x+1)dy=0 denklemini znz
(a1b2=4, a2b1=4, a2/a1=b2/b1=-1/2 a1=-2a2 , b1=-2b2 )
(2(-2x+y)-1)dx-(-2x+y+1)dy=0
-2x+y=u dnm ile ve -2+
(2u-1)dx-(u+1)dy=0
dy du
dy du
= +2
=
dx dx
dx dx
(2u-1)dx=(u+1)dy
2u 1
dy du
=
+2=
dx dx
u +1
3
du 2u 1
du
=
=
2 ,
(u+1)du=-3dx
dx
u +1
dx
u +1
u 2 + 2u
= 3x + c
u2+2u=-6x+2c
2
u2/2+u=-3x+c
u=-2x+y idi
(-2x+y)2+2(-2x+y)=-6x+2c
y2-4xy+4x2+2y-4x+6x=2c
y2-4xy+4x2+2y+2x=2c
15
BERNOULL DFERANSYEL DENKLEM

p(x) , g(x) x in srekli fonksiyonlar ve n0 , n1 olarak
y + p(x)y = g(x)y
eklindeki denkleme Bernoulli diferansiyel denklemi denir. Bu denklemi

zmek iin u=y1-n deiken dntrmesi yaplarak u yu bilinmeyen kabul
eden bir lineer diferansiyel denkleme ulalr.
rnek:
1-
2 x
y + y = y e
bernoulli diferansiyel denklemini znz.
u=y1-n deiken dntrmesi ile u=y1-2=y-1=1/y olur

du
dy
= y 2
dx
dx
olarak dy/dx ekilerek

y' =
dy
du
= y2
verilen diferansiyel denklemde yerlerine konursa
dx
dx
y2
du
+ y = y 2e x
dx
olur. Burada eitliin her iki tarafn (-1/y2) ile arparsak yani
-1/y2( y 2
du
+ y = y 2e x )
dx
du 1
= e x
dx y
du
u = e x
dx
u=1/y idi
lineer diferansiyel denklem elde edilir
nce u-u= 0 homojen zm elde edilir,

du
=u
dx
lnu=x+lnc , lnu-lnc=x
du
= dx
u
ln(u/c)=x
16
u/c=ex
u=cex
homojen zm elde edilir. (u=c(x)ex ) ile verilen denkleme bal olarak

(
du
u = e x ) trev alnarak yerlerine konur
dx
u = c(x)ex
u= c(x)ex+c(x)ex
c(x)ex+c (x)ex- c(x)ex=-ex
c (x)= -1
dc/dx =-1 dc =-dx
c=-x+c1
bulunan sabitin (c nin) deeri homojen zm sonucunda elde edilen
eitlikte (u=cex) yerine konularak ikinci tarafl denklemin genel zm
(u=1/y konularak ) y ye bal olarak elde edilir.
u=(-x+c1)ex
u=-xex+c1ex
1/y=-xex+c1ex
DEV
Aada verilen bernoulli dif denklemlerini znz.
1- y -y=xy2
(1/y=1-x+c1e-x)
2- xdy+ydx=x3y6dx
(1/y5=-5x3/2+c1x5)
3- y y - xy2+x=0
(y2=1+c1e x )
2
4- (2xy5-y)dx+2xdy=0
(3x2=(4x3+c1)y4)
5- 4 y +ysinx=y-3sinx
(y=1+c1ecosx)1/4
xy-dy/dx=y3 e
x2
diferansiyel denklemini znz.

n
y +p(x)y=g(x)y bernoulli
( n0,n1)
zm:
u=y1-n deiken dnm ile u=y-2 olur.
17
1 du
dy
= y3
ekilerek verilen dif. denklemde
dx
2 dx
du
dy
= 2 y 3
dx
dx
yerine konur.
1
2
xy+ y 3
2
du
= y 3e x
dx
-2y-3 ile arpalm
2
2 x du
1
= 2e x 2 = u
2
y
dx
y
2 xu +
2
du
= 2e x
dx
(1)
1.mertebeden lineer dif. denklem elde edilir.
nce
2 xu +
du
= 0 ile homojen zm bulunur.
dx
du
= 2 xu
dx
-2xdx=du/u
-2xdx=du/u
-x2+lnc=lnu
lnu-lnc=-x2
ln(u/c)=-x2
u=c e
x
u/c= e
x2
(2)
bulunur.
kinci tarafl denklemin zm iin c nin nasl bir c(x) fonksiyonu
olmas gerektiini aratralm.( yani c=c(x) koyalm). Bu durumda
2
x
homojen zm sonucu bulunan ifadede ( u=c(x) e ) trevler alnarak
(1) de yerlerine konur.

u=c(x) e
x2
18
dc
'
x
x
du/dx= u = dx e 2 xc( x)e
2
2
2
dc x 2
e 2 xc( x)e x + 2 xc( x)e x = 2e x
dx
2
dc x 2
e = 2e x
dx
dc=2dx
(3)
c=2x+c1
(3) nolu ifade (2) de yerine konulursa
x
u=(2x+c1) e
elde edilir. y ye bal zm iin u=y-2 idi

x
1/y2=(2x+c1) e
elde edilir.
y+ p(x) = g(x)eny
(n 0) tipindeki diferansiyel denklemler
Diferansiyel denklemin her iki taraf e
-ny
arplr, denklem
e-ny y+ e-ny p(x) = g(x)

formunu alr. Burada
u ' = ne ny y '
**
u= e-ny deiken dnm yaplr ve
olduu gznne alnp
u'
+ p ( x)u = g ( x) veya
n
(**) da yerine konursa
u ' np( x)u = ng ( x) bulunur. u ya gre
1.mertebeden diferansiyel denklem elde edilir.
19
rnek:
y' -
1
= xe 2 y diferansiyel denklemini znz.
x
y+ p(x) = g(x)eny
ile arpalm
tipi (n 0) verilen diferansiyel denklemi e-(-2y)=e2y
e2y y ' - e2y
1
=x
x
olur. Burada u= e2y deiken dnm yaplarak trev alnr

u=2 e2y y ve (*)da yerine konursa
1
u'
u = x
2
x
veya
2
u ' u = 2x
x
bulunur
***
(u+p(x)u=g(x)) tipi 1.mert. lineer dif. denklem)

ntegrasyon arpan
(x)= e
p(x)dx
bulunur.
[
2
dx
x
= e -2lnx =x-2=1/x2
[(x)u ]=(x)g(x) de yerine konur ve integral alnarak
x-2 u ]= 2x-1
x-2 u= 2lnx+c
u= e2y idi
u=2x2lnx+cx2
genel zm
2
e2y=2x lnx+cx
20
TAM DFERANSYEL DENKLEMLER

M(x,y)dx+N(x,y)dy=0
denklemindeki M(x,y), N(x,y) fonksiyonlar
M N
=
x
y
bantsn salyorsa bu denkleme tam diferansiyel denklem denir.
M(x,y) nin x e gre integrali alnr
N(x,y) nin y e gre integrali alnr ve Fe eitlenir yani
F
= M ( x, y )
x
dF=
F
= N ( x, y )
y
F
F
dx +
dy
Y
x
dF=0
F=c ile bulunan sonular ,ortak ifadeler bir kez ve ortak olmayanlar
alnarak cye eitlenir.
rnek 1:
3x2dx +2xydx+x2dy=0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.
(3x2+2xy)dx+ x2dy=0
M(x,y)= (3x2+2xy)
M N
=
y
x
F
= M ( x, y ) =3x2+2xy
x
F
= N ( x, y ) = x2
y
N(x,y)= x2
2x=2x
Tam Diferansiyel
F=x3+x2y+g(y)
xe gre integral
0
F= x2y+m(x)
ye gre integral
m(x)= x3 e eit olmaldr

F= x3+x2y
dF=0
Genel zm: c= x +x y
21
dev:
1) (x2+y2+x)dx+2xydy=0 diferansiyel denklemi znz.
Sonu: c=xy2+(x2/2)+(x3/3)
2) (1+e2)d+2 e2d=0 diferansiyel denklemini znz.
genel zm
c= e2+
TAM DFERANSYEL VE NTEGRASYON ARPANLARI

M(x,y)dx+N(x,y)dy=0
denklemindeki M(x,y), N(x,y) fonksiyonlar

M N
x
y
ise verilen diferansiyel denklem tam diferansiyel denklem deildir

Tam diferansiyel olmayan bir denklemi integrasyon arpan (x,y)
kullanarak zebiliriz.(belirlenen integrasyon arpan ile verilen
diferansiyel denklem arplarak tam diferansiyel denklem biimine getirilir
ve denklem zlr.)
(x,y) M(x,y)dx+(x,y) N(x,y)dy=0
( , M ) ( , N )
=
x
y
xe bal integrasyon arpan ((x)):

ln/x =( My- Nx) / N(x,y) veya
M y Nx
( x) = e
( N ( x , y ) ) dx
ye bal integrasyon arpan((y)):

ln/y =( Nx - My) / M(x,y) veya
Nx M y
( y) = e
( M ( x , y ) ) dy
eitlikleri yardmyla bulunabilir.

( N x M y ) /( xM ( x, y ) yN ( x, y )) = R1
( M y N x ) /( yN ( x, y ) xM ( x, y )) = R2
xy ye bal integrasyon arpanlar((x,y))
22
RNEK 1:
(y+xy2)dx- xdy=0 denklemini znz.
2
M(x,y)= (y+xy )
N (x,y)= - x
olup
N
= 1
x
M
= 1 + 2 xy,
y
M N
y
x
tam dif.deil.
ye bal integrasyon arpan:

ln/y =( Nx - My) / M
yardmyla
ln/y = -1-1-2xy / y(1+xy) =-2/y elde edilir
ile integral alnarak
dln= -2/y dy
ln=-2lny
=y-2
integrasyon arpan = 1/y2 elde edilir, verilen dif denklemle arplarak

M(x,y)dx+ N(x,y)dy=0
tam diferansiyel denklem ekline dnr.
1
x
+ x dx 2 dy = 0
y
y
( , M ) ( , N )
=
=-1/y2
x
y
23
F
= M ( x, y ) = + x
x
y
F=x/y +x2/2+g(y) xe gre integral

0
F
= N ( x, y ) =-x/y2
y
F= x/y+m(x)
yye gre integral
m(x)= x /2 olmaldr
2
F= x/y +x /2
Genel zm: c= x/y +x /2
dF=0
rnek 2:
6
x2
y
(3 x + )dx + ( + 3 )dy = 0 xy e bal integrasyon arpan kullanarak znz.
y
y
x
6
M(x,y)= (3x + )
y
N (x,y)= (
x2
y
+3 )
y
x
olup
M
6
= 2
y
y
N 2 x 3 y
=
x
y x2
M N
y
x
tam dif.deil.
xye bal integrasyon arpan:

( M y N x ) /( yN ( x, y ) xM ( x, y )) = R2 =
M y Nx
( x, y ) = e
( yN ( x , y ) xM ( x , y ) )
6
y
xy( (3x + )dx + (
1
xy
ile xy=u ile
=e
u du
= eln u = xy
x2
y
+ 3 )dy = 0 )
y
x
Tam diferansiyel denklem ( 3x2=3x2)
x3 y + 3x 2 + y 3 = c
24
M ( x, y )dx + N ( x, y )dy = 0 denklem homojen ise

=
1
eklinde bir integrasyon arpan olup olmadna bakalm. ve denklemi
xM ( x, y ) + yN ( x, y )
ile arpalm.
M
N
dx +
dy = 0 tam diferansiyel olma art
xM + yN
xM + yN
N
(
)= (
) dr.
y xM + yN
x xM + yN
gerekli dzenlemeler yaplarsa
N (x
M
M
N
N
+y
+y
) = M (x
)
x
y
x
y
olur. te yandan homojenlikten Euler teoremine gre
xM x + yM y = mM ( x, y )
xN x + yN y = mN ( x, y )
olacandan yukardaki eitlik kendiliinden gerekleir. Dolaysyla homojen denklemler iin
1
xM ( x, y ) + yN ( x, y )
daima bir integrasyon arpandr.
ydy-(2y-x)dx=0 homojen olduundan

=
1
1
1
ile =
=
2
2
( x y)2
xM ( x, y ) + yN ( x, y )
2 xy + x + y
1
1
ydy
(2 y x)dx = 0
2
( x y)
( x y)2
F
1
(2 y x)
=
x
( x y)2
F= ln x y +
y
+ g ( y)
x y
F
y
=
y ( x y ) 2
c= ln x y +
y
x y
25
CLAIRAUT DFERANSYEL DENKLEM

y= x
dy
dy
+
dx
dx
eklindeki denkleme clairaut denklemi denir. Clairaut denkleminin genel

zm bu denklemdeki y =dy/dx ler yerine bir c keyfi sabiti koymak
suretiyle elde edilir. Yani genel zm:
ygenel= xc+(c)
dir.
RNEK
y=xy+y-y2 clairaut dif denklemini znz.
zm:genel zm
ygenel=xc+c-c2
dir. Tekil zm ise, genel zmn c ye gre trevini almak suretiyle elde edilecek
denklemde c yi ekip ygenel de yerine konmasyla elde edilir. c ye gre trev:
x+1-2c=0 ile
c=1/2(x+1)
y=x(1/2(x+1))+ 1/2(x+1)-( 1/2(x+1))2
y=1/4 (x+1)2
elde edilir.
26
2.11 Varlk ve Teklik Teoremi

Ardk Yaklamlar Yntemi (Picard Yntemi)
y = dy/dx=f(x,y) y0=y(x0)
(1)
diferansiyel denkleminin x=x0 iin y=y0 , bir baka deyile y0=y(x0) balang koulunu
gerekleyen zmn bulmak iin balang koulunu da dikkate alarak(1) i x0 dan x e
integre edelim:
y
dy =
y0
x0
f ( x, y )dx y = y 0 + f ( x, y )dx
(2)
x0
Amacmz: x=x0 iin y=y0 balang koulunu ve (1) gerekleyen y fonksiyonunu

bulmaktr.
y=y0 oluturmaya altmz zm iin balang noktas olarak ele alalm ve bunu
(2) de yerine koyarak yaklamn birinci admn oluturalm:
x
y1 = y 0 + f ( x, y 0 )dx
(3)
x0
Buradan elde edilen y1 deerini (2) de yerine koyarak yaklamn ikinci admn
oluturalm
x
f ( x, y )dx
y2 = y0 +
x0
devam ederek
x
y3 = y0 +
f ( x, y
)dx
x0
.............................................
x
y n = y 0 + f ( x, y n 1 )dx
x0
elde edilir ve Picard Yntemi olarak bilinir.(Cevdet Cerit 1997)

Varlk ve teklik Teoremi:
f(x,y) ve fy(x,y) fonksiyonlar
fy=df/dy
I: x0-a x x0 + a, y 0 b y y 0 + b
ile belirlenen kapal bir I blgesinde srekli, dolaysyla snrl olsunlar, bir baka
deyile
f ( x, y ) M
5
27
f y ( x, y ) N
eitsizliklerini gerekleyen pozitif M ve N saylar var olsun.
b
l = min a,
M
x0 l x x0 + l
olmak zere
ile belirlenen bir aralkta

dy
= f ( x, y )
9
dx
diferansiyel denkleminin y0=y(x0) balang koulunu gerekleyen bir ve yalnz bir
zm vardr. Bu zm Picard iterasyonu (yaklam) ile bulunur.
y =
yn = y0 +
f ( x, y
n 1
)dx
x0
y0,y1,y2........yn fonksiyonlar dizisi oluturulur. Bu dizinin her terimi balang koulunu

salar. Fakat bunlar diferansiyel denklemi salamazlar. Belli bir iterasyondan sonra
rnein n=k
x
yn+1=y n oluyorsa y n = y 0 + f ( x, y n 1 )dx a denklemin bir zmdr denir.

x0
rnek
f(x,y)= (1+y)/(1+x2+y2) ve I: x 2, y 4 olmak zere
y = f(x,y), y(0)=0 balang deer probleminin bir tek zme sahip olduunu
gsteriniz. Ayrca zmn tanml olduu x0= 0 merkezli bir aralk bulunuz.
zm
Varlk ve teklik teoreminden I blgesi iindeki her t iin f ( x, y ) M ve
f
N ) olduu gsterilirse diferansiyel denklemin x x0 < l
dy
aralnda tek zm vardr.
f y ( x, y ) N veya (
f ( x, y )
1+ y
1+ y
1+ y
1+ 4
5
=
= =M
2
2
2
2
2
2
2
2
1
1+ x + y
1+ x + y
1+ 0 + 0
1+ x + y
28
(paya x ve y nin alabilecei en byk deerler, paydaya ise alabilecekleri en kk

deerler konursa kesir en byk deerini alr) Burada a=2 , b=4 tr.
b
l = min a, = min(2,4/5) Ayrca
M
f y ( x, y ) N =
2
2
(1 + y )2 y
(1 + x 2 + y 2 ) (1 + y )2 y (1 + x + y ) + (1 + y ) 2 y 61
=N
=
1
1 + x 2 + y 2 (1 + x 2 + y 2 ) 2
(1 + x 2 + y 2 ) 2
(1 + x 2 + y 2 ) 2
f
I iindeki her noktada snrldr. Balang deer problemi x4/5
y
aral iindeki her x iin bir tek y(x) zmne sahiptir.
rnek1:
olduundan
1) y = x2-y diferansiyel denkleminin zmn y0(x0)=y(1)=2 balang koulu

altnda Picard yntemi ile ikinci yaklama kadar znz.
2
y =f(x,y)=x -y
x
y1 ( x) = y 0 +
x0
y0=2, x0=1
x
f(x,y0)=x2-y0= x2-2 dir
f ( x, y 0 )dx = 2+ ( x 2 2)dx =
1
11
x3
2x +
3
3
2
bulunan ifade verilen dif. denklemde (f(x,y1)= x -y1) olarak y yerine konularak;
x
x
11
53
x3
11
x3 x4
y 2 ( x) = y 0 + f [( x, y1 ( x)]dx =2+ ( x 2
+ 2 x )dx =
+ x2 x +
3 12
3
12
3
3
x0
1
rnek 2
1) y =-y+x+1 diferansiyel denkleminin zmn y0(x0)=y(0)=1 balang koulu

altnda Picard yntemi ile znz.
y=f(x,y)= -y+x+1
x
y1 ( x) = y 0 +
x0
y0=1, x0=0
f(x,y0)=-y0+x+1=x dir
x2
f ( x, y 0 )dx =1+ xdx = 1 +
2
0
f(x,y1)=-y1+x+1
x
y 2 ( x) = y 0 +
x0
x2
x2 x3
f [( x, y1 ( x)]dx =1+ (1
+ x + 1)dx = 1 +
2
2
6
0
f(x,y2)=-y2+x+1
29
y 3 ( x) = y 0 +
f [( x, y 2 ( x)]dx =1+ (1
x0
x2 x3 x4
x2 x3
+
+
+ x + 1)dx = 1+
2
6 24
2
6
.............................
x
y n 1 ( x) = y 0 +
x0
x
y n 1 ( x) = y 0 +
x0
f [( x, y n 2 ( x)]dx =1+ (1
0
x2 x3
+
+ x + 1)dx =
2
6
n
x
x3 x4
n x
f [( x, y n 2 ( x)]dx = 1+
+
+ ........ + (1)
n!
2
6 24
olduunu varsayalm ve
x n +1
x2 x3 x4
+
+ ........ + (1) n +1
y n (x) = 1+
(n + 1)!
2
6 24
(1)
olduunu gsterelim
x
y n ( x) = y 0 +
x0
x 2 x3
xn
f [( x, y n 1 ( x)]dx = 1+ - (1 +
+ ...... + (1) n ) + x + 1dx

2
6
n!
= 1-x-x3/6+x4/24+................+(-1)n+1xn+1/(n+1)!+x2/2+x
=1+
x n +1
x2 x3 x4
+
+ ........ + (1) n +1
(n + 1)!
2
6 24
x n +1
x 2 x3 x 4
n +1
=[1-x+
+
+ ........ + (1)
]+x
(n + 1)!
2
6 24
(2)
bulunur ve 1 nolu ifade gereklenmi olur. (2) nolu ifadeden n iin limit alnrsa
keli parantez iindeki sonlu ifade her x iin e-x e yaknsayacandan
limnyn= e-x+x olur

rnek 3
y(1)=1 ve y =4+x2y dir. Picard yntemi ile y2(1/2) yi bulunuz.
y=f(x,y)= 4+x2y y0=1, x0=1
x
y1 ( x) = y 0 +
x0
x3
f ( x, y 0 )dx =1+ (4 + x )dx = 4 x +
3
1
= 4x +
y 2 ( x) = y 0 +
f(x,y0)= 4+x2y0 =4+x2 dir
x0
x 3 10
3
3
x 10
x 6 10 x 3 53
4
f [( x, y1 ( x)]dx =1+ 4 + x (4 x +
)dx = 4 x + x +
3
3
18
9
18
1
2
y2(1/2)=-1.019965
30
dev
1) y =2xy-2x diferansiyel denkleminin zmn y0=y(0)=2 balang koulu
altnda Picard yntemi ile znz.
y =f(x,y)= 2xy-2x y0=2, x0=0

x
y1 ( x) = y 0 +
x0
y 2 ( x) = y 0 +
x0
y 3 ( x) = y 0 +
x0
f(x,y0)= 2xy0-2x =2x(2)-2x dir
f ( x, y 0 )dx =2+ (2x(2) - 2x )dx = 2 + x 2

0
x4
f [( x, y1 ( x)]dx =2+ (2x(2 + x ) - 2x )dx = 2 + x +
2
0
2
f [( x, y 2 ( x)]dx =1+ (2 x(2 + x 2 +

0
x4
x4 x6
+
) 2 x)dx = 2 + x 2 +
2
2
6
.................................
x4 x6
x 2 ( n 1)
+
+ ........ +
yn-1= 2 + x +
2
6
(n 1)!
olduunu kabul edelim.
x4 x6
x 2n
+
+ ........ +
yn= 2 + x 2 +
2
6
n!
2
(1)
(2)
olduunu gstereceiz.
x
y n ( x) = y 0 +
x0
f [( x, y n 1 ( x)]dx = = y 0 + [(2 xy n 1 2 x ]dx =

0
yn(x)=
x
x4 x6
x 2 ( n 1)
x4 x6
x 2n
2
2
2+ (2 x(2 + x +
+ + ........ +
=
+
+ .... +
) 2 x dx = 2 + x +
2
6
n!
2
6
(n 1)!
0
x4 x6
x 2n
+
+ ........ +
)
1+ (1 + x 2 +
n!
2
6
bulunur ve 1 nolu ifade gereklenmi olur. (2) nolu ifadeden n iin limit alnrsa
2
keli parantez iindeki ifade her x iin e x e yaknsayacandan
2
limnyn= 1+ e x olur
Eer belli bir admdan sonra yn-1=yn=yn+1 olursa bu durumda yn e (2) denkleminin
zmdr denir. Ayn zamanda yn (1) balang deer probleminin de zmdr ve
dizi bu noktada biter.
31
RCCAT DFERANSYEL DENKLEM

p(x), r(x) ve g(x) integre edilebilir fonksiyonlar ve r(x)0 olmak zere
2
y =p(x)y+r(x)y +g(x)
tipindeki diferansiyel denkleme Riccati Diferansiyel Denklemi denir.
Eer
r(x)=0 ise lineer diferansiyel denklem,

g(x)=0 ise bernoulli diferansiyel denklemi eklini alr.
Bu iki halin dnda denklemin genel halde zlemeyecei Bernoulli

tarafndan gsterilmitir. Ancak denklemin bir zel zm biliniyorsa
denklemin genel zmne ulalr. Denklemin bir zel zm y1 olsun
Bu halde Riccati Diferansiyel Denkleminin genel zm olarak y=y1+1/u
dnm yaplr ve
u+[p(x)+2y1r(x)]u= -r(x)
(1)
sonucuna ulalr.
rnek 1:
2
y =-y +2x y+2x-x diferansiyel denkleminin bir zel zm y1=x dir
genel zm bulunuz.
2
y =p(x)y+r(x)y +g(x) tipinde
y=y1+1/u dnm kullanlarak trevler alnp verilen diferansiyel

denkleminde yerlerine konursa , yani;
y= x2+(1/u)
2
y = 2x- u /u
2x- u/u2= -(x2+1/u)2+2x2( x2+1/u) +2x-x4
2x- u/u2= -(x4+2x2/u+1/u2)+2x4+2 x2/u+ 2x-x4
2x- u/u2=-x4-2x2/u-1/u2+2x4+2 x2/u +2x-x4
- u/u2=-1/u2
u=1
u=x+c
u nun deeri (y= x +(1/u) ) de yerine konarak genel zm:

ygenel= x2+ 1/(x+c)
32
olur. (1) de p(x)=2x2, r(x)=-1 konularak da u=1 ulalabilir.
rnek 2:
y +y2-1=0 diferansiyel denkleminin bir zel zm y1=1 dir genel zm bulunuz.

Denklemi y=1-y2 formunda yazalm g(x)=1, r(x)=-1, p(x)=0 olmak zere denklem
Riccati tipi diferansiyel denklemdir.
zm iin :
y=y1+1/u dnm kullanlarak trevler alnp verilen diferansiyel denkleminde
(y=1-y2 ) yerlerine konursa , yani;
y= 1+1/u
2
y = - u /u ile
- u/u2=1-(1+1/u)2
- u/u2=1-1-2/u-1/u2
denklemi -u2 ile arpalm

u = 2u + 1
1. mertebeden lineer diferansiyel denklem
u 2u = 1
( u + p( x)u = g ( x)
( x) = e
p ( x ) dx
= e
2 dx
tipi)
= e 2 x
[ ( x)u ] = ( x) g ( x)
1
e 2 x u = e 2 x (1) = e 2 x her iki tarafn integrali alnarak e 2 x u = e2 x + c
2
y = 1+
1
idi . Genel zm;
u
y = 1+
u=
1
+ ce 2 x
2
1
1
( + ce 2 x )
2
rnek 3:
2
y =2tanxsecx-y sinx diferansiyel denkleminin bir zel zm y1=secx
dir genel zm bulunuz.
g(x)= 2tanxsecx, r(x)= -sinx p(x)=0 olmak zere riccati tipi diferansiyel
denklemdir. ( y =p(x)y+r(x)y2+g(x) tipi)
33
y=y1+1/u dnm kullanlarak trevler alnp verilen diferansiyel

denkleminde ( y =2tanxsecx-y2sinx)yerlerine konursa , yani;
y=secx+1/u
2
2
2
y =sinx/cos x- u /u = tanxsecx- u /u
tanxsecx- u/u2=2tanxsecx- (secx+1/u) 2sinx

tanxsecx- u/u2=2tanxsecx-sec2xsinx-2secx(1/u)sinx-1/u2sinx
tanxsecx- u/u2=2tanxsecx-tanxsecx-2secx(1/u)sinx-(1/u2)sinx
-u/u2=(-2/u ) tanx-(1/u2)sinx
u=2utanx+sinx
u-2utanx=sinx
1.mertrebeden lineer dif denklem haline gelir.
u=c/cos2x
c=cos2xsinx
c=- cos3x /3 +c1
u=(- cos3x /3 +c1)1/cos2x=(-1/3)cosx+c1/cos2x
u= (-cos3x+c1 ) / 3cos2x
bulunur y=secx+1/u de yerine konarak genel zm
ygenel =secx+1/(-cos3x+c1 ) / 3cos2x veya
ygenel = secx+3cos2x /(-cos3x+c1 )
elde edilir.
dev
y = x 3+
2
1
y y 2 diferansiyel denkleminin bir zel zm y1= -x2 dir. Genel zmn bulunuz.
x
x
2 x2
2 2x e
(ygenel= -x +
ex + c
34
DEKENLERDEN BRN ERMEYEN KNC MERTEBEDEN

DFERANSYEL DENKLEMLER
d2y
= f ( x)
dx 2
y =f(x)
Bu tipteki diferansiyel denklemi zmek iin ard arda iki integral almak yeterlidir.
d 2 y d dy
=
( ) = f ( x)
dx 2 dx dx
in her iki tarafn dx ile arpalm
d(
dy
) = f ( x)dx
dx
dy
d ( dx ) = f ( x)dx
dy
= f ( x)dx + c1 = F ( x) + c1
dx
dy= (F(x)+c1)dx
y= F(x)dx+c1x+c2
dy = (F(x)+c1)dx
elde edilir. Sonu c1 ve c2 gibi keyfi sabiti ierdiinden genel zmdr.

RNEK1:
y-6x=0 diferansiyel denklemini znz.
zm:
d2y
= 6x
dx 2
d dy
( ) = 6x
dx dx
d(
dy
) = 6 xdx
dx
dy
d ( dx ) = 6 xdx
dy
= 3x 2 + c1
dx
dy= (3x 2 +c1)dx
dy = (3x 2 +c1)dx
y=x3+c1x +c2
35
Bu kural, daha yksek mertebeden trevler bulunmas durumunda da , yani

dny
= f (x)
dx n
eklindeki denklemlere de uygulanr.
d2y
= f ( x, y ' )
dx 2
Tipindeki diferansiyel denklemler
d 2 y dp
y=dy/dx= p dntrmesi yaplrsa y ' ' = 2 =
olarak, denklem
dx
dx
dp
= f ( x, p) 1. mertebeden bir diferansiyel denkleme dntrlm olur.
dx
RNEK
(x+1)
d2y
dy
= ( x + 2)
2
dx
dx
d 2 y ( x + 2) dy
=
( x + 1) dx
dx 2
d2y
= f ( x, y ' ) tipinde
2
dx
d 2 y dp
y= dy/dx = p dntrmesi yaplrsa y ' ' = 2 =
denklemde yerlerine konursa
dx
dx
dp ( x + 2)
=
p
dx ( x + 1)
1. mertebeden deikenlere ayrlabilir tipte dif. denklem
dp ( x + 2)
=
dx
p
( x + 1)
dp
( x + 2)
=
dx
p
( x + 1)
dp
1
= (1 +
)dx
p
x +1
lnp=x+ln(x+1)+lnc
lnp-lnc-ln(x+1)=x
p
= ex
c( x + 1)
p= c(x+1)ex
p=dy/dx idi.
dy= c(x+1)ex dx
dy= c(x+1)ex dx
36
c(xex+ex) dx in integrali
x=u
dv=exdx
dx=du
v=ex
uv- vdu
x ex- exdx= x ex-ex
y= c x ex+c1
y=c[ x ex-ex ]+c1
d2y
= f ( y, y ' )
dx 2
dy
= p dntrmesi yaplr ve
dx
d 2 y dp dp dy
dp
=
=
=p
2
dx dy dx
dy
dx
dp
= f ( y, p)
dy
olduu gz nne alnrsa denklem
1. mertebeden diferansiyel denklem ekline dnr.
RNEK:
1)
2
d2y
= y ' y 1 diferansiyel denklemini znz.
2
dx
dy
= p dntrmesi yaplr ve
dx
d 2 y dp dp dy
dp
=
=
=p
2
dx dy dx
dy
dx
dp
= p 2 y 1
dy
dp
= py 1
dy
dp
= y 1 dy
p
lnp=lny+lnc
ln(p/c)=lny
dy/dx= c y
p=cy
p=dy/dx idi.
dy/y = c dx
lny= cx+ lnc1

lny- lnc1=cx
ln(y/c1)= cx
y=c1ecx
37
d2y
= f ( y)
dx 2
Bu tip diferansiyel denklemin zmn bulmak iin denklemin her iki taraf
2
dy
dx
dx
ile arplr. Bu durumda

dy d 2 y
dy
dx= 2 f ( y ) dx
2
2
dx dx
dx
elde edilir. Bu bantnn birinci taraf
dy d 2 y
dy
dx=d( )2
2
dx dx
dx
olup
d(
dy 2
) =2f(y)dy
dx
ve
d(
dy 2
) =2f(y)dy
dx
dy
= F(y)+c
dx
dy 2
) =2f(y)dy+c= F(y)+c
dx
dy
F ( y) + c
= dx
olarak
y=(x,c,K) zm bulunur.
rnek:
d2y
+ a 2 y = 0 diferansiyel denklemini znz
dx 2
d2y
= a 2 y
2
dx
2
dy
dx
dx
2
ile denklemin her iki tarafn arpalm
dy d 2 y
dx= 2a 2 ydy
2
dx dx
2yy=-2a2ydy
38
d(
dy 2
) =-2a2ydy integral alnrsa
dx
d(
dy 2
) =-2a2ydy+K2
dx
dy 2
) = K2-a2y2
dx
dy
K a y
2
dy
= K 2 a2 y2
dx
= dx
x+c=
dy
K a2 y2
2
olup
1
ay
arcsin
= x+c
a
K
arcsin(ay/K)=ax+ac
ay/K=Sin(ax+ac)
y=K/a (sin(ax+ac))
dev:
d2y
1
= 2 diferansiyel denklemini znz
2
dx
y
dy d 2 y
1
dx=2 2 dy
2
dx dx
y
d(
dy 2
1
) =2 2 dy integral alnrsa
dx
y
dy 2
) =21/y2dy
dx
y
dy=dx
2
x+c2=
dy
2
)= + c c=0 seilerek
dx
y
1 2
(-y)3/2
23
39
3.1 KNC MERTEBEDEN SABT KATSAYILI HOMOJEN DFERANSYEL

DENKLEMLER
2. Mertebeden adi diferansiyel denklem , f verilen bir fonksiyon olmak zere
d2y
dy
= f (t , y, )
2
dt
dt
(1)
formundadr. Eer (1) deki f fonksiyonunda y ve y lineer olarak bulunuyorsa (1)

denklemi lineerdir denir.( Yani
f(t,y, y )=g(t)-p(t) y -q(t)y (2) eklinde
yazlabiliyorsa.)
Burada g,p ve q fonksiyonlar, t bamsz deikenine bal fonksiyonlardr. Bu
durumda (1) denklemi
y +p(t) y +q(t)y=g(t)
(3)
eklinde yazlabilir. (3) denklemi yerine

P(t) y +Q(t) y +R(t)y=G(t)
(4)
eklinde bir denklem ele alnmaktadr. Eer P(t)0 ise, (4) denklemi P(t) ile
blnrse, (3) denklemi
p(t ) =
Q(t )
R(t )
G (t )
, q(t ) =
, g (t ) =
P(t )
P(t )
P(t )
(5)
olduu gz nne alnarak elde edilir. Eer (1) denklemi (3) veya (4) formunda
deilse, non-lineerdir.
(1),(3) veya (4) formunda verilen bir diferansiyel denklemin balang deer
problemi y0 ve y0 verilen saylar olmak zere,
y(t0)=y0 , y (t0)= y 0
(6)
formunda balang koullar ile verilir.

Dolaysyla(t0,y0) noktas ile birlikte, bu noktann eimi de verilmelidir. Bu
balang koullar 2. mertebeden diferansiyel denklemin zmnde ortaya kan
iki katsaynn belirlenmesinde kullanlr.
Eer (3) denklemindeki g(t) veya (4) denkleminde G(t) fonksiyonu her t iin sfr
ise verilen diferansiyel denklem homojendir denir.
y +p(t) y +q(t)y=0
aksi takdirde denkleme homojen deildir denir.
(7)
Ksaca,
P(t) y +Q(t) y +R(t)y=0

(8)
(8) formundaki denklemler homojendir. Dolaysyla A,B ve C sabitler olmak zere
(8)denklemi
40
a y +b y +cy=0
(9)
formunda yazlrsa sabit katsayl homojen denklem olur. (9) denkleminin zm

r belirlenmesi gereken bir parametre olmak zere, y=ert eklinde aranrsa ve
y =rert, y =r2ert ler (9) denkleminde yerlerine konursa
a r2ert+b rert+c ert=0
(ar2+br+c) ert=0
ar2+br+c=0
(10)
elde edilir.
2
Eer r (10) denkleminin kk ise y=ert denklemin zmdr. ar +br+c=0
denklemine ikinci tarafsz denklemin karakteristik denklemi denir. Bu

denklem diferansiyel denklemde
a y +b y +cy=0 denkleminde:
y =r
y =r
ar2+br+c=0 ikinci mertebeden karakteristik denklem
y=1
yazlmak suretiyle dorudan doruya elde edilebilir.
I.Durum
=b2- 4ac>0 ise r1 ve r2 gibi farkl iki reel kk vardr.
( r12 =
II.Durum
b b 2 4ac
)
2a
Genel zm: y=c1y1(x)+c2y2(x)=c1er1x+c2er2x dr
=b2- 4ac<0 ise kompleks iki kk vardr

r1=+i ; r2=-i
=(-b/2a)
= 4ac b / 2a
2
genel zm:
y= ex (c1Cosx+c2Sinx) dr.
41
III.Durum Kkler reel ve birbirine eit ise

=b2- 4ac=0
r1= r2=r=(-b/2a) katl 2 kk vardr.

y=(c1+c2x)erx
Genel zm
3.2.LNEER HOMOJEN DENKLEMLERN TEMEL ZMLER

Teorem 3.2.1:
p,q ve g fonksiyonlar I ak aralnda srekli fonksiyonlar olmak zere
y +p(t) y +q(t)y=g(t), y(t0)=y0, y(t0)=y0

balang deer problemi gznne alnsn: Bu durumda t, I aralnda kalmak
suretiyle zm vardr ve bu problemin tek bir y=y(t) zm bulunur.
rnek 1:
y +5 y +6y=0
problemini znz.
y =r
y(0)=2,
y(0)=3
balang deer
y =r
y=1
r2+5r+6=0
r1=-2 , r2=-3 2 farkl reel kk
Genel zm: y=c1y1(x)+c2y2(x)=c1er1x+c2er2x dr

y=c1e-2x+c2e-3x dr
(1)
c1+c2=2
y(0)=2 iin
-2x
-3x
y (0)=3 iin
y =-2 c1e -3 c2e
c1=9
zm
c2=-7 (1) yerlerine konursa balang deer probleminin
-2 c1-3c2=3
y=9e-2x-7e-3x
bulunur.
y
2
y=9e-2x-7e-3x
x
42
rnek 2
4 y 8 y + 3 y = 0
y (0) = 2
, y(0) = 1/ 2 balang deer problemini znz.
y =r2
4r2-8r+3=0
y=r
r1=3/2, r2=1/2 2 farkl reel kk
y=1
Genel zm: y=c1y1(x)+c2y2(x)= c1e r x + c2e r x dr

1
y=c1e3/2x+c2e1/2x dr
(1)
c1 + c2 = 2
Balang koullar ile
c1 = 1/ 2, c2 = 5 / 2
3
1
1
c1 + c2 =
2
2
2
Balang deer probleminin zm;

1
2
5
2
y= e 2 + e 2
rnek 3
(t2-3t) y +t y -(t+3)y=0 y(1)=2, y(1)=1 balang deer probleminin zmnn
varolduu en geni aral bulunuz.
P(t)y+Q(t) y +R(t)y=G(t)
eklinde bir denklem ele alnmaktadr. P(t)0 olduundan denklemi P(t) ye
blersek, (3) denklemi
p(t ) =
Q(t )
R(t )
G (t )
, q(t ) =
, g (t ) =
P(t )
P(t )
P(t )
y+p(t) y +q(t)y=g(t)
ekline gelir.
p(t)=1/(t-3)
q(t)=-(t+3)/t(t-3)
g(t)= 0
katsaylarn sreksizlik noktalar t=0 ve t=3 tr (payday 0 yapan deerler). Bu

nedenle katsaylarn srekli olduu ve t=1 balang noktasn ieren aralk 0<t<3
araldr. Bu aralkta teoremin artlar salanr ve bu aralk en geni aralktr
(artlar salayan) y(1)=2, t=1
43
Teorem 3.2.2(Sperposisyon)
Eer y1 ve y2 L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0 diferansiyel denkleminin zmleri iseler,
c1 ve c2 sabitlerinin keyfi deerleri iin, c1y1+c2y2 lineer kombinasyonu da
diferansiyel denklemin zmdr.
spat iin denklemde y= c1y1(t)+c2y2(t) koymak yeterlidir.
L[ c1y1+c2y2 ]= (c1y1+c2y2)+p(c1y1+c2y2)+q(c1y1+c2y2)
= c1y1+c2y2+p(c1y1+c2y2)+q(c1y1+c2y2)
= c1(y1+py1+qy1)+c2(y2+py2+qy2)
= c1 L[ y1 ]+ c2 L[ y2 ]
= c1*0 + c2 *0
L[ c1y1+c2y2 ]=0
c1y1+c2y2 de bir zmdr.
zel durumda teorem c1 veya c2 nin sfr olmas durumunda da geerlidir.
Bu ksmda ise y= c1y1(t)+c2y2(t) ifadesindeki c1 ve c2 katsaylarnn hangi deerleri
iin( y(t0)=y0, .... y (t0)= y 0 )balang koullarnn saland ile ilgileneceiz.
y(t0)=y0, .... y (t0)= y 0 balang koullar
c1y1(t0)+c2y2(t0)=y0
c1y1(t0)+c2y2(t0)=y0
denklemlerini salar.
Bu denklemlerden c1 ve c2 zlrse
y0 y 2' (t 0 ) y0' y 2 (t 0 )
c1 =
y1 (t 0 ) y 2' (t 0 ) y1' (t 0 ) y 2 (t 0 )
c2 =
y0 y1' (t 0 ) + y0' y1 (t 0 )
y1 (t 0 ) y 2' (t 0 ) y1' (t 0 ) y 2 (t 0 )
veya bunlar determinantlardan oluan terimler olarak yazarsak
y0 y 2 (t 0 )
y0' y 2' (t 0 )
c1 =
y1 (t 0 ) y 2 (t 0 )
y1' (t 0 ) y 2' (t 0 )
y1 (t 0 ) y0
y1' (t 0 ) y0'
c2 =
y1 (t 0 ) y 2 (t 0 )
y1' (t 0 ) y 2' (t 0 )
olur.
c1 ve c2 nin bu deerleri ile y= c1y1(t)+c2y2(t) ifadesi ( y(t0)=y0, ... y (t0)= y 0)
balang koullarn ve (L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0 ) diferansiyel denklemini salar.
Dier yandan c1 ve c2 nin bulunabilmesi iin paydalar sfrdan farkl olmaldr.

44
W=
y1 (t 0 )
y1' (t 0 )
y 2 (t 0 )
0 olmaldr.
y 2' (t 0 )
W determinantna wronskion determinant veya ksaca y1 ve y2 zmlerinin

wronskioni denir.
Teorem 3.2.3
y1 ve y2 nin L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0 denkleminin iki zm olduu kabul edilsin.

Ayrca y(t0)=y0, .... y (t0)= y 0 balang koullarnn tanmland t0 noktasnda
W=y1y2-y1y2 0 olsun. Bu takdirde c1 ve c2 sabitleri y= c1y1(t)+c2y2(t) fonksiyonu
iin diferansiyel denklemi( L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0 ) ve balang koullarn
(y(t0)=y0, .... y (t0)= y 0 ) salayacak ekilde seilebilir.
rnek 3:
1) y +5 y +6y=0 diferansiyel denkleminin iki zm y1(t)=e-2t, y2(t)=e-3t idi.
Bu y1 ve y2 nin wronskionini bulunuz ve sfrdan farkl olduunu gsteriniz.
W=
e 2t
2e 2t
e 3 t
=-3e-5t-(-2e-5t)=-e-5t0
3t
3e
y= c1y1(t)+c2y2(t)=c1 e-2t+c2 e-3t dir.
Teorem 3.2.4.
Eer y1 ve y2 L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0 denkleminin iki zm ise ve yle bir t0 noktas
varsa ve bu noktada y1 ve y2 nin W0 ise, bu takdirde y1 ve y2 , c1 ve c2 katsaylar ile y=
c1y1(t)+c2y2(t) zmleri (L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0) denkleminin her zmn ierir.
Dolaysyla y= c1y1(t)+c2y2(t) ifadesi (L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0) denkleminin genel
zmdr.
Bununla birlikte sfrdan farkl wronskione sahip y1 ve y2 zmlerine
(L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0) denkleminin zmlerininin temel cmlesi denir.
rnek 4
y1(t)=t1/2 y2(t)=t-1 olarak verilmektedir.
2t2 y +3ty-y=0 t>0 iin y1(t) ve y2(t) nin diferansiyel denkleminin zmlerinin temel
cmlesi olduunu gsteriniz.
ncelikle y1 ve y2 nin verilen diferansiyel denkleminin zmleri olup olmadn yerine koyma
metodu ile bakarsak
y1(t)=t1/2, y1(t)=1/2t-1/2, y1(t)=-1/4t-3/2

2t2(-1/4t-3/2)+3t(1/2t-1/2)- t1/2=(-1/2+(3/2)-1)t1/2=0
benzer ekilde
y2(t)=t-1, y2(t)=-t-2, y2(t)=2t-3
2t2(2t-3)+3t(-t-2)- t-1=(4-3-1)t-1=0
45
olur. Dolaysyla y1 ve y2 verilen diferansiyel denklemin zmleridir. Bunlarn Wronskionuna baklrsa
t 1/ 2
W(y1,y2)= 1 1 / 2
t
2
t 1
t
3
= t 3 / 2
2
W(y1,y2)0 t>0 olduundan y1(t) y2(t)
diferansiyel denklemin temel cmlesini oluturur.

Teorem 3.2.5
Bir I ak aralnda srekli olan p ve q katsaylar ile tanmlanm

L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0 diferansiyel denklemini gznne alalm. I aralnda bir t0
noktas seilsin y1 diferansiyel denklemin bir zm olsun ve y(t0)=1, .... y (t0)=0
balang koullar salansn y2 de diferansiyel denklemin bir zm olsun ve y(t0)=0,
y (t0)=1 balang koullar salansn Bu takdirde y1 ve y2 gznne alnan
diferansiyel denklemin zmlerinin temel cmlesini oluturur.
dev: Yukardaki teorem 3.2.5 te tanmlanan zmlerin temel cmlesini t0=0 balang koulu iin
y -y=0 diferansiyel denklemi iin bulunuz.( y(t0)=1, y(t0)=0 , y(t0)=0, y (t0)=1)
y =r2
y =r
r2-1=0
r1=1, r2=-1 2 farkl reel kk
y=1
Genel zm: y=c1y1(t)+c2y2(t)= c1e r t + c2er t dr

1
y=c1et+c2e-t dr
y(0)=1, y (0)=0 koullar ile
Benzer ekilde
( W ( y1 , y2 )t = 2 0 (1)
c1 = 1/ 2, c2 = 1/ 2 Bylece
1
1
y3 (t ) = et + e t = cosh t
2
2
y4 (t )
y(0)=0, y (0)=1
koullarn salyorsa
1 t 1 t
e e = sinh t
2
2
cosh t sinh t
y4 n Wronskian W ( y3 , y4 )(t ) =
= cosh 2 t sinh 2 t = 1
sinh t cosh t
y4 (t ) =
y3 ,
Bu fonksiyonlar, Teorem 3.2.5 ile zmlerin temel cmlesidir. Bu yzden verilen

diferansiyel denklemin genel zm;
y = k1 cosh t + k2 sinh t
46
3.3 LNEER BAIMSIZLIK VE WRONSKAN
Bu blmde lineer bamllk ve lineer bamszlk ile wronskian arasndaki iliki

verilecektir.
Bir I aralnn iindeki t iin, k1 ve k2 her ikisi birden sfr olmayan sabitler olmak
zere,
k1f(t)+k2g(t)=0
(1)
ise f ve g fonksiyonlar lineer bamldr. (1) denklemi I aralnn iindeki her t iin
eer sadece k1=k2=0 durumunda geerli ise f ve g ye lineer bamszdr denir.
rnek 5:
Keyfi bir aralkta et ve e2t fonksiyonlarnn lineer bamsz olduunu gsteriniz.

Lineer bamszlk iin
k1et+k2e2t=0
(2)
nin ele alnan aralk iindeki her t iin k1=k2=0 durumunda saland gsterilmelidir.
Ele alnan aralkta t1t0 olmak zere t0 ve t1 noktalar seilsin. Bu noktalarda (2)
denklemi gznne alnrsa
k1et0+k2e2t0=0
k1et1+k2e2t1=0
(3)
denklemleri elde edilir. Katsaylar determinant et0 e2t1- e2t0 et1= et0 et1(et1- et0) olur. Bu
determinant sfrdan farkl olduundan (3) denkleminin tek zm k1=k2=0 dir.
Dolaysyla verilen fonksiyonlar lineer bamszdr.
Teorem 3.3.1.
f ve g fonksiyonlar bir I ak aral zerinde diferansiyeli alnabilinen fonksiyonlar ve

bir t0 noktas iin W(f,g)(t0)0 ise f ve g lineer bamszdr . Her t noktas iin
W(f,g)(t)= 0 ise lineer bamldr.
Teoremin ispat iin k1f (t)+k2 g(t)=0 ifadesini ele alalm t0 noktasnda trevleri alnrsa
k1f (t0)+k2 g(t0)=0
k1f(t0)+k2 g(t0)=0
(4)
olur. 4 deki katsaylar determinant W(f,g)(t0)0 olduundan tek zm k1=k2=0 dir.

Bu nedenle f ve g lineer bamszdr.
Yukardaki rnek iin;(rnek5) herhangi bir t0 noktas iin
e t0
W(f,g)(t0)= t
e0
e 2 t0
= e 3t 0 0
2 t0
2e
(5)
dr. Dolaysyla et ve e2t fonksiyonlarn lineer bamszdr.
47
Teorem 3.3.2.(Abel teoremi)
y1 ve y2
L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0
(6)
diferansiyel denkleminin zmleri ise, p ve q I ak aral zerinde srekli

fonksiyonlar olmak zere wronskianW(y1,y2)t
W(y1,y2)t= c exp[- p(t )dt ]
(7)
Burada c y1 ve y2 bal belli bir sabittir. Bu yzden tm t ler iin W(y1,y2)t ya

sfrdr(eer c=0 ise) ya da asla sfr deildir.( eer c 0)
Teoremin ispat: y1 , y2 zmleri denklemi saladklarndan
y1 + p(t ) y1 + q(t ) y1 = 0
y2 + p(t ) y2 + q (t ) y2 = 0
(8)
Birinci denklemi y2 , ikinci denklemi y1 arpp toplarsak

( y1 y2 y1y2 ) + p(t )( y1 y2 y1 y2 ) = 0
(9)
W (t ) = W ( y1 , y2 )(t )
(10)
W = y1 y2 y1y2
(9) formunda yazarsak
W + p (t )W = 0
(11)
(11) 1. mertebeden lineer diferansiyel denklemdir. ve deikenlere ayrlabilir . Bylece

c sabit
W(t)= c exp[- p (t )dt ]
(12)
stel fonksiyon sfr olmayacandan c=0 durumunda W(t)=0 dr. Bu durumda tm t ler
iin W(t)=0 dr. ve teorem salanm olur.
rnek 4 iin; y1(t)=t1/2 y2(t)=t-1
2t2 y +3t y -y=0 dif denkleminin zmleridir. Abel teoremi yardmyla zel zm
bulunuz.
rnek 4 ten W(y1,y2)(t)=-3/2t-3/2 olduunu biliyoruz (7) nolu eitlii kullanabilmek iin
verilen diferansiyel denklemi (6) formunda yazmamz gerekir.
1
3
y - 2 y=0
2t
2t
3
W(y1,y2)t= c exp[- p (t )dt ]=cexp( dt )=cexp(-3/2lnt)=ct-3/2 zel zm iin
2t
C=-3/2 seilmelidir.
y +
48
2. mertebeden diferansiyel denklemlerin zmlerinin lineer bamszl ve wronskian

arasndaki iliki teorem 3.3.3 ile verilmektedir.
Teorem 3.3.3.
p ve q fonksiyonlar bir I ak aral zerinde srekli fonksiyonlar olmak zere

L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0 diferansiyel denkleminin zmleri y1 ve y2 olsun, bu
takdirde ancak ve ancak I iindeki her t iin
W(y1,y2)t=0 ise y1 ve y2 I zerinde lineer bamldr
W(y1,y2)t0 ise y1 ve y2 I zerinde lineer bamszdr.
Ksaca zmlerin temel cmlesi wronskian ile lineer bamszlk kavramlar arasndaki iliki
aadaki gibidir.
y1 ve y2 , L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0 diferansiyel denkleminin zmleri , p ve q fonksiyonlar
bir I ak aral zerinde srekli fonksiyonlar olsun, bu takdirde aadaki kavramlar denktir ve
her biri dier n gerektirir.
1- y1 ve y2 fonksiyonlar I zerinde zmlerin temel cmlesidir.

2- y1 ve y2 fonksiyonlar I zerinde lineer bamszdr
3- I daki bir t0 noktasnda W(y1,y2)t00 dr.
4- I daki her t iin W(y1,y2)t0 dr.
3.4 KARAKTERSTK DENKLEMN KOMPLEKS KKLER
y =r
y =r
y=1
r1=+i ; r2=-i
=(-b/2a)
genel zm:
= 4ac b 2 / 2a
y= ex (c1Cosx+c2Sinx) dr. c1 ve c2 keyfi sabitlerdir.
49
Euler Forml:
et fonksiyonu t=0 noktasnda Taylor serisine alrsa
tn
<t<
n =0 n!
elde edilir. Yukardaki denklemde t yerine it konursa
et =
(it ) n
(1) n t 2 n
(1) n1 t 2 n1
e =
=
+ i
(2n)!
n =0 n!
n =0
n =0 ( 2n 1)!
it
elde edilir. Bu eitlikte ilk ifade t=0 noktas civarnda cost fonksiyonunun taylor serisine
2. ifade ise t=0 noktas civarnda sint fonksiyonunun taylor serisine karlk gelir.
Dolaysyla
eit= cost+isint
eklinde yazlabilir ve bu denklem Euler formlolarak bilinmektedir. Euler

formlnden yaralanlarak
e(+i)=et (cost+isint)
= etcost+ietsint)
eklinde yazlabilir. Sonu olarak Karakteristik denklemin kkleri
r1=+i ; r2=-i
ise
=(-b/2a)
= 4ac b 2 / 2a
olmak zere
genel zm:
y= et (c1Cost+c2Sint)
rnek 1:
y + y +y=0
ikinci derece denklemi znz.
r2+r+1=0 (karakteristik denklem)

=b2- 4ac= -3<0 kompleks iki kk vardr.
b b 2 4ac 1 3i 2 1 i 3
12 =
=
=+i
=
2
2
2
2a
genel zm: y= ex (c1Cosx+c2Sinx) dr

ve deerleri yerine konulursa genel zm
50
y= e(-1/2)x (c1Cos
3
3
x +c2Sin
x)
2
2
elde edilir.
rnek 2:
y +9y=0 ikinci derece denklemini znz.
zm:
=b2- 4ac= -36<0 kompleks iki kk vardr.
12 =
i6
b b 2 4ac 36i 2
=
= = 3i =+i
2
2
2a
genel zm:
y= ex (c1Cosx+c2Sinx) idi.
buradan genel zm y= c1Cos3x+c2Sin3x
elde edilir.
rnek 3:
16 y 8 y + 145 = 0
y (0) = 2 , y(0) = 1 balang deer problemini znz.
16r 2 8r + 145 = 0 karakteristik denklem
r1=+i ; r2=-i
1
4
=(-b/2a)=1/4
= 4ac b 2 / 2a =3 ( 3i )
1
t
4
genel zm: y = e (c1 cos t + c2 sin t ) = e (c1 cos 3t + c2 sin 3t )

y (0) = 2 iin c1 = 2
y =
y(0) = 1 iin
c2 = 1/ 2
1
t
1 14 t
e (c1 cos 3t + c2 sin 3t ) + e 4 (3c1 sin 3t + 3c2 cos 3t )
4
1
c1 + 3c2 = 1
4
1
y= e 4 (2 cos 3t + 1/ 2sin 3t )
51
3.5 KATLI KKLER VE MERTEBE DRME

y =r
y =r
y=1
Kkler reel ve birbirine eit ise
=b2- 4ac=0
r1= r2=r=(-b/2a) katl 2 kk vardr.

Genel zm
y=(c1+c2t)ert
rnek
y + y +1/4y=0 y(0)=2 ve y(0)=1/3 denklemini znz.
r2+r+1/4 =0
=b2- 4ac=0
Genel zm
r12 =
b
=-1/2=r
2a
(2 katl kk )
y=(c1+c2t)ert idi. buradan

y=(c1+c2t)e(-1/2)t elde edilir
y(0)=2 iin (t=0,y=2) c1=2 olur.

y(0)=1/3 iin y (0)=-1/2(c1+c2t) e(-1/2)t +c2 e(-1/2)t=1/3
t yerine 0, c1 yerine 2 konularak
-1+c2=1/3
c2=4/3
elde edilir.
y = (2 + 1/ 3t )e
1
t
2
52
MERTEBE DRME , y +p(t) y +q(t)y=0 eklindeki bir diferansiyel denklemin bir
y1(t) zm biliniyorsa, dier zmnn bulunmasnda kullanlr.

Bu durumda y=v(t)y1(t) seilerek y ve y ifadeleri y +p(t) y +q(t)y=0 denkleminde
yerlerine konur ve dzenlenirse, yani;
y=v(t)y1(t)
y =v(t)y1(t)+v(t)y1(t)
y =v(t)y1(t)+v(t)y1(t)+ v(t)y1(t)+v(t)y1(t)
vy1+(2y1+py1)v+(y1+py+qy1)v=0
0
vy1+(2y1+py1)v=0
bulunur. Bulunan denklem v ne gre 1.mertebeden diferansiyel denklemdir.

Dolaysyla 1.mertebeden lineer diferansiyel denklem veya deikenlere ayrlabilir tipte
diferansiyel denklem haline getirilerek zlr.
Burada v, v integre edilerek bulunur.
Bu metodta orjinal diferansiyel denklem y ye gre 2. Mertebeden olduu halde
y=v(t)y1(t) ile v ne gre 1. Mertebeden diferansiyel denkleme geilmektedir, bu
nedenle bu metoda Mertebe Drme Metodu denir.
rnek:
1) 2t2 y +3t y -y=0 diferansiyel denklemin bir zm y1(t)=t-1 olduuna gre lineer
bamsz ikinci bir zm bulunuz.
y=v(t)y1(t) ile
-1
y=vt
y =vt-1- vt-2
y =vt-1-2vt-2+2vt-3
v '' 1 1
v ' = 2 t dt
2tv=v
(1)
2t2 y +3t y -y=0 yerlerine konarak
2t2(vt-1-2vt-2+2vt-3)+3t(vt-1- vt-2)- vt-1=0

2tv-4v+4vt-1+3v-3vt-1-vt-1=0
2tv-v+(4t-1-3t-1-t-1)=0
2tv-v=0
2tv-v=0
y=vt-1
elde edilir.
v '' 1
=
integral alnarak
v ' 2t
lnv= lnt +lnc

lnv-lnc= lnt
ln(v/c)=lnt1/2
v=ct1/2
v=dv/dt idi
integral alnarak v bulunur, yani

53
dv/dt=ct1/2
dv=ct1/2dt
v=2/3 ct3/2+k
(2) (1) de yerine konursa y=vt-1 ile zm
(2)
y=2/3 ct1/2+k t-1
(3)
elde edilir. Burada c ve k keyfi sabitlerdir. (3) de 2. terim y1(t) nin kat, oysa ilk
terim ynin lineer bamsz zmn verir. lk terimin katsaysn (2/3 c) gz
nne almazsak y2(t)=t1/2olur.
3.6 HOMOJEN OLMAYAN DENKLEMLER VE BELRSZ KATSAYILAR
METODU
L[y]= y +p(t) y +q(t)y=g(t)
(1)
tipindeki denklemlerin zmleri incelenecektir.

Teorem 3.6.1
Eer Y1 ve Y2 homojen olmayan (sa yanl) denklemin iki zm ise, bunlarn fark da
(Y1 - Y2), L[y]= y +p(t) y +q(t)y=0 homojen diferansiyel denklemin zmdr.
Eer y1 ve y2 (1) denkleminin zmlerinin temel cmlesi ise c1 ve c2 keyfi sabitler
olmak zere Y1(t)-Y2(t)= c1y1(t)+c2y2(t) salanr.
Teorem 3.6.2
Homojen olmayan (1) diferansiyel denkleminin zm, y1 ve y2 homojen
diferansiyel denklemin zmlerinin temel cmlesi, c1 ve c2 keyfi sabitler ve Y(t)
homojen olmayan diferansiyel denklemin zel zm olmak zere genel zm;
y=(t)= c1y1(t)+c2y2(t)+Y(t)
(2)
ygenel= yhomojen+yzel
dir.
BELRSZ KATSAYILAR METODU
Bu yntem homojen olmayan sa yanl diferansiyel denklemin polinom,stel fonksiyon

trigonometrik fonksiyon veya bu fonksiyonlarn arpm eklinde olmas durumunda
uygulanr.
54
ZEL ZMLERN BULUNMASI:

A y +B y +Cy= f(x) de
1.) f(x) in k. Dereceden x in bir tam ok terimlisi olmas durumu
(polinom ise)
yzel zm
C0 ise(y li ifade var ise) f(x) ile ayn dereceden bir tam ok terimli yani;
(0 karakteristik denklemin kk deilse)

yzel=Ax2+Bx+C
C=0 , B0 ise f(x) ile ayn dereceden bir tam ok terimlinin x ile arpm
(0 karakteristik denklemin basit kk ise)
yzel=x(Ax2+Bx+C)
eklindedir.
C=0 , B=0 ise (0 karakteristik denklemin 2 katl kk ise)

yzel=x2(Ax2+Bx+C)
RNEK:
2
y -3 y =2x -5x+3 diferansiyel denklemini znz.
zm
nce homojen zm yaplr ( y-3y=0)
y =r
y =r
ile
r2-3r=0 (karakteristik denklem) yardmyla kkler
belirlenir
r(r-3)=0
zel zm iin,
r1=0
r2=3 iki reel kk
yhomojen=c1er1x+c2er2x = c1+ c2e3x
0 karakteristik denklemin basit kk olduundan
yzel=x( Ax2+Bx+C) seilir,
buradan verilen dif. denkleme bal olarak trevler alnarak

2
y -3 y =2x -5x+3 de yerine konularak (A,B,C) katsaylar belirlenir.
yzel=x( Ax2+Bx+C)=Ax3+Bx2+Cx
2
y zel=3Ax +2Bx+C
55
y zel=6Ax+2B
6Ax+2B-3(3Ax2+2Bx+C)= 2x2-5x+3
6Ax+2B-9Ax2-6 Bx-3C=2x2-5x+3
-9Ax2=2x2
A=-2/9
(6A-6B)x=-5
B=11/18
yzel=-2/9 x3+11/18 x2--16/27x
2b-3c=3
c=-16/27
ygenel=yzel+yhomojen
ygenel= c1+ c2e3x-2/9 x3+11/18 x2-16/27x
2) y '' + 7 y ' = x 2 + 1 diferansiyel denklemi znz.

y '' = r 2
y' = r
y =1
r1 = 0
r 2 + 7r = 0
yazlarak
karakteristik denklemden
r2 = 7 2 farkl reel kk
yhom ojen = c1 + c2e 7 x
(x2+1) iin zel zm;

0 karakteristik denklemin basit bir kk olduundan
y zel = x( Ax 2 + Bx + C ) = Ax3 + Bx 2 + Cx
y ' zel = 3 Ax 2 + 2 Bx + C
y ''zel 2 = 6 Ax + 2 B
6A+14B=0
2B+7C=1
den
21Ax 2 = x 2 A = 1 / 21
B=-1/49 , C=51/343
y zel = x(
1 2 1
51
x
x+
)
21
49
343
y genel = y h + y zel
y genel = c1 + c2e 7 x + x(
1 2 1
51
x
x+
)
21
49
343
bulunur.
56
A y +B y +Cy= f(x) diferansiyel denkleminde

f(x) in Aex eklinde stel fonksiyon olmas durumu
yzel zel zm:
karakteristik denklemin bir kk deilse
x
yzel=Ae
karakteristik denklemin basit bir kk ise
yzel=Axex
karakteristik denklemin iki katl bir kk ise
yzel=A x2 ex
eklindedir.
rnekler
1)
2)
3)
y +4 y +8y=e
-2x

y +4 y +4y= e diferansiyel denklemini znz.
2x
y -5 y +6y=5e diferansiyel denklemini znz.
-2x
rnek2 in zm
y +4 y +4y=
e-2x diferansiyel denklemini znz.
r2+4r+4=0 karakteristik denklemden

(r+2)2=0 r= -2 iki katl
yhomogen=(c1+c2x) e-2x
e-t =-2 karakteristik denklemin 2 katl kk olduundan
yzel=Ax2 e-2x
seilir..
-2x
-2x
y = 2Ax e -2Ax e
-2x
-2x
-2x
2 -2x
y = 2A e -4Ax e -4Ax e +4Ax e
57
2A e-2x -8Ax e-2x+4Ax2 e-2x+8Ax e-2x-8Ax2 e-2x+4 Ax2 e-2x= e-2x

2A e-2x= e-2x
A=1/2
zel zm
yzel=1/2(x2 e-2x) olur.
genel zm ygenel=yhomogen+yzel
ile
ygenel=(c1+c2x) e-2x+1/2(x2 e-2x)

olur.
2) y '' + 7 y ' + 12 y = e 3 x diferansiyel denklemini znz.

zm:
y '' + 7 y ' + 12 y = 0 ile homojen zm yaplarak
y '' = r 2
y' = r
y =1
yazlarak
r 2 + 7r + 12 = 0
r 2 + 7r + 12 = 0 karakteristik denklemden
r1 = 3
r2 = 4 2 farkl reel kk
yhom ojen = c1e 3 x + c2e 4 x
bulunur.
e-3x iin zel zm
stel fonksiyonda xin katsays (-3), karakteristik denklemin kk olduundan
Ae-3x
seilerek
y zel = Axe 3 x
y ' zel = Ae 3 x 3 Axe 3 x
y '' zel = 6 Ae 3 x + 9 Axe 3 x diferansiyel denklemde yerlerine konularak
Ae-3x= e-3x den A=1 ve
y zel = xe 3 x
bulunur.
y genel = y h + y zel
y genel = c1e 3 x + c 2 e 4 x + xe3 x
58
3. f(x)
TRGONOMETRK FONKSYON SE
A y +B y +Cy= M cos(x), Nsin(x)
yzel zel zm:

i karakteristik denklemin kk deilse
yzel= Acosx+Bsinx
i karakteristik denklemin kk ise veya c=A 2 , B=0 ise
yzel= x ( Acosx+Bsinx)
rnek
y +2 y -3y=
8sin4x diferansiyel denklemini znz.
r2+2r-3=0 (karakteristik denklem)

=b2-4ac>0 farkl iki kk
r1=1
r2=-3 farkl iki kk

yhomojen=c1er1x+c2er2x = c1x+ c2e-3x
zel zm iin 8sin4x de( i4) karakteristik denklemin kk

olmadndan
yzel= Acos4x+Bsin4x
seilerek trevler alnr ve ( y +2 y -3y= 8sin4x) de yerlerine konularak
A ve B katsaylar belirlenir.
yzel= Acos4x+Bsin4x
yzel=- 4Asin4x+4Bcos4x
yzel= -16Acos4x-16Bsin4x
-16Acos4x-16Bsin4x-8Asin4x+8Bcos4x-3 Acos4x-3Bsin4x= 8sin4x
sin4x(-19B-8A)= 8sin4x
cos4x(-19A+8B)=0
-19B-8A =8
59
8B-19A=0
B=-152/425
A= -64/425bulunur.
zel zm:
yzel= Acos4x+Bsin4x
olur. genel zm
yzel=-64/425cos4x-152/425sin4x
ygenel= yhomojen+ yzel = c1x+ c2e-3x -64/425cos4x-152/425sin4x

elde edilir.
4)
f(x)=exf(x)
eklinde ise
A y +B y +Cy=exf(x)
karakteristik denklemin kk deilse

ex[ Axn+Bxn-1+...+Zn ] eklinde seilerek zm aranr.
rnek:
2
3x
y +4 y +4y=x e
diferansiyel denklemi znz.
zm:
r2+4r+4=0 karakteristik denklemden
(r+2)2=0 r= -2 iki katl
yhomogen=(c1+c2x) e-2x
(1)
elde edilir. = 3 karakteristik denklemin kk olmadndan

zel zm iin:
yzel=e3x (Ax2+Bx+C)
(2)
seilerek y ve y trevleri alnp verilen diferansiyel denklemde
yerlerine konarak A,B ve C katsaylar belirlenir bulunan deerler zel
zmde yerlerine konur. Diferansiyel denklemin genel zm homojen
zmle zel zmn toplamna eittir.
3x
y = 3 e (Ax +Bx+C)+(2Ax+B) e
3x
60
3x
(Ax2+Bx+C )+3 e3x(2Ax+B) +3 e3x(2Ax+B) +2Ae3x
y = 9 e
[25 Ax2+(20A+25B)x+2A+10B+25C] e3x= x2 e3x

25A=1
20A+25B=0 ,
2A+10B+25C=0
A=1/25
B=-20/625
C=6/625
ile
. A,B ve C deeri (2) de yerine konarak zel zm elde edilir.

y zel=(1/25 x2-20/625x+6/625)e3x
genel zm:
ygenel=yhomogen+yzel
ygenel=(c1+c2x) e
-2x
ile
+(1/25 x2+-20/625x+6/625)e3x
rnek
2x
y -4 y =e
sin2x dif. denklemini znz.
zm:
r2-4r=0 karakteristik denklemden

r (r-4)=0 r1 =0
r2=4
yhomogen=c1+c2 e4x
(1)
elde edilir.
zel zm iin et Sint da (+i) yani e2x sin2x de (2+i2)karakteristik
denklemin kk olmadndan
yzel= e2x (Acos2x+Bsin2x)
(2)
seilerek ve y , y alnarak verilen dif. denklemde yerine konur.
y =(-2Asin2x+2Bcos2x) e2x+2 e2x (Acos2x+Bsin2x)
y =(- 4Acos2x-4Bsin2x) e2x+4 e2x (-2Asin2x+2Bcos2x) +4 e2x (Acos2x+Bsin2x)

y ve y verilen diferansiyel denklemde yerlerine konarak;
[-4Acos2x-4Bsin2x+4(-2Asin2x+2Bcos2x) ]e2x=e 2xsin2x
61
(-8A)cos2x+(-8B)sin2x= sin2x
-8B=1
B= -1/8
-8A=0
A=0
Bylece (2) den:

yzel=( -1/8sin2x)e2x
(2)
genel zm
ygenel=c1+c2 e4x+(-1/8sin2x)e2x bulunur.
g(t)= f(x)+h(x) (birka fonksiyonun toplam eklinde)ise zel zm bu
fonksiyonlarn her birine karlk gelen zel zmlerin toplamna eittir.
zel zmlerin seimi iin

g(t)
Karakteristik
denklemin kk
deilse
0
0
c(sabit)
t (polinom)
et(stel)
Sint
Cost
tn et
et Sint
et Cost
tn et Sint
n
i
i
+ i
+ i
+ i
tn et Cost
+ i
yzel
n-1
At +Bt +....+Z
A et
ACost+BSint
Acost+Bsint
t
e [ Atn+Btn-1+...+Z ]
et (ACost+BSint)
et (ACost+BSint)
etCost(A0tn+A1tn-1..+An)+
t
e Sint(B0tn+B1tn-1..+Bn)
etSint(B0tn+B1tn-1..+Bn)
Eer tablonun 2.kolonundakiler karakteristik denklemin kk iseler bu hale

Rnasans hali denir ve tablo deiiklikler yapldktan sonra kullanlr. Eer 2.
Kolondakiler karakteristik denklemin s katl kk iseler bu durumda tablonun 3.
kolonundaki fonksiyonlar tsile arplrlar. zel zm ondan sonra aratrlr.
rnek 1:
2t
y -7 y +10y=6t+8e
diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.
zm:
nce denklem 0 a eitlenerek homojen ksmn zm bulunur.
62
r2-7r+10=0
(r-2)(r-5)=0 r1=2 , r2=5
yhomogen= c1e2t+c2e5t
Eitliin sa taraf doru denklemi ve stel fonksiyonun toplam olduundan zel

zm olarak doru denklemi ve stel fonksiyon iin ayr ayr zel zmler seilir.
yzel1=At+B
seilerek trevler( y ve y) alnr, verilen denklemde yerlerine

konularak katsaylar hesaplanr.
y = A0
y=0
-7 A+10(At+B)=6t 10At+10 B-7 A=6t

10At=6t=
10 B--7 A0=0
A= 6/10=3/5
B=21/50
yzel1=3/5t+21/50
yzel2=tDe2t
2t
2t
y =2tDe +De
2t
2t
2t
y =2De +4tDe +2De
2De2t+4tDe2t+2De2t-7(2tDe2t+De2t)+10tDe2t=8 e2t
4De2t=8 e2t
D=2
yzel2=tDe2t=2te2t
genel zm;
ygenel= yhomogen+yzel
ygenel= c1e2t+c2e5t+2te2t+3/5t+21/50
RNEK 2:
y + y -2y=x+sinx diferansiyel denklemini znz
zm:
ygenel= c1e-2x+c2ex-1/2x-1/4-1/10(3sinx+cosx)
63
3.7 PARAMETRELERN DEM METODU

y +p(t) y +q(t)y=g(t) eklindeki diferansiyel denklemin homojen zmdeki
c1 ve c2 sabitlerinin u1(t) ve u2(t) fonksiyonlar deitirilmesinden dolay
Parametrelerin deiimi metodu denir. Yani
yhomojen= c1y1(t)+c2y2(t)
y= u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)
olur ve dolaysyla zmn bulunmas u1(t) ve u2(t) fonksiyonlarnn belirlenmesine
dnr. (Burada y1(t) vey2(t) homojen denklemin zmleridir.)
y= u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)
y = u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)+ u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)
u1(t) ve u2(t) yi ieren terimler toplam sfr kabul edilirse;
u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)=0
(1)
y =u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)
olur. Bu ifadenin trevi alnrsa
y = u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)+ u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)
olur. y, y vey y +p(t) y +q(t)y=g(t) denkleminde yerlerine konularak y1 ve y2nin
denklemin zmleri olduuda dikkate alnarak
u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)=g(t)
(2)
elde edilir. (1) ve (2) yardmyla u1 ve u2 zlr, integralleri alnarak u1 ve u2

belirlenir
u1(t)=-
y 2 (t )Q(t )
W ( y1 , y 2 )t
u2(t)=
y1 (t )Q(t )
W ( y1 , y 2 )t
(3)
W(y1,y2)t, y1(t) ve y2(t) nin wronskiani y1(t) ile y2(t) zmlerinin temel cmlesi olduundan
W(y1,y2)t0 dr. (3) nolu denklemin integrali alnarak
y 2 (t )Q(t )
y (t )Q(t )
dt + c1
dt + c2
u2(t)= 1
W ( y1 , y 2 )t
W ( y1 , y 2 )t
fonksiyonlar bulunur ve y= u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t) de yerlerine konarak ikinci tarafl
denklemin zm elde edilmi olur. Bu metodu aadaki teoremle Teorem 3.7.1
ile zetleyebiliriz.
u1(t)=-
Teorem 3.7.1
Eer p,q ve G fonksiyonlar bir I ak aral zerinde srekli fonksiyonlar ve y1 ve y2
fonksiyonlar y +p(t) y +q(t)y=g(t) diferansiyel denkleminin homojen ksmnn
zmleri iseler, y +p(t) y +q(t)y=g(t) denkleminin zel zm
64
yzel=-y1(t)
y 2 (t )Q(t )
y (t )Q(t )
dt +y2(t) 1
dt
)
t
W
y
y
t
(
,
)
1
2
1
2
W(y , y
yzel=y1(t)u1(t)+ y2(t)u2(t) ve genel zm

ygenel= c1y1(t)+c2y2(t)+yzel
RNEK:
y +y=tant diferansiyel denklemini sabitlerin deiimi metodu ile
znz.
zm:
2
y +y=0 denkleminin karakteristik denklemi r +1=0 ve kkleri r=i olup
genel zm y= et (c1Cost+c2Sint) den

y= c1Cost+c2Sint
y= u1Cost+u2Sint
yazlarak Sabitin deiimi kuraln uygularsak
y= -u1Sint+u2Cost+ u1 Cost+u2 Sint

olup btnler art olarak
u1 Cost+u2 Sint=0
seilirse
y = -u1Sint+u2Cost
olur. Buna gre

y =-u1Cost-u2Sint+-u1 Sint+u2 Cost
olup y, y , y nn ifadeleri verilen denklemde yerine konulursa

-u1Cost-u2Sint+-u1 Sint+u2 Cost+u1Cost+u2Sint=tant
-u1 Sint+u2 Cost=tant
elde edilir.
u1 Cost+u2 Sint=0
/*Sint
/*-Cost ile arparsak
u2= Sint
u1=- Sin2t/Cost =(Cos2t-1)/Cost= Cost-Sect
Hatrlatma: (1/Cos at)dt =Sec at dt=1/a Ln(Sec at+Tan at)
65
Bunlardan
u1=Sint-Ln(Sect+tant)+K1
u2=-Cost+K2
elde edilir. u1, u2 nin bu ifadeleri
y= u1Cost+u2Sint
ifadesinde yerlerine konulursa verilen denklemin genel zm
ygenel= K1Cost+K2Sint-Cost Ln(Sect+tant)
olur.
II.Yol: Wronski determinant

2
y +y=0 denkleminin karakteristik denklemi r +1=0 ve kkleri r=i olup
genel zm y= et (c1Cost+c2Sint) den

y= c1Cost+c2Sint
idi. y= c1y1+c2y2 formunda y1= Cost ,y2= Sint olduundan
y1,y2,y3,.......yn fonksiyonlar ile oluturulan
y1
'
y1
W = y1''
.
y n 1
1
y2
y3
'
2
''
2
'
3
''
3
y
.
y 2n 1
y
.
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
y 3n 1 . . . .
u1'
'
y
u
'
y .. u = 2
.
.
u '
n
y nn 1
yn
'
n
''
n
n =
0
.
f (t )
tn
determinant Wronski determinant olarak isimlendirilir. W u ' = n
sistemi ile u vektrnn bileenleri (u1, u2, u3.......)bulunur, ve

u1
y1

u2
y2
Y = . = W . ile genel zme ulalr.

.
.

y
un
n
cos t sin t u1' 0
' =
sin t cos t u 2 tan t
66
u1 Cost+u2 Sint=0
/*Sint
/*-Cost ile arparsak
u2= Sint
u1=- Sin2t/Cost =(Cos2t-1)/Cost= Cost-Sect
Hatrlatma: (1/Cos at)dt =Sec at dt=1/a Ln(Sec at+Tan at)
Bunlardan
u1=Sint-Ln(Sect+tant)+K1
u2=-Cost+K2
elde edilir. u1, u2 nin bu ifadeleri
y
u
Sint - Ln(Sect + tant) + K1
Y = 1 = W 1 ile yani Y= (cos t sin t )

- Cost + K2
y2
u2
Ygenel= K1Cost+K2Sint-Cost Ln(Sect+tant)
olur.
III.YOL (Kramer metodu)

y= u1y1(t)+u2 y2(t)= u1Cost+u2Sint=
u1 Cost+u2 Sint=0
0
y2 (t )
Q(t ) y2' (t )
y (t )Q(t )
u1' (t ) =
=- 2
y1 (t ) y2 (t )
W ( y1 , y 2 )t
'
'
y1 (t ) y2 (t )
w(y1,y2)(t)=
u1 (t) =
=
u 2 (t) =
y1 (t )
'
1
y (t )
y2 (t )
'
2
y (t )
y1 (t )
0
'
y (t ) Q(t )
y (t )Q(t )
u2' = 1
= 1
y1 (t ) y2 (t ) W ( y1 , y 2 )t
y1' (t ) y2' (t )
cos t sin t
=1
sin t cos t
y 2 (t )Q(t )
sint tant
sin 2 t
1 cos 2 t
dt =
dt
dt =
dt =
W ( y1 , y2 )(t )
1
cos t
cos t
cos 2 t 1
1
dt = (cos t
)dt = sin t ln(sec t + tan t ) + K1
cos t
cos t
y1 (t )Q(t )
cost tant
dt =
dt = sin tdt = cos t + K 2
W ( y1 , y2 )(t )
1
67
u1, u2 nin bu ifadeleri y= u1Cost+u2Sint yerlerine konularak

ygenel= K1Cost+K2Sint-Cost Ln(Sect+tant)
olur.
RNEK 2:
x2 y +4x y +2y=2lnx diferansiyel denklemini znz.

(x2y+Axy+By= f(x) tipinde bir diferansiyel denklem. Dolaysyla euler dif.denklemi)
yhomojen= xr
yhomojen=rxr-1
r(r-1)xr+4rxr+2xr=0
xr(r2-r+4r+2)=0
yhomojen=r(r-1)xr-2
r2+3r+2=0 ile
r1=-1
iki reel kk olduundan
yhomojen= c1xr1+c2xr2
idi.
yazlarak . W u ' = n
x
1
x2
r2=-2
yhomojen= c1x-1+c2x-2= u1x-1+u2x-2

ile
1
'
0
x 2 u1 = 2 ln x
2 u 2' 2
x
x3
1 ' 1 '
u1 + 2 u 2 = 0
x
x
1 ' 2 ' 2 ln x
u1 3 u 2 = 2
x2
x
x
u2=-2xlnx
Buradan ( ln(ax)dx=xln(ax)-x
x2/4 )
u1=2lnx
ve xln(ax)dx=(x2/2)ln(ax)-
u1=2(xlnx-x)+K1
u2= -x2lnx+x2/2+K2
68
y
u
Y = 1 = W 1
y2
u2
Y=
1
x
1 u1 1
=
x 2 u 2 x
1 2(xlnx - x) + K1
x 2 - x 2 lnx + x 2 /2 + K2
YGENEL=K1/x+K2/x2+lnx-3/2
elde edilir.
dev
1) y -6 y +9y= e3x/x2 denklemini sabitlerin deiimi metodu ile znz.

ygenel=K1 e3x+ K2x e3x- e3x -e3xLnx
zm:
2) y +y= sinx denklemini sabitlerin deiimi metodu ile znz

ygenel=K1 cosx+ K2sinx- x/2 cosx-((cos2x)/2) sinx-1/4 sin2xcosx
zm:
1 ) y -6 y +9y= e3x/x2
r2-6r+9=0
(r1=r2=r=-b/2a= 3)
2 katl kk
yhomojen=(c1+c2x)e3x=c1e3x+c2xe3x
yhomojen= (u1+u2x)e3x
e3x
w= 3 x
3e
y
'
+ 3 xe 3 x y
xe 3 x
e 3x
w.u=n
e3x
3x
3e
u1' 03 x
xe 3 x
= e
e 3 x + 3xe 3 x u 2' 2
x
u1e3x+u2xe3x=0
3u1e3x+u2(3xe3x+e3x)=e3x/x2
eitlikleri ile
u2=1/x2
u2=-1/x+K2
Y=Wc= (e 3 x
u1=-1/x
ln x + K 1
xe 3 x 1
+ K2
x
u1=-lnx+K1
elde edilir. u1 ve u2 nin karlklar (y=(u1+u2x)e3x) de yerlerine

konularak,
ygenel=(K1+K2x)e3x-e3x-e3xlnx
69
bulunur.
2) y +y= sinx denklemini sabitlerin deiimi metodu ile znz
y+y=0 denkleminin karakteristik denklemi r2+1=0 ve kkleri r=i olup
genel zm y= et (c1Cosx+c2Sinx) den
W.u =n
y= c1Cosx+c2Sinx
sistemini yazarsak
cos x sin x
sin x cos x
u1' 0
' =
u sin x
u1 Cosx+u2 Sinx=0
-u1 Sinx+u2 Cosx=sinx
u2= Sinx cosx
u1= -Sin2x
/*Sinx
/*Cosx ile arparsak
u2=-(cos2x)/2+K2
u1= -(x/2-(sin2x)/4 )+K1
Hatrlatma:sin2xdx= x/2-(sin2x)/4
u1, u2 (y= u1Cosx+u2Sinx) yerlerine konarak yani(Y=W.u) ile
ygenel=K1cosx+K2sinx- (x/2)cosx-((cos2x)/2)sinx-(sin2x*cosx)/4
Aadaki diferansiyel denklemleri sabitlerin deiimi kural ile znz.
1- y -y= 1/cosx.
( y= c1 cosx +c2sinx+xsinx+cosxlncosx)
2- y +y=cotanx
( y= c1 cosx +c2sinx+sinxlntan(x/2))
70
4.YKSEK MERTEBEDEN DFERANSYEL DENKLEMLER

4.1. n. Mertebeden Lineer Denklemlerin Genel Teorisi
P0 (t )
d n 1 y
dy
dny
+
P
(
t
)
+ ................ + Pn 1 (t ) + Pn (t ) y = G (t )
1
n
n 1
dt
dt
dt
(1)
eklindeki bir denklem n. mertebeden lineer denklem adn alr. Burada P0,
P1,........,Pn ve G fonksiyonlar bir I ak aralnda <t< reel deerli , srekli
fonksiyonlar ve P0(t) n bu aralkta sfrdan farkl olduu kabul edilerek (1) denklemi
P0(t) ile blnrse
dy
dny
d n 1 y
L[y]= n + p1 (t ) n 1 + ................ + p n1 (t ) + p n (t ) y = g (t ) (2)
dt
dt
dt
elde edilir.
(2) denklemi n. mertebeden olduundan ynin tye bal n. mertebeden trevlerini ierir.
Bu nedenle tek zmn elde edilebilmesi iin, n tane balang koulu verilmelidir.
Buradan t0 I ve y0,y0,.......,yo(n-1) belli reel sabitler olmak zere, n tane balang koulu
y(t0)=y0, y(t0)=y0,...........,y0(n-1)(t0)=y0(n-1)
(3)
eklindedir.
Teorem 4.1.1.
Eer p1, p2,........,pn ve g fonksiyonlar bir I ak aralnda srekli ise, (2)
diferansiyel denklemini ve (3) balang koullarn I da salayan bir tek y=(t) zm
vardr.
HOMOJEN DENKLEM
n. mertebeden homojen diferansiyel denklem
L[y]=yn+p1(t)y(n-1)+..............+p(n-1)(t)y+pn(t)y=0
(4)
eklindedir. Eer y1,y2,............,yn fonksiyonlar (4) denkleminin zmleri ve

c1,c2,............,cn ler keyfi sabitler ise;
y=c1y1(t)+ c2y2(t)+........................+ cnyn(t)
(5)
lineer kombinasyonu da bir zmdr. (5) no lu denklemin (4) n zm olduu

teorem 4.1.2 ile verilmektedir.
Teorem 4.1.2.
Eer p1, p2,........,pn ler fonksiyonlar bir I ak aralnda srekli ve y1,y2,............,yn
fonksiyonlar (4) denkleminin zmleri ve en az bir t0 I noktasnda
W(y1,y2,............,yn)(t)0 ise (4) diferansiyel denkleminin her zm y1,y2,............,yn
lerin lineer kombinasyonu olarak yazlabilir.
71
(4) denkleminin y1,y2,............,yn zmlerinin W(y1,y2,............,yn)(t)0 ise,

y1,y2,............,yn zmlerine zmlerin temel cmlesi denir.
Lineer bamllk ve lineer bamszlk kavramlar f1,f2,

fonksiyonlar iin aadaki gibidir.
,fn
Eer her t eleman I iin hepsi birden sfr olmayan k1,k2,............,kn sabitleri
iin
k1f1+k2f2+............+knfn=0
salanyorsa f1,f2,
,fn fonksiyonlarna lineer bamldr denir. Aksi
takdirde lineer bamszdr.
Eer y1,y2,............,yn fonksiyonlar (4) denkleminin zmleri ise lineer bamsz
olmalar iin bir t0 I noktasnda gerek ve yeter koul W(y1,y2,............,yn)(t0)0
olmasdr.
HOMOJEN OLMAYAN DFERANSYEL DENKLEMLER

L[y]=yn+p1(t)y(n-1)+..............+p(n-1)(t)y+pn(t)y=g(t)
(1)
eklindeki denklem ikinci tarafl veya homojen olmayan denklem adn alr.
Eer Y1 ve Y2 homojen olmayan diferansiyel denklemin iki zm ise
onlarn fark da diferansiyel denklemin zmdr.
L[ Y1-Y2 ]= L[ Y1](t)- L[Y2 ](t)=g(t)-g(t)=0
Bu nedenle homojen olmayan (1) denkleminin iki zmnn fark
homojen diferansiyel denklemin bir zmdr.
Homojen olmayan diferansiyel denklemin genel zm
ygenel= y=c1y1(t)+ c2y2(t)+........................+ cnyn(t)+yzel
eklinde yazlabilir.
Mertebe Drme: Yksek mertebeden diferansiyel denklemlerde
mertebe drme metodu ile yksek mertebeden diferansiyel denklem daha
dk mertebeden diferansiyel denkleme getirilerek zm aranr. Ancak
bu metod iin en az bir tane zmn bilinmelidir. zm y1(t) ise y=v(t)
y1(t) oluturulur. ve v(t) ye bal daha dk mertebeden diferansiyel
denkleme geilir. (dev sayfa 206(11-16,18))
72
4.2 Sabit Katsayl Yksek Mertebeden Homojen Diferansiyel

Denklemler
a0, a1, a2,...........,anler reel sabitler olmak zere
L[y]= a0yn+a1y(n-1)+...............+a(n-1) y +any=0
(1)
diferansiyel denklemi gznne alnsn. 2. Mertebeden sabit katsayl

diferansiyel denklemlerde olduu gibi y=ert eklinde zm aranrsa,
L[y]= ert(a0rn+a1r(n-1)+...............+a(n-1)r+an)= ertZ[r]
(2)
olur. Z[r] ye karakteristik polinom , Z[r]=0 karakteristik denklem denir.

n. dereceden bir polinomun kkleri r1,.......,rn olsun(bazlar eit
olabilir).Dolasyla Z[r] karakteristik polinom
Z[r] =a0(r-r1)(r-r2)...........(r-rn)
(3)
eklinde yazlabilir.
KKLER REEL VE BRBRNDEN FARKLI SE
(1) nolu denklemin n tane farkl er1t,er2t,..........,ernt zmleri bulunur.
genel zm:
ygenel= c1 er1t + c2 er2t +........................+cn ernt
eklindedir.
a0rn+a1r(n-1)+...............+a(n-1)r+an=0 sabit katsayl karakteristik bir
polinomun kklerinin bulunmas:
a0 ve an katsaylarnn arpanlar belirlenir an nin arpanlarndan biri p ile
a0 n arpanlarndan biri q ile gsterilirse ve r=p/q ile rasyonel kkler
yazlr bu kkler tek tek karakteristik denklemde yerlerine konarak
denklemi salayanlar kk olarak seilir. Ayrca her bulunan kkten
yaralanarak bulunan arpanla (a0rn+a1r(n-1)+...............+a(n-1)r+an=0 )
denklemi blnerek derecesi drlr.
Eer kklerden bir ksm kompleks ise bu kural uygulanmaz. Ancak
rasyonel kklerden yararlanarak (varsa) denklemin derecesi drlerek,
kkleri aranr.
73
rnek
yv+y-7y- y +6y= 0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.
y(0)=1, y(0)=0, y(0)=-2, y(0)=-1 balang koullar iin znz.
yv=r4
y=r3
y=r2
r4+r3-7r2-r+6=0 (karakteristik denklem)
y=r
y=1
r4+r3-7r2-r+6=0 denklemin deimez says 6 olup bunun blenleri
1, 2, 3, 6 dr. a 0=1dir. p/q=(1, 2, 3, 6) Bu nedenle mmkn
olan rasyonel kkler 1, 2, 3, 6 dr. Bunlar karakteristik
denklemde yerlerine konularsa 1,-1, 2 ve -3 karakteristik denklemin
kkleridir. yleyse genel zm
r4+r3-7r2-r+6/(r-1)=r3+2r2-5r-6
(r-1)(r+1)(r2+r-6)=0
ygenel=c1et+c2e-t+c3e2t+c4e-3t
dir. Balang koullar ile
c1+c2+c3+c4=1
c1- c2+2c3-3 c4=0
c1+c2+4c3+9c4=-2
c1- c2+8c3-27 c4=-1 denklemini salar. Bu denklemlerden
c1=11/8, c2=5/12, c3=-2/3, c4=-1/8
probleminin zm
y= 11/8et+5/12e-t-2/3e2t+-1/8e-3t
eklinde elde edilir.
bulunur. Bylece balang deer
Kompleks Kkler
Eer karakteristik denklemin kkleri kompleks ise, a0, a1, a2,...........,anler
reel sabitler olduklarndan, kompleks kkler i eklinde bulunur. Kkler
katl olmamak artyla karakteristik denklem(polinom )
Z(r)= a0(r-r1)(r-r2)...........(r-rn)
formunda yazlr.
74
Burada da 2.mertebeden diferansiyel denklemin karakteristik denkleminin

kompleks olmas durumunda ele alnan yntem uygulanr.
r1=+i ; r2=-i
=(-b/2a)
= 4ac b 2 / 2a
genel zm:
y= ex (c1Cosx+c2Sinx) dir.
rnek
yv-y=0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz. y(0)=7/2,
y(0)=-4, y(0)=5/2, y(0)=-2 balang koullarn salayan zm
bulunuz.
yv=r4
y=r3
y=r2
r4-1=0 , (r2-1)(r2+1)=0 (karakteristik denklem)
y=r
2 farkl reel kk ve kompleks kk
y=1
ygenel=c1et+c2e-t+c3 cost+c4 sint
olur Balang koullarndan c1=0, c2=3, c3=1/2, c4=-1
bulunur
y= 3e-t+1/2 cost - sint

olur.
KATLI KKLER
n. mertebeden diferansiyel denklemine karlk gelen zmler,
er1t, ter1t,t2er1t,....................,t(s-1)er1t
eklindedir.(s katlln derecesi)
Eer kompleks kkler katl ise zmler
75
e(i)t, t e(i)t, t2 e(i)t,..................., t(s-1)e(i)t

bamsz zmler
dir. Dolaysyla lineer
et(cost+sint), t et(cost+sint), .........., t(s-1)et(cost+sint),

rnek:
yv+2y+y=0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.
yv=r4
y=r3
y=r2
r4+2r 2+1=0 , (r2+1)(r2+1)=0 (karakteristik denklem)
y=r
2 katl kompleks kk r1=r2=i, r3=r4=-i
y=1
y=et(c1cost+c2sint) +t et(c3cost+c4sint),
y=c 1cost+ c2sint+c3tcost+ c4 tsint
veya y=(c1 +c2t)cost+(c3+ c4t)sint
dev:
1) yv+8y+24y+32 y +16y=0 diferansiyel denkleminin genel
zmn bulunuz.((r+2)4=0 r=-2 4 katl kk)
2) y-3y+3 y -y=0 diferansiyel denkleminin genel zmn
bulunuz. ( (r-1)(r-1)2=0 karakteristik denklem)
(y=c1e -t+c2tet+c3t2et)
4.3. BELRSZ KATSAYILAR METODU

Bu yntem 2.mertebeden diferansiyel denklemlerde olduu gibi
L[y]= a0yn+a1y(n-1)+...............+a(n-1)y+any=g(t)
(1)
76
homojen olmayan lineer diferansiyel denkleminde g(t)nin polinom,stel

fonksiyon,sinax,cosbx veya bunlarn arpm ve ya bunlarn lineer
kombinasyonu olmas durumunda uygulanr.
zel zmler 2. mertebeden diferansiyel denklemlerde olduu gibi seilir.
g(t)
Karakteristik
yzel
denklemin kk
deilse
c(sabit)
0
A
n
n
t (polinom)
0
A0t +A1tn-1+....+An
et(stel)
A et
Sint
i
ACost+BSint
Cost
i
Acost+Bsint
n t
t
t e
e [ A0tn+A1tn-1+...+An ]
et Sint
+ i
et (ACost+BSint)
et Cost
+ i
et (ACost+BSint)
tn et Sint
+ i
etSint(B0tn+B1tn-1..+Bn)
tn et Cost
+ i
etSint(B0tn+B1tn-1..+Bn
Eer 2. Kolondakiler karakteristik denklemin s katl kk iseler bu durumda
tablonun 3. kolonundaki fonksiyonlar tsile arplrlar. zel zm ondan sonra
aratrlr.
rnek 1:
yIV +2y+y=e3x diferansiyel denklemini znz.
zm:
rv+2r2+1= (r2+1)2=0
a ib
r= i (2 katl kk)
a=-b/2a=0 ; b= 4ac b 2 / 2a =1
yh=eax((c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx) ile
yh=(c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx
olur.
zel zm iin
stel fonksiyon iin(e3x) 3 karakteristik denklemin kk olmad iin
77
yzel=Ae3x
y zel=3Ae3x yzel=9 Ae3x yzel=27 Ae3x yv zel=81 Ae3x
81 Ae3x+18 Ae3x+ Ae3x=e3x
yzel=1/100 e3x
A=1/100
ygenel=yh +yzel
ygenel=(c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx+1/100 e3x
elde edilir.
rnek 2
y-4 y =t+3cost+e-2t diferansiyel denkleminin zel zmn bulunuz.

r3-4r=0
r(r2-4)=0
r1=0, r2=2,r3=-2 (3 farkl reel kk)

yhomojen=c1+c2e2t+c3e-2t
Sper pozisyon prensibi kullanlarak verilen diferansiyel denklemin zel zmleri
y-4y=t
y-4y=3cost
y-4y=e-2t
diferansiyel denklemlerine kar gelen zel zmlerin toplam olarak yazlabilir.
y-4y=t iin zel zm:

verilen diferansiyel denklemde y li ifade olmad iin
eklinde aranr.
y-4y=3cost iin zel zm
y zel1=t(At+B)
trigonometrik fonksiyonda t nin katsays karakteristik denklemin kklerinden

herhangi birine eit olmad iin
y zel2=Dcost+Esint
olarak seilir.
y-4y=e-2t iin zel zm

78
stel fonksiyonda t nin katsays karakteristik denklemin basit bir kk olduundan
y zel3=tFe-2t
olarak seilir.
A=-1/8 ,B=0, D=0, E=-3/5, F=1/8 olarak bulunur.
Buradan verilen diferansiyel denklemin zel zm:

yzel= yzel1+yze2+yzel3=-1/8 t2-3/5sint+1/8te-2t
rnek 3
yIV +2y+y= x2 diferansiyel denklemini znz.
zm:
rv+2r2+1= (r2+1)2=0
r= i (2 katl kk)

r1=a+ib ; r2=a-ib
a=(-b/2a)
b= 4ac b 2 / 2a
genel zm:
y= eax (c1Cosbx+c2Sinbx) dr.
yhomojen=(c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx
olur.
zel zmler iin (x2 polinom iin)
yzel=ax2+bx+c
yzel=2ax+b
yzel=2a
yzel=0
yIVzel=0
verilen diferansiyel denklemde yerlerine konulursa
4a+ax2+bx+c=x2 ile
a=1
b=0
4a+c=0 dan
c= -4
yzel=x2-4
ygenel=yhomojen+yzel= (c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx +x2-4
79
rnek:
yIV +2y+y= x2+e3x diferansiyel denklemini znz.
zm:
r= i (2 katl kk)
rv+2r2+1= (r2+1)2=0
yh=(c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx
olur.
zel zmler iin (x2 polinom iin)
yzel1=Ax2+Bx+C
yzel1=2Ax+B
yzel1=2A
yzel1=0
yIVzel1=0
verilen dif. denklemde yerlerine konulursa

4A+ Ax2+Bx+C=x2 ile
A=1
B=0
4A+C=0 dan
C= -4
yzel1=x2-4
stel fonksiyon iin(e3x)
yzel2=Ae3x
y zel2=3Ae3x yzel2=9 Ae3x yzel2=27 Ae3x yv zel2=81 Ae3x
81 Ae3x+18 Ae3x+ Ae3x=e3x
A=1/100
yzel2=1/100 e3x
ygenel=yh+yzel1+yzel2
ygenel=(c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx+ x2-4+1/100 e3x
elde edilir.
80
4.4. PARAMETRELERN DEM METODU

2. mertebeden diferansiyel denklem iin verilen metodun n. mertebeden diferansiyel
denkleme geniletilmesidir.
L[y]=yn+p1(t)y(n-1)+..............+p(n-1)(t)y+pn(t)y=g(t)
(1)
n. mertebeden diferansiyel denklem ele alnsn.(1) nolu denklemin zel zmn

parametrelerin deiimi yntemi ile bulabilmek iin (1) in homojen ksmnn
zmnn bilinmesi gerekir. (1) in homojen homojen ksmnn zmlerinin
temel cmlesi y1,y2,...........,yn olsun.
Bu durumda parametrelerin deiimi metodu ile Y(t) zel zm homojen zmde
ci ler yerine ui ler yazlarak
Y(t)=u1(t)y1(t)+ u2(t)y2(t)+............+ un(t)yn(t)

eklinde aranr. burada u1(t),.........un(t) belirlenecek fonksiyonlardr.
u1 y1+ u2 y2+....................+ un yn=0

u1 y1+ u2 y2+....................+ un yn=0
u1 y1+ u2 y2+....................+ un yn=0
.
.
.
.
.
.
(2)
u1 y1(n-1)+ u2 y2(n-1)+....................+ un yn(n-1)=g(t)

n bilinmeyenli n denklem oluturulmu olur.(2) nolu denklem sisteminin zm iin
koul W(y1,y2,.....,yn)0 olmaldr. Bu ise y1,y2,...........,yn lerin (1) diferansiyel
denkleminin homojen ksmnn lineer bamsz zmleri olmasndan zaten salanr.
Dolaysyla (2) sisteminden u1(t),.........un(t) belirlenebilir. Cramer kural kullanlrsa
(2) sisteminin zm
g (t )Wm (t )
m=1,2,.........,n
(3)
W (t )
bulunur. W(t) = W(y1,y2,.....,yn)(t)ve Wm(t) ise W(t) de m. kolon yerine(0,0,..............,1)
konularak elde edilen determinant ifade etmektedir. Bu notasyonlar kullanarak (1)
nolu denklemin zel zmn t0 keyfi olmak zere integralin terimleri cinsinden ifade
edersek
u m' (t ) =
m =1
t0
Y (t ) = y m (t )
g ( s )Wm ( s )
ds
W (s)
(4)
olur. (4) nolu eitlikten grld gibi (1) diferansiyel denkleminin mertebesi arttka
zel zmn bulunmas zorlamaktadr. Bu nedenle baz durumlarda Abel
zdeliinden yararlanlr.
W(t) = W(y1,y2,.....,yn)(t)= cexp[-p(t),dt] burada c sabiti wronskionenin uygun bir

noktada hesaplanmasndan kar.
81
Matrislerle ifade edersek

y1
'
y1
W = y1''
.
y n 1
1
y2
y3
'
2
''
2
'
3
''
3
y
.
y
.
y 2n 1
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
y 3n 1 . . . .
u1'
'
y
u
'
y .. u = 2
.
.
u '
n 1
n
yn
yn
0
n =
.
g (t )
'
n
''
n
determinant Wronski determinant olarak isimlendirilir. W u ' = n
sistemi ile c vektrnn bileenleri (u1, u2, u3.......)bulunur, ve

u1
y1

y2
u2
Y = . = W . ile genel zme ulalr.

.
.

un
yn
RNEK:
y-y-y+y=g(t) diferansiyel denkleminin homojen ksmnn 3
zm y1(t)=et, y2(t)=tet ve y3(t)=e-t dir. Bu denklemin zel zmn
integralin terimleri cinsinden ifade ediniz.
e t
W = e t
e t
te t
(t + 1)e t
(t + 2)e t
e t
e t =
e t
1. 2. Kolondan et, 3.kolondan e-t arpan olarak ekilirse

t
1
1
W(t)= e 1 (t + 1) 1 =4et
1 (t + 2) 1
t
0
te t
W1(t)= 0 (t + 1)e t
1 (t + 2)e t
e t
e t =-2t-1
e t
e t
W3(t)= e t
e t
0 = e 2 t
1
te t
(t + 1)e
(t + 2)e t
t
e t
W2(t)= W = e t
e t
e t
0 e t =2
1 e t
0
82
Bulunanlar
n
m =1
t0
m =1
t0
Y (t ) = y m (t )
Y (t ) = y m (t )
t
Y(t)=
g ( s )Wm ( s )
ds de yerine konursa
W (s)
t
t
t
g ( s )Wm ( s )
g ( s )(1 2s )
g ( s )2
g ( s )e 2 s
t
ds = e t
ds
+
te
ds
+
e
ds
s
s
s
W ( s)
e
e
e
4
4
4
tt
t0
t0
1
e t s [ 1 + 2(t s )] + e (t s ) g ( s )ds
4 t0
SIFIRLAYICI(YOKETME YNTEM) METODU:

Eer f bir fonksiyon ise, f in sfrlayc trev operatr
L f = L( Ly ) = 0
zellii ile
L = an D n + ........... + an D + a0
eklinde ifade edilir. Tersi olarak bu ilemi homojen denklemler iin uygulayabiliriz.
Homojen Denklemlere Tekrar bak
Sabit katsayl lineer homojen diferansiyel denklemler;
an y ( n ) + ............. + a1 y + a0 y = 0
an r n + ................... + a1r + a0 = 0
karakteristik polinoma sahiptirler ve kkleri r1 , r2, ..................., rn olmak zere y = e 1 gibi
rt
y1 , y2 ,..........., yn eklinde zmleri vardr. Denklemi D =
d
kullanarak ta yazabiliriz.
dt
RNEKLER:
denklem : y 5 y + 6 y = 0
polinom : r 2 5r + 6 = 0
arpanlar: (r-2)(r-3)
trev operatr: ( D 2)( D 3) y = 0

lineer bamsz zmler:
veya
kkler: 2,3 reel ve farkl
( D 2 5 D + 6) y = 0
y1 = e 2 x , y2 = e3 x
genelzm : y = c1e2 x + c2 e3 x
RNEK 2:
denklem : y + 10 y + 25 y = 0
polinom : r + 10r + 25 = 0
2
trev operatr: ( D + 5) y = 0
2
lineer bamsz zmler:
arpanlar: ( r + 5) = 0
2
kkler: -5,-5 katl kk
( D 2 + 10 D + 25) y = 0
y1 = e 5 x , y2 = xe 5 x
veya
genelzm : y = (c1 + c2 x)e5 x
83
RNEK 3:
denklem : y 4 y + 8 y = 0
polinom : r 2 4r + 8 = 0
arpanlar:
(r 2 2i )(r 2 + 2i ) = 0
kkler: (2+2i), (2-2i)

trev operatr: ( D 2 2i )( D 2 + 2i ) y = 0
lineer bamsz zmler:
veya
( D 2 4 D + 8) y = 0
y1 = e 2 x cos 2 x, y2 = e 2 x sin 2 x
genelzm : y = e 2 x (c1 cos 2 x + c2 sin 2 x)
Bu yntem sabit katsayl lineer homojen diferansiyel denklemlerin zmleri olarak , stel
fonksiyon,trigonometrik fonksiyon, polinom, bunlarn toplamlar veya arpmlar eklinde olmas
durumunda uygulanr. D =
d
eklinde ifade edilir.
dt
rnek olarak
(D+1)y=0
e t nin bir zmdr . trev operatr D+1 e t nin sfrlaycs olarak ifade edilir.
Benzer olarak D + 4
2
sin 2t veya cos2t nin sfrlaycsdr
( D 3) 2 = D 2 6 D + 9
e3t veya te3t nin sfrlaycsdr.
Fonksiyon : f ( x) = x 2 e 7 x
L = ( D 7)3
Fonksiyon : f ( x) = e x cos 4 x
2
Polinomunkkleri : 1 4i
bu kklerle polinom: ( r + 1 + 4i )( r + 1 4i ) = r + 2r + 5
L = D2 + 2D + 5
Fonksiyon : f ( x) = x k e x
Polinomunkkleri : (k + 1 ok katll ile)
Polinom: (r-)k+1
L = ( D ) k +1
Fonksiyon : f ( x) = x k e ax sin bx
Polinomunkkleri : a ib( k + 1 ok katll ile)
Polinom: ((r-a-ib)(r-a+ib))k+1 = (r2-2ar+(a2+b2))k+1
L = ( D 2 2aD + (a 2 + b 2 )) k +1
84
BELRSZ KATSAYILAR YNTEMNDE

FORMUNUN BELRLENMES
YOK ETME YNTEM LE ZM
L y = f nin zel zmn bulmak iin

(yzel) admlar
1- f iin (sa yanl fonksiyon iin)bir sfrlayc bul ve L olarak adlandr.
2- L Lya = 0 sfrlayc fonksiyonun genel zmn ya ile gsterelim. ya bulunur.
3- L yh = 0 ile homojen denklemin genel zm (yh) bulunur.
4- Sonuta ( L y = f ) Genel zm yh+yzel

rnek:
y + 4 y + 4 y = 2e x
L=(D2+4D+4) iin, eit olarak (D+2)2y=2ex, veya Ly=2ex
1.adm:
(sa yanl fonksiyon iin)bir sfrlayc L =(D-1)

2.adm :
L =(D-1) operatrn y + 4 y + 4 y = 2e x denklemin her iki tarafna uygularsak

d
( D 1)( D 2 +4D+4)y= ( D 1)(2e x ) = (2e x 1* 2e x ) = 0
dx
2
bylece sfrlayc denklem ( D 1)( D + 2) ya = 0
sfrlayc denklemin genel zm ya=c1ex+(c2+c3x)e-2x
3.adm : Homojen ksmn genel zm yh=(c2+c3x)e-2x
4.adm: Denklemin zel zm iin yzel=c1ex seilerek trevler alnp verilen
diferansiyel denklemde yerine yazlarak c1=2/9 bulunur. yzel= 2/9 ex
ygenel= yh+yzel=(c2+c3x)e-2x+2/9 ex
85

01 Mat201ders

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

01 Mat201ders

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DFERANSYEL DENKLEMLER

Burada F kuvveti t,u,du/dt hznn bir fonksiyonudur.

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

Diferansiyel denklemin mertebesi ve

Genel halde F[t,u(t), u(t),u(t),.......un(t)]=0 denklemi n. mertebeden adi diferansiyel

(n)(t)= f [t, (t), (t),........ (n-1)(t)]

(3) n <t< aralndaki her t iin saland kabul edilmektedir.

Diferansiyel denklemlerin zmleri

Lineer ve Lineer Olmayan Diferansiyel Denklemler

Diferansiyel denklemlerin bir dier snflandrmas lineer ve lineer olmamalarna gre

yalnzca 1 varsa lineerdir.

Diferansiyel denklemlerin zmlerinin geometrik olarak yorumlanmasna

eklindeki 1. mertebeden diferansiyel denklem yardmc olur. Bu denklemin zm

y =dy/dt=(3-y)/2 denkleminin dorultu alann gsteriniz

dy/dt (+) eim artar, trev yukar doru

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

fonksiyonuna zel zm denir.

y =dy/dt=-(y-3)/2 denkleminin zmn bulunuz. Ayrca bu zmlerden (0,2)

(t)/ (t)=p(t) veya

olur. Her iki tarafn integrali alnarak

olur. (6) nolu eitliin her iki tarafnn integrali alnrsa

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

edebileceimiz integral erileri, dorultu alannn dorularna teet olacaktr.)

y -y/2= e-t y(0)=-1 balang deer probleminin zmn bulunuz.

y +p(t)y=g(t) eklinde p(t)=-1/2 g(t)= e-t

(x=0y=-2/3; x=1y-1/4; x iin y=0)

ile integral erileri izilir.

c=-1/3 bulunur. verilen balang deer

olur. y -y/2=e-t nin zm ekilde kaln izgi ile izilmitir.

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

balang deer probleminin zmn bulunuz (y=

eklindeki bir diferansiyel denklem

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

y = y2/3 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz. c=0 iin zel zm

zel zm c1=0 konularak y1/3=x/3 olur.

HOMOJEN TPTE DFERANSYEL DENKLEMLER

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

eklinde tanmlanr. Aadaki rnekleri incelersek:

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

verilen denklemde yerlerine konularak

(x2-3v2x2)dx+2x vx( vdx+xdv)=0

1/x2 ile arp

c=ln(x3/( x2- y2))

ec= x3/( x2- y2)

y(1)=1 iin zel zm bulunuz.

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

1.MERTEBEDEN LNEER DFERANSYEL DENKLEMLER

+ e -p(x)dx du/dx elde edilir

y +p(x)y=g(x) de y ve y yerlerine konularak genel zm elde edilir.

-p(x) u(x)e -p(x)dx + e -p(x)dx du/dx+p(x) c(x)e -p(x)dx=g(x)

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

u (x) e-x =3 elde edilir

du/dx e-x =3 yazlarak

y=(3 e +c1)* e-x

ds/d=3s+7 s(0)=15 zel zm bulunuz.

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

x2lnx y+xy=1 diferansiyel denklemini znz.

homojen zm bulunur. kinci tarafl denklemin zm iin y=c(x)/lnx den c ve x e

elde edilir c nin bu deeri homojen zm sonunda bulunan( y=c/lnx) de yerine

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008

(a1x+b1y+c1)dx+(a2x+b2y+c2)dy=0 tipindeki diferansiyel denklemler

(a1x1+b1y1+ a1h+b1k+c1)dx1+(a2x1+b2y1+ a2h+b2 k +c2)dy1=0

Not: Eer a1b2 -a2b1=0 ise x=x1+h , y=y1+k dntrmesini yapamayz.