Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

NHNG VN VT L NG LU
PHN I: DAO NG C
Vn 1: Phn bit vn tc tc ; gia tc ln gia tc; vn tc trung bnh tc
trung bnh.
Vn tc c th m hoc dng nn vn tc max l A (qua v tr cn bng v i theo chiu
dng), vn tc min l A (i qua v tr cn bng v i theo chiu m).
Tc lun khng m nn tc max l A ( v tr cn bng), tc min l 0 ( bin).
2
2
Gia tc c th dng hoc m nn gia tc max l A ( bin m), gia tc min l A (
bin dng).
2
ln gia tc lun khng m nn ln gia tc max l A ( hai bin), ln gia tc
min l 0 ( v tr cn bng).
x
Vn tc trung bnh bng di chia cho thi gian: v
.
t
s
Tc trung bnh bng qung ng i c chia cho thi gian: v
.
t
Vn 2: Mt s vn cn lu
cng k ca l xo khng ph thuc khi lng m ca vt nng m ch ph thuc cc yu
t bn trong l xo nh cht lm l xo,
Chu k dao ng ca con lc n khng ph thuc vo khi lng vt nng m (nu n dao
ng trong mi trng chn khng hay khng kh (c b qua lc cn mi trng),). Th
nhng khi n c tch in v t trong in trng th chu k ca n li ph thuc m bi
F
v gia tc m in trng gy ra l a , m mt khc gia tc hiu dng ca vt g ' li ph
m
thuc vo a (tt nhin nu n khng c tch in m t trong in trng th cng
chng ph thuc m).
Trong mt bi ton tm mi quan h gia cc i lng cng nh cc bi ton lin quan
n s thay i ca cc i lng, ta cn phi vn dng trit cc mi quan h nh
l T 2
m T 2

(i vi con lc n),

1 (i vi con lc l xo), 1
2
T
g
k

T2

Mt dao ng iu ha l tng hp ca hai dao ng thnh phn th li ca dao ng iu

ha chnh bng tng li cc dao ng thnh phn (p dng trong mi trng hp khng
k l ngc pha, cng pha hay vung pha,).
Gi s ban u vt c li x v vn tc v th sau mt khong thi gian bng mt s l
T
2
v 2 . H qu ca iu
ln
th vt c li l xsau A2 x 2 v vn tc l vsau vmax
4
ny l th nng ban u s chuyn ha hon ton thnh ng nng sau; v ng nng
2
2
ban u s chuyn thnh th nng sau, tc l kx 2 mvsau
v mv 2 kxsau
.
t con lc l xo ln mt phng nghing th n chu gia tc trng trng hiu dng l
g ' g sin ; phn lc tc dng ln mt phng nghing tnh theo mg cos .

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

Quan h v pha gia cc i lng: Nu biu thc li c dng x A cos t th biu

thc vn tc v A cos t v biu thc gia tc l a 2 A cos t .

2

Tm li l v sm pha hn x l

; a sm pha hn v l .
2
2

Ch biu thc ca lc phc hi l F kx nn lc phc hi ngc pha vi li .

Vn 3: Cc cng thc cn nh trong bi ton dao ng iu ha ca con lc n
g
+) Tn s gc:
.
+) Li gc: s = l.
l
m 2 s 2 mgl 2
mv 2

+) Th nng: Wt mgl 1 cos

; ng nng: W
.
2
2
2
3

+) Lc cng: T mg 3 cos 2cos 0 mg 02 2 1 .

2

2
v
+) Gia tc hng tm ca vt: aht . Gia tc tip tuyn ca vt: att g .
l
Khi ni n gia tc ca vt nng chnh l ni n thnh phn hp lc ca gia tc tip tuyn
v gia tc hng tm a aht att , nn n c ln l a aht2 att2 .
Chnh iu ny nn khi vt b tr bin (v = 0, lc aht 0 ) thnh phn lc hng tm b
trit tiu nn ti hai v tr bin, gia tc ca vt tip tuyn vi qu o chuyn ng.
+) Lc ko v l thnh phn trng lc vung gc vi dy treo: F mg sin mg .
+) Cng thc c lp tng t nh dao ng iu ha: S02 s 2

v2

s2

v 2l
.
g

v2
.
Chia hai v ca cng thc trn cho l ta c
gl
Con lc n dao ng trn xe trt xung mt phng nghing hp vi sn mt gc th
chu gia tc trng trng hiu dng l g ' g cos ; xe chuyn ng vi gia tc l gsin.
Trong khi con lc n dao ng, nu dy b t th chuyn ng sau ca n s l chuyn
ng ca vt v nm hoc ri t do, c th:
+) Nu lc dy b t tc ca vt bng 0 (tc v tr bin) th vt ri t do.
+) Nu lc dy b t vn tc ca vt nm ngang (tc v tr cn bng) th vt chuyn ng
b nm ngang.
+) Nu lc dy b t vn tc ca vt chch gc nm ngang th vt chuyn ng b nm xin.
Vn 4: Cng thc tnh vn tc cc bi ton va chm
m m2 v1 2m2v2
Vn tc sau khi va chm n hi trc din: v1 ' 1
.
m1 m2
Hai vt c khi lng bng nhau m va chm vi nhau th chng trao i vn tc cho nhau.
m v m2v2
Vn tc sau khi va chm mm trc din: V 1 1
.
m1 m2
(cc gi tr vn tc v1, v2, V, v1 ' trn phi ly l gi tr i s ch khng phi ln).
Vn 5: Mt s iu kin vt dao ng iu ha
2

02

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

TH1: L xo treo thng ng mc vo c ni vi gi bng mt si dy khng gin:
vt dao ng iu ha th dy treo phi lun cng, ngha l l xo lun gin khi dao ng.
Tc l ta phi c A l.
g M m
TH2: iu kin cc bi ton t thm vt: Ni chung l A
. Nu c thm h s
k
ma st th c nhn thm .
Vt M ang treo thng ng. iu kin khi t vt m ln vt M m h vn dao ng iu
g M m
ha th A
.
k
t vt m ln vt M ang nm trn mt phng ngang. H s ma st gia vt m v vt M l
g M m
. iu kin h vt dao ng iu ha l A
.
k
Hai vt M v vt m ni vi nhau bng mt l xo. Cho vt M tip xc mt sn v l xo thng
g M m
ng ln trn th iu kin B lun nm yn trn sn th A
.
k
TH3: Hai vt M v m ni vi nhau bng si dy khng dn. Vt M c ni vi l xo treo
thng ng. iu kin khi ct dy ni gia m v M m vt M vn dao ng iu ha l
khi lng vt b ct ra khi h phi b hn khi lng vt cn li trong h: m M.
Vn 6: Dao ng tt dn, dao ng cng bc, dao ng duy tr. S cng hng
Dao ng tt dn cng nhanh nu mi trng cng nht (lc cn mi trng cng ln).
Dao ng tt dn cng c th coi l dao ng t do nu coi mi trng to nn lc cn cng
thuc v h dao ng.
M rng: Dao ng cng bc l mt loi dao ng duy tr di tc ng ca ngoi lc bin
thin iu ha. Dao ng duy tr li l dao ng cng bc m ngi ta tc ng ngoi
lc vo vt dao ng cng chiu vi chiu chuyn ng trong mt phn ca tng chu k.
Bin ca dao ng cng bc t l thun vi bin ngoi lc cng bc.
ng dng ca dao ng tt dn: ci gim rung (gim xc xe my,). ng dng ca dao
ng cng bc: tn s k (dng o tn s dng in xoay chiu.

PHN II: SNG C

Vn 1: Sng c v cc thnh phn lin quan
Sng c l dao ng c lan truyn trong mt mi trng.
Khi cc phn t ca mi trng dao ng vung gc vi phng truyn sng l sng
ngang. Mi trng no c lc n hi xut hin khi b bin dng lch th truyn c sng
ngang. Sng ngang ch truyn trong cht rn. Cn sng ngang trn mt nc l mt trng
hp c bit: Hp lc ca lc cng b mt v trng lc c tc dng nh lc n hi.
Khi cc phn t ca mi trng dao ng theo phng truyn sng l sng dc. Mi
trng no c lc n hi xut hin khi b bin dng nn, gin th truyn c sng ngang.
Sng dc truyn c trong c ba mi trng rn, lng, kh.
Sng c c to thnh nh lc lin kt n hi gia cc phn t ca mi trng. T
suy ra mi trng no c lc lin kt cng ln th vn tc truyn sng cng ln. Chnh v vy
m vn tc sng c thng ln nht khi truyn trong cht rn, ri n cht lng, v truyn
km nht l truyn trong cht kh (p dng cho c sng m). Sng c khng truyn c
trong chn khng.
Trong qu trnh truyn sng th cc phn t ca mi trng ch dao ng ti ch m khng
b vn chuyn i theo sng.
3

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

Tc truyn sng c khng ph thuc tn s ca sng.
Vn 2: Sng dng, giao thoa, nhiu x
Nu u phn x c nh th sng phn x ngc pha vi sng ti. Nu u phn x t do
th sng phn x cng pha vi sng ti.
Lu khi xy ra hin tng sng dng th cc im trn cng mt b sng th dao ng
cng pha vi nhau. Cc im (khc nt) i xng vi nhau qua mt nt lun dao ng ngc
pha. Nu ngun pht sng c bin l a th bin bng sng l 2a, cn rng bng sng
l 4a.
iu kin c sng dng:
+ Vi si dy c hai u c nh: l n

+ Vi si dy mt u c nh, mt u t do: l 2n 1

.
4
Hai ngun kt hp l hai ngun dao ng c cng tn s v c lch pha khng i theo
thi gian. Hai sng do hai ngun kt hp to ra gi l hai sng kt hp.
iu kin c hin tng giao thoa: hai sng phi xut pht t hai ngun dao ng cng
tn s, cng phng dao ng v lch pha khng i theo thi gian.
Hin tng sng gp vt cn th i lch khi phng truyn thng ca sng v i vng qua
vt cn gi l hin tng nhiu x ca sng.
* Ch cn pht hin c hin tng giao thoa hoc hin tng nhiu x th c th khng nh l
qu trnh sng.

Cc trng hp sng khi gp khe v vt cn:

+ Sng gp khe h c kch thc nh hn th ti khe hnh thnh tm pht sng mi.
+ Sng gp vt cn c kch thc nh hn th sng i vng ra sau vt cn.
+ Sng gp vt cn c kch thc ln hn th sng dng nh vn truyn thng.
Vn 3: Sng m
Tc truyn m ph thuc vo tnh n hi v khi lng ring ca mi trng. Khi
nhit tng th tc truyn m cng tng.
Mi si dy c ko bng mt lc cng T v c mt di l th tc truyn sng trn
T
dy l v
.

Nhng c trng vt l ca m quyt nh c trng sinh l: tn s cao; cng m

v mc cng m to; th dao ng m sc.
to t l thun vi mc cng m ch khng t l thun vi cng m. Ta ch c
th kt lun rng cng m cng ln th cho ta cm gic nghe m cng to (tt nhin l
phi nm trong gii hn nghe ca tai ngi). Ngoi ra, cm gic m to hay nh khng
nhng ph thuc vo cng m m cn ph thuc vo tn s ca m. C th l vi cng
mt cng m, tai ta nghe c m c tn s cao to hn m c tn s thp.
Tai ngi ch phn bit c hai m c mc cng m chnh lch nhau t nht 0,1 B.
V vy nn n v xiben (dB) thng c ngi ta s dng khi o mc cng m.
Gii hn nghe ca tai ngi:
+ Ngng nghe l gi tr cc tiu ca mc cng m m ti gy ra c cm gic m
cho tai ngi. Ngng nghe thay i theo tn s ca m.
+ Ngng au l gi tr cc i ca cng m m tai ta c th chu ng c. Ngng
au ng vi mc cng m l 13 B v hu nh khng ph thuc vo tn s m.
4

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

Ngun nhc m:
+ Khi dy n pht ra m c bn th n c th pht ra mt s ha m bc cao hn. Trn dy
lan truyn ng thi nhiu dao ng iu ha c tn s l mt s nguyn ln tn s ca m
c bn. Tng hp dao ng ta c mt dao ng tun hon phc tp c cng tn s vi
m c bn Nu dng dao ng k in t kho st m ca dy n, ng so, kn
nhn ng mt ng tun hon ch khng phi hnh sin. m thoa cho th hnh sin.
+ Trong cc nhc c, hp n, thn kn, thn so c tc dng va khuch i m, va to ra
m sc ring cho nhc c.
Vn 4: Hiu ng ple
S thay i ca tn s sng do ngun sng chuyn ng tng i so vi my thu c gi
l hiu ng ple.
Cch nh cng thc: Mu s = vn tc ca sng so vi mt t.
Trng hp ngun m chuyn ng li ngi quan st ng yn: Mu s = vsng vngun.
Trng hp ngi chuyn ng li ngun m ng yn: Mu s = vsng.
Vn 5: Bi tp sng c, sng m
Trong bi ton giao thoa sng, khi m s dao ng cc i, cc tiu th phi tr ngun ra.
2 d1 d 2
2 1 .
Cng thc tnh lch pha ca hai sng n mt im:

Bi ton tm s dao ng cc i, cc tiu ca hai ngun vung pha:

Hai ngun vung pha th cc im nm trn trung trc ni hai ngun dao ng vi bin
gp 2 ln bin ca ngun. Chnh iu ny nn s im dao ng vi bin cc i
cng chnh bng s im dao ng vi bin cc tiu. Ch cn gii bt phng trnh
l
l
k 0,25 v tm s gi tr ca k tha mn.

P
P
(ngun m

S 4 R 2
ng hng). Do cng sut ca ngun khng thay i trong qu trnh truyn m nn vi hai
I M RN2
2
2
m M, N bt k th PM PN I M RM I N RN
2 .
I N RM
Sng dng trn dy n hi to bi m thoa in c gn nam chm in, vi dng in
xoay chiu c tn s f th sng dng s dao ng vi tn s f ' 2f .

Cng m ti mt im cch ngun m mt khong R l I

PHN III: DAO NG V SNG IN T

Vn 1: Mt s vn l thuyt cn nh
Chu k dao ng ca mch LC ph thuc vo cc yu t bn trong ca h (l h s t cm
L v in dung C). C th thay i L bng cch t thm li st t trong cun cm, hoc thay
i mi trng c hng s in mi khc gia hai u bn t (cng thc Vn 2).
in tch trn bn t cng pha vi in p hai u t; cng dng in trong mch lun
cng pha vi cm ng t B xung quang dy dn. Vy nn trong mch dao ng LC, ta c
in trng E vung pha vi t trng B .
Dao ng in t tt dn cng nhanh nu in tr R ca dy dn cng ln. Thm ch nu R
qu ln th khng c dao ng (tng t nh dao ng tt dn).
Dao ng in t duy tr khi dng tranzito iu khin vic b nng lng t pin cho
mch dao ng LC.
5

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

1
Khi tn s gc ca ngoi lc xp x bng tn s dao ng ring ca mch 0
.
LC
Tng t dao ng iu ha, hin tng cng hng cng r nu in tr R cng nh. Hn
na, bin cng hng Q0 cng s t l thun vi bin ngoi lc cng bc ging nh
dao ng iu ha cng bc.
Hin tng cng hng c ng dng trong cc mch lc, mch chn sng, mch khuch
i,
Lin h gia in trng bin thin v t trng bin thin: trong thc t, khi ta ni n t
trng hay in trng bin thin th ch l xt ti mt mt ca mt chnh th l in t
trng m thi, khng c s tn ti ring bit ca in trng hay t trng bin thin.
+ T trng bin thin theo thi gian lm xut hin in trng xoy. Cc ng sc ca
in trng xoy l cc ng khp kn bao quanh cc ng sc ca t trng (cc ng
sc ca t trng c th khng phi l cc ng cong khp kn m c th l nhng ng
thng).
+ in trng bin thin theo thi gian lm xut hin t trng xoy. Tng t cc ng
sc ca t trng xoy l cc ng khp kn bao quanh cc ng sc ca in trng (cc
ng sc ca in trng c th khng phi l cc ng cong khp kn m c th l nhng
ng thng) (nn gi SGK trang 128 hnh dung thm).
dB
T trng bin thin cng nhanh (tc l
cng ln) th cng in trng xoy E
dt
dE
cng ln. Ngc li in trng bin thin cng nhanh (tc l
cng ln) th cm ng t
dt
B cng ln.
Xung quanh dy dn c dng in khng i chy qua ch tn ti t trng (ch t trng
khng i khng tn ti in trng). Cn xung quanh dy dn c dng in xoay chiu
chy qua c t trng bin thin xut hin in trng bin thin xut hin in t
trng.
Khi c in trng th tc dng lc ln in tch im (d n ng yn hay chuyn ng).
in trng bin thin v t trng bin thin u tc dng ln in tch im (d n ng
yn hay chuyn ng). Cn lu , t trng s ch tc dng lc ln in tch im chuyn
ng (v lc n ta xem nh in tch im ng yn th tc l t trng chuyn ng t
trng bin thin in trng bin thin tc dng ln in tch im), cn n li khng
tc dng lc ln in tch im ng yn (v khng xut hin in trng).
Sng in t l sng ngang, truyn trong chn khng vi tc nh sng. Thnh phn E
v B cng pha vi nhau, khc vi dao ng trong mch LC (cn phi nh hnh v 24.2
trong SGK p dng cho nhng bi xc nh hng ca E hoc B ). Sng in t c tn s
cng cao th kh nng lan truyn cng xa (do tn s cng cao th nng lng cng ln). Ngoi
ra n tun theo cc quay lut truyn thng, phn x, khc x, giao thoa, nhiu x nhng
khng b tn sc. Ngun pht sng in t gi l chn t.
Truyn thng bng sng in t
+ Khi tch xa hai bn cc ca t in C, ng thi tch xa cc vng dy cu cun cm L th
vng khng gian c in trng bin thin v t trng bin thin lan rng dn, khi mch
dao ng c gi l mch dao ng h.
6

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

+ Anten thu thng thng l loi cm ng mnh vi thnh phn in trng E ca sng
in t. Cn c loi anten ferit cm ng mnh vi thnh phn B ca sng in t.
+ Nguyn tc truyn thng bng sng in t : Bin cc m thanh hoc hnh nh mun
truyn i th dao ng in gi l m tn hoc th tn. Sau dng sng mang tc l sng
c tn s cao (cao tn) truyn cc tn hiu i xa qua anten pht
Cn lu l trong giai on bin iu th ngi ta bin iu bin sng cao tn theo tn
s ca m tn (hoc th tn).
Phn loi sng in t:
+ Sng di ( > 1000 m): dng thng tin di nc.
+ Sng trung (: 1000 m 100 m): dng thng tin mt t, vo ban m thng tin tt
hn ban ngy.
+ Sng ngn (: 100 m 10 m): dng thng tin mt t, k c ngy hay m. Do t b
khng kh hp th, mt khc sng ngn phn x tt trn mt t v trn tng in li, nn c
th truyn i xa.
+ Sng cc ngn (: 10 m 1 cm): dng thng tin v tr, truyn thng qua v tinh hoc
thng tin trong c li vi chc kilmt.
Hp kn bng st lm phn x cc sng in t (hiu ng lng Faraday) nn khong
khng gian bn trong khng c in t trng. Th nhng lng Faraday li c tc dng vi
in trng tnh.
Bo t, do Mt Tri gy ra, nh hng n s truyn sng v tuyn v n lm thay i kh
nng phn x sng in t tng in li.
Vn 2: Mt s cng thc tnh ton
Gi s ban u mch dao ng c cng dng in i, hiu in th hai u t l u, in
T
tch q v th sau mt khong thi gian bng mt s l ln
th vt c cng dng
4
in l isau I 02 i 2 , hiu in th l usau U 02 u 2 , qsau Q02 q 2 . H qu ca iu
ny l nng lng in ban u s chuyn ha hon ton thnh nng lng t sau; v
2
Qsau
2
2
nng lng t ban u s chuyn thnh nng lng in sau, tc l Li Cusau
v
C
q2
2
2
.
Cu
Lisau
C
Cc cng thc lin quan n L, C:
. S
+) C 0 trong S l din tch mi mt bn t, d l khong cch gia hai bn t v
d
1
1
l hng s in mi ca mi trng t gia hai bn t (vi 0
). Nh vy

4 k 4 .9.109
in dung C t l thun vi , S; v ch t l nghch vi d.
2
7 N S
+) L 4 .10 .
trong l t thm, N l s vng dy ca ng, S l tit din ca
l
ng dy v l l chiu di ca dy dn. Nh vy L ch t l nghch vi chiu di l; t l thun
2
vi bnh phng N . Vi cht st t th 1 nn t li st t vo lng ng dy L tng.
7

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

C
Cmin
trong c tnh
+) Cng thc t xoay: C Cmin .C Cmin max
180
bng ; Cmax, Cmin ln lt l in dung ln nht v nh nht ca t. Gi tr Cmin ng vi gc
o

=0 .
Trong bi ton t xoay ta thng biu din C0 v C theo mt i lng c th no . C
th p dng vi bi ton sau:
V d: Mt mch dao ng gm mt cun cm thun c t cm xc nh v mt t in l t
xoay, c in dung thay i c theo quy lut hm s bc nht ca gc xoay ca bn linh ng.
o
o
Khi = 0 , tn s dao ng ring ca mch l 3 MHz. Khi = 120 , tn s dao ng ring ca mch
l 1 MHz. mch ny c tn s dao ng ring bng 1,5 MHz th bng
o
o
o
o
A. 90 .
B. 30 .
C. 45 .
D. 60 .
Gii: Do f t l nghch vi C 2 nn ta c cc quan h sau:
Theo bi ra: 0 Cmin 3 MHz .
Do quan h nn: 1 MHz 9Cmin v 1,5 MHz 4Cmin .
o

Cng thc t xoay cho gc 120 : 9Cmin Cmin 120C C

o

Cng thc t xoay khi f = 1,5 MHz: 4Cmin Cmin .

Cmin
.
15

Cmin
45o .
15

PHN IV: DNG IN XOAY CHIU

Vn 1: Mt s vn l thuyt ng ch
Cng sut trung bnh ca dng in tnh trong khong thi gian t l i lng xc nh
W
bng cng thc: p , vi W l in nng tiu th trn mch. Nu t bng nguyn ln
t
chu k T ca dng in xoay chiu hoc t ln hn rt nhiu so vi T th l cng sut ca
dng in xoay chiu c tnh theo cng thc p UI cos (*). Cn nu t l mt lng
thi gian ln hn khng ng k so vi T th khng c s dng cng thc (*).
Trong on mch xoay chiu bt k, in nng tiu th chuyn mt phn thnh nhit (trn
in tr thun), mt phn thnh nng lng pc ch l cng sut in nng chuyn thnh cc
dng nng lng khc: UI cos RI 2 pc ch .
Trong cc mch tiu th in dn dng v in cng nghip, cos thng c gi tr khng
ln, thng do thnh phn cm khng ca mch ln hn dung khng mt cch ng k. Vy
nn ngi ta khuyn khch dng cc thit b in c t in nhm tng dung khng ca on
mch.
* Cn phn bit l thuyt My pht in xoay chiu, ng c khng ng b ba pha, My
bin p.
u hot ng da trn hin tng cm ng in t. Th nhng ring ng c khng ng
b ba pha th cn hot ng da trn tc dng ca t trng quay s quay khng ng b.
My pht in xoay chiu c hai b phn chnh l phn cm (nam chm) v phn ng
(cc cun dy) (ch cn nh NAM CM). Mt trong hai phn t c nh, phn cn li
quay. Phn ng yn l stato. Phn quay l rto. Ngi ta thng qun cc cun dy trn
cc li thp k thut tng cng t thng qua chng (ch phn bit ny vi sau ).
Li thp li gm nhiu l thp mng cch in vi nhau (gim hao ph do dng Fuc).
8

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

c bit cn nh cu to ca my pht in xoay chiu ba pha: stato l phn cm vi ba cun
2
dy qun lch nhau
trn ng trn, cn rto l mt nam chm in.
3
S quay khng ng b gn vi ng dng l ng c khng ng b ba pha: Tc quay
ca khung dy nh hn tc gc ca t trng.
ng c khng ng b ba pha: Cu to stato gm ba cun dy ging nhau qun trn ba
1
li st b tr lch nhau ng trn (ging vi my pht in xoay chiu, nhng tc dng
3
li khc: my pht in xoay chiu th cc vng dy dng to ra dng in, cn vi ng
c khng ng b ba pha th chng l tc nhn to ra t trng quay vi vct cm ng t
B c ln khng i v quay u vi tc gc ca dng in xoay chiu i vo).
Rto l mt hnh tr to bi nhiu l thp mng cch in vi nhau (gim hao ph do dng
Fuc), thng gi l rto lng sc.
My bin p ch bin i in p xoay chiu m khng lm thay i tn s ca n. Cu
to gm cun s cp v cun th cp cun trn mt li st kn. Li st li gm nhiu l nh
hn c cch in vi nhau (gim hao ph do dng Fuc). Hiu in th t l thun vi s
U
N
I
vng dy, t l nghch vi cng dng in: 1 1 2 .
U 2 N 2 I1
Nh vy li thp c cch in gim hao ph cho dng Fuc p dng cho c ba loi
my.
Truyn ti in nng: Cng sut hao ph p RI 2 R
Hiu sut truyn ti in: H

p2

U cos

p p . Nh vy gim cng sut hao ph th c hai cch:

p

+ Cch 1: Gim in tr R ca dy: R

l
nn gim in tr cn phi tng tit din
S

tn km khng thc t.
+ Cch 2: Tng in p U ni pht in c s dng rng ri nh my bin p.
Trong bi tp hay l thuyt cn ch ch hiu dng v ch cc i.
Vn 2: Cc cng thc cng sut, bi ton cc tr

Trong bi ton mch RLC vi cun cm thun L

Thay i C:
+ UL hoc PL max: cng hng, lc ny C CP

2L

(k hiu CP cho d nh cng thc

sau).
+ cng sut c hai gi tr bng nhau ti hai gi tr C1, C2:
Lc ny Z L

ZC1 ZC2
2

1
1
2

.
C1 C2 CP

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

2

R 2 Z L2
U
Z
+ UC max: ZCm
U Cm
R 2 Z L2 U 1 L
ZL
R
R
(k hiu Cm cho d nh). Lc ny th URL vung pha vi U nn cng ko
theo mt kh l t lin h t ci tam gic vung m ra:
2
U C2 U RL
U 2 U 2 U L2 U R2

1 1 1
U 2 U 2
U2
RL
R
U 2 U U U
C
L
C

U 2 U U U
L
C
L
R
M li c Z th t l vi U (do cng I) nn cc cng thc trn li c bin iu tng t:
2
ZC2 Z RL
Z 2 Z 2 Z L2 R 2

1 1 1
R2 Z 2
Z2
RL

Z 2 Z Z Z
C
L
C

R2 Z Z Z
C
L
L

+ UC bng nhau ti hai gi tr C1, C2: C1 C2 2CCm (1)

Thay i L:
Tng t thay i C, nhng v do cng thc tnh cm khng Z L L v cng thc tnh
1
dung khng ZC
nn cc lin h cng o ngc:
C
1
+ UC hoc PC max: cng hng, lc ny L LP 2 (k hiu CP cho d nh cng thc
C
sau).
+ cng sut c hai gi tr bng nhau ti hai gi tr L1, L2: L1 L2 2LP .
Z L Z L2
Lc ny ZC 1
.
2
2

R 2 ZC2
U
Z
U Lm
R 2 ZC2 U 1 C (k hiu Cm cho d
+ UL max: Z Lm
ZC
R
R
nh). Lc ny th URC vung pha vi U (v ta li suy ra mt ng quan h, dng tnh ton)
1
1
2

+ UL bng nhau ti hai gi tr L1, L2:

(2)
L1 L2 LLm
Nh vy cc bi ton tm quan h L1, L2 hay C1, C2 th u tin phi b nhng p n c cha

bnh phng nh C12 , C22 , L12 , L22 v cc quan h c cha tch nh C1C2 C02 ,... m ch chn
2C1C2
cc cng thc c lin quan n tng, tng nghch o hay hoc dng C0
.
C1 C2
Thay i (cng l thay i f do chng t l thun vi nhau):
10

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

+ Thay i cng sut ca mch hoc hiu in th hai u in tr t cc i: cng
1
hng P
.
LC
2
+ Khi c hai gi tr 1, 2 lm cho cng sut ca mch bng nhau: 12 P .
Z L1 ZC2
Trong trng hp ny th c s hon i gia dung khng v cm khng:
ZC1 Z L2
Li dng tnh cht ny m 2012 c cu:
t in p u = U0cost (V) (U0 khng i, thay i c) vo hai u on mch gm in tr
thun R, cun cm thun c t cm

4
5

H v t in mc ni tip. Khi = 0 th cng dng

in hiu dng qua on mch t gi tr cc i Im. Khi = 1 hoc = 2 th cng dng

in cc i qua on mch bng nhau v bng Im. Bit 1 2 = 200 rad/s. Gi tr ca R bng
bao nhiu?
A. 160 .
B. 200 .
C. 50 .
D. 150 .
Gii: Ban u xy ra cng hng nn Z = R.
Sau cng hiu dng ch bng
phi tng

2 ln, tc l Zsau =

Im
2

, tc l cng hiu dng gim

2 ln. Suy ra tng tr

2 R.

Mt khc Z sau Z1 Z 2 R 2 Z L1 ZC1

2R Z L1 ZC1 R .

p dng tnh cht hon i ta c: R Z L1 ZC1 Z L1 Z L2 1L 2 L 160 .

D on th nm nay li c cho C v hiu

1
1
?

1 2

2 LC R 2C 2
+ Thay i UC t cc i: Cm
.
2 L2C 2
2
2
2
+ Khi c hai gi tr 1, 2 lm cho UC bng nhau: 1 2 2Cm (*)

2
.
2 LC R 2C 2
1
1
2
+ Khi c hai gi tr 1, 2 lm cho UL bng nhau: 2 2 2
+ Thay i UL t cc i: Lm

Lm

(**)

Ni chung cng thc lin h cha lun cha bnh phng v cng dng vi lin h
ULmax, UCmax tng ng (so snh cng thc (*) vi cng thc (1); (**) vi (2)).
Thay i R

U2
R1 R2
P
+ c hai gi tr R1, R2 m lc mch c cng cng sut P th:
R R Z Z 2
C
1 2 L
Vn 3: Cc cng thc lin quan n my pht in xoay chiu v ng c in.
My pht in xoay chiu
11

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

Tn s ca dng in khi phn cm c p cp cc v tc quay ca khung dy l n Hz
pn
(chnh l n vng/s): f = pn. Nu n c n v l vng/pht th f =
.
60
T cng thc trn ta suy ra tn s ca dng in xoay chiu ch ph thuc tc quay ca
khung dy v s cp cc ca phn cm m khng ph thuc s vng dy ca phn ng (s
vng dy ca phn ng ch nh hng n sut in ng ca my pht in).
Biu thc t thng: NBS cos t e ' NBS sin t (cn lu du
tr). (N l s vng dy, B l cm ng t, S l din tch khung dy).
ng c in
p dng cng thc UI cos RI 2 pc ch mt cch nhun nhuyn l c th gii c cc
loi bi ton ny. V d nh cho U, cos, R v

pc ch

th gii tm ngay c I.

PHN V: SNG NH SNG

Vn 1: Mt s vn l thuyt
iu kin xy ra hin tng giao thoa l hai chm sng giao nhau phi l hai chm
sng kt hp.
Mt im c ta x trn mn giao thoa c hiu ng i ca hai sng n n l
2 d1 d 2 2 xa
xa
d1 d 2

D
Ti mt im, qung ng sng truyn n cng ngn pha ca sng truyn n cng
ln.
H vn trn mn lch v sng no c pha tr hn.
Mi nh sng n sc c mt mu v tn s xc nh ch bc sng ca n khng xc
nh. Mu khng thay i khi i qua cc mi trng trong sut khc nhau.
Chit sut ca mi trng c hng s in mi t thm l n .
B
Trong mt mi trng, bc sng v chit sut c quan h: n A 2 (vi A, B l hng s

ty thuc vo mi trng, v l bc sng ca nh sng khi truyn trong chn khng).

iu ny chng t vi mt mi trng th chit sut c gi tr cng ln khi bc sng cng
nh.
c
Vn tc truyn trong mt mi trng c chit sut n: v . T y suy ra vn tc mi
n
trng ph thuc vo mi trng truyn (iu ny chc chn). Ngoi ra c mt vn gy
tranh ci l vn tc ph thuc vo tn s hay khng. Cng thc chit sut ph thuc mi
hc
trng kia chng t n vn ph thuc vo
(trong chn khng), tc l n ph thuc f.
f
Yu cu nh s my quang ph lng knh trang 201 SGK. My quang ph lng knh
hot ng da trn hin tng tn sc nh sng. Chiu nh sng nhn thy c cc bc x no
th quang ph thu c c nhng bc x (tt nhin l bc x phi nhn thy c).
Cc loi quang ph
Quang
ph

nh ngha

Ngun pht

c im

ng dng

Gm nhiu Cc cht rn, cht lng, Khng ph thuc vo bn o nhit

Lin tc di mu t cht kh p sut ln cht ca vt pht sng, m ca vt pht
n tm, khi b nung nng s ch ph thuc vo nhit . sng v cc vt
12

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

ni
nhau
cch
tc.

lin pht ra quang ph lin Nhit ca vt cng

mt tc.
cao, min pht sng cng
lin
lan dn v pha nh sng c
bc sng ngn (s d c
iu ny v nhit cng
cao vt cng c th pht
ra cc photon c nng
lng ln hn).
(c trng cho nhit )
Gm
cc Cc cht kh hay hi Quang ph vch ca cc
vch
mu p sut thp b kch nguyn t khc nhau th
ring
l, thch (t nng hay khc nhau v s lng
ngn cch phng in qua).
vch, v tr, mu sc v
Vch
nhau bng iu kin: nhit cng sng. (c trng
pht x
nhng
ca m kh hay hi cho nguyn t)
khong ti.
phi thp hn nhit
ca ngun sng pht
ra quang ph lin tc.
L
cc Chiu nh sng Chiu nh sng trng qua
vch/m
trng qua m kh hay m hi nung nng thu
ti nm trn hi nng sng p c vch ti trn nn
nn quang sut thp.
quang ph lin tc.
Vch
ph lin tc. iu kin: Nhit Tt ngun sng, c nhng
hp th
m hi phi thp hn vch mu nm trn nn ti
nhit ca ngun trng vi cc vch ti
sng.
trn.
(c trng cho nguyn t)

rt xa (mt u
im ca php
phn tch quang
ph).

Xc nh thnh
phn cu to ca
cc nguyn t c
trong hp cht.

u im ca php phn tch quang ph: cho kt qu nhanh, c th xc nh c mt lc

nhiu nguyn t. Php phn tch quang ph nh lng rt nhy.
S o vch quang ph: nhit nht nh, mt m kh hay hi c kh nng pht ra
nhng nh sng n sc no th cng c kh nng hp th nh sng n sc y.
Quang ph do Mt tri pht ra l quang ph lin tc nhng do m kh xung quanh Mt
tri nn quang ph m ti mt t nhn c l quang ph vch hp th. Quang ph do bng
n in pht ra l quang ph lin tc, cn bng n ng (n hunh quang) pht ra li l
quang ph vch hp th.
Thang sng in t theo bc sng tng dn:
Tia Tia X Tia t ngoi nh sng nhn thy Hng ngoi Sng v tuyn.
Cc loi bc x:
Tia hng ngoi
Bc x in t khng
nhn thy, c bc sng
nh
ln hn bc sng ca
ngha
nh sng .
: 0,76 m vi milimt
Mi vt d nhit
Ngun
thp u pht ra tia hng
pht
ngoi.

Tia t ngoi
Tia X
Bc x in t khng nhn Sng in t c bc
thy, c bc sng ngn hn sng ngn t 10 11 10 8
bc sng ca nh sng tm.
m.
9
: 10 m 0,38 m.
Cc vt c nhit trn ng catt c np thm i
0
m cc.
2000 C.

13

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

Tnh
cht,
tc
dng

ng
dng

Tc dng ni bt l
tc dng nhit.
Tc dng ln knh nh
hng ngoi (gy phn
ng ha hc).
C th bin iu nh
sng in t cao tn.
C th gy ra hin
tng quang in trong
cho mt s cht bn dn.

Tc dng mnh ln phim nh,

lm ion ha khng kh.
Kch thch pht quang nhiu
cht.
Kch thch nhiu phn ng
ha hc.
B nc v thy tinh hp th
mnh, nhng c th truyn
qua c thch anh.
C tc dng sinh l: hy dit
t bo, dit khun, nm mc,
C th gy ra hin tng
quang in (trong v ngoi).

Tc dng ni bt l kh
nng m xuyn mnh.
Tc dng mnh ln knh
nh, lm ion ha cht kh.
C tc dng lm pht
quang nhiu cht.
C tc dng gy ra hin
tng quang in hu
ht kim loi.
C tc dng sinh l
mnh: hy dit t bo, dit
vi khun,

Sy kh, si m.
S dng trong b iu
khin t xa.
Chp nh hng ngoi.
Trong qun s ng
dng lm ng dm hng
ngoi, quay phim ban
m,

Kh trng, dit khun.

Y hc: Chp chiu in,
Cha bnh ci xng.
cha ung th.
Tm vt nt trn b mt kim Cng nghip: d tm
loi.
khuyt tt trong sn phm
c.
Khoa hc: nghin cu
cu trc tinh th.
Giao thng: kim tra
hnh l ca khch hng.

c ba loi tia u c th gy c phn ng ha hc v u thu c bng phng php

chp nh (v u tc dng ln knh nh).
Giao thoa nh sng khi c bn mt song song: lc ny h vn dch v pha ngun b chn
e(n 1) D
bi bn mt mt on x
(e l dy bn mt).
a
Lu rng nu bn mt khng hp th nh sng em giao thoa th mi c h vn, cn nu
bn mt hp th nh sng em giao thoa th khng c h vn (v khi coi nh mt ngun b
b). V d em giao thoa nh sng vng m li chn mt ngun trong hai ngun bng mt
tm chn thy tinh mu th nh sng vng s b hp th ht cn li mt ngun
khng c hin tng giao thoa.
Giao thoa nh sng khi dch ngun: khi dch ngun theo hng song song hai khe (tc l
dch theo hng song song vi mn) th h vn di ngc chiu vi chiu dch ngun mt
D
y (D l khong cch t mn n hai khe, D l khong cch t hai khe n
khong x
D'
ngun). Nh vy nu ang c h vn giao thoa m dch ngun vung gc vi mn th h vn
vn khng thay i.
Lu rng l dch ngun. Cn nu l dch khe S1, S2 th h vn li di cng chiu vi
chiu dch khe mt khong x nh trn.
Vn 2: Cc bi ton tnh ton
Gc lch ca mt chm sng i qua lng knh c gc chit quang nh A: D n 1 A .
D A
A
n sin .
Tm gc lch cc tiu: sin min
2
2

14

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

1
1
1
Cng thc tnh tiu c, t: D n 1
(D l t, f l tiu c, cc bn
f
R1 R2
knh R1, R2. Bn knh nhn gi tr dng khi l mt li, nhn gi tr m khi l mt lm.
Nu tnh c f > 0 th l thu knh hi t, f < 0 th l thu knh phn k).
Cng thc ny c th p dng cho nhng bi ton xem s sp xp ca cc tiu im cc nh
sng n sc nh th no trn trc chnh.
1 1 1

Cng thc thu knh:
(ly cc gi tr u l i s. d > 0 khi l vt tht
f d d'
(thng > 0), d > 0 th l nh tht, m th l nh o).
Tnh s vn sng, vn ti ca mt nh sng c khong vn i trn giao thoa trng c di
L
L v vn sng nm chnh gia giao thoa trng. Xt t s n .
i
+ Nu n khng nguyn th s vn sng l s l gn vi n gn vi n nht. S vn ti l s chn
gn vi n nht.
+ Nu n nguyn l th s vn sng l n, s vn ti l n + 1.
+ Nu n nguyn chn th s vn ti l n, s vn sng l n + 1.
Vi bi ton giao thoa nhiu nh sng (thng l ba) th phi cc k lu : bc sng ca
n c trong vng nh sng nhn thy hay khng; bi ton hi s vn sng hay hi s loi
vn sng gia hai sng trng mu vi vn trung tm.
Vi bi ton m vn sng giao thoa trong vng no (thng l nm gia hai vn sng
c mu trng vi vn trung tm) m ch cho , khng cho D, a th nhiu ly D = a = 1 cho
tin tnh ton (tc l ly lun i = ).
Ch bi ton tm s vn ti trng nhau:
Trong th nghim Yng v giao thoa nh sng, cho khong cch gia hai khe sng l a = 0,8 mm,
khong cch t hai khe n mn l D = 1,2 m. Chiu ng thi hai bc x 1 0,75 m v 2 0, 45
m vo hai khe. V tr trn mn cho vn ti ca hai bc x trng nhau l
A. x = 4,765t + 2,6343 (mm) vi t .
B. x = 3,375t + 1,6875 (mm) vi t .
C. x = 5,634t + 3,264 (mm) vi t .
D. x = 2,765t + 2,6343 (mm) vi t .
Gii: Gi s v tr vn ti trng nhau l x k 0,5 i1 n 0,5 i2
Suy ra

i
2k 1 i2 5 5t
(iu kin l phn s 1 dng ti gin phi l l/l. Nu l l/chn

2n 1 i1 3 3t
i2

hoc chn/l dng bi ton li ngay v khi khng c vn ti trng nhau).

2k 1 5t
(t phi l) thay li vo biu thc tnh ta x.

2n 1 3t

PHN VI: LNG T NH SNG

Vn 1: Cc vn l thuyt v hin tng quang in trong v quang in ngoi
Trong th nghim Hecx: Chiu mt chm sng pht ra t mt h quang vo mt tm km
th thy cc electron bt ra khi tm km. Khi chn chm sng h quang bng tm thy tinh
dy th thy khng c electron bt ra na, iu ny chng t ch c nh sng thch hp mi
gy ra c hin tng quang in ch khng phi l chng t tm thy tinh hp th tt
c cc nh sng t h quang.
Lu l khi cc electron bt ra khi b mt theo mi phng v vi nhiu gi tr vn
tc khc nhau nhng nh hn hoc bng mt gi tr cc i no .
15

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

Khi electron c bt ra khi catt vi vn tc v0 th vn tc ca n s c tng tc hay
gim tc ty thuc vo hiu in UAK t vo ant v catt:
+ Nu UAK > 0 th electron c tng tc, ng nng ca n khi n ant l

mv 2 mv02
W

eU AK .
2
2
+ Mt khc nu UAK < 0 th electron b gim tc. Li c hai trng hp:
TH1: U h U AK 0 th electron b gim tc v vn n c n ant v gy c dng

mv 2 mv02

e U AK .
quang in. Lc ny ng nng ca n khi n c ant l W
2
2
TH2: U AK U h th electron b gim tc v 0 trc khi n c ant ri quay tr li catt
khng c dng quang in.
Lu trong bi cn phi phn bit r UAK v UKA (khc nhau hon ton: U AK U KA ).
V s ph thuc ca cc i lng:
+ Gii hn quang in 0 ch ph thuc vo bn cht kim loi ch khng ph thuc cc yu
t bn ngoi nh chm sng kch thch, hiu in th UAK
+ Gi tr hiu in th hm Uh (lu rng Uh dng) v vn tc cc i ca electron khi va
mv02
A eU h chng ph thuc vo bc sng nh sng kch
bt ra khi catt: hf A
2
thch, bn cht kim loi v chng khng ph thuc cng chm sng kch thch.
+ Vn tc ca electron khi n ant ca t bo quang in hay ng tia X ph thuc vn tc
ban u ca n khi bt khi catt (tc l ph thuc , bn cht kim loi), hiu in th UAK,
v n cng khng ph thuc cng chm sng kch thch.
+ Cng dng quang in bo ha ch ph thuc s electron n ant trong mt n v
thi gian ph thuc cng chm sng kch thch (c th l t l thun).
Tr kim loi kim v mt s loi kim loi kim th c gii hn quang in trong min nh
sng nhn thy, cc kim loi khc thng c gii hn kim loi trong min t ngoi.
Quang in tr c th thay th c t bo quang in. Khi cha c nh sng chiu vo,
trong quang in tr tn ti mt dng in nh gi l dng ti.
Ni rng quang in tr c gi tr in tr ph thuc vo nhit sai.
Pin quang in l ngun in bin i trc tip quang nng thnh in nng. Cu to pin
quang in: lp p mng lp n dy cng hai in cc. Sut in ng pin quang in
thng c gi tr t 0,5 V 0,8 V. C pin quang in v quang in tr u hot ng da
trn hin tng quang in trong nn hay nhm ln, v vy cn phn bit hai dng c ny.
Cha tm c phtn ng yn mnh no ni phtn ng yn sai.
Vn 2: Cc vn l thuyt v mu nguyn t Bo
Mu nguyn t Bo da trn mu nguyn t Rdpho, ch khc l Bo c b sung thm
hai gii thuyt tin v trng thi dng v tin v s hp th hoc bc x nng lng.
+ Trng thi dng l trng thi nguyn t c th tn ti. Khi trng thi dng, nguyn t
khng bc x. Nguyn t hir trng thi dng c nng lng thp nht (l E1, ng vi qu
o K) l trng thi c bn. Khi chuyn ln cc mc nng lng cao hn th gi l trng thi
kch thch ( qu o L ng vi E2 trng thi kch thch th nht; qu o M ng vi E3
trng thi kch thch th 2). Trong bi lm cn thn nhm gia trng thi kch thch th
n vi nng lng En.
16

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

Nh vy nu ni rng trng thi dng th electron hay nguyn t ng yn sai.
+ Nguyn t c th hp th hay bc x nng lng chuyn t trng thi dng c nng
lng ny n trng thi dng c nng lng bng cch bc x hay hp th phtn.
Nh vy ni rng trng thi dng ca nguyn t l trng thi nguyn t c th bc x v
hp th sai (do trng thi c bn th n ch c th hp th ch khng th bc x). Khi
chuyn t trng thi dng ny sang trng thi dng c nng lng khc th nguyn t hp th
phtn sai.
E0 = 13,6 eV l nng lng cn thit bt electron ra khi nguyn t. Nng lng
chnh bng nng lng cc i ca phtn pht ra trong dy Laiman.
Quang ph vch ca hir:
+ Dy Laiman: T ngoi.
+ Dy Pasen: hng ngoi.
+ Dy Banme: gm bn vch , lam, chm, tm v mt phn trong dy t ngoi.
Vn 3: L thuyt hin tng pht quang
Khng nht thit phi hp th phtn ri pht ra phtn khc th mi gi l hin tng pht
quang. M ch cn cht hp th nng lng di dng no (in nng, ha nng,) ri
bc x ra cc in t trong min nh sng nhn thy th l hin tng pht quang.
Nh vy ni rng Hin tng mt cht hp th nng lng di dng no ri pht ra
phtn sai (v phi l phtn nm trong min nh sng nhn thy. Phtn c th nm
trong min hng ngoi (nh c th ngi pht ra hng ngoi chng hn) khng gi l hin
tng pht quang).
Hin tng quang pht quang dung dch fluorexein; ha pht quang con om m; pht
quang catt mn hnh tivi; in pht quang n LED, S d nh sng pht ra t bng
n dy tc, khng c coi l hin tng pht quang v hin tng pht quang xy ra
nhit bnh thng cc s pht nh sng nhit cao khng phi l pht quang.
Hai c im ca hin tng pht quang:
+ Mi cht pht quang c mt quang ph c trng cho n.
+ Sau khi ngng kch thch, s pht quang ca mt s cht cn ko thm mt thi gian no
gi l thi gian pht quang. Cn nh thi gian pht quang tnh t lc ngng kch thch
cho n lc ngng pht quang.
Hai dng pht quang:
8
+ Hunh quang: thi gian pht quang ngn (di 10 s) nh sng pht quang hu nh tt
ngay sau khi tt nh sng kch thch.
8
+ Ln quang: thi gian pht quang di (trn 10 s) thng xy ra vi cht rn. Cc loi
sn bin bo giao thng c th l cht ln quang.
Cc c im ca laze:
+ C tnh n sc cao .
+ L chm sng kt hp.
+ L chm sng song song.
+ C cng ln.
(Lu cng ln ch khng phi cng sut ln).
Cng chm sng n sc khi truyn qua mi trng hp th nh sng gim theo quy
lut hm m: I I 0e d ( l h s hp th ca mi trng, d l di ng i ca tia
sng). H s hp th ph thuc vo bc sng nh sng.
Vn 4: Bi tp tng hp
hc
Cng sut chiu sng chm sng ti: P N . N
(N l s phtn chiu ti trong 1 s).

Cng dng quang in: I n.e (vi n l s e n ant trong mi giy).

17

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

n
Hiu sut lng t: H
(thng c gi tr nh vi %).
N
1 1
mv 2
2 hc

Mt s bi ton cn p dng cng thc:

hc hay v
A .
2
m

0
in th cc i ca qu cu t c lp c chiu sng bi chm sng c th gy ra hin
mv02
mv02
eU max
tng quang in cho qu cu: U max
.
2e
2
Lu rng khi dng ring r hai bc x 1 v 2 th qu cu c in th cc i tng ng
l V1 v V2 (vi V1 > V2) th khi dng c hai bc x trn, hiu in th cc i ca qu cu s
l V1 (do V1 > V2 nn vi hiu in th V1 th cc electron do 2 lm bt ra quay tr li
qu cu).
Chuyn ng ca electron trong t trng u B (ch dng phng thn, trong chng trnh
gim ti lp 11 gim ti Mc II. Chuyn ng ca ht in tch trong t trng u).
+ Nu v B th lc Lorenx chnh l lc hng tm lm electron chuyn ng trn u vi
mv
v2
bn knh qu o tha mn: f Lorenxo Fht evB me . R e .
R
eB
+ Nu v xin gc vi B th qu o l ng xon c c bn knh nh trn.
+ Nu v cng phng B th lc Lorenx tc dng ln electron bng 0, tc l electron
chuyn ng thng u ra khi t trng.
Dng bi mi: Mt ngun sng c cng sut 2,4 W, pht ra nh sng c bc sng 0,6 m ta u
theo mi hng. Hy xc nh khong cch xa nht ngi ta cn trng thy c ngun sng ny.
Bit rng mt cn cm nhn c nh sng khi c t nht 100 phtn lt vo mt mi giy. Coi
ng knh con ngi khong 4 mm.
A. 470 km.
B. 274 km.
C. 220 m.
D. 269 km.
hc
Gii: Tng nng lng nh nht ca cc phtn lt vo mt l W 100.
(J).

rcn2

Din tch con ngi l S

vi rcn = 2.10 m. Theo cng thc th cng nh sng ti im
P
2, 4
2, 4
hc
W

100
R 269 km .
xa nht l: I . Mt khc ta li c I
S
4 R 2 4 R 2
4 R 2
rcn2

PHN VII: VT L HT NHN

Vn 1: L thuyt phn ng ht nhn
Ht nhn
Lc lin kt trong ht nhn l lc tng tc mnh, khng phi l lc ht tnh in. Bn
knh tc dng nh hn hoc bng kch thc ht nhn.
Ht nhn c nng lng lin kt ring cng ln th cng bn.
Phn ng ht nhn l mi qu trnh dn n s bin i ht nhn. Phn ng ht nhn c
chia lm hai loi:
+ Phn ng t phn r, bao gm s phng x.
+ Phn ng trong c cc ht nhn tng tc vi nhau dn n s bin i ht nhn.
Nh vy s phng x ch l mt trng hp ca phn ng ht nhn. Cn lu rng s
phn r phng x ch do cc nguyn nhn bn trong ca h gy ra v hon ton khng ph
18

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

thuc cc yu t bn ngoi nh nhit , p sut, s phng x khng th iu khin
c nh mt s phn ng ht nhn nh phn hch; v s phng x khc phn ng nhit
hch ch l hon ton khng cn tc ng ca bn ngoi. Ngoi ra phn ng no l s
phng x th c th kt lun khng phi l phn ng ht nhn nhn to. S phng x
thng c dng: X Y Z ( hi phn ng no khng phi ht nhn nhn to th c
chn nhng ci ny).
Khng c nh lut bo ton khi lng cho phn ng ht nhn!
Phng x. Cc loi phng x
Quy c ht nhn phng x ht nhn m; ht nhn sn phm ht nhn con.
Cc loi phng x
Phng x :
+ L ht nhn Hli, mang in tch dng b lch v bn m khi bay qua t in.
7
+ Chuyn ng vi tc c 2.10 m/s, qung ng i c trong khng kh max 8 cm,
trong vt rn c vi m.
kh nng m xuyn km nht, c kh nng ion ha cht kh mnh.
Ni rng tia phng ra vi tc nh sng sai. Ni rng chm tia l chm nguyn
t cng sai.
Phng x : phng ra vi tc c th t xp x tc nh sng. Kh nng ion ha km
nht. Tia lch nhiu hn so vi tia do khi lng ca ht
khi lng ht .

0
+ Phng x : Bn cht ca tia phng x l ht electron m ( e1 ) b lch v pha bn

dng ca t. i km l ht phn ntrin ( v ): n p e v c ch ca phng x l

mt ntron bin i thnh mt prtn, mt electron v pht ra mt ht phn ntrin. Nh

iu ny cng khng kh, c nh du ca e i cng vi du ~ ca phn ntrin.

+
+
+
+ Phng x : Bn cht ca tia phng x l ht pzitrn (e ) nn b lch v pha bn m
ca t in.
Phng x :
+ C bn cht l sng in t c bc sng rt ngn (< 0,01 nm). L chm phtn c nng
lng cao tnh cht m xuyn mnh nht.
+ L bc x in t khng mang in nn khng b lch trong in trng v t trng.
+ C cc tnh cht nh tia Rnghen, c kh nng m xuyn ln, i c vi mt trong b
tng v vi xentimt trong ch v rt nguy him.
+ Trong phng x khng c s bin i ht nhn phng x thng i km theo phng
x v .
Hai loi phn ng ht nhn ta nng lng: Phn ng phn hch, phn ng nhit hch:
Phn ng phn hch:
in hnh l s phn hch ca Urani: Dng ht ntron chm c nng lng nh 0,01 eV bn
235
vo ht ht nhn U ta nng lng khong 200 eV di dng ng nng ca cc mnh.
Cn lu iu ny v c th cho ta nng lng di dng ng nng cc ntron hay
nng lng di dng bc x u sai.
iu kin xy phn ng phn hch dy chuyn: Gi k l h s nhn ntrn, l s ntrn cn
li sau 1 phn ng ht nhn n kch thch cc ht nhn khc.
+ Khi k < 1, phn ng phn hch dy chuyn tt nhanh.
+ Khi k = 1, phn ng phn hch dy chuyn duy tr v nng lng pht ra khng i theo
thi gian dng iu khin c.

19

Theo di (Cc bi ton vt l c li gii v c h tr kh khn) Nick face: Vt L Gii p

+ Khi k > 1, phn ng phn hch dy chuyn duy tr v nng lng pht ra tng nhanh v c
th gy ra bng n dng khng iu khin c.
Khi lng ti hn: l khi lng ti thiu ca cht phn hch phn ng phn hch dy
chuyn duy tr.
Trong cc l phn ng ht nhn, duy tr k = 1 ngi ta dng cc thanh iu khin cha bo
hoc caimi.
Phn ng nhit hch:
Hai hay nhiu ht nhn rt nh kt hp vi nhau thnh mt ht nhn nng hn. Nh vy
ni rng Phn ng nhit hch l hai hay nhiu ht nhn rt nh kt hp vi nhau thnh mt
ht nhn nng sai.
Phn ng ny ch xy ra nhit rt cao, nn gi l phn ng nhit hch.
iu kin phn ng nhit hch xy ra:
8
+ Phi a hn hp nhin liu sang trng thi plasma bng cch a nhit ln ti 10 .
+ Mt ht nhn trong plasma phi ln.
+ Thi gian duy tr trng thi plasma nhit cao phi ln.
Ngi ta ch mi thc hin c phn ng nhit hch di dng khng kim sot c
l s n ca bom Hir.
Vn 2: Cc dng bi tp
Nng lng ta hay thu trong mt phn ng: W mtr msau c 2 msau mtr c 2
W 0 phn ng ta nng lng. W 0 phn ng thu nng lng (ch cn nh
dng ta l c, m thng l cc phn ng thng gp l ta nng lng).
Trong bi ton tnh nng lng ta ra th phi cc k ch phn bit nng lng lin kt
ht nhn v nng lng lin kt ring.
t
.2 T

ln 2
.
T
phng x: H N phng x ph thuc vo bn cht cht phng x v lng
cht phng x.
nh lut bo ton nng lng trong phn ng ht nhn: E K A K B KC K D .
K l ng nng tng ng ca cc ht.
nh lut bo ton ng lng: mA vA mB vB mC vC mD vD
Thng th nu l phn ng bn ph ht nhn th c mt ht B ng yn nn:
Lng cht cn li sau thi gian t: N N0

N0 .et vi hng s phng x

mA v A mC vC mD vD mA v A

mC vC mD vD

mA .mAv A2 mA .mAv A2 mA .mAv A2 2mC vC .mD vD cos C , D

mA K A mC KC mD K D 2 mC KC .mD K D cos C , D
n gin hn l trng hp phng x, ht phng x A ng yn (khng c ht B):
0 mC vC mD vD mC vC mD vD mC KC mD K D

20