Nguyn th Minh Hin

Cng ngh Ch bin

kh t nhin
v kh ng hnh
(Ti bn c sa cha v b sung)

Nh xut bn Khoa hc v k thut

H Ni 2004

Li Gii thiu
T thng 12 nm 1998 Nh my x l kh Dinh C, nh my x l kh
u tin ca nc ta chnh thc i vo hot ng, cung cp LPG phc v
cho cng nghip v dn dng. Cc d n Kh in m s I Vng Tu,
d n Kh in m s II C Mau v ang trin khai thc hin,
nhm s dng c hiu qu ngun nguyn liu kh thin nhin v kh ng
hnh ca t nc. Trc s pht trin ca ngnh cng nghip du kh ni
chung v ca ngnh cng nghip ch bin kh ni ring, nhu cu o to k
s v k thut vin hng nm ngy cng tng.
Cun Cng ngh ch bin kh thin nhin v kh ng hnh c bin
son nhm mc ch gii thiu cho cc k s, k thut vin v sinh vin
chuyn ngnh Cng ngh Ho du v kh nhng kin thc c bn v cc
phng php tnh ton hn hp cc hydrocacbon t C 1 n C 10 , H 2 O, CO 2 ,
H 2 S, ... cc cu t chnh trong thnh phn kh t nhin v kh ng hnh,
phc v cho vic tnh ton thit k cc qu trnh cng ngh x l kh. ng
thi cun sch cng cp n mt s qu trnh cng ngh chuyn ho kh
t nhin v kh ng hnh thnh cc hp cht ch yu s dng lm nguyn
liu cho cng ngh tng hp hu c - ho du.
Cun sch c chia lm ba phn:
Phn I: Thnh phn v tnh cht ca kh t nhin v kh ng hnh.
Trong phn ny gii thiu thnh phn, tnh cht v phng php tnh ton
cc i lng nhit ng ca hn hp kh t nhin v kh ng hnh. Trong
mi chng u c cc bi ton v d p dng lm sng t l thuyt, cng
c cc kin thc c bn. Tc gi cng a vo trong phn ny cc th
thc nghim rt cn thit cho vic tnh ton thit k cng ngh.
Phn II: Cc qu trnh cng ngh c bn ch bin kh, bao gm cc
cng ngh lm sch kh khi cc tp cht (tch bi, lm ngt kh, sy kh) v
cc qu trnh cng ngh ch bin hin ang c s dng ph bin. l

cc qu trnh cng ngh ngng t nhit thp, hp th nhit thp v

chng ct nhit thp. Tu theo thnh phn hn hp kh a vo ch bin
v yu cu mc tch cc cu t nh trc m la chn gii php cng
ngh thch hp. Ln ti bn ny c b sung cng ngh ca Nh my x l
kh Dinh C (B Ra Vng Tu).
Phn III: Chuyn ho kh t nhin v kh ng hnh, bao gm cc qu
trnh cng ngh c bn chuyn ho kh thnh kh tng hp, metanol,
amoniac, axetylen..., l nhng nguyn liu quan trng cho tng hp hu c ho du.
Mc d tc gi dnh nhiu n lc nhng do bin son ln u, nn
chc khng trnh khi cn thiu st. Rt mong cc bn ng nghip v bn
c gp b sung cun sch c hon thin hn trong cc ln ti bn
sau.

GS. TS. o Vn Tng

Mc lc
Li gii thiu

Cc k hiu dng trong sch

Phn I

Thnh phn v tnh cht ca kh t nhin

v kh ng hnh

11

Chng I
Gii thiu v kh t nhin v kh ng hnh

13

I.1. Thnh phn v cc c tnh ca kh t nhin v kh ng hnh

I.2. Ch bin v s dng kh t nhin v kh ng hnh trn th gii
I.3. Ch bin v s dng kh t nhin v kh ng hnh Vit Nam
Chng II
Cc tnh cht ca kh t nhin v kh ng hnh
II.1.
II.2.
II.3.
II.4.
II.5.

Phng trnh trng thi ca cc hydrocacbon

Gin pha h mt cu t
Gin pha h nhiu mt cu t
Cn bng pha lng hi
Phng php gii tch xc nh hng s cn bng pha ca hn hp
cc hydrocacbon
II.6. Phng php gin xc nh hng s cn bng pha ca hn hp
cc hydrocacbon
II.7. ng dng ca hng s cn bng pha
Chng III
Cc thng s nhit ng ca cc hydrocacbon
ring bit v hn hp ca chng
III.1. Nhit si v p sut hi bIo ho

13
15
17

19
19
21
24
27
31
40
51

55
55
5

III.2. Cc i lng ti hn

58

III.3. Thng s acentric

72

III.4. Cc tnh cht ca hydrocacbon trng thi lng

73

Chng IV
Tnh cht ca h hydrocacbon v nc

77

IV.1. Hm m ca kh

77

IV.2. Cc phng php xc nh hm m ca kh

77

IV.3. nh hng ca nit v cc hydrocacbon nng n hm m ca kh

92

IV.4. Hm m cn bng ca cc hydrat

93

IV.5. S to thnh hydrat

94

IV.6. D on kh nng to thnh hydrat

97

Phn II

Cc qu trnh cng ngh c bn ch bin kh 111

Chng V
Chun b kh ch bin
V.1. Lm sch kh khi cc tp cht c hc

113
113

V.2. Cc phng php hn ch s to thnh hydrat trong qu trnh ch

bin kh

116

V.3. Lm sch kh khi H 2 S v CO 2 (lm ngt kh)

127

Chng VI
Ch bin kh bng phng php ngng t

131

VI.1. S ngng t nhit thp c chu trnh lm lnh ngoi

132

VI.2. S ngng t nhit thp c chu trnh lm lnh trong

143

VI.3. S ngng t nhit thp c chu trnh lm lnh t hp

147

Chng VII
Ch bin kh bng phng php hp th
VII.1. S nguyn l cng ngh ch bin kh bng phng php hp th

155
155

VII.2. Cc thng s cng ngh ca qu trnh ch bin kh bng phng

159

php hp th nhit thp

VII.3. Cc phng trnh c bn tnh ton qu trnh hp th

162

VII.4. Cc s cng ngh hp th nhit thp hin i

166

Chng VIII
Ch bin kh bng phng php chng ct

176

Chng IX
Phm vi ng dng ca cc qu trnh ch bin kh

181

Phn III

Chuyn ho kh t nhin v kh ng hnh

185

Chng X
Oxy ho ghp i metan

187

X.1. Xc tc v c ch qu trnh oxy ho ghp i metan

187

X.2. Cc thit b phn ng nghin cu qu trnh oxy ho ghp i metan

192

Chng XI
Cc cng ngh chuyn ho metan thnh kh tng hp

194

XI.1. C ch qu trnh

194

XI.2. Cc qu trnh cng ngh c bn

195

XI.3. Cc qu trnh cng ngh pht trin

202

XI.4. So snh v nng lng v gi c

204

Chng XII
Cng ngh tng hp metanol

206

XII.1. Cng ngh tng hp metanol trc tip t metan

206

XII.2. Cng ngh sn xut metanol t kh tng hp

209

Chng XIII
Cng ngh tng hp amoniac

223

XIII.1. C s ho l ca qu trnh tng hp amoniac

223

XIII.2. Cng ngh tng hp amoniac

227

Chng XIV
Cng ngh tng hp axetylen

233

XIV.1. C s ho l ca qu trnh phn hu hydrocacbon sn xut

axetylen

233

XIV.2. Cng ngh sn xut axetylen

Ph lc

257

Ph lc 1. Hng s cn bng pha K

259

Ph lc 2. Cc h n v o v quan h gia chng

263

Ti liu tham kho

242

288

Cc k hiu dng trong sch

i
i

Tha s acentric
T trng
H s hiu chnh i vi kh chua
H s fugat ca cu t i
H s hot ca cu t i

ai

Hot ca cu t i

C3

Cc hydrocacbon parafin t propan tr ln

fi

Fugat ca cu t i

fi

Fugat ca cu t i trng thi kh

fi

Fugat ca cu t i trng thi lng

fi

Fugat ca cu t i tinh khit

fw

Fugat ca hi nc

gi

Khi lng ca cu t i

Hng s tc ca phn ng

KP

Hng s cn bng ca phn ng

Ki

Hng s cn bng pha ca cu t i

K r-k

Hng s cn bng rn - kh

Mi

Khi lng phn t ca cu t i

ni

S mol cu t i

p sut, MPa (h SI), psi (h Anh)

p sut hi ca hn hp nhit T = 0,7T c

Pc

p sut ti hn

Pc

p sut gi ti hn (ca hn hp)

P ci

p sut ti hn ca cu t i

P qt

p sut quy t

Pr

p sut rt gn

Pr

p sut gi rt gn (ca hn hp)

Hiu ng nhit, kJ/mol

Nhit , o C (h SI), o F (h Anh)

Nhit tuyt i, K

Tc

Nhit ti hn

Tc

Nhit gi ti hn (ca hn hp)

T ci

Nhit ti hn ca cu t i

Tr

Nhit rt gn

Tr

Nhit gi rt gn (ca hn hp)

vi

Nng phn th tch ca cu t i

Vc

Th tch ti hn

Vc

Th tch gi ti hn (ca hn hp)

V ci

Th tch ti hn ca cu t i

Vi

Th tch ca cu t i

Vr

Th tch rt gn

Vr

Th tch gi rt gn (ca hn hp)

Hm m ca hn hp kh chua

W1

Hm m ca CO 2

W2

Hm m ca H 2 S

W hc

Hm m ca hn hp cc hydrocacbon (kh ngt)

xi

Nng phn mol ca cu t i

xi

Nng phn khi lng ca cu t i

xw

Phn mol ca nc trong pha lng

yw

Phn mol ca nc trong pha hi

H s chu nn

Cc ch vit tt
LPG (Liquefied Petroleum Gas)

Kh ng hnh ho lng

LNG (Liquefied Natural Gas)

Kh t nhin ho lng

CNG (Compressed Natural Gas)

Kh t nhin nn

10

phn I

Thnh phn v tnh cht

ca kh t nhin v kh ng hnh

11

12

Chng I
Gii thiu v kh t nhin v kh ng hnh

I.1. Thnh phn v cc c tnh ca kh t nhin v

kh ng hnh
Nhng cu t c bn ca kh t nhin v kh ng hnh l: metan, etan,
propan, butan (normal v izo). Kh t nhin c khai thc t cc m kh,
cn kh ng hnh c khai thc t cc m du ng thi vi qu trnh khai
thc du m. Trong kh t nhin thnh phn ch yu l metan (chim n
98% theo th tch). Cc m kh t nhin l cc ti kh nm su di mt t.
Kh ng hnh nhn c t cc m du cng vi qu trnh khai thc
du m. Trong thnh phn ca kh ng hnh ngoi cu t chnh l metan
cn c etan, propan, butan v cc hydrocacbon nng vi hm lng ng k.
Thnh phn nhng cu t c bn trong kh thay i trong mt phm vi kh
rng tu theo m du khai thc. Ngoi ra trong thnh phn kh t nhin v
kh ng hnh cn c H 2 O, H 2 S cng cc hp cht cha lu hunh, CO 2 , N 2
v heli.
Ngi ta cn phn loi kh theo hm lng hydrocacbon t propan tr
ln. Kh giu propan, butan v cc hydrocacbon nng (trn 150 g/m 3 ) c
gi l kh bo (hoc kh du). T kh ny ngi ta ch c xng kh, kh
ho lng (LPG) v cc hydrocacbon cho cng ngh tng hp hu c. Cn kh
cha t hydrocacbon nng (t propan tr ln, di mc 50 g/m 3 ) gi l kh
kh (hoc kh gy), c s dng lm nhin liu cho cng nghip v i
sng, lm nguyn liu cho cng ngh tng hp hu c, nguyn liu cho sn
xut phn m, sn xut etylen, axetylen, etanol ...
Tr lng kh c th pht hin c tnh vo khong 1.300 t m 3 kh. Tr
lng ny phn b trn ton l]nh th nhng ch yu l cc b Nam Cn
Sn, Sng Hng, Malay - Th Chu. Trong cc bng I.1, I.2, I.3 di y cho
thnh phn kh t nhin v kh ng hnh khai thc c mt s m ca
Vit Nam.
13

Bng I.1. Thnh phn kh b Cu Long (% theo th tch)

M
Thnh phn
Metan C 1
Etan C 2
Propan C 3
Butan C 4
Condensat C 5 +
N2
CO 2
H2S

Bch H
(l 09)

Rng (l 09)
ng hnh

Rng ng
(l 09)

Ruby
(l 01)

Kh t do

76,82
11,87
5,98
1,04
0,32
0,50
1,00

84,77
7,22
3,46
1,70
1,30

76,54
6,89
8,25
0,78
0,50

77,62
10,04
5,94
2,83
0,97
0,33
0,42

78.02
10,67
6,70
1,74
0,38
0,60
0,07

Bng I.2. Thnh phn kh b Nam Cn Sn (% theo th tch)

M i Hng
(05-1a)
Thnh phn
Metan C 1
Etan C 2
Propan C 3
Butan C 4
Condensat C 5 +
N2
CO 2
H2S

Lan Ty
(06-1)

Lan
(06-1)

88,5
4,3
2,4
0,6
1,4
0,3
1,9
10,0

93,9
2,3
0,5
0,1
0,2
1,6
1,2
Cha o

77,25
9,49
3,38
1,34
0,48
4,50

Rng i Hi Thch Mc Tinh

(11-2)
(05-2)
(05-3)
81,41
5,25
3,06
1,47
0,55
0,08
5,64
0,00

81,00
5,20
2,8
1,50
4,70
0,11
4,40

89,44
3,80
1,48
0,71
0,54
0,15
3.88

Bng I.3. Thnh phn kh b Malay Th Chu (% theo th tch)

Thnh phn

PM3

Metan C 1

77,91

89,65

89,42

Etan C 2

6,86

2,74

4,26

Propan C 3

4,09

0,40

2,38

Butan C 4

1,98

0,17

1,12

Condensat C 5 +

0,42

0,05

0,32

N2

0,80

2,14

0,34

CO 2

7,86

4,38

1,88

H2S

24 ppm

14

UNOCAL

L Ty Nam

Hm lng CO 2 b Sng Hng cao 75 85%. Hm lng H 2 S, CO 2 rt

nh trong kh ng hnh m Bch H, Rng, i Hng... l rt thun li cho
ch bin v s dng, an ton thit b v khng gy nhim mi trng.
I.2. Ch bin s dng kh t nhin v kh ng hnh
trn th gii
Kh t nhin v kh ng hnh c khai thc t trong lng t l hn
hp cc hydrocacbon ca d]y metan gm c: metan, etan, propan, butan...
Ngoi ra trong thnh phn ca kh cn c: He, N 2 , CO 2 , H 2 S... S lng v
hm lng cc cu t thay i trong nhng khong rng.
Metan l thnh phn chnh trong kh t nhin, c s dng ch yu lm
nhin liu cho l nung v ni hi. Etan, propan, butan v hydrocacbon nng
dng ch yu cho cng nghip tng hp hu c. V vy CHLB Nga v cc
nc cng nghip pht trin, vic s dng hp l cc hydrocacbon c
ngha rt to ln.
Kh ng hnh v kh t nhin l ngun chnh cung cp cc nguyn liu
quan trng cho cng nghip ho hc v ho du, v d etan. M t etan ]
ch bin 40% etylen phc v cho sn xut nha tng hp, oxit etylen, cht
hot ng b mt, nhiu sn phm v bn sn phm ho hc khc (hin nay
ngi ta nh gi mc pht trin cng nghip tng hp hu c theo tng
sn lng v nhu cu etylen). M do s dng etylen vi hiu qu cao vo
cui nhng nm 60 ca th k trc nn sn xut etan ] tng 24 31%.
M v Canaa, vn chuyn etan ngi ta ] xy dng nhng h thng
ng ng dn khng l. V d nm 1977 ] hon thnh vic xy dng
ng ng di gn 3 ngn kilmet vn chuyn etan, etylen, propan v
butan t min Ty sang min ng Canaa v sang c M (cng sut ca
ng ng l 2,2 ... 2,4 triu tn/nm, p sut lm vic 10 MPa). cc nc
Ty u, sau khi tm ra cc m kh t nhin ln ] tng cng s quan tm
n cc nguyn liu nhit phn nh, bi v s dng etan trong cng nghip
ho hc v cng nghip ho du hiu qu v c c s cn bng gia sn
xut v nhu cu etylen. Mt khc butadien v cc sn phm ph khc ca
qu trnh nhit phn benzin cng l cc nguyn liu rt cn thit.
Vic s dng etan cho php gim u t vo sn xut etylen, rt ngn
thi hn xy dng cc dy chuyn cng ngh ho hc v ho du khp kn
(etylen - polyetylen, etylen - ru etylic, ...), bi v khi nhit phn etan cho
hiu sut sn phm ph ti thiu (hiu sut etylen t etan l 70%, t benzin
15

l 27%, t gazoil l 15%).

Thc t nhiu nc trn th gii ] cho thy rng, vi tr lng du v
kh t nhin ln, c th t chc sn xut quy m ln c li nhun cao cc
sn phm etan, kh ho lng (LPG, LNG), cc hydrocacbon khc, v nhin
liu cho ng c. Do hiu qu cao ca nhin liu kh v s quan tm ngy
cng tng n cc sn phm ca n trn th trng th gii, nhiu nc khai
thc du kh ] xy dng, m rng v trang b li cc nh my ch bin kh.
Trong nhng nm gn y cc nc Trung ng (Iran , rp Xut,
Baren, ...) d nh hon thnh chng trnh v khai thc, ch bin v vn
chuyn kh ng hnh vi tng gi tr khong 33 t USD. Ngi ta cho rng
iu cho php xut khu khong 46 triu tn LPG mi nm.
Mt trong nhng vn ca chng trnh l xy dng nhng nh my
c cng sut ln sn xut etylen, polyetylen, styren, v cc sn phm ho
du khc. rp Xut d nh s t 8% tng sn lng th gii v nhng sn
phm . Trong nm 1978, cc nc t bn (tr M) ] u t 3,2 t la
xy dng nhng nh my ch bin kh, chim khong 50% tng s u t
cho cng nghip ch bin du.
Kh t nhin v kh ng hnh khng ch l nhin liu v nguyn liu
sn xut etan, propan, v cc hp cht khc. Khi lm sch v ch bin kh
ngi ta cn nhn c mt lng ln lu hunh, heli v mt s sn phm
v c khc cho nhiu ngnh kinh t quc dn. Canaa l nc ng th hai
trong s cc nc pht trin v sn xut cc hp cht cha lu hunh t cng
nghip ch bin kh t nhin. M ng u v sn xut heli, mt trong
nhng sn phm quan trng nht trong cng ngh nghin cu v tr, nghin
cu kh quyn, k thut thm lnh, sc k, ...
M c 12 nh my sn xut heli vi tng sn lng 135 m 3 /nm. Nhu
cu v heli nm 1980 l 35 triu m 3 , n nm 1999 l 60 triu m 3 . Theo
chng trnh quc gia di hn, ton b s heli d tha t cc nh my ch
bin kh c bo qun di lng t cho n khi tr lng heli t kh t
nhin v kh ng hnh ] cn s c mang ra s dng, bi v tch heli t
khng kh c chi ph cao hn rt nhiu.
Trong nhng nm gn y, nhiu nc c xu hng tng cng sut cc
nh my ch bin kh. Ti cc nh my ch bin kh mi xy dng, ngi ta
] lp t cc thit b mi thc hin ng thi mt vi qu trnh cng ngh
ch bin kh. C nhng nh my ti cc qu trnh cng ngh c bn c
16

thc hin trong mt bloc. M v Canaa ] c dy chuyn cng ngh vi

cng sut 4 t m 3 /nm, nh gim vn u t, gim nhn cng phc v v
tng tin cy ca cc nguyn cng trong nh my ch bin kh.
Tng cng sut cc nh my ch bin kh ] tng nhp pht trin ca
cng nghip ch bin kh. iu cn ph thuc rt nhiu yu t nh: cng
ngh ch to thit b, vn khai thc v vn chuyn kh, s dng nguyn
liu v sn phm. l nhng vn rt phc tp, gii quyt cn phi
xut pht t iu kin s dng hp l ngun ti nguyn kh t nhin v kh
ng hnh ca tng nc.
I.3. Ch bin v s dng kh t nhin v kh ng Hnh
Vit nam
Cho n nay Vit Nam ang khai thc 6 m du v 1 m kh, hnh thnh
4 cm khai thc du kh quan trng:
Cm m th nht nm vng ng bng Bc B, gm nhiu m kh
nh, trong c Tin Hi C, tr lng khong 250 t m 3 kh, ] bt u
khai thc t thng 12 nm 1981 vi trn 450 triu mt khi kh phc v cng
nghip i phng. Vi cc pht hin mi trong khu vc ny, y l c s
nguyn liu cho cng nghip kh cc tnh pha Bc.
Cm m th hai thuc vng bin Cu Long, gm chui 4 m du:
Bch H, Rng, Rng ng, Ru Bi, l cm quan trong nht hin nay, cung
cp trn 96% sn lng du ton quc.
Hin nay m Bch H v m Rng ] c 21 gin khai thc ln nh
ang hot ng vi hn 100 ging khoan khai thc v bm p. Kh ng
hnh t c thu gom v a vo b bng ng ng dn di 110 km.
Thng 4 nm 1995 cung cp 1 triu m3 kh / ngy cho nh my in B Ra.
Nm 1997 tng ln 2 triu, ri 3 triu m3 kh / ngy cung cp cho nh
my in Ph M 2.1 v Ph M 2.1 m rng.
Thng 10 nm 1998 nh my x l kh Dinh C t mc thit k 4,2 triu
3
m kh / ngy.
Thng 12 nm 1998 bt u sn xut LPG. Hin nay mi ngy nh my
Dinh C gom, nn, x l kh t mc 4,6 ... 4,7 triu m3 / ngy (khong 1,5 t
m3 / nm) sn xut 800 tn LPG, 350 tn condensat.
ng thi khu vc ny cng ] v ang nghin cu tng cng sut
chung ca h thng ln trn 2 t m 3 / nm.
17

 Cm m th ba vng bin Nam Cn Sn gm m du i Hng ang

khai thc v cc m kh ] pht hin khu vc xung quanh l Lan Ty, Lan
, Hi Thch, Mc Tinh v m du kh Rng i Ty... ang chun b a
vo khai thc.
Ring m kh Lan Ty - Lan vi tr lng xc minh l 58 t m 3 s
cung cp n nh lu di mc 2,7 t m 3 kh / nm.
Trong vi nm ti y khu vc ny s l cm khai thc v cung cp kh
ln nht Vit Nam, m bo cung cp 5 n 6 t m 3 / nm.
Theo d kin ca PetroVietnam, trong khong thi gian t 2003 n
2010, cm m du kh vng bin Cu Long v Nam Cn Sn c th cung
cp 6 n 8 t m 3 kh / nm s l c s nguyn liu cho cm cng nghip du
kh B Ra Ph M v Dung Qut.
Cm m th t ti thm lc a Ty Nam bao gm m Bunga Kekwa
Ci Nc ang khai thc du, m Bunga Orkid, Bunga Parkma, Bunga Raya
ti khu vc tho thun thng mi Vit Nam - Malaysia s l khu khai thc
v cung cp kh ln th hai v s l c s m bo s pht trin khu cng
nghip du kh C Mau - Cn Th.
L PM-3-CAA ] bt u khai thc du t thng 8-1997. K hoch
pht trin kh v cc iu kin thng mi ] tho thun cho php hy vng
vic khai thc kh s c th bt u t cui 2003 vi sn lng khong 2,5 t
m 3 / nm cho hai pha trong thi gian t nht 15 n 17 nm, thm ch c th
25 n 30 nm. V ngoi phn tr lng ] xc minh l 47 t m 3 cn c phn
tim nng (khong 60 t m 3 ) c th c xc minh trong nhng nm ti.
Cc l 46, 50, 51 lin k ] khoan 11 ging thm d, trong c 8
ging pht hin du, c bit l kh. Nu c cc gii php thch hp, gii
quyt cc kh khn (m nh, nhiu CO 2 , ...) l 46 vi tr lng 15 ... 20 t
m 3 c th cung cp khong 1 t m 3 / nm.
L B + 48/95 + 52/97 ] giao thu cho UNOCAL c nh gi c
th c ti 160 t m 3 , hy vng m bo cung cp di hn 2 ... 5 t m 3 / nm.
Ni chung kh t nhin v kh ng hnh ca Vit Nam cha rt t H 2 S
(0,02 g /m 3 ) nn l loi kh sch, rt thun li cho ch bin, s dng an ton
vi thit b v khng gy nhim mi trng.
Vi tim nng v kh kh phong ph nh vy, nc ta c iu kin pht
trin cng nghip du kh trn ton l]nh th. Khai thc v s dng hp l
ngun ti nguyn thin nhin qu gi ny, trong tng lai ngnh cng nghip
du kh s l mt ngnh cng nghip pht trin mnh, ng gp ng k vo
s pht trin ca t nc.
18

Chng II
Cc tnh cht ca kh t nhin v kh ng hnh
II.1. Phng trnh trng thi ca cc hydrocacbon
Cc tnh cht vt l ca kh t nhin v kh ng hnh ph thuc vo
cc thng s ca hn hp v thnh phn ho hc ca n. Thnh phn ca h
nhiu cu t c th biu din bng nng theo khi lng (x i ), theo mol
(x i ), hoc theo th tch (v i ). Nh vy nu g i l khi lng ca cu t th i
trong hn hp th nng phn khi lng ca cu t i s c biu din
bng biu thc sau:

x i = g i

gi

(II.1)

Tng t, n i l s mol cu t th i trong hn hp kh th nng phn

mol ca cu t th i s c biu din bng biu thc:

x i = ni

ni

(II.2)

V i l th tch cu t th i trong hn hp kh th nng phn th tch

ca cu t i c biu din bng biu thc sau:
vi = Vi

Vi

(II.3)

Gia cc nng c quan h vi nhau v c th tnh chuyn i t nng

ny sang nng khc.
Khi tnh ton cng ngh qu trnh ch bin kh, cn thit phi xc nh
tnh cht nhit ng ca cc cht v hn hp ca chng nh entanpi, entropi,
t trng, fugat.
xc nh cc i lng trn, ngi ta s dng phng trnh trng thi
xc nh quan h gia nhit , p sut v th tch ca h.
Vi h kh l tng chng ta c phng trnh trng thi:

PV = nRT

(II.4)

Tnh cht nhit ng ca kh t nhin, kh ng hnh v cc cu t ca

chng rt khc vi tnh cht ca kh l tng, c bit nhit thp v p
sut cao. V vy khng th s dng phng trnh trng thi kh l tng
xc nh cc tnh cht ca chng. Do , c rt nhiu phng trnh trng thi
m t h kh thc.
19

 Phng trnh Van der Waals:

( P + a / v2 ) ( v b ) = RT

(II.5)

trong : a , b l cc hng s tng quan; v l th tch mol.

Phng trnh Benedict - Webb - Rubin (BWR): phng trnh c cha 8
hng s:

P = RT + ( B 0 RT A 0 C 0 / T 2 ). 2 + ( bRT a ). 3
+ a 6 + ( c 3 / T 2 ).(1 + 2 ) e

(II.6)

trong : A 0 , B 0 , C 0 , a , b , c , v l cc hng s quan h;

P l p sut; T l nhit tuyt i; l t trng mol.

Phng trnh Redlich - Kwong (RK):

P =

RT
a
0, 5
vb
T v(v + b)

(II.7)

trong : a , b l cc hng s quan h; v l th tch mol.

Phng trnh Peng - Robinson (PR).

P =

RT
a( T )

vb
v(v + b) + b(v b)

(II.8)

trong : a, b l cc hng s quan h; v l th tch mol.

Cc phng trnh BWR, RK v PR cn c gi l cc phng trnh
trng thi lp phng v khi vit cho th tch chng cha m lp phng.
Cc hng s a, b l hm ca nhit ti hn T c , p sut ti hn P c v
tha s gi l tha s acentric. Tha s c xc nh t phng trnh sau:

= logP r 1

(II.9)

trong :
P r = P*/P c
(II.10)
P* l p sut hi T = 0,7 T c ; P c l p sut ti hn; T c l nhit ti hn.
Tha s c s dng ph bin nh mt cng c hiu chnh s sai
lch trong phng trnh trng thi kh thc.
Ngi ta cn a ra thng s hiu chnh z v phng trnh trng thi c
dng n gin:
PV = zRT

(II.11)

trong z l hm s ca cc thng s ca cc phng trnh trng thi ni trn.

20

Phng trnh trng thi c th vit li di dng:

( P).( MW )
zRT

(II.12)

trong (MW) l khi lng phn t trung bnh ca hn hp kh.

Phng trnh (II.12) dng khi cn tnh ton t trng ca kh nhit T
v p sut P.
Cc hng s v cc thng s tnh ton c th tm c trong cc ti
liu v trong cc s tay.
II.2. Gin pha h mt cu t

Trn hnh II.1 l gin pha ca cht tinh khit (h mt cu t) theo h

ba trc to P, V, T. Cc min tn ti hai pha: BDHG - lng v rn, FGIJ rn v hi, HCI - lng v hi.

Rn

Rn

+
Lng

Lng
Lng
+ Hi

p sut

Hi

Rn + Hi

Th tch
Hnh II.1. Gin P V T ca h mt cu t

Cc min ny vung gc vi trc nhit . Min ch c pha lng l min

vch pha bn tri min HCI v lin k min BDHG. Min ch c pha hi l
sn dc pha bn phi ca min HCI. Tt c cc min u ng ch ,

21

nhng c bit quan trng l min HCI. Ngi ta c th biu din trn h hai
trc to P T hoc P V. Tt c cc min hai pha u vung gc vi trc
nhit nn s l cc ng cong trong to P T nh trn hnh II.2.

p sut

Cht lng cht

Hi qu nhit hoc
kh
Lng
Rn
Hi
im ba

nhit
Hnh II.2. Gin P T ca h mt cu t

ng HD, HC v FH l cc ng cn bng, bao gm tp hp cc gi

tr p sut, nhit , ti c cn bng pha.
im H l im duy nht ti nhit v p sut xc nh ng thi tn
ti ba pha cn bng vi nhau. Ti ng cn bng nhit v p sut
khng i h c th chuyn pha bng cch thm vo hoc ly bt nng lng
ca h.
Dc theo ng FH khng tn ti pha lng, v pha rn thng hoa thnh
hi. Dng CO 2 rn ("nc kh") lm lnh l mt v d. HD l ng
cn bng rn lng. Trng thi nc 0 0 C (32 0 F) v p sut kh quyn
thuc ng ny. ng HD c th dc theo chiu dng hay chiu m tu
thuc vo cht lng co ngt hay gixn n khi lm lnh. Nng lng thay i
dc theo ng HD gi l nhit nng chy. Ti bt k gi tr P v T dc theo
ng ny, trng thi ca h c th hon ton lng hoc hon ton rn hoc
hn hp rn - lng tu thuc vo mc nng lng ca h. ng HD c
gi l ng bxo ho rn - lng hoc ng cn bng rn - lng.
ng HC l ng bxo ho hoc cn bng gia hai pha lng v hi.
22

im C l im ti hn ng vi nhit ti hn TC v p sut ti hn P C . Ti
im ny, cc tnh cht ca lng v hi tr thnh ng nht. i vi n
cht, im ti hn c th c nh ngha l im m pha trn n, pha lng
khng th tn ti nh mt pha c lp. Ni cch khc, pha trn im ti hn
kh khng th b ho lng bng cch nn p sut cao. Pha trn im C h
c m t nh pha lng cht (dense fluid) khc vi pha hi v lng thng
thng (liquid).
ng HC thng c gi l ng p sut hi. Cng c khi c gi
l ng cong im sng, v ng cong im bt ca n cht. Xem xt
qu trnh chuyn pha ng p trn hnh II.2. T "m" n "n" h trng thi
rn. H hon ton trng thi lng trong khong o - b. Ti "b", h trng
thi lng bxo ho. Bt k s cung cp nng lng s lm lng ho thnh hi
nhit v p sut khng i. Ti "d", h trng thi hi bxo ho. Tip
tc tng nhit s nhn c hi qu nhit.
Ti cc gi tr p sut v nhit trn ng HC h c th tn ti hon
ton trng thi lng bxo ho hoc hi bxo ho hoc hn hp lng hi. iu
kin h tn ti trng thi pha no ph thuc vo mc nng lng
p sut v nhit xc nh.
Hnh vung "bfghd" trn hnh II.2 m t tnh cht pha quan trng khc
c xc minh bng thc nghim. Gi s trong bnh cha c ca s c
y mt cht lng no . t bnh cha ti iu kin ca im b v chiu
vo ca s cho d quan st. Tng p sut nhit khng i (nn ng
nhit), i t "b" ti "f" nh sng s b m i. Ti mt im no (tng t
nh khi chng ta nhy mt) nh sng hon ton bin mt. Khi ny, trong
bnh cha c mt ci g ging nh hi nhng khng to bt nh vn
thng thy. Ti "f" pha trn im ti hn C, h tn ti trng thi pha
th t, trng thi pha c bit khng th m t nh cc gic quan, thng
c gi l pha lng cht (dense fluid) khc vi pha lng thng thng
(liquid). Tuy nhin pha lng ny cng c th chy thnh dng v c s
dng nh kh v lng thng thng. Pha lng ti "f" trng ging nh kh
nhng tnh cht li khc vi kh thng thng bn phi ng HC v pha
di P C : n c t trng ln hn kh nhng chu nn cao hn lng thng
thng.
T "f" c th thc hin qu trnh ng p ti "g", gim p ng nhit ti
"h" v sau ng p ti "d". Nh vy x chuyn t lng bxo ho sang hi
bxo ho m khng c s chuyn pha no c. C th i thng t "b" n "d"
23

bng cch thm nng lng vo cht lng p sut khng i. Khi ny trong
bnh cha s thy cc bt kh to thnh. Tip tc b sung nng lng lng s
chuyn thnh hi hon ton, khng c s thay i nhit khi i t "b"
(lng bxo ho) ti "d" (hi bxo ho).
T im nhit ti hn t c trn trc nhit (hnh II.1) i ti im ti
hn C, tc l x tip xc vi ng bao pha HCI. Cc ng nhit nm
gia cc ng cong HC v CI bn trong ng bao pha tng ng vi p
sut khng i, l c trng c bn ca gin pha h 1 cu t. ng
cong p sut hi ca cc hydrocacbon nh c a ra trn hnh III.1 v
III.2. l cc ng cong HC trn hnh II.2.
II.3. Gin pha h nhiu cu t

i vi h nhiu cu t, v tr ca cc ng cong trn gin pha ph

thuc vo thnh phn ca hn hp. Vi h mt cu t, ng bao pha HCI
to thnh min l mt mt phng. i vi h nhiu cu t hn hp cc cht,
ng bao pha to thnh khng phi mt mt phng m c chiu dy nh
hnh ci li. Thnh phn l bin s phn nh chiu dy ca bao pha. Nu
thay trc th tch trn hnh II.1 bng trc thnh phn v sau lp gin
p sut - nhit phn lng - hi ca gin pha h nhiu cu t s nhn
c hnh II.3.

p sut

Min suy bin

im bt
im sng

Nhit
Hnh II.3. Gin pha in hnh h nhiu cu t

ng ABDE biu din qu trnh ngng t ng nhit suy bin in

hnh trong cc m kh condensat. im A biu din pha lng cht (fluid)
nm bn ngoi ng bao pha. Khi gim p sut ti im B, bt u qu
24

trnh ngng t. Tip tc gim p sut, lng lng hnh thnh nhiu hn, v c
s i hng ca cc ng t l lng - hi (quality lines - cc ng nt t
trn hnh II.3). Min suy bin (retrograde region) c to bi cc im thay
i dc ca cc ng ny. Trong min suy bin, s ngng t lng xy ra
khi gim p sut hoc tng nhit (ngc vi s ngng t thng thng).
Tip tc gim p sut, ra khi min suy bin, i t D ti E, lng lng gim
dn cho ti khi t im sng (im E). Pha di im E khng cn trng
thi lng, ch cn trang thi hi.

p sut

p sut

im ti hn C ca hn hp kh hydrocacbon lun lun pha bn tri

ca im N (cricondenbar - im ng vi p sut cc i s hnh thnh pha
lng v pha hi). V tr ca im C l quan trng nht, iu lin quan n
s thay i hng ca cc ng lng hi bn trong ng bao pha. im
ti hn C i khi c th bn phi im N, nh biu din trn hnh II.4. Khi
s c hai min suy bin. Nhng hnh II.3 biu din gin pha in hnh
vi hu ht cc h nhiu cu t c tnh ton trong cc qu trnh cng ngh.

Nhit
Hnh II.4. nh hng ca thnh phn n ng
bao pha ca h bc hai etan - propan

Nhit
Hnh II.5. V tr qu tch ti hn ca
mt s h bc hai

25

Lu rng cc gi tr gi ti hn tnh ton c trong chng III khng

phi l im C trn hnh II.3 tr trng hp ngu nhin. Trn hnh II.4 l
gin pha ca h bc hai metan - propan, cho thy nh hng ca thnh
phn n hnh dng v v tr ca ng bao pha. Hai ng cong ngoi cng
l cc ng p sut hi ca metan v propan, bt u t im ti hn. Ba
ng bao pha cn li l ca ba hn hp c t l thnh phn metan - propan
khc nhau. ng nt t l ng ni tt c cc im ti hn trn mi
ng bao pha, c gi l qu tch ti hn, bt u t im ti hn ca
metan, kt thc ti im ti hn ca propan. Nh vy v tr im ti hn trn
mi ng bao pha thay i theo thnh phn ca hn hp cc hydrocacbon.

p sut

Nhit
a) CO2

p sut

p sut

Hnh II.4 v II.5 cho thy nh hng ca thnh phn hn hp n v tr

v hnh dng ng bao pha. D on chnh xc v iu kin hnh thnh im bt
v im sng, im ti hn l rt quan trng khi tnh ton thit k cng ngh.

Nhit
b) H2S

Nhit
c) N 2

Hnh II.6. nh hng ca CO 2 , H 2 S n ng bao pha ca kh t nhin

26

Cc tp cht khng hydrocacbon trong kh nh nc, CO 2 , H 2 S, N 2 c

nh hng ng k n ng bao pha. Nc c p sut hi thp v khng
tan ln trong hydrocacbon lng nn ch nh hng n ng bao pha ca
hn hp iu kin nhit cao v p sut thp. nh hng ca H 2 S, CO 2
v N 2 n ng bao pha c m t trn hnh II.6. CO 2 v H 2 S lm gim
im p sut cc i tn ti hi v lng (cricondenbar) ca hn hp. Cc cu
t khc trong kh t nhin nh etan, propan v butan cng c nh hng
tng t. Mt khc, N 2 li lm tng im p sut cc i tn ti hi v lng
(cricondenbar) ca hn hp v gim kh nng trn ln.
II.4. cn bng pha lng - hi

Nhiu qu trnh cng ngh c thc hin iu kin c cn bng pha

lng - hi nh cc qu trnh chng ct, hp th. Trn thc t, tnh ton cc
qu trnh trn khng hon ton t c trng thi cn bng pha v thi gian
tip xc gia hai pha lng v hi cha thit lp cn bng. thun
tin cho vic tnh ton, ngi ta cn a ra tha s hiu chnh.
Cn bng pha khng phi trng thi tnh m l cn bng ng, vn lun
tn ti s chuyn ng ca cc phn t t pha lng sang pha hi v ngc
li. Tc bay hi v ngng t l bng nhau.
i lng c trng cho s phn b ca cc cu t gia cc pha iu
kin cn bng l hng s cn bng pha K c xc nh bng phng trnh:
Ki = yi / xi

(II.13)

trong y i l phn mol ca cu t i trong pha hi;

x i l phn mol ca cu t i trong pha lng.
Xt cn bng vt liu ca thp tch:
C i l phn mol cu t i trong dng nguyn
liu vo thp tch;
y i l phn mol cu t i trong pha hi;
x i l phn mol cu t i trong pha lng;
K i l hng s cn bng pha lng - hi;
F l tng s mol nguyn liu;
V l tng s mol hi;
L l tng s mol lng;

V, yi
F, Ci
L, xi

27

Ta c phng trnh cn bng vt liu ca thp tch:

F=V+L
Vi cu t i no :

F.C i = V.y i + L.x i

Khi p sut P ca h di 400 kPa (600 psi) c th coi

nh kh l tng. Khi c th s dng p sut hi tnh p
sut cn bng pha. iu kin cn bng, tc bay hi ca
tt c cc cu t phi bng tc ngng t, ngha l khng c
s thay i thnh phn pha hi hoc pha lng. Do lc tc
dng theo c hai hng phi l bng nhau:

Pyi

Pixi

Py i = P i x i
trong : P i l p sut hi ring phn ca cu t i no ti p sut P v
nhit T ca thp tch.
T ta c:

K i = P i /P

(II.14)

iu kin cn bng pha c bn ca h l nhit , p sut v th ho hc

ca mi cu t phi bng nhau pha kh v pha lng:
PL = PK

(II.15)

TL = TK

(II.16)

L = K

(II.17)

Chnh lch th ho hc ca mt cu t no trong hai pha l ng lc

ca qu trnh chuyn khi gia cc pha. Tng t, chnh lch ca nhit l
ng lc ca qu trnh truyn nhit, cn chnh lch p sut l ng lc ca
cc qu trnh c hc. Cn bng ca h t c khi hiu s chnh lch
t gi tr 0.
p sut cao hn, c th ti 3,5 MPa (500 psi), ngi ta s dng khi
nim fugat (k hiu l f) c lin quan n nng lng t do v cc khi nim
nhit ng hc c s khc. Fugat c th nguyn p sut, c s dng
hiu chnh vi h kh thc, v c lin quan vi tha s chu nn z, i khi f
cn c gi l "p sut hiu chnh". Ngi ta cn s dng khi nim h s
fugat = f / P

i vi h kh thc, s thay i th ho hc t l vi s thay i ca

fugat hoc hot ca cu t , v vy cn bng ca fugat v hot ca
cng mt cu t trong cc pha khc nhau cng l du hiu cn bng:
28

fiL = fiK

(II.18)

aiL = aiK

(II.19)

Khi bit fugat ca cc cu t trong h, cng c th xc nh c hng

s cn bng ca tng cu t, tc l xc nh c cn bng ca n. Phng
trnh cn bng pha l tng c dng:
Ki =

yi
f0
= iL0
x i f iK

(II.20)

0
vi f iL0 l fugat ca cu t tinh khit trng thi lng; f iK
l fugat ca cu

t tinh khit trng thi kh.

Theo nh lut dung dch l tng (khc vi nh lut kh l tng)
f i L = f iL0 . x i

0
f i K = f iK
. yi

trong : f i L l fugat ca cu t i trong hn hp lng;

f i K l fugat ca cu t i trong hn hp kh.
Ti cn bng:

fiL = fiK
0
f iL0 . x i = f i K = f iK
. yi

Do :

Ki =

yi
f0
= iL0
x i f iK

H s fugat ca hn hp bng:

= f i / P.C i

(II.21)

i vi cu t tinh khit C i = 1, p sut ca h bng p sut hi bxo ho

ca cu t p sut x cho. Khi h s fugat ca cu t i tinh khit c
dng:

vi0 = fi0 / Pi0

(II.22)

= a i / c i = f i / (c.f i *)

(II.23)

H s hot :
trong f i * l fugat ca cu t i trng thi lng iu kin tiu chun;
c l nng dung dch.
Khi hng s cn bng ca h kh thc:
29

Ki = iL / iK

(II.24)

Ki = iL f i* / iKP

hoc:

Ki = iL vi / ik

(II.25)

T cc phng trnh trng thi kh thc (BWR, PR, RK,...) c th xc

nh c i . l c s ca phng php gii tch tnh hng s cn bng
pha ca hn hp hydrocacbon.
Phng trnh tnh ton fugat ca cu t i trong h kh thc nh sau:
P

RTlnf i = RT ln Pi + (Vi V )dP

(II.26)

trong V i l th tch mol ring phn ca cu t i;

V l th tch kh l tng: V = RT/P.
Phng trnh xc nh i c dng:
P
V
RTln i =
ni
0

RT

dP
P
T,P,n j i

(II.27)

hoc
ln =

l
RT

P
RT

dV lnZ

V
n T,V, n j

(II.28)

l biu thc tng qut nht xc nh hng s cn bng pha ca

hn hp hydrocacbon. Tnh ton bng cc phng trnh trng thi khc nhau
s cho kt qu khc nhau. l v khi tnh ton cn phi gii cc phng
trnh trng thi kh thc c lin quan n cc quy tc, cc nh lut v cc
tha s hiu chnh khng phi l chnh xc hon ton cho mi hn hp. M
cn phi cho kt qu gn vi cc s liu thc nghim x thu c. Vi cc
phn t hydrocacbon n gin s hiu chnh kh ph hp.
Kt qu tnh ton vi cc parafin mch thng t etan ti decan l ng
n. Ring vi metan c s sai khc do p sut hi ca metan ln v tnh
cht bt thng ca metan trong pha lng. Vi nit cng c s sai lch tng
t. Hydrosunfit, nc v cacbon dioxit khc xa cc hydrocacbon do tnh
phn cc ca chng. V vy vi cc hn hp kh c cha mt vi hoc tt c

30

cc cu t k trn, tnh cht ca hn hp kh s rt phc tp, vic tnh ton

cn phi c s hiu chnh c bit.
C nhiu phng php khc nhau xc nh hng s cn bng pha ca
h nhiu cu t. Trong chng ny s ln lt nghin cu cc phng php
gii tch v phng php gin xc nh hng s cn bng pha ca hn
hp cc hydrocacbon.
II.5. Phng php gii tch xc nh hng s cn
bng pha ca hn hp cc hydrocacbon

c trng c bn ca phng php gii tch xc nh hng s cn

bng pha l s dng cc phng trnh trng thi khc nhau, tnh ton h s
fugat v hot ca cc cu t.
Bn cht ca phng php ny l hng s cn bng pha c xc nh
nh h s fugat.
Hin nay i vi h cc hydrocacbon, ngi ta thng s dng nht l
cc phng trnh trng thi Benedict - Webb - Rubin (BWR), phng trnh
Redlich - Kwong (RK), phng trnh Peng - Robinson (PR) x nu phn
trn.
II.5.1. S dng phng trnh RK xc nh hng s cn bng pha

T phng trnh trng thi RK:

P =
trong :

RT
a
0 ,5
vb
T v(v b)

(II.7)

b = b iyi

(II.29)

b i = 0,0867 RT c i / P c i

(II.30)

d = di yi
d i = A i + B i (T c i / T 1) + C i (T c i / T 1)

(II.31)
2

(II.32)

vi A i , B i , C i l h s ca cc cu t ring bit.
Mt trong cc thng s trng thi a c thay th bng thng s d, trong
d ph thuc vo nhit rt gn. Thng s d cn l hm ca thnh phn
hn hp. Cc gi tr ca n nhn c t x l cc s liu thc nghim xc
nh cn bng lng hi v entanpi ca h.

31

Khi phng trnh RK c dng sau:

P =

RT bd
RT

vb
v(v + d )

(II.33)

Vic a thng s mi d thay th cho thng s a cho php nhn c

phng trnh trng thi m t chnh xc hn cc tnh cht nhit ng ca
hn hp thc cc hydrocacbon trng thi kh v lng.
Gii cc phng trnh trn ta nhn c:

ln i =

bi m
b dm
m

ln( z m ) d i ln1 + i
b( z m )
z b( z + m )

(II.34)

trong : m = Pb/RT; z y l thng s chu nn.

Thng s chu nn z c xc nh t phng trnh:
z 3 z 2 z (m 2 + m dm) dm 2 = 0

(II.35)

H s b, b i , d, d i c xc nh t cc phng trnh (I.29 II.32). Cc

h s A i , B i , C i c trong bng II.1.
Bng II.1. Gi tr cc h s A i , B i , C i trong phng trnh (II.32)

32

Cu t

Ai

Bi

Ci

Metan (T > 190,55K)

4,934

8,00

1,5

Metan (T < 190,55K)

4,934

7,39

0,3

Etan

4,934

8,30

Propan

4,934

8,82

izo-Butan

4,934

9,30

n-Butan

4,934

9,35

izo-Pentan

4,934

9,40

n-Pentan

4,934

9,50

n-Hexan

4,934

10,00

n-Heptan

4,934

10,50

n-Octan

4,934

11,00

n-Nonan

4,934

11,20

n-Decan

4,934

11,60

CO 2

3,500

6,80

H2S

4,260

6,50

Hng s cn bng pha ca nit ph thuc ng k vo bn cht ca

hydrocacbon m n ho tan:
d N 2 = d Ni 2 x i

(II.36)

TC N

TC N
1
2
2
(II.37)
d Ni = Ai + Bi
1 + B i

2
T

T
2

Gi tr A i , B i , C i i vi h bc 2 ca nit vi cc hydrocacbon, CO 2 v
H 2 S xem bng II.2.

Bng II.2. Gi tr cc h s A i , B i , C i trong phng trnh (II.37)

Cc cu t
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit
Nit

nit
metan
etan
propan
izo-butan
n-butan
izo-pentan
n-pentan
n-hexan
n-heptan
n-octan
n-nonan
n-decan
CO 2
H2S

Ai

Bi

Ci

4,934

7,66

1,95

4,350

7,30

2,960

5,38

1,33

2,030

3,14

1,790

2,71

1,300

2,10

1,100

1,80

1,000

1,60

1,000

1,60

1,000

1,60

1,000

1,60

1,000

1,60

1,000

1,60

2,960

5,38

1,33

2,030

3,14

Sai s trung bnh gia gi tr hng s cn bng K nhn c bng tnh

ton v thc nghim trong khong nhit (180 ... +140 0 C) v p sut n
14 MPa vo khong 2 ... 7%.
II.5.2. Tnh ton hng s cn bng pha vi h nit v hydrocacbon
parafin t C 1 n C 10 bng phng php Kalasnhicov - Klimenco

Phng php Kalasnhicov - Klimenco da trn c s s dng phng

trnh Benedict - Webb - Rubin (BWR).

33

 tin tnh ton, ngi ta x a ra cc i lng rt gn:

vr = v / vc ;
P r = P/P c ; T r = T/T c
vc , P c , T c l cc i lng ti hn.
nh lut trng thi tng hp m t vi tt c cc cht, c tn ti trng
thi ti chng c cng cc i lng rt gn.
Phng trnh trng thi tng hp c dng:
f( v r , P r , T r ) = 0

(II.38)

C th pht biu nh sau: Nu c hai hay nhiu cht ph hp vi

phng trnh trng thi tng hp, c hai trong s ba i lng rt gn bng
nhau, th chng cng s c i lng rt gn th ba nh nhau. Cc cht tun
theo nh lut trng thi tng hp c gi l cc cht tng t nhau v mt
nhit ng hc. Trn c s nh lut ny c th xc nh tnh cht ca mt
cht nu bit tnh cht ca cht tng t v mt nhit ng.
V d khi bit P v P c ca mt cht, c th xc nh P 1 ca mt cht
khc nu bit P c 1 ca n:
P1 = Pr . Pc1
m ta x bit: P r = P/P c .
nh lut trng thi tng hp m t kh tt tnh cht ca cc hydrocacbon dxy parafin. iu c gii thch do s khc nhau rt t gia cng
thc phn t ca cc hydrocacbon thuc cng mt dxy ng ng, hay ni
cch khc v chng c cng cng thc tng qut C n H 2n+2 .
Mc sai lch ca kh thc vi nh lut kh l tng c xc nh
bi thng s chu nn z trong phng trnh:
PV = zRT
nh lut trng thi tng hp gi thit thng s chu nn ti im ti
hn z c i vi tt c cc cht l nh nhau. Tuy nhin cc s liu thc nghim
x chng t rng z c i vi cc cht khc nhau c gi tr khc nhau, i vi
a s cc cht kh z c = 0,2 ... 0,3.
Cc hng s vt l ca cc hydrocacbon t C 1 n C 12 v mt s kh c
trong bng II.3.
Nguyn nhn gy nn s sai lch l do hnh dng phn t kh thc
khng c dng hnh cu nh ngi ta x gi thit. Thng s acentric c
a ra c trng cho mc sai lch hnh dng phn t so vi m hnh
hnh cu. Khi phng trnh trng thi tng hp c dng:
f( vr , T r , P r , ) = 0
34

(II.39)

Bng II.3. Hng s vt l ca cc hydrocacbon C 1 ... C 12 v mt s kh

Cu t Khi lng
phn t
C1
C2
C3
izo-C 4
n-C 4
izo-C 5
n-C 5
n-C 6
n-C 7
n-C 8
n-C 9
n-C 10
n-C 11
n-C 12
N2
CO 2
H2S
O2
H2
H2O

zc

Nhit ti hn p sut ti hn
0

psi

MPa

EMR

Tha s
acentric

16,043
30,070
44,097
58,124
58,124
72,151
72,151
86,178
100,205
114,232
128,259
142,286
156,302
170,338

0,29
0,29
0,28
0,28
0,27
0,27
0,27
0,26
0,26
0,26
0,25
0,25
0,24
0,24

343
550
666
734
765
829
845
913
972
1024
1070
1112
1150
1185

191
305
370
408
425
460
470
507
540
569
595
618
639
658

666
707
617
528
551
491
489
437
397
361
332
305
285
264

4,60
4,88
4,25
3,65
3,80
3,39
3,37
3,01
2,74
2,49
2,29
2,10
1,97
1,82

14,19
24,37
34,63
44,74
44,24
55,30
55,27
65,58
75,88
86,19
96,53
106,86
117,17
127,50

0,0104
0,0979
0,1522
0,1852
0,1995
0,2280
0,2514
0,2994
0,3494
0,3977
0,4445
0,4898
0,5350
0,5620

28,016
44,010
34,076
32,000
2,016
18,015

0,29
0,28
0,28
0,29
0,30
0,235

227
548
672
278
60
1165

126
304
373
155
33
647

493
1071
1300
731
188
3199

3,40
7,38
8,96
5,04
1,30
22,06

9,71
14,44
20,28
8,69
4,23

0,0372
0,2667
0,0948
0,0216
0,2202
0,3443

Phng trnh trn thng c ng dng xc nh cc thng s nhit

ng ca cht dng:
a = a 0 + .a

(II.40)

trong : a l thng s nhit ng ca kh thc cn xc nh;

a 0 l thng s nhit ng ca cht gi thit tun theo nh lut v l
hm ca cc i lng rt gn;
a l h s hiu chnh s sai khc ca kh thc so vi kh gi thit
tun theo nh lut, v cng l hm ca cc i lng rt gn.
Trn c s s dng phng trnh Benedict - Webb - Rubin (BWR)
trn, a vo cc i lng rt gn, Kalasnhicov v Klimenco x nhn c
phng trnh c dng:
35

lnf i

c 5 Pri
c
c Pr
= c1 + 22 + 33 i + c 4 +

Tri
Tri
Tri Tri

Pr2i

+
T5
ri

c7
c8 Pri
c10 c11 Pri

+ c6 +
+ 2 5 + c9 +
+ 2 2 (N i 1) 2

Tri Tr
Tri

Tri
Tri Tri
i

trong : N i =

(II.41)

Mi yi ;
Mi

P c l p sut ti hn; T c l nhit ti hn;

P r i , T r i l cc i lng rt gn ca cu t i .
M i l khi lng phn t ca hydrocacbon (i vi nit, cng nhn gi
tr khi lng phn t tng ng l 11).
c 1 ... c 11 l cc hng s c a ra trong bng II.4 (vi cc hydrocacbon
t C 2 n C 10 , cc hng s c 1 ... c 11 l chung cn vi nit v metan l ring).
Hng s cn bng pha c tnh theo phng trnh:

Ki =

iL f i*L

(II.42)

iK P

Bng II.4. Gi tr cc h s c 1 ... c 11 trong phng trnh

Kalasnhicov - Klimenco
H s

36

N2

c1

0,1827448

c2

0,5567094

c3

CH 4

Hydrocacbon C 2 n C 10

0,06557467

0,4567890

0,2533226

0,7364150

0,1628858

0,07441288

0,09020270

c4

0,3695996

0,06095239

0,04647840

c5

0,5736230

0,04814230

c6

0,2494726

0,01650733

0,7589850

c7

1,395258

1,233154

1,341610

c8

0,9883554

0,7383944

c9

0,2979147

0,6241929

c 10

2,302971

3,262881

c 11

4,256129

4,255619

0,001388500

0,0004026500
0,8807840
1,276069
0,5362179

Fugat ca cu t tinh khit trong pha lng trng thi tiu chun f i*L
c xc nh theo phng trnh:

lnf i*L = lnPci + ln i(0) + i ln i(1) +

trong :

ln i = a0 +

i = Tr =

a1

(II.43)

a5 i + a 6 i2

+ a 2 i + a3 i2 + a 4 i3

T
Tci .yi

i l tha s acentric ca cu t i ;
a 0 ... a 6 l cc tha s ca phng trnh. Gi tr ca a 0 ... a 4 c a ra
trong bng II.5. Gi tr a 5 , a 6 , i c a ra trong bng II.6.
Bng II.5. Bng gi tr cc h s a 0 ... a 4
a0

a1

a2

a3

a4

ln (C 2 ... C 10 )

10,6147

3,46229

0,678062

0,968095

6,52897
7,08812

7,39448

ln (1) (C 2 ... C 10 )

23,3047

22,7035

5,36108

(0)

Bng II.6. Bng gi tr cc h s i , a 5 , a 6

Cc cu t
Nit trong C 1 ... C 10
Metan
Etan
Propan
izo-butan
n-butan
izo-pentan
n-pentan
Hexan
Heptan
Octan
Nonan
Decan

a5
935
559
650
510
394
394
326
326
272
233
213
185
166

a6

475
209
328
240
152

152
117
117
90,6
65,5
62,8
49,2
40,6

0,105
0,152
0,192
0,200
0,206
0,252
0,298
0,349
0,392
0,450
0,479

37

i vi nit v metan, tha s acentric nhn gi tr = 0, v phng

trnh tnh fugat f i*L trn (II.43) c thm cc s hng sau:
N

a N 2 C i . x i

i vi nit:

i =2

(II.44)

xi
i =2
N

a C1 C i . x i
i vi metan:

i =3

(II.45)

xi
i =3

*L

trong a N 2 C i l h s c tnh n nh hng ca dng mi n f N 2 ;

a C 1 C i l h s c tnh n nh hng ca dung mi n f C*L

.
1
i vi etan v cc hydrocacbon nng hn, ngi ta tha nhn trng thi
lng ca cht tinh khit iu kin p sut v nhit ca h l trng thi
tiu chun.
Phng trnh tnh h s hot ca cc cu t trong pha lng kL c
dng:
N

i =1

i =1

ln kL = (bk bi ) x i2 + 2 (bk bi ) x i S i

(II.46)

trong :

Si =

xi1 + xi2 + xi3 + ....

i<k

xi+1 + xi+2 + xi+3 + ....

i>k

b i l h s, gi tr c cho trong bng II.7.

Ch s k trong phng trnh trn ch cu t no trong dxy ng ng
ngoi tr metan.
Phng trnh trn c p dng vi cc cu t C 2 (t etan tr ln). Khi
nng ca nit (thng khng qu 10%) c tnh tng vi nng
metan.
38

i vi nit v metan, phng trnh xc nh hot c dng:

ln CL1

N
bC 1 C i . x i

= i =3 N

xi

i =3

ln NL 2

N
bN 2 C i . x i

= i=2 N

xi

i =2

2
N

1 x i
i = 3

2
N

1 x i

i = 2

(II.47)

(II.48)

Cc h s tnh ton xem bng II.7.

Bng II.7. Gi tr cc h s trong phng trnh tnh fugat

Cu t

aN -C
2 i

bN2-Ci

aC -C
1 i

bC1-Ci

bi

Nit
Metan
Etan
Propan
izo-Butan
n-Butan
izo-Pentan
n-Pentan
n-Hexan
n-Heptan
n-Octan
n-Nonan
n-Decan

0
0,60
1,60
2,00
2,50
2,50
2,60
2,60
2,60
2,60
2,15
2,15
2,15

0
0,60
1,00
1,00
0,95
0,95
0,85
0,85
0,72
0,60
0,50
0,35
0,20

0
0
0,45
0,65
0,66
0,72
0,74
0,80
0,85
0,89
0,93
0,89
0,85

0
0
0,45
0,47
0,48
0,44
0,40
0,35
0,31
0,36
0,40
0,25
0,21

0
0
0,45
0,54
0,63
0,63
0,68
0,68
0,73
0,77
0,79
0,81
0,82

II.5.3. Tnh hng s cn bng pha theo phng php Starling

Hng s cn bng pha c xc nh bng cng thc:

Ki =

f iL x i
f iK x i

(II.49)

39

Nu k hiu l t trng mol ca hn hp, A 0 , B 0 , C 0 , b ... l cc thng

s ca phng trnh; k ij l cc thng s tng tc ca cu t i v cu t j , th
phng trnh xc nh fugat ca cu t i c dng sau:

RTlnf i = RTln( RTx i ) ( B0 + B0i ) RT +

(C0j C0i )1/2

1/2
+ 2 ( A0j A0i ) (1 k ij )
(1 k ij ) 3 +
2

T
j

( D0j D0i )1/2

T3

(1 k ij )

( E0j D0i )1/2

T4

(1 k ij ) 5 +

3(d 2 d i )1/3
+
T

3.(d 2 d i )1/3 3 5
d
(a 2 + )( 2 i )1/3 +
+
T
5
T

2
1/2
2
1/3
3(b bi ) RT 3(a a i )
2

3.( a 2 a i )1/3 +
5

3(c 2 c i )1/3 2 1 exp( 2 ) exp( 2 )

2
T2
2

2c 1/3 2 i

.T 2

1/ 2

1 2 4
2
2
1 exp( )1 + +
2

(II.50)

Kt qu tnh ton bng cc phng php khc nhau v so snh vi kt

qu thc nghim nhn c cho thy sai s khng qu 5%. Phng php tnh
ton cho kt qu ph hp i vi h c cha N 2 , CO 2 v H 2 S.
II.6. Phng php gin xc nh hng s cn bng
pha ca hn hp cc hydrocacbon

Khi tnh ton bng tay xc nh hng s cn bng pha, ngi ta thng
s dng cc phng php gin . Trong thc t tnh ton hng s cn bng pha
ca h hydrocacbon t C1 n C10 v N2 , ph bin nht l s dng cc phng
php NGPA (Natural Gas Processors Association)v phng php Neyrey.
II.6.1. Xc nh hng s cn bng pha theo phng php NGPA

y l mt trong nhng phng php gin n gin v chnh xc hn

c xc nh K i i vi h hydrocacbon t C 1 n C 10 v nit. Trong
40

phng php ny K i ca cc hydrocacbon c xc nh bng cc gin

ph thuc vo nhit , p sut ca h v p sut quy t. Trn cc gin
trc honh l p sut ca h, cn trc tung l hng s cn bng pha ca cu
t no trong h. Trong h trc to ny ngi ta x xy dng cc ng
ng nhit, chng gp nhau ti mt im tng ng vi gi tr hng s cn
bng pha K = 1 v p sut chnh bng p sut quy t ca h. Trn hnh II.1
a ra gin hng s cn bng pha K ca cc hydro-cacbon ti cc nhit
v p sut khc nhau.

Nhit khng i

1
K

p sut
Hnh II.1. Hng s cn bng K cc nhit v p sut khc nhau

i vi cc hn hp khc nhau c cng gi tr p sut quy t th gi tr

hng s cn bng ca cc cu t ring bit c gi tr bng nhau ti cc gi tr
p sut v nhit bng nhau. V vy p sut quy t c s dng nh mt
thng s c tnh n nh hng ca thnh phn hn hp n gi tr hng s
cn bng pha ca h. p sut quy t c xc nh bng phng php Heddlen.
41

Theo Heddlen, h nhiu cu t c gi thit l h gi bc hai gm c

cu t nh v cu t nng, trong cu t nng c c trng bng nhit
ti hn trung bnh v p sut ti hn trung bnh ca tt c cc cu t cn li
trong h, tr cu t nh.
Trn hnh II.2 l gin biu din cc gi tr hng s cn bng K ca
metan p sut quy t P qt = 800 psi = 5,5 MPa (1 psi = 6894,76 Pa).

y
K= x

p sut, psi
Hnh II.2. Hng s cn bng pha ca metan P qt = 800 psi (5,5 MPa)

p sut quy t ca h c coi l p sut ti hn ca h gi bc 2

nhit ca h theo ng cong ti hn ca h gi bc 2 x cho. Nu nhit
ca h thp hn nhit ti hn ca cu t nh th p sut quy t nhn
gi tr p sut ti hn ca cu t nh. p sut quy t c xc nh theo gin
, trn biu din cc ng cong ti hn ca cc h bc 2.
Trnh t tnh ton nh sau:

42

1) Cho gi tr p sut quy t P qt .

2) Vi gi tr p sut quy t x cho theo gin tng ng (v d trn
hnh II.2 i vi metan p sut quy t ca h l 800 psi), xc nh hng s
cn bng pha ca mi cu t nhit v p sut ca h.
3) S dng gi tr hng s cn bng pha va nhn c, tnh ton thnh
phn pha lng cn bng x i cb theo phng trnh:
C

x icb = 1 + e ( Ki
i

1)

=1

(II.51)

trong : Ci l thnh phn hn hp ban u, mol/mol (mol cu t i/mol hn hp).

e l phn mol pha hi ca hn hp, tnh bng phng php lp vi
cc gi tr phn mol ca pha hi e chn trc cho n khi biu
thc (II.51) tho mxn.
4) Chia pha lng cn bng thnh h gi bc 2, trong cu t th nht
l cu t nh nht trong h, c nng bng hoc ln hn 0,1% mol, cn
cu t th hai l tt c cc cu t cn li.
5) Tnh ton nhit ti hn v p sut ti hn ca cu t gi th hai c
khi lng l khi lng trung bnh ca cc cu t cn li:
N

x i M i Tci

Tc2 = i =2N

(II.52)

x i Mi

i =2
N

x i Mi Pci

Pc2 = i =2N

(II.53)

x i M i

i =2

6) Trn hnh II.3 l cc gin m t cu t gi th hai ca h tng

ng cc gi tr nhit v p sut ti hn xc nh im 5).
7) p sut quy t theo gin c xc nh nh sau: Sau khi xy
dng ng cong ti hn i vi trng hp ang xt ti gi tr tng ng
vi nhit ca h, gi tr trn trc tung l p sut quy t ca h cn tm.
8) So snh gi tr p sut quy t vi gi tr x cho ban u. Nu hai gi
tr khng trng nhau, lp li cc php tnh t im 2) n im 7), vi gi tr
p sut quy t mi. Lm cho n khi gi tr P qt tnh ton v gi tr P qt chn
ban u trng nhau vi sai s 8 ... 12% l c th chp nhn c.
43

44
p sut, psi

p sut quy t 2120F

Nhit ti hn ca
cu t gi - nng

Nhit , 0 F
Hnh II.3. Gin xc nh p sut quy t ca h hydrocacbon

Khi h hydrocacbon p sut 1,6 ... 2 MPa, nh hng ca p sut quy

t n gi tr K khng ng k. V vy p sut thp c th khng cn xc
nh gi tr P qt v s dng gin xc nh K gi tr P qt bt k.
Trn c s kt qu nghin cu, ngi ta x a ra phng php chn P qt
n gin qu trnh tnh ton nh sau:
Khi tnh ton s cng ngh ch bin kh ng hnh c hm lng
C 3 = 150 ... 640 g/m 3 bng phng php ngng t nhit thp, tu thuc
vo p sut v nhit ti cng on tch, c th chn gi tr P qt nh sau:
P qt = 2000 psi khi p sut ca h xp x 2 MPa, T = 20 0 C.
P qt = 1500 psi khi h c P = 2 ... 5 MPa, T = 0 ... 40 0 C.
P qt = 1000 psi khi h c P = 2 ... 5 MPa, T = 40 ... 70 0 C.
Trong tnh ton qu trnh tch etan, p sut quy t trn nh ct c th
ly bng 1000 psi, cn y ct bng 800 psi.
tnh ton im sng cho kh kh nhn c t thp tch etan lm
vic p sut 5 ... 6 MPa (chnh l p sut trn ng ng dn kh i s
dng), hng s cn bng pha c xc nh p sut quy t P qt = 1500 psi.
Trong s cng ngh ch bin kh ng hnh bng phng php hp
th nhit thp, ngi ta s dng cht hp th l hn hp hydrocacbon
phn on benzin hoc keroxen. Khi tnh ton c th chn gi tr p sut quy
t nh sau:
Vi qu trnh hp th s dng cht hp th nh c khi lng phn t
100, chn P qt = 2000 psi. Khi s dng cht hp th c khi lng phn t
140 ... 160, chn Pqt = 4000 psi. Trong thc t ngi ta kim tra chnh xc
ca P qt x chn theo thnh phn pha lng a di cng ca thp hp th.
tnh im sng ca kh nhn c t nh thp hp th, ngi ta
tnh hng s cn bng cng p sut quy t nh khi xc nh hng s cn
bng trong thp hp th. i vi qu trnh tch etan thc hin trong thp hp
th bc hi, p sut quy t trong phn hp th c chn nh trong thp hp
th; cn trong phn bc hi ca thp, th khi s dng cht hp th nh chn
P qt = 1000 psi, khi s dng cht hp th 140 ... 160 th chn P qt = 2000 psi.
Vi qu trnh nh hp th thc hin p sut 0,4 ... 2,0 MPa, chn gi
tr P qt khng nh hng n kt qu tnh ton hng s cn bng. Hng s cn
bng pha ca cc cu t nng c xc nh t hng s cn bng pha x bit
ca cc cu t nh bng cch: Trn trc honh l gi tr khi lng phn t
45

ca hai hoc ba cu t nh x c gi tr hng s cn bng pha K, cn trc

tung l gi tr logarit K ca cc cu t , qua cc im nhn c ng
thng. Gi tr logarit K ca cu t nng c xc nh tng ng vi khi
lng phn t ca n.
Hng s cn bng pha ca CO 2 c xc nh theo cng thc:
K CO2 = K CH 4 K C 2 H6
II.6.2. Xc nh K bng phng php Neyrey

Neyrey x a ra mt phng php n gin v chnh xc xc

nh hng s cn bng pha ca cc hydrocacbon parafin v olefin trong
khong rng nhit v p sut.
C s ca phng php l s ph thuc tuyn tnh ca logarit hng s
cn bng pha (lgK) vo nhit si ca cu t. Hng s cn bng pha K
c xc nh nh ba gin .
Trn gin th nht (hnh II.4), l cc ng ng p, tng ng vi
cc gi tr p sut quy t khc nhau. T gin xc nh c gi tr
hng s K 0 tng ng vi gi tr P v P qt .
K0

p sut, psi

Hnh II.4. Gin xc nh hng s K 0

46

Trn gin th hai (hnh II.5) c hai thang gi tr nhit lm vic v

gi tr thng s S song song vi trc tung, cn trc honh l gi tr p sut
quy t, trong gin l cc ng ng p sut lm vic. T gin ny xc
nh gi tr thng s S l hm ca T, P v P qt .Trn trc honh xc nh gi
tr P qt , t k ng vung gc, ct ng ng p tng ng vi p sut
ca h. T giao im k ng nm ngang cho n khi ct trc tung. T giao
im trn trc tung ni vi im tng ng vi nhit lm vic ca h trn
thang nhit , giao im ca ng k ny vi thang S cho ta gi tr thng
s S cn tm.

Nhit 0 F

p sut lm vic ca h

p sut quy t, psi

Hnh II.5. Gin xc nh thng s S

Theo gin th ba (hnh II.6) xc nh gi tr hng s cn bng K nh

sau: Trn trc tung l gi tr K 0 (xc nh t gin th nht trn hnh II.4)
v K 0 /10 , cn trn trc honh l gi tr S (xc nh t gin th hai) ca
h x cho. T gin xc nh im c to (S, K 0 /10). Qua im v
47

im (0, K 0 ) trn trc tung k ng thng. T cc im trn cc trc honh

(trc nhit si hoc trc cc cu t) tng ng vi nhit si hoc tn
ca cu t x cho, k ng vung gc ct ng thng k trn, gi tr ca
giao im chnh l gi tr hng s cn bng pha ca cu t tng ng.
100
60
40
20
10
6,0
4,0

Hng s cn bng pha K

2,0
1,0
0,6
0,4
0,2
0,1
0,06
0,04
0,02

Decan

Nonan

Octan

Heptan

Hexan

0,002

izo-Pentan
n-Pentan

0,005
0,004

Metan 0 o F
50
100
Etylen
Etan
Propylen
Propan
izo-Butan
n-Butan

0,01

400

300

100

Thng s S

Hnh II.6. Gin xc nh hng s cn bng pha

48

12

10

Nhit si, 0 F
4

100
2

200

0,001

Sau khi xc nh c K cng kim tra gi tr P qt x chn tng t nh

trong phng php NGPA x ni trn.
Tm li trnh t xc nh hng s cn bng pha theo phng php Neyrey
nh sau:
1) T gin hnh II.4 xc nh K 0 tng ng vi P v P qt .
2) T gin hnh II.5 xc nh gi tr S.
3) T gin hnh II.6 xc nh gi tr K.
4) Kim tra gi tr P qt c chn tng t nh phng php NGPA.
Bng II.8 di y so snh chnh xc ca cc phng php xc nh
hng s cn bng K.
Bng II.8. So snh chnh xc ca cc phng php xc nh K
Phng php tnh

Sai s trung bnh

Myers v Lenoir

7,0

NGPA

8,5

Rzaca

9,3

Winn

10,0

Neyrey

7,8

II.6.3. V d tnh hng s cn bng

V d II.1. Tnh hng s cn bng ca hn hp c thnh phn cho trong
bng di y P = 3,4 MPa (hay 493,1 psi); T = 30 0 C (hay 22 0 F).

a) Tnh theo phng php NGPA

1) Chn p sut quy t P qt = 1500 psi.
2) Theo gin NGPA, vi p sut quy t 1500
psi v cc thng s ca h, xc nh c hng s
cn bng pha i vi tt c cc cu t: K C = 3,45;
1

K C = 0,46; K C = 0,113; K n-C = 0,034 ; K n-C = 0,0095.

2

3) Xc nh thnh phn pha lng cn bng theo

phng trnh (II.51):
N

Cu t

Ci

CH 4

0,8745

C2H6

0,0586

C3H8

0,0372

n-C 4 H 10

0,0212

n-C 5 H 12

0,0085
1,0000

Ci
=1
i =1 1 + e( K i 1)

xi =

i =1

49

Tnh ton bng phng php lp xc nh gi tr ca e khi bit phn mol

ca pha kh. Kt qu nhn c thnh phn pha lng x i (mol/mol) nh sau:
C 1 l 0,2635; C 2 l 0,1199; C 3 l 0,2321; n-C 4 l 0,2480; n-C 5 l 0,1365 vi
e = 0,9467.
Pha lng va tnh c chuyn thnh h gi hai cu t. Cu t nh l
metan, cn cu t th hai l cc cu t cn li ca h. T phng trnh
(II.52) v (II.53) tnh nhit v p sut ti hn ca cu t th hai a ra
trn tnh c T c 2 v P c 2 . Kt qu tnh ton c xem bng II.9 di y.
Bng II.9. Kt qu tnh ton
Cu t

xi

Mi

xiMi

Tci

xiMiTci

Pci

xiMiPci

CH 4

0,2635

C2H6

0,1199

30

3,60

90,3

325,08

C3H8

0,2321

44

10,21

106,6

n-C 4 H 10

0,2480

58

14,39

n-C 5 H 12

0,1365

72

9,83

1,0000

707

2545,2

2109,39

614,3

6272,0

306,0

4403,34

549,5

7878,53

386,0

3794,38

486,3

4780,33

38,03

10632,19

21476,06

Kt qu nhn c P qt = 1500 psi. Kt qu tnh ton trng vi gi tr P qt

chn ban u. Nh vy cc hng s cn bng xc nh c l ng.
b) Tnh theo phng php Neyrey
1) Theo gin (K 0 P) chn P qt = 1500 psi v P = 500 psi xc nh
c K 0 = 7.
2) Theo gin xc nh thng s S vi: P qt = 1500 psi, P = 500 psi, T =
22 F, S = 1,7.
0

3) T gi tr K 0 v S trn gin (K S), T bng phng php x m t

trn xy dng ng thng, t xc nh hng s cn bng pha ca cc
cu t K C = 3,5 ; K C = 0,465 ; K C = 0,114 ; K n-C = 0,032 ; K n-C = 0,0080.
1

Kim tra gi tr P qt x chn tng t nh trong phng php NGPA.

50

II.7. ng dng ca hng s cn bng pha

C 3 loi bi ton s dng hng s cn bng pha K tnh ton:

- Tnh ng cong im bt trn ng bao pha.
- Tnh ng cong im sng trn ng bao pha.
- Tnh cc thnh phn lng hi ti cc gi tr P v T bt k bn trong
ng bao pha.
II.7.1. Xc nh im bt

im bt c nh ngha l iu kin m ti hi c ngng t hon

ton thnh lng, ch tn ti duy nht mt bt kh. Phn mol ca pha lng
chnh l phn mol ca hn hp.
iu kin hi c ngng t hon ton:
Kixi = yi = 1

(II.54)

Trnh t tnh ton nh sau:

1) Chn nhit khi bit p sut (hoc chn p sut khi bit nhit ).
2) Tm cc gi tr K i P v T x cho v x chn.
3) Nhn K i tm c bc 2 vi x i tng ng (biu thc II.54).
4) Nu tng cc gi tr K i x i nhn c bc 3 bng 1 c ngha l gi
tr T (hoc P) x chn l ng. Nu khng th lp li t bc 1 n bc 3
cho n khi K i x i = 1 th kt thc.
V d II.2.
Xc nh im bt ca hn hp c
thnh phn cho trong bng 4 MPa
(580 psi). Coi phn on C 7+ c tnh
cht tng t C 8 .

Cu t

xi

CO 2

1,25

1,50

1,880

H2S

0,50

0,41

0,210

C1

21,36

3,48

74,330

Tnh lp vi cc gi tr T c
chn sao cho K i x i = 1 (hoc 100).
Trong bi v d ny nhit ng l
T = 14 0 C (7 0 F). Kt qu tnh ton vi
gi tr T ng cho trong bng.

C2

36,78

0,58

21,330

C3

10,21

0,16

1,630

i-C 4

6,38

0,063

0,400

n-C 4

9,84

0,043

0,420

i-C 5

2,63

0,017

0,040

n-C 5

4,01

0,012

0,048

C6

3,90

0,0036

0,014

C7+

3,14

0,00033

0,001

Ki

Kixi

100,30

51

II.7.2. Xc nh im sng

im sng c nh ngha l ton b h trng thi hi v ch tn ti

duy nht mt git lng rt nh. Trong trng hp ny thnh phn ca hn
hp bng thnh phn pha hi y i . Nh vy iu kin h hon ton trng
thi hi:
yi / Ki = xi = 1

(II.55)

V d II.3.

Xc nh im sng ca hn hp
c thnh phn cho trong bng 4 MPa
(580 psi). Coi phn on C 7+ c tnh
cht tng t C 8 .
Tnh lp vi cc gi tr T c
chn sao cho y i / K i = 1 (hoc 100).
Trong bi v d ny nhit ng l
T = 153 0 C (307,4 0 F). Kt qu tnh
ton vi gi tr T ng cho trong
bng.

Cu t
CO 2
H2S
C1
C2
C3
i-C 4
n-C 4
i-C 5
n-C 5
C6
C7+

yi
1,25
0,50
21,36
36,78
10,21
6,38
9,84
2,63
4,01
3,90
3,14

Ki
4,83
2,38
6,36
2,84
1,57
1,02
0,86
0,55
0,49
0,28
0,097

y i /K i =x i
0,26
0,21
3,36
12,95
6,50
6,25
11,44
4,78
8,18
13,93
32,37
100,23

Hn hp a ra trong hai v d trn l kh bo. Phn trm mol ca metan

thp. Ch rng trong ct K i x i i vi metan c gi tr ln nht. Nu phn
mol metan ln hn s c nh hng rt ng k n kt qu nhn c.
Vi v d xc nh im sng, gi tr trong ct y i / K i ca C 7+ c gi tr
ln nht. Tnh ton im sng vn x km chnh xc hn so vi tnh ton
im bt, trn thc t i vi kh gy, cha rt t cc cu t nng, sai s ca
php tnh cng ln.
II.7.3. Tnh thnh phn lng hi bn trong ng bao pha

Mc ch ca php tnh ny xc nh thnh phn pha lng v pha hi

trng thi cn bng trong h hai pha, cn bng vt liu ton h:
F=V+L
Cn bng vt liu vi tng cu t:
FC i = Vy i + Lx i
trong : F l s mol nguyn liu vo thp tch;

52

(II.56)
(II.57)

V l s mol pha kh nhn c t F mol nguyn liu;

L l s mol pha lng nhn c t F mol nguyn liu;
C i l phn mol cu t i trong dng nguyn liu;
y i l phn mol cu t i trong dng kh V;
x i l phn mol cu t i trong dng lng L;
Gi s F = 1, ta c C i = y i V + x i L
ng thi, theo nh ngha hng s cn bng pha c y i = Kx i , t
ta c:

Ci
;
L + V Ki

xi =

yi =

Ci
V + (L K i )

(II.58)

Tng phn mol ca tt c cc cu t phi bng 1, do :

Ci

x = L +V K

Ci

y = V + (L K ) = 1

=1 ;

(II.59)

Bng phng php lp, chn cc gi tr L hoc V sao cho cc biu thc
trn l ng.
Mt khc, c th vit y i x i = 0

Ci (K i 1)
=0
i 1) + 1

y x = V (K
i

(II.60)

Biu thc (II.60) l biu thc tng qut nht thng c s dng trong
lp trnh tnh ton trn my vi tnh.
Trnh t tnh ton nh sau:
1) Tm K gi tr p sut v nhit ca h hai pha (iu kin ca thp
tch).
2) Chn V hoc L.
3) Tnh cc biu thc (II.59) hoc (II.60).
4) Nu biu thc tho mxn, th php tnh hon thnh.
Nu cha ng th lp li t bc 2 n bc 4.
5) Tnh thnh phn phn mol trong pha lng x i v trong pha hi y i .
6) Tnh s mol ca cu t i (c k hiu l Y i ) trong V mol pha hi.
Tnh s mol ca cu t i (c k hiu l X i ) trong L mol pha lng.
53

V d II.4.

Tnh thnh phn v lng mol pha lng, pha hi ca thp tch 4 MPa
(580 psi) v 100 0 C (212 0 F). Thnh phn nguyn liu C i cho theo phn trm
mol, ngha l C i = 100.
Trc ht xc nh K i ca cc cu t trong h. Cc gi tr nhn c
in vo ct K i (ct th 3 trong bng)
Trong bc 2, chn V (hoc L). Tnh cc s hng trong cc biu thc
(II.59) hoc (II.60). Php tnh lp c thc hin cho n khi cc biu thc
(II.59) hoc (II.60) c tho mxn. Trong v d ny, gi tr ng ca
V = 0,770. Kt qu tnh c ghi trong bng II.10.
Bng II.10. Kt qu tnh ton ca v d II.4.
Cu t

Ci

Ki

yi xi

xi

yi

Yi

CO 2

1,25

4,050

1,139

0,373

1,512

0,086

1,164

H2S

0,50

1,740

0,236

0,319

0,554

0,073

0,427

C1

21,36

5,950

21,974

4,439

26,413

1,021

20,338

C2

36,78

2,160

22,535

19,427

41,962

4,468

32,311

C3

10,21

1,030

0,299

9,979

10,279

2,295

7,915

i-C 4

6,38

0,600

3,688

9,220

5,532

2,282

4,260

n-C 4

9,84

0,490

8,264

16,203

7,940

3,727

6,114

i-C 5

2,63

0,280

4,250

5,903

1,653

1,358

1,273

n-C 5

4,01

0,240

7,348

9,668

2,320

2,224

1,786

C6

3,90

0,120

10,646

12,098

1,452

2,783

1,118

C7+

3,14

0,031

11,987

12,370

0,383

2,845

0,295

0,000

100,000

100,000

23,000

77,000

100,00

Cn bng vt liu ca thp tch:

F = V + L = Yi + L = X i
trong :

Yi = yiV ;
X i = xi L .

54

Xi

Chng III
thng s nhit ng ca cc hydrocacbon
ring bit v hn hp ca chng
Khi tnh ton nhit ng hc ca qu trnh ch bin kh, ngi ta thng
s dng cc i lng nhit ng sau: p sut, nhit , chu nn, th tch
ring, trng lng ring, entanpi, entropi, nhit dung, dn nhit, nht.
Trong chng ny s xem xt tnh cht nhit ng ca cc hydrocacbon
ring bit v hn hp ca chng, v trnh by mt s phng php xc nh
cc tnh cht . p sut, th tch, nhit v h s chu nn thng nm
trong phng trnh trng thi. Nhiu tnh cht ca cc hydrocacbon c xc
nh trn c s l thuyt trng thi tng hp, v vy cn phi bit cc thng
s ti hn ca cc cu t v hn hp ca chng.
III.1. Nhit si v p sut hi bo ho
Nhit si ca hydrocacbon t C 1 n C 10 H c xc nh bng thc
nghim, s liu a ra trong bng III.1.
Nhit si ca cc hydrocacbon parafin tinh khit t C 1 n C 20 iu
kin tiu chun c th tnh chnh xc n 1 K theo phng trnh:

Ts = (193,3 0,05n) (n 1) 0,91 121 n + 232,7

(III.1)

trong n l s nguyn t cacbon trong phn t hydrocacbon.

p sut hi bHo ho ca hydrocacbon tinh khit c th xc nh theo
phng trnh sau khi bit T s , T c , P c :

lgPh = [ 0,01500 + 1,397.(T h ) 2 + 0,581(T h )]. (1

1
)
Th

(III.2)

trong : P h = P bh /P c

= 0,1018 + 0,3806. 0,02861. 2

= T h .lg(0,96784 . P C ).(1 T h )
T h = T s /T c
p sut hi bHo ho ca cc cu t ring bit c th xc nh bng phng
php n gin hn, l phng php gin , trong ngi ta s dng
gin ph thuc p sut hi bHo ho vo nhit (hnh III.1 v hnh III.2).
55

56
Bng III.1. Cc tnh cht ho l ca hydrocacbon v N 2 , CO 2 , H 2 S

Cu t

Metan
Etan
Propan
Butan
izo-Butan
Pentan
izo-Pentan
Hexan
Heptan
Octan
Nonan
Decan
Nit
Cacbondioxit
Hydrosunfua

Cng
thc

CH 4
C2H6
C3H8
C 4 H 10
C 4 H 10
C 5 H 12
C 5 H 12
C 6 H 14
C 7 H 16
C 8 H 18
C 9 H 20
C 10 H 22
N2
CO 2
H2S

Khi
lng
phn t
16,043
30,070
44,097
58,124
58,124
72,151
72,151
86,178
100,205
114,232
128,259
142,286
28,010
44,010
34,080

Nhit si
0

Cc thng s ti hn
Nhit
C

p sut,
MPa

-82,60
32,28
96,67
152,01
134,98
196,50
187,24
234,20
267,00
295,61
321,41
344,4
149,89
31,05
100,4

190,55
305,43
369,82
425,16
408,13
469,65
460,39
507,35
540,15
568,76
594,56
617,5
126,26
304,20
373,6

4,61
4,88
4,25
3,80
3,65
3,37
3,38
3,01
2,74
2,49
2,29
2,10
3,40
7,38
9,01

K
0

161,49
88,63
42,07
0,50
11,73
36,074
27,852
68,740
98,427
125,665
150,798
174,112
195,798
78,477
60,341

111,66
184,52
231,08
272,65
261,42
309,074
301,00
341,89
371,577
398,815
423,948
447,272
77,352
194,673
212,809

Th tch ring, H s chu

cm 3 /g
nn z
6,1985
4,9126
4,5568
4,3945
4,5256
4,3071
4,2759
4,2759
4,2572
4,2572
4,2010
4,1885
3,2147
3,1723

0,288
0,285
0,281
0,274
0,283
0,262
0,270
0,264
0,263
0,259
0,254
0,247
0,2916
0,274
0,283

p sut, kPa
Nhit , 0C

p sut, kPa

Hnh III.1. p sut hi bo ho ca cc hydrocacbon nh nhit thp

Nhit , 0C

Hnh III.2. p sut hi bo ho ca cc hydrocacbon no mch thng

57

III.2 Cc i lng ti hn

Cc i lng ti hn: T c , P c , V c ca cc hydrocacbon ring bit nhn

c bng thc nghim xem bng III.2.
Vi cc hydrocacbon t C 1 n C 15 c th xc nh nhit ti hn
(chnh xc ti 1 K) theo phng trnh:
Tc =

391,7(n 1)
2,645 + (n 1) 0,785

+ 190,7

(III.3)

trong n l s nguyn t cacbon ca cu t.

p sut ti hn ca hydrocacbon t C 1 n C 20 (tr C 18 ) c th xc nh
chnh xc ti 0,05 MPa theo phng trnh:

Pc =

49,51
7,977 + n1,2

(III.4)

trong n l s nguyn t cacbon ca cu t.

xc nh th tch ti hn ca cc hydrocacbon t C 3 n C 16 (chnh
xc n 4 cm 3 /mol) c th p dng phng trnh:
V c = 58,0 n + 22

(III.5)

Khi khng th tm c cc i lng ti hn ca hn hp trong cc

bng s liu, chng ta c th tnh ton bng nhiu cch khi H bit cc i
lng thc ca cc cu t. Cng tng t nh vy, cc thng s a, b, c, ...
trong cc phng trnh trng thi cng c xc nh bng cch c bit i
vi hn hp. Cc ng thc c mt cc thng s ca hn hp c gi l cc
nh lut kt hp hoc nh lut hn hp. Khi tnh ton khng quan tm n
dng chnh xc ca n m da trn c s gi thit rng cc tnh cht ca hn
hp l trung bnh cng tnh cht ca cc cu t ring bit to thnh hn hp.
nh lut c p dng vi cc phng trnh trng thi Van der Walls,
Redlich - Kwong, Peng - Robinson xc nh thng s a v b nh sau:
a m = x i x j (a i a j )1/2 (1 k ij )
i

b m = x i bi
i

trong :

a m , b m l thng s a , b ca hn hp;
a i , a j l thng s a , b ca cu t i v j ;

58

x i , x j l phn mol ca cu t i v j trong hn hp;

k ij l thng s tng tc bc hai.

Nh vy cc thng s a m v b m ca hn hp c xc nh trn c s cc
thng s a v b ca cc cu t tinh khit. Vi cc phng trnh trng thi ni
trn, nh lut hn hp l tng ca cc cp bc 2. V d hn hp bn cu t
s gm c 6 cp bc 2...
Thng s tng tc bc hai k ij khng phi l thng s l thuyt m l
thng s thc nghim c s dng hiu chnh trong cc phng trnh
trng thi.
Cc gi tr ti hn tm c t cc nh lut hn hp khng phi l cc
gi tr thc, m l cc gi tr gi ti hn, thng c k hiu l T c v P c .
Nh vy gi tr gi ti hn khng phi l mt im trn ng cong cn bng
pha, n ch l thng s tng quan s dng khi nim trng thi tng hp.
Trng thi tng hp l trng thi c cng cc thng s rt gn (hnh III.3).

1000

0,1000

100

Metan
Propan

10
1
-200

p sut rt gn, P r

1,0000

p sut, kPa

10000

-150

-100

-50

50

Metan
0,0100

T
TC

Pr

P
PC

Propan
0,0010
0,0001
0,20

100

Tr

0,40

Nhit , C

0,60

0,80

1,00

Nhit rt gn, T

a)

b)

Hnh III.3. p sut hi v p sut rt gn ca metan v propan

Cc thng s gi ti hn c th c xc nh theo nh lut Kay:

Pc = Pci .c i
i

Tc = Tci .c i
i

trong c i l phn mol ca cu t trong hn hp; P c i v T c i l cc gi tr ti

hn ca cu t.
Cc gi tr ti hn ca cc hydrocacbon xem bng III.2.
59

Chia gi tr p sut v nhit thc cho cc gi tr gi ti hn, ta c gi

tr cc i lng gi rt gn ca hn hp:
Tr =

T
;
Tc

Pr =

P
Pc

(III.6)

nh lut Kay cng c th p dng tnh khi lng phn t hiu dng
ca hn hp.
V d III.1

Tnh h s chu nn z ca kh c thnh phn v cc thng s ti hn cho

trong bng III.2 p sut P = 13,94 MPa (2021 psi) v T = 331 K (595 0 R).
p dng nh lut Kay xc nh c cc i lng gi ti hn ca hn
hp kh. Kt qu tnh theo h n v quc t v n v Anh a ra bng III.2.

Bng III.2. Thnh phn v cc thng s ti hn ca hn hp kh

Cu t

yi

H Anh
Pc

Pc

Tc

H mt

T c

Pc

Pc

MW

Tc

T c

MW

MW

N2

0,0046

493

2,3 227

1,0 3,40 0,02

126

0,6 28,016

0,13

CO2

0,0030 1071

3,2 548

1,6 7,38 0,02

304

0,9 44,010

0,13

H2S

0,1438 1300 186,9 672

373

53,6 34,076

4,90

C1

0,8414

666 560,4 343

191

160,7 16,043

13,50

C2

0,0059

707

96,6 8,96 1,29

288,6 4,60 3,87
3,2 4,88 0,023

305

1,8 30,070

0,18

4,2 550

C3

0,0008

617

0,5 666

izo-C4

0,0003

528

0,2 734

0,5 4,25
0,2 3,65

0,1 765

0,2 3,80

n-C4

0,0002

551

1,0000

758

392

370

0,3 44,097

0,04

408

0,1 58,124

0,02

425

0,1 58,124

0,01

5,23

218

MW = 18,900

Tnh ton cc i lng gi rt gn ca hn hp theo cc h n v quc

t (h mt) v h n v Anh:
H mt:

Pr =

13,94
= 2,67
5,23

Tr =

331
= 1,52
218

2021
595
= 2,67
Tr =
= 1,52
758
392
T gin h s chu nn Katz (hnh III.5) c z = 0,8.
H Anh:

Pr =

60

H s chu nn z

H s chu nn z

a)

p sut gi - rt gn

b)

61

Hnh III.4. Gin Katz xc nh h s chu nn cc gi tr p sut thp

p sut gi - rt gn

p sut gi - rt gn Pr

H s chu nn z

Nhit
gi - rt gn Tr

p sut gi - rt gn Pr

Hnh III.5. Gin Katz xc nh h s chu nn cc gi tr p sut cao

62

T phng trnh trng thi:

MW
V
ta nhn c cng thc tnh t trng thc ca kh nhit T v p sut P :
PV = zRT

( MW ).( P )
zRT

trong MW l khi lng phn t.

Thay vo cng thc trn ta c t trng thc ca kh:

13,94 18,90
= 120 kg/m 3 .
0,8 0,00831 331

V d III.2
p dng cc phng php tnh h s chu nn z ca kh c cha H 2 S v
CO 2 .

C hai phng php ph bin l phng php Robinson v phng php

Wichert. Chng ta s dng phng php Wichert. Trong phng php ny,
tc gi H s dng cc thng s gi ti hn P c v T c c xc nh bng
nh lut Kay v gin Katz. Ngoi ra tc gi cn s dng h s c xc
nh t gin trn hnh III.6. H s c s dng hiu chnh cc thng
s gi ti hn xc nh t nh lut Kay i vi kh chua. Gi tr cc thng
s gi ti hn sau khi hiu chnh c s dng xc nh p sut rt gn
P r v nhit rt gn T r theo gin Katz.
H mt:

Tc = Tc 0,556
Pc =

H Anh:

Pc Tc
Tc + B(1 B ) 0,556

Tc = Tc
Pc =

Pc Tc
Tc + B(1 B )

trong : P c v T c l thng s gi ti hn H c hiu chnh, t tnh

c P r = P / P c v T r = T / T c , v s c dng trong gin Katz xc
nh z .
P c v T c l cc thng s gi ti hn c xc nh t nh lut Kay;

63

 xc nh t gin trn hnh III.6;

B l phn mol H 2 S trong kh.

C th xc nh theo gin trn hnh III.6 hoc theo biu thc:

= 120 ( A 0,9 A 1,6 ) + 15 ( B 0,5 B 4 )

(III.7)

trong : tnh theo R bng 1,8 K;

A l phn mol H 2 S v CO 2 trong kh;
B l phn mol H 2 S trong kh.

% CO 2

Vi cc s liu thnh phn kh nh v d III.1, t gin trn hnh

III.6 hoc t biu thc (III.7) c = 21.

% H2S

Hnh III.6. Gin xc nh h s hiu chnh

64

Tnh ton theo cc h n v quc t (h mt) hoc h n v Anh:

Tc = 218 0,556 21 = 206,3 K

H mt:

Pc =

5,23 206,3
= 4,92 MPa
218 + 0,1438 0,8562 21 0,056

T c = 392 21 = 371 0 R

H Anh:

758 371
= 713 psi
392 + 0,1438 0,8562 21
t : Pr = 2,8 v Tr = 331/206,3 = 1,6, do z = 0,83.

Pc =

13,94 18,90
= 115 kg/m 3 .
0,83 0,00831 331

V d III.3

i khi cn phi tnh ton t trng ca hn hp kh khi c sn rt t

thng tin. Ngi ta s dng gin trn hnh III.7 biu din cc tnh cht
gi ti hn ca kh t nhin tnh ton gn ng.
Vi s liu tng t nh v d III.1, nhng khi lng phn t ca hn
hp MW = 18,90 (cc thng s khc khng bit).
T trng tng i ca hn hp kh (so vi khng kh, khng kh = 1):

k =

18,90
= 0,65
28,97

T gin ta c: T c = 208 K (375 0 R)

P c = 4,62 MPa (670 psi)
T tnh cc i lng rt gn ca hn hp:
H mt:

H Anh:

Pr =

P 13,95
=
= 3,02
Pc 4,62

Tr =

T 331
=
= 1,59
Tc 208

Pr =

P 2021
=
= 3,02
Pc 670

Tr =

T 595
=
= 1,59
Tc 375

65

Pc'

Pc'

psi

MPa

Tc'

Tc'

T trng tng i, khng kh = 1

Hnh III.7. Gin cc tnh cht gi ti hn ca kh t nhin

T gin trn hnh III.4 v III.5 xc nh c z = 0,825 v:

13,94 18,90
= 116 kg/m 3
0,825 0,00831 331

Nhng phng php khc xc nh h s z

Cn c mt s phng php khc xc nh h s chu nn z. Ni
chung phng php xc nh z t cc phng trnh trng thi c ng dng
kh rng rHi khi khng cn phi tnh ton tht chnh xc. Cc ng thc thc
nghim H c pht trin tnh h s chu nn z vi cc hn hp kh c
bit hoc hn hp kh trong phm vi hp, cho kt qu kh chnh xc nhng

66

khng tng qut. V d biu Katz p dng tt khi tnh ton vi kh ngt
(nh khi tnh ton thit k ng ng dn kh ngt chng hn), nhng li
km ph hp vi kh c cha lng nh H2 S, CO2 v N 2 . Bng III.3 di y
a ra cc s liu so snh kt qu tnh h s z vi hn hp kh c thnh phn
nh trong cc v d trn khi c thm cc h s hiu chnh.
Bng III.3. So snh cc kt qu tnh z
Cc phng php tnh

Katz

0,80

Katz vi h s

0,83

th P c , T c

0,825

Phng trnh trng thi SBV

0,83

Phng trnh trng thi SRK

0,85

Phng trnh trng thi PR

0,81

Vi kh t nhin v kh ng hnh c th xc nh h s chu nn theo

phng trnh:
z = 0,990 + (P r 0,0681) / ( 26,481 T r 2 + 49,11 T r 25,17)

(III.8)

vi chnh xc 0,5% trong khong gi tr Pr = 0,35 ... 1,5 ; Tr = 1,2 ... 1,8.
Cn ni chung thc t thng tnh ton theo cc gin ph thuc ca z
vo cc i lng rt gn H nu trn.
T trng ca cc hydrocacbon t C 1 n C 10 p sut kh quyn c
a ra trn cc gin tng ng trong khong nhit thp (hnh III.8) v
trong khong nhit cao (hnh III.9). Gi tr to tng ng vi cc
hydrocacbon trn hnh III.9 c cho trong bng III.4.
T trng ca kh nn c tnh theo phng trnh:

x i Mi
d=

( x i vi ) + vm

(III.9)

trong : v i l th tch mol ca cu t i , m 3 /kg.mol;

v m l th tch m ca hn hp, tc l i lng cho bit tng th
tch ca cc cu t ring bit ln hn th tch hn hp ca
chng, m 3 /kg.mol.

67

Metyl xyclohexan

T trng, kg/m 3

Nhit , 0 C

n-Nonan
3-Etyl pentan
n-Octan
2,2,4-Trimetyl pentan
n-Heptan
Hecxen-1
n-Hexan
Penten-1
2-Metyl butan Pentan
2,2-Dimetyl propan Buten-1
n-Butan
2-Metyl propan
Propylen
Propan
Etylen
Etan

Metan

Hnh III.8. Gin xc nh t trng hydrocacbon lng

p sut kh quyn trong vng nhit thp

Bng III.4. Gi tr to v khong nhit tnh t trng ca cc

hydrocacbon lng p sut kh quyn
Hydrocacbon

n -Pentan
izo -Pentan
n -Hexan
n -Heptan
n -Octan
n -Nonan
n -Decan

Cc to (hnh III.8)
x

2,19
2,07
2,33
2,45
2,65
2,74
2,80

0,61
0,43
1,53
2,27
2,89
3,36
3,73

Khong nhit , 0 C
Hnh III.8

90 ...
50 ...
90 ...
90 ...
50 ...
50 ...

0
10
0
0
0
0

Hnh III.9

10
10
10
10
10
10
10

...
...
...
...
...
...
...

30
20
60
90
120
120
140

68

T trng, kg/cm 3

Nhit , 0 C

Hnh III.9. Gin xc nh t trng hydrocacbon lng

p sut kh quyn trong vng nhit trung bnh v cao

Ngoi ra ngi ta cn c th xc nh cc thng s ti hn v gi ti hn

ca hn hp theo cc gin khi bit gi tr nhit si trung bnh ca hn
hp:
T nhit si trung bnh mol xc nh nhit gi ti hn.
T nhit si trung bnh khi lng xc nh nhit ti hn ca
hn hp.
Trn hnh III.10 v III.11 l gin xc nh nhit gi ti hn
(hoc ti hn) sau khi xc nh c nhit si trung bnh mol (hoc nhit
si trung bnh khi lng) v t trng trung bnh ca hn hp.
69

T trng

T C hoc T C

Nhit si trung bnh hoc nhit si trung bnh khi lng, 0 C

420

Hnh III.10. Gin xc nh nhit ti hn v gi ti hn

ca hn hp hydrocacbon c 420 0,6

70

Nhit si trung bnh hoc nhit si trung bnh khi lng, 0 C

T C hoc T C

T trng

420

Hnh III.11. Gin xc nh nhit ti hn v gi ti hn

ca hn hp hydrocacbon c 420 0,6

71

Cc bc tnh ton nh sau:

1) Xc nh nhit si trung bnh mol, vi x i phn mol cu t i trong
hn hp:
N

Tsmol = Tsi x i
i =1

2) Tnh nhit si trung bnh khi lng, vi x i phn khi lng cu

t i trong hn hp:
N

Ts klg = Tsi x i
i =1

3) Xc nh t trng trung bnh ca hn hp hydrocacbon:

420 = 420i .x i
vi n -alcan:

420i = 0,8513

1,31
n + 0,82

vi n -alken:

420i = 0,8513

1,1465
n + 0,44

trong n l s nguyn t cacbon trong phn t hydrocacbon.

Sau khi xc nh c t trng trung bnh ca hn hp hydrocacbon,
nu 420 0,6 th nhit gi ti hn c xc nh theo gin trn hnh
III.10, nu 420 0,6 th nhit gi ti hn c xc nh theo gin trn
hnh III.11.
III.3. Thng s acentric

xc nh tnh cht ca cc cht c s dng thng s hiu chnh trn

c s l thuyt trng thi tng hp, ngi ta H a ra thng s acentric
hiu chnh s sai lch do hnh dng phn t khng phi l dng hnh cu:

= lgPr 1

(III.10)
*

trong P r l p sut rt gn T r = 0,7 T c tc l P r = P / P c vi P l p sut

hi T = 0,7 T c .
Gi tr i vi cc cu t ring bit xem bng II.3 cn hn hp
c tnh theo nh lut hn hp:
72

 = i .c i

(III.11)

Ngoi ra n cn c xc nh t cc gin c trong cc s tay.

III.4. Cc tnh cht ca hydrocacbon trng thi lng

c tnh c bn ca trng thi lng khi so snh vi trng thi kh l

khng chu nn. Tuy nhin tnh ton cc tnh cht ca hn hp lng bao gm
hai yu t: tn ti cc cu t nh c p sut hi cao l metan v etan, v c
s gim th tch khi ho tan hai hydrocacbon lng.
C hai yu t trn u c th hiu c khi bit rng trng thi lng
c to thnh t cc phn t c kch thc v hnh dng khc nhau, c mc
nng lng khc nhau. Kch thc v hnh dng phn t nh hng n tt
c cc tnh cht ca pha lng. Nu nh phng i cc phn t s nhn thy
hng lot kch thc, hnh dng v khong cch gia chng. Kch thc ph
thuc vo khi lng phn t ca chng. Vi cc parafin c kch thc phn
t ln s c hnh dng nh chui xch. Cc phn t nh nh metan v etan s
kh ging hnh cu.
Nng lng ca phn t chuyn ng lin quan n p sut hi, m p
sut hi li ph thuc vo khi lng phn t. Cc phn t c khi lng
phn t nh nh metan rt linh ng, cn cc phn t c khi lng phn t
ln km linh ng hn.
Cc tnh cht ph thuc vo kch thc hnh dng v nng lng ca
phn t. T trng l mt trong nhng yu t quan trng, n khng ch cn
thit cho cc tnh ton ch yu m cn c lin quan n cc thng s khc
nh nht, im si, ch s khc x...
xc nh t trng ca hydrocacbon trng thi lng (v d LNG,
LPG), ngi ta a ra thng s Watson c nh ngha nh sau:
Kw =

A Tb1/3

(III.12)

trong : T b l im si trung bnh; l t trng tng i; A l h s

chuyn i.
H mt:

A = 1,22

T (K)

H Anh:

A=1

T ( o R)

73

Thng s Watson ph thuc vo thnh phn cc cu t.

Vi du th parafin K w = 11,9 ... 12,2 , v vy trong thc t thng
dng gi tr 11,9 lm tiu chun cho du th parafin.
Cc parafin nh thng c K w > 12 (v d propan: 14,7; butan: 13,5).
Cc cht thm c K w < 11,5, nh vy hn hp hydrocacbon c gi tr
thng s Watson K w < 11,9 phn ln l cht thm.

Hnh III.12 l gin m t quan h gia cc tnh cht ca hydrocacbon

lng, c s dng kh ph bin trong tnh ton thc t. Khi bit hai trong
s cc thng s c th xc nh c cc thng s khc.
V d : Du th 40 o API c K w = 11,9 s c:

Khi lng phn t : MW = 209

Nhit si trung bnh: T b = 255 0 C (491 0 F)
T trng tng i so vi nc 150C (600F): 0,825; H2O = 1000 kg/m3
(T trng cht lng tnh bng (g/cm 3 ): 1 kg/m 3 = 1000 ).
T trng du th i khi cn c xc nh bng o API, c nh ngha
nh sau:

=
o

141,5
131,5 + o API

API =

141,5

131,5

(g/cm 3 )

Gia t trng tng i v khi lng phn t trung bnh ca hn hp

cc hydrocacbon lng khng c biu thc tng quan chnh xc. Cc s liu
chi tit xy dng quan h gia hai i lng trn cng khng c sn. Cc
ng cong trn hnh III.13 biu din quan h gn ng gia t trng tng
i ph thuc vo khi lng phn t trung bnh ca hn hp cc hydrocacbon trng thi lng.
ng cong pha trn l ca hn hp hydrocacbon lng parafinic t bn
cha (du th parafinic) c gi tr thng s Watson vo khong 12. ng
cong pha di l ca kh t nhin ho lng LNG. Cc s liu trn cc ng
cong ny ph hp vi cc gi tr tng ng trn hnh III.12.

74

Trng lng ring 60 0 F/60 0 F

C
0

Nhit si

Khi lng phn t

Thng s Watson K

T s khi lng cacbon/hydro

T trng, 0 API

Hnh III.12. Gin quan h gia cc i lng

c trng ca hydrocacbon lng

75

T trng tng i

0,90

Du parafinic

0,85

LNG

0,80
0,75
0,70

0,65
0

100

200

300

400

Khi lng phn t trung bnh

Hnh III.13. Quan h gn ng gia t trng tng i v khi lng phn t

ca hn hp cc hydrocacbon trng thi lng

76

Chng IV
Tnh cht ca h hydrocacbon v nc
IV.1. Hm m ca kh
Kh t nhin v kh ng hnh khai thc t cc m di lng t lun
b o ho hi nc. Hm lng hi nc c trong hn hp kh ph thuc vo
p sut, nhit v thnh phn kh. Ti mi gi tr p sut v nhit c th
xc nh c hm lng m ti a ca kh. Hm m tng ng vi trng
thi kh b o ho hi nc c gi l hm m cn bng hay cn gi l m
cn bng.
biu din hm lng hi nc c trong kh, ngi ta s dng hai khi
nim: m tuyt i v m tng i. m tuyt i l lng hi nc
c trong mt n v th tch hoc mt n v khi lng kh (c biu din
bng g/m 3 kh hoc g/kg kh). m tng i l t s gia khi lng hi
nc c trong kh v khi lng hi nc ti a c th c trong kh iu
kin b o ho (biu din theo phn trm hoc phn n v). Nu gim nhit
kh b o ho hi nc cn p sut khng i, th mt phn hi nc b
ngng t. Nhit ti hi nc c trong kh bt u ngng t c gi l
im sng ca kh m ti p sut cho.
Hm m ca kh ph thuc vo p sut, nhit ca h v thnh phn
hn hp kh. C nhiu phng php xc nh hm m ca kh, trong cc
phng php sau ph bin:
S dng quan h gia p sut ring phn v thnh phn lng hi.
S dng cc ng cong thc nghim ph thuc ca hm m vo nhit
v p sut.
Hiu chnh cc ng cong trn khi c mt ca H 2 S, CO 2 , N 2 .
S dng phng trnh trng thi PVT.
IV.2. Cc phng php xc nh hm m ca kh
IV.2.1. S dng quan h gia p sut ring phn v thnh phn lng hi
Trong trng hp p sut ca h thp, ti 400 kPa, hn hp kh c th
coi l kh l tng, khi c th p dng nh lut Raoult i vi nc:
77

P.y w = P h . x w

(IV.1)

trong : P l p sut tuyt i ca h; y w l phn mol nc trong pha hi;

P h l p sut hi ca nc ti nhit ca h; x w l phn mol nc
trong pha lng (x = 1).
Phn mol nc trong pha lng x w c th ly bng 1, bi v pha lng
khng pha trn. Nh vy, khi bit p sut ca h v p sut hi ring phn
ca hi nc th c th tnh c phn mol ca nc trong pha hi theo ng
thc (IV.1).
IV.2.2. S dng cc ng cong thc nghim
T u nhng nm 1950, kh t nhin sau khi loi cc cu t nng v
cc tp cht tr thnh kh kh ngt c ho lng thnh LNG. i vi kh t
nhin kh ngt ny, logarit ca hm m (logW) ph thuc vo P v T.
Trn hnh IV.1 m t s ph thuc ca logW vo nhit im sng
ti p sut cho. Nng tnh bng khi lng trn mt n v th tch
tiu chun c tnh chuyn sang phn mol y theo cng thc sau:
kg nc/10 6 m 3 = y w 18 41.740
= 751.320 y w
trong : 18 l khi lng phn t nc;
41.740 l kmol kh / 10 6 m 3 ( 15 0 C v 100 kPa).
Xc nh hm lng nc trong kh c ngha rt quan trng trong tnh
ton qu trnh sy kh, tnh ton lng nc ngng t trong ng ng dn
kh v.v...
Gi d ti mt im trn ng cong hnh IV.1, xc nh c hm
lng nc l 200 kg/10 6 m 3 . Cng trn ng cong dch xung pha di
xc nh c mt im ng vi hm lng nc l 100 kg/10 6 m 3 , c ngha
l lng nc d nu khng c ly ra th s c 100 kg nc ngng t
trn ng ng dn 10 6 m 3 kh. Lng nc ny c th dng hydrat, ngn
cn qu trnh vn chuyn kh trn ng ng, hoc gy n mn ng ng v
thit b. Qu trnh dehydrat hay cn gi l qu trnh sy kh s lm hn ch
s ngng t hi nc c trong kh.
Hnh IV.1 c s dng xc nh hm m cho kh t nhin kh ngt,
vi sai s 6 ... 10%. Tuy nhin s c mt CO 2 v H 2 S trong kh vi hm
lng ng k s lm cho kt qu nhn c c sai s ln hn. V vy, ng
dng thc t chp nhn c khi nng CO 2 v H 2 S nh v p sut thp.
78

Hm m ca kh t nhin ngt, kg/10 6 m 3 (100 kPa v 15 0 C)

im sng, 0 C

Hnh IV.1a. Hm lng m ca kh t nhin kh ngt

79

Hm m ca kh t nhin ngt, lb/MMscf (14,7 psi v 59 0 F)

im sng, 0 F

Hnh IV.1b. Hm lng m ca kh t nhin kh ngt

80

IV.2.3. Hm m ca kh chua
C mt vi phng php xc nh hm m ca kh c cha H 2 S v CO 2 .
Trong s c hai phng php hiu chnh vi hn hp kh c hm lng
CO 2 v H 2 S cao, kt qu nhn c c chnh xc tng i cao ph hp
vi thc t, c s dng ph bin.
a. Phng php th nht coi hn hp kh b o ho hi nc, hm m ca
hn hp kh l tng ca hm m ca kh ngt, hm m ca CO 2 v hm m
ca H 2 S. Hm m ca kh chua c tnh theo biu thc sau:
W = y.W hc + y 1 .W 1 + y 2 .W 2

(IV.2)

trong : W l hm m ca hn hp kh chua;
W hc l hm m ca kh ngt xc nh t th IV.1a, b;
W 1 l hm m ca CO 2 xc nh t th IV.2;
W 2 l hm m ca H 2 S xc nh t th IV.3;
y = 1 y1 y2.

y 1 l phn mol CO 2 ;
y 2 l phn mol H 2 S.

b. Phng php th hai coi hn hp kh l hn hp ca metan, CO 2 v

H 2 S. Hm m cng c tnh theo biu thc (IV.2), trong hm m ca
CO 2 v H 2 S c xc nh t th IV.4 v IV.5. Biu thc (IV.2) p dng
p sut cao v hm lng H 2 S trn 20%.
IV.2.4. S dng phng trnh trng thi xc nh hm m ca kh chua
a. Phng php s dng phng trnh trng thi SRK
th trn hnh IV.6 c xy dng trn c s tnh ton theo phng
trnh trng thi Soave - Redlich - Kwong (SRK) nu chng II.
P=

RT
a
0, 5
v b T v.(v + b)

(IV.3)

trong : a, b l hng s tng quan ; v l th tch mol.

Phng php ny tha nhn gi thit coi ton b hydrocacbon trong kh
l metan v hm m ca CO 2 bng 75% hm m ca H2 S cng iu kin.
V vy, n gin tnh ton, phn mol CO 2 c i thnh phn mol H 2 S.
Khi s dng th phn trm mol H 2 S s l phn trm mol CO 2 nhn vi
0,75 cng vi phn trm mol H 2 S thc ca hn hp kh.
81

Hm m, lbs H 2 O /MMscf kh (14,7 psia v 60 0 F)

Hm m, kg H 2 O /10 6 m 3 kh (100 kPa v 15 0 C)

82
p sut, MPa
p sut, psia

Hnh IV.2. Hm m ca CO 2 trong hn hp kh t nhin bo ho hi nc

p sut, MPa
p sut, psia

83
Hnh IV.3. Hm m ca H 2 S trong hn hp kh t nhin bo ho hi nc

Hm m, lbs H 2 O /MMscf kh (14,7 psia v 60 0 F)

Hm m, kg H 2 O /10 6 m 3 kh (100 kPa v 15 0 C)

Hm m, kg H 2 O /10 6 m 3 kh

Nhit , 0 C

Hm m, lbs H 2 O /MMscf kh

Hnh IV.4a. Hm m ca CO 2

Nhit , 0 F

Hnh IV.4b. Hm m ca CO 2

84

Hm m, kg H 2 O /10 6 m 3 kh

Nhit , 0 C

Hm m, lbs H 2 O /MMscf kh

Hnh IV.5a. Hm m ca H 2 S

Hnh IV.5b. Hm m ca H 2 S

Nhit , 0 F

85

Hm m, lbs H 2 O /MMscf kh

Hm m, lbs H 2 O /MMscf kh

86

Hm m ca hn hp
kh t nhin
Cc cu t trong pha kh
100% CH 4
10% H 2 S, 90% CH 4
20% H 2 S, 80% CH 4
30% H 2 S, 70% CH 4
40% H 2 S, 60% CH 4

Nhit , 0 F

Hm m ca hn hp
kh t nhin
Cc cu t trong pha kh
100% CH 4
10% H 2 S, 90% CH 4
20% H 2 S, 80% CH 4
30% H 2 S, 70% CH 4
40% H 2 S, 60% CH 4

Nhit , 0 F

Hnh IV.6. Cc gi tr hiu chnh hm m i vi hn hp kh t nhin chua

Hm m tnh theo phng php ny theo h dn v Anh:

W = 350 w
trong W c tnh bng lbm/MMscf;
w c tnh bng bbl/MMscf, xc nh t th hnh IV.6.
Hm m tnh theo h n v SI:
W = 5.543 w
trong W c tnh bng kg / 10 6 m 3 ;
w c tnh bng bbl/MMscf, xc nh t th hnh IV.6.
Phng php ny l phng php gn ng nhanh nht xc nh hm
m ca kh chua nh gi thit chuyn i phn mol CO 2 thnh phn mol H 2 S
theo t l 75% n gin ho php tnh.
b. Phng php s dng phng trnh trng thi gn ng

Phng php ny do Suresh v Sharma cng cc cng s a ra trn c

s s dng i lng khc x phn t ca Eykman v cc ng thc ho l
p dng cho kh chua. Cc phng trnh trng thi gn ng ny l cc phng
trnh thc nghim, c th tnh ton bng my tnh in t hoc tnh bng tay
s dng cc th IV.7, IV.8, IV.9. Trnh t tnh ton nh sau:
Tnh nhit ti hn v p sut ti hn ca hn hp, c s dng tham
s th ba l khc x phn t Z. C ngha l phng trnh trng thi ngoi
hai thng s nhit v p sut cn c thng s th ba l khc x phn t
Eykman. y l thng s lin h gia ch s khc x v phn t lng ca
phn t. Ch s khc x hay cn gi l chit sut ca mt cht l t s tc
ca nh sng trong chn khng trn tc ca nh sng trong mi trng .
Xc nh p sut rt gn P r v nhit rt gn T r ca hn hp kh:
P
T
Pr =
; Tr =
Pc
Tc
Xc nh thng s Z nh cch tnh nhanh ca EMR t phn t lng v
khi lng ring ca phn on nng nht trong hn hp kh em phn tch.
Tm gi tr hng s k gi tr T v P ca h t th ph thuc ca
k vo nhit v p sut rt gn ca hi nc trn hnh IV.7 hoc tnh theo
phng trnh sau:
P0
k = w
P

f w0 / Pw0

fw / P

P0
w

0,0049

(IV.4)

87

trong :

Pw0 l p sut hi nc nhit T ca hn hp;

P l p sut ca h;
f w0 l fugat ca hi nc PH02O v T ;
f W l fugat ca hi nc P v T ;
0,0049 l hng s thc nghim.
p sut, MPa

p sut, psi

Hnh IV.7. Hng s k cc nhit v p sut khc nhau ca h

88

f w , psia

f w , MPa

p sut, MPa

p sut, psia

89

Hnh IV.8. Fugat ca nc cc nhit v p sut khc nhau ca hn hp kh

Cc gi tr thp

p sut rt gn P r

Hnh IV.9. H s fugat f / P ph thuc vo nhit rt gn

v p sut rt gn ca hn hp kh

90

 Xc nh fugat ca hi nc f H 2 O gi tr T v P ca h t th ph

thuc ca f w vo nhit v p sut trn hnh IV.8 hoc tnh ton t cc

ng cong h s fugat ng vi cc gi tr nhit rt gn v p sut rt
gn khc nhau ca hi nc, biu din trn hnh IV.9.
Xc nh gi tr f / P t th hnh IV.9 ng vi cc gi tr T r v P r ,
xc nh t bc 2 trn, t tnh c f .
Xc nh hm m ca hn hp kh bng phng trnh sau:
Z

f
(IV.5)
y = k w
f
trong : y l phn mol ca hi nc;
Z xc nh bng phng php EMR m khng c xc nh bng
cc phng php khc.
Kt qu tnh ton bng cc phng php khc nhau s cho cc gi tr hm
m khc nhau. V vy, thit k thit b dehydrat nn s dng gi tr ln nht.
Ngi ta c th nh gi m hoc b o ho tng i ca kh trc
khi a vo thit b dehydrat.
V d IV.1.

Kh b o ho hi nc t thit b ra (scrubber) p sut 7 MPa v nhit

35 0 C c a ti my nn. Ti y kh c nn ti p sut 14 MPa v
sau c lm ngui n nhit 50 0 C trc khi vo thit b dehydrat. Hi
kh vo thit b dehydrat c b o ho hi nc khng?
T th trn hnh IV.1 xc nh c hm m ca kh 7 MPa v 35 0 C
l 810 kg/10 6 m 3 , 14 MPa v 50 0 C l 1050 kg/10 6
Cu t
yi
m 3 . iu c ngha l kh vo thit b dehydrat 14
N2
0,0046
MPa v 50 0 C mi c 810 kg/10 6 m 3 , t hn hm m b o
CO 2
0,0030
ho 1050 kg/10 6 m 3 . Vy kh a vo thit b dehydrat
H2S
0,1438
cha b o ho hi nc.
V d IV.2.

Tnh hm m ca kh b o ho hi nc p sut
1100 psi v nhit 120 0 F. Thnh phn hn hp kh
cho trong bng bn. Cho bit gi tr Z tnh theo
phng php EMR Z = 0,79 ; P c = 867 psi ; T c =
436 0 R.

C1

0,8414

C2

0,0059

C3

0,0008

i-C 4

0,0003

n-C 4

0,0002
1,0000

91

Ln lt tnh theo cc phng php xt trn:

1. T th trn hnh IV.1 ta c:
W = 97 lbm / MMscf
2. y 1 = 0,0030; y 2 = 0,1438
T th hnh IV.1 c W hc = 97 lbm/MMscf
T th hnh IV.2 c W 1 = 130
T th hnh IV.3 c W 2 = 230

W = 0,8532 97 + 0,003 130 + 0,1438 230

= 116 lbm/MMscf
3. T th hnh IV.4 c W 1 = 120
T th hnh IV.5 c W 2 = 150

W = 0,8532 97 + 0,003 120 + 0,1438 150 = 105 lbm/MMscf

4. Chuyn i tng ng phn mol CO 2 sang phn mol H 2 S:
0,3 0,75 + 14,38 = 14,6%
T th hnh IV.6 ta c:

W = 350 0,31 = 109 lbm/MMscf

5. T th hnh IV.7 c k = 0,0031
T th hnh IV.8 c f w = 555
Tnh cc i lng rt gn (i 120 0 F = 580 0 R):
Pr =

1100
= 1,27 ;
867

Tr =

580
= 1,33
436

T th hnh IV.9 c f/P = 0,85, t :

f = 0,85 1100 = 935
y = 0,0031 (555/935) 0,79 = 0,00205
W = 0,00205 47448 = 97,3 lbm/MMscf
IV.3. nh hng ca Nit v cc hydrocacbon nng
n Hm m ca kh

Nit gi nc km hn metan. p sut 7,0 MPa, hm m ca nit nh

hn hm m ca metan 6 ... 9%. Chnh lch s tng khi p sut tng.

92

Ngc li, s c mt ca cc hydrocacbon nng li lm tng hm m

ca kh v s chnh lch ny cng ph thuc vo p sut ca h, p sut
tiu chun s chnh lch ny l nh. nh hng ca nit v cc hydrocacbon
nng l nh nhau trong nhiu hn hp kh.
IV.4. Hm m cn bng ca cc hydrat

Hm m, lbm/MMsdf

Hnh IV.1 trn biu din cc ng cong ph thuc ca nhit im

sng vo hm m cc p sut khc nhau ca h da trn c s coi nc
ngng t l pha lng. Tuy nhin, nhit thp hn nhit to hydrat ca
kh, pha ngng t khng phi l lng m l pha rn c gi l hydrat.
Trng thi chuyn tip t lng thnh hydrat gi l trng thi lng cha n
nh, metastable. ng hm m cn bng ca kh - hydrat s nm pha
di ng cn bng kh - metastable. Hnh IV.10 biu din hm m ca hn
hp kh cha 94,69% CH 4 v 5,31% C 3 H 8 . S hnh thnh hydrat ph thuc
vo nhiu yu t: thnh phn hn hp kh, s c mt ca cc cht to mm,
nhit , p sut, mc khuy trn... Hm m ca kh ph thuc rt nhiu
vo thnh phn hn hp kh, cc s liu a ra trn hnh IV.10 khng th
ngoi suy cho cc hn hp kh c thnh phn khc.

Lng khng n nh
Hydrat ho

Nhit , 0 F

Hnh IV.10. Hm m ca hn hp kh 5,31% C 3 v 94,69% C 1

93

Khi thit k s cng ngh sy kh, v d h thng thit b sy kh

bng trietylen glycol, s gp gi tr im sng v cng thp ca hn hp
kh sau khi sy, v nh vy cn phi xc nh hm m cn bng ca kh nh
cc ng hm m cn bng ca hn hp kh tng t nh trn hnh IV.10.
Nu s dng ng metastable s c lng hm m qu thp ti gi tr
im sng tng ng, nh vy kt qu thit k h thng sy kh khng thc
t, khng th thc hin c.
IV.5. S to thnh hydrat
IV.5.1. Cu trc tinh th hydrat

Nc c trong hn hp kh lun lun to thnh hydrat vi cc cu t c

trong thnh phn hn hp kh. Cc hydrat ny c cu trc tinh th v v bn
cht l cc dung dch rn, cn dung mi l cc phn t nc lin kt vi
nhau bng lin kt hydro. Cc phn t hydrocacbon nh (metan, etan, propan
butan) thm nhp vo mng li ny to thnh mng tinh th hydrat bn
vng. V cu trc cc tinh th hydrat c hai loi mng c s nh m t
trn hnh IV.11.
Cc chm trn ch cc phn t
nc, cc on thng ch lin kt
hydro. Bng phng php nhiu x
Rnghen cho thy cu trc tinh th
hydrat c dng 12 mt, mi mt l
hnh 5 cnh. Cu trc ny c th bin
i thnh cc dng 14 mt (14-hedron
nh hnh v m t cu trc I) v 16
mt (16-hedron nh hnh v m t cu
trc II).

Cu trc I

14-hedron

12-hedron
Cu trc II
o

5A

Dng cu trc I (14-hedron) c

16-hedron
hng s mng l 12 , cha 46 phn
t nc sp xp hnh thnh 8 l trng,
Hnh IV.11. mng c s ca
trong c 2 l trng dng 12 mt,
tinh th hydrat
6 l trng cn li c dng 14 mt. Cc
phn t metan c th chui vo bt k
l trng no, trong khi cc phn t etan ch c th chui vo cc l trng
ln. Nhng cng c mt vi mng khng b cc phn t hydrocacbon chui
vo chim ch, do cc phn t ny c nh hng khng ph hp. Cc
94

hydrocacbon c cu trc phn t cng knh hn nh propan v butan khng

th chui vo cc l trng thuc loi cu trc I ny.
Dng mng tinh th th hai, cu trc II, 16 mt, c hng s mng l
17 . mng c s cha 136 phn t nc. Vi cu trc cha 16 l trng
nh dng 12 mt v 8 l trng ln dng 12 mt (c 4 mt 6 cnh v 12 mt 5
cnh). Dng cu trc II ny c th by c cc phn t ln nh propan,
n-butan, izo-butan.
Ngoi yu t kch thc phn t, yu t th hai c nh hng n s
hnh thnh hydrat l tnh ho tan trong nc ca cc hydrocacbon. S c mt
ca cc tp cht nh H 2 S, CO 2 , N 2 c nh hng ng k n s to thnh
hydrat.
Xt s to thnh hydrat ca CH 4 , C 3 H 6 v H 2 S. mt nhit cho,
hydrat metan tinh khit c to thnh p sut ln hn so vi hydrat
propan, mc d ho tan trong nc ca metan ln hn propan, nhng do
cc phn t metan c linh ng ln hn, chuyn ng t do, v vy kh b
by bi cc mng hydrat. Tng t nh vy, cc phn t H 2 S c tan
trong nc km hn metan nhng to thnh cng mt loi cu trc hydrat d
dng hn.
S to thnh hydrat cn ph thuc cc dng nng lng nh lc ht, lc
y, lc quay, lc lin kt trng thi cn bng. Khi mt tinh th hydrat
c hnh thnh th cu trc lin kt hydro s khng b ph v cho n khi
mt cn bng lc lin kt hydro b gim i v lin kt b b gy.
Ngi ta xc nh c mt s tinh th hydrat in hnh: CH4.5,9H 2 O;
C 2 H 6 .8,2H 2 O;
H 2 S.6,1H 2 O;
CO 2 .6H 2 O;
N 2 .6H 2 O;
C 3 H 8 .17H 2 O;
izo-C 4 H 10 .17H 2 O.
n-C 4 H 10 c th to hydrat nhng khng bn, d b phn hu. Tt c cc
parafin ln hn butan khng to thnh hydrat.
Hn hp kh t nhin d to thnh hydrat hn cc cu t tinh khit v c
kh nng b by trong c ba dng l trng k trn, do mng li tinh th
hydrat n nh hn. Nh vy, hn hp cc phn t c kch thc khc nhau
thun li cho s hnh thnh hydrat.
Cc tinh th hydrat ring bit to thnh trong nc trng thi lng.
Ch trong iu kin pha lng mi c nng v mc nng lng cn thit
to thnh lin kt hydro. Nhng tinh th hydrat ny rt nh, nhng chng
c th pht trin ln thnh nhng tinh th ln hn.
95

IV.5.2. Cn bng qu trnh to hydrat

Trn hnh IV.12 l cc ng cong c trng ca qu trnh to hydrat

ca cc cu t trong kh t nhin, cho bit iu kin hnh thnh hydrat: min
pha di v bn phi cc ng ny khng to thnh cc hydrat. gi tr
nhit no y ng cn bng tr thnh thng ng, gi tr nhit
c gi l nhit cc i ca qu trnh to hydrat ca cc cu t .
Hnh IV.13 m t cc c tnh ca h propan-nc:
T 0 < 0 0 C (32 0 F): tn ti c hai dng nc v hydrat pha trn
ng cong cn bng, cn pha di ng cong ch c nc v hi.
T 0 > 0 0 C (32 0 F): hydrat pha rn ch c bn tri ng cong cn bng
to hydrat. Nhit ti ranh gii gia hai min l nhit cc i to hydrat
ca cu t tinh khit (trong trng hp ny l propan).
Nhit , O C
0

10 000

10

15

5000

20

25

30

70
50

Metan

3000

20
10

1000
700
500

7,0
5,0
CO 2

300
200

3,0

Etan

2,0
H2S

100
70
50

1,0
0,7
0,5

Propan

0,3

30

0,2

20
10

1-Butan
n-Butan
30

40

0,1
50

60
Nhit , O F

70

80

90

Hnh IV.12. iu kin to hydrat ca cc cu t trong kh t nhin

96

p sut, MPa

p sut, psi

2000

1,0

p sut , MPa

Hydrat

0,5

ng p sut hi
ca propan

Propan
lng
+
Nc

Nc

Hydrat + Nc
Hi + Nc

0,1

-20

Hi + Nc

-15

-10
-5
0
Nhit , O C

10

Hnh I.13. iu kin to hydrat ca propan

IV.6. D on kh nng to thnh hydrat

Tt c cc phng php d on kh nng to thnh hydrat ch p dng

cho h kh nc trng thi cn bng n nh v chc chn khng c
hydrocacbon lng v nc c mt trong h. Mt lng nh hydrocacbon
cng nh hng n nhit to hydrat.
IV.6.1. Phng php s dng hng s cn bng rn - kh K r-k

Katz v cc cng s a ra phng php dng K r-k d on kh

nng to hydrat. mt p sut nht nh, nhit to hydrat l nhit ti
tho m n iu kin sau:

( y i /K r k )

=1

(IV.6)

trong : y i l phn mol ca cu t i trong hn hp kh;

K r-k l hng s cn bng pha ca cc cu t, c xc nh bng
th trn cc hnh IV.14 n IV.20.
Nhng phng php ny c th p dng vi trng hp p sut ca h
ln ti 7 MPa (1000 psi). Gi tr K r-k i vi nit khng xc nh. i vi
izo-butan, n-butan v H 2 S, K r-k nhn gi tr nh hn 1 trong khong rng
nhit v p sut.

97

Metan

Nhit , 0 F

Nhit , 0 C

Hnh IV.14. Gi tr K r k ca metan

V d IV.3

Tm nhit to hydrat ca hn hp kh p sut 2 MPa (290 psi) c

thnh phn cho trong bng di y:

Cu t

98

y1

10 0 C (50 0 F)
K r-k

y /K r-k

N2

0,094

khng xc nh

CH 4

0,784

2,04

0,384

C2H6

0,060

0,82

0,073

C3H8

0,036

0,12

0,300

izo-C 4 H 10

0,005

0,047

0,106

n-C 4 H 10

0,019

0,21

0,090

CO 2

0,002

2,9

0,001

1,000

0,954

Nh vy, nhit 10 0 C (50 0 F) tng y i /K r-k = 0,954 v biu thc

(IV.6) trn cha tho m n. Tip tc tnh tng ti nhit khc. Trong v
d ny kt qu tnh cho thy nhit to hydrat vo khong 9,5 0 C (49 0 F).
IV.6.2. Phng php Trekell - Campbell

Phng php ca Katz trn khng tnh n nh hng ca cc hydrocacbon nng t C 5 tr ln.
Trong phng php Trekell - Campbell, cc tc gi coi metan l thnh
phn chnh, sau hiu chnh nh hng ca cc hydrocacbon t C 2 n C 4
cc p sut khc nhau theo cc th thc nghim trn cc hnh IV.21a
n IV.21g.
Trn hnh IV.22 l nh hng ca cc dng khng to thnh hydrat (t
C 5 H 12 tr ln), s hiu chnh chnh lch nhit p dng theo biu thc sau:
y C 5+
1 y C1 y C 5+

.100%

(IV.7)

T l ny cng tng th iu kin to thnh hydrat ca hn hp kh cng

kh khn hn, c ngha l T nhn gi tr m.
Trnh t tnh ton d on kh nng to hydrat ca hn hp kh nh sau:
1. P = 6,9 MPa (hnh IV.21a), xc nh nhit to hydrat bng cch
cng i s cc gi tr chnh lch nhit T c c trn trc honh vi
nhit to hydrat ca metan l 9,5 0 C.
2. Sau hiu chnh nhit ny vi C 5+ (nu c) theo th trn hnh
IV.22, trn trc tung biu din cc gi tr phn mol ca C 5+ , cc ch s trn
cc ng cong tng ng vi cc gi tr ca biu thc (IV.7) trn, trn
trc honh s cho gi tr ( T) cn tm.
3. Tnh tng t vi cc gi tr p sut khc nh cc th trn cc hnh
IV.21b n IV.21g.
4. Xy dng ng cong to thnh hydrat ca hn hp kh cc nhit
v p sut tnh ton.
Ch cc ng cong trn cc hnh IV.21a n IV.21g l cc ng
cong thc nghim nn khng th ngoi suy cho cc trng hp khc.
99

V d IV.4

Tnh nhit to hydrat ca hn hp kh c thnh phn cho trong bng

di y:
Cu t

T, 0C

y1 , %
6,9 MPa

13,8 MPa

CH 4

88,36

9,5

15,36

C2H6

6,82

2,9

2,2

C3H8

2,54

4,6

3,2

i-C 4 H 10

0,38

1,3

0,8

n-C 4 H 10

0,89

0,2

C 5+

1,01

1,2

0,08

100,00

17,3

21,48

Vi gi tr ca biu thc (IV.7):

yC

5+

1 y C1 y C 5 +

100% = 9,5%

Nh vy nhit to hydrat ca hn hp kh c thnh phn trn p

sut 6,9 MPa l 17,3 0 C ; p sut 13,8 MPa l 21,48 0 C. Tnh ton tng t
vi cc p sut khc s nhn c ng cn bng to hydrat ca hn hp
kh cho.

100

Nhit , 0 F

Nhit , 0 C
0

101

Hnh IV.15. Gi tr K r-k ca etan

Hnh IV.16. Gi tr K r-k ca propan

102

Nhit , 0 F

Nhit , 0 C
K VS
K

Nhit , 0 F

Hnh IV.17. Gi tr K r-k ca izo-butan

Hnh IV.18. Gi tr K r-k ca n-butan

Nhit , o F

K r-k

Nhit , o C
Hnh IV.19. Gi tr K V S ca CO 2
Nhit , o F

K r-k

Nhit , o C
Hnh IV.20. Gi tr K V S ca H 2 S

103

Phn trm mol hydrocacbon

chnh lch nhit T, 0 C

Nhit to hydrat metan:

9,5 0 C

(49,1 0 F)

chnh lch nhit T, 0 F

Hnh IV.21a. iu kin to hydrat ca hn hp kh p sut 6,9 MPa (1000 psi)

104

Phn trm mol hydrocacbon

chnh lch nhit T, 0 C

Nhit to hydrat metan:

15,36 0 C

(59,65 0 F)

chnh lch nhit T, 0 F

Hnh IV.21b. iu kin to hydrat ca hn hp kh p sut 13,8 MPa (2000 psi)

105

Phn trm mol hydrocacbon

chnh lch nhit T, 0 C

Nhit to hydrat metan:

18,64 0 C

(65,55 0 F)

chnh lch nhit T, 0 F

Hnh IV.21c. iu kin to hydrat ca hn hp kh p sut 20,7 MPa (3000 psi)

106

Phn trm mol hydrocacbon

chnh lch nhit T, 0 F

Nhit to hydrat metan:

20,97 0 C

(69,75 0 F)

chnh lch nhit T, 0 F

Hnh IV.21d. iu kin to hydrat ca hn hp kh p sut 27,6 MPa (4000 psi)

107

Phn trm mol hydrocacbon

chnh lch nhit T, 0 C

Nhit to hydrat metan:

22,78 0 C

(73,00 0 F)

chnh lch nhit T, 0 F

Hnh IV.21e. iu kin to hydrat ca hn hp kh p sut 34,5 MPa (5000 psi)

108

Phn trm mol hydrocacbon

chnh lch nhit T, 0 C

Nhit to hydrat metan:

24,22 0 C

(75,60 0 F)

chnh lch nhit T, 0 F

Hnh IV.21g. iu kin to hydrat ca hn hp kh p sut 41,4 MPa (6000 psi)

109

110

chnh lch nhit T, 0 C

Phn trm mol C 5+

Phn trm mol C 5+

chnh lch nhit T, 0 C

chnh lch nhit T, 0 F

6,9 MPa (1000 psi)
chnh lch nhit T, 0 F
13,8 ... 41,4 MPa (2000 ... 6000 psi)

Hnh IV.22. Hiu chnh cho cc cu t khng to hydrat

phn II

cc qu trnh cng ngh c bn

ch bin kh

111

112

Chng V
chun b kh ch bin
Kh t nhin v kh ng hnh l nhng nguyn liu rt c gi tr sn
xut nhin liu v nguyn liu cho tng hp ho du. Cc sn phm chnh
ca qu trnh ch bin cc kh l: xng kh, kh ho lng v cc kh kh,
cc hydrocacbon: propan, izo-butan, n-butan, pentan. Ch bin kh t nhin
v kh ng hnh c thc hin cc nh my t ngay ti x nghip khai
thc, ch bin kh t nhin v kh ng hnh.
Ti cc gin khoan, du m t cc ging khoan c chuyn n cc
gin p sut cao, trung bnh v thp. Ti c s thay i p sut, kh ho
tan thot ra khi du m v c dn n nh my ch bin kh. Du m
c chuyn n thng cha, ti lng tch nc khi du, sau a
sang n nh tc l tch cc cu t nh: etan, propan, butan v mt phn
pentan. Du H n nh c dn n nh my ch bin du, cn kh tch ra
t cng on n nh cng c dng lm nguyn liu cho cc nh my ch
bin kh.
Kh sau khi khai thc ngoi cc cu t chnh l cc hydrocacbon parafin
cn cha cc tp cht nh: bi, hi nc, kh tr, CO 2 , H 2 S v cc hp cht
hu c ca S. Trc khi a vo ch bin, kh cn phi qua cng on chun
b, ti tin hnh loi b cc tp cht k trn bng cc qu trnh tch bi,
tch hi nc v cc kh axit.
V.1. Lm sch kh khi cc tp cht c hc
Lm sch kh t nhin khi cc tp cht c hc c thc hin ch yu
nh cc thit b c hc. Ngi ta phn bit thnh hai nhm cc phng php
lm sch: kh v t. lm sch kh ngi ta s dng cc thit b tch bi:
xyclon, lng bi v lc in. Hot ng ca xyclon da vo nguyn l s
dng lc ly tm, xut hin khi dng kh c cha bi c thi vi tc cao
theo phng tip tuyn vi thnh thit b v sau theo ng xoy trn c
(hnh V.1). Bi vng ra khi dng kh do lc ly tm ri xung thng cha,
cn dng kh H sch bi c dn ra theo ng dn tm xyclon.

113

Khi quay cc ht bi chu tc dng ca lc ly tm:

4 3 2
r 0
f = 3
gR

II
(V.1)

trong : r l bn knh ht bi, m;

l t trng ht, kg/m3 ; 0 l tc

I

quay ca kh trong xyclon, m/s;

g l gia tc trng trng, m/s2; R l
bn knh xyclon.
T cng thc (V.1) thy rng,
lc ly tm cng ln khi bn knh
xyclon R cng nh. Khi cn lm
sch lng kh ln ngi ta t mt
chm xyclon t 4 n 8 ng. Trong
thc t ngi ta s dng nhng cm
xyclon c t hng chc ti hng
trm ng xyclon ghp vi nhau
thnh t hp.

2
3

Hnh V.1. S xyclon

1. Thng xyclon; 2. Thng cha bi;
3. Van tho bi; I. Kh vo c cha bi;
II. Kh sch i ra.

Mc lm sch kh c nh gi theo h s lm sch , l t s gia

khi lng bi b gi li trong thit b vi lng bi i vo thit b trong mt
n v thi gian (tnh theo %):

G1
G G2
100 = 0
100
G0
G0

(V.2)

G 1 l lng bi b gi li trong thit b; G 0 l lng bi i vo thit b;

G 2 l lng bi i ra khi thit b.
H s lm sch ph thuc vo kch thc ht bi v ng knh xyclon.
Nguyn l lm vic ca thit b da trn c s thay i tc chuyn ng
ca dng kh do s thay i t ngt ca ng knh xyclon, cc ht bi
di tc dng ca trng lc ri xung y thng cha bi.
Tc lng bi c th biu din bng phng trnh Stockes:

114

d 2 ( 1 2 )
g
18

(V.3)

trong : l tc lng cc ht bi, cm/s;

d l ng knh ht bi, cm;
1 l khi lng ring ca bi, g/cm 3 ;
2 l khi lng ring ca kh, g/cm 3 ;
g l gia tc trng trng, cm/s 2 ;
l nht ng lc ca kh, g/cm.s.
Khi tng p sut trong thit b lng bi, t trng v nht ng hc
trong kh tng ln v do lm gim tc lng cc ht bi. Vi s tng
nhit , t trng kh gim v nht ng hc ca kh tng ln. Nhng s
thay i ca nht nh hng t hn s thay i ca t trng kh, do tc
lng bi tng ln. Nh vy, iu kin ti u lng cc ht bi trong
thit b xyclon l gim p sut v tng nhit .
Vic lm sch bi trong kh c thc hin c hiu qu hn nh thit b
lc in. Nguyn l lm vic ca n da trn c s qu trnh ion ho kh, tc
l phn ly cc phn t kh thnh cc ion tch in m v dng chuyn ng
ti cc in cc tri du. Khi tng hiu in th gia cc in cc n vi
ngn vn th ng nng ca cc ion v in t tng ln ln cho khi va
chm vi cc phn t kh s phn ly cc phn t thnh ion v nh vy kh b
ion ho hon ton. Khi quan st c s pht sng yu ca kh quanh dy
dn nh vng min. Cc ion t in cc vng min chuyn ng ti
in cc khc, thng l cc dng v bm vo . Khi chuyn ng trong
kh c bi, cc ion m lm cho bi nhim in v ko theo c bi ti in
cc kt ta (in cc dng). Cc ht bi phng in ti in cc ny v ri
xung do trng lng ca n hoc b bay ra khi c rung ng. Thit b lc
in ch lm vic vi dng in mt chiu, in th cao 40 ... 75 kV. tng
kh nng dn in ca bi v do lm cho bi lng tt hn, ngi ta lm
m kh. C hai loi thit b lc in: loi ng v loi bn. Cc thit b lc
in c mc lm sch kh cao, t 90 n 98%.
i vi nhng kh m c cha nhiu du m nguyn khai, ngi ta dng
thit b lc scrubber, xyclon m, my ra quay,... Tc dng kh c th t
t 0,5 n 1,5 m/sec. Nhng thit b lc kh kiu ny c lm sch kh t
80 n 90%. Trong qu trnh thit b lm vic to thnh mt th tch bt kh
ln, do nhng thit b loi ny cn c tn l thit b bt. Cc thit b bt
loi c 98 ... 99% bi c ng knh ln hn 5 m v 75 ... 80% bi c
ng knh nh hn 5 m. S thit b bt xem hnh V.2.
115

4
1
2

Hnh V.2. S thit b bt

II
5

II
III
IV
3

1. V thit b;
2. Li phn phi;
3. Thng cha;
4. Phu thu kh;
5. Phu rt lng;
I. Kh c cha bi;
II. Kh sch i ra;
III. Du sch;
IV. Du c cha bi.

V.2. Cc phng php hn ch s to thnh hydrat

trong qu trnh ch bin kh

S c mt ca nc trong kh c th to cc hydrat, cn tr qu trnh vn

hnh ca cc thit b trong qu trnh ch bin kh (nh bm, qut, my
nn...). hn ch tc hi ca hin tng ny, kh cn c dehydrat bng
cch sy kh hoc trn thm vo kh tc nhn c ch qu trnh to hydrat.
V.2.1. Qu trnh sy kh bng phng php hp th

Mc ch ca qu trnh sy kh l lm gim hm lng nc c trong

kh sao cho p sut ring phn ca hi nc nh hn p sut hi bHo ho ca
hydrat.
Trong cng ngh ch bin kh, c rt nhiu phng php lm gim hm
lng m c trong kh c s dng. Phng php n gin nht l lm lnh
kh m n nhit di nhit im sng ca hn hp kh. Hi nc s
b ngng t v tch khi kh di dng nhng ht sng. Nhng trong a s
trng hp nu ch lm lnh s khng v kh iu khin qu trnh. Hin
nay cc phng php hp th v hp ph c s dng rt ph bin.
Cc cht hp th dng sy kh phi p ng nhng yu cu sau:
C kh nng hp th hi nc trong khong rng nng , p sut,
nhit .
C p sut hi bHo ho thp mt mt trong qu trnh l t nht.
Nhit si khc nhit si ca nc c th d dng tch nc
(d dng nh hp th ti sinh cht hp th).
nht thp m bo tip xc tt vi hn hp kh trong thit b hp
116

th, thit b trao i nhit,...

C chn lc cao i vi cc cu t c mt trong kh, ngha l c
kh nng hp th hi nc cao, ng thi kh nng ho tan thp cc
hydrocacbon trong kh.
Tnh n mn km.
Kh nng to bt km khi tip xc vi dng kh.
C bn nhit v bn oxy ho cao.
Khng c hi cho ngi lm vic, khng gy nhim mi trng.
Gi thnh r.
Nhng cht hp th tho mHn cc yu cu trn c s dng ph bin l
glyxerin, cc glycol nh etylen glycol (EG), dietylen glycol (DEG), trietylen
glycol (TEG), propylen glycol (PG)... Glyxerin H c s dng t nm
1929. Etylen glycol c s dng trong cng nghip u tin vo nm 1936.
Mt s tnh cht ho l quan trng ca cc glycol xem bng V.1.
Bng V.1. Mt s tnh cht ho l quan trng ca cc glycol
Cc i lng ho l

EG

DEG

TEG

PG

62,07

106,12

150,18

76,09

1,116

1,118

1,125

1,034

197,3

244,8

278,3

188,2

13

7,2

60

164

206

165

164

206

nht 20 C, cP

20,9

35,7

47,8

56,0

Nhit dung ring, kJ/kg.K

2,35

2,09

2,20

2,47

Khi lng phn t

T trng tng i

20
20

Nhit si 760 mmHg, 0 C

Nhit nng chy, 0 C
0

Nhit bt u phn hu, C

0

Nhit ti sinh, C
0

Phng php hp th sy kh c s dng rng rHi hn c v s

thit b n gin, d tnh ton thit k, d vn hnh, qu trnh lin tc nn c
th t ng ho, gi thnh thit b thp, t tiu hao tc nhn sy kh, cc cht
hp th d ch to. Cc ru hai chc ny ho tan hon ton trong nc vi
bt k t l no, cc dung dch ny khng n mn, cho php dng kim loi
r tin ch to thit b. Mt tnh cht quan trng ca cc glycol l kh
nng lm gim nhit ng c ca dung dch nc. Trn hnh V.3 l cc
117

So vi DEG v TEG, dung

dch EG c nhit ng c
thp, kh nng ngn nga s to
hydrat cao nht, nht thp
nhng ho tan ca cc hydrocacbon trong EG cao hn, p
sut hi cao hn do kh nng
mt mt trong qu trnh lm vic
ln, v vy EG t c s dng.

Nhit , 0 C

ng cong nhit ng c ca cc dung dch glycol c nng khc

nhau. Tnh cht ny cho php c th dng dung dch nc ca cc glycol lm
cht hp th nc nhit m.

DEG so vi TEG v PG c
u im l ho tan hydrocacbon thp, kh nng to bt
km. p sut cao ngi ta hay
dng DEG v c chn lc
cao. ho tan ca kh t nhin
Nng dung dch, % khi lng
trong TEG cao hn 25 n 30%
so vi DEG. TEG c p sut hi
Hnh V.3. Nhit ng c ca cc
thp hn DEG nn mt mt trong
dung dch glycol c nng khc nhau
qu trnh lm vic t hn. PG c
hai ng phn 1,2-propylen glycol
v 1,3-propylen glycol. ng phn 1,2-propylen dng lm cht hp th sy
kh tt hn ng phn 1,3-propylen glycol. Gi thnh 1,2-propylen glycol r
hn DEG v TEG, nhit ng c rt thp (60 0 C), cho php s dng ti
cc vng gi lnh. Trong qu trnh sy kh, mt mt glycol khong 0,25 ...
0,75 lt trn 1000 lt cht lng ngng t, do s ho tan ca glycol trong pha
ngng t ph thuc vo thnh phn kh a vo sy.
Trn hnh V.4 biu din s ph thuc nhit im sng ca kh vo
nng dung dch DEG, TEG v nhit tip xc. T cc gin thy rng
dung dch DEG nng 95% khi tip xc vi kh nhit 20 0 C c kh
nng gim nhit im sng ca kh ti 5 0 C, cn dung dch 98% cng
nhit c kh nng gim im sng ti 13 0 C. Nh vy, nng dung
dch glycol cng cao, mc sy kh cng cao, tc l kh sau khi sy c
im sng cng thp.
118

40

0
50
60

40

70
80

20

90
95
98

20

0 10

99

99,5

10

99,7
99,8
99,9
99,95
99,97

20

50

99,7
99,85
99,96
10

98

10

40

99,5

60
29

20

30

99

40

95
96
97

90

30
Nhit im sng 0 C

Nhit im sng, 0 C

60

60
30

50

10

20 30

40

50

60

70

80

Nhit tip xc C

Nhit tip xc, C

a)

b)

Hnh V.4. S ph thuc nhit im sng ca hn hp kh vo nhit

tip xc vi cc dung dch DEG (a) v TEG (b) c nng khc nhau

h im sng T, 0 C

h im sng T cho bit mc sy kh ca cht hp th. Trn hnh

V.5 l th m t h im sng
ph thuc vo nng dung dch
40
DEG v nhit tip xc ca dung
99,5
dch vi kh m. Nh th ny c
99
30
th xc nh c h im sng
T khi bit nng dung dch DEG
20
v nhit tip xc. V d vi
98
dung dch DEG c nng 98%,
nhit tip xc l 270C, c kh
10
95
nng h im sng ca hn hp
10
20
50
30
40
kh xung T = 160C, ngha l nu
0
Nhit tip xc, C
hn hp kh m ban u c nhit
Hnh V.5. S ph thuc h im sng
im sng l 60C th sau khi
ca kh vo nhit tip xc vi dung dch
sy s c im sng l 100C.
DEG c nng khc nhau
119

1000
600
200
100
60
20
10
6
2
1
0.6
0,2
0.1
-20-10 0

75
85

98

90
99 100
95

20 40 60 80 110 150 210

Nhit , 0 C

p sut hi bo ho ca TEG, mmHg

p sut hi bo ho ca DEG, mmHg

h im sng, 0 C

h nhit im sng
50
99,5% kl TEG
cn ph thuc vo lu lng ti
99
dung dch glycol. th trn
98
40
hnh V.6 m t nh hng ca
lu lng ti dung dch TEG
96
vi cc nng khc nhau n
30
h nhit im sng ca
25
45
65
85
Mt ti, lt/kg nc
kh a vo sy. T th thy
Hnh V.6. S ph thuc h im sng
rng, khi gim nng TEG
ca kh vo mt ti dung dch TEG
(tc l lng nc trong thp
hp th tng ln) nh hng ca
lu lng nc ti dung dch cht hp th n T gim i. Trong thc t
thng s dng mt ti 10 ... 35 lt TEG cho 1 kg hi m tch khi kh.
Trn hnh V.7 l th p sut hi bHo ho ca dung dch nc DEG v
TEG c nng khc nhau. Nh cc th ny c th xc nh c nhit
si ca dung dch glycol cc p sut khc nhau. p sut 760 mmHg,
nhit si ca dung dch 98% DEG l 182 0 C, p sut 300 mmHg nhit
si ca dung dch l 146 0 C. n hit bt u phn hu ca DEG l 164 0 C.
V vy ti sinh DEG cn phi thc hin p sut thp di p sut kh
quyn (thp nh hp th cn lm vic iu kin chn khng). Trong khi
TEG bt u phn hu 206 0 C, v vy c th ti sinh TEG nhit cao
hn nhit ti sinh i vi DEG v khng cn chn khng.
1000
600
200
100
60
20
10
6

75
85

95
98
100

2
1
0.6
0,2
0.1
-20-10 0

20 40 60 80 110 150 210

Nhit , 0 C

Hnh V.7. th ph thuc p sut hi bo ho ca dung dch DEG v TEG vo nhit

120

 nht ca dung dch glycol trong nc tng ln vi s tng nng

v nht ca dung dch gim i khi tng nhit . Trong thc t c trng
hp cn sy kh nhit thp, khi dung dch DEG hoc TEG trong nc
c nht rt cao, chng tr ln qunh li lm gim kh nng tip xc v
trao i gia dung dch glycol v kh m. Cn khi nhit vo khong
8 ... 7 0 C th DEG v TEG tr thnh cht rn. V vy, gim nht ca
dung dch glycol ngi ta thm cc dung mi hu c. Cc dung mi ny
cng ng thi lm cht sy v khng c kh nng to bt, nh ru
benzylic, phenyl etylic, cc ru thm, ru thng,... Cc cht ny u c
nht nh hn glycol, tan tt trong glycol. S nguyn l cng ngh sy kh
bng cht hp th lng xem trn hnh V.8.
II

6
3

V
2

6
5

III
IV
4

Hnh V.8. S nguyn l cng ngh sy kh bng glycol

1. Thng cha; 2. Thp hp th; 3. Thp nh hp th; 4. Thit b trao i nhit;
5. Thit b un si y thp; 6. Thit b lm lnh; 7. Thp tch; I. Kh a vo sy;
II. Kh sau khi sy; III. Dung dch glycol; IV. Glycol bo ho nc; V. Nc i ti.

Qu trnh sy kh bng cc cht hp th lng thc hin nh sau:

Trong thp hp th hnh tr 2, dng kh i t di ln cn cht lng
c ti t trn xung, hi nc b dung dch glycol hp th. Qu trnh
121

c tin hnh nhit khong 20 0 C, p sut 2 ... 6 MPa. Kh H c sy

kh i ra nh thp, cn dung dch glycol H hp th nc c ly ra
pha di. Glycol H hp th nc qua thit b trao i nhit 4 c un
nng s b i vo gia thp nh hp th 3. Hi nc gii phng i ln pha
trn thp v c ngng t thit b lm lnh 6, mt phn hi nc ngng t
c quay tr li ti a trn cng ca thp nh hp th. Phn di ca
thp nh hp th c t nng. Dung dch glycol sau khi ti sinh c cha 1
n 5% nc, c lm ngui nh thit b lm lnh 6 v quay tr li thp
hp th 2. Qu trnh nh hp th c thc hin nhit cao, nhng khng
c cao hn 170 0 C i vi dietylen glycol v 191 0 C i vi trietylen glycol,
bi v cao hn nhit cc glycol b phn hu.
Khi cn sy mt lng kh tng i ln th phng php hp th dng
dietylen glycol (DEG) v trietylen glycol (TEG) l kinh t nht, c v vn
u t v tiu tn nng lng.
V.2.2. Qu trnh sy kh bng phng php hp ph

Khi cn phi sy kh vi h im sng ti 100 ... 120 0 C v yu cu

kh sau khi sy c im sng rt thp 60 0 C ... 90 0 C, ngi ta s dng
phng php hp ph. Trong cng nghip ch bin kh ngi ta thng dng
silicagel, oxit nhm hot tnh, boxit hot tnh, zeolit 4A v 5A. Cc i
lng c trng ca cc cht hp ph dng sy kh t nhin v kh ng
hnh xem bng V.2
Bng V.2. Cc i lng c trng ca cc cht hp ph
i lng c trng

Silicagel

Khi lng ring, g/cm 3

- Khi lng ring thc
2,1 ... 2,2
- Khi lng ring
0,61 ... 0,72
- Khi lng ring biu kin
1,2
Nhit dung, kcal/kg.
0,22
Hm lng nc, % trng lng
4,5 ... 7
0
Nhit ti sinh, C
121 ... 232
Kh nng hp ph hi nc,
kg nc/100 kg cht hp ph
7 ... 9

122

Oxit nhm
hot tnh

Boxit
hot tnh

Zeolit
4A v 5A

3,25
0,8 ... 0,86
1,6
0,24
7,0
177 ... 315

3,4
0,8 ... 0,83
1,6 ... 2,0
0,24
4 ... 6
> 177

0,69 ... 0,72

1,1
0,2
Thay i
150 ... 350

4 ... 7

4 ... 6

9 ... 12

Cc cht hp ph u c b mt ring ln 200 ... 800 m 2 /g. im sng

ca kh sn phm sau cng on sy ph thuc vo cht hp ph H chn v
cng ngh H thit k. Khi tnh ton thit k s cng ngh s dng gi tr
im sng c th t c vi cc cht hp ph thng dng nh sau:
Cht hp ph

im sng ca kh sau khi sy

Silicagel
Oxit nhm hot tnh
Zeolit (ry phn t)

60 0 C (76 0 F)
73 0 C (100 0 F)
90 0 C (130 0 F)

S cng ngh sy kh bng phng php hp ph n gin nht bao

gm hai thp c m t trn hnh V.9.
8

4
5

IV

I
2

- van m
- van ng

7
III
II

Hnh V.9. S nguyn l cng ngh sy kh bng phng php hp ph

1. Thng cha; 2,3. Thp hp ph; 4. Bm; 5. Thit b lm ngui; 6. Thp tch nc ngng t;
7. Thit b gia nhit; 8. iu khin lu lng dng; I. Kh a vo sy; II. Kh sau khi sy;
III. Kh a qua gia nhit ti sinh; IV. Kh m sau ti sinh cht hp ph

Trong s a ra trn hnh V.9, ngi ta s dng hai thp hp ph c

cu to hon ton nh nhau. Mt thp hp ph cn thp kia l thp nh hp
ph ( ti sinh cht hp ph). Qu trnh hp ph thc hin nhit 25 ...
40 0 C, p sut 2 ... 4 MPa. Qu trnh nh hp ph ti sinh cht hp ph
123

thc hin p sut kh quyn v nhit cao tu thuc vo tng cht hp

ph. Khi ny dng kh nng c dn qua thp nh hp ph. Dng kh nng
c cha hi nc dn theo ng IV sang b phn tch nc ngng t 6 sau
khi a qua thit b lm lnh 5.
Thp sau khi ti sinh c thi kh kh lm ngui, khi thp H sn
sng lm nhim v hp ph. Qu trnh hp ph c th thc hin trong thit b
tng c nh hoc thit b tng si, nhng thit b tng si t c s dng v
phc tp.
Trong thc t cng nghip ngi ta s dng hai hoc ba thp: thp th
nht lm nhim v hp ph, thp th hai lm nhim v nh hp ph, thp th
ba lm lnh cht hp ph sau khi ti sinh. Trong nhiu trng hp c th c
bn thp, trong hai thp thc hin hp ph, mt thp ti sinh cn mt
thp lm ngui. Cc thp ny lm vic lun phin cho php thc hin qu
trnh sy kh lin tc.
Trong qu trnh lm vic, kh nng hp ph ca cht hp ph b gim
dn do to cc trn b mt, c bit lp trn cng b gim hot tnh nhanh
nht. V vy sau mt thi gian cn phi thay cht hp ph mi (khong t 2
n 5 nm, tu thuc vo bn cht v iu kin lm vic i vi tng cht
hp ph).
V.2.3. S dng cht c ch qu trnh to hydrat

Bn cht ca phng php l a vo dng kh m cht c ch ho tan

trong nc, do lm gim p sut ring phn ca hi nc v lm gim
nhit to hydrat. Cc tc nhn c ch s to thnh hydrat c hiu qu nht
thng c s dng l DEG (dietylen glycol) v metanol. gim nhit
to hydrat do cht c ch c xc nh bng phng trnh Hamerschmidt:
d = 0,556

XI
K

M 100 X I

(V.4)

trong : d l gim nhit to hydrat ti p sut H cho, 0 C;

X I l phn trm khi lng cht c ch, %;
M l khi lng phn t cht c ch;
K l hng s (i vi metanol K = 2335, i vi glycol K = 4200).
Cc cht c ch ny s c thu hi v tun hon li. Metanol c p sut
hi bHo ho cao, do kh tch khi dng kh, kh ti sinh, dn n tiu
hao ln trong qu trnh lm vic. Metanol c th s dng hiu qu bt k
nhit no. DEG ch s dng c nhit cao hn 10 0 C. nhit

124

di 100C DEG c nht cao v kh tch khi pha lng nu c du trong .

Metanol c s dng ch yu trong cc h dng chy, ti metanol
khng cn ti sinh, nh ti cc ging khoan, cc ng ng dn v phn phi
kh phn hu cc hydrat trnh gy tc ng ng, metanol c kh nng
gim ng k nhit to hydrat. Ngoi ra, metanol cn c s dng trong
qu trnh chng ct nhit thp.
s dng c hiu qu cn phi tnh ton t l cht c ch a vo
thch hp. Tng lng cht c ch a vo cn phi bao gm lng cht c
ch trong pha nc lng cng vi lng cht c ch chuyn vo pha hi.
Cht c ch trong pha hi t c nh hng n iu kin to hydrat. Nng
cht c ch cn thit trong pha nc lng lm gim nhit to hydrat
c tnh theo cng thc Hamerschmidt:
dM
100
(V.5)
K +dM
X I l phn trm khi lng cht c ch trong pha nc lng;
d l h nhit to hydrat;
M l khi lng phn t cht c ch;
K l hng s nhn gi tr 1297 (h SI), 2335 (h Anh).
XI =

trong :

Biu thc (V.5) trn l dng n gin biu din mi quan h nhit
ng hc gia gim nhit to hydrat d v nng cht c ch X I . Tuy
nhin, biu thc trn cho kt qu ph hp vi cc s liu thc nghim nhn
c khi nng dung dch metanol ti 25% khi lng v etylenglycol ti
50 ... 60% khi lng.
Trn thc t khng c s liu tnh ton ph hp cho tt c cc h bi v
khi tnh ton cha k n cc thng s khc tc ng n nh cc i lng
ng hc, hnh dng thit b, v tr v cch thc a cht c ch vo.
Nu nng metanol ti 50% th dng phng trnh sau chnh xc hn:
d = A ln(1 x m )

(V.6)

trong : x m l phn mol ca metanol trong pha nc lng;

A l hng s bng 72 (h SI), bng 129,6 (h Anh);
d l h nhit to hydrat, chnh l chnh lch nhit to
hydrat ca kh ban u v nhit cn thit ch bin kh.
Tng lng cht c ch s dng:

mI = m w

XI
X0 XI

(II.7)

125

trong : m I l khi lng cht c ch, kg;

m w l khi lng nc trong kh c cht c ch gi li;
X I l nng cht c ch xc nh trn, % khi lng;
X 0 l nng cht c ch tinh khit, %; vi metanol X 0 = 100%, vi
glycol X 0 = 60 ... 80%.
Khi tnh ton cn s dng cc s liu cho trong bng sau:
CH 3 OH

EG

DEG

Khi lng phn t

32

62

106

Khi lng ring g/cm 3

0,8

1,11

1,12

kg/m 3

800

1110

1120

49,7

69,4

69,6

lb/ft

Mt lng cht c ch b mt mt do s ho tan ca n vo pha hi hoc

pha lng ca cc hydrocacbon. Vi cc glycol mt mt tng i nh, trong
pha hi khong 3,5 l/10 6 m 3 , trong pha lng khng ng k.
Vi metanol mt mt nhiu hn, c bit l mt mt trong pha hi. Trn
hnh V.10 biu din mt mt ca metanol trong pha kh ph thuc vo p
sut, nhit , khi nng cht c ch nh hn 40%.
Trong pha lng l cc hydrocacbon parafinic, mt mt metanol vo
khong 0,4 kg/m 3 , nu pha lng l cc hp cht thm th mt mt nhiu gp
t 4 n 5 ln.
Trnh t tnh ton lng cht c ch cn thit nh sau:
1) Xc nh nhit to hydrat ca hn hp kh T 1 .
2) Thit lp nhit lm vic thp nht ca h T 2 .
3) c tnh lng nc c trong kh nhit T 2 bng cch s dng
gin trn hnh IV.1 (bng cc phng php H trnh by chng IV).
4) Tnh nng cht c ch X theo biu thc (V.5) hoc (V.6), gi tr d
trong biu thc chnh l s chnh lch nhit d = T 1 T 2 .
S dng biu thc (V.7) tnh khi lng cht c ch. Ch nu x m tnh
ton bng biu thc (V.6) cn phi i sang nng % khi lng trc khi
p dng biu thc (V.7).
Tc th tch a dung dch cht c ch vo s bng khi lng cht
c ch trn mt n v thi gian chia cho t trng ca n sau khi tnh c
nng .
126

5) Tnh lng cht c ch mt mt trong pha hi.

Nu cht c ch l dung dch metanol, s dng hnh (V.10) xc nh
lng cht mt mt p sut P v nhit T 2 ca h. Mu s ca phn s
biu din trn trc honh l gi tr X xc nh t biu thc (V.5) trn. Mt
mt dung dch cht c ch c th vo khong 0,2% mol. Nu s dng dung
dch glycol lm cht c ch th mt mt khng ng k, c th b qua.
6) Tnh tng lng cht c ch cn dng bao gm lng cht c ch tnh
bc 4) cng vi lng cht c ch mt mt trong pha hi v pha lng tnh
bc 5).
50
40
30

p sut, MPa

20
18 0 C

10

16
13

5
4
3

10
7

2
1
10

4
4
15

20
25
30
35
kg CH 3 OH trong 10 6 m 3 kh (100 kPa, 15 0 C)

40

% khi lng CH 3 OH trong nc

Hnh V.10. Cn bng lng hi ca h metanol - nc

V.3. Lm sch kh khi H 2 S v CO 2 (lm ngt kh)

Trong thnh phn ca kh t nhin v kh ng hnh, ngoi cc cu t

chnh l cc hydrocacbon no cn c mt lng ng k cc tp cht c tnh
axit nh CO 2 , H 2 S v cc hp cht cha lu hunh khc nh COS, CS 2 ,
mercaptan RSH, thiophen... gy c hi cho ngi s dng, nhim mi
trng, ng c xc tc, v gy nhiu kh khn cho qu trnh vn chuyn v
s dng. Mi quc gia c quy nh hm lng cho php cc hp cht cha
lu hunh c khc nhau. CHLB Nga quy nh nng H 2 S khng vt qu
22 mg/m 3 , nng RSH c trong kh nh hn 36 mg/m 3 , hm lng CO 2
127

khng quy nh c th. Cn M nng H 2 S c quy nh kht khe hn,

khng vt qu 5,7 mg/m 3 , nng CO 2 trong khong 1 ... 2% th tch, cc
hp cht RSH trong khong 1,5 ... 5 mg/m 3 , hm lng lu hunh tng 22 ...
228 mg/m 3 . Khi nng cc hp cht cha lu hunh trong kh kh cao,
ngi ta c th thu hi sn xut lu hunh v H 2 SO 4 . V d nh m kh t
nhin Astrakhan (CHLB Nga) c hm lng H 2 S ti a l 23% th tch, m
kh t nhin Panter River (Canaa) hm lng lu hunh ti 75% th tch.
Ti cc m ny ngi ta t thm cng on sn xut S v H 2 SO 4 .
Trong cng nghip ch yu dng phng php hp th lm sch kh
khi H 2 S v CO 2 . Tu thuc vo hm lng cc tp cht axit m ngi ta s
dng cc dung mi hp th khc nhau. Cc cht hp th cn tho mHn cc
yu cu sau:

C tnh hp th chn lc. y l tnh cht quan trng nht.

nht ca cht hp th nh.
Nhit dung ring b, tiu tn nng lng cho qu trnh ti sinh nh.
Nhit si khc xa vi nhit si ca cu t b hp th, nh vy
d dng ti sinh dung mi bng chng ct.
Nhit ng rn thp, khng b ng rn ti nhit lm vic.
Khng to thnh kt ta khi hp th.
t bay hi, mt mt t trong qu trnh tun hon cht hp ph.
Khng c, khng gy nhim mi trng, khng n mn thit b.
C hai qu trnh hp th c bn l hp th vt l v hp th ho hc.
Trong qu trnh hp th vt l, ngi ta s dng cc dung mi nh propylen
cacbonat, ete dimetyl polyetylen glycol, N-metylpyrolidon...
Trong qu trnh hp th ho hc ngi ta s dng dung dch nc ca
cc alkanol amin, trong ng ch nht l monoetanolamin (MEA).
Phng php ny H c s dng t nm 1930, hin nay c ng dng rt
rng rHi. lm sch kh t nhin ngi ta dng dung dch MEA nng 15
... 20% trong nc. Khng s dng dung dch vi nng cao hn v khi hp
th cc kh axit vi nng bHo ho cao hn s lm tng tnh n mn thit
b. Gn y ngi ta thm mt s cht c ch qu trnh n mn cho php
tng nng dung dch MEA ln 30%, v vy tng hiu qu ca qu trnh.
u im ca phng php ny l MEA c kh nng phn ng cao, n nh
v d ti sinh. Nhit si ca MEA l 1700C, n ho tan v hn trong nc.

128

C s ca phng php l cc phn ng sau:

2HOCH 2 CH 2 NH 2 + CO 2 + H 2 O

(HOCH 2 CH 2 NH 3 ) 2 CO 3

2HOCH 2 CH 2 NH 2 + H 2 S

(HOCH 2 CH 2 NH 3 ) 2 S

Qu trnh hp th H 2 S v CO 2 bng MEA xy ra p sut cao v nhit

25 ... 40 0 C, cn ti sinh cht hp th MEA thc hin p sut gn p sut
kh quyn v nhit trn 150 0 C. S nguyn l cng ngh hp th lm
sch kh khi H 2 S v CO 2 bng MEA xem hnh V.11.
II
VI

1
10

V
IV

11

III
3
9

7
5

VII

Hnh V.11. S nguyn l cng ngh hp th bng MEA

1. Thp hp th; 2,3,4. Thit b phn ly; 5,6. Thit b lm ngui bng khng kh; 7,8. Thit
b lm lnh bng nc; 9. Thit b trao i nhit; 10. Thp nh hp th; 11. B phn un nng;
I. Kh nguyn liu; II. Kh sch (kh ngt); III. Dung mi bo ho; IV. Kh phn ly;
V. Dung mi nh hp th mt phn; VI. Kh axit;
VII. Dung mi ti sinh tun hon tr li thp hp th.

lm sch kh ng thi khi H 2 S, CO 2 v nc, ngi ta ng dng

hn hp etanol amin vi etylen glycol. Vic lm sch kt hp nh vy ng
thi lm khan ho nguyn liu v gim lng hi nc cn thit ti sinh
dung mi. Trn hnh V.12, a ra s cng ngh lm sch kh t nhin
bng hn hp etanol amin vi etylen glycol.
129

Qu trnh lm sch c thc hin trong thp hp th v cc thit b ph

tr. Thp hp th v nh hp th cng c cu to nh thp sy kh bng
glycol. Khi c dn vo t phn di ca thp, dng kh chuyn ng t
di ln, cn dung dch lm sch gm c etylen glycol v etanol amin c
ti ngc chiu t trn xung. Kh H c lm sch c dn ra t nh
thp, cn dung dch H hp th H 2 S v CO 2 c tho ra y thp. Dung
dch ny c dn qua b phn trao i nhit t nng bng hi nc v a
vo gia thp nh hp th, H 2 S v CO 2 gii phng ra pha nh thp, cn
dung dch hp th H ti sinh c ly ra pha di. Mt phn dung dch
c un nng bng hi nc v quay li thp nh hp th truyn
nhit, phn cn li c lm ngui v ti t nh thp hp th.
II
IV
1

III

V
2

VI
4

V
V
Hnh V.12. S lm sch kh bng dung dch etanolamin v etylen glycol
1. Thp hp th; 2. Thp nh hp th; 3,4. Thit b un si y thp;
I. Kh vo; II. Kh sch; III. Dung dch MEA; IV. Dung dch DEG;
V. Nc; VI. Kh axit (H 2 S, CO 2 )

Khi nng cc tp cht H 2 S v CO 2 cao hn 2 ... 2,5% mol th trc

khi dng etanolamin hp th, ngi ta dng cc cht hp th r tin nh
nc hoc dung dch nc ca Na 2 CO 3 , K 2 CO 3 lm sch kh s b, gim
nng tp cht ti 2 ... 2,5% mol, sau mi dng etanolamin lm sch
tip ti sch yu cu nh hn 0,5%.
130

Chng VI
ch bin kh bng phng php ngng t
Ph ng php ngng t kh nhit thp 25 0 C ... 35 0 C, p sut cao
3,0 ... 4,0 MPa c coi l phng php c hiu qu v kinh t hn c ch
bin kh t nhin v kh ng hnh.

Kh ng hnh t x nghip khai thc du c nn bng my nn kh,

sau c lm lnh v a vo thit b sy kh. Kh sau khi c sy a
qua trao i nhit lm ngui v a vo thit b ngng t nhit thp. Ti
kh nn c lm lnh ti nhit m cn thit, sau a sang b phn
tch kh, mt phn hydrocacbon H ngng t c tch ra.
Phn ngng t (gi l condensat) ca bc nn v lm lnh kh ng hnh,
c bm t thng cha qua b phn trao i nhit sang ct tch etan, ti
phn on cha metan v etan c tch ra. Sau benzin l phn ngng t
H c tch metan v etan qua thit b trao i nhit vo trong bnh cha, t
n c a i ch bin tip.
Phng php ngng t nhit thp tch benzin t kh ng hnh l
phng php rt tn km, thc hin cn c thit b lm lnh phc tp. Tuy
nhin, do s cng ngh tng i n gin, hiu qu tch benzin khi kh
ng hnh kh cao v trit nn nhng nm gn y phng php ny c
ng dng rng rHi trong cng nghip ch bin kh.
S cng ngh ch bin kh bng phng php ngng t nhit thp
c th c phn loi theo s bc tch, kiu ngun lm lnh, cch a sn
phm ra. Theo s bc tch ta c s tch 1 bc, 2 bc, 3 bc, ti mi bc
phi tho pha lng ra.
Theo kiu ngun lm lnh c th c: chu trnh lm lnh ngoi; chu trnh
lm lnh trong; chu trnh lm lnh t hp, trong ngun lnh bao gm c
chu trnh lm lnh ngoi v chu trnh lm lnh trong.
Chu t rnh lm lnh ngoi khng ph thuc vo s cng ngh c tc
nhn lm lnh c bit. Tu thuc vo dng tc nhn lm lnh m chu trnh
lm lnh ngoi c th c chia thnh hai nhm: nhm mt tc nhn lm
lnh v nhm nhiu tc nhn lm lnh (trong thng l hn hp cc
hydrocacbon nh). Chu trnh lm lnh ngoi c ng dng hai hay nhiu tc
nhn lm lnh c gi l chu trnh lm lnh bc thang.

131

Trong chu trnh lm lnh trong, tc nhn lm lnh chnh l dng kh a

vo ch bin. Chu trnh lm lnh trong c th chia lm hai nhm:
Nhm th nht c kt hp vi s tit lu dng cht lng, mt phn lnh
nhn c do s tit lu condensat ca bc 1 v 2, hoc tit lu phn lng
cn li ca cc thp tch metan v tch etan.
Nhm th hai c kt hp vi s giHn n kh. Mt phn lnh v nhit
thp nhn c do qu trnh giHn n kh bng tuabin.
V mt nguyn tc c th s dng s trong ton b lng lnh cn
thit cho qu trnh nhn c do tit lu dng lng condensat. Tuy nhin s
c b phn tit lu trong trng hp ny l khng kinh t v phc tp. S
dng tuabin giHn n kh lm ngun nhit duy nht ch trong trng hp kh
gy v kh c truyn dn vi p sut tng ng.
Kh ng hnh thng c ch bin theo s , trong chu trnh lm
lnh ngoi bng propan kt hp vi chu trnh lm lnh trong. Trong nhng s
nh vy bc 1 ngi ta p dng chu trnh lm lnh trong, lm lnh kh
ti nhit khong 30 0 C, cn bc 2 nhn c nhit thp hn
ngi ta s dng chu trnh lm lnh trong.
Theo yu cu nhn sn phm ra, s ngng t nhit thp c chia
thnh s nhn C 2 v s nhn C 3 .
Trong chng ny s ln lt xem xt chi tit tng loi s cng ngh
H nu trn.
VI.1. S ngng t nhit thp (NNT) c chu trnh
lm lnh ngoi
VI.1.1. S NNT mt bc nhn C3 c chu trnh lm lnh bng propan

Trn hnh VI.1 l s cng ngh ch bin kh lm vic theo phng

php ngng t nhit thp. S c mt ngun lnh ngoi l chu trnh lm
lnh bng propan v mt cng on phn tch hn hp hai pha.
Theo s ny, kh nguyn liu t ng dn c a vo b phn tch
kh s b 1 , ti y n c lm sch khi cc tp cht c hc v cc cht
lng dng ht (du, nc, ...).
Sau khi c lm sch s b trong thp tch 1 , kh c a vo my
nn 2 , ti y trong cc s hin i c th t ti p sut 3,0 n 4,0 MPa
132

v cao hn. Kh nn i qua thit b lm mt bng khng kh 3 , c lm lnh

ti nhit vo khong 20 0 C ... 35 0 C ln lt trong cc thit b trao i
nhit 4 v 5 do dng lnh ca kh kh v cht lng ngng t t thp phn
tch 7 . Sau qua b phn bay hi propan 6 , mt phn kh c ngng t v
i vo thp phn tch 7 , hydrocacbon H ngng t c tch ra. T nh
thp 7 kh kh thot ra, sau khi truyn lnh b phn trao i nhit 4 c
a vo ng ng dn kh chnh.
II
10
9
4
2
I

11

III

Hnh VI.1. S ngng t NNT mt bc

1,7. B phn tch kh; 2. B phn nn kh; 3. Thit b lm mt bng khng kh;
4,5. Thit b trao i nhit; 6,10. B phn bay hi propan; 8. Thp tch etan; 9. Hi lu;
11. B phn un nng; I. Kh a vo ch bin; II. Kh kh sn phm; III; Cc hydrocacbon C3

T y thp tch 7 , phn ngng t (condensat) c tho ra, sau khi

c truyn lnh b phn trao i nhit 5 , nhit c nng ti 20 0 C ...
30 0 C v c a vo phn gia thp tch etan 8 . Sn phm nh thp gm
c hn hp metan (20% ... 70% th tch), etan (30% ... 75% th tch) v
propan (khng qu 5% th tch) c trn ln vi kh kh, a vo ng
ng dn kh chnh. Sn phm y thp chnh l phn on cha hn hp
propan v hydrocacbon nng C 3 , c s dng sn xut propan, butan,
pentan v benzin kh hoc kh t cho sinh hot (un nu, si ...).
Vic tch hydrocacbon nng c thc hin trong cc thit b chng
tch kh c bit c th c trong cc nh my ch bin kh, ch bin du
hoc ho du.
133

Hiu qu lm vic ca thp tch etan ph thuc vo ch cng ngh

ca qu trnh, ch hp l nht c chn trn c s ti u ho qu trnh
theo hng lot thng s (p sut, nhit , ngun cung cp nhit, nhit
nh v y thp, ...). Ta H bit rng p sut trong thp cng cao th ch
ng nhit c th lm vic ca thit b lm lnh 10 (hnh VI.1) cng cao, do
s tng p sut c th lm gim tiu hao nng lng lm lnh sn
phm nh thp tch etan. Tuy nhin vic tng p sut yu cu tng nhit
y thp v iu lin quan n vic tiu tn thm nhit. Khi gim p sut
s quan st c hin tng ngc li.
Thp tch etan y lm vic tng t cc thp chng. p sut trong
thp 3,0 ... 3,5 MPa. Mt mt trong cc iu kin ch bin kh bng phng
php ngng t nhit thp di p sut 4,0 MPa, vic duy tr p sut nh
vy khng yu cu tiu tn nng lng b sung no, mt khc p sut cao
nh vy trong thp tch etan cho php s dng tc nhn lm lnh l propan
lm lnh nh thp. Vic s dng p sut cao hn khng c li, bi v khi
cc iu kin tch kh s tr nn km hn. p sut 3,5 MPa gn bng 0,8
ln p sut ti hn i vi cc sn phm y ca thp tch etan. iu kin
p sut ch nhit ca thp tch etan c khng ch nh sau: nhit
nh thp t 30 n 0 0 C, nhit y thp t 90 n 120 0 C.
VI.1.2. S NNT mt bc nhn C 3 c chu trnh lm lnh bng
propan v tch etan s b

Do qu trnh ngng t mt bc c chn lc khng ln nn tiu tn

nng lng cho bc tch etan rt ng k. V vy trong nhng nm gn y
trong s NNT mt bc ngi ta b sung thm cng on tch s b etan,
ti etan c tch ra mt phn do nhit ca kh nguyn liu a vo bn
ngoi ca thp tch etan.
S a ra trn hnh VI.2 l s NNT mt bc c tch s b etan.
Khc vi s (hnh VI.1) a ra trn, phn cht lng ngng t t b phn
tch 7 c bm n b phn trao i nhit 5 , ti y n c nng nhit
ln do dng kh nguyn liu vo. Sau cht lng ngng t li c a vo
thp tch 8 , bm lun gi p sut cao cho pha hi ly ra t nh thp
tch ny c th trn vi vi dng kh nguyn liu trc khi vo b phn bay
hi propan 6 ngng t.
Do qu trnh t nng s b condensat trong thp tch 8 , mt phn
cc cu t d bay hi (ch yu l C 1 , C 2 v mt t C 3 ) c bay hi ln nh
thp tch 8 v sau c trn ln vi dng kh nguyn liu trc khi vo
134

b phn ngng t 6 . Condensat H tch mt phn etan c ly ra t y

thp 8 qua b phn trao i nhit 4 ri i vo thp tch etan 9 .
II
11
3
6

1 2
I

8
9

10

12

Hnh VI.2. S NNT c tch s b etan

1. My nn; 2. Thit b lm mt bng khng kh; 3,4,5. Thit b trao i nhit; 6,11. Thit b
bay hi propan; 7,8. Thp tch; 9. Thp tch etan; 10. Bnh cha c hi lu; 12. Thit b
un si y thp. I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Cc hydrocacbon nng.

Nh vy nguyn liu a vo thp tch etan 9 H c tng t trng v

vi lng t hn so vi s NNT bnh thng (s hnh VI.1). iu
cho php tng nhit nh thp 9 v gim tc nhn lm lnh cn thit cho
qu trnh, cng nh lm gim lng nhit cn bay hi cc cu t d bay
hi cc thp tch 7 , 8 . Mt khc li cn phi tng tc nhn lnh lm
lnh kh nguyn liu trc khi vo thp 7 do cn phi lm lnh c kh tun
hon ly ra t nh thp 8 . Nhng lc ny do vic c th tng nhit nh
thp tch etan 9 , kt qu l v mt nng lng tng cng vn c li.
Lng tc nhn lnh cn thit ngng t kh trc khi vo thp tch 7
v ngng t kh trn nh thp tch etan 9 cng nh lng nhit cn cung
cp cho y thp tch etan 9 , khi ch bin kh ng hnh c thnh phn xc
nh ph thuc vo nhit cn thit ca condensat trong b phn trao i
nhit 5 . V vy khi tnh ton s ngng t nhit thp c tch s b etan
cn phi tm nhit ti u ca condensat trong thp tch 8 , ph thuc
thnh phn nguyn liu vo v cc thng s ca qu trnh. V d i vi kh
c cha trn 450 g/m 3 C 3 , cc tnh ton cho thy rng nhit ti u ca
condensat l 0 0 C.
135

VI.1.3. S NNT mt bc nhn C 3 c chu trnh lm lnh vi

tc nhn lnh hn hp

Trong cc s ngng t nhit thp, cng vi cc chu trnh lnh tun

hon bng tc nhn lnh mt cu t (etan, etylen, propan, ...) c th s dng
cc thit b lnh vi tc nhn lnh l hn hp cc hydrocacbon (metan, etan,
propan, butan, ...) gi l tc nhn lnh hn hp.
Vic s dng tc nhn lnh hn hp nh c s bay hi ca cc cu t d
bay hi cho php nhn c nhit thp hn ng k so vi ng nhit bay
hi ca propan v chnh v vy m tch c trit cc cu t cn thit.
Cc thng s ca chu trnh lnh c chn sao cho sau khi nn trong my
lnh v lm lnh bi dng kh kh t thp 9 i ra tc nhn lnh hon ton
c ngng t.
Tt c cc s c s dng chu trnh lm lnh vi tc nhn lnh hn
hp c th chia thnh hai nhm:
1) Nhm s lm lnh vi tc nhn lnh c thnh phn khng i
c chun b t mt pha.
2) Nhm s lm lnh vi tc nhn lnh nhn c trc tip trn thit
b, thnh phn ca n c th thay i mt cht, ph thuc vo s thay i
thnh phn ca nguyn liu u vo.
Khc vi s c chu trnh lm lnh trong, chu trnh lm lnh s dng
tc nhn lnh hn hp tun hon theo chu trnh kn: my nn, thit b lm
mt bng khng kh (hoc nc) - thit b bay hi - my nn. Tiu hao tc
nhn lnh c tnh h thng. Nh vy chu trnh lm lnh c tc nhn lnh hn
hp l chu trnh lm lnh ngoi.
Trn hnh VI.3 l s ngng t nhit thp ch bin kh ng hnh
c chu trnh lm lnh dng tc nhn lnh hn hp. Theo s , kh ng
hnh c nn ti p sut 3,7 MPa i vo thit b lm mt bng khng kh,
thit b trao i nhit 3 , thit b bay hi tc nhn lm lnh hn hp 7 v c
lm lnh n nhit 60 0 C. Hn hp hai pha to thnh lc ny c phn
tch ra trong thp tch 10 , kh kh sau khi c truyn nhit trong thit b
trao i nhit 6 v c dn vo gia thp tch etan 11 . Kh c tch ra t
thp tch etan 11 sau khi truyn lnh trong thit b trao i nhit 3 c a
i s dng, phn on cha cc hydrocacbon c tho ra t y thp 11 sau
khi c truyn nhit trong thit b trao i nhit 9 c a vo b cha.
Mt phn condensat t thp phn tch 10 c th a i trn to hn
136

hp tc nhn lnh, n c gia nhit trong thit b trao i nhit 9 bng cc

sn phm ca thp 11 n nhit 20 ... 45 0 C, mt phn c bay hi v
tch kh trong thp tch 8 , qua van tit lu 14 gim p sut ti 0,118 ...
0,125 MPa, hon ton c bay hi v c a vo my nn 4 ca chu trnh
lnh, v t y n tr thnh tc nhn lnh.
II
4

14
12

2
1

13

10

11

8
9

III

Hnh VI.3. S NNT c chu trnh lm lnh dng tc nhn lnh hn hp

1,4. My nn; 8,10. B phn tch kh; 2,5. Trao i nhit khng kh; 11. Thp tch etan;
3,6,9. Thit b trao i nhit; 12. Hi lu; 7. Thit b bay hi tc nhn lnh hn hp;
13,14. Van tit lu; I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Cc hydrocacbon nng.

Trong s ny, tc nhn lnh c nn trong my nn 4 ti p sut

vo khong 1,1 ... 1,5 MPa, lm lnh, ngng t v lm lnh tip n 40 0 C
... 50 0 C trong trao i nhit khng kh 5 , trong thit b trao i nhit 6 v
thit b bay hi 7 , qua van tit lu 14 gim p ti 0,1 ... 0,125 MPa. Sau khi
qua van tit lu, tc nhn lm lnh c nhit 65 0 C c dn n khng
gian gia cc ng ca thit b bay hi 7 , ti y n c s dng nh hn
hp lm vic. Lc ny tc nhn lm lnh hon ton bay hi, c gia nhit
t 65 0 C n 15 ... 20 0 C v do n lm lnh kh nguyn liu vo (l kh
ng hnh) c a vo bn trong chm ng ca thit b bay hi 7 . Hn
hp tc nhn lm lnh sau khi ra khi 7 c a v my nn 4 .
Khi tnh ton chu trnh lm lnh cn xc nh cc thng s sau: dn
137

lnh ring, lng tc nhn lnh, nhit hn hp trc van tit lu, khi
lng phn t ca tc nhn lnh, nng lng tiu tn trn my nn v trn
ton b chu trnh.
VI.1.4. S NNT mt bc nhn C 2 c chu trnh lm lnh bng
propan v etan

c im ca s ny l c hai ngun lnh: chu trnh lm lnh bng

propan v chu trnh lm lnh bng etan.
Theo s m t trn hnh VI.4, kh c lm lnh lin tc v mt phn
c ngng t trong thit b lm mt bng khng kh 3 , thit b trao i
nhit 6 , b phn bay hi propan 7 , thit b trao i nhit 8 v b phn bay
hi 9 , cha c s tch pha lng. iu cho php thc hin tt hn nhng
iu kin cn thit tch etan, bi v etan trong pha lng ca cc
hydrocacbon nng tt hn, do tng tng s etan tch ra c bc sau.
c im th hai ca s l c thp tch etan v thp tch metan
nhn c sn phm C 2 . Nhim v ca thp tch metan l tch ton b
metan ra khi phn on cha hydrocacbon C 2 . Thp tch metan lm vic
iu kin p sut 3,5 ... 4,0 MPa, nhit hi lu l 60 ... 90 0 C. Nhit
ny c xc nh bi mc tch etan: mc tch etan cng cao i hi
nhit hi lu cng thp. Nhit y thp tch metan thng c duy
tr 20 ... 60 0 C. S a trong thp tch metan l 20 ... 25 a.
II

15

12

IV

11
1

4
2 3

10
7

13

16
14

9
III

Hnh VI.4. S NNT mt bc c chu trnh lm lnh ngoi bng propan v etan nhn C2
1,4,10. Cc thp tch; 2. My nn; 3. Thit b lm mt bng khng kh ; 5. Bloc sy; 6,8. Trao
i nhit; 7,12,15. Bay hi propan; 9. Bay hi etan; 11. Thp tch metan; 13,16. Hi lu; 14.
Thp tch etan; I. Kh nguyn liu; II. Kh kh. III. Cc hydrocacbon nng; IV. Etan sn phm.

138

Khi lm vic, thp tch metan cn phi tun theo cc yu cu v sn

phm nh sau :
- Hm lng etan trong sn phm nh thp khng qu 5% khi lng so
vi tng s hm lng etan trong nguyn liu vo thp .
- Hm lng metan trong sn phm y thp khng qu 2% khi lng
so vi hm lng etan trong sn phm y thp .
Thp tch etan thng lm vic p sut v nhit thp cng nh thp
tch metan, nhng khi nhit nh thp cao hn nhiu, khong 0 n
10 0 C, do hm lng metan khng ng k trong nguyn liu vo v do
trong sn phm nh thp tch etan cng c hm lng metan rt nh (khng
qu 2% khi lng).
Thp tch cn phi p ng cc yu cu sn phm sau: Hm lng
propan trong sn phm nh thp khng qu 2% khi lng so vi hm lng
etan trong sn phm nh thp; hm lng etan trong sn phm y thp
khng qu 2% khi lng so vi hm lng propan trong sn phm y thp.
VI.1.5. S NNT hai bc nhn C 2 c chu trnh lm lnh bng
propan v etan

S ngng t nhit thp n gin nht c chu trnh lm lnh hai

bc l s lm lnh bng propan - etan hoc propan - etylen.
Thng thng vi s lm lnh hai bc: bc mt kh c lm lnh
do chu trnh lm lnh ngoi, cn bc th hai do etylen hoc etan. Nhng s
ny dng tch trit propan (trn 80%), hoc tch etan hoc cc
hydrocacbon nng hn.
Trn hnh VI.5 l s cng ngh nh my ch bin kh Gastine
(bang Ty Virginia, M). Nh my H a vo sn xut nm 1969 v H tnh
ton nhn c C 2 . Cng sut nh my theo nguyn liu vo l 4,25 triu
m 3 kh t nhin trong mt ngy m (khong 1,5 t m 3 /nm). Sn lng nh
my theo thit k i vi cc sn phm chnh: etan 162.10 3 tn/nm, propan
238.10 3 m 3 /nm, n -butan 71,2.10 3 m 3 / nm; izo -butan 33,3.10 3 m 3 /nm,
benzin 71,9.10 3 m 3 /nm. Trong s ny H s dng phng php ngng t
nhit thp vi chu trnh lm lnh hai bc bng propan - etylen.
Kh t nhin sau khi qua thp tch s b 1 c lm sch khi cc tp
cht c hc, i vo thp sy 2 c cha ry phn t, y kh c sy n
im sng 840C v sau c lm sch bi b phn lc 3. Qua h thng
139

140

VIII
1

C2
7

10

C3

C2
11

12

17
14

16
15

23
19
20

13

16

34

33

22

21

40
36

26

24

35

29

28

II
II
I
V

37

30
31

25

41
39

32
27

38

V
V
I
VII

Hnh VI.5. S cng ngh nh my ch bin kh Ty Virginia (M)

1. Thp tch s b; 2. Thp sy; 3. Lc; 4. H thng trao i nhit v bay hi propan; 5,7. Thp tch nhit thp; 6. H thng trao i nhit v bay hi etylen;
8,15, 19, 23, 29, 36. Hi lu; 9. Thit b lm mt bng etylen; 10. Thp tch metan; 11, 16, 21, 25, 31, 39. B phn un si y thp; 12. Bnh cha trung gian;
13. Thp tch etan; 14, 33. Chu trnh bay hi propan; 17. Bloc lm sch CO 2 ; 18, 22, 27, 28, 32, 40. Thit b lm mt bng khng kh; 20. Thp tch propan;
24. Thp tch butan; 26. Thit b trao i nhit; 30. Ct izo-butan; 34. Bnh cha etan; 35. Bloc lm sch H 2 S; 37. t nng s b; 38. Bloc lm sch benzin;
41. Thp chng condensat; I. Kh nguyn liu; II. Etan; III. Propan; IV. izo-Butan; V. Cn benzin; VI. n-Butan; VII. Benzin; VIII. Kh kh.

trao i nhit 4 nh dng kh kh lnh i ngc chiu v b phn bay hi

propan, kh t nhin c lm lnh n 37 0 C. Khi khong mt na
hydrocacbon c ngng t. Chng c tch ra thp tch 5 v c dn
vo thp tch metan 10 . Cn kh i ra t thp tch 5 c lm lnh n

93 0 C trong h thng trao i nhit v bay hi etylen 6 bng kh kh,

condensat v etylen ang si. Phn on lng ly ra khi ny c phn tch
trong thp tch 7 v sau khi tun hon lnh c a vo thp tch metan
10 , cn kh thot ra c a i s dng. Theo s ny khong 87% etan,
gn 99% propan v ton b hydrocacbon nng c tch ra.
Nhm mc ch lm gim mt mt etylen theo kh i ra t nh thp khi
s dng tc nhn lm lnh l etylen, p sut trong thp tch metan c duy
tr gi tr 3,5 MPa, nhit nh thp 95 0 C. Tu theo lng metan tch
ra, phn hydrocacbon lng t y thp tch metan lin tc c a vo thit
b tch kh nhn c tng hydrocacbon ring bit: etan, propan, izo butan, n -butan v benzin.
S ang xt l s rt in hnh c ng dng trong nh my ch
bin kh t nhin v kh ng hnh nhn c etan v cc hydrocacbon
nng hn. Khng c s khc nhau v mt nguyn tc gia chu trnh lm lnh
s dng tc nhn lnh propan - etan v propan - etylen. Chu trnh lnh propan
- etylen cho php nhn c nhit thp hn (nhit si ca etan bng
88,65 0 C, nhit si ca etylen bng 103,71 0 C), nhng u im ca chu
trnh propan - etan l ch c hai tc nhn lnh (propan v etan) c th nhn
c trc tip t nh my ch bin kh, iu m bo tnh c lp cao ca
nh my.
VI.1.6. S NNT ba bc nhn C 3 vi chu trnh lm lnh bng
propan

Trong thc t ch bin kh, ngi ta s dng s nhiu bc c ng

dng kt hp cc chu trnh lm lnh khc nhau. Xt v d s ba bc c
chu trnh lm lnh ngoi bng propan, trong propan c bay hi trn
mi bc theo cc ng ng nhit khc nhau.
bc ngng t th nht, kh a vo c lm lnh n nhit trung
gian no cao hn nhit bc ngng t tip theo, sau hn hp hai
pha to thnh c tch ring pha lng v pha hi. Pha hi a vo ngng t

141

nhit thp bc th hai, y kh c lm lnh thp hn bc u tin

nhng cao hn nhit ngng t bc th ba. Sau pha lng v pha hi
mt ln na li c tch ring: pha hi a vo ngng t nhit thp
bc th ba, hi c ngng t n nhit H chn v li tr thnh hai
pha lng v hi. Pha lng tch ra sau mi bc ngng t c a vo thp
tch etan.
II
13
4

1
2

6
5

12

I
4

11
7

10

14

III

Hnh VI.6. S thit b NNT ba giai on

1,6,8,9. Cc thp tch; 2. My nn; 3. Thit b lm mt bng khng kh; 4. Thit b trao i
nhit; 5,7,10,13. Thit b bay hi propan; 11. Thp tch etan; 14. Thit b un si y thp;
12. Hi lu; I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Phn on cha cc hydrocacbon nng.

S NNT mt v nhiu bc c nhng u im v nhc im ring.

Nh H bit t l thuyt cc qu trnh bay hi v ngng t, pha lng to
thnh do qu trnh ngng t mt bc ln hn khi ngng t nhiu bc (cng
cc thng s cng ngh). Tuy nhin trong qu trnh ngng t mt bc, pha
lng c cha cc cu t d bay hi nhiu hn (v d: metan, ...), l iu
khng mong mun, tc l chn lc ca qu trnh ngng t mt bc thp
hn. iu dn n tng lng mt mt cc sn phm nh metan v etan.
so snh cc phng n khc nhau, chng ta s xt hiu qu ca cc
s mt bc (hnh VI.1) lm vic p sut 3,0 MPa v nhit 30 0 C, v
s ba bc (hnh VI.6) lm vic 3,0 MPa, nhit lm lnh ti cc bc
nh sau bc I: 50C, bc II: 150C, bc III: 300C, nng sut ca c hai phng
n l 500 triu m 3 kh ng hnh / nm. Thnh phn hn hp nh sau:
142

Thnh phn kh:

% khi lng:
% mol:

C1
25,7
45,9

C2
22,5
21,2

C3
25,4
14,6

izo-C 4
6,2
3,1

C4
12,3
6,0

C5
4,9
2,0

CO 2
0,5
5,1

N2
2,5
0,3

20
1,239

Kt qu tnh ton so snh s ngng t nhit thp a ra di y:

Tch hydrocacbon t kh trong
s NNT
% CH 4
% C2H6
% C3H8
% C3
Tch C 3 k c bloc tch etan (%)
Tiu th lnh, kJ/h:
Tng s
Trong : Trn bloc ngng t
Trn bloc tch etan
Tiu th nhit tng cng, kJ/h

S mt bc

S nhiu bc

23,3
68,3
90,2
93,25
92,1

14,1
53,6
70,0
91,8
90,5

15.429.095
7.452.860
7.976.235
12.139.000

13.817.100
8.039.040
5.778.060
10.884.000

Phn tch cc s liu nhn c thy rng, khi chuyn t s mt bc

sang s ba bc, lng metan c tch ra nh hn 1,7 ln, etan nh hn
1,26 ln, trong khi tng s ton b hydrocacbon nng (C 3 ) gim i 1,6%.
Trong khi tiu th lnh gim 12% v trn bloc tch etan ch cn t metan
v etan hn so vi s NNT mt bc.
Cn phi nhn mnh rng, thc hin qu trnh NNT nhiu bc cn
vn u t ln. So snh cc qu trnh a ra trn theo mc tiu hao nng
lng v vn, ta thy rng cc ch tiu kinh t - k thut ca cc qu trnh
mt bc v ba bc trn thc t l nh nhau. V vy trong s ngng t
nhit thp tch C 3 c chu trnh lm lnh ngoi bng propan ngi ta
thng s dng chu trnh mt bc.
S NNT hai v ba bc thng dng tch su C 3 hoc C 2 . Trong
nhng s ny ngi ta thng s dng hoc chu trnh lm lnh theo bc,
hoc chu trnh lm lnh trong, hoc l kt hp cc chu trnh lm lnh.
VI.2. S ngng t nhit thp (NNT) c chu trnh
lm lnh trong

ch bin kh c hm lng C 3 khng qu 70 ... 75 g/m 3 , ngi ta

thng p dng cc s NNT vi ngun lnh duy nht l tuabin giHn n
143

kh, m bo tch trit cc cu t theo yu cu nh trc: etan, propan v

cc hydrocacbon nng. Khi ch bin kh t nhin, cc tuabin giHn n kh s
dng nng lng kh. Khi ch bin kh ng hnh ngi ta nn kh s b
to p sut cn thit trc khi a vo thit b giHn n kh (gi l cc detendre).
Trong cc s c chu trnh lm lnh trong, cng vi s giHn n kh H tch
mt phn benzin ngi ta cn thng dng s tit lu dng cht lng.
VI.2.1. S in hnh ca mt nh my ch bin kh c tuabin gin n kh

S nh my loi ny bao gm cc cng on chnh sau (hnh VI.7):

Cng on nn kh ban u khi ch bin kh ng hnh: ( cc nh

my ca M thng khng c cng on ny bi v kh ng hnh H
c nn trc tip ngay ti ni khai thc).
Sy kh
Cng on ti sinh lnh v nhit ca cc dng kh ngc chiu nhau.
Cng on tch kh p sut cao.
Cng on giHn n kh bng tuabin c tch kh p sut thp.
Tch metan ca cc cht lng ngng t nu yu cu nh trc l
nhn etan v cc hydrocacbon nng C 2 ; tch etan ca condensat nu
yu cu nhn propan v cc hydrocacbon nng C 3 .
Nn kh kh n p sut cn thit a vo ng ng dn.

II
3
5
I

4
III

Hnh VI.7. S nh my ch bin kh s dng tuabin gin n kh

1. Cng on sy kh (bng ry phn t); 2. B phn trao i nhit ; 3. Tuabin nn;
4. B phn tch p sut cao; 5. Tuabin gin n kh ; 6. B phn tch p sut thp (1,4 ...
2,8 MPa); 7. Thp tch metan; I. Kh nguyn liu (7,0 MPa, 27 0 C); II. Kh tch benzin
(7,0 MPa); III. Sn phm lng (h s tch C 2 40 - 70%; C 3 95%; C 4 99%)

144

VI.2.2. S NNT hai bc tch C 3 c tuabin gin n kh, tit lu

dng cht lng

Nh my ch bin kh u tin c tuabin giHn n kh H a vo th

nghim nm 1964 (hHng Costal Steits Gas Producing San - Antonio bang
Texas, M). Cng sut nh my theo kh nguyn liu vo l 3,7 triu m 3 kh
trong mt ngy m. nh my ny ngi ta khng tch etan v khng c
nhu cu ti ch. Ngi ta tch c 85% propan v hydrocacbon nng.
Khng cn thit phi nn kh kh ln th hai, bi v kh c a trc tip
vo h thng nn kh ca thnh ph San - Antonio di p sut tuyt i l
2,1 MPa (hnh VI.8).
9

II
3

10
1

III

IV
7

Hnh VI.8. S ch bin kh nh my San - Antonio (bang Texas, M)

1,9. Cc thp tch; 2,3,4. B phn trao i nhit; 5. Thp tch ba pha; 6. Tuabin gin
n v nn kh; 7. Thit b ti sinh metanol; 8. Thit b thi gi; 10. Thp tch etan;
I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Sn phm tch etan; IV. Metanol; V. Phn ngng t.

Kh c p sut 5,2 MPa i vo thp tch 1 , ti y nhng git cht lng

c tch ra khi kh. Sau khi ra khi thp tch, kh c lm lnh trong cc
thit b trao i nhit 2 , 3 v 4 nh dng kh kh v condensat t b phn
thi gi 8 c nhit 54 0 C i ngc chiu. Sau kh va c lm lnh
s c dn n thp tch 5 . Trc khi vo cc thit b trao i nhit, ngi
ta bm metanol vo kh. Trong thp tch ba pha 5 , metanol bHo ho nc,
cc hydrocacbon ngng t v kh c tch ring. Dung dch metanol trong
nc c ti sinh trong thp 7 . Cc hydrocacbon ngng t c a t thp
145

tch 5 vo b phn thi gi 8 , y p sut gim xung 1,8 MPa, nhit

condensat gim xung 84 0 C. Kh to thnh nh s tit lu ny t thp 8
c dn vo ng ng dn kh kh, cn condensat qua thit b trao i
nhit 2 vo phn gia ca thp tch etan 10 . Kh t thp tch 5 i vo tuabin
giHn n kh 6 , ti y p sut ca n gim n 1,8 MPa, sau c dn vo
thp tch 9 trn nh ca thp 10 . Kh t thp tch 9 sau khi truyn nhit
3 v 4 c my nn n p sut 2,1 MPa, my nn ni vi mt trc ca
tuabin 6 . Phn on cha cc hydrocacbon nng c tho ra t y thp
tch etan 10 .
Nt c trng ca s va xt trn l nhit lng cn thit nhn c
do s giHn n kh H tch benzin v s tit lu condensat trong thit b thi
gi 8 .
VI.2.3. S nguyn l thit b NNT c tuabin gin n kh ch
bin kh t nhin

Nhng nghin cu gn y cho thy rng, s c t hp tuabin giHn n

kh ch bin kh t nhin c hiu qu cao hn so vi cc s ch bin kh
t nhin khc. S nguyn l thit b NNT c tuabin ch bin kh t
nhin c a ra trn hnh VI.9.
II

4
6

I
III

Hnh VI.9. S nguyn l thit b NNT c tuabin gin n kh

146

1,3,5. Cc thp tch; 2. Thit b trao i nhit; 4. Tuabin; 6. My nn ca t hp tuabin;

I. Kh mi khai thc c dn vo thit b; II. Kh kh sau khi c ch bin ra khi h
thng thit b; III. Condensat c dn n thit b n nh.

Kh sau khi c ch bin s b thp tch 1 c lm lnh trong thit

b trao i nhit 2 v i vo thp tch bc mt p sut cao 3 , c giHn n,
lm lnh v ngng t mt phn trong tuabin 4 v i vo thp tch bc hai
p sut thp 5 . T thp tch ra, kh c dn vo khng gian gia cc ng
ca thit b trao i nhit dng ng chm 2 v sau khi c nn trong my
nn 6 (my nn ni vi mt trc ca tuabin) kh c dn vo ng ng dn
kh chung, condensat ca qu trnh tch c dn vo thit b n nh.
u im ca s c t hp tuabin l: c kh nng t ng ho hon
ton, c th xy dng s ch bin kh thch hp cho nhng m kh khc
nhau, iu m bo kh nng xy dng nhanh chng h thng thit b do
vic gim nh khi lng cng vic xy lp trc tip h thng thit b.
VI.3. S ngng t nhit thp (NNT) c chu
trnh lm lnh t hp
VI.3.1. S NNT mt bc nhn C 3 c chu trnh lm lnh t hp
(chu trnh lm lnh ngoi bng propan v tit lu dng cht lng)

Trn hnh VI.10 l s ngng t nhit thp c tit lu condensat t

thp 11 . Theo s ny, kh ng hnh sau khi nn (trn hnh khng c
cng on ny) n thp p sut 2,0 MPa i qua b phn gia nhit 13 ca
thp tch etan 12 , trao i nhit bng khng kh 3 , sau qua hng lot thit
b trao i nhit 4 , 6 , 7 , 9 v b phn bay hi 5 , 8 ca chu trnh lm lnh
ngoi (v d nh chu trnh dng propan), mt phn kh c ngng t, kh c
nhit 10 0 C c a vo thp tch 11 tch phn ngng t. Kh kh t
nh thp tch sau khi trao i nhit vi dng kh nguyn liu c dn ra
khi h thng a i s dng. Condensat t y thp tch 11 i qua thit b
tit lu 10 , ti y p sut condensat gim xung 1,0 MPa, nhit 18 0 C.
Dng condensat lnh i qua thit b trao i nhit 9 t ngay pha trc
thp 11 , sau l thit b trao i nhit 7 v i vo nh thp tch bc hi
12 . Ti y p sut 1 MPa xy ra s tch etan, cc hydrocacbon nng c
ly ra t y thp 12 a i ch bin tip. Cc hydrocacbon nh bay hi t
nh thp 12 qua thit b trao i nhit 4 , c nn trong my nn 2 n p

147

sut ca dng kh nguyn liu, c lm lnh trong thit b trao i nhit

bng khng kh 1 v c trn ln vi dng kh vo.
c im ca s ny l kh tun hon t thp tch etan bao gm cc
hydrocacbon nh (trong ch yu l etan) v dng kh vo, do condensat
nhn c giu etan hn. Tc nhn lnh nhn c do qu trnh tit lu
condensat c tng ln v m bo dng sau khi tit lu c nhit thp
hn. So vi s tng t nhng khng c tit lu condensat th s va
m t trn c li hn v mt kinh t: sn xut 1 kmol phn on hydrocacbon nng C 3 theo s ny yu cu 5,63 m 3 nhin liu, cn s khng
c tit lu condensat cn ti 6,23 m3 .
Nh vy trong s ny, tnh ton vi yu cu tch propan khng trit
, chu trnh lm lnh cho nhit khng thp hn so vi chu trnh lm lnh
bng propan, m cho cc ch tiu kinh t khc tt hn. S ny c th p
dng tch trit propan, cn khi hin i ho n th c th p dng
tch etan.

12

II

11
13
I

Hnh VI.10. S NNT mt bc nhn C

10

III

c chu trnh lm lnh t hp

1,3. Cc thit b trao i nhit bng khng kh; 2. My nn; 4,6,7,9. Cc b

phn trao i nhit; 5,8. B phn bay hi propan; 10. Van tit lu;
11. Thp tch nhit thp; 12. Thp tch etan; 13. B phn un nng y thp;
I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Phn on hydrocacbon nng.

VI.3.2. S NNT hai bc nhn C 3 c chu trnh lm lnh t hp

(chu trnh lm lnh ngoi bng propan v tit lu dng lng)

148

S c m t trn hnh VI.11 l tch trit propan. c trng

ca s lm lnh hai bc l: bc I lm lnh kh do chu trnh lm lnh
ngoi bng propan, cn bc II lm lnh do s tit lu condensat t thp
tch ca bc ny v mt phn condensat t thp tch ca bc I. Kh ng
hnh H c nn n p sut 3,7 MPa c lm lnh tip trong thit b trao
i nhit khng kh 2 , thit b trao i nhit 3 , 4 v b phn bc hi propan
5 , nhit ca kh gim n 30 0 C v mt phn c ngng t. H hai pha
va to thnh c phn tch trong thp tch 6 . Kh tch ra ca bc I c
lm lnh tip n 64 0 C do ngun lnh ca kh kh i ra t thp tch 10 ca
bc II trong thit b trao i nhit 7 , cn condensat ca bc II v mt phn
condensat ca bc I c tit lu trn cc van tit lu 19 v 20 n p sut
0,3 MPa, tip tc c lm lnh trong cc thit b trao i nhit 8 v 9 . Sau
khi truyn lnh dng lng c bc hi khi tit lu, li c nn bng my
nn 12 n p sut 3,5 MPa v cng vi mt phn condensat cn li t thp
tch 6 ca bc I i vo thp tch etan 14 .
Nhng tnh ton cc ch tiu kinh t k thut cho thy rng s ny
thch hp ch bin kh c hm lng C 3 khong 300 g/m 3 kh. Kh ch
bin c thnh phn nh vy s kinh t hn. u im ca s ny l nhn
c nhit thp ch yu cu mt tc nhn lnh v trang thit b i hi t hn.

15

II
1

16

9
14 17
18

4
6

10

9
19

13

III

11
12

Hnh VI.11. S NNT hai bc nhn C

c chu trnh lm lnh t hp

149

1,12. Cc my nn; 2,13. Cc thit b trao i nhit khng kh; 3,4,7,8,9,11. B phn
trao i nhit; 5,15. Cc b phn bay hi propan; 6,10. Cc thp tch nhit thp;
14. Thp tch etan; 16. Hi lu; 17. Bm; 18. B phn gia nhit; 19,20. B phn
tit lu; I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Phn on hydrocacbon nng.

VI.3.3. S NNT hai bc nhn C 3 c chu trnh lm lnh t hp

(chu trnh lm lnh ngoi bng propan, tit lu dng cht lng
v tuabin gin n kh)

Trong nhng nm gn y M c khuynh hng ng dng cc thit b

giHn n kh (detendre) khi ch cn tch C 3 . Hnh VI.12 a ra s cng
ngh ch bin kh ng hnh c hm lng C 3 l 300 g/m 3 tch 90% C 3 .
6

II

12
13

1
I

14

16
11
17

5
10
15

Hnh VI.12. S ngng t nhit thp nhn C

III

c chu trnh lm lnh t hp

1,3,5. B phn bay hi propan; 2,4,9,14. B phn trao i nhit; 6,8. Trao i
nhit khng kh; 7,12. My nn; 10,11. Thp tch; 13. Tuabin gin n kh;
15. B phn tit lu; 16. Thp tch etan; 17. B phn gia nhit.
I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Phn on hydrocacbon nng.

Kh nguyn liu c nn n 4,0 MPa, sau khi H lm sch khi CO 2 v

sy bng cht hp ph rn, c a vo cng on ngng t nhit thp.
Mt phn kh i vo cc thit b bay hi 1 , 3 , 5 v cc thit b trao i nhit
150

2 , 4 , ti y kh c lm lnh n 30 0 C, c trn ln vi mt phn kh H

c lm lnh n cng nhit bng condensat t thp tch 10 .
Condensat t thp tch 10 c tit lu n p sut 1,7 MPa v sau khi
truyn lnh c nhit 20 0 C c dn ti thp tch etan 16 .
T thp tch 10 kh sau khi c lm lnh bi kh kh i ra t nh thp
tch etan 16 t nhit 51 0 C c dn vo thp tch nhit thp 11 , ti
y kh c tch ra khi condensat v c nhit 51 0 C, p sut 3,7 MPa
i vo tuabin 13 . Condensat t thp tch nhit thp 11 c dn qua van
tit lu 15 , p sut ca kh gim n 18 MPa v a vo thp tch etan 16 .
Trong tuabin giHn n kh 13 , p sut gim n 1,8 MPa, khi mt phn kh
b ngng t, c lm lnh n 78 0 C. Kh cng vi condensat t tuabin 13
c dn n phn trn ca thp tch etan 16 .
Phn on cha cc hydrocacbon nng H tch etan t y thp tch
etan 16 c nhit 69 0 C c dn i ch bin tip. Kh kh t thp tch etan
16 sau khi truyn lnh c nn trong my nn 12 n 2,0 MPa nh c nng
lng t tuabin 13 v tip tc c nn n p sut 4,0 MPa nh my nn 7 .
Nh vy trong s va xt trn, chu trnh giHn n kh c kt hp vi chu
trnh lm lnh bng etan (hoc etylen).
VI.3.4. S NNT ba bc nhn C 2 c chu trnh lm lnh t hp
(chu trnh lm lnh ngoi bng propan, tit lu dng lng v
tuabin gin n kh)

Chng ta xt s cng ngh ca nh my Siligson (bang Texas ca

M) bao gm cng on giHn n kh tch t 50 n 70% etan. Cng sut
ca nh my tnh theo kh nguyn liu l 9050 ... 6373 nghn m 3 /ngy m
(hnh VI.13).
Propan c tch ra gn 90%. Trong 1 m 3 kh nguyn liu cha 140 cm 3
etan, 103 cm 3 propan v hydrocacbon nng, khong 0,12 mol% CO 2 v N 2 .
im c trng ca nh my l hon ton khng c lm lnh bng nc.
Din tch xy dng nh my nh hn hai ln so vi nh my c cng sut
tng t lm vic theo s hp th nhit thp.
Dng kh c p sut 5,9 MPa v nhit 36,7 0 C c a vo thp tchlc 1 , ti y n c tch b nhng git nc v hydrocacbon dng lng.
Kh sau khi lc c a vo thp hp ph 2 c cha cht hp ph rn, ti

151

y kh c sy kh nc n im sng t = 101,1 0 C p sut H cho

ca kh nguyn liu ti u vo.
Kh H sy kh nc c dn qua b phn gia nhit 12 ca thp tch
metan 11 lm nng phn y ca thp, sau khi ra khi b phn gia nhit,
kh c nhit 18,3 0 C c lm lnh tip tc trong thit b trao i nhit 3
bng propan n nhit 13,3 0 C. Sau kh c dn vo thp tch 4 , mt
phn hydrocacbon c ngng t v c dn n phn gia ca thp tch
metan. Kh t thp tch 4 i qua thit b trao i nhit 5 v 6 , ti y cc
dng kh kh v kh nguyn liu trao i nhit vi nhau. T thit b trao i
nhit, hn hp lng hi c p sut 5,84 MPa v nhit 62 0 C i vo thp
tch p sut cao 7. Cht lng t thp tch 7 c bay hi ng p trong thit
b thi gi 8 nhit 92,20C v p sut 2,0 MPa, gn vi p sut trong thp
tch metan 11.
III

15
14
13

10
9

4
I

11

7
1

12
II

Hnh VI.13. S cng ngh nh my ch bin kh Siligson (M)

1. B phn tch lc; 2. Thp hp ph; 3. Trao i nhit propan; 4,7,10. B phn tch;
5,6. B phn trao i nhit; 8. B phn thi gi; 9. Tuabin gin n kh; 11. Thp tch
metan; 12. B phn gia nhit; 13,14. My nn; 15. Trao i nhit khng kh;
I. Kh nguyn liu; II. Phn on cc hydrocacbon C 2 ; III. Kh kh.

152

Kh t thp tch 7 c dn vo tuabin 9 , y n c giHn n ng p

ng entropi n p sut khong 2,0 MPa. Khi n c lm lnh n 98 0 C. Nng lng giHn n kh c s dng cho my nn 13 nn kh cn
li. Hn hp kh lng t tuabin i vo thp tch p sut thp 10 , t y cht
lng i vo phn trn ca thp tch metan 11 . Thp tch metan 11 lm vic
p sut 1,9 MPa, nhit nh 97 0 C, nhit y 16,7 0 C.
y thp tch metan 11 c un nng nh nhit ca kh nguyn liu,
kh t thp tch 4 v t thit b thi gi 8 . Kh t thp tch metan 11 , thp
tch p sut thp 10 v t thit b thi gi 8 c hn hp vi nhau v to
thnh mt dng kh d, sau khi c un nng trong thit b trao i nhit 5
v 6 n nhit 17,8 0 C c p sut 1,8 MPa, c nn n p sut ca kh
thng phm bng hai my nn: my nn ly tm 13 ni vi tuabin giHn n
kh v my nn 14 ni vi tuabin kh.
Trong s H xt trn, cng on giHn n kh c s dng kt hp
vi chu trnh lm lnh bng etan (hoc etylen).
VI.3.5. So snh s NNT nhn C 3 c chu trnh lm lnh t hp
(chu trnh lm lnh ngoi bng propan v tuabin gin n kh)

Tuabin giHn n kh dng thch hp trong cc s ch bin kh trong

vng nhit thp t 45 0 C ... 75 0 C. Khi nu nh hm lng C 3 trong
kh nguyn liu vt qu 70 ... 75 g/m 3 th thng thng ch lm lnh bng
tuabin giHn n kh th khng tch trit m cn phi c lm lnh b sung.
Phn tch cho thy rng, vn u t ban u cho tt c cc s H xt
trn thc t l nh nhau. Khi ch bin kh ng hnh theo s NNT c
cng on giHn n kh nhn sn phm C 3 , p sut trc thit b giHn n
khng cn thit phi ln hn 3,5 MPa, vic la chn p sut thch hp da trn
c s nhng gii php kinh t k thut chi tit. Nhng nghin cu tnh ton
H xc nhn rng, vi vic gim hm lng C 3 trong kh ng hnh, mc
tch propan trn thc t l nh nhau do s gim nhit ca dng kh trong
qu trnh giHn n (trong khi cc thng s khc khng i).
iu c th gii thch nh sau: t c mc tch nh nhau
cc cu t nh trc, nhit cn thit phi cao hn i vi kh c hm
lng C 3 cao hn. Khi giHn n kh cng mc th nn ca kh bo (c
C 3 ln) cng cao hn nn ca kh gy. Nh vy nhit ngng t thot
ra ln hn v nhit trong thit b giHn n kh cng tng ln. Khi giHn n
153

kh gy hn th quan st c hnh nh ngc li. Nh vy xy ra qu trnh

t ng iu chnh nhit trong thit b giHn n kh ph thuc vo hm
lng C 3 trong kh nguyn liu (hay cn gi l bo ca kh), iu lm
cho vic tch cu t nh trc trn thc t mc nh nhau.
Cc s ch bin kh khc khng c kh nng t iu chnh duy tr
mc tch nh nhau khi thnh phn kh vo b thay i. Thc th mt s
NNT bt k khc c tnh ton trn nhng thng s nht nh. Nu nh
kh a vo ch bin gy hn th cng mt nhit v p sut, mc
tch b gim i. Ngc li, nu kh a vo ch bin bo hn th mc tch
tng ln.
Vic ng dng cng on giHn n kh lm cho s cng ngh tr nn
d iu khin bi v cc thng s ca qu trnh s t iu chnh v c duy
tr mc cn thit, m bo vic tch cc cu t nh trc t c mc
yu cu. l u im ca s ngng t nhit thp c cng on
giHn n kh.
Tm li, trong chng ny H xt cc s NNT khc nhau, trong c
nhng s hin i nht. H a ra nhng c trng kinh t k thut v so snh
cc s , rt ra nhng u im v nhc im, phm vi ng dng tng s .
Mc d v hnh thc cng ngh rt a dng, tt c cc qu trnh ch bin
kh t nhin v kh ng hnh bng phng php ngng t nhit thp bao
gm nhng cng on c bn ging nhau. Ni chung i vi mt s NNT
bt k nht thit phi bao gm cc cng on chnh sau: tch kh u vo
khi cc git lng v cc ht c hc, nn kh, sy kh, cc knh trao i
nhit ti sinh tn dng lnh v nhit ca dng kh v condensat, chu trnh
lm lnh, tch phn tch pha, tch metan v tch etan (i vi s nhn
sn phm l C 2 ) hoc cng on tch etan ca condensat (i vi s
nhn sn phm l C 3 ).

154

Chng VII
ch bin kh bng phng php hp th
Qu trnh hp th vt l c s dng trong cng ngh x l kh loi
hi nc, CO 2 v H 2 S. Trong chng V (phn II) 4 cp n qu trnh sy
kh bng glycol v qu trnh lm ngt kh bng monoetanolamin. Trong
chng ny s nghin cu qu trnh ch bin kh bng phng php hp th.
Phng php hp th tch kh t nhin v kh ng hnh da trn c s
hai qu trnh chuyn khi c bn: hp th v nh hp th. Bn cht vt l
ca qu trnh l s cn bng gia dng kh v lng do s khuch tn cht t
pha ny sang pha khc. Khi t cn bng bn ng lc, s khuch tn c
xc nh bng hiu s p sut ring phn ca cu t b tch ra trong pha kh
v pha lng. Nu p sut ring phn ca cu t trong pha kh ln hn trong
pha lng th xy ra qu trnh hp th (hp th kh bi cht lng), v ngc
li, nu p sut ring phn ca cu t b tch ra trong pha kh nh hn
trong pha lng th xy ra qu trnh nh hp th (thot kh ra khi cht lng).
i vi cc tnh ton thc t, ng lc ca qu trnh hp th c biu th
chnh xc hn khng ch qua p sut ring phn m cn qua nng ca cc
cu t tng ng.
Ti cc nh my ch bin kh, qu trnh hp th v nh hp th c
thc hin trong cc thp hp th v cc thp chng luyn c cu to kiu
thp a hoc thp m, cht hp th c dng y l cc phn on
benzin, keroxen hoc hn hp ca chng.
VII.1. S nguyn l cng ngh ch bin kh bng
phng php hp th
Ngoi cc cng on chung thng c bt k nh my ch bin kh
no nh cng on tch, nn v sy kh, s hp th cn c thm cng
on hp th v nh hp th. Ti cng on hp th cc cu t tng ng
(etan, propan...) c tch ra khi kh. Cng on tch etan hoc tch metan
khi cht hp th 4 b4o ho. Ti cng on nh hp th, cht hp th b4o
ha 4 c tch metan hoc etan (tu theo yu cu nh trc) s c tch
tip hn hp cc hydrocacbon nng (C 2 hoc C 3 ) v kh nng hp th ca
cht hp th c ti sinh li. Tu theo thnh phn ca nguyn liu vo
155

(thnh phn ca kh a vo ch bin) m s cng ngh c th thm cc

cng on lm sch kh khi cc hp cht cha oxy v lu hunh. Trong mt
vi trng hp cn thit, s c th bao gm c cng on nn kh.
Ngoi ra cn c c s trong qu trnh lm sch kh khi cc hp
cht cha lu hunh v qu trnh tch cc hydrocacbon 4 nh trc (C 2
hoc C 3 ) cng c thc hin trong mt cng on hp th. Nh vy tu
thuc nhng iu kin c th m p dng cc cng on thch hp cho nh
my ch bin kh. Tuy nhin nguyn tc xy dng s v c im chc
nng ca cc cng on ni chung l nh nhau i vi tt c cc nh my
ch bin kh.
V

VII

8
2
6

VI

1
5
I
III

IV

10
4
VII

Hnh VII.1. S nguyn l thit b hp th

1. Thp hp th; 2. Thp hp th - bc hi; 3. Thp nh hp th; 4,5. Thit b trao i nhit;
6,7. Thit b lm mt bng khng kh; 8. Thit b lm lnh bng nc; 9. Hi lu; 10. Thit b
un si y thp; I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Cht hp th bo ha; IV. Cht hp
th bo ho tch etan; V. Kh kh; VI. Cc hydrocacbon nng; VII. Cht hp th ti sinh.

Trn hnh VII.1 a ra s nguyn l ca qu trnh hp th tch kh

propan v cc hydrocacbon nng hn khi kh ng hnh v kh t nhin.
Theo s trn hnh VII.1, kh nguyn liu sau khi c lm sch khi cc
git lng v cc tp cht c hc, c nn, sy n im sng cn thit,
c a vo a cui cng ca thp hp th 1 (cc cng on tch, nn, sy
khng th hin trn hnh), cht hp th 4 c ti sinh c ti ln a
trn cng. Trong thit b ny cc cu t theo yu cu nh trc (C 3 ) c
156

tch ra khi kh vo, ngoi ra cn c c mt lng cc hydrocacbon nh

(metan v etan).
Kh kh thot ra t nh thp hp th 1, cn cht hp th b4o ho
hydrocacbon c thot ra t y thp. Kh kh a i s dng, cn cht hp
th b4o ho c a vo thp hp th bc hi 2 (cng on tch metan,
tch etan). Trong thp ny cc hydrocacbon nh metan v etan c thot ra
khi cht hp th b4o ho. gim mt mt propan i theo hydrocacbon nh
t nh thp 2 v m bo tch etan trit hn khi cht hp th b4o ho,
ngi ta ti cht hp th 4 ti sinh (4 nh hp th) vo a trn cng ca
thp 2 cn y thp th c gia nhit. Kh kh c s dng lm nhin liu,
cn cht hp th b4o ho 4 tch etan c gia nhit trong thit b trao i
nhit 4 v i vo thp nh hp th 3. T nh thp nh hp th 3 nhn c
hn hp propan v hydrocacbon nng. Phn on cc hydrocacbon nng C 3
c ngng t trong thit b lm lnh bng khng kh (hoc thit b lm lnh
bng nc) 7 v i vo hi lu 9, t mt phn hydrocacbon nng 4
ngng t quay tr vo lm giu thm cho a trn cng ca thp nh hp th
3, phn cn li a sang thp chng phn on kh sn xut tng hydrocacbon ring bit hoc phn on kh ho lng tng ng. Nhit cung cp
cho phn di ca thp nh hp th do s tun hon ca cht hp th chy t
a cui sang thit b un si y thp 10. Cht hp th 4 ti sinh c dn
ra t y thp nh hp th 3 v lm ngui trong thit b trao i nhit 4 v 5
v trong cc thit b lm lnh 6 v 8 sau i vo thp hp th 1 v thp hp
th-bc hi 2.
c im ca s ny l kh nguyn liu u vo v cht hp th 4
ti sinh c lm lnh trong cc thit b lm lnh bng nc hoc thit b
lm lnh bng khng kh n nhit 25 ... 35 0 C. Trong cc s hin i,
kh v cht hp th c lm lnh n nhit thp hn do s dng cc chu
trnh tng ng (ng nhit bay hi ti thiu ca tc nhn lnh khi ch bin
kh ng hnh c th ti 30 ... 40 0 C).
M cc s hp th c lm lnh bng nc (hoc khng kh) 4
c s dng t nhng nm 20 ... 40 ca th k trc. Vic s dng thit b
loi ny cho php m bo sn xut mt lng cn thit kh ho lng v thit
lp c nhng iu kin n nh vn chuyn kh theo ng ng dn kh
(tch etan v propan 40 ... 50%, tch butan 85 ... 90%, benzin kh 95 ... 100%).
Nhng thit b loi ny trong cng ngh ch bin kh c tn gi l thit b
hp th du.
157

Ti cc nh my ch bin kh ca CHLB Nga, p sut trong cc thit b

hp th khng vt qu 4 MPa, nhit trung bnh 40 ... 50 0 C. Cht hp th
thng dng l phn on keroxen c khi lng phn t 120 ... 240 (vic
dng phn on nh hn s lm tng mt mt cht hp th). Trong nhng
iu kin nh vy tch propan v cc hydrocacbon nng t c khi lu
lng cht hp th ln (2 ... 4 kg/m 3 kh nguyn liu) v tiu tn nhit nng
ln. Tng p sut v tng thi gian tun hon cht hp th trong thit b loi
ny khng lm tng hiu qu tch cc sn phm cn thit. Ngi ta 4 tnh
ton s a thc t trong thp hp th khng qu 30 a.
Khi thit k thit b hp th du loi ny, ngi ta 4 chp nhn cc
thng s lm vic ca thp hp th-bc hi (thp 2 trn s hnh VII.1):
p sut 1,2 ... 2 MPa, nhit hn hp vo thp 40 ... 70 0 C, cn nhit y
thp 190 ... 200 0 C, s a thc t trong thp khng qu 40 a (bao gm 20
a cho phn hp th v 20 a cho phn bay hi).
Ch cng ngh ca thp nh hp th c xc nh xut pht t cc
iu kin ngng t sn phm nh thp bng nc, m bo hm lng ti
thiu ca cc hydrocacbon tch ra t kh trong cht hp th 4 c ti sinh:
p sut trong hi lu khng vt qu 0,7 ... 1,4 MPa, nhit nh thp 40
... 50 0 C, nhit y thp khng cao qu 280 ... 310 0 C. S a thc t ca
thp khng vt qu 20 ... 40 a.
Do nhu cu tiu th cc sn phm (etan v cc kh ho lng) ngy cng
tng, cc s thit b hp th du 4 c hon thin. Vo nhng nm
50...60 ca th k trc 4 ph bin rng r4i s hp th nhit thp
(HNT), trong cng vi cc thit b lm lnh bng nc (hoc khng kh)
cn c chu trnh lm lnh nh trong cc s ngng t nhit thp. S
cng ngh HNT bao gm hai phn: cng on tch benzin ca kh nguyn
liu (l cng on NNT) v cng on HNT, y tip tc xy ra qu trnh
tch hydrocacbon ca kh 4 qua cng on NNT. Do m s HNT c
th ng dng tch etan v cc hydrocacbon nng t kh nguyn liu ban
u c thnh phn khc nhau.
S HNT m bo tch trit propan t kh ng hnh vi mc
lm lnh va phi: tch 90 ... 95% propan yu cu lm lnh ti 30 ... 380C
trn s HNT, cn trn s NNT i hi lm lnh su hn 80 ... 85 0 C.
Trn cc thit b HNT ngi ta s dng cc cht hp th nh (khi lng
phn t 80 ... 140), lu lng khng qu 1 n 1,5 l/m 3 kh.

158

 M v Canaa, trn cc thit b HNT ngi ta 4 tch c 40 ... 50%

etan t kh ng hnh v kh t nhin vi nhit dng vo thp hp th 40
... 50 0 C, p sut 6 ... 7 MPa). Cng ho Lin bang Nga, t kh ng hnh
c hm lng C 3 t 300 ... 600 g/m 3 tch c 40 ... 50% etan v 90 ... 95%
propan v cc hydrocacbon nng vi cc thng s nhit 30 ... 38 0 C, p
sut 3,0 ... 3,9 MPa.
Trong cc thit b HNT, qu trnh tch cc hydrocacbon theo yu cu t
ph thuc vo s phn b v s thay i thnh phn ca nguyn liu kh
u vo. u im ca s HNT c ngha rt quan trng, bi v tu
theo mc ch bin s b ti m du m thnh phn ca kh ng hnh a
n nh my ch bin kh c th rt khc nhau, iu c th dn n kh
khn cho qu trnh sn xut cc sn phm kh yu cu trong c etan.
Trong thit b NNT, vic gim hm lng propan v hydrocacbon nng trong
kh lm gim s tch etan ngay c khi hm lng etan trong nguyn liu u
khng i.
Ban u qu trnh HNT ch n gin l qu trnh hp th nhit thp,
sau hng lot cc gii php cng ngh nhm hon thin s cng ngh
cng nh c cu ca cc cng on c bn 4 c thc hin, cho php tng
ng k cc ch tiu kinh t k thut ca qu trnh hp th nhit thp.
VII.2. Cc thng s cng ngh ca qu trnh ch bin
kh bng phng php hp th nhit thp
Cc thng s cng ngh nh hng n qu trnh cng ngh l p sut,
nhit , thnh phn hn hp kh nguyn liu, thnh phn v tnh cht ho l
ca cht hp th, s a l thuyt v cu to ca thp hp th, thp nh hp th.
VII.2.1. Qu trnh hp th
Qu trnh hp th xy ra trong thp hp th nhit thp (30 ...
40 C), v p sut trong thp 3 ... 7 MPa tu thuc vo thnh phn kh a
vo ch bin, kh c hm lng C 3 cao (kh bo) cn p sut cao.
0

Qu trnh hp th cc hydrocacbon trong hn hp kh a vo ch bin

km theo s to nhit. Hiu ng nhit ph thuc vo thnh phn hn hp kh,
hydrocacbon cng nh nhit hp th to ra s cng ln. Trn hnh VII.2 m
t s thay i hm lng cc cht hp th trong du (a) v s thay i nhit
dng kh v dng du theo chiu cao thp hp th (b).
159

II
III
1

C3

IV

C4

5
6
7

4
5
1
6

9
0

0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 0,12

10

x, mol/mol cht hp th
a)

10

C5

S th t ca a

S th t ca a

15

20

25

30
0

Nhit , C
b)

Hnh VII.2. Cc thay i trong thp hp th

a) Thay i hm lng cc cu t trong cht hp th theo chiu cao thp hp th:
I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Cht hp th ti sinh; IV. Cht hp th bo ho.
b) Thay i nhit theo chiu cao thp hp th: 1. Kh; 2. Cht hp th.

tng hiu qu ca qu trnh cn m bo cn bng nhit ti u trong

thp v cc nh nghin cu 4 a ra cc phng n cng ngh: gii nhit
theo chiu cao thp, b4o ho s b cht hp th ti sinh (du ti sinh) bng
cc cu t nh, ...
Ngi ta 4 a ra ba phng n b4o ho s b du ti sinh bng cc
cu t nh trc khi ti vo thp hp th v thp hp th - bc hi.
Phng n 1 (hnh VII.3a)
Du ti sinh c trn ln vi kh khi i ra t nh thp hp th - bc
hi, sau khi lm lnh nh chu trnh lnh propan c b4o ho s b hydrocacbon nh. Du 4 b4o ho c ti vo thp hp th v hp th - bc hi.
Phng n 2 (hnh VII.3b)
Du ti sinh ti vo thp hp th - bc hi s b hydrocacbon nh t
nh thp hp th bc hi. Sau khi trn vi dng kh kh t nh thp hp
160

th v c lm lnh, du ti sinh 4 b4o ho hydrocacbon nh hai ln s

ti vo thp hp th.
Phng n 3 (hnh VII.3c)
Du ti sinh ti vo thp hp th v thp hp th - bc hi c b4o
ho hydrocacbon nh t nh thp tng ng, c ngha l ti vo thp no
s b4o ho s b hydrocacbon nh t nh thp .
VI
II
6

III

C3

VI
4

C3

VII

VIII

VIII

a)

b)

VI

II

Hnh VII.3. Cc phng n bo ho s

b cht hp th ti sinh bng cc
cu t nh trc khi ti vo thp hp
th v thp hp th - bc hi

VII

1,5,7. Chu trnh lnh propan; 2, 6, 8. Thit b

phn ly; 3. Thp hp th; 4. Thp tch etan;
9. Thit b gia nhit;

IV

II

6
3
C3

8
3

VII

C3

6
4

IV

VI

II

V
VI

VI

II

9
2

VIII

c)

I. Kh nguyn liu; II. Kh kh sau khi bo

ho s b cht hp th ti sinh; III, IV, V.
Kh kh; VI. Cht hp th ti sinh; VII. Cht
ti nhit; VIII. Cht hp th bo ho tch
etan.

161

Nh vy nh phng php b4o ho cht hp th ti sinh bng cc

hydrocacbon nh bn ngoi thp hp th, cho php gii quyt vn nhit
hp th cc cu t nh mt cch n gin, bo m ch cng ngh ti u
trong thp, tng mc hp th cc cu t cn thit trong thp.
VII.2.2. Qu trnh ti sinh
Qu trnh ti sinh li cht hp th, y l cc phn on du benzin
hoc keroxen, c thc hin bng cch gim p sut trong thp v cp nhit
vo thp tch cc hydrocacbon nh trong cht hp th b4o ho. Trn hnh
VII.4 trnh by cc phng n tun hon du ti sinh t y thp v thit b
un si (reboiler).
Thit b un nng y thp kiu Kettle d iu khin qu trnh, tng
ng vi mt a l thuyt.

3
a)

2
I

b)

3
c)

Hnh VII.4. Thit b un nng y thp

a. Kiu thng ng; b. Kiu nm ngang; c. Kiu Kettle.

VII.3. Cc phng trnh c bn tnh ton qu trnh

hp th
Trong thp hp th, cc a c nh s t trn xung di. a di
cng l a N, du ti sinh ti vo t a 1 xung, cn kh bo vo t y
thp i ln trn.
Cc dng vt cht trong thp c m t trn hnh VII.5.
trong : L o l s mol du ti sinh ti vo thp;
V N+1 l s mol kh nguyn liu (kh bo) i vo thp;
Y 1 l s mol cu t no trong kh kh ri khi thp trn tng s mol
kh bo i vo thp;
YN+1 l s mol cu t no trong kh bo vo thp trn tng s mol kh
162

bo vo thp (cng chnh l phn mol ca

cu t trong dng kh bo vo thp);
X 0 l s mol ca cu t no trong dng du
ti sinh ti vo thp trn tng s mol du ti
sinh (phn mol cu t trong du ti sinh);
X N l s mol ca cu t no trong dng
du b4o ho ra khi y thp hp th trn
s mol ca du ti sinh ti vo thp;
Y 0 l s mol ca cu t no trong pha hi
nm cn bng vi du ti sinh ti vo thp,
trn s mol kh bo i vo thp.

VN+1 Y

1
VN+1 Y2

V Y L
y
K n = n = N +1 n n
x n Vn L0 X n

(VII.1)

Nu a ( n 1) v ( n + 1) l cc a pha
trn v pha di a th n th i vi cu t no
s c cn bng sau:
L0
Y Y
Y Yn +1
= n +1 1 = n
VN +1 X n X 0 X n 1 X n

L0 X1

N1

Hng s cn bng pha a l thuyt th n no

(1 n N) c th biu din bng ng thc sau:

L0 X0

L0 XN1
VN+1 YN+1 N
L0 XN
Hnh VII.5. S v k
hiu cc dng vt cht
trong thp hp th du

(VII.2)

Kremcer v Brown 4 a ra nh ngha v thng s hp th trung bnh:

L0
L
A=
(VII.3)
=
K.V K.VN +1
T s mol L o / V N+1 l hng s i vi mi bi ton c th iu kin
nhit v p sut lm vic trung bnh ca thp hp th. Nu du c ti
sinh hon ton, Y 0 s nhn gi tr bng 0. Khi h s tch cu t no t
hn hp kh bo E a c biu din bng biu thc Kremcer - Brown:

Yn +1 Y1 A n +1 A
=
= Ea
Yn +1 Y0 A n +1 1

(VII.4)

Gin Kremcer (hnh VII.6) biu din biu thc (VII.4): trc tung
biu din h s tch E a , trc honh biu din thng s hp th A (hoc thng
s nh hp th S), cc ch s trn cc ng cong ch s a l thuyt n.
163

164

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5 0,6

0,7 0,8 0,9 1,0

1,2 1,4 1,6 1,8

6 7 8 9 10

15

20

1.00

0.95

0.95

0.90

0.90

0.85

0.85

0,80

0,80

0.75

0.75

0.70

0.70

0.65

0.65

0.60

0.60

0,55

0,55

0.50

0.50

0.45

0.45

S m+1
1
T
1
A

n+1

H s E a =

A n+1 A

; E =
s

S m+1
ST
T

1.00

0.40

0.40

0.35

0.35

0,30

0,30

0.25

0.25

S a l thuyt n

0.20

0.20

0.15

0.15

0.10

0.10

Thng s hp th A (hoc thng s nh hp th S)

0,05
0,1

0,2

0,3

0,4

0,5 0,6

0,7 0,8 0,9 1,0

1,2 1,4 1,6 1,8

Hnh VII.6. Gin Kremcer

0,05
5

6 7 8 9 10

15

20

V d VII.1

Thit b hp th du dng tch 75% propan t 100 mol kh c thnh

phn cho trong bng. Thp hp th c 6 a l thuyt. Tc dng du ti
vo thp hp th l bao nhiu nu nhit v p sut trung bnh trong thp
l 104 0 F v 1000 psi? Du ti sinh tun hon. Xc nh thnh phn kh kh
ra khi nh thp hp th.
Trnh t tnh ton nh sau:
Thnh phn phn trm mol cc cu t trong hn hp kh nguyn liu cho
trong ct 2. Hng s cn bng pha K ca cc cu t c xc nh t cc
th ca J. Campbell (ph lc 1) ng vi nhit v p sut trung bnh trong
thp c a ra trong ct 3.
T gin Kremcer (hnh VII.6), ng vi E a = 0,75; n = 6 c A = 0,80.
p dng biu thc (VII.3) tnh lu lng dng du ti sinh vo thp:

L 0 = A.K.V N+1 = 0,8 0,37 100 = 29,6 mol/h

(tnh cho 100 mol hn hp kh)
p dng biu thc (VII.3), gi tr L 0 4 tnh c v gi tr K ca cc
cu t 4 c xc nh gi tr A ca cc cu t :
V d i vi metan:

A=

29,6
= 0,091
3,25 100

Tnh tng t vi cc cu t cn li. Cc gi tr tnh c ghi trong ct

4 ca bng VII.1.
T cc gi tr A 4 tnh c v s a l thuyt n = 6, bng gin
Kremcer xc nh c gi tr E a vi cc cu t cn li. Cc gi tr E a nhn
c ghi trong ct 5.
p dng biu thc Kremcer - Brown (VII.4) tnh cc gi tr Y 1 ca kh
kh ra khi nh thp hp th.

V d i vi metan:
Yn +1 Y1 90,6 Y1
=
= 0,091
Yn +1 Y0 90,6 0

Y 1 = 82,36.
Cn lu , trong bi ton ny cho bit du ti sinh hon ton, ngha l
165

Y 0 = 0, iu khng p dng vi cc trng hp khc. Tng t tnh ton

s mol ca cc cu t cn li, kt qu ghi vo ct 6.
Tnh s mol ca mi cu t trong du b4o ho. V d s mol metan:
X N = Y n+1 Y 1 + Y 0 = 90,6 82,36 + 0 = 8,24
Tng t vi cc cu t cn li, kt qu ghi vo ct 7.
Vic s dng thng s hp th trung bnh A 4 b qua s thay i th
tch hn hp kh t u vo n u ra. Tuy nhin, nhng gi thit v nhit
trung bnh v cc gi tr hng s cn bng c th dn n nhng sai s
ng k trong qu trnh tnh ton.
Khi tnh ton qu trnh ti sinh, ngc vi qu trnh hp th, cc a
trong thp ti sinh c nh s th t t di y thp ln nh thp. Thng
s nh hp th c nh ngha nh sau:
ST =

K.V
L

khi h s ti sinh:
Ym +1 Y1 S Tm +1 S T
= m +1
= Es
X m +1 Y0
ST 1
Bng VII.1.
Cu t

Y N+1

Ea

Y1

XN

C1

90,6

3,25

0,091

0,091

82,38

8,24

C2

4,3

0,90

0,329

0,329

2,89

1,41

C3

3,2

0,37

0,80

0,75

0,80

2,40

izo-C 4

0,5

0,21

1,41

0,96

0,02

0,48

n-C 4

1,0

0,17

1,74

0,985

0,015

0,985

C6

0,4

0,035

8,46

1,00

0,00

0,40

86,085

13,915

100,0

VII.4. S cng ngh hp th nhit thp hin i

Trong phn ny s xem xt cc s in hnh HNT s dng cc nh

my ch bin kh tch cc hydrocacbon t kh t nhin v kh ng hnh.

166

Trn hnh VII.7 l s cng ngh HNT ca nh my ch bin kh

tch propan v cc hydrocacbon nng t kh t nhin ti thnh ph Cotrein
Canaa. Cng sut ca nh my theo kh nguyn liu l 8,57 t m 3 /nm.
Tch c 84% propan cha trong nguyn liu u. Thit b s dng hai cht
hp th: cht hp th nh c khi lng phn t trung bnh 100, cht hp th
nng c khi lng phn t trung bnh 140.
Kh t nhin c p sut 5,9 MPa c lm lnh trong thit b trao i
nhit 1 v thit b bay hi propan 3 t nhit 18 0 C n nhit 37 0 C, do
mt phn kh c ngng t. Kh nguyn liu trc khi vo thit b trao
i nhit 1 4 c b sung dung dch etylen glycol hp th tch nc c
trong kh. Hn hp kh t thp 3 c cha etylen glycol 4 hp th nc v
cc hydrocacbon 4 ngng t (gi l condensat) c a vo thp tch 6.
Sau khi ra khi thp tch etylen glycol 4 hp th nc c a sang thp
ti sinh (khng th hin trong s ), condensat c a vo thp hp thbc hi 12, cn kh c chia lm hai dng: mt dng i qua thit b bay hi
propan 4 v thp tch 5 vo nh thp hp th 7 cng vi cht hp th 4
c ti sinh, mt dng khc i vo phn di ca thp hp th 7.
Thp hp th 7 c hai phn hp th c lp A v B: phn A l phn di
ca thp c nhit 37 0 C, cht hp th nh (c khi lng phn t 100)
c a vo y tch khi kh cc cu t cn thit, phn trn ca thp l
phn B c ti cht hp th nng (c khi lng phn t 140) hp th
cht hp th nh t phn A ca thp (cht hp th nng i vo thp c nhit
cao hn, qu trnh ti sinh cht hp th khng c th hin trn hnh).
Phn di ca thp hp th c cung cp nhit do s tun hon ca cht
hp th b4o ho qua thit b trao i nhit 8, ti y tc nhn chuyn ti
nhit chnh l cht hp th va ti sinh c nhit cao. Do hm lng
hydrocacbon nh c trong kh nguyn liu vo c gim i trc khi vo
thp hp th-tch kh 12.
Kh kh i ra t nh thp hp th 7 c trn vi kh t thp tch 6, v
cng vi cht hp th nh 4 ti sinh i vo thit b bay hi propan 4, ti y
do s trao i cht v trao i nhit (lm lnh) ca dng kh v dng lng,
cht hp th nh c b4o ho cc hydrocacbon nh. T thit b bay hi 4
hn hp kh kh v cht hp th c phn tch trong thp tch 5. Kh kh
t thp tch c a i s dng sau khi 4 truyn li lnh trong thit b trao
i nhit 1 v 2, cn cht hp th ti sinh 4 b4o ho hydrocacbon nh c
a vo a trn ca phn B (phn trn) ca thp hp th 7.
167

168

VI

IV

16

V
B

17

XIII
VII

VI
9

12

XV

4
7
5

11

A
XI
3

19

15

VIII

IV
2

14

VI

I
1

13

XII

III
II

18

10

XI

X
XVI

XIV
XVI

Hnh VII.7. S cng ngh HNT ca nh my ch bin kh ti thnh ph Cotrein - Canaa

1,2,8,13,14,15. Thit b trao i nhit; 5,6,11. Cc thp tch; 3,4,10. Thit b bay hi propan; 7. Thp hp th; 9. Thit b
gia nhit; 12. Thp hp th-bc hi; 16. Thit b lm lnh bng khng kh; 17. Hi lu; 18. Thp nh hp th; 19. L;
I. Kh nguyn liu; II. Dung dch etylen glycol; III. Kh kh ca thp hp th bc hi sau cng on bo ho cht hp th ti sinh;
IV. Kh kh ca thp hp th sau cng on bo ho cht hp th ti sinh; V, XIII. Kh kh; VI, XII. Cht hp th nh bo ho
hydrocacbon nh; VII. Cht hp th nng; VIII. Cht hp th nh bo ho; IX. Etylen glycol t do; X. Condensat; XI. Kh;
XIV. Cht hp th nh tch etan; XV. Phn on hydrocacbon nng C 3 ; XVI. Cht hp th nh ti sinh.

T y thp hp th 7 nhn c cht hp th nh (c khi lng phn

t trung bnh 100), s trn ln vi condensat t thp tch 6, v c dn vo
phn gia ca thp hp th - bc hi 12 (p sut trong thp l 3,0 MPa).
m bo ch lm vic ca thp, cht hp th nh i vo a trn cng ca
thp cn phi c nhit 37 0 C. Cn phn di ca thp 12 c nhit khc
nhau do tun hon lng qua ba thit b trao i nhit 13, 14, 15.
Kh kh thot ra t nh thp 12, cn t y thp l cht hp th b4o ho
4 tch etan. Kh kh sau khi b4o ho s b cho cht hp th nh 4 ti sinh
(trong thit b bay hi propan 10 v thit b tch 11) v c gia nhit trong
thit b gia nhit 9 c a i s dng (ng III trn hnh VII.7), cn cht
hp th 4 tch etan i vo phn gia ca thp nh hp th 18 (p sut trong
thp l 2,0 MPa). T nh thp nh hp th nhn c phn on cc
hydrocacbon nng C 3 , sau khi ngng t v lm lnh trong thit b lm lnh
bng khng kh 16 i vo hi lu 17, mt phn quay tr li thp nh hp th,
mt phn a i ng gi sn phm.
Cht hp th 4 ti sinh ly ra t y thp nh hp th 18 mt phn c
gia nhit trong l 19 v quay tr li y thp nh hp th, cn mt lng cn
bng tng ng sau khi truyn nhit trong cc thit b trao i nhit 15, 14,
13, 2 v 8 c dn i b4o ho bng cc hydrocacbon nh. Nh vy cht hp
th i vo thp 12 b4o ho hydrocacbon nh mt ln do tip xc vi kh kh
ca thp, cn i vo thp hp th 7 cht hp th b4o ho hai ln: ln u do
tip xc ca cht hp th ti sinh vi kh kh t thp 12 ( p sut 3,0 MPa),
ln th hai do tip xc ca cht hp th 4 hp th ln mt vi kh kh t
nh thp hp th 7 ( p sut 5,9 MPa). S nh vy cho php m bo
cc iu kin ti u tin hnh qu trnh thc hin trong thp hp th v
thp hp th - bc hi.
Trn hnh VII.8 l s cng ngh thit b HNT ca nh my ch bin kh
dng tch etan v cc hydrocacbon nng t kh t nhin thnh ph Elvin
(M). Cht hp th s dng y l phn on benzin c khi lng phn t 100.
Kh t nhin (c p sut 3,2 MPa) c lm lnh trong thit b trao i
nhit 1 v chu trnh lnh propan 2, 4 n nhit 37 0 C . s b tch m
trc khi lm lnh kh, dng kh nguyn liu trc khi vo 2 c trn vi
dung dch etylen glycol, dung dch ny sau khi 4 b4o ho hi nc c
tch khi kh thp tch 3 v a i ti sinh (trn hnh khng th hin cng
on ti sinh etylen glycol). Sau dng kh li c b4o ho mt phn vi
cht hp th s b tch cc hydrocacbon nng C 4 v c a vo a
di cng ca thp hp th 5. Cht hp th ti sinh 4 b4o ho hydrocacbon
169

170

VIII
6

10

VI

X
XV

15

IX

18

VII

XI
11

XIV

19

XII
16

VIII

II

12

20

21

III
IV

13

XIII

XII
VIII

VIII

17

14

XV
Hnh VII.8. S cng ngh thit b HNT ca nh my ch bin kh ti thnh ph Elvin - M
1,8,12,13. Thit b trao i nhit; 3,7,15. Cc thp tch; 2,4,6,10,14,17,19. Thit b bay hi propan; 5. Thp hp th;
9. Thp bc hi - tch; 11. Thp hp th-bc hi; 16. Thp nh hp th; 18. Thit b lm lnh bng khng kh; 20. Hi lu; 21. L;
I. Kh nguyn liu; II. Kh kh ca thp hp th sau cng on bo ho cht hp th ti sinh; III. Dung dch etylen glycol;
IV. Etylen glycol t do; V. Cht hp th bo ho; VI, IX. Kh kh; VII, XI. Cht hp th bo ho hydrocacbon nh;
VIII - Cht hp th ti sinh; X. Kh kh ca thp hp th-bc hi sau cng on bo ho cht hp th ti sinh; XII. Cht hp
th bo ho tch metan; XIII. Cht hp th bo ho mt phn; XIV. Kh; XV. Phn on hydrocacbon nng C 2 .

nh v c lm lnh trong thit b bay hi propan 6 c nhit 37 0 C c

a vo a trn cng ca thp hp th 5.
T nh thp hp th 5 nhn c kh kh, sau khi qua cng on b4o
ho s b ( thit b bay hi propan 6 v thit b tch 7) v truyn lnh trong
b thit b trao i nhit 1, kh a i tiu th (ng II). T y thp hp
th 5 nhn c cht hp th b4o ho. Cht hp th b4o ho ny chia lm hai
dng: mt dng s hn hp vi kh trc khi vo thit b bay hi propan 4
(nhm mc ch s b tch benzin khi kh), dng th hai sau khi truyn
lnh trong b thit b trao i nhit 8 i vo thit b bc hi-tch 9, ti y
cht hp th b4o ho c tch kh mt phn do qu trnh tit lu. Sau c
kh v cht hp th c dn vo thp hp th-bc hi 11. Cc phn cn li
tng t s 4 xem xt trn.
Trn hnh VII.9 l s HNT ca nh my ch bin kh dng tch
propan v hydrocacbon nng t kh ng hnh thnh ph Nhiznevartovsk
(CHLB Nga). Cng sut nh my 1 t m 3 /nm. Tch 90% hydrocacbon C 3
trong kh nguyn liu ban u. Cht hp th y dng phn on 105 ...
205 0 C c khi lng phn t 140. Qu trnh hp th thc hin p sut 4,0
MPa v nhit dng kh vo 23 0 C .
Kh trc khi vo cc thit b trao i nhit 2, 3 v thit b bay hi
propan 4 c b sung etylen glycol tch mt phn nc. T thit b bay
hi propan 4 ra, hn hp kh etylen glycol 4 hp th nc v cc hydrocacbon ngng t (condensat) c a vo thp tch 5.
Sau thp tch etylen glycol 4 hp th nc c a i ti sinh (trn
hnh khng th hin cng on ti sinh ny), condensat a sang thp hp
th - bc hi 12 sau khi 4 truyn lnh trong cc thit b trao i nhit 3 v
16, cn kh i vo phn di ca thp hp th 8, a trn cng ca thp hp
th c ti cht hp th ti sinh 4 b4o ho hydrocacbon nh c nhit
23 0 C. T nh thp hp th nhn c kh kh, sau cng on b4o ho (
thit b bay hi propan 7 v thp tch 6) v hon nguyn lnh trong thit b
trao i nhit 2 c a i lm nhin liu.
Cht hp th b4o ho c ly ra t y thp hp th 8, a qua van tit
lu (gi4n n t p sut 4,0 n 3,5 MPa) v sau khi truyn lnh trong thit b
trao i nhit 9 c a vo phn gia ca thp hp th - bc hi 12 (p
sut trong thp l 3,4 MPa). m bo ch lm vic ca thp, cht hp
th a vo a trn cng ca thp c lm lnh n 23 0 C , cn y thp
c un nng cc nhit khc nhau nh cc thit b trao i nhit tun
hon 13, 14.
171

172

18
20
7

10

VI VI

19

IV
6

III

III
2

11

III

XIV
XII

12

IX

XIII

13

3 4

II

VI

VI

21

22

14

VIII
9

X
VII

17

16

XIII

15

VI

IX
XIV
Hnh VII.9. S cng ngh HNT ca nh my ch bin kh ti thnh ph Nhiznevartovsk - CHLB Nga
1,2,3,9,13,14,15,16. Thit b trao i nhit; 5,6,11. Cc thp tch; 4,7,10. Thit b bay hi propan; 8. Thp hp th; 12. Thp hp th bc hi; 21. Thp nh hp th; 17,18,20. Thit b lm lnh bng khng kh; 19. Hi lu; 22. Thit b un si y thp; I. Kh nguyn
liu; II. Kh kh sau khi bo ho hydrocacbon nh cho cht hp th ti sinh; III. Dung dch etylen glycol; IV,XII. Cht hp th ti
sinh bo ho hydrocacbon nh; V,XI. Kh kh; VI. Cht hp th ti sinh; VII. Cht hp th bo ho; VIII. Kh; IX. Condensat; X. Etylen
glycol t do; XIII. Cht hp th bo ho tch etan; XIV. Phn on hydrocacbon nng C 3 .

T nh thp hp th - bc hi 12 nhn c kh kh, sau cng on b4o

ho (qua thit b bay hi propan 10 v thp tch 11) v truyn lnh trong
thit b trao i nhit 1 c a i tiu th. T y thp 12 nhn c cht
hp th 4 b4o ho, sau khi c gia nhit trong thit b trao i nhit 15 i
vo phn gia ca thp nh hp th 21 (thp lm vic p sut 1,4 MPa).
T nh thp nh hp th nhn c phn on hydrocacbon C 3 , sau
khi ngng t v lm lnh trong thit b lm lnh bng khng kh 18 c a
vo hi lu 19. Mt phn hydrocacbon quay tr li lm giu cho a trn
cng ca thp nh hp th, phn cn li c lm lnh trong thit b lm
lnh bng khng kh 20 v a i s dng.
m bo ch nhit lm vic cn thit ca thp nh hp th 21,
cht hp th a vo y thp c gia nhit trong l 22 v tun hon vo
thp. T y thp nh hp th 21 nhn c cht hp th 4 ti sinh. Sau khi
lm lnh cht hp th trong cc thit b trao i nhit 15, 14, 13, 16 v trong
thit b lm lnh bng khng kh 17, v thit b trao i nhit 9, mt dng
cht hp th c hn hp vi kh kh ca thp hp th, lm lnh trong thit
b bay hi propan 7 v sau khi qua thp tch 6 i vo thp hp th 8, cn mt
dng kh khc hn hp vi kh kh t thp 12, lm lnh trong thit b bay
hi propan 10, v sau thp tch 11 c a vo thp hp th - bc hi 12.
Cc ch cng ngh ca s HNT trn hnh VII.9 nh sau:
Thp hp th 8
0

Nhit , C
Kh nguyn liu (dng VIII)
Cht hp th ti sinh (dng IV)
Kh kh (dng V)
Cht hp th b4o ho (dng VII)
p sut, MPa
Lu lng cht hp th, kg/m 3 kh
ng knh thp hp th, mm
S lng a van
Khong cc gia cc a, mm
Chiu cao thp hp th, mm

23
23
15
10,5
3,4
1
2.600
30
600
27.700

Thp hp th - bc hi 12
0

Nhit , C
Kh nguyn liu (dng VII)

30
173

Cht hp th ti sinh (dng XII)

Cht hp th 4 tch etan (dng XIII)
p sut, MPa
ng knh thp hp th, mm
S lng a van
Khong cc gia cc a, mm
Chiu cao thp hp th, mm

23
136
1,8
1.400/2.400*
40
600
36.600

Thp nh hp th 21
0

Nhit , C
- Kh nguyn liu (dng XIII)
192
- nh thp
78
- Hi lu (dng XIV)
50
- y thp
310
Nhit sn phm, 0 C
- Ti u vo thit b un si 22
286
- Ti u ra thit b un si 22
310
p sut, MPa
1,4
Ch s hi lu
1,2
ng knh thp, mm
2.600/3.600*
S lng a van
41
Khong cc gia cc a, mm
600
Chiu cao thp hp th, mm
38.300
* Ghi ch: T s l ng knh phn trn, mu s l ng knh phn
di ca thp.
Cn bng vt cht ca cng ngh HNT trn hnh VII.9 c trnh by
theo s di y:
I

My nn
ti 4,0 MPa

Cc phn on
hydrocacbon
nng

174

IX

Thp tch
3,6 MPa
25 0 C

II

Thp nh hp th
X
1,4 MPa
0
t nh = 45 C
VII
t y =209 0 C

Thp hp th
3,5 MPa
23 0 C
III
VI
Tch etan t
cht hp th v
condensat
1,8 MPa
t nh = 25 0 C
t y =107 0 C

IV

My nn
ti 5,5 MPa
VIII

ng ng
dn kh chnh

Bng cn bng vt cht cng ngh hp th nhit thp ca nh my ch

bin kh Nhiznevartovsk - CHLB Nga (s trn hnh VII.9)
Thnh phn

II

III

IV

CH 4

60,78

77,10

10,02

92,10

87,14

C2H6

8,52

8,76

7,77

6,89

11,12

C3H8

16,03

10,19

34,29

1,01

1,74

izo-C 4 H 10

3,42

1,32

9,96

n-C 4 H 10

7,04

2,17

22,19

izo-C 5 H 12

1,72

0,24

6,33

n-C 5 H 12

1,89

0,20

7,14

C 6 H 14

0,60

0,02

2,40

C 7 H 16

Tng s, kg/h

113.351,40

Thnh phn

VI

485.849,10

27.602,30

67.366,2

VII

VIII

IX

79.586,80
X

CH 4

6,58

59,78

0,01

C2H6

4,20

0,78

34,45

2,21

C3H8

11,80

15,69

5,77

45,17

izo-C 4 H 10

1,65

3,63

10,32

n-C 4 H 10

2,72

7,47

21,23

0,02

izo-C 5 H 12

0,30

1,83

5,09

0,06

n-C 5 H 12

0,26

2,01

5,44

0,15

C 6 H 14

2,17

2,65

3,53

2,18

C 7 H 16

70,32

65,95

97,59

37.527,00

692.976,00

Tng s, kg/h

68.500,80

106.824,50

12.218,60

175

Chng VIII
ch bin kh bng phng php chng ct

S chng ct nhit thp (CNT) thc hin qu trnh tch cc cu t

nh trc hiu qu hn s hp th nhit thp (HNT) v thit b ch
to cng n gin hn. Khc nhau v mt nguyn l gia s CNT v NNT
l ch nguyn liu i vo thit b sau khi lm lnh (ton b hay mt phn
dng kh nguyn liu) khng c s tch s b m c a thng vo thp
chng, ti xy ra s phn tch ring bit kh nguyn liu thnh kh kh
(thot ra t nh thp) v phn on cc hydrocacbon nng (ly ra t y
thp).
Ph thuc vo s nguyn l ca qu trnh chng ct nhit thp,
thit b c bn ca s l cc thp chng c chia thnh thp chng - bc
hi v thp ngng t - bc hi.
Thp chng - bc hi (hnh VIII.1) lm vic nh thp chng lin tc,
dng kh nguyn liu 4 c lm lnh s b ti thit b trao i nhit thu
hi nh dng kh 4 tch benzin c a vo phn gia ca thp. Trn nh
thp c lm lnh bng chu trnh lm lnh ngoi, hn hp kh c ngng
t hi lu tr v a trn cng ca thp chng, kh sn phm 4 tch benzin
c dn theo ng II sau khi 4 truyn lnh cho kh nguyn liu ti thit
b trao i nhit thu hi.
Thp ngng t-bc hi khc vi thp chng-bc hi ch hn hp kh
nguyn liu c trn vi sn phm nh thp, sau khi lm lnh nh chu
trnh lm lnh ngoi bng propan c a vo a trn cng ca thp
chng. Trn hnh VIII.2 trnh by s thp ngng t-bc hi. Trong s
ny sn phm nh thp c trn vi dng kh nguyn liu, qua chu trnh
lm lnh ngoi c nhit m cn thit, hn hp a qua thit b tch 2,
phn kh sn phm a ra theo ng VI, cn phn lng c a vo a
trn cng ca thp ngng t-bc hi.
Trong qu trnh lm vic ca thp chng, vic tng p sut s lm gim
khng ng k nng lng cho cng on lm lnh, nhng nng lng tiu
tn chung cho ton qu trnh s gim ng k v qu trnh c thc hin
nhit cao hn. Ch s hi lu tnh ton trong khong 1,55 ... 1,78.
176

Thng thng trong cng nghip thp chng c 13 n 17 a l thuyt.

Khi s dng chu trnh lm lnh propan v yu cu nhn sn phm C 3 ,
cc thng s ca qu trnh l nh sau: nhit nh thp 23 0 C ... 30 0 C, p
sut trong thp 2,5 ... 3,5 MPa.
I
1

C1 C2 C3

C1 C2
V
C2 C3

VI

II
2

II
2

I
1

III

III

IV

IV

Hnh VIII.1. S thp chng - bc hi

Hnh VIII.2. S thp ngng t - bc hi

1. Thit b trao i nhit; 2. Thp chng

bc hi; 3. Chu trnh lm lnh ngoi; 4.
Thit b tch; I. Kh nguyn liu; II. Kh

1. Chu trnh lm lnh ngoi; 2. Thp tch;

3. Thp ngng t bc hi; I. Kh nguyn

tch benzin; III. ng truyn nhit;

IV. Hydrocacbon nng; V. Hi lu.

liu; II. Kh tch benzin; III. ng

truyn nhit; IV. Hydrocacbon nng;
V. Hi lu; VI. Sn phm nh thp.

Trn hnh VIII.3 l s chng ct c hai ng a nguyn liu vo

thp. V mt nhit ng hc s ny hp l hn. Theo tnh ton s ny
cho php tit kim khong 10% nng lng, v qu trnh thc hin nhit
cao hn. Nh my ch bin kh Belaruxi (CHLB Nga) s dng cng
ngh CNT c hai ng a nguyn liu vo thp. Theo s ca nh my
ch bin kh Belaruxi, dng kh nguyn liu chia lm hai dng: Mt dng
khng lm lnh i vo phn gia ca thp, cn dng th hai sau khi lm lnh
i vo phn trn ca thp (trong s ca nh my dng th nht l 60%,
dng th hai l 40% ca dng tng). Dng th hai c lm lnh trong thit
b trao i nhit 1 bi dng kh i ra t nh thp 5, sau c trn vi sn
177

phm nh thp trong thit b bay hi propan 2 n nhit 26 0 C, mt phn

b ngng t. Hn hp hai pha t thit b bay hi propan 2 c dn vo thp
tch 3, ti y kh c tch khi condensat. Kh sau khi truyn phn lnh
trong thit b trao i nhit 1 c a i s dng. Phn lng qua bm 4 i
vo phn trn ca thp 5.
1

II

IV

I
6
VI

III
Hnh VIII.3. S CNT c hai ng a nguyn liu vo thp
1. Trao i nhit; 2. Thit b bay hi propan; 3. Thit b tch ba pha; 4. Bm; 5. Thp
chng; 6. Thit b un nng y thp; I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Phn on cc
hydrocacbon nng; IV. Dietylen glycol 75%; V. Dietylen glycol 98...99%; VI. Cht ti nhit.

n hit ca thp tch 3 c duy tr 27 0 C. Sn phm nh thp

chng 5 c hn hp vi dng kh nguyn liu 4 qua lm lnh 1. Nhit
cung cp cho y thp 5 do dng lng tun hon qua thit b un nng 6.
Nhit y thp l 100 0 C. T y thp nhn c phn on cha cc
hydrocacbon nng.

S lm vic ca nh my nh sau:
Nn kh n
p sut
MPa

Chng ct nhit thp

P = 3,5 MPa; t nh = 27 0 C
t y = 100 0 C

Hydrocacbon nng

178

ng ng
dn kh

Trn hnh VIII.4 l s CNT c tuabin gi4n n kh tch C 3 . Trong

s ny dng tc nhn lnh l propan, tuabin gi4n n kh cho nhit thp
hn na. c trng ca s ny l bng cch tit lu dng lng phn on
cha cc hydrocacbon nng nhn c propan cho chu trnh lm lnh.
II
2

5
3

IV

I
1

4
III

Hnh VIII.4. S CNT c tuabin gin n kh

1,3. Cc thp tch; 2. My nn; 4. Thit b trao i nhit; 5. Tuabin gin n kh; 6. Thp
chng; I. Kh nguyn liu; II. Kh kh; III. Phn on cc hydrocacbon nng; IV. Propan.

Kh nguyn liu i vo thit b c lm lnh bng dng kh kh v

propan i ngc li trong thit b trao i nhit c nhiu li vo 4, v c
dn vo thp chng 6. Sn phm nh thp chng 6 a vo tuabin gi4n n
kh 5, sau khi gi4n n quay li lm lnh nh thp 6, sau i qua thit b
trao i nhit 4, v a i s dng (ng II). T y thp 6 nhn c phn
on cha cc hydrocacbon nng, sau khi hn hp vi propan trc khi vo
thp 4 s truyn phn lnh cho kh nguyn liu trong thp 4 v i ngc vo
thp tch 1. Trong thp tch 1 duy tr p sut sao cho t nh thp nhn c
propan c sch cn thit. T y thp tch nhn c phn on cha cc
hydrocacbon nng. Propan c nn bng my nn 2, sau khi c lm lnh
i vo thp tch 3. Ti y cc cu t nh khng ngng t c tch ra v
c hn hp vi dng kh nguyn liu vo, cn propan lng i vo thit b
179

bay hi propan lm lnh dng kh nguyn liu i vo thit b trao i

nhit 4.
Bng VIII.1 a ra s liu so snh cc ch tiu kinh t k thut ca cc
s CNT c mt u vo, hai u vo, v s NNT.
Bng VIII.1. So snh cc ch tiu kinh t k thut ca cc s
S NNT

S CNT mt
u vo

S CNT hai
u vo

Kh nng tch C 3 , %

76,0

66,3

73,1

Kh nng tch C 3 , %

83,2

79,2

82,3

52,5

39,2

39,2

46,0

34,4

35,6

780,18

174,35

179,17

30,5

24,2

23,2

Lng lnh 10 kJ/h

6

Lng nhit 10 kJ/h

3

Hydrocacbon nng 10 tn/nm

Tiu hao nng lng, kW/h

Thnh phn dng kh nguyn liu vo l nh nhau. Cc thng s ca qu

trnh i vi c ba s l: p sut 3,5 MPa, nhit nh thp 26 0 C. Cng
sut 430 triu m 3 /nm.
T cc s liu a ra trn thy rng, lng hydrocacbon nng nhn
c nhiu nht t s NNT, t nht t s CNT c mt u vo. Tt c
cc ch tiu kinh t k thut ca s CNT c hai u vo tt hn s c
mt u vo. Nh vy trong trng hp yu cu nhn sn phm l propan v
cc hydrocacbon nng khi ch bin kh bo (hm lng C 3 cao hn 400
g/m 3 ) th s chng ct nhit thp c hai u vo l thch hp hn c.

180

Chng IX
Phm vi ng dng ca cc qu trnh ch bin kh

xc nh c phm vi ng dng cc qu trnh hp th nhit thp

(HNT) v ngng t nhit thp (NNT) khi ch bin kh ng hnh c hm
lng C 3 khc nhau, ngi ta 4 a ra cc nghin cu tnh ton, so snh
cc kt qu tnh h s tch ti u cc cu t nh trc i vi tng s .
xc nh ch lm vic ti u ca cc s , ngi ta s dng hai tiu
chun ti u ho sau y:
1. Ch s chi ph tng i l t s gia chi ph v gi thnh sn phm
hng ho:
C 0 = C/G
trong : C 0 l ch s chi ph tng i;
C l chi ph sn xut;
G l gi thnh sn phm hng ho.
2. Ch s thu nhp c nh T c tnh bng:
T=GC
trong : T l ch s thu nhp c nh;
G l gi thnh sn phm hng ho;
C l chi ph sn xut.
Ch s T c s dng rt rng r4i tnh ton ti u trong cng nghip
ho hc, ch bin du kh, ho du, v cng nghip giy - xenlulo.
Trong thc t ngi ta cn s dng ch s C = C t + e.K, trong C t l
chi ph sn xut thc t, K l vn u t, e l h s cho thy phn vn u t
b sung hng nm, i vi cng nghip ch bin kh h s e bng 0,17.
Cc tnh ton 4 cho thy, khi tnh ton ti u theo c hai tiu chun
(ch s chi ph tng i v ch s thu nhp c nh) cho kt qu trng
nhau. Cc thng s cng nghip 4 c chn tnh ton so snh hai qu
trnh NNT v HNT, nhit tch bng 60 0 C i vi kh c hm lng C 3
181

bng 156 g/m 3 , h s tch 72,7%; 50 0 C i vi kh c hm lng C 3 bng

295 g/m 3 , h s tch 81%; 31 0 C i vi kh c hm lng C 3 bng 463
g/m 3 , h s tch bng 81,1%.
Trn hnh IX.1 v hnh IX.2 trnh by s ph thuc ca ch s thu nhp
c nh T v ch s chi ph tng i C vo hm lng C 3 trong kh nguyn
liu khi ch bin kh theo s NNT v HNT.
T hnh v thy rng, cc s NNT v HNT l nh nhau v mt kinh t
trong mt khong rng bo ca kh: t 250 n 350 g/m 3 . Khi ch bin
kh c hm lng C 3 ln hn 350 - 400 g/m 3 th s NNT kinh t hn. Khi
nhit ti u ch bin kh l 30 0 C, nhit ny c c nh s
dng chu trnh lm lnh bng propan.
Khi ch bin kh c hm lng C 3 nh hn 250 g/m 3 , s NNT cng
t ra kinh t hn; tuy nhin khi nhit qu trnh cn l 66 0 C. Trong
iu kin s dng chu trnh l lnh bng propan, v cn phi tch ti a
propan v cc hydrocacbon nng th qu trnh HNT l kh nng duy nht cho
php tch ti trn 90% propan v cc hydrocacbon nng khi ch bin kh c
thnh phn bt k.

Ch s thu nhp c nh T

2,0

1,5

1,0
0,5
0
-0,5

200

400
Hm lng C 3

-1,0
-1,5
-2,0

Hnh IX.1. S ph thuc ch s thu

nhp c nh vo hm lng C 3 ca
kh trong cc qu trnh HNT (ng 1)
v NNT (ng 2)

182

Ch s chi ph tng i C

2,5
1,1

2
1,0

0,9
200

400
Hm lng C 3

Hnh IX.2. S ph thuc ch s chi ph

tng i vo hm lng C 3 ca kh
trong qu trnh HNT (ng 1) v NNT
(ng 2)

Trong trng hp cn tch C 2 th trn thc t s NNT l kh nng

duy nht cho php tch n 80 ... 90% etan ch tng ng. Nh 4 ni
phn trn, s NNT c tuabin gi4n n kh l s c hiu qu hn c.
Cc tnh ton chi tit y vi cc s ch bin kh HNT, NNT c
chu trnh lm lnh nhiu bc v s NNT c tuabin gi4n n kh (p sut
3,5MPa) cho thy, cc ch tiu kinh t k thut ca nh my ch bin kh
lm vic theo cng ngh NNT c tuabin gi4n n kh tt hn cc ch tiu ca
nh my ch bin kh c s cng ngh NNT thng thng, v tt hn
nhiu so vi cc ch tiu ca nh my lm vic theo s HNT.
H4ng Fluor ca M 4 trn 30 nm nghin cu v thit k cc thit b
ch bin kh cho thy rng, nhng nm gn y do nhu cu tiu th etan tng
mnh dn n xu hng ch yu ch bin kh bng phng php ngng t
nhit thp. Khi i vi kh t nhin kh nn dng cc s NNT c
tuabin gi4n n kh, cho php tch 40 ... 60% etan, 90% propan, 98% butan
v hydrocacbon nng hn.
ch bin kh ng hnh nn dng cc s NNT sau y:
H s tch

S cng ngh

C2

C3

C4

NNT vi chu trnh lm lnh ngoi bng propan

v lm lnh trong.

0,4

0,9

0,97

NNT vi chu trnh lm lnh ngoi bng propanetan theo bc.

0,6 0,8

0,95

0,99

NNT vi chu trnh lm lnh ngoi bng propan

v tuabin gin n kh.

0,6 0,8

0,95

0,99

NNT vi chu trnh lm lnh propan-etan theo

bc v tuabin gin n kh.

0,6 0,8

0,95

0,99

Tuy nhin do cu to n gin ca thit b, h4ng 4 s dng s c

chu trnh lm lnh bng propan v tuabin gi4n n kh trong trng hp tch C2
cng nh trong trng hp cn tch trit propan v cc hydrocacbon nng.
Cc s a ra trn c cc c trng sau: Thit b lm lnh bng
propan lm lnh ba ch ng nhit. Cc condensat to thnh c a
183

vo thp tch metan theo cc dng khc nhau. Trong tuabin kh thng c
gi4n n t 5,0 ... 2,8 MPa. Trong cng on lm lnh propan v lm lnh
dng ngc chiu, kh c lm lnh n 62 0 C, cn trong tuabin kh c
lm lnh n 87 0 C.
Nh 4 ni phn trn, khi ch bin kh rt bo (hm lng C 3 vo
khong 600 g/m3 v cao hn), vi mc ch nhn C3 s dng qu trnh chng
ct nhit thp c hai ng a nguyn liu vo thp l thch hp hn c.

184

phn III

chuyn ho kh t nhin
v kh ng hnh

Kh t nhin v kh ng hnh vi cu t chnh l metan c dng lm

nhin liu v nguyn liu tng hp cc sn phm c gi tr kinh t. Kh
sau khi c ch bin v phn tch t cc cng on 4 xt phn trn, cho
cc sn phm kh ring bit: metan, etan, propan, butan, v phn on cc
hydrocacbon cao hn (gi l condensat).
Phn tch kh cha phi l mc ch cui cng ca qu trnh ch bin
kh. Cng on c ngha nht l bng cc qu trnh cng ngh ho hc vi
cc h xc tc c bit chuyn ho metan thnh cc sn phm c gi tr
kinh t cao.
Hin nay t kh t nhin v kh ng hnh ngi ta 4 tng hp c
hng trm sn phm khc nhau c gi tr phc v cho i sng v cc ngnh
kinh t khc.
Ngoi metan, cc sn phm khc ca qu trnh ch bin kh cng c
s dng lm nguyn liu quan trng cho cng ngh tng hp ho du nh:
etan dng sn xut etylen, PE ..., propan dng sn xut etylen v
propylen, PVC, PP ..., izo-butan iu ch izo-buten v cao su butyl khng
thm kh, sn xut LNG, CNG, LPG ...
Trong phn III ny s nghin cu mt s qu trnh c bn chuyn ho
trc tip v gin tip metan thnh etan, etylen, kh tng hp, metanol,
amoniac v axetylen l nhng nguyn liu quan trng cho cng nghip ho
hc v nhiu ngnh cng nghip khc.

185

186

Chng X
Oxy ho ghp i Metan

Qu trnh oxy ho ghp i metan l qu trnh oxy ho khng hon

ton metan nhn c cc hydrocacbon cao hn, trong ch yu l
etan v etylen. y l mt vn rt c ngha v phng din l thuyt
4 li cun nhiu nh nghin cu trn th gii. Cng trnh u tin nghin
cu xc tc cho qu trnh chuyn ho trc tip metan thnh etylen ca
Keller v Bhasin cng b nm 1982. Sau hng lot cng trnh nghin
cu trn cc h xc tc khc nhau 4 c cng b. ng thi mt s nh
nghin cu khc theo hng nghin cu thit b phn ng ph hp cho qu
trnh oxy ho ghp i metan nh m hnh thit b phn ng tng c nh,
thit b phn ng gin on, thit b phn ng vi lp xc tc mng,..
Ni chung phn ng oxy ho trc tip metan khng thun li v mt
nhit ng hc v cc phn t metan c bn lin kt CH cao, cc sn
phm to thnh (nh etan, etylen, v cc hydrocacbon cao hn) u c
bn lin kt km hn. Cc sn phm u ca qu trnh oxy ho ghp i
metan c xu hng d b oxy ho su hn thnh CO x . Cc cng trnh tp
trung nghin cu nhm tm ra h xc tc c hot tnh cao v thit b phn
ng thch hp, thc hin qu trnh oxy ho ghp i metan vi hiu sut v
chn lc cao cho cc sn phm chnh l C 2 H 6 v C 2 H 4 , hn ch cc
phn ng oxy ho su to sn phm ph khng mong mun l CO v CO 2 .
X.1. Xc tc v c ch qu trnh oxy ho ghp i
metan
Hin nay c ti hng trm loi xc tc c nghin cu cho phn ng
oxy ho ghp i metan. Trong s c nhng xc tc c hiu qu, cn
mt s khc li khng c hot tnh cao vi phn ng ny. Ni chung cc
kim loi nhm VIII trong bng h thng tun hon Mendeleep, cc oxit
kim loi chuyn tip khng bin tnh (v d Cr 2 O 3 , Fe 2 O 3 , NiO) khng c
chn lc cao vi phn ng oxy ho ghp i metan. Cc nhm xc tc
c hot tnh tng i cao xem bng X.1.

187

Bng X.1. Phn loi cc nhm xc tc cho phn ng oxy ho ghp i metan
Nhm xc tc

V d

Ion IA/oxit IIA

Li/MgO

Tm hot ng

[M +O ]

OS

Na + /CaO
Oxit h Lantan

La 2 O 3

O2 hoc O 2

Sm 2 O 3
2

M 2 CO 3 /Oxit baz

Na 2 CO 3 /MgO

(M-Kim loi IA)

Na 2 CO 3 /CeO 2

Oxit IIA/oxit baz

BaO/CaO

O2

PbO/MgO

O2

NaMnO 4 /MgO

O2

Oxit kim loi chuyn tip bin tnh

O2

2
2

Na 2 CO 3 /Mg 6 MnO 8+
Monophasic oxit

BaPbO 3 , LiNiO 2
LiCa 2 Bi 3 O 4 Cl 6

O
O

Cc ion phn nhm chnh nhm I ca bng h thng tun hon c mt

trong nhiu xc tc hiu qu nht i vi phn ng oxy ho ghp i metan.
Cc nghin cu v c ch v ng hc ca phn ng oxy ho ghp i metan
ch yu c thc hin trn xc tc Li/MgO v c thm cht kch hot
Ce/Li/MgO, l nhng h xc tc c nhiu ha hn cho phn ng oxy ho
ghp i metan vi hiu sut sn phm C 2 ln ti 19%. Bng phng php
ng v nh du ngi ta 4 xc nh c c ch phn ng v c ch hot
ng ca xc tc. Cc phn ng chnh ca qu trnh oxy ho ghp i metan
trn xc tc Ce/Li/MgO tin hnh nhit 750 0 C bao gm:
2CH 4 + 0,5O 2

C2H6 + H2O

(1)

2CH 4 + O 2

C 2 H 4 + 2H 2 O

(2)

CH 4 + 2O 2

CO 2 + 2H 2 O

(3)

C 2 H 6 + 3,5O 2

2CO 2 + 3H 2 O

(4)

CO + 0,5O 2

CO 2

(5)

C2H4 + H2

(6)

C2H4 + H2O

(7)

2CO + 2H 2 O

(8)

C2H6
C 2 H 6 + 0,5O 2
C 2 H 4 + 2O 2

Qu trnh c th biu din bng s chung nh hnh X.1.

188

C2H6
C2H4

CH4

CO

CO2

Hnh X.1. S qu trnh oxy ho ghp i metan

S trn 4 tng hp cc phn ng chnh ca qu trnh trong bao

gm cc phn ng khng cn xc tc v cc phn ng c mt xc tc. Cc
sn phm chnh ca qu trnh l C 2 H 6 v C 2 H 4 , ng thi cn nhn c c
cc sn phm ca qu trnh oxy ho su hn l CO v CO 2
Cc tnh ton nhit ng 4 ch ra rng, trng thi cn bng nhit ng
etylen l sn phm chnh ca qu trnh. Tuy nhin hiu sut etylen b gii
hn bi chuyn ho metan c chiu hng gim khi tng p sut. Nu
tng lng oxy cho phn ng th chuyn ho metan s cao hn, nhng li
lm gim chn lc i vi sn phm C 2 .
Cc th nghim 4 tin hnh kim tra rng r4i cc iu kin nh hng
ln qu trnh nh: phng php iu ch xc tc c nh hng n tnh cht
v hot tnh ca xc tc, hiu sut ca qu trnh trn mt vi thit b phn
ng khc nhau (thit b phn ng tng si, tng c nh, thit b mng, thit
b plasma...).
Cht mang c nh hng ng k n chn lc ca xc tc. Vi cht
mang c tnh axit, nh -Al 2 O 3 , xc tc c hot tnh cao v chn lc cao
vi phn ng to CO. Vi cc cht mang trung tnh, axt yu hoc baz yu,
nh TiO 2 , ZrO 2 , ZnO 2 ..., xc tc c hot tnh thp nhng c chn lc cao
vi cc sn phm C 2 . Vi cht mang c tnh baz, xc tc nhn c c hot
tnh cao v chn lc cao vi sn phm C 2 . Trong s cc cht mang c tnh
baz, MgO v -Al 2 O 3 cho kt qu tt nht.
T th nghim iu kin p sut thp trn thit b phn ng c gn
thit b o khi ph, c th xc nh vai tr ca cc phn ng d th.

189

Dng phng php nguyn t nh du xc nh c ch, pht hin hot

tnh ca oxy trong cc iu kin lm vic c nh, trn ln hn hp metan/
etan/oxy v metan/etylen/oxy kho st quan h tc phn ng gia cu
t ca hn hp phn ng. Kt hp vi cc phng php vt l tin hnh
phn ng trong trng thi plasma v quan st nh hng ca h xc tc
Li/MgO n cc phn ng chui gc. Cc th nghim iu kin p sut cao
4 cho thy cc phn ng trong pha kh chim u th khi tng p sut.
Cu trc ca xc tc nh hng rt nhiu ti hot tnh v chn lc
ca n. Li 2 CO 3 b nng chy v phn hu nhit 800 0 C thnh Li 2 O v
CO 2 v c th trong qu trnh cc tm hot tnh 4 c hnh thnh. Qu
trnh oxy ho ghp i metan c thc hin trn h xc tc Li/MgO nh s
c mt ca pha Li 2 CO 3 cn bng vi pha Li 2 O. Chng lm cho oxy trng
thi rt hot ng v thc hin qu trnh hot ho metan. Pha Li 2 CO 3 ph ln
b mt ca MgO v do ngn cn qu trnh oxy ho hon ton cc sn
phm va c to thnh.
Qu trnh x l trc khi tin hnh oxy ho s rt c li cho hot tnh v
chn lc ca xc tc. Ch cn mt khong thi gian ngn x l cng
c th lm tng hot tnh ca xc tc Li/MgO, nhng ng thi cng lm
gim tui th ca xc tc. Do cn xc nh mt thi gian hp l ti u
cho qu trnh hot ho xc tc.
Cc th nghim nghin cu qu trnh oxy ho ghp i metan p sut
thp (10 ... 100 Pa) 4 cho thy vai tr ca xc tc Li/MgO trong qu trnh
ghp i cng nh trong qu trnh hot ho metan to thnh gc metyl.
S c mt ca xc tc lm tng nhanh khng nhng qu trnh chuyn ho C 1
thnh C 2 m c qu trnh phn hu C 2 thnh CO v CO 2 . Qu trnh oxy ho
ghp i metan to thnh cc sn phm C 2 ch yu c thc hin trong pha
kh vi s tham gia ca cc gc metyl. iu chng t rng phn ng ng
th pha kh ng vai tr rt quan trng trong qu trnh oxy ho ghp i
metan. C th m t qu trnh phn ng bng s trn hnh X.2. Cc mi
tn m m t cc hng phn ng chnh.
Xc tc ng vai tr ch yu trong hai giai on: giai on khi mo
ca phn ng v giai on oxy ho CO thnh CO 2 . giai on u, cc gc
CH 3 * kt hp vi nhau to thnh etan, sau etan chuyn thnh etylen.
Etylen li c th b oxy ho su hn thnh CO bng cch trc tip hoc gin
tip qua formaldehyt.
190

CH 4
O2 H
Xc tc
+ CH3*
CH 3 *
O2

H
C2H5*

CH2O
O2

+ CH3*

C3H8

CO
O2

C2H6

C2H4

H
+ CH3

C3H7*
H

O2

Xc tc

CO2

+ CH3*

C3H6

+ CH3*

Hnh X.2. S phn ng oxy ho ghp i metan trong pha kh

Cc sn phm C 3 ng vai tr khng ng k trong c ch ny v tc

to thnh chng qu thp. Qu trnh oxy ho ghp i metan l mt qu
trnh c nhiu ha hn chuyn ho trc tip kh t nhin thnh etan v
etylen. s l mt qu trnh cng ngh kh thi v c th cnh tranh c
v mt kinh t khi hiu sut t 25% vi chn lc cc sn phm C 2 trn
60% (hnh X.3).
1000
Gi thnh etylen, USD/tn

Hiu sut = 25%

800
Gi etylen trn th trng

600
400

200

25

50
75
100
chn lc C 2

Hnh X.3. S ph thuc ca gi thnh etylen vo chn lc vi hiu sut 25%

191

X.2. Cc thit b phn ng nghin cu qu trnh oxy

ho ghp i metan
X.2.1. Thit b phn ng vi lp xc tc tng c nh
Qu trnh c thc hin vi cc h xc tc c Li hoc Li v Ce l cu
t hot tnh trn cht mang MgO. Do tnh cht d b kt dnh trong iu kin
phn ng, v th h xc tc ny khng ph hp vi thit b xc tc tng si
m thch hp trong iu kin thit b vi lp xc tc tng c nh.
Ly mu kh
ng mao qun c nh
Xc tc tng c nh
0
2
4
6
8
10

ng mao qun c nh
Hnh X.4. S thit b phn ng xc tc tng c nh

S thit b phn ng vi lp xc tc tng c nh c m t trn

hnh X.4. Thit b phn ng gm c ng phn ng bng thch anh hnh tr,
bn trong ng c np xc tc Li/MgO, chiu cao lp xc tc l 10 cm, gia
lp xc tc c ng thch anh c nh, trong lng l mt ng mao qun c x
r4nh c th di chuyn ln xung cho php ly mu kh phn tch ti cc
vng phn ng khc nhau.
Qu trnh tin hnh trong iu kin p sut kh quyn, nhit 750 0 C.
Dng kh bao gm 10% mol hn hp phn ng v 90% mol N 2 . T l
hydrocacbon v oxy thay i trong khong t 2:1 n 10:1.
Hiu sut qu trnh t 19%, chn lc vi sn phm C 2 l 60%.
Nhiu cng trnh nghin cu ang n lc tng hiu sut ln 25% v tng
bn ca xc tc nhm t hiu qu kinh t cao.
192

X.2.2. Thit b phn ng vi lp xc tc mng

Qu trnh phn ng c thc hin vi xc tc PbO/MgO iu kin p
sut kh quyn, nhit phn ng 750 0 C.
S thit b phn ng vi lp xc tc mng c m t trn hnh X.5.

Khng kh

ng phn ng l mt ng s xp c ng knh ngoi 4 mm, ng knh

trong 1,5 mm, l xp c ng knh 50 nm. Bn ngoi ng s ph mt lp
MgO, sau c tm dung dch nitrat ch ri nung trong khng kh nhit
800 0 C trong thi gian 10 pht, nitrat ch s phn hu thnh oxit ch. Qu
trnh ph oxit ch nh trn c thc hin 5 ln. Vng c ph di 50 mm,
mt lp ph l 24 mg PbO/cm 2 . Nhng phn cn li ca ng s c che
bng lp thu tinh lng cng qua x l
nhit. Ngoi cng l ng thch anh ng
knh trong 6 mm, c hai ng dn kh,
mt ng dn kh metan nguyn liu v
CH 4
mt ng dn hn hp kh sn phm sau
phn ng. Tc nhn oxy ho y s dng
PbO/MgO
oxy khng kh c dn vo bn trong
ng thch
lng ng phn ng. Hn hp sau phn ng
anh
CH 4
c a sang phn tch bng sc k kh
Hydrocacbon C 2
Thu tinh
xc nh thnh phn hn hp, t tnh
lng
chuyn ho v chn lc ca qu trnh.
Kh metan c hp ph trn b mt
ng s xp
lp xc tc PbO/MgO, cn oxy khng kh
chui qua cc l xp ca ng s xp. Nh Hnh X.5. S thit b phn ng
c cu to c bit ca ng phn ng nh
vi lp xc tc mng
m t trn, qu trnh c thc hin trong
iu kin thiu oxy trong dng metan. V vy hn ch cc phn ng oxy ho
su cho php thc hin qu trnh vi chn lc kh cao trn 99% nhit
phn ng 7500C, nhng ng thi tc to thnh cc sn phm C2 thp, tc
to thnh C2H6 l 0,6 mol/h.m2, cn tc to thnh C2H4 l 0,1 mol/h.m2.
Xc tc PbO/MgO l xc tc c nhiu ha hn cho qu trnh oxy ho
ghp i metan. Trong qu trnh phn ng c s chuyn t dng PbO sang
Pb do metan v sau li b oxy ho tr li thnh PbO do oxy khng kh c
mt trong hn hp phn ng.

193

Chng XI
Cc cng ngh chuyn ho Metan
thnh kh tng hp
XI.1. C ch qu trnh
Qu trnh chuyn ho kh t nhin thnh kh tng hp i hi nhng
iu kin rt nghim ngt. Tu theo mc ch s dng kh tng hp tng
hp cc sn phm c th m iu chnh t l cc cu t chnh ca hn hp
kh tng hp cho ph hp. Bng XI.1 a ra cc t l cu t thch hp cho
mt vi qu trnh tng hp c bn.
Bng XI.1. T l mol cu t thch hp cho mt s qu trnh c bn
T l mol cc cu t

Tng hp

H2

CO

N2

NH 3

CH 3 OH

Fischer - Tropsch

Oxo

C bn phn ng chnh, quan trng trong qu trnh chuyn ho metan

thnh kh tng hp.
Phn ng th nht l phn ng chuyn ho bng hi nc (steam
reforming), phn ng thu nhit mnh:
CH 4 + H 2 O

CO + 3H 2 206,8 kJ/mol

T phng trnh phn ng trn c th nhn thy sn phm kh tng hp

rt giu H 2 . Hn hp ny rt ph hp tng hp metanol.
Ngoi ra cng c mt phn metan chuyn ho thnh CO2 theo phn ng sau:
CH 4 + 2H 2 O

CO 2 + 4H 2 166,3 kJ/mol

tng hp amoniac, ch cn quan tm n H 2 v bng phn ng

chuyn ho tip tc CO bng hi nc thnh CO 2 v H 2 theo phn ng sau:
CO + H 2 O
194

CO 2 + H 2 + 40,5 kJ/mol

Phn ng ny l phn ng to nhit.

Phn ng th t l phn ng oxy ho khng hon ton metan bng oxy:
CH 4 + 0,5O 2

CO + 2H 2 + 35,7 kJ/mol

Phn ng ny cng l phn ng to nhit.

Trong chng ny s ln lt nghin cu cc s cng ngh c bn
thc hin qu trnh chuyn ho metan thnh kh tng hp.
XI.2. Cc qu trnh cng ngh c bn
XI.2.1. Cng ngh chuyn ho bng hi nc
y l cng ngh c s dng rt ph bin trong qu trnh tng hp
amoniac v tng hp metanol.
S nguyn l ca qu trnh nh trn hnh XI.1.
Hi nc

Thit b chuyn ho
Tch S
Kh t nhin

Kh tng hp

Kh thi
Nhin liu
Khng kh
Hnh XI.1. S cng ngh chuyn ho kh t nhin bng hi nc

Kh t nhin sau khi loi b cc hp cht cha lu hunh v hi nc

c hn hp v gia nhit theo t l mol H 2 O/CH 4 trong khong 1,5 ... 3 tu
thuc vo mc ch s dng kh tng hp cng on sau.
Hn hp kh c dn qua ng c ng knh 10 ... 15 cm, c cha xc
tc niken. Pha ngoi ng phn ng c t nng cung cp nhit cn

195

thit cho qu trnh phn ng. Nhit c khng ch trong khong 750 ...
900 0 C ph thuc vo mc ch s dng kh tng hp.
Nhit thp s dng khi s chuyn ho ca metan khng cn gii hn,
v d nh kh tng hp c s dng tng hp NH 3 . Trong trng hp ny
p sut yu cu 3,5 ... 4 MPa. Nhit cao hn p dng khi s chuyn
ho metan cn phi khng ch gii hn. Khi ny p sut i hi thp hn,
1,8 ... 2 MPa.
Kh tng hp sau khi c lm lnh ngng t hi nc d, c nn
n p sut cn thit. V d tng hp metanol cn nn ti p sut 8 ... 10
MPa. Cng on ny cn tiu tn nng lng. Vi nh my 2500 tn
metanol/ngy, cng on nn cn 30 ... 35 MW. Ti nh my ny s ng
phn ng cn ti khong 600 ... 1000 ng, v nh vy rt tn km. Tuy
nhin, qu trnh chuyn ho bng hi nc khng cn ti oxy do khng
cn n nh my sn xut oxy.
Hpng Haldor Topsoe (an Mch) s dng cng ngh chuyn ho bng
hi nc sn xut kh tng hp phc v cho cng ngh tng hp metanol
v tng hp amoniac (hnh XI.2).
CO 2
Hi nc
Kh t nhin
2
1

Kh thi
Nhin liu
Kh tng hp
Hnh XI.2. S cng ngh chuyn ho bng hi nc ca hng Haldor Topsoe

S trn hnh XI.2 m t cng on sn xut kh tng hp gm c thp

1 tch S trong nguyn liu, thp 2 lm m kh bng hi nc n t l cn

196

thit, v thit b chuyn ho 3. Nguyn liu hydrocacbon c chuyn ho

bng hi nc trn xc tc niken t trong cc ng phn ng. Thit b
chuyn ho bao gm cc ng cha y xc tc xp thnh hng, c t
nng do bc x nhit t thnh l. H thng u vo v ra c thit k c
bit lm vic nhit cao. Nhit u vo thit b chuyn ho c th
ln ti 650 0 C, nhit u ra l 985 0 C. T l mol hi nc trn hydrocacbon
trong khong 1 n 3,5 tu thuc vo mc ch s dng kh tng hp cc
cng on sau.
XI.2.2. Cng ngh oxy ho khng hon ton khng cn xc tc
Trong cng ngh ny oxy v kh t nhin c gia nhit, hn hp v
nh la. Phn ng chnh xy ra l phn ng to nhit:
CH 4 + 0,5O 2
CO + 2H 2 + 35,7 kJ/mol
Sn phm ngoi CO v H 2 , c th cn c CO 2 v H 2 O. Sau cc phn
ng thu nhit nh qu trnh chuyn ho bng hi nc cng xy ra. Nhit
phn ng 1000 ... 1100 0 C. Kh giai on ny gn vi cn bng nhit ng.
Theo phng trnh phn ng trn, t l O 2 /CH 4 khong 0,5. Thng
trong thc t cao hn 40 ... 50%, tc l t l vo khong 0,7 ... 0,75.
S cng ngh qu trnh oxy ho khng hon ton khng cn xc tc
nh trn hnh XI.3. Tuy nhin, nu nh thit b v mt nguyn l n gin
th gi ca cng on sn xut oxy li ln ng k.
Kh t nhin
Hi nc
Thit b
phn ng
Thit b trao
i nhit
Oxy
Hi nc

Kh tng hp
Tch S

Hnh XI.3. S cng ngh chuyn ho khng c xc tc

197

V mt nguyn tc, thc hin qu trnh p sut cao s thun li v nh

vy tng thm chi ph my nn. S chuyn ho metan ngay c p sut ny
cng khng ng k.
Hn hp kh c th dng tng hp metanol.
XI.2.3. Qu trnh chuyn ho c xc tc (Autothermic Reforming - ATR)
Qu trnh chuyn ho c xc tc da trn c s phn ng gia kh t
nhin, hi nc v oxy. S cng ngh qu trnh chuyn ho c xc tc
nh trn hnh XI.4.
Kh t nhin
Oxy

Hi nc

Kh tng hp
Hnh XI.4. S cng ngh chuyn ho c xc tc

Trc ht hn hp qua l gia nhit s b, sau qua thit b chuyn ho

c cha xc tc Ni nhit cao. Qu trnh bao gm c cc phn ng thu
nhit v cc phn ng to nhit ca c hai qu trnh chuyn ho bng hi
nc v qu trnh oxy ho khng hon ton p m t trn.
Qu trnh c xc tc hot tnh cao dn n to thnh mt lng ng k
CO 2 trong sn phm. V vy cn tch CO 2 khi hn hp kh tng hp trc
khi a i s dng.
Qu trnh yu cu p sut cao hn qu trnh chuyn ho bng hi nc,
tiu tn nng lng thp hn cho qu trnh nn, v c th s dng ngay cho
qu trnh tng hp metanol.
Hpng Howe Baker Engineers s dng cng ngh chuyn ho t nhit
bng hi nc sn xut kh tng hp c tinh khit cao lm nguyn liu
cho tng hp cc hp cht hu c. S cng ngh m t trn hnh XI.5.
198

O2

Hi nc

Kh t nhin

CO 2 tun hon
(khng bt buc)
1
3
2

CO thnh phm

Kh tng hp

6
H 2 thnh phm

Hnh XI.5. S cng ngh ATR ca hng Howe Baker Engineers

1. Thit b gia nhit; 2. Thp tch S; 3. Thit b chuyn ho ATR; 4. Thit b trao i nhit;
5. Thp tch CO 2 ; 6. Thit b tinh ch v phn tch ring CO v H 2 .

Nguyn liu sau khi gia nhit s b ti thit b gia nhit 1 c loi b
cc hp cht cha lu hunh ti thit b 2, sau trn hn hp vi hi nc
v CO 2 tun hon (nu cn). Hn hp kh c a vo thit b chuyn ho 3
cha xc tc. Ban u hn hp kh c t chy ti bung t pha trn
ca thit b. Phn ng oxy ho mt phn xy ra ti vng chy, sau qua lp
xc tc tip tc chuyn ho bng hi nc. Hn hp kh tng hp i ra khi
thit b ATR c nhit khong 1000 0 C ... 1100 0 C, sau khi lm ngui ti
thit b trao i nhit 4 c tch CO 2 ti thit b tch 5. Hn hp kh tng
hp thnh phm nhn c bao gm CO v H 2 c th dng lm nguyn liu
cho sn xut mt s hp cht ho hc nh metanol v cc ru cao hn,
cng c th a i x l tip (thng l phn tch nhit thp) ti thit b
tch 6 nhn c tng cu t ring bit CO v H 2 c tinh khit cao.
CO 2 nhn c t thit b tch 5 c th cho tun hon li iu chnh
t l H 2 /CO trong hn hp kh tng hp thnh phm. Nu s dng nguyn
liu l kh t nhin, t l H 2 /CO nm trong khong t 2,7 (nu khng tun
hon CO 2 ) n 1,6 (nu tun hon ton b CO 2 ).
Trong cng ngh ny khng th s dng khng kh lm tc nhn oxy
ho ban u v N 2 s lm gim tinh khit ca kh thnh phm. Cng ngh
ny s c gi tr cao v mt kinh t nu nh oxy c sn vi gi r.
Trn hnh XI.6 l s cng ngh chuyn ho t nhit bng hi nc
ca hpng Haldor Topsoe.
199

200

CO 2 tun hon
Hi nc

Sn xut
hi nc
Kh t nhin

Kh tng hp

3
4

Condensat
Oxy
Nc

Hnh XI.6. Cng ngh chuyn ho t nhit bng hi nc ca hng Haldor Topsoe
1. Thit b gia nhit; 2. Thp tch S; 3. Thit b chuyn ho ATR;
4. Thit b trao i nhit; 5. Thit b tch CO 2 .

Cng ngh ny kt hp c hai qu trnh oxy ho khng hon ton bng

oxy v chuyn ho bng hi nc trong thit b chuyn ho ATR vi lp xc
tc c nh (xc tc niken). S bao gm thit b gia nhit nguyn liu u
1, thp 2 loi b cc hp cht cha lu hunh trnh ng c xc tc (nu
nguyn liu c hm lng cc hp cht cha lu hunh thp di mc cho
php th c th khng cn thp ny), thit b chuyn ho t nhit 3 (gm n
t, phng t v tng xc tc niken), thit b trao i nhit 4 tn dng nhit
ca sn phm sn xut hi nc, thp tch 5 tch loi CO 2 . n t
ca thit b ATR c lm bng hp kim chu nhit cao v c bn
chng mi mn c hc bo m tui th lu di trong qu trnh lm vic ca
thit b.
Sn phm ca qu trnh l kh tng hp c t l cn thit, hoc kh CO
v H 2 tinh khit phc v cho sn xut metanol, amoniac hoc nhin liu
tng hp .
XI.2.4. Qu trnh t hp
i khi yu cu cn phi khng ch cht ch t l O 2 /CO trong kh tng
hp, hoc tng p sut ng thi tit kim oxy, trong trng hp ngi ta
s dng qu trnh t hp gm c thit b chuyn ho s cp v thit b chuyn
ho th cp. Trong thit b phn ng s cp, kh t nhin c chuyn ho
bng mt dng hi nc tng i nh, sau hn hp p chuyn ho mt
phn i vo thit b chuyn ho th cp c xc tc thc hin tip qu trnh t
nhit nh dng oxy b sung t pha trn ca thit b. S cng ngh qu
trnh t hp c m t trn hnh XI.7.
Kh t nhin
Hi nc

Thit b
phn ng
s cp

Oxy

Thit b phn
ng th cp

Kh tng hp
Hnh XI.7. S cng ngh qu trnh t hp

201

 tng hp amoniac, y l mt qu trnh rt ph hp khi s dng oxy

khng kh trong thit b th cp vi t l O 2 /H 2 l 3. Trong trng hp ny
CO chuyn ho tip nh hi nc thnh CO 2 v H 2 theo phn ng:
CO + H 2 O

CO 2 + H 2

Sau CO 2 c tch ra. Trong trng hp d nit, c th b sung oxy

vi t l trong khong 0,35 ... 0,45 nh hn trong qu trnh oxy ho khng
xc tc v oxy ho c xc tc.
Thun li c bn ca qu trnh chuyn ho t hp l p sut c th tng
ti 3,5 ... 4,5 MPa do s gim nhit u ra ca giai on chuyn ho s
cp. iu dn n cng sut my nn c gim 50% so vi qu trnh
chuyn ho bng hi nc.
Kh tng hp nhn c nh qu trnh chuyn ho t hp ny c t l
thnh phn thch hp cho qu trnh tng hp amoniac, tng hp metanol.
XI.3. Cc qu trnh cng ngh pht trin
Qua bn qu trnh chuyn ho c bn p xt trn, cn lu rng s
truyn nhit thc hin nhit cao. iu rt tn km v thng lpng
ph nng lng.
Trong qu trnh chuyn ho bng hi nc, cn l rng vi s lng ln
ng phn ng, c th ti hng ngn ng cha xc tc, v vn cung cp
nng lng cn thit cho qu trnh cng kh ln.
Trong ba qu trnh u cn c lng hi nc qu nhit rt ln lm
ngui dng kh sau phn ng c nhit ti 1000 ... 1100 0 C khi ra khi thit
b chuyn ho. iu ny cng dn n vn vt liu chu c p sut cao,
nhit cao v chnh lch nhit kh ln ch to thit b. Qu trnh t
hp hp dn hn c v phng din nng lng v vt liu ch to thit b.
C th s dng nng lng t sn phm ca qu trnh chuyn ho th cp
(giai on 2) gia nhit cho qu trnh chuyn ho s cp bng hi nc
(giai on 1).
C hai cng ngh pht trin trn c s nguyn l ny. l:
Qu trnh UHDEs CAR (Combined Autothermal Reforming).
Qu trnh ICIs GHR (Gas Heated Reforming).
C hai cng ngh k trn c gi tr cao v mt kinh t ch chng u
da trn quan im nhm gim gi thnh u t v chi ph sn xut cn thit
cho nh my sn xut kh tng hp.
202

XI.3.1. Cng ngh CAR ca hng UHDE

S cng ngh c m t trn hnh XI.8.
Kh t nhin v hi nc i vo pha trn
ca ng chuyn ho s cp c np y xc tc
niken, ti y thc hin qu trnh chuyn ho
bng hi nc. Kh oxy c b sung mt phn
kh t nhin c dn vo y ca thit b
chuyn ho, hn hp vi kh p chuyn ho
mt phn trong thit b chuyn ho bng hi
nc, chuyn ng ngc chiu pha bn ngoi
ng chuyn ho v c tip tc chuyn ho
bng oxy cho n khi c a ra ngoi.
Qu trnh thc hin p sut cao, c th t
4 n 5 MPa.

Kh t nhin
+ Hi nc
Kh tng
hp

Oxy
Hnh XI.8. S cng ngh
qu trnh UHDE

Nu sn phm kh tng hp c s dng sn xut metanol hoc

amoniac th s khng cn cng on nn trc khi a hn hp kh vo thp
tng hp.
H thng ng phn ng cng r tin hn qu trnh chuyn ho hi nc
thng thng. L do l v s chnh lch p sut trn thnh ng phn ng s
cp rt nh, khng cn phi chu p sut cao, ng c th mng vi trng
lng nh l . ng thi s chnh lch nhit trn thnh ng phn ng
s cp cng khng ln, do cng khng cn phi s dng vt liu c bit.
iu c ngha rt ln, lm gim ng k khi lng vt liu cn thit s
dng ch to thit b, gim gi thnh chi ph ch to v lp t thit b,
ko di thi gian lm vic ca thit b chuyn ho.
Vi cu to thit b nh m t trn hnh XI.8, qu trnh tn dng c
nng lng ca qu trnh chuyn ha s cp cho qu trnh chuyn ho th
cp, nh vy gim ng k tiu hao nng lng cn thit cho c qu trnh.
XI.3.2. Cng ngh GHR ca hng ICI
S cng ngh qu trnh ICI c m t trn hnh XI.9.
Hai thit b phn ng t trong thng ring bit cch nhit tt vi mi
trng xung quanh, nng lng ca kh t thit b th cp dng gia nhit
cho thit b s cp.

203

Oxy
Kh t nhin
+ hi nc

Thit b
phn ng
s cp

Thit b
phn ng
th cp

Kh tng hp
Hnh XI.9. S cng ngh qu trnh GHR ca ICI

Chnh lch p sut trn thnh thit b phn ng khng ng k, cho nn

thit b c th mng, nh v gi thnh chi ph cho ch to thit b thp.
Kch thc ca thit b chuyn ho s cp rt nh, s ng ch bng 1/4
s ng ca qu trnh chuyn ho hi nc thng thng. Qu trnh truyn
nhit c hiu qu hn nh thc hin p sut cao. Qu trnh truyn nhit do
i lu trong th tch ca thng cha thit b.
Trong thit b GHR c th s dng p sut tng i cao, ph hp vi
qu trnh tng hp metanol v tng hp amoniac sau ny.
Trong c hai cng ngh CAR v GHR u tn dng nhit ca qu trnh
th cp gia nhit cho qu trnh s cp. V vy khng cn thit phi nn
kh nguyn liu vo p sut cao.
GHR p c lp t hai nh my tng hp amoniac Anh. Trong cc
nh my ny oxy ly t khng kh, sn phm ph ca nh my sn xut amoniac.
XI.4. So snh v nng lng v gi c
Bng XI.2 di y cho cc s liu so snh tng i gia tiu tn nng
lng, nguyn liu, CO 2 v gi tng i, coi gi thnh tnh theo qu trnh
chuyn ho theo hi nc l 100. Nguyn liu l kh kh, kh ng hnh
(nu kh bo th kt qu s khc v cc tp cht v cc hydrocacbon cao s
nh hng n qu trnh chuyn ho thnh kh tng hp).
S liu a ra vi nh my tng hp metanol quy m 2500 tn/ngy.
204

Bng XI.2. So snh cc cng ngh chuyn ho kh tng hp

Chuyn ho
Chuyn ho Chuyn ho Cng ngh
Cng
Ch tiu
(cho 1 tn CH3OH) bng hi nc khng xc tc c xc tc
t hp
ngh mi
Kh t nhin, m 3

32

31,6

30,6

30

29-30

530

460

280

270300

CO 2 .10 3 , MTPY*

380

375

355

290

250270

Gi tng i

100

95

85-95

80-85

7080

O2, m

* MTPY triu tn /nm.

Tt c cc qu trnh nu trn c th p dng tng hp metanol,

amoniac v nhin liu tng hp sau khi b sung chnh xc t l cc cu t
cn thit trong thnh phn kh nguyn liu cho giai on tng hp cc sn
phm trn.
Vic la chn qu trnh cng ngh tu thuc vo mc pht trin ca
a phng, v ngun nguyn liu ti ch, cng nh cc yu t v mi
trng v c s h tng.
Theo nh gi hin nay th kh tng hp s l mt hng chnh s
dng kh t nhin trong tng lai. Vn l ci tin, nng cao cht lng,
gim gi thnh v vn u t ban u.

205

Chng XII
Cng ngh tng hp Metanol
Metanol, cn gi l metyl alcol hoc cacbinol hoc ru g, c cng
thc ha hc l CH 3 OH, khi lng phn t 32,042. Metanol l ru n
gin nht trong d0y ng ng cc ru no n chc. Ln u tin vo nm
1661, Robert Boyle 0 thu c metanol sau khi ct gim g bng sa vi.
Sut trong khong t 1830 ti 1923, l phng php quan trng nht
sn xut metanol. Nm 1857 Berthelot cng 0 tng hp c metanol bng
cch x phng ha metyl clorua. Ti khong nm 1923 metanol 0 c sn
xut bng phng php tng hp t CO v H 2 . Qu trnh ny 0 dn dn thay
th phng php chng t g v cho ti ngy nay l phng php ch yu
sn xut metanol trong cng nghip
Metanol l mt trong nhng nguyn liu v dung mi quan trng
nht cho cng nghip ha hc. Metanol cn c coi l nhin liu l tng
trong lnh vc nng lng v chy hon ton v khng gy nhim mi trng.
XII.1. Cng ngh tng hp metanol trc tip t metan
XII.1.1. Tng hp metanol bng cch oxy ho trc tip metan
Trc tip tng hp metanol v formaldehyt bng cch oxy ho khng
hon ton metan l mt vn rt kh khn, bi v cc sn phm l metanol
v formaldehyt d b oxy ho hn metan. V vy thi gian tip xc cn phi
rt ngn, vo khong vi giy.
Phn ng oxy ho metan xy ra theo c ch chui gc. Cc phn ng c
th xy ra trn b mt xc tc hoc trong pha hi:
CH 3 + O
CH 3 O

CH 3 O

CH 3 O + CH 4

(1)

HCHO + H

(2)

CH 3 OH + CH 3

(3)

Hng s tc cc phn ng t lin kt vi nguyn t hydro nh sau:

k H = 0,0349; k CH = 0,0392; k C
2

H
2 6

= 1,59; k C

H
3 8

= 12,17

Cc gc t do CH 3 v O b hp ph trn b mt xc tc c th to
206

thnh HCHO theo cc phn ng (1) v (2). Trn xc tc niken cng c th

xy ra phn ng ca metan vi CO 2 to thnh formaldehyt:
CH 4 + CO 2

2HCHO

(4)
0

Qu trnh c thc hin iu kin nhit 400 ... 700 C, v p sut

trong khong 0,1 ... 0,15 MPa.
C nhiu h xc tc 0 c nghin cu: molypdat bismut: BiMoO 4 ,
pentoxit vanadi V 2 O 5 (khng dng cht mang) v cc h xc tc vi cu t
hot tnh l Na, MoO 3 mang trn cht mang l cabosit hoc aerosit, cc kim
loi: Fe, Ni, Cu, Pd... hoc cc oxit ca chng, hoc hn hp cc oxit, hoc
hn hp oxit v kim loi, nhm sunfat v cc alkyl ete...
Tu thuc vo iu kin tin hnh phn ng m sn phm chnh c th
l metanol hay formaldehyt. iu kin p sut thp, qu trnh phn hu
trc tip gc CH 3 O xy ra thun li theo phn ng (2), sn phm chnh nhn
c l formaldehyt. iu kin p sut ring phn ca metan cao, do va
chm gia cc gc v phn t metan xy ra nhiu hn, v th sn phm chnh
nhn c l metanol theo phn ng (3) chim u th.
Phng php tng hp metanol bng cch oxy ha trc tip metan bng
oxy khng kh c mt xc tc c a ra sn xut cng nghip ti c t
nm 1925. Nh my u tin c xy dng vo nm 1926 ti Tallant
Okla. Cc nh my khc cng c xy dng ti Seminole v Oklahoma City
nhng u 0 ngng hot ng t trc nm 1956.
Cc sn phm ch yu to thnh t qu trnh oxy ha trc tip
hydrocarbon parafin kh l: metanol, formaldehyt, axetaldehyt, axeton v
mt lng nh cc axit, ru cao hn, cc aldehyt v xeton khc. T l cc
sn phm nhn c ph thuc vo iu kin p sut, nhit v thnh phn
nguyn liu.
Cc phn ng xy ra u ta nhit, do cn gi nhit thp. Ni
chung hiu sut sn phm metanol tng khi p sut tng. Thi gian phn ng
tu thuc vo cc iu kin tin hnh khc nhng ni chung c gi tng
i ngn hn ch qu trnh oxy ha su thnh H 2 O v CO 2 .
S cng ngh qu trnh oxy ho trc tip metan sn xut metanol
xem hnh XII.1. Hn hp kh hydrocarbon c nn ti p sut 30 atm, gia
nhit s b ti 450 0 C ... 470 0 C ri trn vi khng kh nn hoc oxy vi mt
t l xc nh. Hn hp phn ng i qua l oxy ha c th c hoc khng cha
xc tc. Thi gian phn ng trong khong t 0,25 ti 4 giy.

207

208

Kh tun hon

Kh lm nhin liu
Nc

My nn

Hydrocarbon
kh

Axetaldehyt
Thp
hp th

Gia nhit

L
oxy ha

1
2

3
4

Lm lnh

Khng kh
hoc oxy

Thp
phn ly

My nn
Thp c c
formaldehyt

Cc thp phn ly v
tinh ch sn phm
Phn nng

Formaldehyt 37%
Nc
Hnh XII.1 . Tng hp metanol bng phng php oxy ha trc tip hydrocacbon
1. Axeton; 2. Metanol; 3. Ru izo-propylic; 4. Ru n-propylic; 5. Ru butylic.

218
Nc
Hi nc
Oxy

Hi nc p sut cao
5

Kh t nhin
Kh thi

Chng ct 6

4
7

8
1

8
8

2
Nc
Nhin liu
Kh tun hon
Hnh XII.3. S cng ngh tng hp metanol p sut thp ca hng Haldor Topsoe

9
Trao i
nhit nc
Metanol

Cc sn phm c hp th trong thp ra bng nc, ti cc kh

cha phn ng c th c tun hon v thit b x l a sang h thng
phn phi nhin liu. Cc thnh phn khc ca dung dch nc c tch v
tinh ch thnh cc sn phm ring bit bng nhng phng php khc nhau
nh: trch ly lng - lng, chng phn on, chng ng ph, chng trch ly.
XII.1.2. X phng ha metyl clorua
Sn xut metanol t metan qua metyl clorua l phng php u tin
tng hp metanol. Qu trnh clo ha metan c thc hin nh tc nhn Cl 2
hoc HCl v oxy khng kh. Sau sn phm metyl clorua c x phng
ha bng sa kim. Tuy nhin phng php ny khng cn ngha thc t
v hin nay hu ht metyl clorua c sn xut t metanol.
XII.2. Cng ngh sn xut metanol t kh tng hp
XII.2.1. C s ho l ca qu trnh cng ngh tng hp metanol
Metanol c sn xut t kh tng hp theo cc phn ng:
CO + 2H 2

CH 3 OH

H 300K = 90,77 kJ/mol (1)

CO 2 + 3H 2

CH 3 OH + H 2 O H 300K = 49,16 kJ/mol (2)

Cc phn ng trn u to nhit v km theo s gim th tch. Do ,

hng to thnh metanol s thun li nu tng p sut v gim nhit ,
chuyn ho cc i c xc nh bi thnh phn cn bng. Ngoi hai phn
ng to thnh metanol trn cn xy ra phn ng thu nhit sau:
CO 2 + H 2

CO + H 2 O

H 300K = 41,21 kJ/mol

(3)

n gin, cc phn ng (1) v (3) c th coi l cc phn ng c lp.

S chuyn ho ca CO 2 thnh metanol s l kt qu tng cng ca cc phn
ng . V hng s cn bng K 2 c biu din nh sau:
K 2 = K 1 .K 3
Khi cn tnh ton c th cc hng s cn bng c xc nh bng cc
phng trnh di y:

f CH OH
3
K1 =
f CO . f H22

CH OH
3
=
CO . H2 2

PCH OH
3

PCO . PH22

= K .K P
1
1

f CO . f H 2O CO . H 2O PCO .PH 2O
K3 =
=

= K 3 . K P3
f CO2 . f H 2 CO2 . H 2 PCO2 . PH 2
209

trong f i l fugat, i l h s fugat v P i l p sut ring phn ca cu t

th i.
Hin nay metanol c sn xut trong cng nghip ch yu bng
phng php chuyn ho t kh tng hp. Ngi ta phn loi theo p sut
tin hnh qu trnh tng hp nh sau:
Qu trnh p sut cao
25 ... 30 MPa
Qu trnh p sut trung bnh
10 ... 25 MPa
Qu trnh p sut thp
5 ... 10 MPa
chuyn ho ca CO 2 v CO khi t ti trng thi cn bng ph thuc
vo p sut v nhit c a ra trong bng XII.1. Nguyn liu c s
dng l kh tng hp nhn c t qu trnh reforming hi nc gm 15%
CO, 8% CO 2 , 74% H 2 , 3% CH 4 .
BngXII.1. chuyn ho CO 2 v CO p sut v nhit khc nhau
Nhit
0

chuyn ho CO

chuyn ho CO 2

5 MPa

10 MPa

30 MPa

5 MPa

10 MPa

30 MPa

200

96,3

99,0

99,9

28,6

83,0

99,5

250

73,0

90,6

99,0

14,4

45,1

92,4

300

25,4

60,7

92,8

14,1

22,3

71,0

350

2,3

16,7

71,9

9,8

23,1

50,0

400

12,8

7,3

34,1

27,7

29,3

40,0

Qu trnh p sut thp c u im c bn l vn u t v gi thnh sn

phm thp, c th linh hot la chn quy m ca nh my. V vy hin nay
hu ht cc nh my sn xut metanol trn th gii s dng cng ngh tng
hp metanol p sut thp.
Phn ng to thnh metanol l phn ng xc tc d th in hnh c th
c m t bng c ch hp ph nh hp ph. Bn cht ca cc trung tm
hot ng trong xc tc Cu-ZnO-Al 2 O 3 iu kin cng nghip vn ang
c nghin cu. Cc loi tm hot ng trong qu trnh tng hp metanol
p sut thp c th l s phn tn ca ion Cu +1 trong pha ZnO. Mt khc c
du hiu cho thy Cu 0 cng xc tin cho vic to thnh metanol. Thnh phn
kh nguyn liu, c bit l t l CO 2 v H 2 O ng vai tr quan trng trong
vic xc nh hot tnh v chn lc ca xc tc trong sn xut metanol.
Cc nghin cu cn cho thy c nhiu hng to thnh metanol t CO hoc
CO 2 trn cc tm hot ng khc nhau trong xc tc.
210

Al 2 O 3 tn ti trong xc tc di dng v nh hnh. Chc nng ca Al 2 O 3

trong xc tc Cu-ZnO-Al 2 O 3 bao gm:
Chng li s kt dnh cc ht Cu mn.
n nh s phn tn cao ca h xc tc Cu-ZnO.
To thnh cc l trng trn b mt bng cch kt hp Al 2 O 3 vo mng
li ca Cu.
Trong chc nng no chim u th trong qu trnh tng hp metanol
vn cha c xc nh r rng. Tuy nhin Al 2 O 3 ng vai tr quan trng l
cht hot ho cu trc cho xc tc Cu-ZnO bng cch ci thin bn c v
hot tnh lu di ca xc tc. Nhng nghin cu v ng hc gn y tp
trung vai tr ca CO 2 trong tng hp metanol. Cho ti nhng nm u thp
k 80 ca th k trc, c ch qu trnh tp trung ch yu vo qu trnh
hydro ho CO thnh metanol. Khi thm CO 2 lm tng hiu sut ca qu trnh
do s dch chuyn cn bng ng. Hn na CO 2 c coi l c nh hng ti
trng thi oxy ho ca cc tm hot ng trong xc tc. Ngc li cng c
tc gi cho rng metanol c to thnh ch t CO 2 theo phng trnh phn
ng (2) trn. Cc th nghim mi y s dng phng php ng v nh
du cho thy c hai hng phn ng u c th xy ra. Tuy nhin phn ng
chuyn ho CO 2 chim u th khi tng hp metanol quy m ln trong cng
nghip.
Trong qu trnh sn xut cng nghip quy m ln, c th xy ra cc
phn ng ph sau y lm nh hng n cht lng sn phm nhn c.
Ru cao hn c to thnh bi xc tc l cc vt kim theo phn ng:
nCO + 2nH 2

C n H 2n+1 OH + (n 1)H 2 O

Hydrocacbon v sp to thnh do xc tc l cc vt st, coban v

niken theo qu trnh Fischer - Tropsch:
CO + 3H 2
CH 4 + H 2 O
CO 2 + 4H 2
CH 4 + 2H 2 O
nCO + (2n 1)H 2

C n H 2n 2 + nH 2 O

Este c to thnh theo phn ng:

(CH 2 O) hp ph + (RCHO) hp ph

CH 3 COOR

Dimetyl ete c to thnh theo phn ng:

2CO + 4H 2

Al 2 O 3

CH 3 OCH 3 + H 2 O
211

 Xeton c to thnh theo cc phn ng:

RCH 2 CH 2 OH
RCH 2 CHO + H 2
2RCH 2 CHO
RCH 2 COCHRCH 3 + O hp ph
S to thnh hu ht cc sn phm ph t kh tng hp, nht l nhm
C 2 + thun li v mt nhit ng hn c qu trnh tng hp metanol. Nhng
hiu sut to thnh cc sn phm ph li c iu khin do cc yu t ng
hc hn l do yu t nhit ng hc, v vy sn phm chnh nhn c vn l
metanol. Bn cnh cu to ca xc tc, thnh phn kh nguyn liu, thi
gian lu v nhit cng nh hng n hiu sut ca qu trnh.
XII.2.2. Xc tc cho qu trnh tng hp p sut thp
Xc tc tng hp metanol p sut thp c h0ng ICI s dng u
tin trong cng nghip vo nm 1966. Xc tc c cha ng c hot tnh v
chn lc tt hn so vi xc tc km oxyt v crom oxyt. Xc tc Cu-ZnO
c tng bn nhit do s c mt ca Al 2 O 3 , c dng cho qu trnh
chuyn ho kh tng hp v cng tinh khit thnh metanol. V xc tc rt
hot ng nn qu trnh tng hp metanol c thc hin 220 0 C ... 230 0 C
v 5 MPa. Do 0 hn ch s l0o ho sm dn ti Cu b kt dnh. Xc tc
c chn lc cao cho php nhn c metanol vi tinh khit cao ti
99,5%. Tt c cc xc tc cho tng hp p sut thp c cha ng oxyt v
km oxyt hin nay ang dng u c thm vo mt hay nhiu ph gia lm
tng bn, trong Al 2 O 3 , Cr 2 O 3 hoc hn hp l thch hp hn c. Trong
bng XII.2 a ra mt s loi xc tc cha Cu in hnh cho tng hp
metanol p sut thp.
Xc tc hin nay c s dng trong cc nh my tng hp metanol p
sut thp trn c s Cu-Zn-Al (hoc Cr) nhn c di dng cacbonat hoc
nitrat kim loi, bng cch ng kt ta dung dch nc ca cc mui kim
loi (v d mui nitrat) vi dung dch Na 2 CO 3 . Qu trnh kt ta c th xy
ra theo nhiu giai on. Cht lng ca xc tc c xc nh bi thnh
phn ti u ca cc cu t kim loi, nhit kt ta, pH, trnh t cho cc
mui kim loi vo, thi gian kt ta. T l khuy trn, tc khuy trn v
hnh dng cnh khuy cng nh hng ti cht lng xc tc. Xc tc cho
qu trnh tng hp metanol p sut thp cng c th c ch to bng cc
phng php khc nh: tm cc cu t hot tnh ln cht mang, trn ln cc
hp cht kim loi...
Xc tc Cu-ZnO-Al 2 O 3 thng phm hin nay dng trong tng hp
metanol p sut thp cho php sn xut ra sn phm yu cu vi chn lc
cao, c th ti 99% lng COx cho vo.

212

Bng XII.2. Mt s loi xc tc cha Cu in hnh cho tng hp

metanol p sut thp
Hng sn xut

Cc cu t

Hm lng, % s nguyn t

IFP

Cu

25 80

Zn

10 50

Al

4 25

Cu

65 75

Zn

18 23

Sud Chemie

Al
Shell

Cu
Zn
oxit t him

ICI

Cu
Zn
Al

BASF

Cu
Zn
Al

Du Pont

Cu
Zn
Al

United Catalyst

Cu
Zn
Al

Haldor Topsoe

Cu
Zn
Cr

8 12
71
24
5
61
30
9
65 75
20 30
5 10
50
19
31
62
21
17
37
15
48

C mt s tp cht lm nh hng ti hot tnh v chn lc ca xc

tc. Cc hp cht kim lm gim thi gian s dng v lm gim chn lc
ca xc tc. Thm ch cc tp cht cha st hoc nikel trong khong vi
phn triu s lm tng cc phn ng ph to thnh cc hydrocacbon v sp.
Cc hp cht nh silicon dioxit lm tng t l dimetyl ete trong metanol th.
213

Cc cht hot ho cu trc to iu kin phn tn cao v n nh cc

tm hot ng ca xc tc cho tng hp metanol p sut thp. Xc tc c
hot tnh cao v n nh tt trong cc iu kin tin hnh qu trnh, thi
gian s dng khong 2 - 5 nm. Nhng s sut trong qu trnh ch to xc
tc c th nh hng ln n cu trc phc tp ca cc tm hot ng v lm
xc tc b gim hot tnh. iu kin nhit , thnh phn hn hp kh
nguyn liu a vo phi c kim sot cht ch.
Xc tc cha ng rt nhy i vi cc tp cht trong kh tng hp. Cc
hp cht ca lu hunh v clo gy ng c h xc tc cha ng trong tng
hp metanol. Cc hp cht ny phi c loi b khi thnh phn ca kh
tng hp trc khi dng lm nguyn liu cho qu trnh tng hp metanol.
Dng xc tc cha ZnO s hn ch tc hi ca hp cht cha lu hunh v S
s b chuyn thnh ZnS. Sau khi b gim hot tnh, xc tc vn c th hp
ph c mt lng ln S bo v lp xc tc sau khi s ng c. Cc tp
cht khc trong kh tng hp nh hp cht silicon, nikel carbonyl hoc st
carbonyl cng lm cho xc tc b mt hot tnh.
Xc tc cng c th b mt hot tnh do b phn hu nhit nu s dng
thnh phn kh tun hon khng thch hp, iu chnh nhit khng ng
hoc np qu nhiu xc tc lc ban u gy hin tng qu nhit cc b...
Nhiu h xc tc cho qu trnh tng hp metanol p sut thp c
nghin cu. Trong h xc tc Cu-ZnO-Al 2 O 3 c s dng ph bin trong
cc nh my tng hp metanol v c hot tnh v chn lc cao, bn tt,
gi thnh chp nhn c.
XII.2.3. Cng ngh tng hp metanol p sut thp

Phng trnh (5), (6) v (7) l cc phn ng quan trng ca qu trnh

sn xut metanol t kh tng hp. Qua mi giai on phn ng khi t ti
trng thi cn bng nhit ng ch c khong 50% kh tng hp c chuyn
ha. Do sau khi metanol v nc ngng t c tch ra, kh cn li cha
chuyn ho c a tun hon tr li thit b phn ng.
S nguyn l ca qu trnh tng hp metanol p sut thp c m t
trn hnh XII.2. Kh tng hp a vo c nn ti p sut yu cu (5 ... 10
MPa) trong my nn nhiu cp 6. Kh trc khi i vo thit b phn ng c
gia nhit ti thit b trao i nhit bng hn hp kh nng sau phn ng.

214

Hi nc
1
Nc
6
Kh mi
a vo

Kh
tun hon
Kh sch

3
4
Metanol th

Hnh XII.2. S nguyn l cng ngh tng hp metanol p sut thp

1. Thit b phn ng; 2. Thit b trao i nhit; 3. Thit b lm lnh;
4. Thp phn ly; 5. My nn tun hon; 6. My nn kh.

Phn ng to thnh metanol l phn ng ta nhit xy ra trong thit b

phn ng 1 nhit 200 0 C ... 300 0 C. Nhit phn ng c th c phn tn
qua mt hay nhiu cp. Hn hp sau phn ng c tip tc lm lnh ti 3
sau khi i qua thit b trao i nhit 2, nhit ta ra khi ngng t metanol v
nc c th c tn dng vo vic khc trong qu trnh.
Metanol th c tch ra khi pha kh trong thit b phn ly 4 v ha
lng trc khi a sang chng ct. Kh t thit b phn ly c tun hon li
u ht ca my nn tun hon 5. Lng kh sch tun hon li c khng
ch bi nng v hm lng cc hp cht tr v h s t lng cc cu t
cn thit trong hn hp phn ng.
Cc cng ngh p sut thp sn xut metanol hin nay khc nhau ch
yu dng thit b phn ng. Hin c nhiu loi thit b phn ng khc
nhau: thit b on nhit (ca h0ng ICI) hoc gn ng nhit (h0ng Lurgi).
Cng ngh ca h0ng ICI chim khong 60% v cng ngh ca h0ng Lurgi
chim khong 30% tng lng metanol sn xut trn th gii. Cng ngh ca
h0ng ICI s dng thit b phn ng on nhit vi mt lp xc tc. Phn ng
b dp tt khi a kh lnh vo t mt vi im. Do profil nhit dc
theo trc thit b phn ng c hnh rng ca.
215

Trong cng ngh ca h0ng Kellogg, kh tng hp c thi qua vi tng

thit b phn ng 0 c sp xp thnh d0y theo trc. Nhit phn ng c
ly i bng cc thit b lm lnh trung gian. Thit b phn ng ca h0ng
Haldor Topsoe hot ng trn nguyn l tng t nhng kh tng hp c
phun xuyn qua tm cc tng xc tc. H0ng AmmoniaCasale S. A. 0 pht
trin mt loi thit b phn ng hot ng kt hp c dng trc v dng
xuyn tm. Loi thit b phn ng ny c s dng u tin trong cc nh
my sn xut amoniac ca h0ng ICI. Cng ngh ca h0ng Lurgi tin hnh
trong thit b phn ng hnh ng c lm mt bng nc si. Xc tc c
t trong ng, nc si chy ngoi ng.
Thit b phn ng ca h0ng Variobar l thit b phn ng ng lng ng
cun thnh nhiu lp, ng lm mt ca n c m trong lp xc tc. Nhit
ca thit b phn ng c iu chnh bi nc lm mt. Trong cc
phng php khc, nhit ca phn ng c s dng sn xut hi nc,
c th dng quay tuabin, my nn hoc lm ngun nng lng cho qu
trnh chng ct metanol tip theo.
Khc vi hai thit b phn ng trn, h0ng Toyo a ra mt loi thit b
phn ng trong dng kh tng hp c thi xuyn tm. u im ca n
l h s trao i nhit cao cng vi tn tht p sut khng ng k.
H0ng Mitsubishi Gas Chemical (MGC) s dng mt thit b phn ng
hnh ng c thnh kp c y xc tc trong khng gian hnh khuyn.
Kh tng hp trc tin c thi qua ng bn trong un nng v sau
i qua lp xc tc gia hai ng ngc dng, ng ngoi c lm lnh bng
nc. H0ng Mitsubishi cho rng u im chnh ca phng php ny l t
c chuyn ha cao (khong 14% metanol ti u ra ca thit b).
Metanol th ra khi thit b phn ng cha nc v cc tp cht khc.
S lng v thnh phn tp cht ph thuc vo cc iu kin phn ng, kh
nguyn liu, loi v thi gian s dng xc tc. Metanol th c kim ha
nh bng cch cho thm vo mt lng nh dung dch sa trung ha cc
axit cacboxylic thp v thy phn cc este.
Metanol cha c cc cu t c nhit si cao v thp (cn nng v
nh). Cn nh bao gm kh ha tan, dimetyl ete, metyl formiat v axeton.
Cn nng bao gm cc ru cao hn, hydrocarbon mch di, xeton v este
ca ru thp vi cc axit formic, axetic v propionic. Hydrocarbon parafin
gm hn hp ca cc hydrocarbon mch thng C 8 ... C 40 cng c to thnh
216

vi mt lng nh. Cc hp cht ny c bay hi thp do li y ct

chng ct, d dng b loi b do t tan trong nc v t trng nh.
Cc tp cht trong metanol c tch theo hai bc. Trc tin, tt c cc
cu t c nhit si thp hn nhit si ca metanol c tch ra ct
tch cc cu t nh. Metanol tinh khit sau c chng ct qua mt hay
nhiu ct chng. Nu cc ct lm vic ti p sut khc nhau th nhit ta ra
khi ngng t hi ca ct lm vic p sut cao s c dng cp cho ct
lm vic p sut thp hn.
XII.2.4. Mt s s cng ngh tng hp metanol p sut thp hin i
XII.2.4.1. Cng ngh ca h1ng Haldor Topsoe (an Mch)

Qu trnh tng hp metanol t kh t nhin v kh ng hnh c thc

hin p sut thp. Cng ngh c thc hin bao gm hai giai on:
Giai on I: Chuyn ho kh t nhin v kh ng hnh thnh kh tng
hp bng qu trnh t hp.
Giai on II: Chuyn ho kh tng hp thnh metanol.
S cng ngh c m t trn hnh XII.3. Dng kh nguyn liu (kh
t nhin hoc kh ng hnh) c nn qua thp tch lu hunh 1, qua thp
lm m 2, ti y kh c b0o ho hi nc. Hn hp kh b0o ho hi nc
c a vo thp 3, ti y xy ra qu trnh oxy ho s cp (qu trnh
reforming hi nc). Sau hn hp c chuyn sang thp 4, oxy c
thi trc tip vo thp 4, thc hin qu trnh chuyn ho th cp. Lng oxy
a vo c tnh ton sao cho tng ng vi t l cc cu t trong kh tng
hp thch hp cho qu trnh chuyn ho thnh metanol giai on sau.
Kh tng hp sau khi c lm ngui t nhit 1000 ... 1100 0 C, c
a qua my nn 7 v c nn ti p sut 10 MPa, v qua chu trnh tng
hp metanol 8. Nhit lng ca kh tng hp c tn dng sn xut hi
nc p sut cao trong thit b 5, v gia nhit cho y thp chng tinh ch
metanol.
Chu trnh tng hp metanol l h thng gm ba thit b phn ng on
nhit, trong c xc tc cho phn ng tng hp metanol. C s trao i
nhit gia cc thit b phn ng.
Sn phm metanol th c tch khi kh tng hp, a sang thp chng
6. Cn kh tng hp cha chuyn ho c dn ti my nn 9 tun hon
tr li hoc a i lm nhin liu.
217

1. Axeton; 2. Metanol; 3. Ru izo-propylic; 4. Ru n-propylic; 5. Ru butylic.

218
Nc
Hi nc
Oxy

Hi nc p sut cao
5

Kh t nhin
Kh thi

Chng ct 6

4
7

8
1

8
8

2
Nc
Nhin liu
Kh tun hon

9
Trao i
nhit nc
Metanol

Hnh XII.3. S cng ngh tng hp metanol p sut thp ca hng Haldor Topsoe

Cng ngh ny rt ph hp vi cc nh my sn xut quy m ln, c th

ln ti 10.000 tn/ngy. Tng s vn u t cho mt nh my ln bao gm
c b phn sn xut oxy thp hn khong 10% so vi vn u t cho mt nh
my s dng qu trnh reforming hi nc mt giai on. Nh my vi quy
m 2.400 tn/ngy 0 c xy dng ti Na Uy vo u nm 1997.
XII.2.4.2. Cng ngh ca h1ng ICI Katalco (M)

S cng ngh tng hp metanol p sut thp ca h0ng ICI Katalco

c m t trn hnh XII.4. Nguyn liu ch yu c s dng l kh t
nhin, kh ng hnh. Naphta, phn on hydrocacbon nng ca qu trnh
chng ct du th, than cng c th dng c. Qu trnh cng ngh bao
gm ba giai on:
Giai on 1: Chuyn ho hydrocacbon thnh kh tng hp.
Giai on 2: Chuyn ho kh tng hp thnh metanol.
Giai on 3: Tinh ch metanol.
Nguyn liu sau khi 0 c loi b S thp 1 v b0o ho hi nc
thp 2 c a vo thp chuyn ho c cha xc tc niken. Kh tng hp
c sn xut bng cng ngh reforming hi nc nhit 880 0 C v p
sut 2 MPa.
Cng on tng hp metanol bao gm: my nn tun hon 3, thit b
chuyn ho 4, cc thit b trao i nhit v thp phn ly 5. Trong cc nh
my ln qu trnh chuyn ho kh tng hp thnh metanol thc hin trn xc
tc c cha Cu iu kin nhit 240 ... 270 0 C, p sut 8 ... 10 MPa. Phn
ng b gii hn bi cn bng v nng ca metanol ti u ra ca thit b
tng hp khng vt qu 7%. Hn hp sn phm c lm lnh ti 40 0 C
ngng t metanol. Kh cha phn ng c tch ra t thp phn ly 5, sau khi
qua b phn lm sch loi nit, argon, hydro d, nh my nn tun hon
tr li thit b tng hp.
Metanol th t thp phn ly c cha nc v cc sn phm ph c a
sang cng on tinh ch gm hai thp chng 6 v 7. Thp 6 tch cc cu
t nh nh cc ete, este, axeton, v cc hydrocacbon thp. Thp 7 tch
nc, cc ru cao v cc hydrocacbon nng hn. Metanol thnh phm c
tinh khit cao nhn c t nh thp 7.
Cho n nm 1998 0 c 56 nh my sn xut metanol c xy dng
theo cng ngh ny.
219

220
Khng kh

Reforming

Kh t nhin

ng khi
My nn
1

Bm

Hi nc

Condensat

Nc

Metanol thnh phm

4
Nc si

Chng ct
Hnh XII.4. S cng ngh tng hp metanol p sut thp ca hng ICI Katalco

222

Oxy

Kh t nhin

Nc si

Thit b chuyn ho
t nhit

Nhin liu

Nc t qu trnh chng ct

Thit b un si li

Khng kh

Kh sch

Hi nc chy tuabin
My nn kh

Hi nc

Thit b tng hp metanol

Hnh XII.5. S cng ngh tng hp metanol p sut thp ca hng Lurgi

Metanol th
a sang
chng ct

XII.2.4.3. Cng ngh ca h1ng Lurgi Oil Gas Chemie GmbH (c)

Cng ngh sn xut metanol vi quy m ln t kh t nhin v kh ng

hnh s dng qu trnh reforming t hp chuyn ho thnh kh tng hp
v qu trnh tng hp metanol p sut thp.
S cng ngh c m t trn hnh XII.5. Kh nguyn liu c gia
nhit s b, tch S, sau c chia lm hai dng. Mt dng c b0o ho
hi nc, tip tc c gia nhit v dn ti thit b chuyn ho s cp bng
qu trnh reforming hi nc. Hn hp kh sau khi 0 chuyn ho mt phn
trong thit b s cp c p sut cao c trn vi dng nguyn liu cn li v
a vo thit b chuyn ho th cp. Ti y hn hp kh c chuyn ho
p sut 3,5 MPa v nhit 960 0 C nh qu trnh reforming t nhit c b
sung dng oxy.
Nhit lng ca kh tng hp v kh thi ca qu trnh c s dng cho
thit b pht sinh hi nc, gia nhit s b cho hn hp nguyn liu u, un
nng cho cc thp chng.
Sau khi lm lnh bng khng kh hoc nc, kh tng hp c nn n
p sut 8 MPa trc khi a sang thit b tng hp metanol. Trong thit b
tng hp metanol, xc tc c cha Cu c t trong cc ng thng ng,
nc si qu nhit c dn bn ngoi. Phn ng xy ra trong iu kin
gn nh ng nhit. Nhit phn ng c iu khin chnh xc bng p
sut ca hi nc. iu kin phn ng ng nhit v xc tc c chn lc
cao cho php hn ch cc sn phm ph to thnh mc thp nht.
Hn hp sau phn ng sau khi lm lnh c a sang thp tch. Kh
cha chuyn ho c my nn a tr li thit b tng hp trn vi nguyn
liu mi. Metanol th tch khi hn hp kh c a sang chng ct
nhn sn phm metanol tinh khit.
Qu trnh ny ph hp vi yu cu cn thit c th chuyn cc nh my
sn xut amoniac thnh nh my sn xut metanol khi c nhu cu ti ch.

221

222

Oxy

Kh t nhin

Nc si

Thit b chuyn ho
t nhit

Nhin liu

Nc t qu trnh chng ct

Thit b un si li

Khng kh

Kh sch

Hi nc chy tuabin
My nn kh

Hi nc

Thit b tng hp metanol

Hnh XII.5. S cng ngh tng hp metanol p sut thp ca hng Lurgi

Metanol th
a sang
chng ct

Chng XIII
Cng ngh tng hp amoniac
Hu nh tt c amoniac trn th gii c sn xut bng phn ng ca
nit v hydro c xc tc. V hu ht hydro dng tng hp amoniac c
sn xut bng qu trnh reforming hi nc cc hydrocacbon ( dng lng v
kh) hoc than . Ngun cung cp nit ch yu t qu trnh ha lng khng
kh hoc c th nhn c nit t qu trnh ch bin kh t nhin v kh
ng hnh.
XIII.1. C s ho l ca qu trnh tng hp amoniac
Phng trnh phn ng c bn ca qu trnh tng hp amoniac:
N 2 + 3H 2

2NH 3 + 91,44 kJ/mol

y l phn ng thun nghch, to nhit. Hng s cn bng c biu

din bng biu thc:
KP =

2
PNH

PN 2 PH3

trong : P NH 3 , P N 2 , P H 2 l p sut ring phn ca cc cu t NH 3 , N 2 , H 2 .

Hng s cn bng c th tnh theo phng trnh vant Hoff:
d(ln K P ) H
=
dT
RT 2
Phng php ny c chnh xc khng cao v kh xc nh c cc
gi tr nhit dung ng p ca cc cu t p sut cao v nh lut Dalton v
p sut ring phn c sai s ln khi p dng i vi kh thc.
S dng phng php tnh theo fugat cho kt qu ph hp hn:

Kf =

f NH
3
1/2

f N

3/2

f H

NH3

PNH
3

1/2
3/2
1/2
H3/2 P P
N2
2
N
H
2

trong : f i l fugat ca cu t i lc cn bng;

P i * l p sut ring phn ca cu t i lc cn bng;
i l h s fugat ca cu t i , c tnh theo cng thc i = f i * /P i * .
223

H s fugat i ca cu t i ph thuc vo nhit rt gn T r = T/T c v

p sut rt gn P r = P/P c .
Nu t:

K =

NH3
N1 / 2 H3 / 2
2

KP =

PNH
3
1/ 2

PN

3/ 2

PH

ta c K f = K .K P , trong K P c tnh theo phng trnh thc nghim:

lg K P =

2074,18
+ 2,4943 lg T + .T 1,8564 10 7 T 2 + I
T

trong : T l nhit trung bnh ca qu trnh phn ng, K;

l h s ph thuc vo p sut, 300 at: = 1,256.10 4 ;
I l hng s tch phn, I = 2,206.
Xc nh c K P cho php xc nh c nng amoniac lc cn
bng theo cng thc sau:
y a2 200 y

308 K P
P

ya + 10 4 = 0

trong : y a l nng amoniac lc cn bng, % th tch;

P l p sut trung bnh trong thp, at;
K P l hng s cn bng ca phn ng.
Hiu ng nhit ca phn ng ph thuc vo nhit v p sut, c th
xc nh theo cng thc:

840,6 459 10 5
Q = 9157 + 0,545 +
+
P + 5,35T + 2,52 10 4 T 2 16,69 10 6 T 3
3

T
T

trong : T l nhit , K; P l p sut, at; Q l hiu ng nhit, kJ/mol.

XIII.1.1. Cc yu t nh hng ti cn bng

Phn ng tng hp amoniac l phn ng to nhit, gim th tch, nn

theo nguyn l Le Chaterlie gim nhit v tng p sut s lm chuyn
dch cn bng theo chiu thun v pha to sn phm NH 3 . th quan h
nng NH 3 lc cn bng ti cc nhit v p sut biu din trn hnh
XIII.1 cho thy, nhit cng thp nng NH 3 cng tng. Nhit cao
khng nhng lm gim nng cn bng, cn lm gim nhanh hot tnh xc
tc. Tuy nhin, nu nhit qu thp th vn tc phn ng khng ln.

224

Nng NH 3 , %

Trong cng nghip, thng tin hnh phn ng trong khong nhit t
300 0 C n 400 0 C.

100

200

500
300

80

400

600
700

60

Nhit , 0 C

40

800

20
0
20

40

60

80

100

p sut, MPa

Hnh XIII.1. th ph thuc nng cn bng vo nhit v p sut

T th trn hnh XIII.1 thy rng, cng mt nhit phn ng, p

sut cng cao nng NH 3 cn bng y a cng ln, tuy nhin s tng ny
khng u. Khi p sut tng t 70 n 80 MPa th y a tng 2,5%. Khi p sut
tng t 20 n 30 MPa th y tng 5%. p sut thp y a tng mnh hn.
T l cc cu t trong hn hp phn ng cng nh hng ti cn bng
ca qu trnh chuyn ho. t t l cc cu t H2 /N 2 bng r v gi n 0 l tng
s mol ban u ca N 2 v H 2 , ta c:
1
n H0 2 =
n0
1+ r

r
n N0 2 =
n0
1+ r

Sau thi gian phn ng t, s mol NH 3 sinh ra l n a , theo phng trnh

phn ng ta c nng cc cu t ti thi im t nh sau:
N2
t=0
t

n0
1+ r
1
n0
n0

1+ r 2

3H 2
r
n0
1+ r

3
r
n0 n0

2
1+ r

2NH 3

Tng s mol

n0

na

n0 + na

Nng phn mol cn bng ca amoniac y a bng:

ya =

n0
n0 na

225

t ta c s mol NH 3 bng:
na =

n0 . y a
1 + ya

Nng phn mol ca N 2 :

y N2

n0
1
na
n0
na
1
1
= 1+ r 2
=

n0 n a
1 + r n0 n a 2 n0 na
=

tng t:

y H2 =

na
1
1 +
1+ r
n0 na

1
1
y a =
(1 + ya ) 1 ya
1+ r
2
2

r
(1 + ya ) 3 ya
1+ r
2

Hng s cn bng tnh theo r:

ya

KP =

(r + 3) y 1 (r 1) y
r
1
a
a
1+ r
2r
2

trong : y a l nng phn mol amoniac lc cn bng;

P l p sut chung ca h.
Trn hnh XIII.2 l th quan h gia y a v r ti cc p sut khc nhau,
cng nhit 500 0 C. T th thy rng nng phn mol amoniac lc
cn bng y a cc i gi tr t l mol H 2 /N 2 tng ng r = 3.

Nng NH3 cn bng,

% mol

ya*, %

100 MPa

50
40

60 MPa

30
30 MPa

20

10 MPa

10
0
1

Hnh XIII.2. th ph thuc nng cn bng vo p sut v t l mol cu t

226

XIII.1.2. Xc tc cho qu trnh

Thnh phn xc tc cho qu trnh tng hp amoniac rt a dng. Xc tc

tt nht v kinh t nht hin nay l xc tc c st dng oxit FeO, Fe 2 O 3 ,
Fe 3 O 4 , trong dng Fe3 O 4 c hot tnh cao nht. Ngoi ra cn c thm cc
cht ph gia tng bn nhit v tng n nh cu trc nh Al2O3, TiO2 ,...
Khi tng hm lng ca Al 2 O 3 , bn nhit v bn c ca xc tc tng.
Tuy nhin lng Al 2 O 3 , nhiu gy kh khn cho qu trnh ti sinh xc tc v
cn tr s nh hp th NH 3 trn b mt xc tc. Ngoi Al 2 O3 , cn c mt s
oxit khc cng c tc dng n nh cu trc ca xc tc, mc n nh cu
trc ca chng c sp xp theo th t sau:
Al 2 O 3 > TiO 2 > Cr 2 O 3 > MgO > MnO = CaO > SiO 2 > BeO
Cc oxit kim loi kim c tc dng lm tng cng trao i in t hot
ho qu trnh trung gian, do tng hot tnh xc tc lm vic p sut cao,
ng thi to iu kin nh hp ph NH 3 tt hn v tng kh nng chu ng
c vi H 2 S. Ngoi ra cc oxit t him nh Sm 2 O 3 , HoO 3 , Fr 2 O 3 cng gp
phn tng hot tnh xc tc. Trong qu trnh hot ho, cc oxit ny b kh
thnh kim loi v to hp kim vi st.
XIII.2. Cng ngh tng hp amoniac

C nhiu ngun nguyn liu khc nhau c s dng cho qu trnh tng
hp amoniac nh than, du nng naphta, kh t nhin, kh ng hnh. Vi
cc nguyn liu khc nhau, chi ph u t c bn v tiu tn nng lng cho
mt nh my sn xut amoniac 1000 tn/ngy c a ra trong bng so
snh di y (nu ly s liu cho kh t nhin l n v).
Bng XIII.1. So snh sn xut amoniac t cc nguyn liu khc nhau
Kh t nhin

Naphta

Du nng

Than

u t c bn

1,00

1,18

1,50

2,00

Tiu hao nng lng

1,00

1,05

1,11

1,45

T s liu so snh trn bng XIII.1 thy rng, chi ph u t c bn

cng nh tiu hao nng lng cho nh my sn xut amoniac i t kh t
nhin l thp nht.
227

XIII.2.1. Qu trnh tng hp amoniac i t kh t nhin

Qu trnh tng hp amoniac i t kh t nhin bao gm ba giai on:

1) Chuyn ho kh t nhin thnh kh tng hp, bng qu trnh reforming
hi nc v oxy ho mt phn:
CH 4 + H 2 O

CO + 3H 2

1
O2
CO + 2H 2
2
2) Loi b CO v CO 2 v chng gy ng c xc tc. Ngi ta thc hin
vic loi CO bng cch: u tin chuyn CO thnh CO 2 bng hi nc theo
phn ng:
CO + H 2 O
CO 2 + H 2
CH 4 +

Sau CO2 s c loi b bng ra nc, hp th bng dung dch cacbonat

v etanolamin.
Khi hm lng CO cn li nh, ngi ta tin hnh tinh ch kh nh
qu trnh metan ho:
CO + 3H 2
CH 4 + H 2 O
loi b cc oxit CO, CO 2 n mc nh hn 10 ppm.
3) Giai on tng hp amoniac:
N 2 + 3H 2

2NH 3 + Q

Tu theo iu kin p sut ngi ta chia lm ba qu trnh:

Qu trnh tng hp p sut thp
Qu trnh tng hp p sut trung bnh
Qu trnh tng hp p sut cao

10 ... 15 MPa;
25 ... 50 MPa;
60 ... 100 MPa.

XIII.2.2. Mt s s tng hp in hnh

Nu kh mi hon ton khng c cc cht gy ng c xc tc nh nc,

CO 2 , c th trc tip a vo thit b chuyn ho (hnh XIII.3a). Sau khi kh
ra khi thit b tng hp, NH 3 c ngng t bng cch lm lnh v kh tun
hon c a vo my nn tun hon. S ny i din cho s sp xp
thch hp nht theo quan im nng lng cc tiu. Kt qu l NH 3 thp nht
u vo v cao nht cho ngng t.

228

Kh nguyn liu

Kh nguyn liu

Kh thi

Kh nguyn liu

Kh thi

b)

NH 3

NH 3

NH 3

Kh thi

2
a)

Kh nguyn liu

4
Kh thi

c)

2
NH 3

3
d)

Hnh XIII.3. Cc s tng hp amoniac

1. Thit b chuyn ho NH 3 c b phn trao i nhit; 2. Thu hi NH 3 bng lm
lnh v ngng t; 3. Thu hi NH 3 bng ngng t nhit mi trng;
4. My nn kh tng hp; 5. My nn kh tun hon.

Khi kh nguyn liu mi cha nhiu nc hoc CO 2 th cn phi hp th

hon ton nh ngng t NH 3 . iu ny yu cu giai on ngng t c t
mt phn hoc ton b gia u a kh mi vo v thit b chuyn ho. S
sp xp ny c bt li l nng NH 3 gim xung do ho tan vo kh mi.
Ngoi ra, nhit ngng t tng ng nng NH 3 cn bng u vo
cao hn i vi thit b chuyn ho. Hnh XIII.3b l s n gin nht. S
ny c bt li l NH3 sn xut ra pha kh phi c nn cng kh tun
hon trong my nn tun hon.
Trong s trn hnh XIII.3c thng s dng my nn loi bn k, vi
s b tr nh vy, thc hin nn tun hon ngay sau khi ngng t v tch
NH 3 . C th s dng nc hoc khng kh lm lnh kh tun hon ngay trc
khi trn vi kh mi (trc khi ho tan kh tun hon), v th gim c tiu
hao nng lng cho lm lnh.
Chia lm lnh thnh hai bc cho ngng t NH3 s c li khi kh tun
229

hon c nn cng kh mi. Qu trnh ny c s dng c bit l vi p

sut tng hp ln hn 25 MPa. p sut ny, phn ln NH 3 to thnh c th
c ho lng nh lm lnh bng nc hoc khng kh nh s trn hnh
XIII.3d.
V thit b, thp tng hp l thit b quan trng nht trong ton b h
thng tng hp NH3 . Cu to ca thp cn vng chc, m bo lm vic lu
di, khng nguy him v qu trnh tng hp thc hin p sut rt cao. Kim
loi dng ch to thp cn c yu cu bn cao, nu khng H 2 v NH 3
cha trong hn hp kh nhit cao s c tc dng vi kim loi lm gim
phm cht ca n, c bit vi thp khng cacbon ho.
Thp tng hp l thp hnh tr bng thp, chiu dy t 176 n 200 mm,
cao t 12 n 30 m, ng knh t 1 n 1,4 m. Thp c t thng ng,
phn trn v di thp c ni vi nhau bi ghi thp v mt bch.
S khc nhau v cu to ca thp ch yu l khc v kch thc v, cu
to m bn trong. Vi loi thp lm vic p sut trung bnh th phn trn
t hp ng xc tc, phn di l b phn truyn nhit. V thp c lp cch
nhit loi tr kh nng xut hin truyn nhit cng bc thnh v m
ch xut hin hiu s nhit gia b mt bn trong v bn ngoi thp. Xc
tc c t trn ghi, phn phi u n nhit trong lp xc tc ngi
ta t hai ng truyn nhit.
Hn hp nit v hydro a vo thp tng hp t trn xung di qua
khng gian gia v thp v hp ng xc tc ri c t nng trong b
phn truyn nhit phn di. Sau hn hp i vo ng trung tm chuyn
ln phn trn ca hp ng xc tc qua ng truyn nhit hai lp ri mi vo
lp xc tc, li qua b phn truyn nhit v i ra khi thp tng hp.
Thi gian s dng xc tc trong thp tu thuc vo sch ca kh,
thng l hai nm. tng thi gian s dng ca xc tc c th dng thm
lp xc tc tng cng vic lc sch kh khi cc tp cht CO, CO 2 , O 2 .
Trong thp xc tc b sung ny c th dng loi xc tc Ni-Cr nhit
300 ... 350 0 C, ti s xy ra cc phn ng:
CO + 3H 2

CH 4 + H 2 O

CO 2 + 4H 2 O

CH 4 + 2H 2 O

O 2 + 2H 2

2H 2 O

Hi nc hnh thnh s tch ra thp ngng t bng nc.

230

Tch lu hunh

Reforming

Chuyn ho
CO2

Hi nc

CO2
chuyn ho

Kh t nhin
Khng kh
Kh thi

Sn phm
NH3
Metanol th
Tng hp amoniac

Metan ho

Tng hp metanol

231

Hnh XIII.4. S cng ngh tng hp ng thi NH 3 v CH 3 OH ca hng Haldor Topsoe (an Mch)

Trc y trong cng nghip ngi ta c xu hng tng lng sn phm

NH 3 , gim gi thnh bng cch gim chi ph v xy dng c bn. Trong cng
nghip nit c ly t khng kh r tin, gim c chi ph v nguyn liu
ng thi ci thin iu kin lao ng trong nh my, v n gin ho s
k thut bng cch hon thin cc phng php lm sch kh. Dng bin
php chuyn ho CO nhit thp sau metan ho CO cn li s n
gin qu trnh lm sch kh, gim c chi ph v giai on chun b hn
hp nit hydro. Yu cu t l cc cu t trong hn hp phn ng N 2 : H 2 l
1 : 3. Phng hng pht trin ca cng nghip hin nay l s dng nhng
thit b c nng sut cao, dng nhng xc tc c hot tnh v chn lc
cao, c tnh chu nhim c cao v lm vic nhit thp. c bit l s
dng thit b xc tc kiu tng si tng kh nng tip xc ca hn hp kh
phn ng vi xc tc.
chuyn ho hn hp phn ng t 14 ... 20%. Qua b phn tch nh
lm lnh NH 3 ngng t kh cha phn ng qua my nn kh tun hon tr li
thit b phn ng:
Hnh XIII.4 l s cng ngh tng hp ng thi NH 3 v CH 3 OH ca
hng Haldor Topsoe (an Mch) c a ra nm 1997. u im ca s
cng ngh ny l c th linh hot thay i nng sut theo cc sn phm NH 3
v CH 3 OH tu theo nhu cu ti a phng.

232

Chng XIV
cng ngh tng hp axetylen
Axetylen c sn xut t hai ngun nguyn liu chnh l cacbua canxi
v hydrocacbon ( dng rn, lng hoc kh). Hin nay M v cc nc Chu
u sn xut axetylen t hydrocacbon; cn Italia, Nht Bn, Nam Phi, n
axetylen c sn xut t cacbua canxi.
Sn xut axetylen t hydrocacbon l qu trnh c pht trin t nhng
nm 50 ca th k trc. Trong cng ngh ny hydrocacbon b nhit phn
nhit cao (ti 1100 ... 1500 0 C) trong iu kin on nhit v thi gian
phn ng rt ngn (t 0,005 n 0,02 giy). Sau sn phm c nhanh
chng lm lnh h nhit xung nhm hn ch cc phn ng phn hu
axetylen.
XIV.1. C s ho l ca qu trnh phn hu Hydrocacbon sn xut axetylen
XIV.1.1. C s nhit ng hc ca qu trnh nhit phn hydrocacbon
Qu trnh phn hu hydrocacbon nhit cao thnh axetylen bao gm
nhiu phn ng thun nghch. Vi nguyn liu l hydrocacbon nh (kh t
nhin v kh ng hnh), qu trnh nhit phn c th c cc phn ng sau:
2CH 4
2CH 4
C2H6
C2H6
C3H8
C3H8
C3H8
C 4 H 10
C 4 H 10
C 4 H 10
C2H4
C3H6

C 2 H 2 + 3H 2
C 2 H 4 + 2H 2
C2H4 + H2
C 2 H 2 + 2H 2
C 2 H 4 + CH 4
C3H6 + H2
1,5CH 2 + 2,5H 2
C2H4 + C2H6
C4H8 + H2
2C 2 H 2 + 3H 2
C2H2 + H2
1,5C 2 H 2 + 1,5H 2
233

Cc phn ng ny u l cc phn ng thu nhit in hnh v l phn

ng tng th tch. Qu trnh thc hin nhit cao v thi gian ngn do
cc tnh cht nhit ng ca cc hydrocacbon. Trn hnh XIV.1 biu din
nng lng t do Gibbs ca cc hydrocacbon ph thuc vo nhit . T
th trn hnh XIV.1 thy rng, nhit thng axetylen khng th to
thnh t cc hydrocacbon khc. T th cng cho thy nng lng t do
Gibbs ca axetylen gim khi tng nhit trong khi nng lng t do Gibbs
ca cc hydrocacbon khc li tng ln. nhit cao hn 1230 0 C axetylen
n nh hn cc hydrocacbon khc. ng nng lng t do Gibbs ca
axetylen ct cc ng khc ti nhit cao hn vi cc hydrocacbon c
mch cacbon trong phn t ngn hn. iu c ngha l qu trnh sn xut
axetylen t metan i hi thc hin nhit cao hn qu trnh sn xut t
cc hydrocacbon nng hn.
140
120
C 2H 2

G f ,kJ/mol

100
80
60

C 2H 4

C 3H 6

40

C 3H 6
n-C4H10

20
0

CH4

C 2H 6

C (rn) , H 2 (kh)

20
40
300

500 700

900 1100 1300 1500 1700 1900

Nhit , K

Hnh XIV.1. Nng lng t do Gibbs ca cc hydrocacbon ph thuc vo nhit

ng cong cn bng ca phn ng nhit phn metan ph thuc vo

nhit c m t trn hnh XIV.2 cho thy axetylen bt u c to
thnh nhit cao hn 1000 K (730 0 C). Nh vy qu trnh i hi phi
thc hin nhit cao v cn phi cung cp nng lng kh ln.

234

Axetylen, % th tch

28
24
20
16
12
8
4
0 1100

1200

1400
1600
Nhit , K

1800

2000

Hnh XIV.2. ng cong cn bng ca phn ng nhit phn metan ph thuc vo nhit

Tuy nhin ngay c nhit cao axetylen vn km bn hn cc cu t

to nn axetylen tc l km bn hn C v H 2 nh trn hnh XIV.1. S chnh
lch nhit gia axetylen vi C v H 2 tn ti ti 4200 K:
C2H2

2C (R) + H 2(K) ;

G 298 = 209,3 kJ/mol

Qu trnh phn hu to mui cacbon theo cc phn ng sau:

CH 4

C + 2H 2

C2H6

2C + 3H 2

C2H4

2C + 2H 2

C2H2

2C + H 2

Nh vy, chnh axetylen to thnh cng b phn hu nu iu kin phn

ng thch hp cho qu trnh to mui cacbon. Qu trnh to mui xy ra
mqnh lit khong nhit 1200 ... 1600 0 C, ngha l vng nhit phn
ng. hn ch qu trnh to mui phi gim nhanh nhit hn hp kh
phn ng bng cch phun nc hoc phun du, gi l qu trnh ti bng
nc hoc bng du.
Ngi ta thy rng, vi phn ng phn hu axetylen, p sut khng nh
hng m yu t chnh nh hng n phn ng l nhit v thi gian phn
ng. Nhit cng cao, thi gian phn ng cng di, s phn hu axetylen
cng tng, hm lng axetylen thu c cng thp.
235

XIV.1.2. C ch ca qu trnh
Qu trnh nhit phn hydrocacbon nhit cao xy ra theo cc phn
ng thun nghch sau:
2CH 4

C 2 H 2 + 3H 2

H 298 = 376 kJ/mol

C2H6

C 2 H 2 + 2H 2

H 298 = 311 kJ/mol

Cc phn ng trn l phn ng thu nhit, cn bng chuyn dch theo

chiu thun nhit 1000 ... 1300 0 C. Thc t t vn tc phn ng
ln, qu trnh cn thc hin nhit cao hn, c th 1500 ... 1600 0 C vi
CH 4 , cn i vi cc hydrocacbon lng qu trnh thc hin 1200 0 C.
Phn ng xy ra theo c ch chui gc:
CH 4

CH 2 + H 2

CH 2 + CH 4

C2H6

C2H6

C2H4 + H2

C2H4

C2H2 + H2

C2H2

2C + H 2

Nhiu cng trnh nghin cu cho thy s to thnh axetylen tin hnh
qua giai on trung gian to thnh CH 3 , CH 2 , CH. Qu trnh phn hu
metan c c ch chui gc nh sau:
CH 4

2H

2 CH 3
CH 3 CH 3

2 CH 2

2H

2H2

CH 2 =CH 2

2H

2H2

2 CH
CHCH

Cc gc CH c th trng hp:
n(CH)

C n H 2n

n(CH)

C n H n-m + 0,5mH 2

Trong hn hp sn phm kh thu c ngoi nhng parafin v olefin

thp cn c mt lng khng ln benzen, hydrocacbon, nhm axetylen
metyl axetylen CH 3 CCH cng nh vinyl axetylen CH 2 =CHCCH v
diaxetylen CHCCCH, ...
XIV.1.3. ng hc qu trnh nhit phn cc hydrocacbon nguyn liu
Hiu sut axetylen trong qu trnh nhit phn hydrocacbon c xc
236

nh bng ng hc tin hnh phn ng: tc to thnh axetylen cn phi

cao hn tc phn hu n thnh cc cht n gin. V th t c hiu
sut cao vi sn phm chnh l axetylen cn phi hn ch cc phn ng khng
mong mun bng cch lm lnh nhanh sn phm phn ng (qu trnh ti).
Qu trnh phn hu tng hp cht ring bit ca hn hp hydrocacbon
kh c gi thuyt nh sau: Qu trnh phn hu metan l phn ng bc 1,
tc ca n c th thit lp theo phng trnh sau, tho mqn cho n 15000C:

dc
= k.C1 hay
dr

ln

C1
= k.( 2 1 )
C2

y C 1 v C 2 l nng ca metan vo v ra khi vng phn ng

(tnh bng phn mol);
2 1 l thi gian phn ng (giy).
Hng s tc ca phn ng ph thuc vo nhit theo phng trnh:
17,352
15,700
v
lgk = 11,230
T
T
Phng trnh th 2 nghim ng vi qu trnh phn hu metan trong
khong nhit , p sut v nng rng hn.
lgk = 11,864

Nu nhit phn etan 650 ... 700 0 C v thi gian tip xc ln hn 0,25
giy th ch yu nhn c hydro, metan v sn phm lng. Khi nhit cao
hn (800 ... 900 0 C) s to ra etylen l chnh v mt lng rt nh axetylen.
Bt u t 1000 0 C, axetylen tr thnh cu t chnh, cn etylen khng c
hoc c vi lng khng ng k. Phng trnh tc phn hu etan nh sau:

dC C 2 H 6

= k.CC 2 H6
dT
Gi tr hng s tc k cc nhit khc nhau xem bng di y:

Thi gian tip xc (giy)

750 C v 1 atm
0,38
2,90
13,10

Hng s tc

1700 0 C v 0,07 atm

0,28.10 3
0,41.10 3
0,88.10 3

1,74
0,50
0,13
7800
9550
5850

237

Etylen 600 0 C cha phn hu to thnh axetylen. Bt u t 800 0 C th

axetylen l sn phm chnh ca qu trnh phn hu etylen. Khi tng nhit ,
tc phn hu etylen v mc chuyn ho thnh axetylen tng ln. Khi
nhit cao hn 1000 0 C, vi thi gian tip xc c mili giy s to thnh mt
lng mui cacbon ng k. Gim p sut v pha loqng hn hp phn ng s
lm chm tc phn hu v polyme ho etylen, nng cao hiu sut axetylen.
Nhit phn propan xy ra theo phng trnh bc 1:

dC C 3 H 8
dT

= K .CC 3H8

v gi tr hng s tc c tnh theo phng trnh:

lgk = 13,46

63,300
2,3 RT

ph hp vi cc s liu thc nghim i vi nhit trn 700 0 C.

S phn hu propan xy ra theo hai hng c bn:
C3H8

C 2 H 4 + CH 4

C3H8

C3H6 + H2

Propylen c to thnh trong iu kin phn ng cng b phn hu

thnh etylen v metan. Nhit qu trnh c nh hng r rt n thnh
phn sn phm: 600 ... 700 0 C ngi ta nhn c etylen v propylen vi t
l 1:1; nhit cao hn 1000 0 C nhn c axetylen vi hiu sut ln do
phn hu etylen v propylen. Nh vy axetylen nhn c khi nhit phn
propan l do qu trnh phn hu cc sn phm bc nht nh etylen v
propylen.
Thay i p sut t 1 n 7 atm t nh hng n thnh phn ca sn
phm cui khi nhit phn parafin. Ch khi p sut thp hn p sut kh
quyn, thnh phn sn phm bt u ph thuc vo p sut ring phn ban
u ca parafin. V th khi nhit phn metan, etan, propan, iu kin
nhn axetylen vi hiu sut cao l p sut ring phn ca hydrocacbon nh,
nhit cao v thi gian phn ng rt ngn.
Qu trnh nhit phn butan cng xy ra trong iu kin tng t nh
nhit phn propan. Cc sn phm phn hu n-butan l: butan-1, butan-2,
hydro, metan, etan, etylen v propylen. Khi tng nhit , sn phm ch yu
ca qu trnh nhit phn butan l axetylen v etylen.

238

Trong cng nghip, nguyn liu c s dng ch yu l hn hp cc

hydrocacbon nh: phn on etan-propan, propan-propylen hay butanbutylen... ng hc nhit phn cc hn hp hydrocacbon nh vy cha c
nghin cu y , tuy nhin c th thy rng s phn hu hydrocacbon no
c trong hn hp s b nh hng khi c mt cc hydrocacbon khc.
XIV.1.4. ng hc to thnh v phn hu axetylen
nhit cao, axetylen c to thnh s tip tc b phn hu v tham
gia vo cc phn ng ph khc nh polyme ho, to mui cacbon... lm gim
hiu sut axetylen.
i vi nguyn liu l kh t nhin, cu t metan chim ch yu (trn
90%). S to thnh axetylen khi nhit phn metan ch bt u xy ra khi
nhit cao hn 12000C, ng thi thi gian phn ng rt nh (c mili giy).
t chuyn ho cao th yu cu nhit cao hn (gn 1700 0 C) v
thi gian phn ng nh hn (c phn mi mili giy). V d 1700 ...
1800 0 C v thi gian phn ng l 0,1 ... 0,5 mili giy, chuyn ho vo
khong t 60 n 80%. Hiu sut axetylen tng khi tng nhit v gim
thi gian phn ng nh kt qu nhn c trn hnh XIV.3.

chuyn ho, %

100
75
50
25
0
1200

1400
0,2

0,1

0,005

1600

Nhit phn ng , 0 C

0,004

Thi gian phn ng, giy

Hnh XIV.3. th ph thuc chuyn ho metan vo nhit v thi gian phn ng

Nh vy tn ti thi gian phn ng thch hp ti mt nhit phn ng

nht nh cho php t c hiu sut axetylen l cc i. Phn ng to
thnh axetylen khi nhit phn metan l phn ng bc 1:
dC
= C(k1 + k 2 )
d
trong k 1 l hng s tc to thnh axetylen, k 2 l nng s tc phn
hu metan thnh C v H2 .

C = C0 .e (k1 + k 2 )

239

Lng metan bin i thnh axetylen c tnh nh sau:

C =

k1
C0 .k1
1
( C0 C )
=
1 e (k1 + k 2 )
2
k1 + k 2 2(k1 + k 2 )

Nhng thc t lng axetylen nhn c nh hn lng metan chuyn

ho thnh v xy ra phn ng phn hu axetylen:
C = C .e k 3

dC
= k3 .C
d

t :
C =

C0 .k1
1 e (k1 + k 2 ) C k 3
2(k1 + k 2 )

vi k 3 l hng s tc phn hu axetylen thnh C v H 2 .

Nng cc i ca axetylen thi gian phn ng thch hp l:
k + k 2 + k3
1
Cmax =
ln 1
k1 + k 2
k3
Hiu sut cracking hiu dng (tc l mc bin i metan n axetylen)
l:

k1
2C"
=
.e k 3
C0 C k1 + k 2

khi = 0 th = 100%.
nhit t 1200 n 1500 0 C, tc phn hu axetylen nh hn ng
k so vi tc to thnh n v chnh l yu t ng hc c bn cho php
nhn axetylen. T s gia tc to thnh v phn hu axetylen c th iu
chnh c bng cch thay i p sut. Khi gim p sut, t s ny tng ln,
c th khi gim p sut t 0,197 xung 0,039 atm t s tc to thnh v
phn hu axetylen tng ln 3 ln. Cc qu trnh nhit phn metan n axetylen c
th xem nh tp hp cc phn ng phn hu metan, etan, etylen, v axetylen.

2CH 4
C2H6
C2H4
C2H2

C2H6 + H2 ;
C2H4 + H2 ;
C2H2 + H2 ;
2C + H 2

k 1 = 4,5.10 13 .e 91000/RT
13

k 2 = 9.10 .e

(2)

40/RT

(3)

3000/RT

(4)

k 3 = 2,57.10 .e
6

(1)

69/RT

k 4 = 1,7.10 .e

S ph thuc vo nhit ca cc hng s tc ca cc phn ng t

(1) n (4) c trnh by trn hnh XIV.4.

240

lgk
5
4
3
k2

2
k1

k4
k3

2500

2000 1800

1500

1250

1000

tOC

Hnh XIV.4. th ph thuc cc hng s tc phn ng vo nhit

T th thy rng, trong khong nhit 1500 ... 2500 0 C hng s tc

phn hu etan k 2 ln hn 3 ln hng s tc to thnh k 1 (ngha l k 2 >
k 1 ). V vy trong thc t khi nhit phn metan nng etan nhn c rt
nh, v ngay c nhit cao nng ca etan trong sn phm cng khng
cao.
Trn hnh XIV.5 a ra kt qu tnh ton chuyn ho ca metan thnh
axetylen v mc phn hu axetylen nhit 1900 0 C theo cc phn ng:
2CH 4

C 2 H 2 + 3H 2

C2H2

2C + H 2

C, % 100
75
50
25
0

, mili giy

Hnh XIV.5. th hiu sut nhn sn phm axetylen ph thuc

thi gian phn ng nhit 1900 0 C

S ph thuc ca chuyn ho vo hng s tc v thi gian phn

ng c biu din bng phng trnh:

k1
.e k1 e k 4
k 4 k1
241

T xc nh c chuyn ho cc i metan thnh axetylen max

v thi gian thch hp op l:

max =

1
e rln ( /r 1) e ln ( /r 1)
1 r

op =

lnr
(r 1)k

trong r = k 4 / k 1 , vi k l hng s tc chuyn ho metan thnh axetylen.

Trong iu kin sn xut, hn ch cc phn ng phn hu, polyme ho
cc sn phm, ngi ta thc hin qu trnh ti sn phm bng cch ti trc
tip nc vo sn phm. Khi c th xy ra phn ng gia axetylen v hi nc:
C 2 H 2 + 2H 2 O

2CO + 3H 2

Tc ca phn ng ny thng khng ln v khi c s gim t ngt

nhit khi ti phn ng ny thc t khng xy ra.
Trong iu kin ca qu trnh khng nhng ch phn hu to C v H 2 m
cn to thnh cc hp cht khng no khc nhau. V th trong hn hp kh
nhit phn cn c c H 2 , metan, etan, etylen, vinyl axetylen, benzen...
XIV.2. Cng ngh sn xut axetylen
XIV.2.1. La chn nguyn liu sn xut axetylen

Nguyn liu sn xut axetylen c th s dng cc hydrocacbon

dng kh hoc lng hoc hn hp ca chng. Tuy nhin thnh phn ho hc
ca nguyn liu l mt yu t quan trng quyt nh n hiu sut cc sn
phm chnh ca qu trnh (axetylen v etylen...). Kt qu tt nht nhn c
khi nhit phn n-parafin, ng thi nhit phn ng ph thuc trc tip vo
khi lng phn t ca hydrocacbon nguyn liu. V d:
2CH 4

C 2 H 2 + 3H 2

; H 298 = + 89,97 kcal/mol

C2H6

C 2 H 2 + 2H 2

; H 298 = + 71,4 kcal/mol

2C 3 H 8

3C 2 H 2 + 5H 2 ; H 298 = + 70,9 kcal/mol

C 4 H 10

2C 2 H 2 + 3H 2 ; H 298 = + 69,3 kcal/mol

Nh vy t cc phng trnh phn ng cho thy phn ng to axetylen t

metan n butan c kh nng xy ra, trong nhit phn metan tn nhiu
nng lng hn c. Nhit phn izo-parafin v naphta cho hiu sut cao.
242

Nguyn liu km hiu qu nht l hydrocacbon thm, khi phn hu, lng
axetylen nhn c khng ng k m li to nhiu cc, nha.
Thnh phn ca nguyn liu xc nh nhit v p sut ca qu trnh.
Khi lng phn t ca hydrocacbon nguyn liu cng ln, bn nhit
cng thp nn nhit phn ng thch hp cng gim xung.
Metan nhit phn nhit cao nht, thng l hn 1400 0 C v thi gian
lu ca n trong vng phn ng nh nht (nh hn 0,01 giy). Qu trnh
chuyn ho metan p sut d t 0,1 n 0,2 atm xy ra ti su phn hu
l 30% v nng axetylen trong kh t c vo khong 10% theo th tch.
Etan l nguyn liu tin li sn xut axetylen. Nu nhit phn nhit
va phi, n l nguyn liu tt nht nhn etylen, nhit cao hiu
sut axetylen t nguyn liu l etan cng rt ln. Vi iu kin qu trnh
thc hin nhit 1400 0 C v p sut 0,065 atm, thi gian tip xc 0,05
giy, hiu sut axetylen t cc i 17% th tch.
Propan v butan cng nh cc parafin nng hn cng c s dng
sn xut axetylen, ng thi nhn etylen v cc olefin khc. Ngoi ra ngi
ta c th dng c xng hay phn on keroxen lm nguyn liu. Khi tng
t trng ca nguyn liu, hiu sut tng cng cc hydrocacbon khng no
(axetylen, etylen...) c tng nhng hiu sut nha v cc cng tng ln
ng k.
Trong qu trnh nhit phn, ch nhit l yu t c bn xc nh hiu
sut cc sn phm. iu khin ch nhit, ngn nga s to mui
cacbon v to nha trong l phn ng, ngi ta thng pha thm hi nc
vo. nh gi hiu sut axetylen trong qu trnh nhit phn, ngi ta
dng hai i lng: chuyn ho tng cng (cn gi l h s nhit phn
tng cng) v chuyn ho n axetylen (cn gi l h s nhit phn hu
ch) c nh ngha nh sau:

Q=

Tng s mol axetylen v olefin

Tng s mol nguy n liu

X =

S mol axetylen
Tng s mol nguy n liu

Ngoi ra c trng cho qu trnh ngi ta cn dng i lng su

phn hu nguyn liu ban u n cc cht n gin (C, H 2 ). Thng thng
ngi ta phn on su phn hu theo t trng ca kh sn phm v n l
i lng t l nghch vi su phn hu.
243

XIV.2.2. Cc cng ngh sn xut axetylen

sn xut axetylen ngi ta dng phn ng nhit phn hydrocacbon

nhit cao. Tu theo cch cp nhit thc hin phn ng nhit phn
hydrocacbon thnh axetylen m ngi ta chia thnh nhm cc phng
php sau:
Qu trnh nhit in
Qu trnh oxy ho khng hon ton.
XIV.2.2.1. Qu trnh nhit in

Bn cht ca qu trnh l s phng in trong mi trng hydrocacbon

kh, s xy ra s t nng cc b hn hp kh v ct mch cc phn t ca
n thnh cc gc t do, ti hp cc gc t do ny dn ti to thnh axetylen
v cc ng ng ca n, mui cacbon, hydro v cc hydrocacbon cao hn.
Qu trnh nhit in c nhng u im sau:
Ngun nng lng cp cho qu trnh khng ph thuc vo nguyn
liu hydrocacbon.
Tiu hao hydrocacbon c th gim n 50%.
Vi iu kin nng lng in c sn v r th s dng qu trnh
ny kinh t hn.
Nm 1962, hqng Dupont (M) q pht minh ra loi l h quang vi cc
in cc ng trc sn xut axetylen t hydrocacbon kh. Theo phng
php ny q xy dng thit b cng nghip vi nng sut 25 tn C 2 H 2 /nm.
Sau ny, phng php ngy cng hon thin, ngi ta a thm vo hn hp
phn ng sau khi ra khi vng tia la in mt lng nguyn liu mi, nh
th nhit ca hn hp kh gim t 1500 ... 1600 0 C xung 800 ... 1000 0 C.
S dng nhit lng ca kh phn ng giai on ny ca qu trnh q nng
cao c hiu sut axetylen v etylen trn mt n v in nng tiu hao.
Qu trnh hai giai on q c cc hqng Chemishe-Werke H ls v Dupont
p dng trong cng nghip.
Sau ny qu trnh nhit in sn xut axetylen bng dng plasma
nhit thp ca hydro hay argon. iu cho php gim c 20 ... 30%
tiu hao in nng trn mt n v axetylen thng phm.
Nguyn liu ca qu trnh l hydrocacbon kh, lng hoc rn, c th s
dng than. Cu trc l h quang v s tinh ch sn phm thch hp
244

cho cc loi nguyn liu hydrocacbon khc nhau. Vi nguyn liu l hydrocacbon dng kh, ch c th s dng qu trnh mt giai on cho h quang
tip xc trc tip vi dng kh. Cn vi nguyn liu lng hoc rn, c th s
dng qu trnh mt giai on hoc hai giai on. u tin hydro c t
nng trong l t, sau nguyn liu lng hoc rn c phun vo dng
plasma hydro.
Hnh XIV.6 m t hai kiu l h quang. Trong c hai qu trnh nhit
phn c to thnh hydro nn c hai qu trnh mt giai on v hai giai
on, h quang chy trong mi trng hydro.
Ngun in

Nguyn liu

Ngun in

Catt

Catt

Lp cch in

Lp cch in

Bung trn
H quang in

Hydro

Bung trn

Ant
Plasma hydro

ti s b
ti

Ant

Nguyn liu

ti

Hnh XIV.6. L h quang in ca H ls vi nguyn liu l kh, lng hoc rn

Qu trnh nhit in c thc hin trong thit b phn ng dng mt

chiu cng sut 8200 kW. in p to h quang l 7000 V, cng dng
in l 1150 A, h s cos = 0,7 ... 0,75. Chiu di ca bung h quang c
th ti 1 m. Cc in cc c lm lnh bng nc. Tt c cc phn ca thit
b phn ng c ch to bng thp.
Nguyn liu l kh hydrocacbon c a vo bung trn theo hng
tip tuyn vi thnh bung, do to nn dng xoy chuyn ng xung
ant. Nhit trung bnh ca kh l 1600 0 C. H quang in do tc dng
chuyn ng quay ca dng kh m cng quay trn chuyn ng xung ant

245

pha di. Khi cc im chm ca h quang vo thnh in cc lun lun

thay i, iu cho php trnh c s t chy in cc.
Khi nhit ca hn hp kh gim xung 800 0 C, ngi ta phun nc
vo ti sn phm kh, nhanh chng h nhit xung cn khong 180
... 200 0 C. nhit ny dng xyclon c th tch khong 60% mui. Sau
ra bng nc (hoc du) tch ht cn mui v nha, ri a i ch bin
thu hi axetylen, etylen...
Khi dng nguyn liu l kh t nhin vi thnh phn (% th tch):
Metan
Etan
Propan

92,3%
1,4%
0,5%

Butan
Nit

0,4%
5,4%

ngi ta thu c kh sn phm c thnh phn (% th tch) nh sau:

Axetylen
Metyl axetylen
Diaxetylen
Dimetyl axetylen
Vinyl axetylen
Metyl vinyl axetylen
Etylen
Propylen
Butylen

14,5
0,4
0,6
0,1
0,01
0,04
0,9
0,02
0,02

Metan
Etan
Propan
Benzen
Toluen
Hydro
Oxit cacbon
Nit

16,3
0,03
0,02
0,3
0,02
63,46
0,6
2,7

Tc np nguyn liu kh t nhin l 2400 m 3 /h, thi gian lu ca kh

trong l h quang khong vi mili giy v sn phm thu c gm: 680 kg
axetylen, 46 kg etylen, 1900 m 3 H 2 v 145 kg mui. Ngoi ra cn cc ng
ng ca axetylen (1,15% th tch). Lng mui chim 9,4% trng lng
nguyn liu ban u. Hydro c dng tng hp amoniac, etylen c
dng sn xut polyetylen, oxit etylen v etylbenzen.
Trn hnh XIV.7 biu din hiu sut axetylen, etylen v nng lng yu
cu cho cc hydrocacbon trong qu trnh khng ti trong nhng iu kin
xc nh. Metan c nng lng yu cu ring (SER) cao nht v cho hiu
sut axetylen cao nht, hiu sut etylen thp nht. i vi cc hydrocacbon
c mch cacbon cng ln, nng lng yu cu ring v hiu sut axetylen
gim xung tng ng vi s gim nhit cp vo to ra axetylen t cc
hydrocacbon khc nhau.
246

30
20
10
0

20
C2H2

15

C2H4

10

SER

5
CH 4

C2H6

C3H8

Hiu sut etylen, % TL

40

SER kWh/kg C 2 H 2

Hiu sut axetylen, % TL

50

C 4 H 10

Hnh XIV.7. Hiu sut axetylen, etylen trong qu trnh khng ti

Nhit phn c qu trnh ti thc cht l mt qu trnh nhit phn c

iu khin. Loi v lng hydrocacbon s dng ti s b c th rt a
dng. Hnh XIV.8 m t c trng hiu sut sn phm vi tc ti khc
nhau trong trng hp metan l nguyn liu v propan l cht ti. Hiu
sut axetylen v hydro khng chu nh hng ca tc ti, trong khi
etylen c im cc i sau gim xung khi thi gian ti qu ngn. i
vi propan hiu sut c tng v t l C 3 : C 2 nh hn 0,25.

Hiu sut sn phm , kg MW -1 h -1

Cc hydrocacbon cn li vi t l nh sau: etan 100, propan 75, n-butan

72, izo-butan 24, 1-buten 53.
100

C2H2

75

CH 4

50

C2H4
H2

25
0
25

50

75

C3H6
100

125

150
-1 -1

Tc ti propan, kg MW h

Hnh XIV.8. th hiu sut sn phm ca qu trnh c ti s b

247

V nhit ca kh sau khi ti s b trn 1200 0 C nn ngi ta dng

mt h thng ti bng du thu hi khong 80% nhit bng cch trao i
nhit dng hi. Hn hp du - mui cacbon to thnh c th bin i tip
thnh sunfua v cc du m cao cp khng tro. S trn hnh XIV.9 biu
din qu trnh nhit in c s dng h thng ti bng du ca H ls.
XIV.2.2.2. Qu trnh oxy ha khng hon ton

Trong qu trnh ny mt phn nguyn liu c t chy n nhit

phn ng v cp nhit cho phn ng. Cc nguyn liu c cha cacbon nh
metan, etan, LNG, LPG, naphta, gazoil, ngay c than hoc cc c th s
dng sn xut axetylen bng nhm cc phng php nhit phn ny.
Trong qu trnh oxy ho khng hon ton, nguyn liu c trn vi
oxy, sau khi gia nhit s b c a vo l phn ng. Hn hp sau phn
ng c lm ngui nhanh (qu trnh ti) bng nc hoc du. ti bng
nc n gin d thc hin, ti bng du hiu qu hn. Ngi ta c th s
dng cc hydrocacbon lng lm ngui, nh c th tng lng etylen v
axetylen c to thnh trong khong nhit 1500 ... 800 0 C. Qu trnh ny
c gi l qu trnh hai bc.
Cu trc l t rt quan trng, cn m bo cc yu cu cng ngh.
Thi gian lu trong vng phn ng phi rt ngn. Hn hp phn ng phi
c phn b ng u. Tc dng kh phi c nh trong qu trnh phn
ng t hiu sut phn ng cao, trnh hin tng chy kch n v to cc.
Cng ngh ca BASF sn xut axetylen t kh t nhin q c thc
hin t nm 1950. Cho n nm 1983 tng sn lng axetylen trn ton th
gii c sn xut theo cng ngh ny vo khong 400.000 tn/nm. Hu ht
u s dng phng php ti bng nc, ch c mt nh my c s
dng phng php ti bng du.
Hn hp oxy v hydrocacbon c trn trc theo t l xc nh. Ban
u l qu trnh chy mt phn nguyn liu v ngay sau l qu trnh oxy
ho khng hon ton hydrocacbon. Trong phng php ny chuyn ho
hydrocacbon khng ph thuc vo tc kh a vo m ch cn khng ch
thi gian lu trong tng phn ng nh hn nhiu so vi thi gian phn hu
trung bnh ca axetylen. Gia nhit s b nguyn liu phn ng n nhit
cao nht c th t c trc khi a vo l phn ng s gim c tiu
hao oxy v hydrocacbon nguyn liu. ng thi cng to ra tc lan truyn
ngn la cao hn v lu lng dng ln hn trong l phn ng.
248

Kh tun hon
Axetylen sch
2

Hi nc p sut
cao (20 bar)

Du ra kh

Hi nc
p sut thp

Kh nguyn liu

3
Du cha mui
cacbon
Du cn

Naphta
nhit phn
Du un nng
dung mi

Hnh XIV.9. Qu trnh nhit in vi h thng s dng du ti

1. Thu hi nhit; 2. L h quang; 3. Thu hi du; 4. Thit b phn chia cc hn hp c im si cao;
5. Thit b phn chia cc hn hp c im si thp; 6. Thit b ti sinh du.

249

Oxy

Hydrocacbon
Bung trn

B tng lt

Bung khuch tn

L t
Nc hoc du
lm ngui vo

Bung phn ng

Vng ng
Bung lm ngui
Co cn
nh k
Kh sn phm

Tho nc hoc
du lm ngui

Hnh XIV.10. L phn ng oxy ho khng hon ton ca BASF

Trong dy chuyn cng ngh, nh nht nhng quan trng nht l l phn
ng. Cu to ca n gn ging nhau cho hai qu trnh lm ngui nhanh bng
nc v bng du. Trn hnh XIV.10 m t l phn ng ca BASF.
Ti nh thit b, tc nhn phn ng q c gia nhit s b (i vi
metan khong 600 0 C) c trn hn hp tht nhanh vi oxy ti bung trn.
Khi hn hp phn ng c a vo bung phn ng, s bt la xy ra trong
khong thi gian vi mili giy tu thuc vo nguyn liu hydrocacbon v
qu trnh gia nhit s b. Cc hydrocacbon cao hn s c gia nhit s b
nhit thp hn so vi metan. trnh s thi ngc li ca hn hp kh
250

gia bung trn v tng phn ng, ngi ta s dng thit b khuch tn l
mt ng ni t bung trn ti l t. V thnh ng nhn v lun lun c
dng kh u n i qua cc l nh ca l t nn thc t khng xy ra s
chuyn ng ngc li ca hn hp kh. L t gm nhng tm thp c
lm ngui bng nc v c rt nhiu khe nh hn hp kh i qua. Tc
dng kh lun lun ln hn tc lan truyn ngn la v vy ngn la bn
di l t khng th t ngc tr li thit b khuch tn. Pha di l t
c ng ng b sung thm oxy cho hn hp phn ng. Trong iu kin
khng thun li ngn la c th xut hin pha trn l t. Trong trng hp
ny phi ngt ngay dng oxy v thi nit vo. Nit dp tt s chy kch n
trc khi gy ra s c cho thit b.
Hn hp kh c nhit cao trong vng phn ng trong khong thi
gian vi mili giy, sau s i qua vng ti, ti c phun nc hoc du
lm mt tc thi n nhit 80 0 C (i vi nc) hoc 200 ... 250 0 C (i vi
du). Tc nhn dng ti hn hp sau phn ng c dn vo t h
thng gm ba ng vng t ngay pha di tng phn ng.
Hnh XIV.11 v XIV.12 m t cc s cng ngh sn xut axetylen
bng phng php nhit phn oxy ho khng hon ton s dng qu trnh
ti bng nc v ti bng du.
Kh sau phn ng n my nn (30 0 C)
Mui cacbon
sang l t

db
90 0 C
3

1
1

Nc cha mui

5
Mui sang l t

Hnh XIV.11. S cng ngh sn xut axetylen vi qu trnh ti bng nc

1. Thit b gia nhit; 2. Thit b phn ng; 3. Thp lm lnh;
4. Thit b lc in; 5. Thit b thu hi mui; 6. Thit b lm lnh.

251

Trong cng ngh c ti bng nc, nguyn liu kh oxy v metan

c a qua thit b gia nhit 1 t nhit cn thit khong 600 ... 700 0 C,
sau a vo thit b phn ng 2, ti y xy ra qu trnh oxy ho to
axetylen. Hn hp sau phn ng c lm lnh nhanh bng nc n nhit
80 ... 90 0 C, sau hn hp c a qua thp lm lnh 3 tip tc lm
lnh, tch mui cacbon v bi c hc. Thit b lc in 4 lp sau cho
php tch trit hn mui cacbon v bi c hc. Kh sch nhn c t
nh ct lm lnh c nhit 30 0 C c a qua my nn sang b phn tinh
ch thu sn phm axetylen. Mui cacbon c thu hi nh b phn lng gn
5 v c a sang l t. Thit b lm lnh 6 c tc dng lm lnh nc v
bm vn chuyn tun hon lng nc a vo ti hn hp sau phn ng.
u im ca cng ngh theo s ny l c th thu c axetylen vi
hiu sut cao v c lm sch trit mui cacbon. Tuy nhin cn phi
bm mt lng ln nc ti sn phm phn ng, khng tn dng c
nhit ca phn ng.
Trong s trn hnh XIV.12, ngi ta q khc phc nhc im ca s
trn bng cch tn dng nhit ca phn ng nhit phn cn du. Tng
t nh s trn, ban u kh nguyn liu c gia nhit n nhit 600
... 700 0 C trong thit b gia nhit 1, sau c dn vo thit b phn ng 2,
hn hp sau phn ng c ti bng cch phun cn du n nhit 200
... 250 0 C, lng du cha chy ht c lng y thp v c bm tr li
nh h thng bm mng. Hn hp kh sau phn ng cng vi cc sn phm
phn hu ca du l cc hydrocacbon thm (benzen toluen xylen BTX)
c a qua trao i nhit lm sch khi mui cacbon ti thp trao i
nhit 3. Thp trao i nhit c ba phn, phn di cng hn hp kh trao
i nhit vi du, phn gia trao i nhit tip tc v c tch cc hp cht
vng ngng t, phn trn cng trao i nhit vi hydrocacbon thm nh
(BTX). Sn phm kh i ra t trn nh thp l hn hp ca axetylen,
cacbonic, BTX... c nhit 80 0 C c a sang thit b lm lnh cui 7
tch BTX. Kh sn phm nhn c t nh thp c nhit 30 0 C a sang
my nn 4. Phn cha BTX thu c y thp c a sang thit b lng
gn 6 thu BTX, cn nng hn c a sang thit b cc ho 5 lm vic
nhit khong 500 0 C.
u im ca s cng ngh ny l tn dng nhit ca phn ng
phn hu cn du, sn phm ca qu trnh phn hu cn du ch yu l BTX.
Nhc im ca s ny l axetylen nhn c c tinh khit khng
cao so vi phng php ti bng nc, hiu sut sn phm khng cao v
lm lnh khng trit .
Cng ngh nhit phn metan sn xut axetylen c hiu qu v kinh t
hn phng php nhit in nn c s dng rng rqi hn trong cng nghip.
252

Kh sau phn ng v BTX

Kh sau phn ng
n my nn (30 0 C)

BTX

Vng thm
ngng t cao

100 C

110 0 C
180 - 220 C

1
1
O2
CH 4
Du cn

Trao i nhit
khng kh

140 0 C

150 0 C

Qu trnh
phn ly kh

4
200 - 260 0 C
500 0 C

Hydrocacbon thm nh (BTX)

Mui cacbon

Hnh XIV.12. S cng ngh sn xut axetylen vi qu trnh ti bng du

1. Thit b un nng; 2. Thit b phn ng; 3. Thp trao i nhit; 4. Bm nn;
5. Thit b cc ho; 6. Lng gn; 7. Thit b lm lnh cui.

253

XIV.2.3. Cc phng php tch axetylen

Khi sn xut axetylen t nguyn liu l cc hydrocacbon bng cc cng

ngh ni trn, hn hp kh sn phm c cha trn 30 hp cht, trong c
H 2 , CO, CO 2 , CH 4 , cc olefin (etylen, propylen, ...), cc ng ng ca
axetylen, cc hp cht thm (BTX). Nng axetylen trong kh sn phm c
t 7 n 10% mol. tch axetylen t hn hp kh sn phm, ngi ta s
dng nhiu phng php khc nhau: Hp th bng dung mi chn lc
(dimetyl formamid, N-metyl pyrolydon), bng cc dung mi nhit thp
(metanol, amoniac, keroxen, axeton, ...), hp th bng than hot tnh, ... Hn
70% s dy chuyn sn xut cng nghip s dng dung mi chn lc.
S nguyn l tch axetylen t kh nhit phn bng dung mi N-metyl
pyrolidon (NMP) xem trn hnh XIV.13. Hn hp kh sau khi nhit phn a
sang cng on hp th bng NMP c tch thnh ba dng:
1. Sn phm axetylen thng phm, hm lng axetylen c th trn 99%
mol.
2. Kh tng hp th ch yu cha CO v H 2 .
3. Cc ng ng cao hn ca axetylen (metyl axetylen, vinyl axetylen,
diaxetylen, ...) v cc hp cht thm. Dng kh ny s c pha loqng bng
mt phn dng kh tng hp v l do an ton v c s dng lm nhin liu.
Kh nhit phn sau khi nn ti 10 atm c a vo thp hp th s b,
ti y dng kh tip xc vi mt lng nh cht hp th tch hu ht cc
hp cht thm, C 4 v cc ng ng ca axetylen tr vinyl axetylen. Trong
thp hp th chnh 4, hn hp kh c tip xc vi lng ln dung mi
N-metyl pyrolidon (NMP), dung mi hp th ton b axetylen, cc ng
ng, CO 2 , cn trn nh thp s nhn c kh tng hp th cha ch yu
H 2 v CO.
Dung dch NMP sau khi hp th t cc thp hp th c tch kh qua
nhiu bc, p sut gim v nhit tng qua tng bc. Thp nh hp th 5
lm vic iu kin p sut v nhit cao hn mi trng mt cht. Trong
thp ny, dung dch ti t trn xung tip xc vi dng kh i t nh thp
nh hp th 6 c thi ngc chiu t di ln. Kh t nh thp 5 cha
CO 2 c tun hon tr li trn vi kh nhit phn. Axetylen thnh phm
nhn c t gia thp 5 c nng 98,4% mol. Dung dch NMP sau
c tch kh qua hai bc tip theo trong thp 6 nhit 110 n 120 0 C:
ban u p sut kh quyn ( phn trn ca thp), bc th hai p sut
254

VI
VII
V

10

VIII
IX

10

IV

4
11

Hi
nc

II
III

11

Nc

XII

XI

Hnh XIV.13. S cng on tch axetylen ca hng BASF, cng on hp th bng N-metyl pyrolidon (NMP)
1. My nn; 2. Thp hp th s b; 3. Thp nh hp th axetylen; 4. Thp hp th chnh; 5. Thp nh hp th; 6. Thp chn
khng; 7. Thp tch chn khng; 8. Thp ra; 9. Thp ngng t; 10. Bm chn khng; 11. Thit b lm lnh bng nc.

255

I. Kh nhit phn; II. NMP; III. Kh tng hp; IV. Kh tun hon; V. Kh pha long; VI. Kh tng hp; VII. Axetylen; VIII. ng ng
ca axetylen a sang l t; IX. Nc si; X. T thp lm lnh bng khng kh hoc nc; XI. n thng cha; XII. i ti sinh.

thp hn p sut kh quyn (khong 0,2 atm) phn di ca thp. Vinyl

axetylen, metyl axetylen v nc d c ly ra t gia thp a sang thp
tch chn khng 7. Hm lng nc trong dung mi c khng ch bng
tc si trong thp. T y thp chn khng 6, vic tch kh q hon
thnh, v dung mi c lm lnh v tun hon v thp hp th chnh 4.
Mt lng nh dung mi t thp hp th s b 2 c nh hp th cng
vi kh tng hp th thu hi axetylen ho tan ti thp 3. Kh t nh thp
3 tun hon v my nn 1, cn dung mi sau c tch kh trong thp
tch chn khng 7. Kh t nh thp tch 7 cha cc axetylen cao, nc v
mt t hi NMP. Trong thp 8, NMP c thu hi bng nc ti t nh
thp, s c trn vo dng dung mi t y thp 5. Kh c lm lnh bng
tip xc trc tip trong thp ngng t 9 vi nc t chu trnh lnh, s c
ngng t hu ht hi nc. Cc axetylen cao c a sang lm nhin liu
cho l t.
Sn phm axetylen th c hm lng 98,4%, trong ch yu cn
propadien, metyl axetylen v nit. c tinh khit cao hn, ti 99,7%,
cn phi ra bng axit sunfuric v dung dch natri hydroxit.

256

Ph lc

257

Ph lc 1. Hng s cn bng pha K

Hng s cn bng pha K ca CO2, H2S, N2 v cc hydrocacbon no (parafin) t metan n decan (theo J. Campbell).
S liu c s dng trong cc v d, v cng c th c s dng so snh vi cc bi tp lp trnh tnh ton
bng my vi tnh.

cacbon dioxit

cacbon dioxit
Nhit , 0 F

Nhit , C

259

p sut, MPa

p sut, psi

260
Hydrosunfua

Hydrosunfua

Nhit , 0 F

Nhit , C

p sut, MPa

p sut, psi

Nit
Nit

Nhit ,
0
C

261

p sut, MPa

Nhit ,
0
F

p sut, psi

262
Metan

Metan

Nhit , 0 C

Nhit , 0 F

p sut, MPa

p sut, psi

Etan
Etan

Nhit , 0 F

Nhit , 0 C

263

p sut, MPa

p sut, psi

264
Propan
Propan
Nhit , 0 F
0

Nhit , C

p sut, MPa

p sut, psi

izo-butan

izo-butan
Nhit , 0 C

Nhit , 0 F

265

p sut, MPa

p sut, psi

266
n-Butan

n-Butan

Nhit , 0 F

Nhit , 0 C

p sut, MPa

p sut, psi

izo-Pentan

izo-Pentan

Nhit , 0 C

Nhit , 0 F

p sut, MPa

p sut, psi

267

n-Pentan

n-Pentan

Nhit , 0 C

p sut, MPa

268

Nhit , 0 F

p sut, psi

n-hexan

n-hexan

Nhit , 0 C
Nhit , 0 F

p sut, MPa

p sut, psi

269

n-heptan

n-heptan

Nhit , 0 C

p sut, MPa

270

Nhit , 0 F

p sut, psi

n-octan

n-octan
Nhit , 0 F

Nhit , 0 C

p sut, MPa

p sut, psi

271

n-Nonan

n-Nonan

Nhit , 0 C

p sut, MPa

272

Nhit , 0 F

p sut, psi

n-Decan

n-Decan

Nhit , 0 F

Nhit , 0 C

p sut, MPa

p sut, psi

273

274
o
ti trng 1

Du thi

p lc y

Trng
cn bng

o
ti trng 2

Vng m

Du vo

Mt ct ngang t hp my nn tucbin gin n kh

TucBin gin n kh

Kh
bo v

iu khin
p lc y

p k trng
cn bng

My nn kh

Ph lc 2. Cc h n v o v quan h gia chng

n v o nhit
Trong h n v quc t (SI), dng thang Kelvin K v thang Celsius o C.
Trong h Anh M dng thang Rankin ( o R) v thang Farenheit ( o F).
Cc thang K v o C u l thang bch phn, trong khong nhit
chnh (gia nhit nng chy ca nc v nhit si ca nc) l 100 .
o
(1)

Nhit si ca nc
Nhit nng chy ca nc
Khng trong thang Farenheit
Khng tuyt i

(1)

100
0
17,8
273,15

80
0
14,2
218,56

212
32
0
459,76

373,15
273,15
255,4
0

Cng thc tnh i nhit gia cc thang nh sau:

i o C thnh o F v K:

9
n o C = n + 32 o F = (n + 273,15) K
4

i o R thnh o C:
noR =

5
(n 491,76)oC
9

i o F thnh o C , o R v K:
5
5
n o F = (n 32) o C = (n + 459,76)oR = (n 32) + 273,15 K
9
9

o
o
i K thnh C v F:
9

n K = (n 273,15) o C = (n 273,15 ) + 32 o F
5

Ghi ch: n - cng mt s v tri v v phi ca mi ng thc.

(1)

p sut thng (760 mmHg).

275

276

Bng chuyn i nhit gia h n v SI v h n v Anh M

o

Choc oF
2

Choc oF

Choc oF

10

-273,16 -459,69

-19,44

-3

26,6

28,9

84

183,2

432,2

-267,78

-450

-18,89

-2

28,4

29,4

85

185,0

-262,22

-440

-18,33

-1

30,2

30,0

86

186,8

-256,67

-430

-17,8

32,0

30,6

87

-251,11

-420

-17,2

33,8

31,1

88

-245,56

-410

-16,7

35,6

31,7

-240,00

-400

-16,1

37,4

-234,44

-390

-15,6

39,2

-228,89

-380

-15,0

-223,33

-370

-14,4

-217,78

-360

-13,9

-212,22

-350

-206,67

-340

-201,11

Choc oF
11

Choc oF

12

13

14

15

810

1.490,0

915,6

1.680

3.056,0

437,8

820

1.508,0

921,1

1,690

3.074,0

443,3

830

1.526,0

926,7

1.700

3.092,0

188,6

448,9

840

1.544,0

932,2

1.710

3.110,0

190,4

454,4

850

1.562,0

937,8

1.720

3.128,0

89

192,2

460,0

860

1.580,0

943,3

1.730

3.146,0

32,2

90

194,0

465,6

870

1.598,0

948,9

1.740

3.164,0

32,8

91

195,8

471,1

880

1.616,0

954,4

1.750

3.182,0

41,0

33,3

92

197,6

476,7

890

1.634,0

960,0

1.760

3.200,0

42,8

33,9

93

199,4

482,2

900

1.652,0

965,6

1.770

3.218,0

44,6

34,4

94

201,2

487,8

910

1.670,0

971,1

1.780

3.236,0

-13,3

46,4

35,0

95

203,0

493,3

920

1.688,0

976,7

1.790

3.254,0

-12,8

48,2

35,6

96

204,8

498,9

930

1.706,0

982,2

1.800

3.272,0

-330

-12,2

10

50,0

36,1

97

206,6

504,4

940

1.724,0

987,8

1.810

3.290,0

-195,58

-320

-11,7

11

51,8

36,7

98

208,4

510,0

950

1.742,0

993,3

1.820

3.308,0

-190,00

-310

-11,1

12

53,6

37,2

99

210,2

515,6

960

1.760,0

998,9

1.830

3.326,0

-184,44

-300

-10,6

13

55,4

37,8

100

212,0

521,1

970

1.778,0

1.004,4

1.840

3.344,0

-178,89

-290

-10,0

14

57,2

43,3

110

230,0

526,7

980

1.796,0

1.010,0

1.850

3.362,0

-173,33

-280

-9,44

15

59,0

48,9

120

248,0

532,2

990

1.814,0

1.015,6

1.860

3.380,0

-169,53

-273,16 -459,7

-8,89

16

60,8

54,4

130

266,0

537,8

1.000

1.832,0

1.021,1

1.870

3.398,0

-168,89

-272

-8,33

17

62,6

60,0

140

284,0

543,3

1,010

1.850,0

1.026,7

1.880

3.416,0

-457,6

Bng chuyn i nhit gia h n v SI v h n v Anh M (tip theo)

o

Choc oF

Choc oF

Choc oF

Choc oF

Choc oF

277

10

11

12

13

14

15

-167,78

-270

-454,0

-7,78

18

64,4

65,6

150

302,0

548,9

1.020

1.868,0

1.032,2

1.890

3.434,0

-162,22

-260

-436,0

-7,22

19

66,2

71,1

160

320,0

554,4

1.030

1.886,0

1.037,8

1.900

3.452,0

-156,67

-250

-418,0

-6,67

20

68,0

76,7

170

338,0

560,0

1.040

1.904,0

1.043,3

1.910

3.470,0

-151,11

-240

-400,0

-6,11

21

69,8

82,2

180

358,0

565,6

1.050

1.922,0

1.048,9

1.920

3.488,0

-145,56

-230

-382,0

-5,56

22

71,6

87,8

190

374,0

571,1

1,060

1.940,0

1.054,4

1.930

3.506,0

-140,00

-220

-364,0

-5,00

23

73,4

93,3

200

392,0

576,7

1.070

1.958,0

1.060,0

1.940

3.524,0

-134,44

-210

-346,0

-4,44

24

75,2

98,9

210

410,0

582,2

1.080

1.976,0

1.065,6

1.950

3.542,0

-128,89

-200

-328,0

-3,89

25

77,0

104,4

220

428,0

587,8

1.090

1.994,0

1.071,1

1.960

3.560,0

-123,33

-190

-310,0

-3,33

26

78,8

110,0

230

446,0

593,3

1.100

2.012,0

1.076,7

1.970

3.578,0

-117,78

-180

-292,0

-2,78

27

80,6

115,6

240

464,0

598,9

1.110

2.030,0

1.082,2

1.980

3,596,0

-112,22

-170

-274,0

-2,22

28

82,4

121,1

250

482,0

604,4

1.120

2.048,0

1.087,8

1.990

3.614,0

-106,67

-160

-256,0

-1,67

29

84,2

126,7

260

500,0

610,0

1.130

2.066,0

1.093,3

2.000

3.632,0

-101,11

-150

-238,0

-1,11

30

86,0

132,2

270

518,0

615,6

1.140

2.084,0

1.098,9

2.010

3.650,0

-95,56

-140

-220,0

-0,56

31

87,8

137,8

280

536,0

621,1

1.150

2.102,0

1.104,4

2.020

3.668,0

-90,00

-130

-202,0

32

89,6

143,3

290

554,0

626,7

1.160

2.120,0

1.110,0

2.030

3.686,0

-84,44

-120

-184,0

0,56

33

91,4

148,9

300

572,0

632,2

1.170

2.138,0

1.115,6

2.040

3.704,0

-78,89

-110

-166,0

1,11

34

93,2

154,4

310

590,0

637,8

1.180

2.156,0

1.121,1

2.050

3.722,0

-73,33

-100

-148,0

1,67

35

95,0

160,0

320

608,0

643,3

1.190

2.174,0

1.126,7

2.060

3.740,0

-70,56

-95

-139,0

3,33

36

96,8

165,6

330

626,0

648,9

1.200

2.192,0

1.132,2

2.070

3.758,0

-67,78

-90

-130,0

2,78

37

98,6

171,1

340

644,0

654,4

1.210

2.210,0

1.137,8

2.080

3.776,0

-65,00

-85

-121,0

3,33

38

100,4

176,7

350

662,0

660,0

1.220

2.228,0

1.143,3

2.090

3.794,0

278

Bng chuyn i nhit gia h n v SI v h n v Anh M (tip theo)

o

1
-62,22
-59,45
-58,67
-53,89
-51,11
-48,34
-45,56
-42,78
-40,00
-39,45
-38,89
-38,34
-37,78
-37,23
-36,67
-36,12
-35,56
-35,00
-34,44
-33,89
-33,33
-32,78

Choc oF

-80
-75
-70
-65
-60
-55
-50
-45
-40
-39
-38
-37
-36
-35
-34
-33
-32
-31
-30
-29
-28
-27

-112,0
-103,0
-94,0
-85,0
-76,0
-67,0
-58,0
-49,0
-40,0
-38,2
-36,4
-34,6
-32,8
-31,0
-29,2
-27,4
-25,6
-23,8
-22,0
-20,2
-18,4
-16,6

4
3,89
4,44
5,00
5,56
6,11
6,67
7,22
7,78
8,33
8,89
9,44
10,0
10,6
11,1
11,7
12,2
12,8
13,3
13,9
14,4
15,0
15,6

Choc oF

Choc oF

Choc oF

Choc oF

10

11

12

13

14

15

39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

102,2
104,0
105,8
107,6
109,4
111,2
113,0
114,8
116,6
118,4
120,2
122,0
123,8
125,6
127,4
129,2
131,0
132,8
134,6
136,4
138,2
140,0

182,2
187,8
193,3
198,9
204,4
210,0
215,6
221,1
226,7
232,2
237,8
243,3
248,9
254,4
260,0
265,6
271,1
276,7
282,2
287,8
293,3
298,9

360
370
380
390
400
410
420
430
440
450
460
470
480
490
500
510
520
530
540
550
560
570

680,0
698,0
716,0
734,0
752,0
770,0
788,0
806,0
824,6
842,0
860,0
878,0
896,0
914,0
932,0
950,0
968,0
986,0
1.004,0
1.022,0
1.040,0
1.058,0

665,6
671,1
676,7
682,2
687,8
693,3
698,9
704,4
710,0
715,6
721,1
726,7
732,2
737,8
743,3
748,9
754,4
760,0
765,6
771,1
776,7
782,2

1,230
1.240
1.250
1.260
1.270
1.280
1.290
1.300
1.310
1.320
1.330
1.340
1.350
1.360
1.370
1.380
1.390
1.400
1.410
1.420
1.430
1.440

2.246,0
2.264,0
2.282,0
2.300,0
2.318,0
2.336,0
2.354,0
2.372,0
2.390,0
2.408,0
2.426,0
2.444,0
2.462,0
2.480,0
2.498,0
2.516,0
2.534,0
2.552,0
2.570,0
2.588,0
2.606,0
2.624,0

1.148,9
1.154,4
1.160,0
1.165,6
1.171,1
1.176,7
1.182,2
1.187,8
1.193,3
1.198,9
1.204,4
1.210,0
1.215,6
1.221,1
1.226,7
1.232,2
1.237,8
1.243,3
1.248,9
1.254,4
1.260,0
1.265,6

2.100
2.110
2.120
2.130
2.140
2.150
2.160
2.170
2.180
2.190
2.200
2.210
2.220
2.230
2.240
2.250
2.260
2.270
2.280
2.290
2.300
2.310

3.812,0
3.830,0
3.848,0
3.866,0
3.884,0
3.902,0
3.920,0
3.938,0
3.956,0
3.974,0
3.992,0
4.010,0
4.028,0
4.046,0
4.064,0
4.082,0
4.100,0
4.118,0
4.136,0
4.154,0
4.172,0
4.190,0

Bng chuyn i nhit gia h n v SI v h n v Anh M (tip theo)

o

279

-32,22
-31,67
-31,11
-30,56
-30,00
-29,45
-28,89
-28,34
-27,78
-27,23
-26,67
-26,12
-25,56
-25,00
-24,44
-23,89
-23,33
-22,78
-22,22
-21,67
-21,11
-20,56
-20,00

Choc oF

Choc oF

-26
-25
-24
-23
-22
-21
-20
-19
-18
-17
-16
-15
-14
-13
-12
-11
-10
-9
-8
-7
-6
-5
-4

-14,8
-13,0
-11,2
-9,4
-7,6
-5,8
-4,0
-2,2
-0,4
1,4
3,2
5,0
6,8
8,6
10,4
12,2
14,0
15,8
17,6
19,4
21,2
23,0
24,8

16,1
16,7
17,2
17,8
18,3
18,9
19,4
20,0
20,6
21,1
21,7
22,2
22,8
23,3
23,9
24,4
25,0
25,6
26,1
26,7
27,2
27,8
28,3

61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83

141,8
143,6
145,4
147,2
149,0
150,8
152,6
154,4
156,2
158,0
159,8
161,6
163,4
165,2
167,0
168,8
170,6
172,4
174,2
176,0
177,8
179,6
181,4

7
304,4
310,0
315,6
321,1
326,7
332,2
337,8
343,3
348,9
354,4
360,0
365,6
371,1
376,7
382,2
387,8
393,3
398,9
404,4
410,0
415,6
421,1
426,7

Choc oF

10

11

12

13

14

15

580
590
600
610
620
630
640
650
660
670
680
690
700
710
720
730
740
750
760
770
780
790
800

1.076,0
1.094,0
1.112,0
1.130,0
1.148,0
1.166,0
1.184,0
1.202,0
1.220,0
1.238,0
1.256,0
1.274,0
1.292,0
1.310,0
1.328,0
1.346,0
1.384,0
1.382,0
1.400,0
1.418,0
1.436,0
1.454,0
1.472,0

787,8
793,3
798,9
804,4
810,0
815,6
821,1
826,7
832,2
837,8
843,3
848,9
854,4
860,0
865,6
871,1
876,7
882,2
887,6
893,3
898,9
904,4
910,0

1.450
1.460
1.470
1.480
1.490
1.500
1.510
1.520
1.530
1.540
1.560
1.560
1.570
1.580
1.590
1.600
1.610
1.620
1.630
1.640
1.650
1.660
1.670

2.642,0
2.660,0
2.678,0
2.696,0
2.714,0
2.732,0
2.750,0
2.768,0
2.786,0
2.804,0
2.822,0
2.840,0
2.858,0
2.876,0
2.894,0
2.912,0
2.930,0
2.948,0
2.966,0
2.984,0
3.002,0
3.020,0
3.038,0

1.271,1
1.276,7
1.282,2
1.287,8
1.293,3
1.298,9
1.304,4
1.310,0
1.343,3
1.371,1
1.398,9
1.426,7
1.454,4
1.482,2
1.510,0
1.537,8
1.565,1
1.593,3
1.621,1
1.648,9

2.320
2.330
2.340
2.350
2.360
2.370
2.380
2.390
2.450
2.500
2.550
2.600
2.650
2.700
2.750
2.800
2.850
2.900
2.950
3.000

4.208,0
4.226,0
4.244,0
4.262,0
4.280,0
4.298,0
4.316,0
4.334,0
4.442,0
4.532,0
4.622,0
4.712,0
4.802,0
4.892,0
4.982,0
5.072,0
5.162,0
5.252,0
5.342,0
5.432,0

Choc oF

Choc oF

n v lc v khi lng

n v lc (P) truyn cho mt n v khi lng (m) mt gia tc bng

mt n v di (l) chia cho bnh phng ca n v thi gian (s):
ml
P= 2
s
Trong h SI, n v lc c s l Niutn (N), n v khi lng c s l
kilgam (kg). Trong h n v Anh, n v lc c s l pound lc (lbf), n
v khi lng c s l pound khi lng (lbm).
Niutn (N)
1 kg.m/s 2

Dyn (dyn)
1 g.cm/s 2

10 5

0,101972

101,972

10 5

1,01972.10 6

1,01972.10 3

980,665

1000

980,665

0,001

9,80665
0,980665.10

Kilgam lc (kG)
1 kg.9,80665 m/s 2

Gam lc (G)
1 g.9,80665 m/s 2

Ghi ch: 1 pound lc (lbf) = 4,44822 N.

n v cng

n v cng sinh ra bi mt n v lc khi chuyn di im t ca n

mt n v di theo phng ca lc .
Jun (J)
(N.m)

Kiljun
(kJ)

Ec
(ec)

Kilgam lc
mt (kG.m)

Oat gi
(Wh)

Kiloat gi
(kWh)

Calo
(cal)

0,001

1,02.10 1

1
10 10

102.10 3

2,78.10 4
2,78.10 1
2,78.10 11
2,72.10 3

2,78.10 7
2,78.10 4
2,78.10 14
2,72.10 6

0,239

1000

10 7
10 10

239
2,39.10 8

1
1000

0,001

860

860.10 3

1,162.10 3

1,162.10 6

10

9,81
3,6.10 3
3,6.10

4,186

280

9,81.10 3
3,6
3,6.10 3

102

9,81. 10 7
3,6.10

10

3,6.10

13

4,186.10 3 1,182.10 7

1
367
367.10
0,127

2,344

Ghi ch:
1. Khi dYn n t th tch V 1 n th tch V 2 ti mt p sut p khng i, thc hin
mt cng A = p(V 2 V 1 ). Trong sch bo cn gp n v o cng l
lt.atmtphe (l.atm); 1 l.atm = 101.33 J = 0,10133 kJ = 10 3 cm 3 .1,0133.10 6
dyn/cm 2 = 1,0133.10 9 ec = 10,333 kG.m = 0,0282 Wh = 2,82.10 5 kWh = 24,2
cal.
2. Cn gp n v o cng 1 mY lc gi = 2650 J = 2,7.10 5 kG.m = 0,736 kWh =
633 kcal.
3. i vi kilgam (lc).mt ngi ta ngh dng pon (p);
1 pon = 9,80665 kg.m2/s2 = 9,80665 N.m; 1 kilpon (kp) = 9806,65 N.m.

n v cng sut

n v cng sut l cng sut ca mt n v cng sn ra trong mt n

v thi gian.
Oat (W)
(jun trong 1 giy)
1
1000
9,81
4,1868
1,163
735,5

Kiloat (kW)
(kiljun trong 1 giy)
0,001
1
9,81.10 3
4,1868.10 3
1,163.10 3
0,763

kG.m/s

cal/s

kcal/h

0,102
102
1
0,127
0,1186
75

0,239
239
2,345
1
0,278
176

0,860
860
8,44
3,6
1
633

M lc
0,00136
1,36
0,01333
0,0057
0,00158
1

Ghi ch:
1. Mt mY lc hay cn gi l nga c k hiu l HP. Mt mY lc Anh v M
c k hiu l hp v bng 745,7 W = 76,05 kG.m/s = 2686 kJ/h = 1,014 HP
= 10,7 kcal/ph.
2. 1 foot-pound (lc) (ft-lbf)/s = 1,3558 W = 0,3238 cal/s = 0,77 BTU/ph =
0,00182 hp.
BTU l n v nhit ca Anh, 1 BTU = 2,930.10 4 kWh = 0,2930 Wh =
0,252 kcal = 1055 J = 107,56 kG.m. = 778 ft.lbf ; ( lbf = pound lc).
1 kW = 3600 kJ/h = 3412 BTU/h; 1,0 hp = 2545 BTU/h = 2686 kJ/h.

n v p sut

n v p sut l p sut trn mt n v b mt, do tc dng ca mt

trng ti bng mt n v lc phn b u khp trn n.
281

Niutn trn
mt vung
(1 N.m 2 )

Bar (b)
(10 5 N/m 2 )

Milimet
thu ngn
(mmHg)
(0 o C)

Milimt
nc
(mmH 2 O)
(4 o C)

Mt nc
(mH 2 O)
(4 o C)

kG/cm 2
atmtphe
k thut (at)

p sut
chun hay
p sut vt
l (atm)

1
10 5
133,322
9,80665
9806,65
98066,5
101325

105

0,0075
750,06
1

9,87.10 6
0,987
0,001316

98,0665.106

0,07356
73,56
735,56
760

10197
10,197
0,013595
0,001
1
10
10,332

1,0197.10 5

1
133,22.1016

0,10197
10197
13,595
1
1000
10000
10332

98066,5.106
980665.106
1,01325

1,0197
0,00136
10 4
0,1
1
1,0332

9,678.10 4
9,678.10 2
0,9678
1

Ghi ch :
1. p sut chun l p sut ca mt ct thu ngn cao 760 mm tnh t y
nm ngang ca ct vi trng lng ring ca thu ngn 13,5950 kg / cm 3
v gia tc chun ca s ri t do 980,665 cm / s 2 .
2. p = p a p b ; p l p sut d; p a - p sut tuyt i; p b l p sut kh quyn
(o c bng p k) p a > p b . Khi o p sut d p bng atmtphe k thut,
i khi atmtphe c k hiu l at , (p h = p b p a ; p h l p sut chn
khng, p a < p b ) .
Atmtphe k thut at; 1 at = 1 kG / cm 2 = 0,980665 bar = 735,56 mmHg
= 9,81.104 N / m 2 = 1 m 1 . kg.s 2 = 10 mH 2 O .
3. p sut chun l p sut tuyt i bng 1 atm ; cn gi l atmphe chun
(hay atmtphe vt l);
1 atm = 1,01325 bar = 1,0332 at = 760 mmHg = 10,33 mH 2 O .
4. Cn gp n v p sut bar;
1 bar = 1 dyn / cm 2 = 0,1 N / m 2 = 750 mmHg 0 o C.
5. Cn gp n v tor;
1 torr = 1 mmHg = 0,1 cm . 13,596 g / cm 3 . 981 cm / s 2 = 1333,2 bar .
6. Cn gp n v p sut pascan ( Pa );
1 Pa = 10 dyn / cm 2 = 0,0075 mmHg = 1 N / m 2 ;
1 MPa = 10 6 Pa = 10,197 kG / cm 2
7. Cn gp n v p sut psia:
1 psi = 6894,76 Pa .
100 kPa = 1 bar = 0,987 atm = 1,02 kG/cm 2 = 14,5 psi
14,696 psi = 1 atm (tiu chun) = 1001,325 kPa = 1,01 bar = 1,03 kG / cm 2
8. p sut kh quyn ngang mt bin l 1 atm = 760 mmHg = 10,33 mH 2 O .

282

n v nht

nht ng lc (theo thut ng trc kia l nht tuyt i ) tnh

bng N.s / m 2
1 N.s / m 2 = 1 kg / ms (v trong h SI: 1 N = 1 kg.m / s 2 )
Thng gp n v o l poaz (P):
1 poaz = 0,1 N.s / m 2 = 1 dyn.s / cm 2 = 1 g / cm.s
nht ca nc 20,2 o C bng 1 cP (centipoaz) = 0,01 P (poaz) =
1 mPa.s
nht ng hc l t s gia nht ng lc ca cht lng v t trng
ca n ( = / ) c tnh bng m 2 /s. n v thng dng ca nht
ng hc l stc ( St ), 1 St = 1 cm 2 / s = 10 4 m 2 / s = 100 cSt (centistc).
nht t i l t s gia nht ca cht lng v nht ca cht lng
chun (thng l nc) cng nhit hoc 0 o C (h s nht ca nc
0 o C l 1,79 cP, 20 o C l 1,002 cP.
Ghi ch:
1) Trong mt s ngnh k thut ngi ta gi nht t i l nht ring
2) Trong sch bo cn gp thut ng nht ring ( r )
r = t. 1

t. : nht t i; td =

t1 1
t 2 2

t 1 , 1 thi gian chy v t trng ca cht nghin cu.

t 2 , 2 thi gian chy v t trng ca cht chun.

nht cng tnh bng cc n v k thut, th nguyn ca chng l

kG.s / m 2 , n v k thut ca nht = 1 kG.s / m 2 = 98,1 P; 1 P = 0,0102
n v k thut.
i lng nghch o ca nht gi l lu (thng tnh bng poaz
nghch o) k hiu l 1/ ;
1 poaz nghch o = 10 m 2 / N.s = 10 m.s / kg .
Trong k thut ngi ta dng rng rYi nht k Engle xc nh nht quy
c, tnh bng Engle ( o E ). S Engle l t s gia thi gian chy
(bng giy) ca 200 ml cht kho st v thi gian chy (bng giy) ca
200 ml nc 20 o C .
Cch ghi: E50
20 : ch s trn ghi nhit khi xc nh thi gian chy ca

cht lng kho st; ch s di ch nhit ca nc khi o.

283

- Tng quan gia o E v nht (hay ) tnh bng poaz:

= [0,0731E (0,63/E)]. trong l khi lng ring, g/cm 3 .

- Tng quan gia o E v nht ng , tnh bng cm2 /s:

= 0,0731E (0,631/E)
o

7,5

0,0100

0,1147

0,1983

0,2766

0,3529

0,5398

10

15

20

30

40

50

0,7247

1,0928

1,4588

2,1909

2,9224

3,6537

n v o khi lng
Microgam (g)

Miligam (mg)

Gam (g)

Kilgam (kg)

0,001

0,000 001

10 9

1.000

0,001

0,000 001

1.000.000

1.000

0,001

1.000.000.000

1.000.000

1.000

B ch: Tn rt thng dng ca microgam l gama (k hiu ):

1 = 10 6 g.
Cara (ct) l n v o khi lng ca ngc; 1 cara = 200 miligam (0,2 g)
i t trng dtt ca cht lng v d4t

Trong cc sch tra cu, ngi ta thng ghi t trng ca cht lng i
vi nc 4 o C ( d4t ). V vy trong nhng trng hp m t trng ca cht
lng (d) c xc nh nhit (t) ging nhit cho trong bng tra cu,
20
15,56
cn dng c dng xc nh d li cho gi tr dtt (v d d15
,56 , d20 , v.v...)

th cn chuyn dtt v d4t .

Chuyn dtt v d4t theo cng thc sau:

d4t = dtt dtt (1 D)

D t trng ca nc nhit t
20
V d, ta c d20
= 1,2160 th i thnh:

d4t = 1,2160 12160 0,0018 = 1,2160 0,0022 = 1,2138

284

toC

1D

toC

1D

toC

1D

toC

1D

0,00013

13

0,00060

17,6

0,0013

22

0,0022

0,00000

14

0,00073

18

0,0014

23

0,0024

10

0,00027

15

0,00087

19

0,0016

24

0,0027

11

0,00037

15,6

0,00097

20

0,0018

25

0,0029

12

0,00048

16

0,0010

21

0,0020

30

0,0044

12,5

0,00054

17

0,00127

T trng tng i tnh nh sau:

(cht lng)
(nc)
(cht kh)
M (cht kh)
- ca cht kh: d K (hoc K ) =
=
(khng kh)
M (khng kh)
l khi lng ring.
- ca cht lng: d L (hoc L ) =

T trng tng i ca du cn c biu din bng 0 API:

dL =
0

141,5
131,5 + 0 API

API =

141,5
131,5
dL

n v o di
Angstrm

Milimicron

Micron

Milimet

Xentimet

Deximet

Mt

mm

cm

dm

0,1

0,0001

10 7

10 8

10 9

10 10

10

0,001

10

10

10

10 9

10000

1000

0,001

0,0001

10 5

10 6

10 7

10 6

1000

0,1

0,01

0,001

10

10

10000

10

10

10

10

10

10

0,1

0,01

10

100

10

0,1

10

1000

100

10

285

quan h gia n v anh v n v h mt

n v o di
1
1
1
1

mile (c l mail, k hiu l mile) = 1760 yard = 1,609 km;

nautical mile (c l noticn mail) = 1,853 km
yard (c l ya, k hiu yd.) = 3 foot (fut, ft.) = 36 inch (inhs, in.)
yard = 0,9144 m; 1 foot = 30,48 cm; 1 inch = 25,400 mm.

n v o din tch
1
1
1
1

square mile (sque mail, sq. mile) = 640 acre = 258,99 ha

acre (ycr, A) = 4840 square yard = 0,4047 ha
square yard (sq. yd.) = 9 square foot = 0,8361 m 2
square inch (sq. in.) = 6,42 cm 2

n v o th tch
1 cubic yard (kiubic ya, cu. yd.) = 27 cubic foot = 0,7646 m 3
1 cubic foot (cu. ft.) = 1728 cubic inch = 0,02832 m 3
1 cubic inch (cu. in.) = 16,387 cm 3

n v o dung tch cht lng

1 gallon (galn, gal.) = 4 quart (cuot, qt.) = 8 pint (paint, pt.)
1 barrel (bern, bbl.) (M) = 31,5 gallon = 1,59 l
(Anh) 1 gallon = 4,546 l; 1 quart = 1,136 l; 1 pint = 0,586 l
(M) 1 gallon = 3,785 l; 1 quart = 0,946 l; 1 pint = 0,473 l

n v o khi lng ring

3

1 kg/m = 0,001 g/cm = 0,0624 lb/ft 3

1 lb/ft 3 = 16,02 kg/m 3 = 0,016 g/cm 3
1 g/cm 3 = 1000 kg/m 3 = 1 kg/l = 62,4 lb/ft 3

286

Cc tin t thp phn

Cc tin t thp phn ch s ln (10n) tng hay gim ca n v o c bn.

Trong h n v quc t, trong h mt v.v... tn ca cc bi v c thp
phn ca n v o c bn c cu to nh cc tin t.
K hiu
quc t

Cch c

Gi tr

V d

giga

10 9

GN

giganiutn

1.000.000.000 N

mega

10 6

kil

MHz

megahec

1.000.000 Hz

10

kW

kiloat

1000 W

hW

hectoat

100 W

dal

decalit

10 l

hecto

10

da

deca

10

dexi

10 1

dm

deximet

0,1 m

xenti

10

cm

xentimet

0,01 m

mili

10

mV

milivon

0,001 V

micro

10

microampe

0,000001 A

nano

10 9

nH

nanohenri

0,000000001H

milimicro

10

mF

milimicro

0,000000001F

pico

10

12

faraday
p

pF

pico faraday

10 12 F

287

ti liu tham kho

1. Acetylen Process and Production. Ed. by Marshalt Sitting. Park Ridge,

New Jersey, USA, 1968.

2. Ammonia and Synthesis Gas. Ed. by F. J. Brykowski. Park Ridge, New

Jersey, USA, 1981.

3. Applied Catalysis. Elsevier, 1997.
4. Campbell J. M. Gas Conditioning and Processing. Vol 1. The Basic

Principles. Campbell Petroleum Series. Normal, Oklahoma. October

1994.
5. Campbell J. M. Gas Conditioning and Processing. Vol 2. The

Equipment. Campbell Petroleum Series. Normal, Oklahoma. October

1994.
6. Maddox R. N., Lilly L. L. Gas Conditioning and Processing. Vol 3.

Computer Applications. Campbell Petroleum Series. Normal, Oklahoma.

October 1994.
7. Maddox R. N. Gas and liquid sweetening. Campbell Petroleum Series.

Normal, Oklahoma. October 1974.

8. Catalyss in C 1 Chemistry. Ed. by Wilhelm Keim, Holland 1983.
9. Engineering Data Book, GPSA, Tulsa, Oklahoma, 1994.
10. Erikh V. N., M. G. Rasina, U. G. Rudin. The Chemistry and Techno-

logy of Petroleum and Gas. M. 1988.

11. Farrauto R. J., Bartholomew C. H. Fundamentals of Industrial

Catalytic Processes. Blackie Academic & Professional. London 1997.

12. Felder R. M., Rousseau R. W. Elementary Principles of Chemical

Processes. John Wiley & Sons, Inc. New York 2000.

13. Hydrocacbon Asia. Jan/Feb 1996
14. Hydrocacbon Asia. May/Jun 1996
15. Hydrocacbon Processing. April 1996.

288

16. Hydrocacbon Processing. April 1998.

17. Hydrocacbon Processing. March 1995.
18. Hydrocacbon Processing. March 1997.
19. Ind. Eng. Chem. Res. 1998, 37.
20. Ind. Eng. Chem. Res. Vol. 35, N o 3, 697-702, 1996.
21. Ind. Eng. Chem. Res. Vol. 37, N o 4, 1410-1421, 1998.
22. Ind. Eng. Chem. Res. Vol. 37, N o 5, 1579-1705, 1998.
23. Katz D. L., Lee R. L. Natural Gas Engineering Production and Storage.

Mc Graw - Hill Pub. Co. 1990.

24. Kirl Othmer. Encyclopedia of Chemical Technology. Joln Wiley and

Sons, 1997.
25. Metan Activation. Proceeding of The European Workshop, Bochum,

FRG., May 2-3, 1988. Ed. by M. Baerns, J. R. H. Ross and K. Van der
Wiele. Elservier,1989.
26. Metanol Technology and Application in Moto Fuels. Ed. by J. K. Paul.

Park Ridge, New Jersey, USA 1978.

27. Miller S. A. Acetylen. Its properties, Manufacture and Uses. London,

Ernets Benn Limited, 1965.

28. Natural Gas Conversion IV. Proceeding of The Natural Gas Conversion

Symposium. Studies in Surface Science and Catalysis. Vol. 107.

Elservier, 1997.
29. Natural Gas Conversion V. Proceeding of The Natural Gas Conversion

Symposium, Studies in Surface Science and Catalysis. Vol. 119.

Elservier, 1998.
30. Natural Gas Conversion. Proceeding of The Natural Gas Conversion

Symposium, Oslo, August 12-17, 1990. Studies in Surface Science and

Catalysis. Vol. 61. Elservier, 1991.
31. New Developments in Selective Oxidation. Ed. by G. Centi and F.

Trifiro. Elsevier, 1990.

289

32. Optimization of The Production and Utilization of Hydrocacbon.

Ed.3by M. Frias. Published by Graham and Trotman 1991.
33. Proceeding of The Fourth Symposium on The Development of
Petroleum Resources of Asia and The Far East. Bankok (Thailand)
1969. United Nations, New York, 1973.
34. Progress in C 1 Chemistry in Japan. Ed. by The Research Association
for C 1 Chemistry. Toranomon, Minato-ku, Tokyo 105, Japan. Elsevier,
1989.
35. Reid R. C, J. M. Prausnitz, T. K. Sherwood. The Properties of Gases
and Liquids. New york. MacGraw Hill Book Company, 1977.
36. Separation Technology. Proccedings of The Third International
Symposium on Separation Technology, Antwerp Belgium, August 2227, 1993. Ed. by E. F. Vansant. Elsevier 1994
37. Speight J. G. Gas Processing: Environmental Aspects and Methods.
Butterworth Heinemann 1993.
38. Starling K. E., Han U.S. Hydrocarbon Processing. May 1972, 129.
39. Ullmanns Encyclopedia of Industrial Chemistry. VCH Verlagsgesellschaft mBh, FRG., 1990.
40. . ., . ., . .
. . , 1981.
41. . .
. . , 1980.
42. . ., . ., . . . . N o 8 , 561,
1963
43. . ., . . . .
, 1998.
44. . . . ,
, 1964.
45. . . .
, , 1969.
46. . . . . , 1973.

290

47. . . . . , 1984.
48. . ., . ., . .
N o 5 , 27, 1972.

49. . .
. . . , 1983.

50. . . . N o 5 , 28, 1975.

51. . ., . . . . N o 7 , 3 95,1986.
52. . . .
. . , 1979.

53. . ., . . . . N o 2 , 91, 1963.

54. . ., . . . . N o 9 , 650, 1963.
55. Kaz D. L., Poettmann F. H., Vary J. A., Elenbaarr J. R. Weinanug C. F.

Handbook of Natural Gas Engineering. McGraw - Hill Book Company,

New York, 1959.

291

Cng ngh Ch bin

kh t nhin
v kh ng hnh
Tc gi: Nguyn th Minh Hin

Chu trch nhim xut bn:

PG s . T s . T ng Hi

Bin tp:

Nguyn Ngc Phm Vn

Ch bn:

Dng Vn Quyn

V ba:

Hng Lan

Nh xut bn Khoa hc v k thut

70- Trn Hng o H Ni

In 1000 cun, kh 16 24 cm, ti Xng in NXB Vn ho Dn tc

Giy php xut bn s: 486-22-18/7/02 S mi cha c
In xong v np lu chiu thng 7 nm 2004

292