Zadatak 001 (Ivan, gimnazija)

Jedan blizanac odmah nakon roenja ulazi u raketu. Koliko je vremena prolo na Zemlji, ako je u
raketi prolo 10 godina? Brzina rakete je 280 000 km/s, a brzina svjetlosti 300 000 km/s.
Rjeenje 001
t' = 10 godina,
t'

t=

v2
c2

v = 280 000 km/s,

t'

v
1
c

c = 300 000 km/s,

10 godina

280 000
1
300 000

km
s
km

t=?
10 godina
= 27.85 godina .
2
14

1
15

Vjeba 001
Jedan blizanac odmah nakon roenja ulazi u raketu. Koliko je vremena prolo na Zemlji, ako je u
raketi prolo 20 godina? Brzina rakete je 270 000 km/s, a brzina svjetlosti 300 000 km/s.
Rezultat:

45.88 godina.

Zadatak 002 (Ivan, gimnazija)

Raketa se giba brzinom v = 0.99 c (c je brzina svjetlosti u vakuumu) u odnosu na nepokretnog
motritelja na Zemlji. Ako je duljina predmeta 1 m u raketi, u smjeru gibanja rakete, kolika je to duljina za
motritelja na Zemlji?
Rjeenje 002
l' = 1 m,

v = 0.99 c,

l=?

2
2
v2
v
0.99 c
2
l = l ' 1
= l ' 1 = 1 m 1
= 1 m 1 0.99 0.14 m = 14 cm .
2
c
c
c

Vjeba 002
Raketa se giba brzinom v = 0.9 c (c je brzina svjetlosti u vakuumu) u odnosu na nepokretnog
motritelja na Zemlji. Ako je duljina predmeta 2 m u raketi, u smjeru gibanja rakete, kolika je to duljina za
motritelja na Zemlji?
Rezultat:
0.87 m = 87 cm.
Zadatak 003 (Ivan, gimnazija)
Raketa se giba brzinom v = 0.99c (c je brzina svjetlosti u vakuumu) u odnosu na nepokretnog
motritelja na Zemlji. Gustoa mjedi u raketi je 8 500 kg/m3. Kolika je gustoa mjedi za motritelja na Zemlji?
Rjeenje 003
v = 0.99c,
' = 8 500 kg/m,
=?
Masa i obujam za mirnog motritelja raunaju se po formulama:
m=

m'
1

v2
c2

V = V ' 1

Gustoa za motritelja na Zemlji rauna se:

Gustoa u raketi:

'=

m'
V'

Sada je:

v2
.
c2

m'

m
V

1
=

V ' 1
1

= '

v2
c2

v
1
c

v2

c2

= 8 500

m'
v2

V ' 1
c 2

m'
V'

1
1

v2

= '

c2

1
v2
1
c2

kg
1
kg
kg

= 8 500
50.25 = 427125
3
2
3
m 1 0.99
m
m3

Gustoa mjedi za motritelja na Zemlji je 427 125 kg/m3.

Vjeba 003
Raketa se giba brzinom v = 0.9c (c je brzina svjetlosti u vakuumu) u odnosu na nepokretnog
motritelja na Zemlji. Gustoa mjedi u raketi je 6 500 kg/m3. Kolika je gustoa mjedi za motritelja na Zemlji?
Rezultat:
34 190 kg/m3.

Zadatak 004 (Anela, gimnazija)

Kolika je brzina elektrona, ija je masa 10% vea od mase mirovanja, ako je c brzina svjetlosti u
vakuumu?
Rjeenje 004
m = m0 + 10% m0 = m0 + 0.10 m0 = 1.1 m0,
v=?
Jedan je od osnovnih rezultata specijalne teorije relativnosti promjena mase s brzinom:
m0
m=
,
v2
1
c2
gdje je m masa tijela u gibanju, m0 masa mirovanja, v brzina tijela i c brzina svjetlosti u vakuumu.
Zato je:
m0
m0
1
1.1 m0 =
/ : m0 1.1 =

m=
2
2
2
v
v
v
1
1
1
2
2
c
c
c2

v2
1
=
/
2
1.1
c

v2
1
v2
1
v 2 0.21
=

=
1
=
/ c 2
2
2
2
1.21
1.21
1.21
c
c
c

v2 = c2

( )

0.21
1.21

v = 0.417 c.

Vjeba 004
Kolika je brzina elektrona, ija je masa 20% vea od mase mirovanja, ako je c brzina svjetlosti u
vakuumu?
Rezultat:
v = 0.553 c.
Zadatak 005 (Vanja, gimnazija)
Kolikom bi se brzinom trebao gibati neki inercijalni sustav pa da vrijeme u njemu tee upola sporije?
Rjeenje 005
t' = 2 t,
c = 3 108 m/s,
v=?
Oznaimo s t vremenski interval u sustavu koji miruje, a s t' vremenski interval u inercijalnom sustavu
koji se giba brzinom v u odnosu na prvi sustav. Iz Lorentzovih transformacija slijedi:

t ' =

v2

c2

Zbog uvjeta zadatka

t' = 2 t,
dalje piemo:
2 t =

t
1

v2
c2

b d
a c

=
=

a c
b d
v2
1
c2
1

/ : t 2 =

v2 1
v2
1
v2 3
=
= 1
= /
4
c2 4
c2
c2 4

v
c

/ c v = c

3
2

v2 1 2
= /
c2 2

m
m
= 0.866 3 108
= 2.6 108 .
s
s

Vjeba 005
Kolikom bi se brzinom trebao gibati neki inercijalni sustav pa da vrijeme u njemu tee tri puta
sporije?
Rezultat:
v = 2.83 108 m/s.
Zadatak 006 (Vanja, gimnazija)
Dva se inercijalna sustava S i S' jedan prema drugome gibaju uzdu osi x konstantnom brzinom 0.9c.
tap se nalazi u sustavu S' izmeu toaka
A(0 m, 0 m, 0 m) i B(1 m, 1 m, 0 m). Kolika je duljina tapa izmjerena iz sustava S?
Rjeenje 006
v = 0.9c,
A(0, 0, 0) = A( x1' , y1' , z1' ) ,
B (1,1, 0) = B ( x2' , y2' , z2' ) ,
d=?
Duljina tapa u sustavu S' (vlastita duljina) je
2

d0 =

( x2' x1' ) + ( y2' y1' ) + ( z2' z1' )

(1 0 )

2
2
+ (1 0 ) + ( 0 0 ) =

2 1.41 m.

Budui da se kontrakcija opaa samo u smjeru relativnog gibanja, to e motritelj iz sustava S izmjeriti:
2
2
v2
v
0.9c
'
'
2
= (1 0 ) 1 = 1 1
x2 x1 = x2 x1 1
= 1 0.9 = 1 0.81 = 0.44 m,
2
c
c
c
'
'
y2 y1 = y2 y1 = 1 0 = 1 m,
z2 z1 = z2' z1' = 0 0 = 0 m.
Tada duljina tapa izmjerena iz sustava S iznosi:

d=

( x2 x1 ) + ( y2 y1 ) + ( z2 z1 )

( 0.44 )

+ 12 + 02 =

1.1936 1.09 m.

Vjeba 006
Dva se inercijalna sustava S i S' jedan prema drugome gibaju uzdu osi x konstantnom brzinom 0.9c.
tap se nalazi u sustavu S' izmeu toaka
A(0 m, 0 m, 0 m) i B(1 m, 1 m, 1 m). Kolika je duljina tapa izmjerena iz sustava S?
Rezultat:
d = 1.48 m.
Zadatak 007 (Vanja, gimnazija)
Izraunaj koliinu gibanja i kinetiku energiju elektrona koji se giba brzinom v = 0.85c (gdje je c
brzina svjetlosti u vakuumu).
Rjeenje 007
c = 3 108 m/s,
v = 0.85c = 0.85 3 108 m/s = 2.55 108 m/s,
m0 = 9.1 10-31 kg,
p = ?,
Ek = ?
Koliina gibanja elektrona je p = m v, gdje je

m0

m=

v2
c2

m0

v
1
c

pa se dobije
p = mv =

m0

v
1
c

v =

9.1 1031 kg
m 9.1 1031 kg
m
m
2.55 108
=
2.55 108
= 4.41 1022 kg .
2
s
s
s
1 0.852
0.85c
1

Moemo raunati i ovako:

v
p = mv =

m0

v = m0 c

1
c

m
= 9.1 10 31 kg 3 108
2
s

1
c

= 2.73 1022 kg

m
s

0.85

= 4.41 1022 kg

1 0.852

m
s

0.85
1 0.852

Ukupna energija tijela mase mirovanja m0 koje se giba brzinom v iznosi:

m0

E = m c2 =

v2

c2 ,

c2

gdje je m0 c2 = E0 energija mirovanja tijela. U relativistikoj mehanici pod kinetikom energijom

podrazumijeva se razlika izmeu ukupne energije E tijela i energije mirovanja E0. Kinetika energija je:
m0 c 2
2
2
E = E E0 = m c m0 c =
k
v2
1
c2

1
1

2
2
2
m0 c = m0 c
1 = m0 c
1 =
2
2

1 v

v
1

2
c

m
1
m2
1

= 9.1 1031 kg 3 108

1 = 9.1 1031 kg 9 1016

1 =
2

s 2 1 0.852

0.85c

= 8.19 1014 kg

m2

s2

2
1 0.85

1 = 7.36 1014 J = 73.6 1015 J = 73.6 fJ.

Vjeba 007
Izraunaj koliinu gibanja i kinetiku energiju elektrona koji se giba brzinom v = 0.9c (gdje je c
brzina svjetlosti u vakuumu).
Rezultat:
p = 5.64 10-22 kg m/s,
Ek = 1.0599 10-13 J = 105.99 10-15 J = 105.99 fJ.
Zadatak 008 (Vanja, gimnazija)
Raketa se giba u odnosu na motritelja u nepokretnom koordinatnom sustavu brzinom v = 0.95c (gdje
je c brzina svjetlosti u vakuumu). Ako je duljina rakete l0, izraunajte koliko je skraenje (kontrakcija)
duljine rakete u smjeru gibanja, za motritelja u sustavu koji miruje.

Rjeenje 008
v = 0.95c,
l0 ,
l=?
Duljina rakete u smjeru gibanja za mirnog motritelja iznosi:
2
2
v2
v
0.95c
2
l = l0 1
= l0 1 = l0 1
= l0 1 0.95 = 0.31 l0 .
2
c
c
c

Vjeba 008
Raketa se giba u odnosu na motritelja u nepokretnom koordinatnom sustavu brzinom v = 0.99c (gdje
je c brzina svjetlosti u vakuumu). Ako je duljina rakete l0, izraunajte koliko je skraenje (kontrakcija)
duljine rakete u smjeru gibanja, za motritelja u sustavu koji miruje.
Rezultat:
0.14 l0.
Zadatak 009 (Petra, gimnazija)
Kako tee vrijeme u koordinatnom sustavu vezanom za foton?
Rjeenje 009
v = c,
t,
t' = ?
Budui da se foton giba brzinom svjetlosti (i da samo tada egzistira), iz relacije
t

t ' =

v2
c2

dobije se
t ' =

t
v2
1
c2

t
c2
1
c2

t
1 1

t
0

= .

Znai da se u sustavu vezanom za foton gubi pojam vremena.

Vjeba 009
Kolika je masa fotona elektromagnetskog zraenja frekvencije 0.5 1015 Hz?

Rezultat:

Einsteinova relacija

E = m c2

h
2
36 kg .
m c = h m = 2 = 3.7 10
Planckova relacija
c

E = h

Zadatak 010 (Petra, gimnazija)

Kolika energija odgovara masi elektrona u mirovanju?
Rjeenje 010
m = m0 = me = 9.1 10-31 kg,
c = 3 108 m/s,
E=?
Iz Einsteinove relacije
E = m c2
uzimajui da je m = m0 slijedi
2
m

E = m c 2 = 9.1 1031 kg 3 108 = 82 fJ.

s

Vjeba 010
Kolika energija odgovara masi protona u mirovanju? (mp = 1.6726 10-27 kg)
Rezultat:
1.51 10-10 kg.
Zadatak 011 (Vanja, gimnazija)
Odredi energiju mirovanja i masu elektrona kinetike energije 6.55 10-13 J.

Rjeenje 011
Ek = 6.55 10-13 J,
m0 = 9.1 10-31 kg,
Energija mirovanja elektrona je:

c = 300 000 km/s = 3 108 m/s,

E0 = ?,

m=?

2
m

E0 = m0 c 2 = 9.1 1031 kg 3 108 = 8.19 1014 J.

s

Ukupna energija tijela mase mirovanja m0 koje se giba brzinom v iznosi:

m0 c 2
2
E = mc =
,
v2
1
c2
gdje je E0 = m0 c2 energija mirovanja tijela. Kinetika energija je:
Ek = E E0 = m c2 m0 c2.
Sada se masa m lako izrauna. Iz Ek = m c2 m0 c2 dobivamo:
E + E0 6.55 1013 J + 8.19 1014 J
8.19 1030 kg
m= k
=
= 8.19 1030 kg =
9 m0 .
2
c2
9.1 1031 kg
m

8
3 10

Vjeba 011
Odredi energiju mirovanja i masu elektrona kinetike energije 1.31 10-12 J.
Rezultat:
1.55 10-29 kg 17m0.

Zadatak 012 (Vanja, gimnazija)

Zemljin satelit giba se brzinom v = 8 km/s. Za koliko je dulje zemaljsko vrijeme od 1 sata u satelitu?
Rjeenje 012
v = 8 km/s = 8000 m/s,
c = 300 000 km/s = 3 108 m/s,
t' = 1 h = 3600 s,
t = ?
Zemaljsko vrijeme dulje je za:
t =1 h

t =?

1
1
1

6
s = 1.44 s.
t = t '
1 = t '
1 = 3600 s
1 = 1.44 10
2
2
2

1 v

v
8000
1

3 108

Vjeba 012
Zemljin satelit giba se brzinom v = 8 km/s. Za koliko je dulje zemaljsko vrijeme od 2 sata u satelitu?
Rezultat:
2.88 s.
Zadatak 013 (Mira, gimnazija)
Dvije se rakete gibaju jedna prema drugoj brzinama v1 = v2 = 0.75 c u odnosu na mirnog motritelja
2. relativistikoj mehanici?
na Zemlji. Kolika je brzina pribliavanja raketa u:
1. klasinoj mehanici,
Rjeenje 013
v1 = v2 = 0.75 c,
vr = ?
1. klasina mehanika
v1

vr > c

v2

klasina mehanika

U klasinoj mehanici brzina pribliavanja jedne rakete drugoj (relativna brzina) je:

vr = v + v = 0.75 c + 0.75 c = 1.5 c,

1 2
gdje je c = 3 108 m/s brzina svjetlosti u vakuumu.
Napomena:
Rezultat je u suprotnosti sa rezulatima specijalne teorije relativnosti, po kojoj je najvea brzina tijela
u prirodi c, bez obzira na usvojeni referentni sustav.
2. relativistika mehanika
v1

vr < c

v2

relativistika mehanika

U specijalnoj teoriji relativnosti brzina pribliavanja jedne rakete drugoj (relativna brzina) je:

v +v
1.5 c
1.5 c
1 2 = 0.75 c + 0.75 c =
=
= 0.96 c,
2
v1 v2
0.75 c 0.75 c
1.5625
0.5625

c
1
+
1+
1+
c2
c2
c2
8
gdje je c = 3 10 m/s brzina svjetlosti u vakuumu.
Vjeba 013
Dvije se rakete gibaju jedna prema drugoj brzinama v1 = v2 = 0.9 c u odnosu na mirnog motritelja
na Zemlji. Kolika je brzina pribliavanja raketa u:
1. klasinoj mehanici
2. relativistikoj mehanici?
Rezultat:
1. klasina mehanika: vr = 1.8 c,
2. relativistika mehanika: vr = 0.994 c.
vr =

Zadatak 014 (Mira, gimnazija)

Kolika je koliina gibanja elektrona kada se giba brzinom v = 0.8 c? (Masa elektrona u mirovanju
je m0 = 9.1 10-31 kg, a brzina svjetlosti u vakuumu c = 3 108 m/s)
Rjeenje 014
v = 0.8 c = 0.8 3 108 m/s = 2.4 108 m/s,
m0 = 9.1 10-31 kg,
p=?

m=

m
= 2.4 108
s

m0
m0
m0

, p = mv p = v
= v
=
2

v2
v2
v

1
1
1

c2
c2
c

9.1 1031 kg

8 m
2.4 10 s
1

3 108 m
s

m 9.1 1031 kg
m
= 2.4 108
= 3.64 1022 kg .
s
2
s
2.4
1

Vjeba 014
Kolika je koliina gibanja elektrona kada se giba brzinom v = 0.9 c? (Masa elektrona u mirovanju
je m0 = 9.1 10-31 kg, a brzina svjetlosti u vakuumu c = 3 108 m/s)
Rezultat:

5.64 1022 kg

m
.
s

Zadatak 015 (Ivan, gimnazija)

Kolikom se brzinom giba tijelo, ija je masa za mirnog motritelja m = 4 kg, ako je masa tijela u
mirovanju m0 = 2.4 kg? (c = 3 108 m/s)
Rjeenje 015
m = 4 kg,
m0 = 2.4 kg,
c = 3 108 m/s,
v=?
2
2
m0
v 2 m0 2
v 2 m0
v 2 m0
2
m=
1
=
/ 1
=
2 =
1 / c
2
2
m
c
c
c
m
m
v2
1
c2

( )

 m 2
2
2
v = c 1 0 /
m

v=

2
m 2
m0
2
0

c 1
= c 1
=
m
m

2
2.4 kg
m
8
8 m.
= 3 10
1
= 2.4 10
s
s
4 kg

Vjeba 015
Kolikom se brzinom giba tijelo, ija je masa za mirnog motritelja m = 2 kg, ako je masa tijela u
mirovanju m0 = 1.2 kg? (c = 3 108 m/s)
Rezultat:

m
2.4 108 .
s

Zadatak 016 (Marko, gimnazija)

Kako tee vrijeme u koordinatnom sustavu vezanom za foton?
Rjeenje 016
v = c,
t = ?
Uporabom Lorentzove transformacije za vrijeme dobije se:
t0
t =
,
2
v
1
c2
gdje je t0 vremenski interval u sustavu koji miruje, t vremenski interval u sustavu koji se giba brzinom v u
odnosu na prvi sustav. Budui da se foton giba brzinom svjetlosti (i da samo tada egzistira) slijedi:
t0
t0
t
t =
= 0 = .
v = c i t =
0
v2
c2
1
1
c2
c2
U sustavu vezanom za foton gubi se pojam vremena.
Vjeba 016
Raketa se giba u odnosu na mirnog motritelja brzinom 0.95 c (gdje je c brzina svjetlosti u
vakuumu). Koliko je vremena proteklo u sustavu vezanom za raketu ako je u sustavu motritelja proao 1 sat?
Rezultat:
0.32 h.

Zadatak 017 (Rex, gimnazija)

Kolika je brzina estice pri kojoj je njezin relativistiki impuls dva puta vei od njezinog klasinog
impulsa?
Rjeenje 017
n = 2,
v=?
m0 v
= n m0 v
v2
1
c2
1 = 2 1

m0 v
= 2 m0 v
v2
1
c2

m0 v
1
= 2 m0 v /

m0 v
v2
1
c2

1
v2
1
c2

=2

v2
v2 2
1
v2
v2
1
v2 3
/ 1 = 4 1
= 1

= 1
=

c2
4
4
c2
c2
c2
c2 4

v2 3
3

= / c2 v2 = c2 /
2
4
4
c

v=

3
4

c2 v =

3
2

c v = 0.866 c.

Vjeba 017
Kolika je brzina estice pri kojoj je njezin relativistiki impuls tri puta vei od njezinog klasinog
impulsa?
Rezultat:
0.94 c.
Zadatak 018 (Rex, gimnazija)

2
1
Kolika greka nastaje ako se zbroj brzina v = c i v = c, umjesto relativistiki promatra
1 3
2 3
klasino?
Rjeenje 018
2
1
p=?
v1 = c, v2 = c,
3
3
Relativna brzina u klasinom smislu iznosi:
2
1
vr = v1 + v2 vr = c + c vr = c.
3
3
Relativna brzina u relativistikom smislu je:
2
1
c + c
v +v
c
c
'
'
'
'
' c
' 9
3
3
vr = 1 2 vr =
vr =
vr =
vr =
vr = c.
v v
2
1
2 2
2
11
11
c c
c
1+
1+ 1 2
3
9
9
9
3
2
1+
1+
c
c2
c2
Za nastalu greku dobije se:
9
2
'
c c
c
vr vr
11 100% p = 11 100% p = 2 100% p = 18.18%.
p=
100% p =
vr
c
11
c
Vjeba 018
4
1
Kolika greka nastaje ako se zbroj brzina v = c i v = c, umjesto relativistiki promatra
1 5
2 5
klasino?
Rezultat:
13.79%.

Zadatak 019 (Rex, gimnazija)

U procesu nestajanja para elektron pozitron nastaju dva fotona, koji se gibaju po istom pravcu u
suprotnim smjerovima. Kolika je brzina jednog fotona u odnosu na drugi?
Rjeenje 019
v1 = v2 = c,
vr = ?
Relativna brzina jednog fotona u odnosu na drugi iznosi:
vr =

v1 + v2
c+c
2c
2c
2c
vr =
vr =
vr =
vr =
vr = c.
2
v1 v2
cc
1+1
2
c
1
+
1+
1+
c2
c2
c2

Vjeba 019
U procesu nestajanja para elektron pozitron nastaju dva fotona, koji se gibaju po istom pravcu u
suprotnim smjerovima. Kolika je relativna brzina fotona?
Rezultat:
c.
Zadatak 020 (Rex, gimnazija)
Kod koje se vrijednosti brzine v relativistika masa m razlikuje od mase mirovanja m0 za milijunti
dio?

Rjeenje 020
m
6
= 10 ,
m
Ponovimo!

( a b)

c = 3 108 m/s,

= a 2 2 a b + b2

v=?

m0

m=

v2

, gdje je m0 masa mirovanja, m masa estice brzine v.

c2

Raunamo brzinu v:
mm
m
m
m
m
6
0 = 10 6 m 0 = 10 6 1 0 = 10 6 0 = 10 6 1 / ( 1)
= 10

m
m
m m
m
m

m0
6
= 1 10

m0
m0
1

= 1 10

v2
v2
6 2
= 1 10
/ 1
= 1 2 106 + 1012
2
2
c
c

v2
c2

zanemarimo 1012 jer

v2
v2
6
6

1
= 1 2 10

1 2 = 1 2 10
2
je jako mala vrijednost
c
c

v2
6
6 2
= 2 10
/ c 2 v 2 = 2 10
c /
2
c

( )

v=

2 10

c 2 v = c 103 2

m
m
km
v = 3 108 103 2 = 424 264.07 424
.
s
s
s

Vjeba 020
Kod koje se vrijednosti brzine v relativistika masa m razlikuje od mase mirovanja m0 za deseti dio?
Rezultat:
0.44 c.

10