TRNG I HC KINH T

V QUN TR KINH DOANH THI NGUYN

TS. Anh Ti

GIO TRNH

PHN TCH
S LIU
THNG K

NH XUT BN THNG K
H Ni, thng 8/2008

LI NI U

t nghin cu tt, mt bo co khoa hc c cn c

c ngi c chp nhn v mt hc thut i hi
phi c phng php tt, p dng cc cng c k thut cung
cp cc thng tin xc thc. c bit trong cc vn kinh t - x
hi v khi nghin cu s ln chng ta cn phi quan tm n cc
cng c k thut nh thng k.
Thng k hc l mt lnh vc kh rng, do vy trong phm vi
ca mn hc ny tc gi mong mun trang b cho ngi hc
nhng kin thc c bn trong vic phn tch s liu thng k
nhm mc ch c th khai thc hiu qu cc thng tin thu thp
c, phc v cho cng tc nghin cu khoa hc ca cc
khoa hc v kinh t - x hi.
Vi mc ch trang b kin thc chuyn su cho cc sinh vin
sau i hc c th trin khai tt cc nghin cu ca mnh, tc
gi mong mun cun sch ny s tr thnh cm nang cho cc
bn.
Cun sch gm 4 chng chnh bao trm cc ni dung t
vic chun b s liu cho n phn tch s liu v biu din kt
qu thnh bo co khoa hc.
Ln u tin cun sch c gii thiu n bn c, mc d
c cp nht nhng thng tin mi nht v hin i nht
nhng cun sch kh trnh khi nhng thiu st nht nh. Tc
gi mong nhn c nhng kin ng gp ca bn c ln
xut bn sau cun sch c hon thin hn.
1

Tc gi cng xin chn thnh cm n nhng kin ng gp

qu bu ca bn c, cc bn ng nghip v sinh vin cun
sch c xut bn.
TC GI

GII THIU CHUNG

Do c th khc nhau ca vic thu thp v x l cc s liu
thng k nn trong khun kh ca cun sch ny chng ti mong
mun tp trung vo nhng vn v cc s liu thng k phc
v cho cc nghin cu v lnh vc kinh t - x hi.
Khi nim phn tch s liu thng k: L s kt hp gia
thng k, s t duy v hiu bit cc vn kinh t.
Yu cu: c th nm vng kin thc ca mn hc ny i
hi ngi hc phi c kin thc su v thng k, v kinh t cng
nh nhng hiu bit thc t ca vn nghin cu. Ngoi ra, cn
phi c kin thc v tin hc v cc cng c lng ho khc
kt hp trong nghin cu.
Trc khi bc vo ni dung ca chng trnh th nht
chng ti mun trao i s lc vi cc c gi v tng qut tin
hnh mt nghin cu trong cc vn thuc v kinh t - x hi.
Trong khi tin hnh cc nghin cu v kinh t - x hi c g
khc so vi cc vn thuc v khoa hc t nhin: iu khc c
bn l i tng nghin cu trong cc nghin cu kinh t - x
hi thng l con ngi hoc l lin quan n con ngi, cc
mi lin h vi con ngi. Ngoi ra, n cn khc nhau cch
thc tin hnh, kh nng p dng v thi gian cho kt qu, phm
vi tc ng v.v
Thit k mt nghin cu v kinh t - x hi cn phi lm
nhng g? Di y l mt cng s b hng dn cho cc
nghin cu thuc v lnh vc khoa hc kinh t - x hi. N s
c c th ho cho tng chng trnh nghin cu c th.
3

I. Vn t ra
A. Trnh by mt cch r rng, ngn gn v vn t ra,
vi vic xc nh khi nim cn thit nh th no.
B. Ch ra vn l s gii hn v ranh gii gii quyt
hoc kim tra vn .
C. M t s cn thit v ngha ca vn lin quan n
mt trong nhng chi tit sau:
1. Thi gian.
2. Lin quan n vn thc t.
3. Lin quan n tng th rng ln hn.
4. Lin quan n s tc ng hoc phn nh n tng th.
5. Lm tho mn khong cch ca mt nghin cu.
6. Cho php suy rng ra cc hot ng x hi hoc cc
nguyn l c bn.
7. Lm r cc khi nim, mi quan h v s quan trong.
8. Tm hiu phm vi thc t ca vn trong thc t.
9. C th to ra hoc pht trin nhng cng c quan trng
cho vic quan st v phn tch thng tin.
10. Cung cp c hi v kh nng thu thp thng tin trong
thc trng ca vic hn ch v thi gian.
11. Trnh by kh nng c th gii thch hoc phn tch kt
qu mt cch tt nht, c nhiu thng tin nht da trn c s cc
k thut phn tch c.
II. C s l lun
4

A. Trnh by mi quan h ca vn n c s l lun.

B. S lin quan ca vn nghin cu ti cc nghin cu
trc y.
C. Trnh by cc gi c l lun lin quan.
III. Gi thuyt
A. Lm r cc gi thuyt la chn cho vic kim nh.
B. Th hin mc ngha ca kim nh cc gi thuyt ti
s tin b ca nghin cu v l lun.
C. nh ngha cc khi nim hoc cc bin s dng (tt nht
nn dng quan h ph thuc).
V d: Thu nhp l phn cn li ca doanh thu sau khi tr i
chi ph trc khi tnh cng lao ng.
1. Cc bin c lp (bin gii thch) v bin ph thuc (bin
c gii thch) gia chng nn c phn bit r.
2. T l trn cc bin c xc nh v o c (nh
lng, bn nh lng hay nh tnh) cn c c th.
D. Miu t nhng li c th mc phi v hu qu ca n.
E. Ch thch cc li nghim trng.
IV. Thit k mt th nghim hay cuc iu tra
A. Trnh by tng nhng thit k vi nhng quan tm c
th trong vic p ng tnh phc tp ca cc bin.
B. M t vic la chn mt thit k tin hnh.
1. M t cc tc nhn kch thch, ch , mi trng v cu
hi ca cc mc tiu, cc s kin, nhu cu cn thit v vt lc.
5

2. M t lm th no iu khin c tnh phc tp ca

cc bin.
C. C th cc cng c dng kim nh thng k bao gm
c cc bng gi nh cho mi mt kim nh.
Trong , cn c th mc tin cy mong mun.
V. Qu trnh chn mu
A. M t mu c la chn trong th nghim hoc iu tra.
1. C th tng th c lin quan n gi thuyt nghin cu.
2. Gii thch s xc nh ca s lng v kiu loi mu.
B. C th ho phng php la chn mu.
1. C th ho mi quan h tng i ca sai s ngu nhin
v phi ngu nhin.
2. c lng chi ph tng i ca cc c v kiu ly mu
khc nhau ph hp vi l thuyt.
VI. Phng php v cch thc iu tra
A. M t thc o ca cc bin nh lng ch ra tnh tin cy
v hp l ca chng. M t phng tin xc nh cho cc bin
nh tnh.
B. Cc mc bao gm trong bng cu hi iu tra.
1. S lng cu hi ch th phng vn ngi c hi.
2. Thi gian c th cho cuc phng vn.
3. Lch trnh tin hnh trong thi gian c th.
4. Nhng kt qu nh gi, kim nh trc.
C. Cc mc bao gm trong qu trnh iu tra.
6

1. Cc phng tin thu thp thng tin.

V d: Phng vn trc tip, hoc mt phn bng th, in
thoi hay cc phng tin khc.
2. Cc c trng ring m ngi iu tra vin phi c hoc
cn phi tp hun cho h.
D. M t kt qu s dng t cc nghin cu i din hoc
iu tra th. Trong nu r s quan trng, cc phng tin
x l tnh trng thng tin km gi tr, b loi b hoc do li ngi
c hi.
VII. Hng dn trong qu trnh tin hnh
A. Chun b mt hng dn trong ton b qu trnh tin hnh
nghin cu, trong trnh by c th thi gian v c tnh chi
ph.
1. K hoch.
2. a im nghin cu v kim tra trc.
3. La chn mu.
4. Chun b cc trang thit b vt cht cho iu tra.
5. La chn iu tra vin v tin hnh tp hun.
6. K hoch trin khai thc a.
7. Chnh sa li k hoch.
8. Thu thp thng tin.
9. Phn tch thng tin (s liu).
10. Chun b bo co kt qu nghin cu.
VIII. Phn tch s liu
7

C th cc phng php dng trong phn tch:

1. S dng bng biu, cc cng c tnh ton, cch thc phn
loi, my tnh v.v
2. S dng cc k thut ho.
3. C th cc loi bng biu s thit k.
IX. In quyn hoc bo co kt qu
A. Kt qu c vit v in n theo yu cu ca n v o
to hoc nghin cu.
B. La chn kt qu vit bo co cho cc tp ch khoa hc.
Nhng hng dn trn y ch mang tnh cht gi cho
nhng ngi nghin cu, tu tng trng hp c th m ngi
nghin cu c th c th ho hoc thay i theo thc t yu cu.
Pht trin vic phn tch s liu thng k thng song song
hoc nng cao ca cc vn nghin cu khc m trong vic
ng dng cc cng c thng k l cn thit. Bi v, phn tch
thng k thng dng cho nhng vn quyt nh m vic p
dng cc cng c thng k s gip a ra nhng quyt nh ng
n hn trong nhng iu kin khng bit trc.

Chng I
CHUN B S LIU
Ni dung ca chng ny nhm trang b cho sinh vin nhng
kin thc c bn v chun b, iu tra thu thp s liu phc v
cho nghin cu.
C c s liu vi cht lng cao v c tin cy cng nh
tnh y phc v cho nghin cu l iu ht sc quan trng,
n quyt nh n kt qu ca nghin cu i vi mi mt nh
khoa hc k c trong lnh vc k thut hay kinh t - x hi. V
vy, vic thit k iu tra nhng th no? Cc phng php iu
tra la chn ra lm sao? Vic chn mu iu tra v.v s c nh
hng trc tip n kt qu ca s liu m chng ta s thu thp
c sau ny.
S liu cho ta bit nhng g?
T s liu s cung cp cho ta nhng thng tin cn thit qua
v ln c bc tranh thc t, y l bc tranh khng gian
3 chiu, n cho ta bit thc ti, qu kh v c nhng iu d
on trong tng lai. T , n gip ta xy dng v pht trin
nhng hiu bit.
C b s liu tt, c c m hnh phn tch thng k chnh
xc s gip ta a ra nhng quyt nh chnh xc hn, ph hp
hn vi thc t.

Mc chnh xc ca
m hnh thng k
Hiu bit

Thc t

Thng tin

Mc chnh xc ca
quyt nh

S liu

Hnh 1.1: MI QUAN H CA VIC PHN TCH S LIU

V VIC RA QUYT NH

1.1. Thit k iu tra ngh thut khoa hc

C th ni vic thit k iu tra va mang tnh ngh thut
va phi c tnh khoa hc, iu c th l gii bi cc l do
nh sau:
Tnh khoa hc c th hin ch khi thit k iu tra
chng ta phi s dng cc nguyn tc ca thng k m c
hc nh vic chn mu mang tnh i din v nhng c tnh ca
tng th v s lng ca mu c th suy rng ra c.
10

Khi thit k iu tra, chng ta cng phi da vo cc nguyn

l kinh t hc nh cc mi quan h khi nghin cu mt vn c
lin quan n cc vn khc v.v v mt iu cng ht sc
quan trng l vn tm l hc trong iu tra thu thp s
liu: chng ta s hi ai, vi nhng cu hi nh th no v.v
Mt v d m chng ta s thy rt r l khi chng ta hi v
tc ng ca mt chng trnh tr gip m chng ta hay chnh
ph ang tin hnh vi cu hi tng t nh Anh/ch thy
chng trnh m chng ti hay chnh ph ang thc hin nh th
no? th thng chng ta s nhn c cu tr li dng tt v
phn ln ngi dn mong mun s c tr gip tip theo.
Hoc khi chng ta tin hnh iu tra m i tng l cc
nhm dn tc khc nhau th chng ta cng cn phi lu tm n
phong tc, tp qun ca h trnh nhng vn m phong tc
ca h khng cho php hoc chng ta s khng th thu thp c
thng tin mong mun.
Do vy, vic thit k iu tra phi ht sc khoa hc trong
vic vn dng mt cch cht ch nhng kin thc c v thng
k, tm l hc v cc nguyn l kinh t hc.
Thit k iu tra c coi nh mt ngh thut l v:
- Th nht, chng ta khng c bt k mt sch hng dn
chun v tng qut cho thit k iu tra no m n ph thuc rt
nhiu vo nhng mc tiu v cu hi nghin cu chnh m NH
NGHIN CU phi gii quyt trong nghin cu ca mnh.
V d: N c th lin quan n cc vn v lao ng, vic
lm; c th l cc vn v thu thp v i ngho hay cc vn
11

v ngun lc v qun l cc ngun lc; cc s liu th nghim

v.v n c th mc vi m nhng cng c th cp v
m. iu ny hon ton ph thuc vo mc ch nghin cu, vn
cn nghin cu ca ngi lm nghin cu.
- Th hai, vic thit k iu tra tu thuc vo mc ngun
lc v cc lin quan khch quan khc m chng ta thng nh
i gia cc mc tiu khc nhau.
V d: nh i gia kinh ph v s lng mu cn iu tra,
gia sai s chn mu (s lng mu nhiu hay t) v sai s phi
chn mu (s lng ngi tham gia iu tra nhiu hay t vi
nhng kinh nghim iu tra khc nhau) v.v
V th, c th ni rng thit k iu tra l mt ngh thut m
ngi lm ngh thut y khng ai khc hn l chnh ngi
lm nghin cu, h s phi la chn, h s phi tung hng mt
cch ngh thut p ng nhng yu cu do mnh t ra
c ngi c v nhng ngi ng dng chp nhn c kt
qu m mnh lm ra.
Thng thng cc cuc iu tra c tin hnh theo mt
trnh t k hoch nh hnh 1.2:

12

Hnh 1.2: S K HOCH TIN HNH MT CUC IU TRA

THU THP S LIU PHC V NGHIN CU

- Bc 1: Thit lp cc mc tiu
Bc u tin trong bt k mt cuc iu tra no u l
quyt nh bn mun tm hiu vn g? Mc tiu ca d n
13

quyt nh bn s iu tra ai v s hi h iu g? Nu cc mc
tiu ca bn khng r rng, kt qu cng c th s khng r rng,
do vy, bn phi lun lm r cc mc tiu ca mnh : th nht,
thu c s liu nh mong mun; th hai, khng b thiu nhng
thng tin cn thit cho vic nghin cu ca bn.
V d: Trong cuc iu tra 150 doanh nghip dt may Vit
Nam do Vin Kinh t hc tin hnh nm 2001, mc tiu
chung m nhm nghin cu nng sut t ra l: Xc nh
nhng nhn t nh hng n nng sut ca cc doanh
nghip dt may Vit Nam, v da trn c s ny a ra
nhng khuyn ngh i vi cc nh hoch nh chnh sch
nng cao nng sut ca doanh nghip.
Mt v d na khi chng ta tin hnh iu tra v vn i
ngho, chng ta cn phi xc nh r l chng ta mun nghin
cu g? Nu chng ta mun tm hiu v nguyn nhn dn n i
ngho th mc ch ca chng ta l iu tra xc nh cc nhn t
nh hng ti mc sng ca cc h dn c tch cc v tiu cc.
Trn c s xc nh c cc mc tiu nghin cu, chng ta
s tin hnh la chn vng nghin cu ph hp v mang tnh i
din v tin hnh bc th hai.
- Bc th hai: L pha chun b ca mt iu tra phc v
nghin cu
Ni dung ca bc ny l khu chun b cc ngun lc nh:
nhn lc v vt lc ph hp theo i hi v nhu cu ca cuc
iu tra trn c 2 phng din: s lng v cht lng. Trong
, c bit phi nhn mnh n vic chun b v ti chnh v vt
14

lc v n gn nh quyt nh n s thnh cng trong qu trnh

iu tra sau ny.
- Bc th 3: L bc xy dng phiu iu tra v c s
d liu
Phiu iu tra c xy dng da trn mc tiu ca cuc
iu tra cng nh i tng v cch thc tin hnh iu tra.
Trong , mc tiu ca cuc iu tra quyt nh n ni
dung ca phiu iu tra, cc thng tin cn thu thp, thi gian ca
s liu cng nh thi gian ca cuc iu tra.
V d: Mc tiu l iu tra kinh t h nng dn s cn 1
phiu iu tra khc so vi iu tra mt doanh nghip hay
iu tra nng sut lao ng khc vi iu tra tnh hnh ging
dy v hc tp trong cc trng i hc.
i tng iu tra v cch thc tin hnh iu tra c nh
hng nhiu n cch thc ra cu hi: dng m hay dng c
phng n la chn v trong trng hp no th nn nhiu
cu hi dng m, khi no th dng cu hi c gi trc.
C s d liu (Database) c th nh ngha l phn thng tin
thu thp c t mt cuc iu tra bt k no v c sp
xp theo mt trt t nht nh c th d dng cho vic x l s
liu thng qua cc phn mm thng k, cng nh d dng cho
vic kim tra chun xc ca thng tin thu lm dc. Thng
thng c s d liu c th l mt bng tnh trong Excel, Lotus
hay 1 tp trong Access v i khi chng ta c th s dng trc
tip cc phn mm thng k nhp d liu nh SPSS
(Statistical Package for the Social Sciences).
15

- Bc th 4: Tip theo l vic la chn mu iu tra v

s lng v cch thc chn mu
Vic la chn s lng mu iu tra ph thuc vo nhiu
yu t khc nhau nh iu kin ti thiu ca mu, tnh i din
mu, kh nng p ng v thi gian, ngun nhn lc v vt lc
(trong ch yu l ngun nhn lc ti chnh).
Tuy nhin, mc tiu ca cuc iu tra i khi cng c nh
hng ti s lng mu, chng hn nh mc tiu l nghin cu
cc trng hp c bit (case study) th khi s lng mu
khng cn ln, cn khi cuc iu tra nh gi chung cho mt
nhm i tng nh nhm khch hng hay mt vng nh khu
vc min ni chng hn th s lng mu i hi phi nhiu hn
v phi i din cho tng th nghin cu.
S lng mu cng ph thuc vo yu cu ca chnh xc
ca cc thng tin phn tch t kt qu iu tra, nu i hi c
chnh xc cao th s lng mu cng s tng ln.
Tuy nhin, gia s lng v cht lng thng tin cng c
mu thun vi nhau khi ta cp n sai s phi chn mu phn
sau. Ngoi ra, s lng mu cn ph thuc rt nhiu vo cc yu
t khch quan khc trong qu trnh iu tra nh thi gian cho
php, kinh ph c th p ng v.v
Cch thc chn mu rt quan trng v n s nh hng ti
kh nng i din ca mu cho tng th. Cch thc chn mu
hon ton ph thuc vo tnh cht ca tng th l ng nht
hay c s khc bit bn trong ca tng th mu .
16

V d: Khi mu l ng u th ta c th la chn mu
ngu nhin n gin, nhng khi trong tng th c nhiu
nhm, lp khc bit nhau th vic la chn mu theo phn
lp hay nhiu cp s m bo tnh i din cho tng th hn.
- Bc th 5: Tin hnh iu tra.
Vic tin hnh iu tra cng phi qua nhiu khu khc nhau
nh tp hun cho iu tra vin, iu tra th v tin hnh iu tra
chnh thc.
Khu quan trng na l sp xp mt cch l gc cc khu
trong cuc iu tra cng nh tp hun mt cch k lng cho
cc iu tra vin, nhng ngi s trc tip tin hnh vic thu
thp s liu, v cht lng ca s liu m ta c s hon ton ph
thuc vo nhng ngi ny. Do vy, cng tc la chn iu tra
vin c nng lc, trnh , trch nhim vi cng vic l ht
sc quan trng. c bit quan trng l chng ta phi la chn
c nhng ngi c mong mun tham gia cng tc iu tra,
nghin cu c nh vy h mi lun cao tinh thn trch nhim
i vi thng tin m h s thu thp.
Vic iu tra th s gip cho vic chnh sa phiu iu tra
cho ph hp thu c cc thng tin cn thit mt cch chnh
xc nht, bc ny thng c tin hnh trc khi tin hnh
iu tra chnh thc khong 1 thng c iu kin hon chnh
li phiu iu tra v b sung tp hun cho cn b iu tra nu
cn thit.
Vic tin hnh iu tra s tu thuc vo yu cu ca s liu
m tin hnh iu tra trong cng 1 thi im hay chia ra nhiu
17

giai on. Tuy nhin, nu c nhiu quan st trong cng mt mu

th ln ly s liu trong cng 1 thi im trnh s khc bit
ca s liu do tc ng ca thi gian.
Trong qu trnh iu tra chng ta cn phi lun kim tra
chnh xc ca thng tin c th iu chnh kp thi.
Vic trin khai cng tc kim tra chnh xc c th c s
dng theo nhiu cch khc nhau, chng hn chng ta c th lp
ra mt i kim tra c lp vi i i iu tra. Sau khi kim tra
nu phiu iu tra c nhng ch cha r rng hoc thiu thng
tin th chuyn li phiu cho iu tra vin. iu c ngha l
vic kim tra ny phi tin hnh ng thi, song song vi vic
iu tra.
trnh nhng sai st hoc nhng thng tin b thiu trong
qu trnh iu tra th mt trong nhng lu v cng quan trng
l cc iu tra vin cn phi hon chnh phiu iu tra ngay ti
h hoc ti a bn iu tra kp thi b sung nhng thng tin
cn thit.
Mt lu na l trong qu trnh iu tra chng ta nn thng
xuyn t chc nhng bui hp iu tra (c iu tra vin, lnh o
v kim tra vin) cng nhau trao i nhng pht sinh cn phi
iu chnh trong qu trnh iu tra.
- Bc th 6: Nhp d liu vo c s d liu trong my tnh.
Bc ny thun tu l khu k thut, song n kh quan trng
v cng chim nhiu thi gian, i hi ngi nghin cu phi
kin nhn v t m, c chnh xc cao, trnh nhm ln. Ngi
nghin cu cng phi am hiu v my tnh v cc phn mm s
18

dng x l s liu sau ny nhm xy dng mt cu trc c s

d liu cho ph hp.
m bo chnh xc cao ca thng tin c 2 cch lm
nh sau:
+ Cch th nht: chng ta c th tin hnh nhp tin hai ln,
kim tra cch ny tn nhiu thi gian nhng m bo t sai st
trong qu trnh nhp tin.
+ Cch th hai: sau khi nhp xong ton b thng tin cn phi
in tt c ra giy kim tra, tuy nhin cch ny cng s gp mt
s kh khn nht nh khi nhiu thng tin v trn nh dng bng
tnh Excel chng hn.
dung ho cho nhng im hn ch ca c 2 cch chng ta
c th s dng cch ly ngu nhin mt lng phiu khong
10% kim tra thng qua vic nhp li nhng thng tin ny ri
kim tra vi nhng thng tin ca cc phiu nhp 1 ln
nhm tm ra nhng sai st (nu c). Nu c sai st ta buc phi
kim tra li ton b c s d liu nhp trc y.
Vic kim tra ny thng c tin hnh ngay sau khi
nhp c mt phn s phiu iu tra trong tng s phiu ca c
t, nhm mc ch pht hin sm nhng sai st c th kp
thi iu chnh, trnh hin tng sau khi nhp ton b phiu mi
kim tra, v khi vic iu chnh s rt tn thi gian v cng
sc. Nu vic kim tra c tin hnh sau khi nhp ht cc
phiu m bt gp nhiu sai st th vic nhp li tin hay kim tra
cng s khng c nhiu ngha nh khi mi bt u tin hnh
19

nhp tin. Vic kim tra ny cng phi tin hnh thng xuyn
trong qu trnh nhp tin vo my.
- Bc th 7: Kim tra v hiu chnh thng tin trong c
s d liu hay cn gi l qu trnh lm
sch thng tin.
y l khu cui cng trc khi tin hnh x l s liu bng
cc phn mm thng k v cng l khu quan trng v n s
quyt nh n tin cy ca kt qu phn tch sau ny.
tin hnh kim tra, chng ta cn phi qua cc bc sau:
+ Th nht l kim tra xem c cc gi tr bt thng hoc b
thiu hay khng (thng thng thng qua s dng mt s phn
mm thng k chuyn dng nh SPSS hay Stata).
+ Sau khi kim tra thy c cc gi tr bt thng hoc b
thiu th kim tra li xem gia vic nhp s liu v phiu iu
tra c chnh xc hay khng? Nu qu trnh nhp chnh xc th
cu hi t ra s l kim tra li trong qu trnh iu tra c tin
hnh nh th no? Nu qu trnh iu tra c th khng nh c
l thng tin hon ton chnh xc v kim tra thng tin ngay
khi i iu tra th ta c th chp nhn c thng tin ny. Cn
nu cu tr li l khng th khi ta s phi x l theo 2 cch:
(1) iu tra li thng tin , nu iu kin cho php hoc trong
trng hp s lng thng tin ln; (2) dng cc phng php
x l s liu b thiu v bt thng trong thng k nu lng s
liu so vi ton b khi lng thng tin chim t l rt nh
(thng ch mt vi phn trm).
20

1.2. Chn mu
Phn ny nhm trang b nhng kin thc c bn cho ngi
nghin cu trong vic la chn phng php chn mu thch hp
trong nghin cu ca mnh. Vi mc tiu c th ca phn ny l:
1. Phn bit gia tng th v mu: xc nh r cu hi nghin
cu v mc tiu nghin cu; la chn cc ch tiu la chn v
loi tr.
2. La chn phng php chn mu ph hp gia ngu
nhin v phi ngu nhin.
3. Hiu nhng lp lun v c lng sai s.
4. Hiu nhng lp lun v xc nh c mu.
5. Hiu nhng lp lun v ngun sai s trong chn mu.
6. Tnh ton trng s.
1.2.1. Chn mu thng k trong iu tra chn mu
Trc ht, chng ta s lm quen vi mt s khi nim trong
iu tra chn mu cng nh cn phn bit gia nhm i tng
v mu nh sau:
- Tng th: L mt nhm ngi, chi tit hoc n v i
tng ca nghin cu s c iu tra. Tng th bao gm 2 loi
l tng th l thuyt v tng th c th tip cn c. Trong :
+ Tng th l thuyt: L nhng nhm i tng ph hp
trong nghin cu v c th rng hn, bao trm tng th c th
tip cn c.
V d: Khi nghin cu v h nng dn th tt c cc h nng
dn l tng th l thuyt.
21

+ Tng th c th tip cn c: L nhm i tng c th

cho php tip cn trong qu trnh nghin cu v la chon mu.
Vi v d trn, chng ta khng th tip cn c tt c cc h
do vic phn b rng, do vy ch nhng h khu vc nghin
cu mi cho php ta c th tip cn c. y l nhm tng
th c th tip cn c.
- Tng iu tra: L mt cuc iu tra nhm thu thp thng
tin v mi thnh vin ca tng th, do vy, n c tin hnh
iu tra vi tt c s thnh vien c trong tng th ca nghin
cu.
V d: Cuc iu tra tng th nng nghip, nng thn nm
1994 hay 2006 ca Tng cc Thng k l tng iu tra.
Khung chn mu: L danh sch nhng ngi (t tng th
tip cn c) t ta c th chn mu iu tra. Danh
sch ny nn th hin ton din, hon chnh v c cp nht.
V d: Danh sch ng k c tri, danh sch a ch theo m
bu in, nin gim in thoi, tng iu tra cng nghip,
tng iu tra dn s v.v
Khung chn mu l danh sch cc nv trong tng th
(hoc vn vt) trong mt s n v ny s c chn iu
tra. c th l mt danh sch thc, mt b th ch s, mt bn
hoc d liu lu tr trong my tnh. Khung l mt tp hp cc
ti liu thc (s liu tng iu tra, cc bn , cc danh sch, cc
th mc, cc bn ghi) cho php chng ta nm c vn vt dn
dn.
22

Nhng vn tim tng vi khung chn mu bao gm:

Khung chn mu c th khng chnh xc, khng y hoc c
s nhn i. Do vy, chng ta cn phi c chin lc thay th
ngu nhin trong tng.
- Mu: L mt phn danh sch hay nhm cc thnh vin i
din ca mt tng th c c t cc phng php la chn khc
nhau cho vic thu thp thng tin nghin cu.
V d: Cuc iu tra th nht:
Mc tiu: nh gi thi ca cc bc cha m lin quan n
chng trnh gii thiu dinh dng cho hc sinh cp II.
Tng th: L ton th cc bc cha m c con ang hc cp II
ti a bn nghin cu.
Mu: 200 trong tng s 500 bc cha m ti x (la chn ngu
nhin).
Cuc iu tra th hai:
Mc tiu chung: So snh thi quen c sch ca cc sinh
vin mt trng i hc.
Tng th nghin cu: Ton b sinh vin trong trng.
Mu: La chn ngu nhin 300 sinh vin ca trng n
mn sch ti th vin.
Nh vy, trong cuc iu tra th nht, 200 bc cha m s l
mu iu tra v cu tr li ca h s mang tnh cht i din cho
ton b cc bc cha m c con ang theo hc trng cp II ca
khu vc nghin cu. Cn trong cuc iu tra th hai, cu tr li
ca 300 sinh vin s c xem nh l i din cho tng th sinh
23

vin ca trng nu nh vic chn mu ca chng ta l ngu

nhin.
Mu trong iu tra chn mu ht sc quan trng v trong qu
trnh nghin cu chng ta khng c iu kin thu thp thng
tin t ton b tng th, do vy, chng ta phi thu thp c s
liu t nhng ngi cng mang tnh i din cho nhm m
chng ta ang nghin cu cng tt. Thm ch vi mt bng hi
hon ho (nu nh n tn ti), s liu iu tra ca chng ta s ch
c coi l c ch nu ngi c iu tra i din cho ton b
tng th nghin cu ca chng ta.
Mt mu tt l mt thc th thu nh ca tng th, hon ton
ging nh tng th ch khc l nh hn. Mt mu tt nht phi
mang tnh i din cho tng th v cc c trng quan trng nht
ca tng th .
Mt v d v chn mu khng tt, l nu chng ta tin
hnh mt cuc thm d v iu kin chm sc sc kho cho
ngi dn m li ch tin hnh trn in thoi, tc l khung
chn mu ca ta l danh mc in thoi, th c ngha l
chng ta loi b mt phn ln i tng ngi ngho v
h khng c in thoi hoc khu vc vng su, vng xa ni
in thoi cha n c vi h. Nh vy, kt qu ca cuc
iu tra cha th phn anh ht c thc trng ca cng tc
chm sc sc kho ngi dn nh chng ta t ra trong
mc tiu ban u.

24

Hnh 1.3: TNG TH V MU

Mt cu hi t ra y l ti sao ta li phi chn mu? Sao
ta khng iu tra ton b tng th nghin cu? Cu tr li l:
Chn mu iu tra gip chng ta thc hin nhanh chng hn
l iu tra tng th, chn mu iu tra cng gip ta tit kim
c kinh ph cho cc hot ng khc nh kim tra chnh xc
v cht lng ca thng tin thu thp c. Ngoi ra, chn mu
iu tra gip chng ta tp trung vo nhng nghin cu c th
hn.
V d: Khi chng ta mun so snh gia nhng cp v chng
tr v gi ca mt nhm dn tc no chng hn, th vic la
chn mu phn tng s cho ta tp trng vo vn ta cn, do
m n ph hp hn l vic iu tra c tng th mu.
Khi tin hnh la chn mu iu tra chng ta cn phi m
bo rng l mt i din tng th. Chng ta bit khng c mt
mu iu tra no l hon ho, v n lun cha ng mt sai s
25

hay thnh kin no . Danh mc cc tiu ch sau c th c s

dng m bo mu c trng cho tng th v mc i din
ca mu.
Bn thn mu nghin cu hon ton khng c ngha g,
iu quan trng ca chng l chnh xc cho tng th m
chng i din hay tm gng ca nhm mc tiu nghin cu.
1.2.1.1. Danh mc cc tiu ch cho vic m bo mt mu
c tnh i din cho tng th:
(1) Mc tiu iu tra phi r rng
y l l do cho vic trin khai iu tra. Cuc iu tra c
tin hnh nhm m t, so snh hay tm hiu thi v.v Mt
cng ty c th tin hnh iu tra ngi lao ng trong cng ty
ca mnh hay mt trng hc c th iu tra nhng hc sinh
ang theo hc tm hiu nhng g din ra trong hin thc v
qu kh nhm ci tin k thut hay xy dng nhng mn hc
mi cho tng lai.
C th xem xt li v d ln trc khi nh gi thi ca
cc bc cha m lin quan n chng trnh dinh dng.
Mc tiu chung: nh gi thi ca cc bc cha m lin
quan n chng trnh gii thiu n king v dinh dng cho
hc sinh cp II.
Mc tiu c th: Nhm m t v so snh thi ca cc bc
cha m cc tui khc nhau, nhm dn tc khc nhau v
vi nhng hiu bit khc nhau v kin thc dinh dng ti 3
mc dinh dng c gii thiu.
26

Cu hi nghin cu:
1. Cc bc cha m s c thi nh th no khi c gii
thiu 3 mc dinh dng cho con em h?
2. Thi ca cc bc cha m nhng nhm dn tc khc
nhau nh th no khi tham gia chng trnh ny?
3. Liu nhng bc cha m c am hiu v kin thc dinh
dng s c thi khc vi nhng ngi khc?
Mc tiu iu tra s l hng dn cho vic trin khai cc cu
hi c th ca iu tra, hoc cc mc thng tin cn thu thp trong
cuc iu tra cng nh vic la chn tng th v mu iu tra.
(2) Ch tiu c la chn phi r rng v xc nh c
Mt ch tiu cho vic xc nh c im ca ngi c la
chn cho cuc iu tra l ngi c kh nng tham gia. Bn
cnh c ch tiu xc nh nhng i tng s khng tham
gia vo cuc iu tra. Vic ng dng 2 ch tiu ny cho php xc
nh r rng i tng c th la chn lm mu iu tra. Nu
mt ai hay mt nhm no khng ph hp vi cc ch tiu
la chn vo mu th ngi v nhm s khng nm
trong mu nghin cu.
V d: Cu hi nghin cu l tc ng ca cm t
QUITNOW (dng li) trong vic gip ngi ht thuc l
c th b thuc l?
Tng th: Nhng ngi ht thuc.
Cc ch tiu la chn:
- C tui nm gia 18 v 64.
27

- Ht hn 1 iu thuc l mi ngy.
- C nhiu vt en trong phi khi chp phim.
Ch tiu loi tr: Nu ngi thuc nhm cm ch nh cho
vic s dng cc cht nicotin.
Kt qu: Cuc iu tra ch tin hnh i vi nhng ngi
t cch. Nu nhng ai c tui t hn 18 v nhiu hn 64 s
khng c la chn lm mu iu tra. Mc d, tng th
nghin cu l nhng ngi ht thuc l, song ch tiu la
chn v ch tiu loi tr s gip xc nh r hn nhm
nghin cu ai l ngi ht thuc l.
Vic ng dng cc ch tiu trn gip chng ta xc nh r
rng ranh gii cho nhng ngi c phng vn ai l ph hp v
c t cch tham gia vo mu i din cho tng th nghin
cu.
(3) La chn phng php chn mu kht khe (chn mu
ngu nhin)
Cc phng php chn mu c chia lm hai nhm: chn
mu ngu nhin v phi ngu nhin.
La chn ngu nhin cung cp cc thng tin thng k v tnh
i din mu ca tng th. Trong chn mu ngu nhin, mi mt
c th c xc nh l c cng xc sut la chn lm mu iu
tra.
La chn phi ngu nhin l s la chn mu ph thuc vo
c tnh ca tng th v nhu cu ca iu tra. Vi cch thc ny
mt vi c th ca tng th c c hi cao hn c la chn lm
mu iu tra, trong khi nhng c th khc li khng c c hi
28

cao. Nh vy, kh nng ng dng nhng kt qu iu tra nhm

suy rng cho c tng th c th khng p dng c.
1.2.1.2. Cc phng php chn mu ngu nhin
C nhiu cch la chn mu thng k trong iu tra chn
mu, mi cch la chn ph thuc vo iu kin c th v tnh
i din, tin cy v c trng c th ca tng th. V c bn
chng ta c th phn ra thnh cc loi mu thng k nh sau:
(1) Mu ngu nhin n gin.
(2) Chn mu theo phn nhm/tng.
(3) Chn mu c nhm.
(4) Chn mu hai cp.
(5) Chn mu lp li.

Hnh 1.4: CHN MU NGU NHIN

29

Mi cch chn mu li tin hnh khc nhau, n tu thuc vo

thc t tnh cht ca tng th nh cp. Nu tng th l
ng nht th vic la chn mu theo cch th nht l n gin
nht v tnh i din cao nht.
Tuy nhin khi bn trong tng th ca chng ta c s khc
bit v phn chia thnh nhiu nhm c c trng khc nhau th
phng php th nht s khng m bo cho ta c mt mu
mang tnh i din nht nh ta mong mun. V vy, trong trng
hp ny chng ta cn phi thay i cch thc la chn mu iu
tra cho ph hp. Lc ny cc cch chn mu th 2, 3 hoc 4 s
ph hp hn, cn vic c th la chn theo cch no li ph
thuc vo nhiu yu t khc nh iu kin thi gian, kinh ph,
v.v
Ngoi ra, cch la chn mu th 5 l khi chng ta mun
nghin cu su hn vo mt vn g hay chng ta mun
kim tra li thng tin sau khi c kt qu iu tra chng ta c th
la chn mt nhm nh trong mu tin hnh iu tra li theo
mt s ch tiu hp no .
Mc d chng ta c nhiu cch la chn mu iu tra
khc nhau nhng vn phi bo m nguyn tc l bc cui
cng trong phng php chn mu phi chn mu ngu nhin,
khi mu iu tra mi mang tnh i din cho tng th (tc l
c th SUY DIN v tng th da trn vic phn tch mu
iu tra).
* Mu ngu nhin n gin: c la chn trn c s
nguyn tc l xc sut la chn mu l nh nhau. Mu c la
30

chn theo phng php ny p ng cao v mt thng k v c

bit kh nng suy rng kt qu l rt cao v p dng cc cng c
ton hc trong tnh ton d dng hn.
Bc u tin trong chn mu ngu nhin n gin l phi
c danh sch ca tng th t xc nh c mu hay ni
cch khc chng ta phi c khung chn mu. Nu mu mun
i din cho tng th th khung chn mu phi cha ng tt c
hoc gn ht tt c cc thnh vin trong tng th. Trong chn
mu ngu nhin n gin tt c cc c th ca tng th c cng
mt c hi la chn. Cc c th c la chn cng mt thi
gian v hon ton c lp vi nhau. Khi mt mu c la
chn s khng c php trong khung chn mu na, hay ni
mt cch khc l n khng c c hi la chn li. Chnh v c
cng mt c hi nn mu ngu nhin c xem nh l khng c
s sai khc.
Mt c im ni bt ca chn mu ngu nhin n gin
l trnh c s sai lch ca mu, tuy nhin im bt li l nhiu
khi n khng tnh ton hay bao hm c nhng thnh phn ca
tng th m chng ta ang quan tm. Gi s khi chng ta mun
tm hiu v s tho mn ca cc khch hng v gi thit chng ta
c kt qu ca mt nghin cu trc y cho rng nhng khch
hng gi v tr thng l cc nhm khc nhau v mc tho
mn ca mt dch v no . Nu chng ta p dng phng php
chn mu ngu nhin n gin cho mt nghin cu mi c th
chng ta s c mu trong s lng c th ca nhm khch
hng tr khng ln p dng cc cng c thng k, trong
31

trng hp ny chn mu ngu nhin n gin khng bao hm

c ton b cc thnh phn ca tng th.
Nh vy, nu cc thnh phn ca tng th a dng hay ni
cch khc mt tng th no khng ng nht v vi nhng
mc ch nghin cu khc nhau do vy m phng php chn
mu ngu nhin n gin ch ph hp cho vic p dng trong
nhng tng th tng i nh khi tnh ng u s tng ln
bn trong ca tng th .
Mu ngu nhin n gin c la chn mt cch ngu
nhin t tng th. C nhiu cch khc nhau, v d c th la
chn hon ton ngu nhin khng theo mt quy lut no hoc
cng c th la chn da trn danh sch v c khong cch c
nh gia cc mu.
Vic la chn ny phi m bo rng n khng ph thuc
vo ch quan ca ngi nghin cu.
c im ca chn mu ngu nhin n gin l:
- S dng c ch hi la chn cc quan st.
- Bi xc sut la chn cho tng mu.
- Tt c u da trn khung chn mu.
C cc cch ly mt mu theo hnh thc ngu nhin n
gin l:
(a) H thng:
- nh s cc n v trong tng th t 1 n N quyt nh s
lng n c th trong tng th (quy m mu) m chng ta mun
hoc cn.
32

- k = N/n = quy m khong tin cy la chn ngu nhin mt

s nguyn nm gia 1 v k, sau chn cc n v ng th k l
mu cho thu thp thng tin.
(b) S ngu nhin:
- Nm ng xu.
- S dng cng c Excel bng cng thc rand()
- Hay s dng cc phn mm thng k khc nh: Stata bng
cu lnh la chn mu ngu nhin n gin: gen
randomnr=uniform()
V d: Chn cc h gia nh trong iu tra 3.700 h gia inh
cho d n ca MOLISA/UNDP v nh gi chng trnh xo
i gim ngho.
Cc cch ny cng c s dng trong cc phng php
chn mu ngu nhin c trnh by di y nh phn tng
v nhiu chng (lp li).
(c) Chn mu khng t l: chn mu vi xc sut la chn
mt n v t l vi quy m (pps).
V d: Chn cc tnh v x trong cuc iu tra 3.700 h gia
inh cho d n ca MOLISA/UNDP v nh gi chng
trnh xo i gim ngho HERP.
* Chn mu theo phn tng (cp): Khi tng th c th chia
thnh nhiu nhm c c im tng i ng u trong tng
nhm th ta c th s dng phng php ny. Trc ht chng ta
cn chia tng th theo cc nhm khc nhau v d theo loi hnh

33

dn tc, hay gii, sau trong mi nhm ta s tin hnh ly

mu ngu nhin iu tra.
C s thng k cho vic phn tng: L da vo tnh chnh
xc ca bt k mt c lng no c th c ci thin bng
cch la chn mt thit k thch hp. Ngi iu tra thng c
hiu bit v tng th ang nghin cu trc khi tin hnh iu
tra v vic s dng nhng thng tin ny c th ci thin tnh hiu
qu ca suy din thng k v nhng c im cha bit ca tng
th.
Thng phng php ny hay c s dng khi trong tng
th c s khc bit v tnh cht ca cc nhm.
Hai vn tim tng: (1) Bin phn tng khng c bit
trc khi iu tra.
V d: c lng sn xut cng nghip trong ngnh dt/may.
Phn tng theo mc sn xut hin ti. Nhng mc sn xut hin
ti khng c bit. S dng i din: quy m lao ng trong
qu kh.
(2) Cc quy m c bn ca tng th khng c bit.
V d: Ch c danh sch ca cc doanh nghip vi tn v a
ch, khng c quy m.
Chn mu phn tng phc tp hn rt nhiu so vi chn mu
ngu nhin n gin, cc tng phi c xc nh, sp xp u
nhau v nu nh s dng nhiu tng s dn n mu ln, cng
knh v tn km cho iu tra.
* Chn mu c nhm: Thng c s dng khi tng th c
s khc bit v nhng c trng nh a im, hay c phn b
34

thnh nhng cm c khong cch khc nhau xa v mt a l,

khi nu chn mu theo phng php ngu nhin n gin hay
theo phn cp s dn n tn km trong iu tra trong khi kinh
ph dnh cho nghin cu khng cho php.
tin hnh chn mu c nhm, trc ht chng ta cn phn
chia tng th mu ra thnh nhiu nhm khc nhau, sau ta tin
hnh la chn ton b mt s nhm lm mu iu tra.
Theo cch thc ny c mt im rt hn ch l nu nh mi
nhm c s lng ln cc c th th s dn n vic tn km hn
c v ti chnh v thi gian tin hnh iu tra thng tin.
Ch :
- Trong vic chn mu c nhm chng ta khng cn danh
sch cc c th (doanh nghip/h gia nh) tt c cc vng, m
ch nhng vng c chn.
- Vic la chn cc vng hoc cc doanh nghip/h gia nh
c th c thc hin thng qua vic s dng bt k mt phng
php chn mu no.
* Chn mu hai cp: L dng hay c ng dng nht v n
kt hp tnh ti u ca c 3 cch thc chn mu n gin, phn
cp v chn mu c nhm nu trn, do vy n thng ph hp
nht, c bit trong iu kin cc nghin cu ca ta vi tng th
c s phc tp nh hin nay.
tin hnh chn mu theo cch thc ny trc ht tng th
s c phn chia ra thnh nhiu cp hay nhm khc nhau, sau
tin hnh la chn mt s nhm i din cho i tng
nghin cu v m bo v mt thi gian chng ta tin hnh
35

la chn trong cc nhm mt s c th i din bng phng

php la chn mu ngu nhin n gin nh trnh by phn
trc.
* Chn mu lp li: Vi cch thc chn mu ny, trc ht
chng ta tin hnh chn mu ngu nhin n gin ln 1, sau
t nhng mu c la chn chng ta li tin hnh la
chn mt s lng nh (tu theo yu cu ca cng vic) cc mu
mt cch cng hon ton ngu nhin phc v cho mc tiu
nht nh trong nghin cu nh: kim tra li thng tin hay b
sung thm thng tin v.v

36

Bng 1.1: NHNG THUN LI KH KHN, U NHC IM

CC PHNG PHP CHN MU IU TRA

Ngu
nhin
n
gin

D lm, tnh khch quan cao.

Chn
mu
phn
cp

D lm, ph hp vi mc tiu
iu tra, thi gian nhanh hn.

C th b trng lp.

Tnh i din cao hn.

Chi ph cao hn.

Nhanh d lm, trnh cn b

i hi khng cao.

Khng p dng c cho

tt c cc trng hp khi
khng c tnh ng u
trong tng th, ch s
dng cho nhng mu nh.

Phi xc nh c tiu
chnh xc cao, chn i tng ch phn nhm trc khi
theo mc ch iu tra.
iu tra.

Chn chnh xc cao.

mu c
Tnh i din cao, p dng cho
nhm
tng th mu rn.
S lng mu nh.

Tn nhiu thi gian v chi

ph.
C th nh hng n kt
qu iu tra do c th
ca cc nhm c chn.

37

(Tip theo)
Chn
mu 2
cp

D lm, tn t thi gian v chi

ph, chnh xc cao hn cc
phng php trn, p dng cho
cc tng th mu rn, chia nh
theo tng cp.

Tng th phi ln.

iu tra vin phi c
trnh cao.
Tn nhiu thi gian.

Tng hp u im ca 2 phng
php trn.
Chn
mu
lp li

D so snh kt qu iu tra.

Tn chi ph.

Tiu tn t thi gian do c sn

khung chn mu.

D b trng lp.

Phi c kt qu ca cuc
C chnh xc cao, trnh c iu tra trc do vy b
sai st ca iu tra trc.
ph thuc.

Dng kim chng kt qu cc i hi trnh cao.

cuc iu tra ln.
C cng c mnh.
Tnh i din khng cao.

1.2.2. Chn mu phi thng k trong iu tra chn mu

Ngoi cch chn mu thng k nh trnh by phn trc
chng ta cng c th la chn mu phi thng k theo cc cch
nh sau:
- Chn mu tin li:

38

Chn mu tin li c s dng khi chng ta n gin ch

chn ng mt ai trn ph m h ang nh dng li, hoc
khi chng ta i quanh mt doanh nghip, mt ca hng, mt
qun n, mt rp ht v.v hi nhng ngi m chng ta gp
xem liu h s tr li cu hi ca chng ta hay khng. Ni mt
cch khc, mu bao gm nhng ch th m nh nghin cu c
th tip cn mt cch thun li. Khng c s la chn ngu
nhin v kh nng chch l ln.
- Chn mu theo quota:
Chn mu theo quota thng c s dng trong nghin cu
th trng. Nhng ngi i phng vn phi tm kim nhng
trng hp c nhng c tnh nht nh. H c nhn quota
ca nhng nhm ngi nht nh phng vn v quota c t
chc theo cch lm cho mu cui cng i din cho tng th.
Nhc im ca chn mu theo quota: Ngi phng vn la
chn ai m h thch (trong phm vi tiu ch nh trn) v do vy
c th la chn nhng ngi d phng vn nht v v th c th
gy ra chch mu. Ngoi ra, khng th c lng c tnh
chnh xc (do mu khng ngu nhin).
- Chn mu c mc ch:
Mu c mc ch l mu c nh nghin cu chn mt
cch ch quan. Nh nghin cu c gng chn mu m theo h l
mang tnh i dinc ho tng th v s c gng m bo rng mu
bao gm tt c cc kha cnh ca tng th nghin cu.
- Mng li hoc nm tuyt:
39

Vi cch tip cn ny, u tin chng ta lin h vi mt vi

ngi tr li tim nng v sau hi xem liu h c bit ai c
cng c tnh m chng ta ang mun nghin cu hay khng.
- T la chn:
C l bn thn cm t t la chn t ni ln ngha ca
n. Bn thn ngi c hi s t quyt nh xem h c thch
tham gia vo cuc iu tra hay khng v nu hc khng mun
tham gia chng ta s phi chuyn sang i tng khc hi.
- Chn mu chuyn gia:
Chn mu chuyn gia lin quan n chn mt mu bao gm
nhng ngi c bit l c kinh nghim v chuyn mn
trong mt lnh vc no . Thng chng ta thu xp mt mu
nh vy di danh ngha l mt nhm chuyn gia.
Vic tin hnh chn mu phi thng k tu thuc vo mc
tiu, i tng v yu cu ca nghin cu. Phng php ny
thng c p dng trong nhng iu kin chng ta khng c
khung chn mu c th, chng hn nh trong cc nghin cu th
trng chng ta khng c danh sch khch hng mua mt loi
hng ho no th chng ta buc phi s dng phng php
chn mu phi thng k. Phng php ny cng c th p dng
khi tng th ca chng ta c tnh ng nht cao (m iu ny
thng kh din ra i vi cc vn kinh t - x hi), hay trong
trng hp nghin cu ca chng ta khng cn phi ngoi suy
cho tng th.

40

Do vy, ta c th thy im hn ch ca phng php chn

mu phi thng k l kh nng p dng cc cng c thng k v
kh nng suy rng ca kt qu b hn ch.
- Nhm quan tm:
Phng php ny thng hay c dng trong nghin cu
th trng nhm tm hiu nhng mt hng c th m x hi cn
v s tiu dng. nghin cu chng ta thng iu tra 10-20
ngi cng mua mt mt hng no i din cho nhm
nhng ngi c cng s thch hoc nhm khch hng tim nng.
V d: Khi iu tra v nhm bnh nhn b bnh tiu ng.
12 bnh nhn c mi tham d vi nhng cu hi nh sau:
liu phiu iu tra bao hm ton b nhng cu hi cn
thit? Cc anh (ch) c th theo di v tr li mt cch d
dng cc cu hi? Mt bao nhiu thi gian hon chnh mt
phiu iu tra nh vy? Kt qu ca cuc tho lun nhm s
gip ta chnh sa li phiu iu tra tin hnh mt cuc
iu tra vi quy m ln i vi cc bnh nhn tiu ng.
Phng php nhm quan tm c kt qu tng i chnh xc
v trong trng hp nu nhm tham gia c mc khc bit ln
vi tng th, chng hn nhng ngi c trnh cao trong mt
tng th c trnh mc trung bnh, th cu tr li ca h c
th khng ng dgn c cho tng th .
Tm li, vi mi phng php, cch thc chn mu khc
nhau u c nhng li ch v cha ng nhng vn khc nhau
nh trnh by ti bng 1.2 di y:
41

Bng 1.2.: LI CH V NHNG VN T RA I VI MT

PHNG PHP IU TRA C LA CHN

Phng php
chn mu

Li ch

Vn

Chn mu ngu nhin

Chn mu ngu nhin n Tin hnh tng i n Thnh vin ca cc nhm
c th khc nhau trong
gin (tt c cc c th u gin .
tng th c th khng xut
c cng c hi c la
hin trong mu vi mt t
chn).
l ph hp.
C th tin hnh phn tch
theo tng nhm (VD: theo
gii, tui, khu vc v.v )
Mc bin ng thp
hn so vi cch chn mu
ngu nhin gin n.
Mu c tnh cht i din
hn cho tng th.

Phi tnh ton s lng

mu cho mi nhm.
C th phi tiu tn hn v
mt thi gian v kinh ph
cho vic tin hnh chun b
iu tra.

Chn mu c nhm Tng Thun li trong trng hp

th nghin cu c nhiu xa nhau v mt a l
nhm khc nhau (v mt
a l).
Vic la chn s c tin
hnh vi mt s nhm nht
nh.

Nu nh mi nhm c s
lng ln th tn km hn
c v ti chnh v thi gian
tin hnh iu tra thng
tin.

Chn mu theo phn tng

(cp)
Tng th nghin cu c
nhm li theo cc nhm
khc nhau vi nhng ch
tiu c ngha cho nghin
cu

Chn mu hai cp

Ph hp nht trong iu
kin x hi c s phc tc,
phn chia theo nhiu nhm
(c nhng c trng ring).

42

(Tip theo)
Phng php
chn mu

Li ch

Vn

Chn mu ngu nhin

Chn mu lp li

Ph hp trong trng hp Tn km thi gian v kinh

cn kim tra chnh xc ph.
cng tc iu tra, hay thu
thp thm nhng thng tin
c th khc cho nghin cu.

Chn mu phi ngu nhin

Chn mu tin li

Mt phng php mang

tnh thc t bi v vic la
chn mu lun c sn (VD:
mt sinh vin trong trng,
mt bnh nhn ang trong
phng ch khm bnh).

Bi v mu l mt c hi
v tnh nguyn do vy m
n i khi khng ging
nh nhng c th khc
trong tng th nghin cu.

C th hin thc nu nh Cc s liu c phi lun

phn s liu c sn m t t c cp nht c t l
(Tng th c chia thnh
chnh xc.
l ca cc nhm.
tng nhm nh theo cc
ch tiu khc nhau nh
gii, tui, v v
Chn mu theo quota

Mu s c la chn
theo nhng t l nht nh
ca cc nhm trong tng
th).

43

(Tip theo)
Phng php
chn mu

Li ch

Vn

Chn mu phi ngu nhin

Mng li hoc nm Thch hp trong iu kin
tuyt
khng c khung chn mu.
Nhng ngi tr li trc
s chi nh nhng ngi
tip theo trong tng th.

Vic la chn ny c th
dn n nhng sai st chn
mu.
Khng th kim tra c ai
l ngi s c tham gia.

T la chn

Ph hp vi cc nghin cu C th cha ng nhng

thuc dng th trng, hay sai st chn mu v tnh
i vi nhng nhm kh i din.
tip cn.

Chn mu chuyn gia

Ph hp cho cc nghin cu
chuyn su hay vic tham
kho kinh nghim cho
nhng vn l lun nh
nghin cu a ra.

Nhm quan tm

Ph hp trong vic nh Phi l nhng nhm tng

hng cho vic pht trin i nh nhng mang tnh
iu tra.
i din cho c tng th
ln hn.

1.3. Quy m mu trong iu tra chn mu

1.3.1. Phn phi mu
Chng ta i t thng k mu n c lng tham s tng th
nh th no? Mt khi nim trung gian quan trng m chng ta
cn phi hiu l phn phi mu.
Phn phi ca mt s v hn cc mu c cng quy m nh
mu trong nghin cu ca chng ta c gi l phn phi mu.
44

Hnh 1.5: PHN PHI MU

T tng chnh ca thng k suy rng l ly mu t mt tng
th v sau s dng kt qu phn tch cc thng tin t mu ny
suy rng ra cho tng th nghin cu. V d, gi tr bnh qun
(gi tr trung tm), lch chun (mc dao ng hay bin
ng), hoc l t l ca mt s quan st/tng th v mt c
trng no . Vic ly mu nghin cu s gip chng ta tit
kim kinh ph, thi gian v c nhng cng sc phi b ra. Hn
th na, ly mu i khi cung cp cc thng tin chnh xc cho
nghin cu hn l cu tr li ca vic chng ta c gng iu tra
45

c tng th (sai s phi chn mu), nghin cu cn thn mt mu

cn hn l lm khng cn thn vi c tng th.
Chng ta s xem xt t m nhng c im ca mu t cc
tng th khc nhau. Bi v mu l mt nhm i tng ca mt
tng th, gi tr trung bnh ca mu khng hon ton chnh xc
nh l ca tng th. V vy, mt iu quan trng cn phi xem
xt l mc ph hp ca nhng c lng t mu nh gi
tr bnh qun so vi tng th.
Thng thng trong thc t, mt mu rt nh (5-10 quan st)
c ly ra kim tra c ch thu thp thng tin v t thu
c thng tin ban u cho vic chn mu. Tuy nhin phc v
cho vic xc nh mc ph hp, chp nhn c gia c
lng ca mu so vi tng th chng ta cn phi xem xt vi
khong 10, 50 hoc 100 mu ring bit khc nhau ly ra t tng
th. Liu s ph hp s nh th no nu gia cc mu nghin
cu khc nhau? Nu chng ta pht hin rng kt qu gia cc
mu gn nh ging nhau (v gn chnh xc!), vy chng ta tin
cy vo mt nghin cu c lp hay khng? Mt khc, xem xt
kt qu t cc nghin cu lp li cho mt s tiu ch no cn
c tin cy cao hn, i hi phi c mt mu khc vi c mu
ln hn.
Mt phn phi mu c s dng m t s phn b ca
nhng kt qu u ra, m mt nghin cu c th thu c t cc
mu tng t ca mt tng th. Lu rng mt gi tr bnh qun
c lng t mt mu c th khc vi mt mu khc.

46

Cn phi hiu rng mi nghin cu thng k khc nhau c

mt phn phi mu khc nhau, n ph thuc vo nhng thng tin
c th, c mu v phn phi ca tng th. V chng ta cn phi
lu mi quan h gia c mu v phn phi ca c lng mu.
V th, mc bin ng ca phn phi mu c th c thu
hp li bng cch tng s lng quan st ca mu. Lu khi c
mu ln, nhiu phn phi mu s tim cn vi phn phi chun.
Nhng moment chnh ca phn phi mu:
Moment bc 1: Trung bnh ca phn phi mu trung bnh
ca cc trung bnh ca mt s v hn cc mu rt gn vi trung
bnh tng th - tham s cn quan tm.
Moment bc 2: lch chun ca phn phi mu cho chng
ta bit cc mu khc nhau c phn phi nh th no. Trong
thng k, n c gi l sai s chun.
V (estimate) =

S2
n
1
n N

(1)

Trong : n v N - ln lt l quy m ca mu v tng th,

S 2 - phng sai ca bin.
Nu mu nh, iu chnh tng th hu hn gn bng 1. Khi
, phng sai ca cc i lng c lng ph thuc vo: (i) s
lng quan st (n) v (ii) bin thin ca bin S 2 .
Hm ca (1) i vi iu tra tng th rt ln trong quy
m mu t hn 10% ca tng th: (1) thng b b qua.

47

1.3.2. Sai s chn mu v phi chn mu

Mt mu tt l mt m hnh nh c tnh i din y cho
tng th. Tuy nhin, sai s hay sai lm chn mu l nhng iu
kh trnh khi trong bt k mt cuc iu tra chn mu no.
Gi s chng ta mun lm mt nghin cu v nhu cu chm
sc sc kho tinh thn cho nhng a tr v gia c. Mt vn
m chng ta cn phi cp n l qua thi gian cn thit cho
cuc iu tra, nhu cu c th s thay i bi v thc t lch s.
Mt chnh sch sc kho mi c th ra i trong thi gian din
ra cuc iu tra ca chng ta. Nhng iu ny s dn n sai st
hay sai lm khi chn mu v iu tra chn mu. Do vy, n i
hi chng ta phi tnh ton n tt c nhng tnh hung xy ra v
phi thc s am hiu thc t, lch s, cc vn x hi, mi
trng , ang din ra v c yu t thi gian na trong bt k
mt cuc iu tra no.
Trong chn mu, sai s chun c gi l sai s chn mu.
Sai s chn mu cho ta bit chnh xc ca c lng thng k
m chng ta tnh ton ra c t mu iu tra hay ni cch khc
l sai s do vic chn mu (vn ny xut hin khi mt phn
ca tng th c s dng i din cho ton b tng th v n
c th o lng c v mt ton hc).
Tnh chnh xc ni chung ca c lng ca chng ta cn
ph thuc vo sai s phi chn mu m n c th xy ra bt k
chng no ca cuc iu tra.

48

Hnh 1.6: TH SAI S CHN MU V PHI CHN MU

Cc sai s chn mu ch yu do qu trnh chn mu, chng

hn nh vic p dng cc phng php chn mu phi ngu
nhin. Sai s chn mu l nguy him v n c th lm hng tnh
tin cy ca cuc iu tra.
Cch tt nht trnh nhng sai lm chn mu l s dng
cc phng php chn mu ngu nhin. Trong nhng trng hp
khng th, chng ta phi la chn mu phi ngu nhin trong
nhng tng th t c s khc bit xc sut gia cc c th hoc
ti thiu l i vi cc ch tiu chnh ca nghin cu. xc
nh c nhng nhm trong tng th t c s khc bit v
nhng thng tin ca cc ch tiu chnh ny chng ta c th thu
thp c thng qua nhng nghin cu trc y hoc qua s
liu thng k.
49

V d: Gi s chng ta ang nghin cu v nhm ph n c

thu nhp thp, tham gia mt d n tng cng s dng dch
v chm sc sc kho trc khi sinh. Nu khng c s so
snh s liu chng ta khng th bit c mc sai s ca
mu, mc d chng ta lun bit l n tn ti. Nu mc s
dng dch v tng ln chng ta khng th khng nh c
l do tc ng ca chng trnh. Ngi ph n tham gia
chng trnh c th c thc y tm kim s chm sc hn
so vi nhng ngi khng tham gia. Nhng thng tin so snh
cn thit c th c sn trong nhng n phm in n trc y.
Vi cch ny, chng ta c th c nhng thng tin c bn
ging tng t xc nh nhng nhm khc nhau cho vic
la chn mu.
Cc loi sai lm phi chn mu thng gp bao gm:
- Khng bao hm: tc l c th khng bao hm mt s n
v, hoc mt s nhm ca tng th iu tra xc nh trong
khung c s chn mu c s dng trong thc t.
- Khng tr li: ngha l ngi c phng vn khng cung
cp thng tin v nh vy chng ta khng thu thp c thng tin
cn thit t mt s ngi c chn trong mu iu tra ca
chng ta (thiu thng tin ngu nhin, thiu thng tin khng ngu
nhin v vn chch mu).
Sai lm quan st c bao gm:
- Sai lm thc a do cc nhn t bi cnh, tm l v hnh vi
gy ra, n ch yu ph thuc vo ngi lm nghin cu do
nhng suy ngh ch quan ca mnh chi phi kt qu iu tra.
50

Sai lm vn phng, sai lm trong vic bin tp, m ho, lp

bng v phn tch s liu.
V mt L THUYT chng ta lun t ra yu cu l la
chn quy m mu sao cho c lng tnh ton ra t mu c
CHNH XC cao nht song trong THC T n ph thuc rt
nhiu vo yu t:
- Phng php lun c la chn bi v n quyt nh: (1)
Mc chnh xc m nghin cu yu cu (c th chp nhn sai
s mc no); (2) mc m c s bin thin trong tng th
i vi nhng c im chnh ca nghin cu.
- T l tr li c th, bn thn n s ph thuc vo phng
php chn mu c s dng, nu chng ta p dng phng
php chn mu ph hp la chn i tng ng vi yu cu
ca nghin cu th chng ta s c t l tr li cho cc cu hi cao
hn v ngc li.
- Thi gian v tin bc sn c.
- Ngun nhn lc sn c nh: nhm gim st, iu tra vin,
dn ng v.v v y l nhng tim n ca sai s phi chn
mu.

51

Tuy nhin, trong thc t chng ta cng gp khng t cc kh

khn khc nh trong cc cuc iu tra vi mc tiu t ra khng
phi l mt mc tiu duy nht m l a mc tiu hay ni cch
khc c nhiu c lng. Khi , chng ta s kh c th xc
nh c mt quy m ti u vi nhng thit k mu phc tp.
Thng thng th cc nh nghin cu mong mun c mt
quy m mu nh bi v n c u im l c chi ph thp, tn t
thi gian hn v kh nng c 1 sai s phi chn mu thp l kh
ln, song bn cnh th mt nhc im ln ca s mu nh
l sai s mu ln v v vy, s mu ti u l khi chng ta
chp nhn mc sai s nht nh no m n c tng ca sai s
phi chn mu v sai s chn mu l nh nht.
V d: Mu 150 doanh nghip, phn tng theo ngnh dt,
may v hnh thc s hu. Nh vy, s ch c mt vi doanh
nghip trong mi nhm v iu ny dn n rt kh kim
nh xem c khc bit v mt thng k gia cc nhm hay
khng.
Nghin cu tnh hung: quy m mu nh c th nh hng
n hoch nh chnh sch nh th no (Hnh 1.7).
Da vo kt qu phn tch trong biu trn chng ta sp
xp th t cc tnh theo t l ngho i v nhn thy gia cc
tnh xp gn nhau, mc d c s liu bnh qun l khc nhau,
song khi so snh khong dao ng ca c lng tnh ton c
th chng ta thy n c th cng c xp vo mt nhm, hay
ni cch khc, trong trng hp ny khng c s khc bit gia
cc tnh gn nhau. Trong v d ny, nu chng ta mun xem s
52

khc bit ch trong trng hp chng ta la chn cc tnh hai

u mt ca ng th m thi.

Hnh 1.7: BIU GI TR C LNG T L NGHO I

CA CC TNH QUA IU TRA CHN MU

Tt c cc mu u cha ng sai s. Mc d, mc tiu ca

chng ta l la chn mu nh l bn sao thu nh ca tng th,
tuy nhin n lun tn ti mt khong cch gia mu v tng th.
Mc tiu ca chng ta l lm sao c th c mt mu m
sai s chn mu l nh nht. Hay ni cch khc l trong bt k
mt bc no ca qu trnh iu tra u cn phi hn ch ti a
s sai s.

53

Sai s chn mu nh chng ta bit l s khc bit gia

gi tr trung bnh ca mu v gi tr ng ca tng th v thng
k dng cm t m t sai s chn mu l sai s chun ca gi tr
trung bnh (Standard error of the mean). Chng ta cng cn phn
bit s khc nhau gia 2 cm t lch chun (Standard
deviation) v sai s chun ca gi tr bnh qun (Standard error
of the mean) ch l lch chun cho thy cho thy s bin
ng nh th no gia cc gi tr c bit trong khi sai s
chun l lch chun ca gi tr bnh qun trong phn phi
mu ni ln rng mc bin ng c th mong i gia cc gi
tr trung bnh trong cc mu s ly trong tng lai.

Khi gi tr ca sai s chun c tnh ton, 68% ca gi tr

trung bnh ca mt mu no s ri vo khong 1 ln sai s
chun ca gi tr bnh qun ch thc ca tng th; 95% ca gi
tr trung bnh ca mt mu no s ri vo khong ca 2 ln
54

sai s chun ca gi tr bnh qun ch thc ca tng th v 99%

ca gi tr trung bnh ca mt mu no s ri vo khong ca
3 ln sai s chun ca gi tr bnh qun ch thc ca tng th
(hnh 1.8)
Tnh ton sai s chun cho chn mu ngu nhin n gin:
Mc d, chng ta bit v thut ng sai s chun cng nh
hiu v tnh phc tp ca vic chn mu. Tuy nhin, chng ta
cng cn phi hiu v c thut ng v bn cht.
Cng thc tnh ton sai s chun (SE) da vo s bin ng
(Variance) v c ca mu:
SE = Var n

Trong :
SE l sai s chun ca gi tr bnh qun.
Var l bin ng (Variance - Tng bnh phng lch
chun)
n

l s lng mu.

Gi tr bnh qun c tnh

Trong :
l gi tr bnh qun.

X l gi tr ca tng c th.
n l s mu.

55

Trong trng hp tnh ton cho cc ch tiu nh tnh ch

nhn hai gi tr l 1 (c) v 0 (khng), chng hn khi hi 100
ngi th c 20 tr li c hiu s khc bit gia lch chun v
sai s chun cn 80 ngi tr li khng hiu v s khc bit .
Khi Var ca t l c tnh theo cng thc p(1-p).
Trong : p l t l vi cu tr li l c (VD: 20%) v 1-p l
t l vi cu tr li l khng (VD: 80%)

Nh vy, nu ta cng v tr t l ngi tr li c 0,2 vi sai

s chun ca gi tr bnh qun 0,04 ta c 0,24 v 0,16. Ta c
th ni xc sut l 68% (1 ln sai s chun) chc chn rng s
liu thc t ca tng th ri trong khong 0,16 0,24.
1.3.3. C mu
tng ca vic chn mu l minh ho v i din cho
mt tng th nghin cu. t c iu ny tc l nhm trnh
nhng sai st chn mu hoc sai s phi chn mu. Sai s phi
chn mu xut hin khi chng ta xc nh tng th nghin cu
khng chnh xc hoc do cc yu t ch quan khc trong qu
trnh tin hnh iu tra. Sai s chn mu xut hin khi chng ta
xc nh c mu khng tnh i din hoc thin lch. V th,
vic chn mu i din v ln l rt quan trng m bo
trnh nhng sai s ng tic trong qu trnh chn mu. C nhiu
cng thc khc nhau dng tnh ton c mu, trong thc t c
nhiu ti liu gii thiu cho chng ta nhng cng c ny.
56

Gi s vic nghin cu ca chng ta v mt kha cnh sc

kho hay gio dc no m chng ta c phn chia ra cc nhm
khc nhau xem xt cu hi t ra l mi nhm nn c bao
nhiu quan st? tr li cho cu hi ny chng ta s phi tr
li cho 5 cu hi khc l:
(1) Gi thit ca chng ta l g (Ho)?
Gi thit ca chng ta l khng c s khc bit gia gi tr
bnh qun ca hai nhm.
Gi s khi nghin cu mt nhm thanh nin, gi thit ca
chng ta l khng c s khc bit gia mc ch v kht
vng gia nhm thanh nin tham gia vo nghin cu v
nhm khng tham gia.
(2) Mc ngha thng k (mc ) lin quan n gi thit
Ho bao hm gi tr bnh qun ca tng th ( o ) bng bao nhiu?
Lu trong vic kim nh gi thit chng ta thng hay
dng gi tr bnh qun ca tng th hn l gi tr bnh qun mu.
Mc ngha c gi l gi tr . Gi tr ny cho bit xc
sut ca vic bc b gi thit Ho khi n ng trong thc t.
Thng thng, chng ta hay la c hn vi cc mc nh 0,05;
0,01 hoc 0,001 trnh vic bc b gi thit Ho khi n ng
trong thc t (v nh vy khng c s khc bit c ngha thng
k gia hai nhm). Gi tr p l xc sut trong mt quan st
(hoc kt qu ca mt kim nh thng k) c c hi nhn c.
N c tnh ton sau khi kim nh thng k. Nu gi tr p nh
hn th gi thit Ho s b bc b.
57

(3) Vy c hi tm c s khc bit thc s s nh th no?

Hay hi mt cch khc (1-) lin quan n i thit no?
Khi tm thy c s khc bit gia hai nhm vi nhau nhng
trong thc t khng c s khc bit, khi c gi l hoc
kiu sai s I; khi khng c s khc bit c tm ra gia hai
nhm mc d trong thc t c s khc bit gia chng, trng
hp ny c gi l hoc kiu sai s II. Mi quan h ny c
th hin qua bng sau:

(4) Nhng s khc bit g ca cc gi tr bnh qun tm c

l quan trng? ngha ca 1- 2?
Gi s chng ta c mt nghin cu v chng ta a ra 50
im t l. Bc u tin l chng ta cn phn ng mt mc
s khc bit gia cc gi tr bnh qun c trn hai gc thc
t v thng k. Chng ta c th hi mt nh chuyn gia 5 im
l s khc bit? hay 10 im? (s khc bit ny i khi lin
quan n hiu ng v c ca s khc bit l mc hiu
ng).
58

(5) Nh th no l mt c lng khng chch v lch

chun () ca tng th?
lch chun l mt o lng ca s dao ng ca cc gi
tr thc t so vi gi tr bnh qun ca mu. Hai cch chung p
dng lch chun: Th nht, ti thiu 75% ca cc gi tr thc
t lun nm trong khong gia gi tr bnh qun v 2 ln gi tr
lch chun ( mc 95%). Gi s c 100 mu iu tra vi gi
tr bnh qun l 25 v lch chun l 2, nh vy c ti thiu 75
cu tr li c gi tr l 25 4. iu c ngha l gi tr thc t
ca chng nm trong khong t 21 n 29. Nu s phn b ca
cc gi tr thc t ca cc quan st c dng hnh chung hay theo
phn b chun th 68% ca cc quan st s nm trong khong gi
tr trung bnh 1 ln lch chun, 95% ca cc quan st ri
vo khong gi tr trung bnh 2 ln lch chun v 99% ca
cc quan st ri vo khong gi tr trung bnh 3 ln lch
chun. Gi tr c lng ca lch chun c th s dng t cc
cuc iu tra trc , tuy nhin trc khi s dng chng ta cn
phi kim tra xem liu phn b ca tng th c ging vi
phn b ca tng th chng ta ang nghin cu hay khng. Hoc
chng ta c th tin hnh mt iu tra th din hp vi khong
25 quan st c lng lch chun t . Cui cng, chng
ta c th nh cc chuyn gia cung cp cc gi tr cao nht v thp
nht nh nhng gi tr c bn c th tnh ton lch chun.

59

Cng thc tnh ton quy m mu iu tra trong nghin

cu so snh gia hai nhm nh sau:

Trong :
1 2 l khong khc bit gia hai nhm.

z, z l cc gi tr i xng ca phn phi chun.

Cc gi tr c xc nh nh sau:

Ta hy xem qua v d sau:

Hai nhm thanh nin tham gia vo mt nghin cu sc kho,
gio dc v cht lng cuc sng. Mt cuc iu tra c
tin hnh nhm tm ra mc ch v mong mun ca h. Gi
s gi tr im ti a m ta c th c t iu tra l 100 im.
Kiu sai s I vi = 0,05. Xc sut bc b c s khc bit
c xc nh mc 0,80. Cc chuyn gia nghin cu trong
lnh vc ny cho bit s khc bit trong im s gia nhm
quan st v nhm i chng nn ln hn t 10 im. S
dng kt qu mt cuc iu tra trc y vi lch chun
l 15 im.
Hy tnh ton quy m mu cho tng nhm?

60

Trc ht chng ta gi thit rng mu nghin cu ca chng

ta c phn phi gn hoc tng ng vi phn phi chun.
ng cong phn phi chun c gi tr bnh qun l 0 v
lch chun l 1. Gi tr z hai pha ng vi = 0,05 l 1,96;
ng vi = 0,01 l 2,58; ng vi = 0,1 l 1,65 v ng vi
= 0,2 l 1,28. Gi tr thp nht ca z tng ng vi
= -0,84.

Nh vy, ti thiu chng ta cn 36 quan st trong mi nhm

m bo 80% c hi nhn c s khc bit gia hai nhm
nghin cu vi mc khc bit l 10 im s.
Trong thng k, theo quy lut ngn tay ci chng ta cn c
khong 30 quan st trong mi nhm m bo ngha thng
k. V vy, khi chng ta tng s nhm ln chng ta cng cn phi
tng s lng quan st m bo ti thiu l 30 quan st/nhm.
1.3.4. Tnh ton trng s
Trng s l g? Trng s l mt gi tr s s dng iu
chnh cc gi tr thc t khc v dng c th so snh c vi
nhau hay c cng mt n v tnh.
Dng trng s iu chnh vn xc sut chn mu, trong
mt mu ngu nhin (trng hp chun), mi c nhn u c c
hi c la chn nh nhau. Tuy nhin, th tc chn mu trong
61

thc t c th l h gia nh, ch khng phi l c nhn, c c

hi nh nhau.
Nh vy, cc c nhn trong nhng h gia nh c nhiu
thnh vin hn cng ch c c hi c chn nh i vi cc
c nhn trong cc gia nh c s thnh vin t hn hay ni cch
khc c hi i vi h l thp hn: h khng c i din ng
mc v v vy, nn c trng s iu chnh h c tnh i
din trong mu iu tra.
Trng s iu chnh sau khi phn tng, nu c s i din
khng ng mc ca mt tng no .
V d: Nam so vi n do s khng tr li hoc do chn mu
phn tng khng t l.
V d, nu t l thc t theo gii tnh l 50-50 v nu chng
ta chn mu c 40 n v 60 nam, chng ta c th gn cho
ngi tr li n mt trng s l 1,5 to ln s cn bng.
Trong thc t, iu ny to ra 60 n v 60 nam. Tuy nhin,
trnh vic tng quy m mu mt cch nhn to t 100 ln
120, ta cn tnh thm trng s iu chnh quy m v 100.
iu ny c th c thc hin bng cch to thm trng s
cho c n v nam l 5/6. Mc ch l to trng s cho cc
trng hp hin ti theo cch lm gia tng tnh i din trong
mu iu chnh ca nhng tng khng c i din ng
mc trong mu.
1.4. Phng php thu thp s liu
C nhiu cch to ra s liu cho mt nghin cu, v d
nh trong cc nghin cu c bn hoc t nhin thng thng
62

chng ta hay t chc hoc tin hnh cc th nghim v qua qu

trnh tin hnh cc th nghim ngi nghin cu s quan st,
o c, ghi chp c s liu phc v cho vic phn tch ca
mnh. Cn i vi cc vn kinh t - x hi th c s liu
phc v nghin cu thng thng nh nghin cu s tin hnh
iu tra thu thp thng tin.
Vic iu tra c th c tin hnh theo nhiu cch khc
nhau, nh: iu tra cc i tng (thng l cc h, cc doanh
nghip, t chc hoc c nhn) thng qua vic s dng cc cu
hi khc nhau tu theo mc tiu cn nghin cu. Cc cu hi ny
c th c chun b sn (bng cu hi chun) hoc c th c
ngi iu tra kt hp vi cc cu hi t ra trong qu trnh
phng vn v.v...
Ngoi ra, ngi nghin cu cng c th thu c s liu
thng qua vic tm hiu cc ti liu thng k cng b nh nin
gim thng k hoc cc bo co khoa hc. Thng cc s liu
ny ch mang tnh tng qut v minh chng cho phn nghin cu
c th ca nghin cu.
C nhiu cch phng vn khc nhau nh: phng vn trc
tip, phng vn qua th, phng vn qua th in t v phng vn
qua in thoi. Mi loi hnh phng vn khc nhau s i hi
nhng bng cu hi khc nhau thu c thng tin mong
mun.
Mt trong nhng vn ht sc quan trng l cng c
trong thu thp thng tin m chng ta thng gi l phiu iu
tra. Kt qu iu tra c m bo tnh khoa hc hay khng, c
63

chnh xc hay khng, c th phn tch c hay khng v thng

tin c cho vic phn tch nghin cu hay khng ph thuc rt
nhiu vo phiu iu tra.
xy dng c mt phiu iu tra tt i hi ngi
nghin cu phi c kinh nghim v am hiu v vn cn
nghin cu, a bn nghin cu v c bit l phi kt hp tt
gia l thuyt v thc t.
1.4.1. Phiu iu tra
L cng c quan trng trong vic thu thp thng tin cho cc
nghin cu thuc lnh vc kinh t - x hi.
Phiu iu tra c nhiu hnh thc khc nhau nh trnh by
di dng bng, kt hp bng v tng cu hi ring bit.
Mi dng c nhng u, nhc im khc nhau chng hn
di dng bng s lm cho phiu iu tra c v ngn hn v
trong mt bng thu c nhiu thng tin khc nhau, tuy nhin
mt trong nhng hn ch chnh l d xy ra tnh trng
nhm ln c trong khi in s liu iu tra t ny sang dng
kia v.v... hay khi nhp s liu vo my tnh cng c th xy ra
tnh trng nhm ln tng t.
Trong khi di dng cc cu hi ring bit s lm cho
phiu iu tra c v phc tp hn, lm cho c ngi i iu tra
v ngi c hi cm thy ngi khi lm vic vi tp phiu iu
tra dy nh vy nhng n li hn ch c nhng nhm ln nh
dng bng.

64

i vi cc thng tin nh tnh, cc cu hi trong phiu iu

tra c th c chia lm 2 loi chnh:
(1) Cu hi dng ng hay cu hi c gi (hoc la chn).
(2) Cu hi dng m l cu hi cho ngi c hi t do
la chn cu tr li.
Vi cu hi dng ng th quan trng nht l phn gi tr
li hoc cc la chn cho ngi tr li v n s nh hng ti kt
qu phn tch. Nu cc gi trc khng c y s lm
cho ngi tr li kh khn khi tr li cu hi dng ny hoc
chng ta s khng thu c thng tin chnh xc.
Phn gi v la chn c th c chia ra nh sau: gi vi
cc tr li khc nhau khng c lin h vi nhau.
V d: Khi chng ta tm hiu nguyn nhn vay tin t ngn
hng ca cc h, chng ta c cc gi nh : u t;
cho cc nhu cu sinh hot ca gia nh; v.v... v cc gi
ny khng c mi lin h vi nhau.
Cc gi ca cu hi dng ny cng c th l phn nh gi
v c t l hay khong cch nht nh, v d nh: Rt tt, tt,
bnh thng, km v.v... nh vy, trong trng hp ny n c mi
quan h vi nhau theo 1 t l. i vi cu hi dng ny th vic
phn chia khong cch c ngha rt quan trng, n c th bao
gm:
(1) Phn chia theo danh (Nominal scale) thng thng ch l
0 v 1 v d nh khi phn chia gii A # B.
65

(2) Phn chia theo th t A>B>C... (Ordinal scale).

(3) Phn chia theo t l (Interval scale) y l hnh thc kt
hp gia dng phn chia ( 1 ) v (2).
V d: Khi nh gi v mt sn phm hay dch v no
chng ta c th t cu hi: Mc tho mn ca anh ch v
dch v hay loi hng ho v.v... v a ra cc gi nh sau:
Vng rt tho mn; vng tho mn; tho mn v khng tho
mn cht no.
(4) Phn chia theo thang s v d t 1 n 5 l mc nh
gi ca ngi c hi.
Hnh thc t cu hi cho mi tr li c ngha rt quan
trng v nu cu hi r rng hoc khng hm g th vic thu
c kt qu mi chnh xc.
V d: Khi chng ta nh gi mt dch v mi thay v t cu
hi anh/ch nh gi nh th no v dch v mi ny? Th
chng ta s thay cu tr li vng rt nhiu bi cu hi anh/ch
c thch dch v ny khng?
Trong hu ht cc phiu iu tra u c s kt hp gia hai
loi cu hi dng ng v dng m, tuy nhin chng ta thng
hay s dng cu hi dng ng nhiu hn v vic x l thng tin
sau ny s d hn cng nh vic thu thp thng tin s d dng
hn, cn cu hi dng m thng c dng minh ho, gii
thch thm cho cc lun chng phn tch sau ny.

66

1.4.2. Cc phng php phng vn thu thp thng tin

C nhiu cch thc thu thp thng tin khc nhau nh: n h
phng vn; phng vn qua in thoi; phng vn qua th; phng
vn qua th in t.
Chng ta c th dng bng cu hi chun b sn hi
hoc chng ta c th tin hnh cuc phng vn theo hnh thc
ni chuyn, tho lun nhm v.v...
Mi phng php thu thp thng tin v cng c s dng
thu thp thng tin s ph hp vi tng yu cu c th v mc
ch ca tng cuc iu tra, nghin cu.
Phng php phng vn trc tip s gip ta c c hi tip
cn vi i tng iu tra, t ta d dng tranh th c i
tng iu tra. c th trao i h hiu v mc ch cuc iu
tra t h c lng tin hn v s cung cp thng tin y cng
nh chnh xc hn. Hn na trong phng php ny th vic c
th khai thc thm nhng thng tin b tr cng nh trao i lm
r nhng cu hi v.v... l iu c th.
Yu cu i vi phng php iu tra trc tip l ngi c
iu tra phi nm r v bng cu hi c th hi mt cch l
gc cng nh dn dt ngi c hi cho ng mc ch yu cu
cuc iu tra. i vi iu tra vin, phi l ngi c kinh
nghim tip xc vi nhm i tng c iu tra, hiu tm l
h v mt iu cng ht sc quan trng l bng hi khng nn
qu nhiu gy tm l ngi cho ngi c hi.
i vi hnh thc phng vn qua in thoi i hi ngi
iu tra vin phi l ngi rt c kinh nghim, am hiu vn
67

quan tm v l ngi c kinh nghim trao i qua in thoi

trnh vic hi lu s lm cho ngi c hi kh chu. Bng hi
trong trng hp ny phi ht sc ngn gn.
Vi hnh thc phng vn qua th hay th in t i hi vic
thit k phiu iu tra ngn gn, d hiu bt c ai thuc nhm
i tng iu tra u hiu vn nh nhau. Nn s dng nhiu
cu hi dng la chn hn l cu hi suy lun v din gii trnh
vic ngi c hi phi s dng qu nhiu thi gian cho vic
tr li mt cu hi.
Vic s dng bng cu hi c s chun b sn s gip cho
qu trnh iu tra din ra nhanh v m bo kt qu nh chng ta
mun, v vic iu tra theo hnh thc tho lun i khi s ko di
cuc phng vn m vn chng ta cn thu thp thng tin i
khi khng th hin r. Tuy nhin, vic kt hp c hai hnh thc
hi theo bng hi v tho lun l iu tt nht n s gip cho
chng ta c c nhng thng tin cn thit, bt buc v c nhng
thng tin h tr cho nghin cu ca mnh.

68

Chng II
C S D LIU
C s d liu l mt mu thng tin di dng in t, n c
th bao gm 1 hoc l nhiu tp d liu khc nhau. C s d liu
c th c th hin di dng mt bng s liu gm nhiu hng
v ct khc nhau trong mi dng th hin 1 ch tiu no v
mi ct th hin cho 1 quan st, v d 1 h hay mt doanh
nghip. Mi mt trong bng th hin 1 gi tr c th.
C nhiu phn mm cho php xy dng v qun l mt c s
d liu, nh: phn mm MS ACCESS, EXCEL hay LOTUS.
Cc thng tin trong c s d liu phi c th hin dng
s v cc php x l ton hc ch c th tin hnh khi thng tin
c lng ho, nhng thng tin v mt nh tnh phi
c m ho trc khi tin hnh cc php x l thng k.
Tt c cc thng tin nh tnh c m ho trong qu trnh
thu thp hay vo s liu trong c s d liu phi c ghi li
trnh nhm ln trong qu trnh x l tnh ton sau ny.
Mt v d v c s d liu bao gm nhiu thng tin ca
nhiu mu c qun l chung trong mt tp tin. Nh trong v
d ny, s liu ca 1 h c th hin nh l mt trang ca
quyn sch, cc trang tip theo s l thng tin ca cc h khc
theo ng trt t nh ca h u tin.

69

Mt v d na v c s d liu c trnh by di dng

bng trong mi dng th hin cho mt h (mu) iu tra v
mi mt ct th hin cho mt chi tiu iu tra (mt thng tin),
nh vy, trong trng hp ny s lng mu iu tra s quyt
nh n s lng hng cn phi c trong c s d liu, trong khi
s lng cc ch tiu cn iu tra s quyt nh s lng cc
ct trong c s d liu. Chng ta cng c th thay i theo hng
70

l cc ch tiu thng tin thu thp v theo ct l cc mu iu tra

tu theo yu cu v cch no ph hp hn cho ta.

Qu trnh qun l v nhp s liu vo my tnh bao gm hai

cng on:
(1) Chun b c s d liu
71

L vic chun b cu trc ca c s d liu theo mt trt t

nht nh sao cho vic qun l cc thng tin khoa hc nht v
m bo vic kt xut d liu sang cc phn mm tnh ton khc
l c kh thi. Thng thng, chng ta phi da vo kt cu ca
phiu iu tra, s lng mu, s lng cc ch tiu chi tit trong
phiu iu tra c th c c mt kt cu ca c s d liu
ph hp.
Trong vic chun b cu trc ca c s d liu mt trong
nhng vn quan trng cn phi lu tm ngay t u l h
thng m ho v cc thng tin lin quan. Cc phn mm tnh
ton thng thng khng th x l c cc thng tin nh tnh
(cho cc cu hi m), do vy, vic chng ta phi chuyn cc
thng tin dng sang dng nh lng l iu cn thit v
lm c iu ny, chng ta cn phi xy dng mt h thng cc
m ho cho tng cu hi v tr li mt.
(2) Kt chuyn d liu t c s d liu sang phn mm x l
Vic x l cc thng tin iu tra thng bng cc phn mm
thng k nh phn mm SPSS hoc Stata, bn cnh chng ta
cng c th s dng cc cng c trong Excel v Lotus tnh
ton cc thng tin cn thit cho nghin cu.
Vic kt chuyn chng ta c th lm trc tip bng mt s
cu lnh trong cc phn mm nh i vi SPSS hoc chng ta
c th s dng cc phn mm cho php chuyn nh dng ca
file d liu sang dng thch hp cho cc phn mm x l thng
k nh phn mm Stat Transfer.
72

2.1. Cc dng c s d liu

nh dng c s d liu lin quan mt thit n hnh thc
vo s liu trong c s d liu , tuy nhin c 2 dng nh dng
chnh:
- C s d liu di dng bng tnh nh trong Excel hoc
Lotus: y l dng thng dng v rt hay c cc nh nghin
cu ng dng qun l thng tin. Tuy nhin, mt trong nhng
hn ch ca nh dng c s d liu ny l ta phi thc hin
vic truy nhp d liu mt cch th cng v v th mt nhiu thi
gian cng nh kh nng xy ra nhm ln kh cao hay ni cch
khc l nguy c tim n ca sai s phi thng k cao.
Bng tnh Excel cng nh cc chng trnh qun l c s d
liu khc (MS Access) u thch hp cho vic vo s liu t cc
phiu iu tra v cng cho php kt chuyn s liu sang cc phn
mm x l khc trong c SPSS hay Stata.
Mt s li th ca bng tnh Excel l chng trnh ny sn c
trong tt c cc my tnh in t, i hi nhng hiu bit ti
thiu, c th tnh ton trc tip ngay ti bng tnh.
Nhng bn cnh cng tn ti nhng bt li trong vic s
dng bng tnh Excel, l: (1) hn ch cc lnh trong nhng
tnh ton phc tp (i hi phi vo cc cu lnh thng xuyn
bng tay); (2) Khng thch hp trong vic to ra hng lot cc
bo co cho mt mu.

73

- C s d liu c nh dng lt hay ni cch khc mi

mt hoc mt vi thng tin c thit k thnh 1 trang, nh vy,
phi s dng nhiu trang khc nhau nh mt quyn sch. i vi
nh dng kiu ny chng la c th s dng mt vi chng trnh
nhp thng tin vi my Scanner, nh vy d liu trong phiu
iu tra phi c th hin theo ng quy nh nht nh my
c th c c. Vi hnh thc c s d liu nh vy rt ph
hp cho trng hp cuc iu tra ln, ngi ta c th xy dng
ring 1 cng c i iu tra v phn mm ring cho vic nhp
cng nh x l d liu (Hnh 2.2).
2.2. Biu din thng tin thng k trong c s d liu
Cc d liu thng k c th c o c di dng ch, dng
th t hoc dng s lin tc v ta c th quy v 2 dng chung l
nh tnh v nh lng.
74

2.2.1. D liu dng nh tnh

L loi thng tin khng c th hin dng gi tr s m
nhng thng tin ny c th hin ph hp vi mt hng hoc
loi no , v d nh gii hoc ni sinh. Nhng thng tin dng
ny thi thong c gi l s liu dng, loi.
V d: Cc cu hi cho ta thu c thng tin nh tnh nh
sau:
1. Gii ca ngi c trao cho cng vic l: (Khoanh trn
vo mc ph hp)
Nam 1
N 2
2. M t loi ung th phi (khoanh trn mc ph hp)
Khi nh 1
Khi ln 2
Dng si 3
Nh vy, cc cu hi ny phn loi cc cu tr li. Cc
cu tr li l tn ca loi phn, s liu th hin trong cc cu
tr li l thuc tnh v khng c gi tr thc. Khi m thng tin
nh tnh ch c 2 s la chn nh cau hi 1 v gii hoc l nam
hoc l n th c gi l dng phn i. Cn khi c nhiu s
la chn nh dng cu hi 2 th gi l phn loi.
Cc thng tin nh tnh cn c th c th hin di dng
theo th t. Nu mt th t ca cc thuc tnh tn ti bn trong

75

ca cc thng tin loi th chng ta gi l c cha ng

mt sp xp theo th t v chng ta c th minh ho qua v d
sau:
Cu hi: Mc hc vn m anh qua? (la chn mt)
Cha bao gi hon thnh chng trnh tiu hc 1
Hon thnh chng trnh cp I nhng cha xong THCS2
Ht THCS nhng cha xong THPT 3
Ht THPT nhng khng tip tc hc i hc 4
Cu hi: Mc thng xuyn anh cm thy cng thng
trong thng qua? (la chn mt)
Lun lun 1 Thi thong 4
Rt thng xuyn 2 Khng bao gi 5
Thng xuyn 3
Vic biu din s liu dng nh tnh c th hin di hai
dng chnh: l bng ch, thng t c s dng hn do c
nhiu im hn ch nh kh c kh nng tnh ton, dng cc
cng c thng k nh SPSS hay Stata tnh ton.
V d: Khi hi v cht lng ngun nc sinh hot chng ta
thu c cc thng tin kt qu nh sau:
- Nc rt sch
- Nc bnh thng
- Nc bn

76

Dng th hai l chng ta th hin cc thng tin ny theo cc

m s do chng ta t quy nh, di dng ny chng ta s d
dng tnh ton khi s dng cc cng c thng k chuyn dng
hay bt k mt bng tnh no.
Thng thng, cc thng tin nh tnh khi chng ta thu thp
v trnh nhng nhm ln trong qu trnh ghi chp do khng
nh m k hiu m chng ta t th chng ta nn quy nh ghi
y , ri sau khi kim tra li mi chuyn sang cc m s tng
ng, nh vy chng ta vn m bo thu thp y thng em
m t mc li sai st nht.
2.2.2. D liu dng nh lng
D liu dng nh lng c th hin d dng trong c s
d liu v n dng s. Chnh v vy trong qu trnh x l
thng tin ny chng ta khng cn phi chuyn i hay m ho
m c th lm trc tip ngay.
V d: Khi chng ta thu thp c thng tin v din tch t
nng nghip ca cc h th n s c th hin dng s
nhu 1 ha hay 100 m2 v.v...
2.2.3. Cc ch tiu nghin cu
Mt ch tiu l mt c trng nghin cu c th o c,
chng hn nh trng lng l mt tiu ch v mt ngi cn
c l 55 kg s c cng con s trng lng trong tiu ch ny.
Ngi ta c th chia cc ch tiu nghin cu ra lm hai nhm:
Ch tiu c lp v ch tiu ph thuc.
77

Ch tiu c lp hay cn gi l cc ch tiu gii thch hoc l

ch tiu d bo bi v cc ch tiu ny thng c s dng
gii thch hoc d bo cho kt qu u ra chnh l cc ch tiu
ph thuc. Cc ch tiu c lp hay ph thuc c th c xc
nh thng qua vic nghin cu v mc ch v nhm mc tiu
nghin cu.
V d: Mc ch: Tm hiu cht lng cuc sng cho nhng
ngi gi thuc cc nhm bnh khc nhau c tin s khc
nhau.
Nhm mc tiu: Nhng ngi gi trn 65 tui c cc bnh
gi khc nhau v c tin s khc nhau.
Cc ch tiu c lp: Tui, c trng bnh v tin s trc
.
Ch tiu ph thuc: Cht lng cuc sng.
2.3. M ho cc thng tin trong c s d liu
M ho cc thng tin trong c s d liu l vn rt quan
trng v c nh hng n vic x l tnh ton cng nh kt qu
ca vic tnh ton . C nhiu vn i hi chng ta phi m
ho cc thng tin, y chng ta c th tm thi phn ra lm 2
loi:
- M ho cho cc d liu mang tnh nh tnh, v d nh: s
nh gi, tn ca cc mu v.v...
- M ho cho cc thng tin nh lng b thiu hoc vt
tri.
78

Vic m ho ny phi c thng nht t u n cui ca

mt c s d liu v phi c ghi ch hay ch thch cn thn
trnh nhm ln ng tic nh hng n kt qu phn tch sau
ny.
u tin, khi m mt tp c s d liu chng ta nhn thy c
cc s th t khc nhau theo dng hoc ct chnh l cc thng
tin cho php chng ta a ra cc nhn dng v cc mu iu tra
phn bit gia chng c gi l m s ca h iu tra.
Nhng thng tin nhn dng thng c th hin di dng s
v c th c nhiu hn mt dng hoc ct.
V d: Thng tin v vng, khu vc nghin cu thng c
th hin thnh nhiu dng hoc ct.
Nu vi mi phiu iu tra c nhiu thng tin khng th th
hin trong 1 bng tnh th bng tnh tip theo cng phi bao
gm cc thng tin nhn dng c th theo di d dng v
khng b nhm ln.
2.3.1. M ho cc thng tin nh tnh
My tnh ch c th phn tch s liu di dng s v th
nhng thng tin nh tnh cn phi c m ho trong khi nhp
s liu vo my d dng cho vic x l sau ny.
Nhng thng tin la chn c/khng s c nhp l 1 v 0.
Cc thng tin c nhiu s la chn cu tr li s c phn
thnh cc nhm khc nhau:

79

V d: Khi hi v trnh vn ho, chng ta phn ra cc hnh

thc sau: m ch, Tiu hc. THCS, THPT, i hc; khi
chng ta s m ho theo cc s th t t 0 n 4 (M ch =
0; .... i hc = 4).
2.3.2. M ho cc s liu bi thiu v vt tri
Cc thng tin b thiu c hiu l cc thng tin cn thu thp
song do mt l do no m trong phiu iu tra khng th hin
kt qu ca thng tin ny m theo yu cu k thut n phi c
thng tin. Qu trnh thng tin b thiu c th do nhiu l do khc
nhau, trong c phn ra hai nguyn nhn chnh: Thiu thng
tin do ngi i iu tra v thiu thng tin do i tng iu tra.
V d: Mt trong cc h iu tra m kt qu trong phiu iu
tra khng th hin nhn khu ca h th y l thng tin b thiu.
Cc thng tin vt tri c hiu l cc thng tin ny c gi
tr khc so vi cc gi tr thng gp hoc ln hn hoc l nh
hn.
V d: Hu ht cc h trong vng c din tch t nng
nghip l 2 ha song c mt h c din tch nng nghip ln
n 20 ha. y c th l mt thng tin vt tri.
Tuy nhin, vic xc nh cc thng tin vt tri ny cn cn
phi c s kim tra tht cn thn. Trc khi xc nh y l mt
thng tin vt tri chng ta cn phi kim tra li trong thc t,
nu l gi tr thc m trong qu trnh iu tra kim tra k,
th vic chng ta phi chp nhn thng tin ny l iu ng
nhin. Tuy nhin, trong nhiu cuc iu tra m chng ta khng
80

trc tip hoc khng m bo, khng tin tng r vo thng tin
vt tri c l s tht hay khng th chng ta s lit thng tin
ny vo dng s liu vt tri.
Vic x l cc thng tin b thiu v vt tri c tin hnh
nh nhau, do vy trong vic m ho cng s tin hnh tng t
nhau, tc l ta s coi cc gi tr vt tri nh l cc gi tr b
thiu trong c s d liu.
m ho cc thng tin b thiu v vt tri chng ta cn
phi tun theo mt s quy nh nh sau:
Quy nh 1: Khng bao gi c php cc trng trong
trng hp nhng s liu b thiu k c trong phiu iu tra v
trong c s d liu.
Nhng s liu b khuyt phi c m ho trong bng
tnh bi cc l do sau y:
- Mt khong trng c th ch ra mt sai st no trong qu
trnh iu tra hoc l vo s liu m chng ta cha bit nhng
trong thc t l n b thiu, do vy nu chng ta khng m ho s
dn ti vic chng ta s b mt rt nhiu thi gian kim tra li
sai st .
- Mt vi phn mm x l khng phn bit gia khong
trng v gi tr bng 0 cho nn n c th ngm nh rng gi tr
bng 0 v nh vy l kt qu s b sai lch so vi thc t.

81

Quy nh 2: Mt s liu b thiu nn c m ho bng

mt gi tr m (VD : -1 ), n cng cho bit l do ca vic thiu
s liu .
L do ca vic quy nh ny nh sau:
- N cho php loi cc ch tiu ny trong x l bi cc cng
thc lc d liu.
- N c th cho php x l cc thng tin b thiu ny tu
thuc vo l do ti sao b thiu d liu, v d nh nu vic thiu
thng tin l do h khng cung cp thng tin hay h khng c
cc thng tin cung cp cho chng ta.
2.4. Xc nh v x l cc gi tr b thiu v vt tri
trong c s d liu
Cc thng tin b thiu c th do nhiu nguyn nhn khc
nhau nh: thiu do qu trnh thu thp thng tin hay thiu do qu
trnh nhp thng tin.
Nu thng tin b thiu l do qu trnh iu tra, chng ta cn
phi lm r vic b thiu thng tin ny l do ngi c phng
vn (nng dn, doanh nghip v.v...) hay do ngi i phng vn.
Cc thng tin b khuyt ny trong thc t c th c hai kh nng
hoc l thng tin h, doanh nghip khng c cung cp cho
chng ta hoc l c nhng khng cung cp. Trong trng hp
th nht khu vc trng c chp nhn cn trong trng hp
th 2 chng ta cn c bin php x l thng tin b thiu ny.

82

Nu thng tin b thiu l do qu trnh nhp d liu th chng

ta cn phi kim tra li v b sung thng tin ngay trong qu
trnh kim tra.
Cc thng tin vt tri c nhiu dng khc nhau, v c bn
chng ta c th phn cc kiu gi tr vt tri nh sau:
- Cc ch tiu n l vt tri: S lch ca cc gi tr n l.
- Vt tri ca nhiu ch tiu ng thi: S sai lch vt tri
ca mi quan h.
xc nh cc gi tr vt tri chng ta cn phi so snh
vi cc t l hoc cc gi tr c t trc, iu ny i hi phi
c kinh nghim hoc chng ta cng c th s dng cc cng c
thng k truyn thng xc nh nh dng cc kim nh theo
phn b chun hay phn tch sai s:
- David-Hartley-Pearson Test: Mi quan h ca gi tr n
lch chun (ch dng trong trng hp mt bin n l).
- Grubbs v Dixons R-Statistics: Mi quan h ca gi tr n
gi tr bnh qun (dng trong trng hp mt gi tr n l)
- Phn tch sai s: T cc m hnh hi quy (dng trong
trng hp vt tri ca nhiu ch tiu).
V d: Mt s m t ca sai s theo cc hnh thc khc nhau
bng cch s dng cc cng c thng k m t xc nh:

83

Dng cc biu , th: Biu hnh hp, biu l v

thn

84

Histogram: Trnh din s liu nh l mt kiu phn b, s

dng phn mm SPSS qua ta c th d dng xc nh c
gi tr vt tri.
REVPV Stem-and-leaf Plot

Biu thn l: Mt kiu trnh din phn b s liu, s dng

phn mm SPSS. Gi tr cui cng ng vi gi tr Extremes l
gi tr vt tri.
Biu hnh hp: Mt kiu trnh din phn b s liu, s
dng phn mm SPSS. Gi tr th 20 nm qu xa so vi gi tr
trung v l gi tr vt tri.
85

X l cc gi tr vt tri v b thiu:
Vic x l cc gi tr vt tri v b thiu l nh nhau, trc
khi chng ta a bt k mt thng tin no vo thay th cho cc
v tr b thiu hay vt tri ny chng ta cn phi tin hnh theo
cc bc c th nh sau:
(1) So snh, i chiu vi phiu iu tra gc: Nu khng
phi li do vic vo s liu th chng ta chuyn sang bc th 2.
(2) Kim tra tnh ng n ca thng tin: Nu nh xc sut
xc nh rng gi tr vt tri hoc b trng c th l gi tr
ng th ta gi nguyn n trong c s d liu. Tuy nhin, chng
86

ta cn lu l trong trng hp gi tr b thiu l ng th

chng ta cn phi c nhng k hiu ring hay m ho ring
trnh hiu lm gia gi tr b thiu do khng thu c thng tin
hay khng c thng tin .
Trong trng hp chng ta xc nh c gi tr l khng
ng th chng ta s m ho n nh mt gi tr b thiu b
sung.
Trong trng hp th 2 chng ta cn phi xc nh nhng
gi tr thay th cho n theo cc phng php nh sau:
(1) Phng php thay th (cho cc s liu n l): Phng
php ny c li th l c th s dng cc phng php chun
tnh ton nhng hn ch l khng tnh n vic gia tng ri ro
khi s dng cc gi tr thay th . tin hnh theo phng
php ny chng ta c th s dng cc gi tr sau y thay th
cho gi tr b thiu:
- Dng gi tr bnh qun hay trung v.
- La chn mt gi tr ngu nhin ca cc mu c th so snh
c ngay trong cuc iu tra.
- La chn mt gi tr ngu nhin ca cc mu trong mt
cuc iu tra khc.
- S dng gi tr ca mu lin k vi n.
(2) Dng cc gi tr hi quy (nu nh s liu b thiu c mi
quan h vi nhiu ch tiu khc).

87

Vic dng cc phng php khc nhau hon ton tu thuc

vo thc t kh nng p ng. Nu chng ta c cc cuc
nghin cu trc y th c th s dng cc thng tin (khi
khng c s bin ng, tc ng bi yu t thi gian hoc cc
yu t khc). Hoc trong trng hp m c mi lin h th chng
ta p dng phng php hi quy. Tuy nhin, chng ta khng ln
qu lm dng vo vic thay th cc gi tr vt tri hoc b thiu,
iu ny ch nn din ra vi mt s lng rt nh cc ch tiu v
quan st. Cch tt nht c c s d liu ng tin cy l chng
ta iu tra b sung.

88

89

Chng III
PHN T V KIM NH THNG K
3.1. L do ca vic phn to
Vic phn tch v kt qu ca n da vo gi tr bnh qun
ca 1 nhm ch c ngha nu nh gi tr bnh qun gn vi
gi tr ca cc c th ring bit trong thc t.
Tuy nhin, trong thc t s khc bit gia cc c th v mt
ch tiu no thng kh ln, v vy mc tiu ca vic phn t
trong nghin cu l lm cho s ng nht trong mt nhm v s
khc bit gia cc nhm tng ln.
Da vo s lng cc ch tiu v kiu loi ch tiu dng
phn t, chng ta c th phn ra:
- Phn t theo 1 ch tiu hay nhiu ch tiu.
- Phn t theo ch tiu nh lng hoc ch tiu nh tnh.
Ch tiu phn t ph hp s din t c bn cht ca cc h
thng nghin cu theo vn cn nghin cu.
- Cc ch tiu nh tnh: S phn nh c r rng v ch cn
duy nht 1 ch tiu.
- Cc ch tiu nh lng: Kh khn hn trong vic xc nh
ranh gii gia cc nhm vi nhau.
Ch : Cc ch tiu c s khc bit ln (bin ng) gia cc
mu s c li hn cho vic phn t so vi cc ch tiu t bin
ng.

90

V d: Khi s dng ch tiu s nhn khu c th gia cc h

c s khc bit nhng ch 1 hoc 2 ngi, trong khi ch
tiu din tch t c th khc nhau n vi ha th chng ta
nn s dng ch tiu din tch t phn t s c li hn
trong vic phn cc t nghin cu.
3.2. Phn t thng k theo cc ch tiu nh tnh
Vic phn t theo ch tiu nh tnh c din ra mt cch d
dng do khi phn t chng ta ch c th s dng c mt ch
tiu duy nht phn t, vic s dng n ch tiu th hai l
khng cn thit v nhiu khi n s lm cho vic phn t tr nn
khng th v khng c nhiu ngha.
V d: Khi phn t theo loi hnh sn xut, cc h thun nng
hon ton c phn bit vi cc h kim ngnh ngh v do
vy, chng ta khng cn n cc ch tiu khc c th phn
cc h thnh cc nhm khc nhau.
Vic phn t theo ch tiu nh tnh s gip chng ta phn
bit rt r rng mt mu no s nm trong t no m khng
phi n o v ng ranh gii hay ng bin gia cc t,
nhm khi c phn.
V d: Khi phn t theo ch tiu dn tc th r rng cc h
thuc nhm dn tc ny th khng th thuc vo dn tc kia
c, do vy m ranh gii y c phn bit rt rch ri.
Vic phn t theo ch tiu nh tnh c tin hnh nh th
no? iu ny hon ton da vo mc ch nghin cu ca
ngi nghin cu v thc t ca s liu iu tra.
91

Vic phn t ny c th v thng c trin khai trc khi

tin hnh iu tra c th trin khai vic la chn mu theo
tiu ch phn t vi mc ch m bo s lng mu trong
mi nhm. Chnh v vy, trc khi iu tra ngi nghin cu
phi c nhng hiu bit ti thiu v khu vc nghin cu hnh
dung xem liu trn a bn c th phn ra bao nhiu nhm mu
c trng cho nhng im khc nhau vi mc ch tm hiu v
vn nghin cu trn a bn.
Trong qu trnh phn t theo ch tiu nh tnh cng c th
c kt hp vi hnh thc phn t theo ch tiu nh lng.
V d: Sau khi iu tra mu theo cc khu vc khc nhau (y
l phn t theo ch tiu nh tnh) chng ta c th tip tc
phn t theo ch tiu thu nhp hay quy m din tch.
3.3. Phn t thng k theo cc ch tiu nh lng
Cc bc tin hnh phn t thng k theo mt hoc nhiu ch
tiu nh lng bao gm:

92

(1) Xc nh ch tiu (cc ch tiu) phn t cc mu iu

tra.
(2) S b xc nh ranh gii gia cc nhm.
(3) S dng thm ch tiu th 2 hoc th 3 trong trng hp
c nhng mu kh xc nh ri vo nhm no (trng hp nm
trn ng bin).
(4) Tnh ton h s bin ng v khong cch gia gi tr
trung bnh ca cc nhm.
(5) i n quyt nh v s lng nhm v ng ranh gii.
Nu cha t c th thay i ranh gii v quay tr li bc 4
(hnh 3.l).

93

 phn t theo nhiu ch tiu nh lng chng ta cn phi

xc nh c gia cc ch tiu khng c mi quan h hoc l
c nhng mi quan h l rt nh khng ng k.
Tnh c khong cch ca s khc bit gia cc mu da
vo chng ta s xc nh c s lng nhm cn thit cho
nghin cu.
V d: Chng ta c bng s liu ca cc h u tra v theo 3
tiu ch chng ta mun dng phn t cc h theo cc nhm
khc nhau v 3 tiu ch ny.

Tnh ton h s o lng khong cch khc bit gia cc

mu tnh ton khong cch bit gia h s 1 v h th k ta s
dng cng thc sau:

Trong : vn trnh by ch tiu phn t.

V d: d2 gia trng hp 1 v 5 theo s liu cho v d
trc:
Ma trn khong cch, t v d trc ta xy dng c ma
trn khong cch sau:
94

H s

2
3

6
4

0
6

56

26

44

75

41

59

11

Thut ton phn nhm: mi quan h n l.

L s kt hp cc trng hp theo khong cch ngn nht
theo chng trnh phn nhnh.
T kt qu tnh ton ti ma trn khong cch ta c th v
c th khong cch nh sau:
1
3
2
4
5
Khong cch d2
4

11

26

S lng c th ca cc nhm
100
95

Khong cch d2 nh gi cho s ng nht, khong cch

cng nh th ng nht trong cng mt nhm cng cao.
Nh vy, theo cch phn t thng k ny chng ta s nhn
c nhng nhm khc nhau c c trng nh sau: gia cc
nhm c s khc bit ln v trong cng mt nhm c s khc
bit t nht hay ni cch khc l c s ng nht cao nht.
Tm li: Hnh thc phn t theo ch tiu nh lng thng
c tin hnh sau khi thu thp thng tin t cc quan st Chng
ta cng cn lu l gia cc ch tiu dng phn t thng k
cn nht thit phi khng c mi quan h tng quan vi nhau
v s lng cc t khng nn qu nhiu (hn 5 nhm) v cng
khng nn qu t (t hn 3 nhm) v vic lm cho cc nghin
cu so snh t c ngha hn hoc l qu phc tp, hn na vic
trnh by cc bo co s kh khn v khng p mt.
3.4. Kim nh thng k
Trong phn t thng k vic so snh tm hiu cc c
trng ca cc nhm sau khi phn t l cn thit v l mt
trong nhng mc ch chnh ca vic phn t. Chnh v vy,
cho vic so snh c cn c khoa hc v c tnh thuyt phc, vic
kim nh ngha thng k ca s sai khc l cn thit (v thng
thng ta hay s dng mu nghin cu).
Trong kim nh, chng ta cn phi lu vi hai loi ch tiu
khc nhau: nh tnh v nh lng th vic kim nh cng s
phi s dng cc cng c khc nhau.

96

3.4.1. i vi cc ch tiu dnh tnh

i vi cc ch tiu nh tnh vic phn tch kt qu thng
th hin di dng phn trm hoc t l.
V d: T l h c nh kin c/tng s h; hay t l h
ngho/tng s h; v.v... y l cch thc biu din ca cc ch
tiu inh tnh trong phn tch.
V vy, trong so snh c th kim nh ngha thng k
ca s sai khc chng ta s dng bng cho v phn tch ngu
nhin:
V d mt bng cho
X

Nhm 1 Nhm 2

Tng Y

80 (40%) 120 60%)

200

5 hoc t hn 5 b 70 (70%) 30 (30%)

100

Tng ca X

300

Nhiu hn 5 b

150

1 50

i vi cc ch tiu nh tnh vic kim nh s c tin

hnh bng s dng bng cho vi kim nh Chi-square.
3.4.2. i vi cc ch tiu nh lng
S dng kim nh T-student cho cc ch tiu tun theo lut
97

phn b chun.
Trong trng hp chng ta ch kim nh gi thuyt cho gi
tr bnh qun ca hai nhm c lp c phn phi mu tun theo
lut phn b chun chng ta s dng thm nh ti Independentsamples T-test. i vi kim nh ny, chng ta thng so snh
gia hai nhm m bt k s khc bit l do yu t chng ta quan
tm (hoc c hoc khng) ch khng phi do cc yu t khc.
V d: S khng ph hp trong trng hp chng ta so snh s
khc bit v thu nhp gia nhm nam gii v n gii m s dng
kim nh ny v rng mt ngi no khng phi ngu nhin
phn thnh nam hay n. Trong trng hp ny, chng ta phi
lu s khc bit cc tiu ch khc, m n khng che giu hay
lm ni r s khc bit c ngha thng k ca cc gi tr bnh
qun. S khc bit ca gi tr thu nhp bnh qun c th b tc
ng bi cc yu t nh trnh hc vn ch khng phi bi ch
tiu gii tnh.
Trong trng hp chng ta c nhiu hn hai nhm c lp
vi nhau c phn phi mu tun theo lut phn phi chun,
chng ta s dng cng c One-way ANOVA kim nh.
Kim nh ANOVA c dng kim nh cho gi thuyt c
nhiu nhm vi gi tr bnh qun l nh nhau. Kim nh
ANOVA c tin hnh bng cch kim tra t l ca s bin
ng gia hai iu kin v bin ng trong cng mt iu kin.
V d: Gi s chng ta c hai nhm bnh nhn khc nhau: mt
nhm c cha theo phng php ring v mt nhm cha
theo phng php chung. Kim nh ANOVA s so snh s bin
98

ng m ta quan st c gia hai nhm bnh nhn vi s thay

i bn trong ca tng nhm bnh nhn.
Trong trng hp nu phn b ca mu khng phi l phn
b chun th chng ta s dng kim nh phi tham s
(Nonparametric-test) vi 2 dng kim nh khc nhau: Kim
nh KRUSKAL-WALLIS s dng trong trng hp so snh
nhiu hn hai nhm c lp vi nhau v Friedman s dng trong
trng hp c hn hai nhm ph thuc ln nhau; hoc ta dng
kim nh MANN-WHITNEY trong trng hp so snh hai
nhm l c lp v kim nh Wilcoxon s dng trong trng
hn so snh hai nhm l ph thuc vi nhau.
Tuy nhin, trong c 2 trng hp kim nh gia cc nhm
m phn phi ca mu tun theo phn b chun hoc khng tun
theo phn phi chun chng ta u c th s dng kim nh phi
tham s cho vic kim nh s sai khc c ngha thng k
c.

99

Chi phi

Nhm h

Xc sut ca s

(1000 )

khc bit
C ngha
thng k
1

tt

1-32 1-23

c1

285.60

438.00

583.20

(Cl90

55.17

129.83

138.02)

Trung v

252.00

342.00

504.00

Ci t

Than

Du

242.15

1,100.00

(Cl90

183.74

456.14

60.77)

Trung v

0.00

1,001.00

0.00

52.04

0.00

64.08

(Cl90

72.09

0.00

72.08)

0.00

0.00

0.00

Trung v

97

99

87

88.72 100

45

58 100

19

74

100

(Tip theo)
Chi phi

Nhm h

Xc sut ca s

(1000 )

khc bit
C ngha
thng k
1

tt

1-32 1-23

c1
%

179.67

178.22

181.70

(Cl90

81.32

169.06

80.51)

Trung v

144.00

145.25

75.00

254.67

665.78

490.50

(Cl90

115.00

419.50

227.58 )

Ga

in

Trung v

Tng

250.00 500.00

14

16

44

79

82 88

99

93 100

400.00

1,050.48 2,404.22 1,495.92

s
(Cl90 317.66

494.20

336.63)

Trung v 810.00 2,464.00 1,150.40

Ghi ch:
1-S khc bit ca c 3 nhm theo Kruskal-Wallis
2 v 3- Kim nh s khc bit gia nhm 1 v 2 v gia nhm 1
v 3 theo Mann-Whitney
101

3.4.3. ngha v s gii thch ca gi tr xc sut P (Pvalues) (s liu ni ln iu g

Gi tr P ph thuc trc tip vo mu nghin cu, nhm cung
cp chc chn ca kt qu kim nh, cho php a ra kt
lun l bc b hay khng bc b gi thuyt a ra. Nu gi
thuyt Ho (gi thuyt khng c s khc bit gia cc nhm) l
ng v s bin ng ngu nhin l l do cho s khc bit c(
cc mu, khi gi tr P l mc o m cn c vo chng ta c
th a ra quyt nh chp thun hay khng. Bng 3.1 di y
s cung cp s gii thch ngha ca gi tr P (P-values):
Bng 3.1: MC NGHA CA GI TR P
P-value
P<0,01

Gii thch
Cn c mnh bc b H0

0,01 P 0,05

Mc va phi trong vic bc b H0

0,05 P 0,10

Mc yu trong vic bc b H0

0,l0 P

Rt yu hoc khng c cn c bc b H0

S gii thch trn c p dng rng ri, nhiu nh nghin

cu p dng n trong vic kim nh ngha thng k ca cc
gi thuyt a ra trong nghin cu ca mnh.
Thng thng, cho mt mu cho trc c phn phi ng
dng. Chng ta c th minh ho gi tr P(p x) = x, c ngha l p
<0,05 tng ng vi = 0,05. Khi gi tr P c minh ho
cho mt b s liu no th c ngha l b s liu c ly
ra mt cch ngu nhin t mt tng th m t bi mt kim nh
thng k.
Gi tr P l cn c chng ta bc b gi thuyt H0, gi tr
102

ny cng nh th ta cng c cn c bc b gi thuyt hn.

Ngi ta cng c th s dng gi tr P lm mc ngha thng
k ca vic bc b gi thuyt, trong trng hp ny gi tr P phi
nh hn mt ngng gi tr (thng th 0,05, thi thong cao hn
0,1 hoc thp hn 0,01) th chng ta bc b gi thuyt H0.

103

Chng IV
PHN TCH S LIU IU TRA
V BIU DIN KT QU
Ni dung ca chng ny nhm cung cp cho ngi c
nhng kin thc c bn v thng k khi p dng vo trong phn
tch cc kt qu x l s liu iu tra. Vi mc ch l au khi
ng dng chng ta khng nhng ch nu ra c nhng iu
chnh xc m nh nghin cu cn phi c m cn c th gii
thch nhng iu m s liu c th trnh by cho ta.
Thng k l ton hc ca vic t chc v gii thch cc
thng tin dng s. Kt qu ca nhng phn tch thng k l cc
m t, cc so snh, cc d bo, cc mi quan h v.v...
V d: Mt cuc iu tra 160 ngi tm hiu xem s lng
sch v loi sch m h c. V mt thng k iu tra lm cc
cng vic sau:
- M t yu t cn bn ca nhng ngi c phng vn.
- M t cu tr li cho cc cu hi.
- Xc nh nu c s tn ti s lin quan gia s lng sch h
c v vic i du lch trong nm qua. ~
- So snh lng sch m ngi nam gii v n gii c trong
nm qua.
- Tm hiu vn v gii, trnh hc vn hoc thu nhp lin
quan n vic c sch ca ngi c phng vn.
Kt qu c minh ho nh sau:
1. Nhng yu t cn bn ca ngi phng vn: Trong 160 ngi
104

c hi c 77 (48,1%) l nam gii, trong 72 (48%) thu nhp

hng nm hn 20 triu v c t nht 2 nm i lm.
2. Tr li cho cc cu hi: Vi cu hi bao nhiu sch anh/ch
c trong 1 nm qua v liu h thch c tiu thuyt hn hay cc
sch khc. Trung bnh mt ngi tt nghip i hc c hn 10
cun sch mt nm, vi mc dao ng t t nht 2 cun n 50
cun. H thch c cc sch khng phi l tiu thuyt hn cc
sch tiu thuyt.
3. Mi quan h gia i du lch v c sch: Ngi ta c hi
mc thng xuyn i du lch trong nm qua. Tn sut i du
lch c th c so snh vi mc c sch ca h, ngi i
du lch nhiu s c sch nhiu hn.
4. So snh: T l phn trm ca nam v n c c hn 5 cun
sch c so snh vi nhau. Kt qu, t l n thch c sch cao
hn hn v c ngha thng k khi so snh vi nam gii.
5. D bo tn sut: Hc vn v thu nhp c tm thy l cc yu
t quan trng trong vic d bo tn sut/mc c sch. Ngi
c trnh hc vn v c thu nhp cao hn s c sch nhiu
hn.
Nh vy, trong v d ny chng ta thy nhng kt qu ca
vic phn tch th hin di dng tn s hay t l phn trm, kt
qu cng c th hin di dng gi tr bnh qun v dao
ng. Trong cu hi th 3 vic phn tch mi quan h c tin
hnh gia 2 tiu ch i du lch v c sch m mt cch c th
phn tch mi lin h ny l phn tch tng quan (correlation).
kt qu th 4 cho thy s so snh gia hai nhm nam v
105

n. T C ngha thng k y c dng nhm ch ra rng

chng c gi tr v mt thng k (tc l n s c kt qu tng t
nh vy khi ta la chn mt mu khc nghin cu) ch khng
phi do c hi (may mn) m c s khc bit ny.
kt qu th 5, vic phn tch nhm tm ra xu hng v
cng tr li cho cu hi tiu ch no c lin quan n vic c
sch, chng hn nh thu nhp c lm cho mc c sch khc
nhau khng? Hay trnh vn ho v.v... iu ny cng gip ta v
ra c nhng xu hng hay xu th trong tng lai khi ta tc
ng vo mt yu t ny th kt qu s ra sao.
Phn tch s liu thng k phn nhm cc phng php phn
tch s liu ra lm hai nhm: Nhm cc phng php thm d v
nhm cc phng php khng nh. Nhm cc phng php
thm d thng c s dng pht hin, khm ph nhng
iu m s liu c th ni cho ta bit bng cch s dng s hc
c bn v d dng gip ta v ln nhng bc tranh tm lc t
nhng con s. Nhm cc phng php khng nh s dng
tng t l thuyt xc sut bng cc php th tr li cho
nhng cu hi c th. Xc sut c ngha quan trng trong vic
a ra quyt nh, bi v n cung cp mt c ch cho vic o
lng, biu din v phn tch nhng iu khng bit trc c
lin quan n cc s kin trong tng lai.
Vy phng php no gip ta m t, tng hp, so snh v d
on? tr li cho cu hi ny trc ht chng ta s phi tr
li cho cc cu hi sau: s liu ta thu c dng nh tnh hay
nh lng? Bao nhiu tiu ch l c lp v ph thuc? Vic
106

tin hnh iu tra thng k ca chng ta c ph hp cho vic p

dng cc phng php thng k hay khng? (cc cu hi ny
c chng ta tr li trong nhng chng trc)
4.1. M t thng k
M t thng k l cch thc miu t s liu di dng s
trung bnh, trung v hay mo de. Nhng con s ny th hin gi tr
trung tm ca cc phn phi. Thng thng trong mt phn phi
bao gm nhiu cc gi tr (chng hn nh: im s cho mt gi
tr s no nh s nm cng tc v tui i) ca mt bin s
no , nh thi , hiu bit, tnh trng sc kho, thu nhp v.v...
Ngoi ra, m t thng k cn s dng cc mc bin ng
nh lch chun minh ho.
Gi tr trung bnh: L bnh qun s hc ca cc quan st. K
hiu ca gi tr bnh qun l . Gi tr ny c tnh bng cch
ly tng cc gi tr ca tng quan st chia cho s lng cc quan
st v cng thc ton hc c th hin nh sau:

Trong :

X l tng cc gi tr ca tng quan st.

n l s lng cc quan st trong nghin cu.
Gi tr trung v (median): L gi tr ca quan st c v tr c
sp xp gia theo cch sp xp gi tr t nh n ln hoc
ngc li. V th, mt na s quan st s c gi tr nh hn gi
tr ng v v mt na c gi tr ln hn gi tr trung v. Gi tr
107

trung v i khi c xem nh l mt quan st c bit. xc

nh gi tr trung v chng ta lm nh sau:
(1) Sp xp li cc quan st theo gi tr t nh nht n ln
nht (hoc ngc li).
(2) Tm quan st c v tr trung tm. Trong trng hp s
quan st l l ta s c mt quan st ng vi gi tr trung v ,
cn trong trng hp s quan st l chn ta s ly gi tr bnh
qun ca 2 quan st ng gia lm gi tr trung v.
Gi tr trung v s khng b tc ng nhiu trong trng hp
m c gi tr vt tri nh i vi gi tr bnh qun, v th trong
trng hp c mt vi gi tr vt tri chng ta nn dng gi tr
trung v thay th cho gi tr bnh qun trong phn tch.
Gi tr mo de: Gi tr mo de l gi tr ca nhng quan st
c xut hin nhiu nht. N thng c s dng khi ta mun
tm hiu gi tr thng gp nht.
4.2. Phn phi mu: lch v i xng
Phn phi mu rt quan trng trong vic kim nh thng k.
N c hnh thnh v tnh ton t vic ly mu lp li. V d
sau y s lm r khi nim v phn phi mu:
Gi s chng ta bit v trng lng trung bnh v lch
chun ca nhm nam thanh nin nc ta (Trng lng trung
bnh l 60kg, lch chun l 5,4kg). Nu by gi chng ta la
chn ngu nhin 40 nam gii v xc nh trng lng c th ca
h, chng ta s c mt gi tr bnh qun ring, gi tr ny gn vi
bnh qun chung ca tng th. Lp li nhiu ln ly mu tng
108

t, kt qu l chng ta s c mt th phn b ca cc gi tr.

bnh qun c th tim cn vi s kin chun.
C mt vi phn phi mu thng gp m chng ta rt hay
s dng trong tnh ton thng k v kim nh thng k l:
- Phn phi chun.
- Phn phi Chi-square.
- Phn phi Student.
- Phn phi Fishery.
Khi ta c mt phn phi m trong c mt vi gi tr quan
st vt tri v mt pha no - mt vi gi tr rt nh hoc
mt vi gi tr rt ln, khi chng ta s c dng phn phi lch.
Cn i vi mt phn phi cn i l n c cng dng c hai
pha ca gi tr bnh qun.

Hnh 4.1: CC DNG PHN PHI MU

Bng tng hp cho vic s dng cc gi tr trung bnh, trung
v v mo de:
109

(1) S dng gi tr trung bnh khi :

- Phn phi mu gn vi phn phi cn i.
- i vi cc gi tr dng s.
(2) S dng gi tr trung v khi:
ang lm vic vi cc gi tr cho im (ch tiu nh tnh cho
im).
- Phn phi mu c dng lch.
- C s liu dng th t.
(3) S dng mo de khi:
- Khi phn phi c hai hoc nhiu hn hai nh.
- Chng ta mun ch ra gi tr, c trng hoc ch tiu thnh
hnh.
4.3. o lng s bin ng
Gi s ta ang nghin cu hi mi ngi v cht lng ba
n ca mt nh hng. Kt qu cho thy gi tr bnh qun mi
ngi nh gi l 3,5 trong khong t 1 (km) n 5 (rt ngon).
Cu hi t ra y l liu tt c mi ngi tr li u gn vi 3
hay khng hay l mt s ngi cho im l 1 v phn cn li l 5
im? xc nh khong dao ng chng ta c th s dng
khong bin thin, lch chun.
Khong bin thin l s khc bit gia gi tr ln nht v gi
tr nh nht. Cn gi tr lch chun l o lng mc dao
ng ca s liu quanh gi tr bnh qun m y chnh l bn
cht ca nhiu kim nh thng k.
110

lch

(X X )

chun

xc

nh

qua

cng

thc

(n 1) , bnh phng ca lch chun l phng sai

(variance). Tuy nhin, gi tr phng sai t khi c s dng l

v:
- Lin quan n phn b ca cc quan st, ti thiu 75% ca
cc quan st s nm trong khong gi tr trung bnh 2 ln
lch chun.
- Kim tra xem liu dng phn phi c phi dng cn i hay
dng chun khi : 68% ca cc quan st nm trong khong gi
tr bnh qun 1 ln gi tr lch chun; 95% ca cc quan st
nm trong khong gi tr bnh qun 2 ln gi tr lch chun;
99% ca cc quan st nm trong khong gi tr bnh qun 3 ln
gi tr lch chun.

111

4.4. Tng quan v mi quan h

Tng quan ch ra mi quan h qua li gia cc nhn t vi
nhau trong quan h tng quan khng c cha quan h nhn qu,
tc l A tc ng n B v ngc li t B ta cng c th suy ra
c A.
Quan h tng quan khc vi quan h hi quy ch quan h
hi quy l quan h nhn qu trong mt yu t chu s tc
ng ca mt hoc mt vi yu t khc.
4.4.1. S liu dng in h lng
Mt mi quan h c th tn ti gia hoc trong cc bin. Gi
s ta c mt phiu iu tra vi nhng cu hi khc nhau nh sau:
1. Ngi c ca tp ch ny c tim lc ti chnh cao?
2. Hai ngi c hi s ng v nhng g h thy?
3. Nhng ngi lp trnh gii phi l nhng ngi c trnh
ting Anh tt?
Nhng cu hi dng ny l cu hi v mi quan h. Khi
chng ta lin quan n cc cu hi dng lin h nh th ny tc
l chng ta cn phi phn tch mi quan h. Khi s liu ca c 2
bin u l nh lng chng ta c th s dng h s tng quan
r (Conelation coefflcient). H s tng quan dao ng trong
khong t -1 n +1 .
Xem xt hai bin X v Y. Gi s X l bin c lp v Y l
bin ph thuc, nu ta tm thy h s tng quan gia X v Y l
+1 c ngha l khi gi tr ca X tng ln mt lng th gi tr ca
Y cng tng ln mt lng tng ng. Ngc li vi h s tng
112

quan r = -1 khi X tng ln 1 n v th Y s gim i 1 n v

tng ng. Trong trng hp R = 0 c ngha l gia X v Y
khng c mi quan h no vi nhau.
H s tng quan c tnh bi cng thc sau:

H s tng quan ch o lng mi quan h tuyn tnh, do

vy trong nhng trng hp khng phi l quan h tuyn tnh th
vic tnh ton h s tng quan s khng c ngha. bit
c c phi l quan h tuyn tnh hay khng chng ta c th
dng th th hin mi quan h gia hai yu t m chng ta
ang quan tm.
Mc tng quan, theo quy lut ngn tay ci ta c: Nu r
t 0 ti +0,25 hoc -0,25 tng ng vi tng quan yu hoc
khng c tng quan vi nhau.
T +0,26 n +0,50 (hoc t -0,26 n -0,50) mc tng
quan trung bnh.
T +0,5 1 n +0,75 (hoc t -0,5 1 n -0,75) tng quan
kh.
Trn 0,75 (hoc nh hn -0,75) tng quan cht.
Tuy nhin, i vi mt s khoa hc x hi m mi tng
quan c r t 0,26 n 0,50 cho l c tng quan kh, c bit
trong mi quan h a bi.

113

4.4.2. D liu dng inh tnh

i vi d liu nh tnh vic s dng tng quan c sp xp
Spearman phn tch, i khi c ti liu s dng Speannans
cho. Cng c ny thng c s dng m t mi quan h gia
hai yu t nh tnh hoc gia yu t nh tnh v nh lng.
Cng c ny cng c s dng vi cc s liu dng nh
lng trong trng hp phn b ca s liu khng tun theo lut
phn b chun hay thuc loi phn b lch vi cc gi tr vt
tri. Trong thc t nu gi tr trung v c s dng thay th cho
gi tr bnh qun th vic s dng Spearmansrho l ng n
nht.
K hiu ca h s tng quan trong phn tch tng quan
Speannans cho l rs. tnh ton rs chng ta cn phi sp xp s
liu t b n ln hoc ngc li. H s rs t -1 n +1 v cho
chng ta thy mi quan h ca s sp xp hn l mi quan h
ca cc con s.
4.4.3. Phng php hi quy v phn tch nhn t
4.4.3.1. L thuyt chung
Vic p ng cc cng c ton hc trong kinh t v cc khoa
hc x hi rt ph bin v c ngha trong nghin cu, n gip
chng ta a ra nhng quyt nh ng n.
Trong cc phng php nh lng p dng trong kinh t x hi chng ta c th dng cc hm hi quy trong kinh t lng
nghin cu cc mi quan h, cc tc ng v phn tch d
bo.
114

4.4.3.2. Cc hm c bn
Cc hm s dng trong phn tch hi quy phn ra 2 loi
chnh l: (1) Hm hi quy dng tuyn tnh v (2) Hm hi quy
dng phi tuyn.
y s trnh by mt s dng hm n gin thng gp
trong ng dng thc tin.
(1) Hm hi quy tuyn tnh:
M hnh hi quy tuyn tnh c hiu theo ngha tuyn tnh
i vi cc tham s. N c th tuyn tnh hoc khng tuyn tnh
i vi cc bin. Dng ca hm hi quy l mt vn quan trng
mt trong nhng nhn t c tnh cht quyt nh i vi kt qu
nghin cu. Tuy vy, vn dng ca hm hi quy li khng c
mt c s l thuyt mnh c th khng nh dng ca hm
hi quy l dng ny m khng phi l dng khc. Hay ni mt
cch khc dng hm ca m hnh hi quy l mt vn thc
nghim.
Mt trong nhng phng php thng c dng l biu
din cc s liu ln h to . Nu nh th ch ra quan h gia
hai bin l tuyn tnh th dng hm ca m hnh l tuyn tnh,
nu quan h c ch ra l hm bc 2 (phi tuyn) th dng hm
ca m hnh c chn mt cch tng ng. Phng php ny
c s dng trong m hnh hi quy gin n. N s l khng
hu ch nu chng ta c m hnh hi quy bi .
V mt ton hc hm tuyn tnh thng c biu din nh
sau :
Y = a + bX
115

y l hm tuyn tnh n, trong Y l bin ph thuc hay

cn gi l bin c gii thch; X l bin c lp hay bin gii
thch; a v b l cc tham s m t hm.
Chng ta cng c th gp hm hi quy tuyn tnh vi nhiu
bin gii thch nh:

Trong m hnh hi quy tuyn tnh c lng c cc

tham s ca m hnh ngi ta thng hay dng phng php
bnh phng b nht (OLS) c lng, v phng php ny
s cho ta nhng c lng khng chch tt nht.
Khi dng phng php OLS chng ta c:

Trong yi = Yi - Y v xi = Xi - X
(2) Hm c h s co gin khng i (hm Cobb - Douglas)
Hm Cobb - Douglas c dng Y : axb
Hm ny l phi tuyn i vi X v phi tuyn i vi tham s
b. Tuy nhin, c th bin i v dng tuyn tnh i vi tham s.
Ly l hai v, ta c:
lnY = lna + blnX
t a = lna; Y = lnY; X = lnX
Ta c: Y = a + bX
116

y l m hnh tuyn tnh gin n bit. Ta c th minh

ho hm ban u v hm sau khi bin i qua hnh 4.2 sau

Hnh 4.2: HM TUYN TNH V HM PHI TUYN

Hm Cobb - Douglas c th m rng cho trng hp c
nhiu bin gii thch:

Bng php bin i : lnY = lna + b1lnX1 + b21nX2 +.+

bnlnXn chng ta d dng c hm tuyn tnh i vi cc tham s
Trong hm Cobb - Douglas, h s co gin ca Y i vi Xi bng
bi.
3 ) Hm c dng Yt = b(1+r)t
Hm c dng Yt = b(1+r)t trong t l thi gian. Hm ny
thng dng o s tng trng ca yu t Yt theo thi gian, r
l t l tng trng.
nm (thi k) t = 0, ta c Y0 = b, do Yt = b(1+r)t
Bin i hm v dng tuyn tnh i vi tham s:
117

ln Yt = lnY0 + tln(1 +r)

t Yt= lnYt; a = lnY0; b = ln(1 + r)
Khi : Yt= a + b t
D dng c lng c hm ny v t tm c Vo v r.
4) Hm dng Hypecbol Y = a +

b
X

Hm ny l phi tuyn i vi X, nhng tuyn tnh i vi

cc tham s. Trng hp an > 0, khi th c dng quay
chiu cong xung di, trng hp ny c mc tim cn di,
d c tng n u Y khng th nh hn b.
Hm ny thng c dng khi phn tch chi ph trung bnh
ca u t sn xut ra mt sn phm.

Hnh 4.3: HM DNG HYPECBOL

(5) Hm c dng a thc: Y = a + blX + b2X2 + b3X3
Hm ny thng c s dng nghin cu quan h gia
chi ph u vo ca t ai v s lng sn phm c sn xut
ra. Chng hn Y - tng chi ph, X - s lng sn phm c sn
xut ra. Nu nh xy dng c hm ny th ta d dng tm c
chi ph trung gian v chi ph bin.
118

TC: Tng chi ph; MC: Chi ph bin; AC: Chi ph trung bnh
Vi m hnh ny, chng ta c th bit c khi no chng ta
c mc u t trn mt n v din tch t c hiu qu u
ra l cao nht.
Trn y trnh by mt s dng m hnh hi quy. Thc t
cn rt nhiu dng khc. Trong thc t, vn dng m hnh ny
hay m hnh khc trc ht phi hiu c mi quan h gia cc
bin, tnh cht ca cc m hnh (cc dng hm) mun vn dng.
4.4.3.3. Hm sn xut
L hm hi quy trong biu hin mi quan h gia u
vo v kt qu u ra ca mt qu trnh sn xut.
V d: Mi quan h gia lng phn bn trn mt n v
din tch no vi sn lng sn phm u ra ca mt loi cy
trng l mt hm sn xut.
Trong phn tch hm sn xut ngi ta thng dng cc
119

dng hm tuyn tnh, Cobb-Douglas hay cc hm a thc.

C th m t hm sn xut bng ngn ng ton hc:
Y = f(Xl, X2, X3,, Xn)
Trong :
Y l u ra (c th l sn lng mt loi sn phm no )
Xl, X2, X3,, Xn l cc yu t u vo. Trong s cc yu t
u vo c th nh lng c nh phn bn, thuc tr su
v.v..., hoc cc yu t u vo khng th nh lng c (hay l
yu t nh tnh) nh qun l.
Hm sn xut cn c gi l hm p ng v khi tng hay
gim cc yu t s dng n s c cc p ng ca u ra. Cc
kiu p ng in hnh l p ng tuyt i v p ng tng
i. V d, khi s dng hm sn xut dng tuyn tnh th p ng
l tuyt i v khi nu ta s dng tng hoc gim mt lng
yu t u vo Xu no th p ng ca yu t u ra s tng
ng vi tham s b ca bin s . Trong khi nu p dng
hm Cobb-Douglas th p ng l tng i v khi yu t u
vo Xu no thay i 1 % th kt qu u ra s p ng l bi
Cc gi nh trong phn tch hm sn xut:
(1) Hm sn xut c xy dng vi cc gi tr khng m
ca u vo v u ra Y 0 v X 0.
(2) Quan h u vo, u ra c nh gi ring bit, lin tc
m vi chng s c o hm ring bc mt v bc hai ca u ra
theo yu t u vo tc l y/ xl v 2y/ x12 khng trit tiu.
(3) Hm sn xut c c trng bi:
120

- Sn phm cn bin gim dn vi mi kt hp yu t - sn

phm.
- T l thay th cn bin gia hai yu t bt k gim dn.
- T l chuyn i gia hai sn phm bt k gim dn.
Trnh t phn tch hm sn xut:
(1) Xc nh m hnh kinh t: Mc ch ca giai on ny l
ch ra mt m hnh kinh t thch hp nhm th hin hm sn xut
bng quan h ton hc. y l giai on chuyn i t cc gi
thuyt sang cng c ton hc. Cc cng vic ch yu trong giai
on ny bao gm: Chn dng m hnh; Chn cc bin a vo
m hnh.
(2) Phn loi cc yu t u vo, u ra: Lin quan n cc
yu t u vo nh t ai, cc loi u t trn t k c qun l
v.v...
(3) Thu thp s liu: C hai ngun s liu l s liu th
nghim v s liu iu tra.
(4) Cc k thut kinh t lng trong c lng cc tham s
ca hm sn xut. Bng phng php bnh phng nh nht
trnh by phn trn (OLS).
(5) nh gi v phn tch kt qu ca hm sn xut t rt
ra cc vn ng quan tm. Mc ch ca vic nh gi mt
hm sn xut l rt ra cc i lng c ngha kinh t khc
nhau nh co gin sn xut, mc thay i tuyt i v v t
c th a ra nhng quyt nh ph hp cho vic tc ng
vo qu trnh sn xut nhm mang li li ch v hiu qu cao
nht cho nh sn xut thng qua vic s dng t ai .
121

4. 4. 3. 4. Phn tch nhn t

Phn tch nhn t l k thut cho vic gim s liu tc l gii
thch s bin ng trong vic thu thp ca cc s bin ng lin
tc bng mt s lng nh cc yu t (nhn t). Vn chnh
ca phn tch nhn t mang nng tnh ch quan trong vic gii
thch cc kt qu.
Bn cht ca vic phn tch nhn t l vic khai thc thng
tin trn c s gim bt i cc hng khc nhau ca s liu Nhn
chung phng php ny khai thc cc mi quan h gia mt s
bin ngu nhin v bt i cc bin ngu nhin khng c quan h,
y l cch chuyn i t b s liu gc sang b s liu gn vi
n.
Phng php ny nhanh chng xc nh nhng yu t/nhn
t chnh hoc nhm nhn t chnh c tnh kim sot ton b h
thng m ta ang nghin cu. Phng php ny c th trnh by
kt qu dng th, do ta c th thy r mi quan h gia
cc quan st vi nhau.

122

Hnh 4.5 di y th hin mt v d trong s dng cng c

SPSS phn tch nhn t. Trong v d ny, chng ta s s dng
kt qu ca mt iu tra v kinh t h nng dn phn tch cc
loi hnh h nng dn khc nhau v phng thc kim sng.

Hnh 4.5: TH PHN TCH CC NHN T

Trn th chng ta c th thy mt s xu hng/hng
phn lp r ca cc nhn t. Trn c s s phn b xu hng ca
cc nhn t c cng hng ta s nhm li thnh nhng nhm
ring v s dng cc cng c phn tch nhm phn tch. Nh
vy, thay v vic chng ta phn tch y cc ch tiu/nhn t
th chng ta s la chn ra mt s nhn t c tnh i din v c
nh hng ln n xu hng bin ng v phn chia cc nhm
123

 phn tch.
4.5. Cch thc trnh by kt qu phn tch s liu thng
k trong bo co khoa hc
Kt qu phn tch s liu thng k c th c trnh by di
dng bng, biu , th. Bi v, ch c mt s lng nh cc
mu c quan st trong tng th nn kt qu ca vic phn tch
mu cn phi phn nh c s khng chc chn qua xc sut v
s bin ng, hay ni cch khc trong vic th hin kt qu cn
phi th hin c hai moment l gi tr bnh qun/trung v/mode
v s bin ng.
i vi mt bo co khoa hc cch thc trnh by kt qu
phn tch phi ht sc linh hot gia bng biu v th trnh
s nhm chn v th hin tt nht nhng tng m s liu
c th thng tin cho ta bit.
4.5.1. Danh mc
Di dng danh mc ta c th minh ho cc kt qu phn
tch c ca s liu thng k.
v d:
- Khng c s khc bit gia nam gii v n gii.
- Khng c s khc bit gia nhm ngi ngho v nhm khc.
- Nhm thanh nin hon ton .tho mn vi dch v.
-
Danh mc kh n gin cho vic tin hnh v rt hu dng
trong vic bo co kt qu. Tuy nhin, vic n gin i hi
phi c nhng li gii thch i km.
124

 gip cho vic s dng danh mc c hiu qu cn phi

lu :
(1) Ch s dng mt vi t th hin chnh, khng nn s
dng c on vn di.
(2) m bo s thng nht trc sau, trnh vic khi th s
dng mt vi t khi th s dng c cu.
(3) khong trng gia cc mc ca danh mc d cho
ngi c.
(4) S dng cng loi cc du hay gch u dng cho cc
mc.
(5) Trong cng mt bn bo co nn s dng cng mt loi
k hiu.
4.5.2. Biu
Biu l phng php trnh by s liu nhm gip ngi
c d hiu. Trong biu s liu c trnh by di dng s.
tuyt i hoc s tng i. Khi s dng biu , chng ta c th
a ra nhng kt lun nhanh chng thay v nhn vo s liu.
C nhiu dng biu c th s dng kt hp trong mt bo
co khoa hc ca s liu thng k nh: dng bnh, dng ct hay
dng th, dng mng nhn v.v...
Khi s dng biu cn lu mt s im sau:
(1) Gii thch ngn gn cc phn ca biu .
(2) a ngun s liu.
(3) Khng nn s dng qu nhiu phn chia trong mt biu
.
125

(4) Lm ni bt cc phn mong mun bng cc mu sc khc

nhau.
(5) i vi dng ct v th cn phi lu v gc to .
(6) S dng dng ct so snh gia cc nhm hoc so snh
s bin ng s liu qua thi gian.
(7) Dng th thng c dng vi s liu qua thi gian.
4.5.3. Dng bng
Dng bng thng c dng th hin kt qu ca mt
hoc mt vi ch tiu nghin cu tng ng vi cc tiu ch khc
nhau (bng cho).
V d: S liu din tch t ca cc nhm h khc nhau
(ngho, trung bnh v kh).
Mt s iu lu khi s dng bng minh ho kt qu:
(1) u mc ca cc ct cn phi xc nh l cc tiu ch
quan trng cho vic so snh.
(2) Khng nn c qu nhiu ct hay dng trong mt bng.
(3) Nn s dng cc k hiu minh ho cho mc tin
cy/ ngha thng k.
(4) Nn c ngun trch dn ca s liu trong bng.
(5) Trong cng mt bng cc s liu cn phi c s lin h
vi nhau.
4.5 4.Vit bo co kt qu phn tch
Mt bo co phn tch s liu thng k y l bo co gii
thch r cc thng tin. Vic vit bo co nh th no ph thuc
126

vo vic bo co np cho ai? Ai l ngi s c n? Di y

l danh mc cc phn trong bo co m khi vit ta cn lu :
(1) Tn ca bo co, chng ti, ni v ngy vit. Vic a ra
mt ci tn cho bn bo co i hi phi ht sc ngn gn,
nhng r rng.
(2) Trong phn gii thiu, cn phi ch ra c vn t ra
cn phi gii quyt v nhng cu hi phi tr li thng qua
nghin cu vn , nhng gi thuyt cn kim tra.
(3) Danh mc cc c trng ca cuc iu tra: Kiu iu tra;
cng c s dng trong iu tra; bao nhiu cu hi; bao nhiu
mu/quan st; cc vn lin quan khc.
(4) Gii thch phng php iu tra: Thit k iu tra; la
chn mu; phn tch.
(5) Cc kt qu lin quan n cc cu hi t ra, vn
nghin cu.
(6) Cc kt lun.
(7) Cc kin ngh rt ra t nghin cu.
i vi phn phn tch cc s liu cn phi r rng v cu
u ca on vn u ht sc quan trng v n s th hin ton
b ni dung chnh ca mc . Phn m u cn phi vit ngn
gn, s dng nhng t ng thng dng bt k ai c cng c
th hiu c ni dung m ta ang mong mun lm v t c.
Phn ni dung chnh cn lu s dng cc t ng hc thut
m bo cho nhng ngi c chuyn mn trong lnh vc m ta
ang nghin cu thy c trnh ca ngi vit.
127

Tm li: Vic phn.tch s liu l hiu c qu kh, hin

ti nhm mc ch phc v cho tng lai do vy mt li gii
thch, phn tch r rng s gip cho ngi c thy c iu g
s c th din ra trong tng lai. Mt nh kinh doanh gii, mt
nh qun l tt l ngi c th hiu c cc thng tin v s
dng chng mt cch c hiu qu.
4.6. Mt s phng php thng dng kt hp trong
phn tch s liu thng k
Nhiu phng php khc nhau c p dng v c th p
dng c trong nghin cu v phn tch trong cc nghin cu
v kinh t - x hi, theo cc tiu thc khc nhau chng ta c th
chia cc phng php phn tch s liu thnh: (1) Nhm phng
php nh lng; (2) Nhm cc phng php nh tnh hoc theo
phm vi ng dng c th chia ra lm 2 nhm: 1) Nhm l:
Phng php nghin cu v m nh GIS, nh vin thm; (2)
Nhm 2: Cc phng php nh lng v p dng cc m hnh
ton hc nh m hnh kinh t lng, m hnh bi ton ti u.
Ngoi ra, m hnh a nhn t c ng dng mt cch rng ri
trong rt nhiu lnh vc nghin cu trong c bit i vi cc
vn thuc v kinh t - x hi khi i tng ca chng ta nhiu
v c tnh phc tp v.v...
Trong mc ny, chng ta s ln lt lm quen vi mt s
phng php cng nh kh nng ng dng ca chng.
4.6.1. Phng php quy hoch tuyn tnh
Bi ton quy hoch tuyn tnh - bi ton ti u s gip chng
ta cn i ti u ho vic s dng cc yu t hay ngun lc gia
128

cc mc ch khc nhau theo mt mc tiu chung no , ng

thi tho mn theo mt s yu cu ca chng ta t ra hoc buc
phi tun theo. L thuyt tr chi l mt phng php cng c
p dng trong nhiu lnh vc, trong c c vic la chn quyt
nh trong iu kin hon ton bt nh hay chng ta c th quy
v bi ton quy hoch tuyn tnh.
Trong thc t i sng sn xut c rt nhiu vn t ra i
hi chng ta phi gii quyt mang tnh h thng. iu c
ngha l ta phi nhn nhn vn mt cch ton din trong s
gn kt v mi quan h gia cc nhn t bn trong cng nh
gia cc nhn t bn trong v bn ngoi ca s vt, hin tng
. p ng yu cu , phng php quy hoch tuyn tnh
s gip ta mt cng c hu ch cho cc vn mang tnh h
thng nh vy. V vy trong phn ny chng ta s nghin cu bi
ton quy hoch tuyn tnh p dng trong thc t i sng kinh t.
Tu thuc vo tng vn c th, m hnh s c nhng c
im khc nhau chi tit. Nhng c th m t ni dung c bn ca
n nh sau:
Mt n v sn xut c th b tr nhiu loi hnh sn xut
khc nhau. Mi loi hnh i hi nhu cu cc yu t u vo
khc nhau. Chng ta c mt s yu t u vo ca sn xut no
vi tr lng cho trc, s dng kt hp nhng yu t ny
cng sn xut nhiu loi sn phm u ra khc nhau vi nh
mc tiu hao nguyn vt liu khc nhau.
Ta phi lp phng n s dng cc ti nguyn sao cho ti
u ho mt ch tiu no chng hn nh li, doanh thu hoc chi
129

ph v.v. . .
xy dng bi ton, chng ta gi thit c m loi yu t u
vo vi tr lng ln lt l b1, b2, bm cng tham gia vo cc
qu trnh cng ngh khc nhau to ra n loi sn phm khc
nhau. H s hao ph yu t u vo th i (i = 1, m ) tnh cho 1 n
v sn phm th j l aij (j = 1, n ). Gi mi n v sn phm th j
l Cj (j = 1, n ), chng ta phi lp phng n sn xut sao cho
tng doanh thu l ln nht.
R rng phng n sn xut c xc nh bi s lng sn
phm mi loi cn sn xut ra nn chng ta t bin s l xj (j
= 1, n ) biu din s lng sn phm j c sn xut. Hin nhin
xj 0 ( j = 1, n ). Phng n sn xut ch c th chp nhn c
khi tng s yu t u vo khng vt qu s lng hin c.
Ngha l phng n phi tho mn cc rng buc v yu t sn
xut:

Gi F(x) l tng doanh thu ng vi phng n X = (x1, x2,

xn) th F(x) c tnh bng biu thc:

Theo yu cu th F(x) phi c ti a ho, do vy chng ta

s c bi ton nh sau:
130

Vic gii bi ton ny s cho chng ta mt phng n s

dng cc ngun lc m bo ti a yu t doanh thu nhng
ng thi li m bo tho mn s hn ch ca cc yu t ngun
lc khc.
Ngoi vn kinh t ang quan tm, chng ta cn c th a
thm vo cc yu t i hi v mi trng hay mc ti thiu
phi t c v cc li ch x hi.
4.6.2. M hnh a nhn t (MAS) v ng dng trong
nghin cu cc vn kinh t - x hi
M hnh a nhn t (Multi-Agent-Systems) gip ta c th
kt hp nhiu nhn t khc nhau trong m hnh v di nhiu
cp khc nhau, hay ni mt cch khc l nghin cu h
thng trong mi quan h rng hn vi cc h thng bao trm n.
V d: Pht trin kinh t bn vng i hi phi xem xt t m
di 3 gc : Kinh t (thu nhp, vn, tch lu v.v...); x hi
(lao ng c vic lm, t nn v.v...) v mi trng (xi mn
t t l che ph, b hoang t v.v...).
Mc ch ca m hnh a nhn t l c gng tm hiu s vn
hnh ca cc qu trnh c lp. Mt nhn t c a vo m
131

hnh nh l mt chng trnh my tnh v c miu t nh mt

qu trnh t ng ho bi v n c trang b kh nng p ng
vi s thay i ca mi trng. Mt m hnh a nhn t c
to thnh bi cc nhn t trong cng mt thi gian. Chng hn,
cc nhn t xut hin trong cng mt thi gian v s dng chung
mt s ngun lc ng thi li c nhng quan h qua li vi
nhau. Vn chnh trong m hnh a nhn t l vic t chc
phi hp gia.cc nhn t vi nhau. V th nghin cu a nhn
t tc l nghin cu:
Qu trnh ra quyt nh: C ch ra quyt nh nh th no
ca cc nhn t? Mi quan h gia quan im, s th hin v
hnh ng ca chng nh th no?
Kim tra: Mi quan h th bc tn ti gia cc nhn t? S
ng nht gia chng?
Lin lc: Nhng thng tin m cc nhn t cung cp cho
nhau? Nhng,c php m chng ra lnh?
M hnh a nhn t c th c p dng nh mt s thng
minh nhn to. N c th gii quyt c vn bng cch chia
vn ra lm nhiu phn nh nh l mt nhn t c lin quan
n nhau v c t chc ng thi. Qu trnh ny c bit c
dng iu kin mt qu trnh cng nghip.
M hnh a nhn t c ng dng rng ri trong nhiu lnh
vc trong c kinh t - x hi.
MAS v khoa hc x hi
MAS c pht trin nhanh chng trong cc khoa hc x
hi. M phng x hi l mt mc tiu ca khoa hc s. Trong
132

cc khoa hc x hi vic ng dng m hnh a nhn t m

phng cc s kin c lin quan mt thit n xu hng vn ng
ca x hi c gi l c nhn, trong mi mt c nhn c
xem nh l mt thnh t ca x hi. S trng lp, hoc tip cn
t di ln c c trng nh mt m hnh a nhn t. Tuy nhin,
s ng ho cc c th trong x hi, trong mt m hnh a nhn
t c th b sai lch. Thc t cho thy m hnh a nhn t rt ph
hp cho cc t chc x hi c xem nh l mt nhn t vi
nhng tiu chun v vai tr ca ring h. Mt nhn t b hn ch
bi vai tr ca n th hin trong nhm, chng hn s lng ca
cc v tr trong mi trng ng.
Mt s quan im cho vic xy dng m hnh a nhn t:
(1) Mi mt c th to ra lch s, vn ng bng cch thu
lm cc gi tr v vai tr.
(2) Cc gi tr v vai tr tch lu c tin trin bi s tc
ng qua li gia cc c th v cc nhm vi nhau.
(3) Cc c th hoc l ging nhau hoc l tng ng nhau
nhng chng c vai tr v tnh trng x hi ring.
MAS v s tc ng qua li gia cc t chc x hi v
ngun lc
Vn t ra trong m hnh ho vic qun l ngun lc l
lm th no m phng s tng tc gia cc nhm nhn t v
s thay i ngun lc. C nhiu cch tip cn n vn ny.
Cch th nht l m hnh ho qun l h thng x hi. y,
chng ta xem xt mi quan h gia con ngi v ngun lc,
trong thc t chng ta c th coi con ngi tc ng n cc
133

ngun lc. Cc nhn t s trao i thng tin trong mt mng

hoc c th coi l mng lin h v iu ny c th lin h n
m hnh a nhn t. Trong trng hp ny, n c th chuyn i
thng tin v dch v cng nh hp ng v cc tho thun gia
cc nhn t.
V d: Trng hp ca mt h thng ti tiu, cc nng dn
c th truyn ti cc thng ip n nhng ngi khc, do
vy h c th bit c mc nc hin nay cc im khc
nhau.
Bn thn cc nhn t cng c hi trao i cc dch v
v a ch. Trong trng hp ny n th hin s pht trin ca h
thng c th tc ng n cu trc v s chuyn ng ca mng
x hi.
Cch tip cn th hai, da trn hiu bit hoc s th hin,
qua xc nh nhn t v ngun lc tc ng qua li. Mi mt
nhn t pht trin v sau c cc hot ng trn c s s trnh
by c nhn chng vi cc ngun lc. Trong cc hot ng
cc nhn t s chuyn giao cc ngun lc cho cc nhn t khc.
M hnh ny trnh by s tng tc nh iu m trong kinh t
gi l quan h bn ngoi. Chng ta quan tm n qun l cc
ngun ti nguyn c th ti to thng qua vic kim tra qu trnh
th hin ca cc hot ng c th tc ng n cc ngun lc.
Kt qu cc ngun lc c th tho mn hoc khng th tho mn
cho cc nhn t, iu ny c th minh ho nh s sp xp qua
mi trng.
Phng php ny cung cp c s cho vic p dng m hnh
134

a nhn t vo x l cc vn lin quan gia cc vn x hi

v ngun lc.
4.6.3. ng dng GIS trong phn tch, nghin cu kinh t x hi
4.6.3.1. GIS l g ?
GIS (Geographic Information System) l h thng thng tin
a l, n to ra s khc bit trong qun l thng tin so vi cc
dng qun l thng tin khc nh h c s d liu, bng tnh
ch cng c ny x l thng tin khong cch.
GIS c kh nng to ra nhng chng ghp ca cc thng tin
cng mt v tr, kt hp chng, phn tch chng v cui cng l
v ra cc bn . Do vy, trong phn tch kinh t GIS s l mt
cng c hu ch cho vic nghin cu tm v m.
4.6.3.2. Kh nng ng dng ca GJS
Ngy nay, GIS khng ch ng dng xy dng cc bn
v hin trng s dng t, cht t, v.v... m n cn c ng
dng trong cc nghin cu kinh t - x hi. Thng qua vic kt
hp cc thng tin kinh t cho php xy dng ln cc bn s
dng t hp l mang li ngun li kinh t ln hn cho cc khu
vc, hoc bn quan h gia s dng t v pht trin kinh t
cho mt khu vc no .
V d: Bng vic s dng cng c GIS v thu thp s liu
theo phng php phng vn ngi c hiu bit ca khu vc
nghin cu xy dng bn c lng thu nhp theo hnh thc
s dng t hin ti hay tc ng ca vic thoi ho t n thu
nhp/u ngi Mai Sn, Sn La.
135

136

y ch l mt vi v d minh ho cho vic ng dng cng

ngh GIS trong nghin cu kinh t t, c th vn dng thnh
cng phng php ny i hi ngi hc phi nm vng kin
thc v kinh t v kin thc v GIS.
4.6.3.3. Trnh t cc bc khi s dng cng c GIS trong
nghin cu.
Khi ng dng cng ngh GIS trong nghin cu cc vn v
kinh t - x hi thng thng chng ta cn phi thc hin theo
cc ni dung sau:
(1) Xy dng bn nn s ho khu vc nghin cu.
(2) Thu thp cc thng.tin kinh t, x hi v thng tin lin
quan n vn cn nghin cu thng qua vic s dng cc
phng php thu thp thng tin khc nhau nh: iu tra phng
vn nhng ngi am hiu trong ton b khu vc (c phn b
u), s dng cng c PRA hay s dng bng cu hi iu tra
cc h c phn b u trong ton b khu vc. Tt c cc thng
tin thu thp cn phi c v tr a l c th s ho a vo
bn .
(3) S ho cc thng tin knh t - x hi thu thp c
thng qua vic s dng cc phn mm x l bn nh Arcview
hay Mapinfor v.v...
(4) Chng ghp cc bn khc nhau lm r vn ang
quan tm.
(5) Phn tch v a ra nhng kt lun.
Trong qu trnh tin hnh cc ni dung trn khng nht thit
137

phi tun th theo mt trt t c nh nh vy, v d chng ta c

th ng thi cng tin hnh cc ni dung 1 v 2 nhng cc ni
dung cn li khng th thay i trt t tin hnh c.
ng thi vic s dng cng c GIS i hi ngi hc phi
kt hp vi nhiu phng php khc nh thu thp s liu kinh t
lng v.v... hay ni mt cch khc l vic vn dng uyn chuyn
v nhun nhuyn cc phng php nh trn trnh by mt
cch ng thi s gip ch trong vic phn tch v nghin cu.

138

BI TP THC HNH
Phn ny gip cho sinh vin thc hnh cc k nng l thuyt
c cung cp trong phn trc ca cun sch. Vi yu cu
sinh vin phi thc hnh cc bi tp a ra v s dng phn
mm x l thng k SPSS.
Phn ny c thit k thnh 4 bi tp thc hnh ln bao
hm ton b cc thng tin c hc.
Bi 1: Chun b cho vic thu thp thng tin thng k
Hy a ra mt vn nghin cu v qua cho bit nn
vn dng phng php chn mu no ph hp cho nghin cu
ca mnh.
Yu cu ca bi thc hnh ny l sinh vin s bit cch a
ra vn nghin cu m mnh quan tm cng nh ph hp vi
thc tin yu cu; bn cnh sinh vin cn nm r v c kh
nng vn dng cc phng php chn mu ph hp vi mc
ch nghin cu.
Cch thc tin hnh: Sinh vin lm vic theo nhm, sau
s trnh by tng ca mnh cho cc thnh vin khc nghe v
ng gp kin.
Cng c: Bng vit phn, bng giy lt, my tnh v my
chiu.
Bi 2: Thu thp thng tin v xy dng c s d liu
Hy xy dng mt mu phiu iu tra cho vn m anhjch
quan tm, trn c s mu phiu iu tra hy chun b mt c
s d liu cho vic qun l thng tin sau khi thu thp trn Excel.
139

Yu cu ca bi thc hnh ny l sinh vin phi xy dng

c mt mu phiu iu tra ph hp vi mc ch iu tra.
Phng php tin hnh: Sinh vin lm vic c lp, sau s
tho lun v trao i c mt phiu iu tra hon chnh.
Cng c: My tnh my chiu, bng vit phn, bng giy lt
Bi 3 : X l thng tin
Mt c s d liu cho trc, anh ch hy s dng phn mm
SPSS x l cc s liu thng k trn. Kt xut thng tin
thnh cc bng biu kt qu phn tch.
Yu cu ca bi thc hnh l gip sinh vin nm bt k nng
xy dng c s d liu; s dng tt phn mm x l thng k, c
th l phn mm SPSS.
Cch thc tin hnh: Sinh vin s c thc hnh trn my
tnh vi phn mm SPSS.
Cng c: My tnh vi phn mm SPSS.
Bi 4: Trnh by kt qu phn tch s liu thng k
Trn c s cc x l trn hy trnh by kt qu phn tch
di dng mt bo co khoa hc.
Yu cu ca bi thc hnh th 4 l sinh vin cn phi nm
c cch thc trnh by mt bo co khoa hc t nhng kt qu
phn tch s liu thng k.
Cch thc tin hnh: Sinh vin lm vic theo tng nhm 3-5
sinh vin, cc nhm s trnh by kt qu ca nhm cc nhm
khc gp .
Cng c: My tnh v my chiu, bng, giy lt.
140

TI LIU THAM KHO

Arlene Fink, 1995: The survey Kit - SAGE Puliscations,
London.
D.A. Lind et. al., 2003: Basic Statistics for Business and
Economics - McGraw-Hill Higher Education.
DeAngelis, D. L. and L. J. e. Gross, 1992: Individual- based
models and approaches in ecology, Chapman and Hall.
Gilbert, N., 1995: Emergence in social simulation. Artificial
societies. The computer simulation of social life. R. c. a. N.
Gilbert, UCL Press: 144-156.
Nguyn Quang Dong, 2002: Kinh t lng - Chng trnh
nng cao - Nh xut bn Khoa hc v K thut.
Nguyn Quang Dong, 2003: Bi ging kinh t lng - Nh
xut bn Thng k.
Paul Newbold et. al., 2003: Statistics for business and
economics - Prentice Hall.
Peter Lentis, 2003: The contribution of GIS and remote
sensing to farming systems research on Micro and regional scale
in Northem Vietnam Margraf Verlag - Kanalstr. 2 1 P.O Box 1
205 .
P. J. Riedel, 2003: Research and Reflect - a course in
scientific writing handout - Hohenheim.
Weiss, G., Ed. 1999. Multiagent Systems: a Modern
Approach to Distrubuted Artificial Intelligence, MIT Press.

MC LC
LI NI U .............................................................................. 1
GII THIU CHUNG................................................................. 3
Chng I: CHUN B S LIU................................................ 9
1.1. Thit k iu tra ngh thut khoa hc...................................... 10
1.2. Chn mu................................................................................. 21
1.2.1. Chn mu thng k trong iu tra chn mu ................... 21
1.2.2. Chn mu phi thng k trong iu tra chn mu ............. 38
1.3. Quy m mu trong iu tra chn mu ..................................... 44
1.3.1. Phn phi mu .................................................................. 44
1.3.2. Sai s chn mu v phi chn mu .................................... 48
1.3.3. C mu .............................................................................. 56
1.3.4. Tnh ton trng s ............................................................. 61
1.4. Phng php thu thp s liu................................................... 62
1.4.1. Phiu iu tra .................................................................. 64
1.4.2. Cc phng php phng vn thu thp thng tin .............. 67
Chng II: C S D LIU ................................................... 69
2.1. Cc dng c s d liu............................................................. 73
2.2. Biu din thng tin thng k trong c s d liu .................... 74
2.2.1. D liu dng nh tnh ...................................................... 75
2.2.2. D liu dng nh lng ................................................... 77
2.2.3. Cc ch tiu nghin cu .................................................... 77
2.3. M ho cc thng tin trong c s d liu ................................ 78
2.3.2. M ho cc s liu bi thiu v vt tri ........................... 80
2.4. Xc nh v x l cc gi tr b thiu v vt tri ................... 82
trong c s d liu .......................................................................... 82
Chng III: PHN T V KIM NH THNG K......... 90
3.1. L do ca vic phn to............................................................. 90
3.2. Phn t thng k theo cc ch tiu nh tnh............................ 91
3.3. Phn t thng k theo cc ch tiu nh lng......................... 92
3.4. Kim nh thng k ................................................................. 96
3.4.1. i vi cc ch tiu dnh tnh............................................ 97
3.4.2. i vi cc ch tiu nh lng ........................................ 97

3.4.3. ngha v s gii thch ca gi tr xc sut P (P-values)

(s liu ni ln iu g .............................................................. 102
Chng IV:PHN TCH S LIU IU TRA V BIU
DIN KT QU ............................................................................. 104
4.1. M t thng k ....................................................................... 107
4.2. Phn phi mu: lch v i xng .......................................... 108
4.3. o lng s bin ng .......................................................... 110
4.4. Tng quan v mi quan h .................................................. 112
4.4.1. S liu dng in h lng ................................................. 112
4.4.2. D liu dng inh tnh .................................................... 114
4.4.3. Phng php hi quy v phn tch nhn t .................... 114
4.5. Cch thc trnh by kt qu phn tch s liu thng k trong
bo co khoa hc .......................................................................... 124
4.5.1. Danh mc ........................................................................ 124
4.5.2. Biu ............................................................................ 125
4.5.3. Dng bng ...................................................................... 126
4.5 4.Vit bo co kt qu phn tch ........................................ 126
4.6. Mt s phng php thng dng kt hp trong phn tch s
liu thng k ................................................................................. 128
4.6.1. Phng php quy hoch tuyn tnh ................................ 128
4.6.2. M hnh a nhn t (MAS) v ng dng trong nghin cu
cc vn kinh t - x hi ........................................................ 131
4.6.3. ng dng GIS trong phn tch, nghin cu kinh t - x hi
.................................................................................................. 135
BI TP THC HNH.......................................................... 139
TI LIU THAM KHO ....................................................... 141

GIO TRNH
PHN TCH
S LIU
THNG K

Chu trch nhim xut bn:

TS. TRN HU THC
Bin tp:
VN CHIN
Trnh by, ba:
TRN Kin - THY DNG
Sa bn in:
PHNG XUT BN - CNG TY CP KIN THC VNG

In 100 cun kh 14,5cm x 20,5cm ti Cng ty C phn Kin

Thc Vng
Giy php xut bn s 85-2008/CXB/324-134/TK
Do Cc Xut bn cp ngy 17/01/2008
In xong v np lu chiu thng 8 nm 2008.