42

R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52

R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

MUSAHPZADE CELLN OYUNLARINDA MODERNE

DNEN GELENEK
Yrd. Do. Dr. Refika ALTIKULA DEMRDA
Aksaray niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi
refika@aksaray.edu.tr
ZET
Musahipzade Cell nemli oyun yazarlarmzdandr. Yazar, komedi
oyunlarnda geleneksel Trk tiyatrosunun hem teknik hem de tip zelliklerinden
yararlanmtr. Bat tiyatrosunun sahne zelliklerini geleneksel olanla ustaca
birletirmitir. Ortaoyunu meddah, glge oyunu ve halk hikyecilii gibi halk
tiyatrosu geleneine bal geleri oyunlarnda kullanm ve yazl metni sanat
ustalyla bir anlamda meydandan sahneye tamtr.
Musahipzade, oyunlarnda mekn olarak mahalleyi kullanr. Geleneksel
tiyatronun mahalle kltrne yakn bir yaklamla oluturduu atmosferde hem
elendiricilik vardr hem de toplumsal eletiri.
Bu almada Musahipzadenin komedi oyunlarndan yola karak gelenei
modernle birletiren btncl tavrn ortaya koymaya alacaz.
Anahtar Kelimeler: Geleneksel Trk Tiyatrosu, Modern Bat Tiyatrosu,
Mahalle, Toplumsal Eletiri, Komedi.

COMBINING TRADITION WITH THE MODERN IN

MUSAHPZADE CELLS PLAYS
ABSTRACT
Musahipzade Cell is one of the most important play writers of Turkish
theatre. In his comedies, he uses both the techniques and the character types of
traditional Turkish theatre. He skillfully combines stage features of modern Western
theatre and traditional Turkish theatre. He uses elements related to traditional folk
theatre such as ortaoyunu, meddah, Turkish shadow play and folk narration. He,
through his mastery, also carries the written text to the arena.
Musahipzade uses neighborhood as the setting of his plays. In the
atmosphere he creates similar to the neighborhood culture in the traditional theater,
there is both entertainment and social criticism.
In this article, setting off from the playwrights comedies, we will try to
show the integrated approach in his attitude that combines the traditional with the
modern.
Keywords: Traditional Turkish Theater, Modern Western Theater,
Neighborhood, Social Criticism, Comedy.

43
R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52
R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

1. GR
Tanzimat dneminde, her alanda olduu gibi sanatlar, tiyatro
alannda da Batya ynelmiler, Bat tiyatrosunun biim ve teknik
zelliklerini kullanmaya balamlardr. Bu dnm, geleneksel tiyatroyu
baz alardan deiime uratmtr. Her ne kadar Trk tiyatrosu tamamyla
Bat tarzna ynelmi grnse de bugne kadar geleneksel gelerden
yararlanmay brakmayan yazarlarn abalaryla geleneksel Trk
tiyatrosunun pek ok nemli zellii yaamaya devam edebilmitir.
Musahipzade Cell, Trk tiyatrosunda geleneksel olanla modern
olan buluturmay baarm yazarlardandr. zellikle komedi oyunlarnda
biim olarak Batnn ereve sahne teknii ile yazm fakat geleneksel
tiyatrodaki tiplerden yararlanmtr. Yazar, hem geleneksel Trk
tiyatrosundakilere yaklaan tipler yaratm hem de teknik baz zellikleri ile
geleneksel Trk tiyatrosunu meydan sahneden klasik Bat tiyatrosunun
ereve sahnesine tamtr.
Bu yazda, Musahipzadenin komedi tarznda yazlm oyunlar ele
alnacaktr. Yazar, geleneksel mahalleyi, ortaoyunu ve glge oyunundaki
toplumsal eletiriyi, gelenekten gelip modernleen oyun kahraman tiplerini,
zgn bir eski stanbul yaam iinde ve kendine zg btncl bir
yaklamla ele almtr. Trk tiyatro tarihinde Bat tarz tiyatro ile geleneksel
tiyatro arasnda kurulan kprler ve teknik olarak bunlarn hangi temellere
dayandrld konusu irdelendiinde bu konuya en iyi rneklerden birinin
Musahipzade Cell olduu phe gtrmeyecektir.
2. MAHALLEY SAHNELETRMEK, SAHNEY
MAHALLELETRMEK
Ortaoyununda kullanlan meydan ya da mahalle hem oyunlarn
sahnelenme biimine hem de oyuncuda ve seyircide yaratt anlay
atmosferine etkisi asndan nemlidir. Ortaoyunu meydan sahnede
sahnelenirken bu oyunlardaki kahramanlar da mahallenin yeleridirler.
Karagz oyunlarnda da mahalle hem mekn hem de bal bana bir oyun
kahraman olarak byk bir yere sahiptir. Leyla ile Mecnun, Kerem ile Asl
gibi halk hikyeleri geleneksel tiyatroda mahalle atmosferi iinde ilenir.
Mahallenin geleneksel kltr iindeki biz ve bizden olana yapt
gnderme gven hissi ile ilikili olarak da deerlendirilebilir. Mahalleli ise
bu oluumun hem bir paras hem de bir temsilcisi olduunu hissederek
kendisini gerekletirmektedir.
Musahipzade Cellin oyunlarnda kullanlan mahalle mekn,
kahramanlar aile iinde olmaya benzer bir biimde sarmalar. Her
kahramann bu ailenin bir bireyi ve bir temsilcisi olduunu duyumsamasna
ve kimlik kazanmasna yardm eder. Yazarn zellikle stanbul Efendisi adl

44
R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52
R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

oyununda yaratt mahalle mekn, d evreden kendini soyutlayarak, tm

farkllklara karn mahallelinin bir btn olma hlini yanstr. Murat Tuncay
bu konuya dikkatimizi ekerek unlar sylemektedir:
Mahalle, Osmanl kentinin temel yerleme birimidir.
Genellikle bir dini yapnn ya da bir pazarn evresinde
gelimitir. Her mahalle kendi gelenekleri ve yaam
biimleri ayr ve deiik insan gruplarn iine almaktayd.
Ayn mahallede yaayan insanlar ortak dini inanlara,
yaklak ekonomik uralara ve onlar komularndan ayran
bir dizi dier faktrlerle birbirlerine balanmlard.
(Tuncay, 2004: 392-393)
Musahipzade Cellin mahalleyi mekn olarak kulland en
beenilen oyunlarndan biri olan stanbul Efendisi perdelik bir komedi
olarak yaynlanmtr. Oyunda Tanzimat edebiyatnda ska rastlanabilecek
bir ak hikyesi konu edilmektedir. Oyunun kahraman Savleti Efendi, esnaf
tefti eden stanbul Efendisidir. Bylesine ciddi bir ii olmasna karn
cinlere, perilere inanmak ve mneccimlie zenmek gibi onunla alay
edilmesine neden olan bir zellii de vardr. Aslnda kad ile olunun
olaanst eylere olan merak oyunun komedi reten asal gesidir. Savleti
Efendi, kzn evlendirecei adam, yere att tespihten dklen taneleri
sayarak bulmaya alr. Oysa kz Esma, Safi elebiyi sevmektedir. engi
Afet adl esirci kadn, stanbul Efendisinin cinlere, perilere olan inancn
kullanarak bir entrika evirir ve Esmann sevdii genle evlenmesini salar.
stanbul Efendisinin kalabalk kadrosu oyuna bir enlik havas
katar. Sahnelerin sralan ve birbirleriyle balants dramatik aksiyonun
canlln salamaya yardm eder. Oyunun eski stanbul yaayn
vermedeki ustal da dramatik yapy canlandrr. Mahallenin sz edilen
birlik oluturma hli komedi retilmesinde de ilevseldir. Mahalleyi bir
btn olarak kabul ettiimizde her parasnn yeri ve grevi geleneksel
tiyatroda neredeyse belirlenmitir. Savleti Efendinin kiiliinde mahallenin
bal olduu mercii buluruz. Fakat bu kiiliin gerekd meselelere olan
merak ve yazarn onu sunarken kulland ironi tm mahalleyi komediye
yardmc olan ayr ama ayn zamanda birbirini tamamlayan paralara ayrr.
Musahipzade Cell bu oyununda komediyi, geleneksel halk inanlarndan
ya da yaantlardan yararlanarak yaratr. Cin arpmas meselesi buna
rnek olarak gsterilebilir. Oyun kahraman Afet, Savleti Efendiyi kzn
cinlerin arptna ve bu cinleri kovalayacak kiinin yananda beni
olduuna inandrr. Ayrca bu yana benliyi bulmak zere yola kan
Esmann saf kardei rfan ile uak Dilverin esnafla aralarnda geen
konumalar da mahalle meknnn komedi retmedeki ilevselliine bir
rnektir:

45
R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52
R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

Agop- (Komularna) Byle gpegndz fenerle ne aryorlar

ki?
Muhsin- Kimbilir?
Dilver- Burada bildiiniz benekli bir adam var m?
Yuvan- Ne dedin, benekli adam m? Nideceksin Oul?
rfan- Yana benli, yana
Agop- Sabah sabah yola dm benekli ararsnz, he?
Tavuktur ki, ya ki horoz ararsz
Durmu- A benim kzanlarm Tavuk pazar buraya ok irak.
Te emberlitan yancaznda..
rfan- Tavuk aramyoruz, adam aryoruz.. adam..
Yuvan- Aman Allah u stanbulda daha neler iideceim.
Adamn beneklisi olur mu?
rfan- Haydi brak sen de.. ne lf anlamaz adamlara attk.
Agop, Durmu, Muhsin, Yuvan- (Glrler). (Musahipzade
Cell, 1936f: 63)
Yukardaki alnt her ne kadar sz komiine bir rnek olarak
gsterilebilirse de mahalle meknnn kullanlm olmas bu sz komiinin
yaratlabilmesine uygun ortam salamaktadr. Musahipzade Cell,
ortaoyunu ve glge oyunlarnda olduu gibi yanl anlamalar zerine kurulu
bir komedi yaratmaktadr. Ayrca saf diyebileceimiz tipler dier geleneksel
tiyatro trlerinde de grlmektedir. Baz eyleri anlayamama ya da yanl
anlama glnlk yaratr. Ayrca, akll ve eitimli biriyle, cahil ve
okumam birinin yan yana gelmesi de gln durumlara neden olur. Yazar
da bu malzemeden ustaca yararlanmaktadr. Fakat btn bunlarn yan sra
mahalle atmosferinin kuatc ve btnletirici etkisini de unutmamak
gerekir. Bu tandk tipler ve onlarn tandk zellikleri komedi etkisini artrr.
Ayegl Yksel, mahallenin mekn olarak Trk tiyatrosunda
kullanl ile ilgili olarak unlar syler:
Geleneksel halk tiyatrosunun temel zelliklerinden biri olan
toplumsal evreyi sahneye aktarma olgusu 1940larda yeni
bir aray oluturdu. Ahmet Kutsi Tecerin Keba adl
oyununda stanbulun bir mahallesinin 24 saati, gevek
dokulu bir olay rgs iinde tm renkleri ve sesleriyle
sahnede canlandrlyordu. evre ya da Muhit oyunu ad
verilen bu yeni sahne anlatm, modern Trk tiyatrosunda
ne kan bir tr olarak gnmze dek srd. Trajedi ve
komedinin i ie yer ald bu oyunlarda toplum eletirisine
de yer veriliyordu. (Yksel, 1995: 126)

46
R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52
R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

Musahipzade Cellin gnmze kadar gelen bu gelenekte,

tiyatronun kritik bir eii atlamasn salad sylenebilir. Yazar, 1940lara
gelinceye kadar tiyatronun deiim srecinin ynnn belirlenmesini
salayan oyunlar kaleme almtr.
stanbul Efendisinde Bat tarz tiyatro tekniinin aksiyon birlii
ilkesine uygun sahneleme teknii ve dramatik yap kurulmu, geleneksel
gelerden de yararlanlarak bu yapy bozmadan komedi retilmitir. Yazar
bu durumu oyunda yaratt atmosferde duyumsatm, bir enlik havasnda
geen oyunda geleneksel geler fark ettirmeden canlln korumutur.
Yazar, ayn slubu taat lam adl oyununda da kullanmtr. Bu
oyunda, stanbul Efendisinde olduu gibi cinlere, perilere inanan insanlar
komedi yaratmak iin kullanlr. Dani Hoca, kskan, hasis, geimsiz ve
dolandrcdr. Bulunduu mevkii ktye kullanarak rvet ve iltimasla i
grmekte, buna ramen kars adiyeye namus konusunda baskc
tavrlaryla ders verdiini zannetmektedir. Fakat kars ile komusunun
hocaya hazrladklar trl oyunlar ve tuzaklar neticesinde hocann
ldrdna karar verilir. Hoca grdklerinin gerek olduuna inandrmak
iin yalan m sylyorum?.. Eer bu sylediklerim yalansa karm benden
bo olsun (Musahipzade Cell, 1936g: 71) deyince imam onu karsndan
boar. Bylece hoca, kendi tuzana dm olur.
taat lm, konusu ve kahramanlaryla yaln ve elenceli bir oyun
olarak deerlendirilebilir. Musahipzade Cell, oyunda bir tek konu
erevesinde kahramanlarn ynlendirir. Oyunda, dramatik yap olduka
basit ve seyirciyi elendirici bir biimde kurgulanmtr. Ayrca yazar
geleneksel evlilik kurumunda erkein roln ve devlette yetkilerin ktye
kullanlmasn da eletirmektedir. Yazar bunu yaparken mahalle kltrnden
ve mahalle duygusundan yararlanr. Dani Hocann ldrdnn
sylenmesi, toplananlarn yorumlar, hocann ciddi kisvesinin altndaki
komiklik ve seyirciyi eski stanbul yaayna gtren durumlar sempatik bir
atmosferle yanstlr. Bu yaayla kuatlan seyirci kendini duvarlar olan bir
tiyatro sahnesinde deil de bir meydanda ve enlik havas iinde hisseder.
Yazarn yaratt bu atmosferin kkeninde ise geleneksel Trk tiyatrosu ve
mahalle gelenei bulunabilir.
Ayn enlik atmosferi ve mahalle kalabal yazarn Atl Ases, Bir
Kavuk Devrildi, Kaklar ve Yedeki adl oyunlarnda da vardr. Yedeki,
Musahipzade Cellin basit konulu komedi oyunlarndan biridir. Bu oyunda
saf bir delikanl olan Yedeki Salimin Doancba Kerim Aann kz
Muniseye olan ak konu edilmektedir. Salim, biraz saf bir delikanl
olduundan Doancba onunla alay ederek, orak tarlada kavun, karpuz
yetitirdii takdirde kzn kendisine verebileceini syler. Bunu ciddiye alan
Salim bir yl boyunca orak tarlayla urap gerekten kavun karpuz
yetitirir. Bunun zerine Doancba bu iin olamayacan ima etmek iin

47
R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52
R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

baln kavaa ktn haber alnca kendisine gelmesini, kzn o zaman

verebileceini syler. Salim buna da inanr. Bu arada Munise, Beli elebi
adnda bir dzenbazla evlendirilmek zeredir. Oyunun sonunda Munise
aslnda Salimin sevgisinin daha temiz ve drst bir sevgi olduuna karar
vererek babasnn oyununu tersine evirir ve Salimle evlenmeyi baarr. Bu
oyunda da Musahipzadenin dier oyunlarnn birounda grlebilecek bir
takm geleneksel komik unsurlar bulunmaktadr. Salimin safl Karagzn
ve Kavuklunun safln hatrlatr. Doancbann kurnazl da Hacivat
ve Piekr hatrlatr. Ayrca dn evi ve kalabaln sunuluu da bizi
geleneksel gelerle kuatr:
MECLS: X.
Numan-Raziye-Kerim-emsifer-Munise
Raziye- Ah.. p atan byle atm.. evldmn alnna
byle yazlm, haydi kuan balayn!. Babacm.
emsifer- (Gelir, Numana bir al kuak verir).
Numan- (Muniseye) Kzm!.. Allah hayrl etsin! nallah
mesut ve bahtiyar olursun! (Kua balar).
Raziye, Kerim, emsifer, Cariyeler- (Hep birden) min!
min!
Munise- (Numann, Kerimin, Raziyenin ellerini per.)
Raziye- (Alayarak) Ah yavrum! Kederlenip mahzun olma!
Munise- (Glerek) Hayr anneciim.. zlme, mahzun
deilim!
MECLS: XI.
Evvelkiler-Bekir-Yedeki
Bekir- (Dardan) damat geliyor Damat geliyor.
Yedeki- (Ktibi kavuk, ipekli kaftan, saredik, belinde
elmasl kemer ve haner) gelir.
Numan- Al emanetini olum! Allah mbarek etsin! (Munise
ile el ele verir.)
Raziye- Rabbim bir arada kocatsn! Allah yldz barkl
versin!
Kerim- min! min! Cenab hak mesut etsin!
Cariyeler- Maallah! Maallah!
Raziye- Oooh, maallah Aslan gibi Giyindi kuand da
elebilerden de gzel oldu. (erde engilerin zil sesleri,
yahey! nralar iitilir.)
Munise- (Yedekinin kolunda odasna giderken)

48
R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52
R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

Numan, Raziye, Kerim- (Avu avu para serperler)

Cariyeler- (Kaprlar)
Perde ner. (Musahipzade Cell, 1936: 44-45)
Dn evi ve gelenekleri Musahipzade Cellin Bir Kavuk Devrildi
adl oyununda da vardr. Aslnda yazar bu oyununda, komik unsurlar
kullanarak Osmanl devlet ynetimini sorgulamaktadr. Ayrca, esnafln
eski deerini ve saygnln kaybetmesini de eletirmektedir. Bunu yaparken
esnafn mahalle kavram iindeki saygn yerine de iaret eder. Mahallenin
gc, devletin en st mevkisinde bulunanlar bile alaa edebilir ya da
lmden koruyabilir. Bu kurgu, yazarn mahalleye atfettii nemi
gstermesi asndan anlamldr. Ayn atmosfer yazarn Kaklar adl
oyununda da vardr. Btn bu oyunlarda mahalle, bir oyun kahraman
sfatyla kendini gsterir. yle ki zaman zaman sahne mahalleleirken,
zaman zaman da mahalle sahneleir.
3. KOMED VE TOPLUMSAL ELETR
Ortaoyunu ve Karagzde baz toplumsal konular hakknda
eletirilerin rahatlkla dile getirilebildii bilinmektedir. Bu eletirilere kar
ynetimin sert bir tepki ya da ceza yoluna gittii de pek fazla dile getirilen
meselelerden deildir. Hatta Karagzn kendine has bir dokunulmazl
olduu da sylenmektedir. Bunun en nemli nedenlerinden biri, eletiride
sergilenen sluptur. ncelikle komedi, edebiyat tarihi boyunca eletirinin en
rahat yapld alanlardan biri olmu ve genellikle hogryle karlanmtr.
Ortaoyunundaki Kavuklu tipinin ve glge oyunundaki Karagzn saf
yaradl ve masumane tavrlar, devlet ynetimine getirdikleri alayc
eletirileri yumuatmaktadr. Musahipzade Cell de Bir Kavuk Devrildi,
stanbul Efendisi ve taat lamnda olduu gibi bu tiplere benzer
kahramanlar yaratmtr. Bununla birlikte, Aynaroz Kads adl oyununda
olduu gibi daha kurnaz ve ktcl kahramanlar yaratmay tercih ettii de
grlmektedir. Fakat yazarn eletiride kulland slup gelenee
yaklamakta ve benzer cana yakn atmosferi yaratmaktadr.
Sevda ener, Musahipzade Cellin toplumu olduu gibi aksettiren
yrel gerekiliinden ok, toplum aksaklklarn mbala ederek tehir
etmekte gsterdii kvrakla dikkatimizi eker (1963: 82). Ayrca ener,
Musahipzade bunu yaparken halk deer yarglarn, halk psikolojisini gz
nnde tutmu, piyeslerinde ele ald olay ve durumlar ounluk asndan
deerlendirmitir. Bunun ayn zamanda kendi gr as olduunu iddia
etmemek iin sebep yoktur der (1963: 82). Yazarn ounluu esas alarak
deerlendirme yapmas szc olma misyonu yklenmesi anlam da tar.
Metin Anda gre Karagz oyunlarnda toplum sorunlar mizah ile
yumuatld iin toplumun emniyet supab olma grevi stlenir (And

49
R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52
R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

1977: 327). Aslnda bu ilevin yaratlmasnda kullanlan en nemli ara,

oyun tiplerinin genel kabul grm zelliklerinin dna klmamasdr.
Nitekim And, geleneksel tiyatroda belli tiplerin koullanm ve kalplam
hl ve tavrlarnn olduuna da dikkatimizi eker (1977: 293). Bu kalplam
tavrlarn iinde yaplan eletirilerin de kalplam bir yaps vardr. Eletiri,
ncelikle elendiricidir. Selim Nzhet Gerek, Karagzn, olaylara daima
elenceli tarafndan yaklalan bir sanat olduunu syler (1942: 75). Bu
nedenle de scakkanl bir atmosfer yaratp tepki ekmez. Bunun yan sra
sultann kutsal yeri ve dokunulmaz oluu da bu oyunlarn eletirel
tutumlarn yumuatmaktadr. Musahipzade Cellin oyunlarnda da
eletirinin genellikle bu biimde yapldn syleyebiliriz.
Musahipzade Cellin yaratt tipler, geleneksel tiyatroda kullanlan
kalplam tiplere yakn olsa da farkl zellikler sergileyenler de
bulunmaktadr. Yazarn Aynaroz Kads adl oyunu buna rnektir. Aynaraz
Kadsnda Osmanlnn ken adalet sistemi, rvet ve yalanla yrtlen
ileri ve devlet iin alanlarn hakszl kanksamalar aslnda ar bir
alayclkla eletirilir. Bu oyununda Kad Yakup Efendinin dzenbazlklar
anlatlmaktadr. Dier oyunlardan farkl olarak yazar, bu oyununda ktlerin
yaptklarnn ortaya kmasn ve cezalarn bulmasn salamaz. Yetkilerini
ktye kullanan, sonunda da yaptklarndan piman olan ve komik duruma
den agzl devlet adamlar bu oyunda bulunmaz. Aslnda ktlerin kt,
iyilerin iyi olduu ve bunun seyircide bir doyum salad bir durum da
yaratlmaz.
Oyunda, iyi zelliklere sahip olduu sylenebilecek Hristo ve
Afroditi, birbirini seven iki gentir. Kilise yetkilileri, hem Afroditinin
babasndan kalan paraya el koymak, hem de bu gzel kzdan cinsel adan
faydalanmak iin onu kiliseye kapatmak niyetindedirler. Hiristo ile Afroditi
kiliseden kurtulmaya alrken ayn niyetlere sahip olan kadya snrlar.
Kad, ok istemesine ramen kzdan cinsel adan faydalanamaz ama
kilisenin elindeki paraya el koyar. Kilise bu paray zorla aldn iddia
ederek mahkemeye bavurunca da Aynaroz Kads, eyhlislamdan
mahkemeyi gren kadlara kadar herkese rvet datr. Sonunda da papaz,
mahkemesinden vazgemek zorunda brakld gibi hapse attrlr.
Anlalaca zere, bu oyunda iyiler mcadele gcne sahip
olamadklar iin yok denecek kadar azdr. Ktlerse her yerdedirler.
Oyunun komedi reten yan, Aynaroz Kadsnn cinsel agzlln
yanstma biimi ile devlet adamlarnn yolsuzluu kanksam doal
tavrlarnn yaratt yadrgatma etkisidir. Yazar bu oyununda dramatik
yapy seyirciyi hem elendirecek hem de yaananlara eletirel bak as
gelitirecek biimde kurar. Kad ile zdelemekten kanan seyirci, bir
yandan ona glerken bir yandan da olaylarn onu bozguna uratp
uratmayacan merak eder. Olaylarn geliimi, zm mulak hle getirir.

50
R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52
R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

Bu nedenle seyircide merak duygusu canl tutulmu olur. Oyunun sonunda

seyirci beklediini bulamaz. Ktler cezasn bulmaz. Sadece, Hiristo ile
Afroditinin kavumu olmalar seyirci iin yeterlidir. Devletin iindeki
yolsuzluklarn ise bitmeyecei ve dzelemeyecei mesaj gizlice seyirciye
iletilmi olur. Bu oyunda her ne kadar eletiri elendirici bir biimde
yaplm olsa da geleneksel tiyatroda verilen son mesajdan farkl bir mesaj
ortaya kmaktadr. Bu nedenle oyunun komedi retirken sadece
elendirmek deil ayn zamanda dndrmek gibi bir ilevi de vardr.
Halk tiyatrosu, orta oyunu, Karagz, Kukla, Tuluat, sz
ya da metinden ziyade sanat gsterisini n plana karan gelenekler
olarak ifade edilmektedir (Aa ve Ercan, 2004: 154). bu oyunlarn nceden
hazrlanm, yazlm, ezberlenmi metinleri yoktur. Halk Edebiyat, seyirlik
halk oyunlarnn btn iindeki sz sanat ile ilgilenir. Bunun dnda kalan
unsurlar (mzik, dans, hokkabazlk, maskaralk, inanlar, treler, vs.)
dorudan halk biliminin konular arasna girmektedir (Aa ve Ercan, 2004:
154). Bu ifadeler bize Musahipzadenin oyunlarnn halk tiyatrosu
geleneinden farkl bir noktada olduunu gsterir. Fakat oyunlarn
kurgusunda, kimi yerlerde sanatnn yaratcln destekleyecek aklklar
bulunabilir. rnein, Gl ve Gnlde oyun iine oyun kurgusu ile yazar
gelenei Bat tarz iinde ve bir kompozisyonu tamamlayacak biimde
kullanmtr. Ortaoyunu, halk hikyecilii, kahvelerde klarn atmalar,
muammalar, iirler gibi geler oyunun konusu iinde ustalkla kullanlmakta
ve dramatik yapy destekleyici bir rol stlenmektedir. Bylece oyun, bir
sanat gsterisine dnmektedir. Ayrca yazar bu yntemi kullanarak halk
tiyatrosu geleneine balanan bir kap amaktadr. Bu oyunda her ne kadar
halk gelenekleri ve k hikyeleri basit bir biimde kullanlm olsa da
elendiriciliinin eletirel bir boyutu da vardr.
Balaban Aa adl oyunda da Aynaroz Kadsna benzer baz
zellikler bulunabilir. Oyun, ktlerin kt olarak kalacaklar ve
deimeyecekleri mesajn vererek bitmi gibi grnse de iyilerin kazand
bir oyundur. Balaban Aa, stanbul Efendisi ve Bir Kavuk Devrildideki
sadrazam gibi iini bilinli bir biimde yapamaz. Komik durumlara der.
Kendisine yardm etmesi iin bir akgze ihtiya duyar. Bu kii Naziftir.
Bu durumda Balaban Aann Kavukluyu, Nazifinse Piekr temsil
ettiklerini syleyebiliriz. stanbul Efendisinde de Kad, Karagzn ya da
Kavuklunun tip zelliklerini sergiler. Saf olduu iin kandrlmas kolaydr.
Yanndaki akgz kendi menfaatlerini korumak adna onun ilerini dzeltir.
Kavuklunun saf ama drst tip zelliini sergileyen kahramanlardan bir
dieri Kaklar adl oyundaki Habibtir. Bu oyun Kaklar ars esnafn
konu almaktadr. Habib adl gen raklktan ustala geecei iin arda
petamal kuanma merasimi yaplacaktr. Bu oyunda iinde yaad

51
R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52
R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

toplumunun geleneklerini yanstmaya alan yazar, bunu petamal kuanma

merasimi erevesinde vermeye almtr.
kr Elin, ortaoyunu iin unlar syler:
Vakalarn sbit bir ereve iinde getii, Karagzdeki
sembolik karakterlerden uzak bu realist halk tiyatrosu, Osmanl
mparatorluuna mensup muhtelif unsurlarn dillerini, ahlk ve
detlerini, mueret usullerini, ev ve cemiyet hayatlarn mizah
ve hicvin menrundan geirerek seyirci ktlesine ulatran bir
messesedir. (1986: 676).
Musahipzade Cellin komedi oyunlarnda sergiledii eletirel
tutum, komedi ile desteklenmekte ve bylece bir sempati yaratlmaktadr. Bu
sempatinin yaratlmasn salayan en nemli etmen gelenekler olmakla
birlikte gelenei bir btn olarak kabul edersek Musahipzadenin bu btn
yeniden tanmladn ve her parasn yeniden yaplandrdn
syleyebiliriz.
4. SONU
Musahipzade Cellin oyunlarnda komedinin toplumsal ve siyasal
eletiride bir ara olarak kullanld sylenebilir. Fakat amacn sadece
eletiri yapmak deil ayn zamanda komedinin bizzat kendisi olduunu da
syleyebiliriz. Geleneksel tiyatronun komediyi, elenceli olmas iin
kullanmas da bu amacn kaynan oluturur. Metin And, halk, Karagzn
kiiliinde kendisine bir szc bulmu oluyordu (1969: 135) der.
Musahipzade Cell de oyunlarnda bu tip szcler yaratmaya alrken bir
yazar tavr olarak bu szcl kendisi de stlenmi olmaktadr. Nitekim
oyunlarnda kulland slup, komedi ile mahalle ve meydan kltrn
kullanma biimi, yazld dnemden bu gne kadar bir farkllk
yaratmaktadr.
Musahipzade Cellin oyunlarnda modern tiyatro ile geleneksel
geleri birletirdii farkl yazarlarca sylenmi olmakla birlikte bu yazda
yazarn tutumunun btncllne vurgu yaplmak istenmitir. Mahallenin
her bir yesinin mahallenin ba saylabilecek hoca, imam ya da kad kadar
nemli bir yeri olduu grlebilir. Bu durum, komedi yaratlmasnda bir
grev paylam olduu hissi vermektedir. Bylece, yazarn kurduu
mahalle-tipler-komedi-eletiri sarmal daha ilevsel bir hle gelerek modern
dramatik yapnn etkisini arttrr.

52
R. A. Demirda / NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 1 (2012) 42-52
R. A. Demirda / Nevsehir University Journal of Social Sciences 1 (2012) 42-52

KAYNAKA
Aa, M. ve Ercan A. M. (2004). Anonim Halk Edebiyat, M. cal Ouz ve dier
(Ed.), Trk Halk Edebiyat El Kitab (s. 113-168), Ankara: Grafiker
Yaynlar.
And, M. (1969). Geleneksel Trk Tiyatrosu, Kukla, Karagz, Ortaoyunu. Ankara:
Bilgi Yaynevi.
And, M. (1977). Dnyada ve Bizde Glge Oyunu, Ankara: Trkiye Bankas
Yaynlar.
And, M. (1994). Trk Tiyatro Tarihi, stanbul: letiim Yaynlar.
Elin, . (1986). Halk Edebiyatna Giri. Ankara: Kltr ve Turizm Bakanl
Yaynlar.
Musahipzade Cell. (1936a). Atl Ases, stanbul: Kanaat Kitabevi.
Musahipzade Cell. (1936b). Aynaroz Kads, stanbul: Kanaat Kitabevi.
Musahipzade Cell. (1936c). Balaban Aa, stanbul: Kanaat Kitabevi.
Musahipzade Cell. (1936d). Bir Kavuk Devrildi, stanbul: Kanaat Kitabevi.
Musahipzade Cell. (1936e). Gl ve Gnl, stanbul: Kanaat Kitabevi.
Musahipzade Cell. (1936f). stanbul Efendisi, stanbul: Kanaat Kitabevi.
Musahipzade Cell. (1936g). taat lm, stanbul: Kanaat Kitabevi.
Musahipzade Cell. (1936h). Kaklar, stanbul: Kanaat Kitabevi.
Musahipzade Cell. (1936). Yedeki, stanbul: Kanaat Kitabevi.
Musahipzade Cell. (1986). Eski stanbul Yaay, Ankara: Devlet Tiyatrolar
Yaynlar.
Gerek, S. N. (1942). Trk Temaas, stanbul: Kanaat Kitabevi.
ener, S. (1963). Musahipzade Cell ve Tiyatrosu, Ankara niversitesi Dil ve TarihCorafya Fakltesi Yaynlar.
ener, S. (2000). Yaamn Krlma Noktasnda Dram Sanat, Ankara: Dost Kitabevi
Yaynlar.
Tuncay, M. (2004). Musahipzade Celal Tiyatrosunda Osmanl Tavr, stanbul:
Boazii niversitesi Yaynevi.
Yksel, A. (1995). Modern Trk Tiyatrosunda Aray ve Gelimeler, Tiyatro
Aratrmalar Dergisi, (12), 123-130.