Libro Horta Ecoloxica

Manual
de Horta Ecolxica
MANUAL DE HORTA ECOLXICA
Consellera do Medio Rural e do Mar

Santiago de Compostela
2015
Edita: Xunta de Galicia. Consellera do Medio Rural e do Mar.

Subdireccin Xeral de Formacin e Innovacin Agroforestal
Lugar: Santiago de Compostela
Ano: 2015
Imprime: Grficas Garabal
D.L.: C 1520-2015
__________________________NDICE
1. CONSIDERACINS BSICAS NO CULTIVO DA HORTA ECOLXICA
1.1. Fundamentos da agricultura ecolxica
1.2. A certificacin ecolxica
2. PREPARACIN DO SOLO PARA O CULTIVO DE HORTALIZAS ECOLXICAS
13
2.1. Labores de inverno
15
2.2. Preparacin inmediata do terreo
17
2.2.1. Formas de preparacin do terreo
17
2.3. Desinfeccin dos solos
19
2.3.1. Solarizacin
19
2.3.2. Biofumigacin
21
2.4. Acolchado
23
2.4.1. Acolchado orgnico
23
2.4.2. Acolchado de plstico
24
2.4.3. Acolchado biodegradable
25
3. FERTILIZACIN
27
3.1. Esterco
27
3.2. Compost
29
3.3. Fertilizantes verdes
40
3.4. Humus de lombriga
43
3.5. Foliares
43
4. SEMENTEIRA E PLANTACIN
45
4.1. Creacin e coidado dun viveiro
46
4.2. Transplante
49
4.3. Calendario de sementeira
49
5. ROTACIN DE CULTIVOS E ASOCIACIN DE CULTIVOS
57
5.1. Rotacin de cultivos
57
5.2. Asociacin de cultivos
59
6. MANEXO DE PRAGAS E ENFERMIDADES
63
6.1. Tratamentos ecolxicos comerciais
64
6.2. Tratamentos ecolxicos non comerciais
65
6.3. Control biolxico
78
7. BIBLIOGRAFA
89
Manual para o cultivo de horta ecolxica
1
CONSIDERACINS BSICAS
NO CULTIVO DE HORTA ECOLXICA
1.1. Fundamentos da agricultura ecolxica

O fundamento cientfico da agricultura ecolxica a agroecoloxa,
ciencia integradora que se ocupa do estudo da agricultura dende unha
perspectiva global. Non considera s o aspecto tcnico ou agronmico,
senn tamn os outros aspectos como o social, o econmico e o
ambiental.
O obxectivo da agroecoloxa conseguir que a actividade agraria, dende
calquera dos catro puntos de vista considerados, sexa sostible (capaz de
perdurar indefinidamente no tempo e polos seus propios medios, co
mnimo apoio exterior).
As tcnicas da agricultura ecolxica constiten o aspecto agronmico da
agroecoloxa. Aplcanse co obxectivo de conservar a longo prazo a
fertilidade do solo e de que o agricultor sexa o mis autosuficiente
posible tanto en fertilizantes como en fitosanitarios.
As razns dos agroeclogos para opoerse ao emprego das tcnicas da
agricultura convencional non son s agronmicas. Non se introduciron no
seu da en resposta a unha necesidade real senn porque, despois das
guerras mundiais, haba excedentes de produtos qumicos que xa non
podan absorber outras actividades; causan problemas de desertizacin,
especialmente graves en climas tropicais cando se aplican tcnicas
desenvolvidas para climas temperados, como se viu nos pases que
aplicaron a chamada "Revolucin Verde". Tampouco a manipulacin
xentica aplicada na agricultura responde s necesidades dos
agricultores senn, dende o punto de vista dos agroeclogos,
estratexia de certas grandes empresas para consolidar a sa posicin.
5
Se temos en conta o punto de vista social, tamn obxectivo da

agricultura ecolxica que o traballo do agricultor estea ben considerado
socialmente, e que a sa producin sexa remunerada no que realmente
vale. Outro obxectivo importante, anda que probablemente non sexa o
principal, fornecer o consumidor con alimentos nutritivos e seguros en
cantidade dabondo. de destacar que neste punto os conceptos de
"nutritivo" e de "seguro" que se lle garante ao consumidor vai mis al do
aceptado oficialmente polas autoridades: considrase nocivo calquera
contido de residuos de fitosanitarios nos alimentos, anda que estea por
debaixo dos lmites mximos de residuos que se permiten con carcter
xeral na normativa.
Os fins da agricultura ecolxica foron definidos no seu manual polo
IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movements), que
a organizacin non gobernamental que agrupa as asociacins de
agricultores, centros de investigacin e organismos de control que se
ocupan da agricultura ecolxica. Son os seguintes, e resumen o que se
entende por sostibilidade na agricultura:
Producir alimentos de elevada calidade nutritiva en suficiente
cantidade.
Fomentar e intensificar os ciclos biolxicos dentro do sistema agrario,
que abranguen os microorganismos, a flora e a fauna do solo, as plantas
e os animais.
Manter e incrementar a longo prazo a fertilidade dos solo.

Empregar na medida do posible recursos renovables en sistemas agrarios organizados
localmente.
Minimizar todas as formas de contaminacin producidas polas prcticas agrcolas.
Manter a diversidade xentica do sistema agrcola e do seu mbito.
Permitir que os produtores agrarios leven unha vida acorde cos dereitos humanos
recoecidos, cubran as sas necesidades bsicas, obtean uns ingresos axeitados,
reciban satisfaccin do seu traballo e dispoan dun mbito natural san.
Ter en conta o impacto social e ecolxico do sistema agrario.
1.2. A certificacin ecolxica

Nun marco de adaptacin lexislacin
comunitaria, o Consello Regulador de Agricultura
Ecolxica de Galicia (CRAEGA), tal e como o seu
nome indica, o organismo encargado de
establecer os lmites e controis dos alimentos
ecolxicos producidos en Galicia.
Constitudo como corporacin de dereito pblico o
CRAEGA nace ao abeiro da Orde do 7 de maio de
1997 da Consellera de Agricultura, Gandera e
Montes (DOG n 93 do 16/05/1997) e o seu
funcionamento est regulado, basicamente, pola
Orde do 3 de abril de 2009, da Consellera do
Medio Rural, pola que se aproba o Regulamento
de funcionamento do Consello Regulador da
Agricultura Ecolxica de Galicia.
Os produtos ecolxicos elaborados en Galicia, e

comercializados como tales, necesariamente deben ser
identificados cunha etiqueta para o efecto. O uso desta
etiqueta est controlado polo CRAEGA e con ela identifcase
tanto o produtor como os produtos elaborados por este, que
foron certificados como produtos de agricultura ecolxica de
Galicia.
Para obter esta certificacin necesario primeiro estar
inscrito no rexistro da actividade que corresponda e segundo
someterse a un estrito control de cumprimento coa normativa
aplicable en todo o seu proceso de producin, envasado e
comercializacin para a obtencin deste tipo de alimentos.
Ademais de certificador, o CRAEGA mantn un convenio de colaboracin coa Sociedade
Espaola de Agricultura Ecolxica (SEAE) para impulsar a formacin, asesoramento,
investigacin e promocin da agricultura ecolxica. Con este convenio intntase promover
entre os agricultores galegos a agricultura ecolxica.
Con sede en Lugo, na sa web publican contidos relacionados coa certificacin ecolxica,
ademais de listaxes de empresas, produtos, establecemento certificados; o que sen
dbida informacin de interese para os consumidores deste tipo de produtos.
A certificacin ecolxica garante que os produtos foron elaborados e producidos segundo
as normas da agricultura ecolxica e que estiveron controlados en todo o seu proceso,
elaboracin, envasado e comercializacin.
Para conseguir a certificacin do CRAEGA, o operador debe estar inscrito no rexistro
correspondente. Para formalizar esta inscricin presentar a preinscricin xunto co
xustificante de pagamento. Unha vez recibida a preinscricin, o CRAEGA enviar a
documentacin necesaria para a inscricin do operador. A documentacin consiste en:
Normativa aplicable producin ecolxica.
Regulamento de funcionamento do CRAEGA.
Solicitude de inscricin nos rexistros correspondentes (producin vexetal, animal,
industrias elaboradoras e/ou comercializadoras) e un requirimento da documentacin.
Recibida esta documentacin no CRAEGA e verificando que sexa correcta,
realzase unha visita de control, na que o tcnico-inspector levantar unha acta e
redactar un informe que se enviar ao Comit de Certificacin xunto coa documentacin
requirida.
8
O Comit de Certificacin emitir un ditame e, no caso de ser favorable, formalizarase a

inscricin nos rexistros do CRAEGA. A certificacin da producin ser responsabilidade
do Comit de Certificacin e da Direccin Tcnica.
No taboleiro de anuncios do CRAEGA, sito nas nosas instalacins, figura exposto ao
pblico o Procedemento POC-04 para a xestin da inscricin nos rexistros e certificacin.
Desta forma est dispoible ao pblico a documentacin detallada do sistema de
certificacin do CRAEGA.
Ademais, no mesmo taboleiro de anuncios est exposto ao pblico o captulo 9 do Manual
de Calidade que se refire a "recursos, reclamacins e litixios, xunto cos seus formatos
correspondentes. "
O procedemento de inscricin.
Solicitude de inscricin
Con todos os seus anexos e cuberta nos apartados que lle corresponda segundo a sa
actividade; lembrmoslle que ten que asinala debidamente.
Xustificante de pagamento das cotas de inscricin e certificacin
Importe total resultante da suma correspondente da cota de inscricin mis a cota pola
prestacin dos servizos de control e certificacin
Xustificante co nome da persoa ou empresa que se inscribe e o concepto cota de
inscricin e certificacin.
Copia dos documentos identificativos
Copia do DNI da persoa para a que se solicita a inscricin
No caso de persoas xurdicas:
Copia da escritura pblica de constitucin e copia da tarxeta de identificacin fiscal. Copia
do DNI da persoa que acte como representante, que achegar ademais o documento
que acredite a sa representacin.
10
Ademais para a producin vexetal en xeral:

Copias dos planos de cada unha das parcelas detalladas no anexo I da solicitude,
preferentemente a informacin SIXPAC das parcelas agrcolas.
No caso de existir instalacins ou invernadoiros, plano coas medidas e distribucin
e situacin dentro das parcelas.
Acreditacin da titularidade das parcelas. Calquera documento pblico que acredite
a titularidade da parcelas, sempre que se faga mencin referencia catastral, superficie e
titular.
Documento de cesin. Se o interesado non fose o titular, entregar ademais os
documentos de cesin, e sempre quedar clara a referencia catastral das parcelas,
estarn datados e debidamente asinados, e acompaaranse con copia do DNI das
persoas intervenientes.
11
2
O manexo do solo debe realizarse co obxectivo de protexer e mellorar
PREPARACIN DO SOLO PARA

O CULTIVO DE HORTALIZAS ECOLXICAS
a sa estrutura, a actividade biolxica e a fertilidade.

Este manexo, polo tanto, require:
Unha aplicacin regular de fertilizantes orgnicos en forma de
esterco ou restos vexetais para manter uns niveis adecuados de
humus e de actividade biolxica e achegar os nutrientes necesarios
paras plantas.
Un nivel de actividade microbiana suficiente para iniciar a
descomposicin dos materiais orgnicos e da meteorizacin dos
minerais do solo, que permita a formacin de nutrientes en forma de
sales solubles que poidan ser utilizados polas plantas.
Unhas condicins do solo que permitan a accin continuada dos
vermes e doutros organismos edficos que melloren e estabilicen a
estrutura do solo mediante a producin de excrementos granuais, a
escavacin de galeras profundas e a incorporacin e mestura da
materia orgnica.
13
O manexo do solo en producin ecolxica estar baseado

fundamentalmente, entre outros, nos seguintes principios:
Manter ou incrementar a materia orgnica do solo.
Manter e aumentar a actividade biolxica e a fertilidade natural do
solo.
Incrementar a estabilidade e a biodiversidade do solo.
Asegurar a nutricin dos vexetais con nutrientes que procedan
principalmente do ecosistema edfico.
Previr a compactacin e a erosin do solo.
A preparacin do terreo en horticultura poderiamos dividila en mediata
e inmediata, ou por usar unha linguaxe mis comn, en labores de
inverno, ou preparacin remota respecto ao cultivo, e labores
inmediatos implantacin do cultivo.
14
2.1. Labores de inverno

Os labores de inverno pdense realizar a partir de outubro ou novembro ata febreiro.
A finalidade destes labores :

Eliminar as malas herbas nacidas dende a colleita anterior.
Incorporar restos de colleitas ou restrebas para a sa descomposicin.
Dar unha maior aireacin ao terreo.
Penetracin da chuvia e o xeo durante o inverno.
Incorporar fertilizantes cuxa accin sexa de longo alcance no tempo.
Ter unha boa estrutura para preparar o leito de sementeira na primavera.
Antes de realizar estes labores temos que ter en conta unha serie de consideracins:
En xeral, preferible non voltear en profundidade para as non mesturar os perfs ou
horizontes da terra. Se mesturamos os perfs o que estamos facendo que a materia
orgnica se descompoa profundamente de forma anaerbica (sen a presenza de
osxeno), se afasten os nutrientes das races, se tea que afondar mis e se cambie a
microfauna.
Os labores superficiais que se encontran a 15-20 cm, aproximadamente, poden realizarse
co cultivador, a bancada de discos ou mesmo un motocultor, dependendo das dimensins
da nosa parcela.
s veces convn facer labores profundos para romper solas de arado ou por outros
motivos. preferible realizar labores verticais (onde non se voltea a terra) cos apeiros
adecuados como o chisel, o subsolador, o cultivador e mesmo o arado de discos.
Realizar o menor nmero de pases posibles, xa que as evitaremos a compactacin da
terra.
Traballar a terra en tempero, dicir, coa humidade suficiente que permita realizar os
labores con facilidade. A terra seca esmizase perdendo cohesin entre os seus
compoentes, e con exceso de humidade queda dura e compacta, o que dificulta o posterior
15
desenvolvemento dos cultivos. Polo cal antes dun labor comprobaremos o estado da
terra, se ten exceso de humidade, esperaremos, en cambio se est seca, faremos unha
rega con 24 horas de antelacin.
Seguir as curvas de nivel para facer os labores en terreos con pendente.
Os pasos que cmpre seguir son:
1. Deixar o terreo libre de impedimentos que puidsemos ter da campaa anterior,
como poden ser paus, cordas, plsticos, etc., as como dos cultivos que rematasen a sa
producin, xa que dependendo de cando realicemos estes labores podemos ter cultivos
de inverno. Non importa se se deixa unha parte da parcela para eles.
2. Se houbo cultivos anteriores e se vai establecer un novo, e volveron a nacer malas
herbas, estas dbense quitar pois poden entorpecer o seguinte labor (incorporacin de
fertilizante). Pdemolo facer manualmente se son poucas ou con axuda de rozadora se
son moitas.
3. Incorporar de xeito uniforme o fertilizante, o labor de traballo da terra e a mestura do
fertilizante.
Como se dixo anteriormente estes labores deben ser superficiais, anda que todo
depender de cada terreo. Pdense dar casos en que a terra se compacte con facilidade
e necesite un labor que afonde.
Se falamos de grandes dimensins
podemos usar maquinaria pesada,
dicir, tractor mis cultivador, pero se
non fose moi extensa traballarase
moi ben cun motocultor, mesmo con
ferramentas manuais.
importante conseguir unha boa
incorporacin das novas materias
ao solo, vez que unha boa
osixenacin e porosidade deste.
16
2.2. Preparacin inmediata do terreo

Estes labores teen por obxectivo principal preparar o terreo de tal maneira que quede
listo para recibir a planta ou a semente, segundo o caso, a expensas do labor propio e
especfico da introducin da especie. Realizaranse normalmente a partir de marzo.
A preparacin do terreo axeitada ao noso caso vai vir condicionada ou aconsellada por:
O sistema de rega que teamos.
As plantas que iamos cultivar.
A maquinaria dispoible.
A nivelacin do terreo e a sa relacin coa rega.
Os principais labores de preparacin do terreo son:
1. Dar un pase co cultivador ou motocultor para as eliminar as malas herbas nacidas. Se
non dispoemos dun terreo moi extenso pdese realizar cunha aixada para eliminar as
malas herbas e despois dar unha pasada coa motocavadora para mover e deixar
uniforme o terreo.
2. Planificar a nosa parcela. Un xeito moi doado e sinxelo facer un deseo, que
poderemos seguir cada ano para as realizar unha boa rotacin dos cultivos.
3. Preparar o terreo segundo as condicins antes mencionadas.
2.2.1. Formas de preparacin do terreo
A. Sucos: fendas que se realizan na terra para dar paso auga por debaixo da superficie
de cultivo. Require baixo investimento inicial pero necesita un manexo adecuado para que
sexa eficiente e eficaz.
Os pasos que cmpre seguir sern:
1. Lonxitude do suco: o primeiro ter ben nivelada e planificada a parcela.
A auga desprzase horizontalmente (do mis hmido ao mis seco) e verticalmente
(infiltracin, maior canto mis areento o terreo).
17
Temos que procurar que o suco se encha de auga no menor tempo posible. Se temos
unha superficie moi extensa e desnivelada, pdese fraccionar e facer os sucos
perpendiculares pendente procurando unha reparticin uniforme da auga a travs de
inclinacins suaves.
Pdese planificar a entrada da auga aos sucos de diversas maneiras: unha entrada de
auga para cada suco, unha entrada para varios sucos, con comunicacin entre eles pola
parte final ou sen comunicacin, etc.
2.Tamao do suco: xa co terreo preparado nivelado e planificado comezamos a realizar os
sucos. Como se dixo son fendas, e pdense observar nas fotografas.
O tamao que tern os sucos depender tanto do cultivo como da posicin, xa que a auga
conveniente que non tea contacto directo cos talos para evitar enfermidades.
Sempre que se poida mellor sementar nos laterais do suco, anda que isto non o
permiten todos os cultivos. Os cultivos en que se adoitan empregar sucos son: pataca,
tomate, pemento, etc.
B. Camallns: un tipo de suco moito mis grande, no que normalmente se van recibir as
plantas a ambos os dous lados do camalln. A tcnica para facelos consiste en xuntar
dous sucos. O procedemento o mesmo que cos sucos.
18
C. Terreo chairo: s veces un terreo chairo suficiente e o mis axeitado para algns
cultivos e plantas. Estes terreos tern diversos tamaos, fundamentalmente
condicionados polo sistema de rega. Podemos ter todo o noso horto nun terreo se temos
rega por goteo, por exemplo, ou dividilo en partes nas cales empregaremos o sistema
mis eficaz dependendo do cultivo. Este tipo de preparacin emprgase tamn ao
preparar viveiros no terreo. Cultivos nos que se adoita utilizar son nas cenorias,
espinacas, remolachas de mesa, fabas verde ou secas...
D. Gabias: realzase este tipo de preparacin naqueles cultivos que na sa plenitude
teen un gran desenvolvemento, co fin de que non alteren outros cultivos lindeiros e
poidan establecer correctamente a sa vexetacin:
Preprase un crculo dun metro de dimetro ou un cadrado de parecida superficie.
No centro implntase o cultivo, en semente ou planta. Preparmolo de tal xeito que ao regar
a auga non toque a planta. sase esta prctica principalmente na cabacia, meln, sanda...
2.3. Desinfeccin dos solos

esta unha tcnica esencial que axuda a combater a fatiga do solo, que fai que diminan
os patxenos e as malas herbas.
Dentro do manexo ecolxico existen diversos mtodos de probada eficacia.
2.3.1. Solarizacin
A solarizacin unha tcnica que permite quentar suficientemente o terreo como para
rematar coas sementes das malas herbas e insectos negativos para os nosos cultivos.
Grazas a este proceso de desinfeccin da terra podemos non s rematar coas larvas e
19
invertebrados que se alimentan dos vexetais, senn que tamn se eliminan algns fungos
causantes de certas enfermidades e ntrese a terra con organismos beneficiosos para o
desenvolvemento das plantas.
A tcnica moi sinxela: non hai mis que labrar a terra, regala de modo abundante e
poer un plstico para cubrila e potenciar a calor. Para que sexa efectiva a solarizacin
importante que as temperaturas sexan altas e que o sol incida directamente sobre o
terreo, por iso a poca perfecta para este traballo o vern.
Poderase dicir que a solarizacin acta case como un invernadoiro absorbendo a calor,
mantndoa e potencindoa dentro do plstico. A calor que xera o sol non s se deixa
notar na superficie, senn que ademais se interna baixo o nivel do solo, ata medio metro
de profundidade.
Canto mis grande o terreo, mis calor se pode xerar baixo a terra, chega a maior
profundidade e os seus efectos perduran durante mis tempo. En contra dos frecuentes
abusos dos produtos qumicos, tanto fertilizantes como pesticidas, a solarizacin revlase
como un mtodo seguro e ecolxico para obter excelentes resultados no noso xardn e
manter as plantas libres de axentes danios.
Con esa cantidade adicional de calor baixo o nivel do solo conseguimos eliminar larvas,
sementes e fungos que non soportan a calor, e preservamos o horto de moitas das pragas
e enfermidades que os asolan durante o ano. A actuacin do sol sobre a terra,
quentndoa durante das, ademais, permite enriquecela con nitrxeno, calcio e magnesio,
que as plantas agradecern no seu crecemento. As mesmo, as sementes adoitan
eclosionar e desenvolverse con maior velocidade nos terreos que teen solarizado
previamente.
Que pasos deberemos seguir?
Primeiro retiraremos as malas herbas e restos vexetais, como follas, talos ou races.
A continuacin airearemos ben a terra, cun bo labrado, e retiraremos as pedras
grandes que nos atopemos.
Para finalizar, pasaremos o ancio co fin de dar homoxeneidade ao terreo.
Regaremos ben o terreo ata que quede moi mollado. Debemos empapar ben toda a
terra, cunha profundidade de polo menos 40 cm. Pode ser til deixar mangueiras
funcionando ou con rega automtica durante a noite, todo depende das magnitudes da
zona que se vai solarizar.
20
Arredor do terreo cavaremos gabias duns 20 cm de profundidade.

A continuacin taparemos cun plstico transparente fino (polietileno, por exemplo,
que non supere os seis mm de grosor) todo o solo que imos destinar ao cultivo. O plstico
ten que quedar ben estirado, e nas gabias introduciremos os extremos, que quedarn
enterrados para que non escape a calor por ningn lado.
Deixarase actuar durante polo menos catro semanas. Todo depende da calor que
faga. Se non temos un vern moi caloroso quizais deberiamos estender o proceso unha ou
mesmo das semanas mis. Outra opcin para aquelas persoas que vivan en lugares onde
os verns sexan suaves ou cando teamos un tempo moi nubrado durante todo o esto,
recorrer a das capas de plstico en vez de unha, xa que as conseguiremos potenciar a
calor (a temperatura aumenta con dous plsticos uns seis graos centgrados mis).
A solarizacin un mtodo que por si s non eficaz no control dos patxenos dos
vexetais, especialmente cando se trata de controlar organismos mbiles, como
nematodos que pola accin da calor se desprazan a zonas mis profundas. Nos casos
onde a solarizacin foi eficaz, trtase polo xeral de solos con alto contido de materia
orgnica (solarizacin mis biofumigacin) ou de solos pouco profundos. A solarizacin
eficaz cando se combina con biofumigacin, durante dous meses, a unha temperatura
ambiental superior a 40 C, anda que se recomenda de 30 a 45 das durante os meses
de xullo e agosto, que cando a temperatura do solo alcanza temperaturas superiores
aos 50C.
2.3.2. Biofumigacin
A biofumigacin unha tcnica que permite utilizar a materia orgnica e os inputs agrarios
xerados nas explotacins, as como os produtos da sa descomposicin no control dos
patxenos vexetais de orixe edfica. A utilizacin desta tcnica contribe a resolver os
problemas ambientais creados polos residuos da agroindustria. Esta tcnica de baixo custo
e de doada aplicacin, que pode ser de grande interese nos cultivos de baixo retorno
econmico en pases en vas de desenvolvemento. En combinacin con outras tcnicas como
a solarizacin pode incrementar a sa eficacia ao permitir o seu emprego nas pocas do ano
e en reas onde non se alcanzan as temperaturas ptimas. A eficacia da biofumigacin
incremntase cando se incorpora dentro dun sistema de manexo integrado de cultivos.
A biofumigacin combina os efectos da solarizacin pero a diferenza desta, incorpranse
ao solo, previo cobertura deste con polietileno, diferentes tipos de emendas e materiais
orgnicos sen compostar (fertilizantes verdes, estercos, restos de cultivos, residuos
orgnicos da industria, etc.), a razn de 5 a 10 kg por m2 (segundo o material orgnico
que se vai incorporar):
21
De ovella: de 4 a 6 kg/m2
Galia: de 2 a 4 kg/m2
Urea: 80 g/m2
Neste caso, ademais da accin do sol, prodcese outro fenmeno a partir da accin dos
microorganismos ao descompoer a materia orgnica. Estes xeran gran cantidade de
substancias qumicas de orixe natural (amonio, fenois, sulfdrico e un importante nmero
de substancias voltiles e cidos orgnicos) que actan como controladores dos
patxenos do solo. Tamn se considera que a incorporacin da materia orgnica por si
mesma estimula o desenvolvemento dos microorganismos benficos, e polo tanto dimine
as poboacins de pragas.
Hai dous tipos de mtodos posibles co fin de manter o solo ben selado: regando ata a
capacidade de campo ou cubrindo o solo, despois de regar, cun plstico. Se escolle esta
ltima opcin e a biofumigacin se fai durante o vern, con plstico transparente e
mantendo o plstico durante 45 das ou mis, a tcnica verase lixeiramente modificada
dando paso a aquilo que se chama biosolarizacin (mestura de biofumigacin e
solarizacin). O groso do plstico til para o selado tera que ser de aproximadamente
400 galgas (100 microns).
Para o selado mediante auga pdese utilizar calquera tipo de rega, en funcin
principalmente das caractersticas do solo: a manta, principalmente para solos francos,
arxilosos e limosos, onde tamn se pode utilizar a rega por goteo, dobrando o nmero de
goteiros por metro cadrado; e por aspersin, til en solos areentos e de pouca profundidade
(<30 cm), onde a utilizacin do plstico pode resultar superflua, e onde pode ser necesario
realizar regas frecuentes co fin de manter uns niveis de humidade axeitados.
Co fin de facilitar o selado e asegurar a efectividade da biofumigacin, recomndase facer
unha pasada de rolo ou da aradora do rotocultor previa rega. Unha vez pasadas as
das semanas correspondentes s das primeiras etapas do proceso de biofumigacin, o
solo xa estar en condicins de ser cultivado de novo, logo da pasada de cultivador.
En que poca se fai ?
preferible facela nas pocas nas que se garanten temperaturas
Galicia, xullo e agosto fundamentalmente.
22
bastante altas. En
Cando convn facela ?

De forma obrigada cando se empece a detectar problemas de solo: cansazo do solo e
problemas sanitarios, en xeral.
De forma preventiva e como mellorante do solo, se imos dispoer dalgn invernadoiro
improdutivo na poca antes citada.
Como facela ?
No caso de utilizar estercos ou preparados comerciais, deberanse enterrar en
profundidade, a uns 40 cm, e realizar unha rega abundante (mnima 50 l/m2). Convn
engadir urea ou sulfato amnico dose de 80-100 gramos/m2. Tamn importante
enterrar a uns 40 cm os restos. Seguidamente achegarase unha rega abundante (mnima
50 l/m2). Convn manter o solo sen labrar polo menos durante das semanas.
2.4. Acolchado
Distinguimos tres tipos de acolchado ou mulch segundo o tipo de material empregado:
Acolchado orgnico (esterco, compost, turba, etc.)
Acolchado con plsticos
Acolchados biodegradables
2.4.1. Acolchado orgnico
Consiste en estender unha capa de materia orgnica sobre o solo arredor das plantas.
unha prctica moi recomendable no horto, anda que non imprescindible.
Pdese facer con:

Turba
Compost descomposto
Humus de follas
Esterco descomposto e rico en palla
23
Recortes de cspedes secos
Palla ( o acolchado tradicional dos hortos)

Non se recomendan materiais derivados da madeira como serraduras e cascas
pulverizadas ou quebradas, salvo que tean dous anos de antigidade, porque a
descomposicin no solo absorbe o nitrxeno e queda non dispoible para as plantas, o
cal produce unha depresin no cultivo. Poderase compensar se se achega un fertilizante
mineral nitroxenado ata que os microorganismos liberen o nitrxeno que "inmobilizaron"
temporalmente no seu ataque as materias secas.
Beneficios do acolchado orgnico:
Reduce a perda de auga.
Achega nutrientes a medida que se descompn.
Mellora a estrutura do solo.
Non necesario labrar porque o solo est cuberto.
Impide que saian malas herbas.
Momento para aplicalos primavera e principios de vern.
Un mulch pode ser de 2-7 cm de espesor ou mis.
Para controlar as malas herbas ten que ser espeso.
2.4.2. Acolchado de plstico
O plstico pode ser branco, negro ou transparente.
As sas funcins son similares ao acolchado orgnico, anda que non producen nutrientes
para as plantas:
Mantn a humidade do solo.
Aumenta a temperatura do solo e acelera a colleita
Permite adiantar a sementeira e que a xerminacin sexa rpida.
Reflicte calor cara froita para madurar.
24
Consrvanse as hortalizas limpas e libres de salpicaduras.

Mellora a calidade do froito ao impedir o contacto co solo.
Evita a erosin e o endurecemento da terra.
Os acolchados negros impiden que saian malas herbas.
Os acolchados brancos emprganse para reflectir a luz e a calor sobre as froitas
en maduracin, como tomates e melns.
Os transparentes emprganse para quentar o solo en primavera ou evitar
salpicaduras.
2.4.3. Acolchado biodegradable

Os acolchados biodegradables poden ser biodegradables propiamente ditos, oxobiodegradables e acolchados de papel.
A. Acolchados biodegradables: fabricados con polmeros totalmente biodegradables
(amidn de maz, fcula de pataca, PLA) que ao finalizar a sa vida til se biodegradan
directamente sobre o terreo, sendo descompostos en auga, CO2 e materia orgnica.
B. Acolchados oxo-biodegradables: engdese unha serie de aditivos ao polietileno, que
favorecen e aceleran a degradacin, permitindo a degradacin do plstico en pequenas
partculas atacadas polos microorganismos do solo.
C. Acolchados de papel: poden ser de papeis de distintos grosores, dende 50 g/m2 ata
200 g/m2 e de distinta procedencia, papel reciclado de fibra curta ou papel de primeiro uso
de fibra longa.
Beneficios do acolchado biodegradable son:
Empregamos materiais mis respectuosos co medio cs plsticos.
Ao ser biodegradables evitamos o traballo de retiralos unha vez remata o cultivo,
son incorporados e degradados polo solo.
25
Os inconvenientes do acolchado biodegradable son:

As tarefas de acolchado hai que realizalas con mis coidado que con polietileno,
pois as roturas son frecuentes.
No caso de plsticos oxo-biodegradables a porcin de acolchado enterrada no
solo degrdase con mis dificultade que a que permanece na superficie.
O peso excesivo do papel en comparacin co polietileno pode presentar
dificultades no acolchado.
Existe polo momento pouca oferta de diferentes casas comerciais dentro destes
materiais.
26
3
Por fertilizacin entendemos a achega ao solo daqueles elementos que
se necesitan para producir, porque os extraen os cultivos ao longo do
seu proceso vexetativo. Un solo pobre e mal nutrido daranos peores
colleitas que un solo rico en nutrientes a disposicin das plantas. Na
agricultura ecolxica, por norma xeral, estes nutrientes non se
incorporan ao solo de forma directa, salvo nalgn composto natural,
senn porque os conteen outros elementos que encontramos e que
FERTILIZACIN
podemos incorporar por consideralos ecolxicos.

dicir, non incorporamos nitrxeno ao solo de forma directa,
incorporamos esterco, compost, humus de lombriga, etc., que conteen
estes elementos e que unha vez no solo os van liberar para o uso das
nosas plantas. Convn coecer cantas e cales son as necesidades
destes elementos que teen as plantas para saber como incorporalas.
Na agricultura ecolxica actualmente usamos os seguintes tipos de
fertilizantes.
3.1. Esterco
Procedente de distintos tipos de ganderas: vacn, porcino, aviar,
ovino, equino, etc. En principio deber proceder de ganderas
ecolxicas, anda que isto hoxe en da bastante complicado.
27
Cando non sexa posible conseguir para a fertilizacin o esterco de gando criado de forma
ecolxica, poderanse usar estercos provenientes de gando criado de forma non ecolxica,
sempre e cando se cumpran as seguintes condicins:
1) Estercos procedentes de sistemas de cra extensiva non ecolxica nos cales non se
superen as das unidades de gando maior (UGM) por hectrea de superficie forraxeira.
Para a conversin en UGM utilizaranse os seguintes coeficientes:
a) Os touros, as vacas e outros animais da especie bovina de mis de 2 anos e os
equinos de mis de 6 meses equivalen a 1 UGM.
b) Os animais da especie bovina de 6 meses a 2 anos equivalen a 0,5 UGM.
c) As ovellas e as cabras equivalen a 0,15 UGM.
2) Galincea correctamente compostada procedente dos sistemas de cra non
ecolxica de aves para a producin de carne ou de ovos, en que as aves teen acceso
durante o da a espazos ao aire libre.
3) Estercos correctamente compostados procedentes da cra non ecolxica ao aire
libre de porcos, con utilizacin de cama de palla ou outros materiais nos aloxamentos de
estabulacin libre, sempre e cando a concentracin mxima de animais non supere as 10
porcas ou os 17 porcos de engorde por hectrea.
4) Estercos slidos correctamente compostados procedentes de gando criado de
forma non ecolxica e diferente indicada nos puntos 1) a 3), sempre e cando o gando:
a) Poida efectuar libremente un xiro de 360.
b) Reciba iluminacin natural.
c) Dispoa de cama.
d) Estea ligado a unha actividade agrcola.
5) Coa autorizacin previa da autoridade de control, estercos procedentes de granxas
de cra extensiva non ecolxica que formen parte dunha explotacin inscrita en producin
ecolxica. Nestes sistemas a cra do gando ten que estar unida s actividades agrcolas
da propia explotacin, como pode ser a fertilizacin das parcelas da explotacin cos
estercos do gando. Os estercos tern que estar correctamente tratados e compostados,
tanto se son slidos como lquidos.
28
3.2. Compost
Compostar someter a materia orgnica (ramas, follas, restos de comida...) a un proceso
de transformacin para obter compost.
Esta tcnica basase nun proceso biolxico (cheo de vida) que se realiza en condicins
de fermentacin aerobia (con aire), con suficiente humidade e que asegura unha
transformacin hixinica dos restos orgnicos nun alimento homoxneo e altamente
asimilable polos nosos solos. Neste proceso biolxico interveen a poboacin microbiana
como son as bacterias, actomicetos e fungos, que son os responsables do 95% da
actividade da compostaxe, e tamn as algas, protozoos e cianofceas. Ademais na fase
final deste proceso interveen tamn macroorganismos como colmbolos, caros,
lombrigas e outros doutras moitas especies.
A compostaxe reduce o volume da materia orgnica nun 80%, dicir, por cada 100 kg de
materia orgnica introducida no compostador, obtense entre 20-25 kg de compost.
Se empregamos compost melloraremos a sade da terra e das plantas. O compost

obtido dos nosos refugallos orgnicos pdense empregar para mellorar e fortalecer o solo
do cspede, dos arbustos, das rbores e do horto, cunha calidade de asimilacin
incomparablemente superior de substancias qumicas ou substratos de orixe
descoecida que compramos, xa que o compost vigoriza a terra e favorece a actividade
da vida microbiana, evita a erosin e o lixiviado dos nutrientes, e en xeral potencia e
beneficia toda a actividade biolxica dos solos, que a mellor garanta para previr pragas
e enfermidades nos vexetais.
QUE RESTOS ORGNICOS PODEMOS COMPOSTAR?
Todo o que empreguemos influir dunha ou outra forma ao longo de todos os procesos
que se irn producindo. Por iso temos que adoptar a precaucin de non inclur nunca na
compostaxe elementos txicos ou nocivos. A seguinte listaxe facilitar a seleccin:
Materiais orgnicos compostables sen problemas:
Plantas do horto ou xardn.
Herbas adventicias ou mal chamadas "malas herbas" (mellor antes de que fagan sementes).
Esterco e camas de curral.
29
Ramas trituradas ou toradas procedentes de podas (ata uns 3 centmetros de grosor).

Matas e matogueiras.
Plantas medicinais.
Follas cadas de rbores e arbustos (evitar as de nogueira e loureiro real).
Feo e herba segada.
Cspede (en capas moi finas e previamente desecado).
Mondas e restos de froitas e hortalizas.
Restos orgnicos de comida en xeral.
Alimentos estragados ou caducados.
Cascas de ovo (mellor trituradas).
Pousos de caf (pdense inclur os filtros de papel).
Restos de infusins (as que teen sobre, sen el).
Panos de mesa e panos de papel (non imprimidos nin coloreados); mellor reciclalos.
Cortes de pelo (non tinguidos).
La en bruto ou de vellos colchns (en pequenas capas e mesturada).
Restos de vio, vinagre, cervexa ou licores.
Aceites e graxas comestibles (moi esparexidos e en pequenas cantidades).
Cascas de froitos secos.
Materiais compostables con reservas ou limitacins
Peles de laranxa, ctricos ou pia (poucas e toradas).
Restos de carnes, peixes, mariscos, as sas estruturas seas e cunchas.
30
Patacas estragadas, podres ou xerminadas.

Cinzas (espolvoreadas e prehumedecidas).
Labras de serraduras (en capas finas).
Papel e cartn (sen impresin de tintas en cores); mellor reciclados.
Trapos e tecidos de fibra natural (sen mesturar nin tinguiduras acrlicas).
Ramas e follas de tuia e ciprs (moi poucas, toradas e prehumedecidas).
Non engadir nunca ao compost
Materiais qumicos-sintticos.
Materiais non degradables (vidro, metais e plsticos).
Aglomerados ou contrachapados de madeira (nin as sas labras ou serraduras).
Tabaco (cigarros, puros e picadura), xa que contn un biocida potente como a nicotina
e diversos txicos.
Deterxentes, produtos clorados e antibiticos.
Para os que se interesen por unha compostaxe ecolxica, ademais debern evitar
materiais que poidan conter funxicidas, herbicidas e calquera tipo de pesticidas porque
sempre deixan algn rastro.
En todas a tcnicas de compostaxe hai unha serie de elementos invariables que cmpre
ter en conta, que son: a relacin C/N, o pH, a humidade, o aire e a temperatura.
A relacin entre o carbono e o nitrxeno C/N. No compost convn inclur e mesturar
restos orgnicos e vexetais moi diversos e diferentes. Para a sa activacin e para
conseguir unha composicin equilibrada debemos de atender relacin de dous
elementos que conteen todos eles: o carbono (C) e o nitrxeno (N) e a relacin
expresarase en C/N. Hai quen formula que a relacin mis apropiada para un compost
equilibrado se establece arredor dun 25/1 ou 35/1 e hai quen a eleva a 45/1 e 60/1. A
relacin C/N orixinal vara con respecto final en funcin de diferentes factores.
31
A continuacin propese unha lista destas relacins de diferentes restos orgnicos e

vexetais:
Niveis altos de nitrxeno
Ourios: 1/1
Esterco de aves e dexeccins frescas de animais: 5-15/1
Zurro de ortigas e ortigas frescas: 3-15/1
Cspede recentemente cortado: 10-20/1
Plantas leguminosas recentemente cortadas: 10-20/1
Fertilizantes verdes antes da floracin e maduracin de sementes: 10-20/1
Restos vexetais frescos: 10-20/1
Pousos de caf: 20/1
Restos de cocia: 15-25/1
Equilibrados en C e N
Consuelda, ortigas: 15-30/1
Esterco de ovella ou cabalo con cama de palla: 20-30/1
Herbas ao final do ciclo vexetativo: 20-30/1
Follas de rbores froiteiras e arbustos: 20-35/1
Esterco de cabalo con cama de palla: 20-40/1
Ramas de poda primaveral trituradas finas ou medianas: 25-40/1
Residuos de cultivo de champin: 30-40/1
Niveis altos de carbono
Serraduras: 500-1000/1
Papel e cartn: 150-300/1
Canas de millo secas: 100-150/1
Palla de trigo: 100-130/1
Vides: 85/1
32
Turbas: 40-100/1
Agullas de pieiro: frescas 30/1, secas 150/1
Ramas de poda outonal e as moi grosas: 30-80/1
Palla de avea, centeo e cebada: 50-60/1
Follas de faia, carballo e frondosas: 50-60/1
importante que o compost contea unha considerable cantidade de materiais con alto
contido en celulosa e lignina (palla, ramas, follas...), pois anda que a sa descomposicin
mis lenta tamn son os mellores precursores do humus.
O pH (acidez e alcalinidade). A expresin numrica do pH da auga pura de 7 nunha
escala de 0 a 14; por enriba desta cifra considranse solucins alcalinas ou bsicas e por
debaixo solucins cidas. Elementos cidos na compostaxe son as follas de arbustos de
terras cidas, as agullas de pieiro, as cascas dos ctricos; ante estes restos as bacterias
e lombrigas apenas actan e son os fungos os que mis interveen.
Nunha compostaxe variada e ben mesturada, cunha relacin C/N equilibrada, non hai
porque preocuparse do pH.
A humidade. O grao de humidade aconsellable dos materiais que comezan o proceso
do compost est entre o 30 e o 80%. Hai que ter en conta que cada material que forma
parte do compost ten un grao de humidade inicial diferente e que segundo se vaia
descompoendo tamn se ir homoxeneizando. Os niveis de humidade ptimos para un
compost na sa fase de maduracin aditase situar entre o 40 e o 60%.
O exceso de humidade produce compactacin dos materiais, falta de aireacin e polo
tanto putrefaccin e lixiviados (lquidos). Est situacin impide a accin dos
microorganismos aerobios.
A falta de humidade retarda o proceso de descomposicin e tamn pode producir
compactacin.
33
A aireacin. A garanta dun bo compost est en que se produza en condicins aerobias,

en presenza do aire, dicir, o osxeno. Unha aireacin excesiva desecar os restos e unha
insuficiente producir a putrefaccin e elementos txicos, lixiviados e malos olores.
A cantidade de osxeno tamn vara en funcin dos materiais que se van compostar e do
momento da descomposicin. No momento inicial sera conveniente manter espazos
aireados en relacin ao volume, entre o 50 e o 60%. Coa descomposicin esta relacin ir
diminundo ata relacins menores do 10% de aire no volume total do que se vai compostar.
A temperatura. Cos niveis de humidade e aireacin sinalados e se o volume dos restos
suficientemente grande comezar unha elevacin das temperaturas ao cabo dalgns
das. Esta variacin das temperaturas tamn depender da temperatura ambiente e da
forma da compostaxe.
As temperaturas da compostaxe poden elevarse ata os 70C anda que non
recomendable, pois superando os 65C comezan a morrer gran cantidade de bacterias e
microorganismos beneficiosos para o proceso. En cada rango de temperatura interveen
diferentes poboacins microbianas e son moi poucas as que interveen en case todos eles.
As tcnicas de compostaxe poderimolas dividir en tres grupos principais:
Compost en superficie. Consiste en esparexer sobre o terreo (nunca enterrar, nin
envolver) unha delgada capa de material orgnico (de menos de 10 cm), dixalo que se
descompoa e penetre pouco a pouco no solo. Segundo se vai dando o proceso natural
de incorporacin ao solo esparxense novos restos nun proceso continuo. Canto mis
esmiuzado estea mis rpida ser a absorcin pero tamn mis axia se perdern algns
nutrientes.
En zonas como as nosas e en pocas non moi calorosas, pdese depositar sen ningn
tipo de proteccin. En situacins de menor humidade ambiental e precipitacins ou altas
temperaturas mellor cubrilos cunha delgada capa de palla picada, herba, conferas, etc.
Esta compostaxe emprgase fundamentalmente nos hortos e serve de acolchado da

terra, que sa vez impide a evaporacin da humidade e o nacemento das herbas non
desexadas, e mesmo as protexe de xeadas nas pocas fras.
Os organismos vivos do solo son os que irn dando boa conta dos restos esparexidos e
encargaranse de incorporalos nos diferentes niveis do solo.
34
A compostaxe en superficie ten as sas limitacins de uso nos hortos, pois algns cultivos
como os feixns e as cenorias non admiten ben este tipo de fermentacin. Anda as esta
dificultade pdese superar cunha axeitada distribucin das plantas e deste tipo de
compostaxe no horto.
Outra forma de compostaxe en superficie consiste en sementar leguminosas e outras
especies (algunhas crucferas como as mostazas), para logo segalas ou trituralas
deixndoas sobre a superficie.
Compost en montn. Cando hai unha cantidade abundante e variada de residuos vexetais
e orgnicos (sobre 1 m ou superiores), pdese levar a cabo este tipo de compostaxe, que
sa vez ten unha gran cantidade de variantes e das que vos propoemos algunhas:
Compostaxe de podas vexetais
Despois de acumular restos vexetais de todo tipo, tritranse e mantense somerxidos na
auga nalgn estanque ou bidn durante 24 ou 48 horas -segundo grosor. Despois
agrpanse en montn de 2x2x1,5 m e mantense durante 21 das. Posteriormente
desfaise este montn e vlvese refacer en forma piramidal de 2,2 m de base por 1,6 m de
altura e a lonxitude que nos impoa a cantidade de residuos, e cbrese con 2 ou 3 cm de
terra ou area e sa vez protexido por ramas ou pinocha, durante polo menos 90 das.
Compostaxe de residuos vexetais e esterco
Tritranse os residuos e remllanse durante 3 das. Recllense herbas aromticas de toda
a variedade posible e remllanse sa vez durante 24 horas. Despois faise un montn de
capas alternas de 15 cm de residuos vexetais, outra de esterco de ovella ou cabalo e
unha terceira das herbas aromticas. Sucdese esta serie de capas ata alcanzar unha
altura duns 2 metros e dixase durante 21 das. Despois desfaise e vlvese refacer en
forma piramidal de 2,2 m de base por 1,6 m de altura e dixase 90 das.
Compostaxe de conferas
Tritranse as ramas e xunto s follas pense a remollo durante 7 das. Scanse e
amontanse durante 21 das. Desfaise o montn e vlvese refacer con forma trapezoidal
de 2,2 m de base por 1,6 m de alto e 1,1 m de anchura menor, cbrese cunha capa fina
de terra e outra superior de ramas e mantense durante 90 das. Resulta moi aconsellable
regar periodicamente con zurro de ortigas para activar a lenta descomposicin.
35
Compostaxe de follas
Faise un montn con series de capas que comezan con unha de 25 cm de follas, outra de
dous dedos de ramas trituradas, mntaselle outra de residuos de cocia ou cortes de
cspede e despois outra de follas. Sempre a ltima capa ser de follas. Cbrese o montn
con terra para evitar que voen as follas e ao cabo de un mes mesturarmola e airearmola.
Compost en caixns ou silos. Moi indicado para cantidades domsticas de residuos

orgnicos de alimentos, xardn e pequenos hortos. Pdense empregar compostadores
comercializados de todos os tamaos e materiais ou construlos respectando unhas sinxelas
indicacins. Hai unha variante desta compostaxe (lombricultura ou vermicompostaxe), que se
desenvolve coa axuda dunha especie de lombriga denominada vermella de California (Eisenia
foetida), que moi voraz, pero que non a imos tratar neste manual.
O caixn ou silo moi sinxelo de preparar. Un caixn feito de calquera tipo de material
cun volume suficiente como para conter todos os residuos orgnicos que iamos
producindo durante polo menos catro meses. Non ter fondo xa que fundamental o
contacto directo entre a terra e os restos; deber ter orificios de ventilacin por todas as
sas caras. A parte superior cubrirmola para controlar mellor a humidade anda que
tamn convn que tea pequenos orificios de ventilacin e entrada de algo de humidade
ambiental. Por esta parte verteranse os residuos.
Unha das sas caras laterais estar preparada para abrirse e poder acceder mellor ao
montn. Na parte inferior deste lateral incorporaremos unha pequena trapela por onde
poder sacar o compost xa preparado.
A compostaxe nestes caixns ou silos pode funcionar de forma continua respectando as
condicins de humidade e aireacin que indicabamos mis arriba.
36
O funcionamento moi simple. O olor desagradable (non confundilo co olor habitual de

cada tipo dos restos orgnicos) indicaranos a compactacin, exceso ou falla de humidade e
de aireacin, que se resolver volteando os residuos. Se observamos que comeza a
aparecer unha coloracin excesivamente esbrancuxada (presenza de gran cantidade de
fungos filamentosos), estaremos ante un defecto de humidade que se resolver remollando
os residuos. Se temos coidado de ir mesturando os residuos mis acuosos cos menos
acuosos e os mis nitroxenados cos menos, nunca nos dar problemas.
conveniente que antes de asentar o compostador descastemos a vexetacin da base que

vaia ocupar. Tamn ao inicio da actividade cmpre que poamos sobre o solo, que
previamente espimos de vexetacin, unhas ramas de arbustos delgadas para facilitar a
aireacin inicial e algo de compost maduro para acelerar a activacin da descomposicin.
Hai outro tipo de compostaxe en caixn ou silo

baseada en sucesivos volteos dos residuos.
Nalgn deles utilzanse dous ou tres espazos nos
que se van volteando e refacendo os montns de
forma progresiva. Neste sistema necestanse
residuos de maior contido en nitrxeno pois vaise
perdendo nos sucesivos volteos.
COMO EMPREGAR O COMPOST?

O compost pdese utilizar en calquera momento da
sa elaboracin. Outra cuestin que achega terra
en cada fase do seu proceso de descomposicin, e
onde e como achegarllo.
Para dosificar a sa distribucin, ademais de
diferenciar entre o seu uso en hortos, rbores ou arbustos e cspede, temos que coecer
un pouco a sade e o vigor do solo, e fundamentalmente o seu estado de actividade
biolxica e o seu contido en materia orgnica, polo tanto en humus.
Materiais sen fermentar. Recentemente amontoados, non estn en condicins de
incorporarse ao ciclo de nutrientes da terra ou s plantas. Pero poden servir como
acolchado da terra ou do propio compost maduro, e co tempo e coa actividade dos
microorganismos iranse incorporando ao proceso de humidificacin. o momento de
maior presenza dos nutrientes e tamn o de menor asimilacin dos nutrientes para os
solos e as plantas.
37
Compost fresco. Pode ter algunhas semanas ou varios meses pero nel pdese apreciar
a actividade de macroorganismos como lombrigas, cochinillas e outras especies. Tamn
se poden recoecer anda algns restos porque s estn parcialmente descompostos.
Este compost novo non ten porque desprender malos olores. Pode parcialmente ser
aproveitado polas races pero temos que evitar que as sas partes non descompostas
entren en contacto coas races pois conteen anda substancias inhibidoras e ademais se
se enterran poden producir putrefaccins e elementos txicos por falta de osxeno. Debe
ser utilizado exclusivamente na superficie, ten un valor fertilizante elevado e favorece os
microorganismos do solo. Nunca se debe enterrar, e segundo as condicins ambentais
convn protexelo cun acolchado no seu uso nos hortos.
Compost maduro. Pode ter entre varios meses a un par de anos. Apenas se apreciar a
presenza de lombrigas e os restos orgnicos que xa non son recoecibles porque estn
perfectamente descompostos. Ten unha estrutura homoxnea, un olor agradable e unha
cor practicamente negra. Pdese utilizar en calquera tipo de planta sen risco a producir
inhibicins ou outro tipo de efectos negativos no seu crecemento. O seu poder fertilizante
inferior con respecto a un compost novo posto que moitos dos seus elementos
desapareceron no proceso de descomposicin. O seu uso moi axeitado en terras
arxilosas e pdense empregar en cobertura ou lixeiramente mesturado coas capas mis
superficiais da terra.
Compost vello. Tamn se denomina humus. Sempre ten mis dun ano e est na fase de
mineralizacin. Pdese mesturar coa terra e mesmo enterrar. A sa accin mis eficaz
en terras pesadas.
Zurro de compost. Para usos puntuais de fertilizacin dalgunhas plantas ou activacin
do propio compost pdese utilizar o zurro de compost, que simplemente a extraccin
lquida de moitos dos compoentes slidos do compost.
Para facelo comzase por poer a macerar unha proporcin de compost maduro e auga
en relacin de peso e volume de compost e auga de 1/10 ou de 3/10, dependendo da
forza que pretendamos obter. Dixase macerar durante un mnimo dunha semana,
revolvendo polo menos unha vez ao da. Despois fltrase e a auga cos nutrientes utilzase
en forma de rega na base das plantas coidando de non mollar as follas nin os talos. Os
slidos sobrantes pdense botar compostaxe ou distribulos na cobertura.
Uso en viveiros e en testos. Para preparar este tipo de substrato convn mesturar unha
parte de compost maduro e tres de terra. Para evitar inhibicins na xerminacin ou no
desenvolvemento das races das plantas, o compost debe estar maduro.
38
CONSELLOS PARA FACER COMPOST

Tamao dos restos. Os restos de podas de arbustos e ramas convn trituralos en
anacos o mis pequenos posibles. A razn acelerar a sa descomposicin. Anda que
non os toremos, tamn se descompoern pero mis lentamente, e ademais pode ser
que entre eles se creen ocos demasiado grandes onde se produza unha excesiva
aireacin e paralizacin da actividade dos microorganismos por falla de humidade. A falla
de trituradoras podemos compensala co uso da motoserra, segadora, rozadora,
motocultor ou simplemente ferramentas manuais.
Acelerantes da descomposicin. Os materiais cun alto contido en nitrxeno son bos
acelerantes do compost. Anda as hai ocasins en que podemos incorporar outros
activadores como compost maduro, un mangado de ortigas ou en zurro, ou simplemente
ferruxes, soia, feo, pois son efectivos e non crean ningn problema hixinico nin sanitario no
compost. Para preparar o zurro de ortigas introdcense nun recipiente de cristal, de madeira
ou de ferro, entre 800 gramos e un quilo das partes areas das ortigas (nunca rizomas), con
10 litros de auga, ou unha proporcin similar. Cbrese a boca do recipiente con algn
material que o deixe respirar e revlvese todos os das, a ser posible varias veces ao da.
Ir producndose unha forte escuma que ir diminundo, e a partir dos oito ou dez das case
xa non a producir. Iso depende da temperatura ambiental, da cantidade de volteos e das
propias ortigas. Despois diso, case o zurro e grdase nun recipiente como os indicados.
Para activar a compostaxe emprgase en forma de rega diluda ao 10%.
Restos de comidas. Para manexar mis comodamente os residuos aconsellable ter na
cocia un pequeno recipiente con tapa onde os imos gardando. Ao enchermos o
recipiente baleirmolo no compostador ou no montn de compostaxe.
Dependendo da nosa dieta, podemos producir mis ou menos restos de carne, peixe ou
salsas. Convn que este tipo de restos os espallemos no sistema de compostaxe que
empreguemos e que ademais os cubramos sempre cunha fina capa de cinzas de lea,
serraduras, restos vexetais ou un pouco de terra para neutralizar o seu forte olor. Temos
que saber que as encargadas de descompoer inicialmente estes restos son as larvas de
moscas, que desaparecen en moi poucos das, polo que non nos asustaremos ao velas.
Os restos de peladuras de verduras ou froitas pdense engadir ao compost sen triturar
pois con iso favorcese unha mellor aireacin. A auga de coccin de calquera produto que
non se vaia utilizar tamn se pode botar ao compost.
Tamn se poden compostar calquera comida preparada ou envasada que se deteriorase.
Vixiar eses pequenos adhesivos que agora se poen a cada peza de froita, verdura e
mesmo froitos secos, pois non recomendable que vaian compostaxe.
39
O aceite de fritir pdese incorporar pero en moi pequenas cantidades e sempre

esparexido pola maior superficie posible. Se temos papel de cocia ou panos da mesa de
papel (non tinguidos) inservibles, ou outro tipo de papel ou cartn acanalado (en anacos
pequenos), poden servirnos para absorber o aceite sobrante que queiramos compostar. A
sa descomposicin extremadamente lenta e recomendamos a sa reciclaxe por outros
medios como a recollida selectiva.
Pdense compostar espias, sos, cunchas, cascas, sos de froita e cascas de froitos
secos, pero se non os trituramos custaralles moito descompoerse. Se os botamos sen
torar cada vez que cribemos o compost rematado, podemos devolver estes restos ao
compostador pois activarn os outros mis frescos.
Cspede. Os restos de sega de herba conteen unha gran cantidade de humidade e iso
propicia a sa compactacin. Para empregalos temos que ter coidado en mesturalos con
outros restos mis secos como palla, follas, triturado de podas, cartn ou papel (non
tinguidos), ou tamn estendelos para que se aireen, e despois poderanse empregar cos
restos de comida ou vexetais mis frescos. En todo caso temos que empregalos no
compost en capas delgadas ou ben mesturados con outros restos.
3.3. Fertilizantes verdes

Cando falamos de fertilizacin en verde facemos referencia utilizacin de cultivos de
vexetacin rpida, que se cortan e se enterran no mesmo lugar onde foron sementados e
que estn destinados especialmente a mellorar as propiedades fsicas do solo, a
enriquecelo cun humus novo de evolucin rpida, ademais doutros nutrientes minerais e
substancias fisioloxicamente activas, as como activar a poboacin microbiana do solo.
En lias xerais, os efectos favorables da fertilizacin verde non rematan no aspecto

nutricional sobre o vexetal, senn que alcanzan todos os compoentes relacionados coa
fertilidade global do solo agrcola xa que:
Estimulan de forma inmediata a actividade biolxica e melloran a estrutura do solo pola
accin mecnica das races, polos exsudados radiculares, pola formacin de substancias
prehmicas ao descompoerse e pola accin directa das clulas microbianas e micelios
dos fungos.
Protexen o solo da erosin e o desecamento durante o desenvolvemento vexetativo e
melloran a circulacin da auga neste.
40
Aseguran a renovacin do humus estable acelerando a sa mineralizacin mediante a

achega dun humus mis "novo" e mis activo.
Enriquecen o solo en nitrxeno, se se trata de leguminosas, e impiden en boa medida
a lixiviacin deste e doutros elementos fertilizantes.
Na sa descomposicin, libranse ou sintetizan substancias orgnicas fisioloxicamente
activas, que teen unha accin favorable sobre o crecemento das plantas e a sa
resistencia ao parasitismo.
Nos sistemas cerealeiros aseguran unha mellor
descomposicin da palla do cereal ao manter o
medio mis hmido, equilibrar a relacin C/N e
activar os microorganismos responsables desta.
Limitan o desenvolvemento das malezas
directamente polo efecto da cuberta vexetal en si
mesma e indirectamente porque certas
fertilizantes verdes teen poder desherbante,
como o trigo (Fagopyrum esculentum) ou a facelia
(Hacelia tanacetifolia).
Especies utilizadas
Anda que se poden utilizar un nmero
considerable de especies vexetais como
fertilizantes verdes, as tres familias de plantas
mis utilizadas para tal fin son as leguminosas,
as crucferas e as gramneas.
As leguminosas son as mis empregadas dada
a sa capacidade para fixar o nitrxeno
atmosfrico en favor dos cultivos seguintes. Hai
autores que afirman que as leguminosas ademais
melloran o terreo coa penetracin das sas races e que mesmo chegan a romper os
terreos mis duros (as races das leguminosas teen mis de 1 m de lonxitude).
Emprganse principalmente as especies de trevo branco anano (Trifolium repens), trevo
violeta (T. pratense), ervellaca peluda (Vicia villosa), fabas (Vicia faba), chcharos de raposo
(Lupinus sp.), meliloto amarelo (Melilotus officinalis), serradela (Ornithopus sativus), etc.
frecuente o cultivo de leguminosas mesturadas con cereais ou outras gramneas:
ervellaca+cebada; ervellaca+avea; trevos+raigrs; chcharo forraxeiro+ervellaca, etc.
41
As gramneas sementadas coas leguminosas melloran moito o terreo e forman un humus

estable. As sas races melloran o terreo abrandndoo na superficie. En particular, o
centeo (Secale cereale) est indicado para a sementeira outonal asociado ervellaca ou
fabas. A avea (Avea sativa) est indicada para a sementeira de primavera, asociada con
ervellaca e chcharo.
As crucferas teen un desenvolvemento moi rpido proporcionando unha boa fertilizacin
verde cando se dispn de pouco tempo entre cultivos. Son capaces de utilizar as reservas
minerais mellor que a maior parte das plantas grazas lonxitude do seu sistema radicular,
acumulando importantes cantidades de elementos nas sas partes areas que logo se
devolvern ao solo. Como especies mis utilizadas est o nabo forraxeiro (Brassica napus
var. Olefera), a mostaza branca (Sinapis alba), o ravo forraxeiro (Raphanus
raphanistrum), etc. Considerouse tamn que as plantas desta familia, coa accin das sas
races, fan asimilable por outras plantas o fsforo presente no terreo en estado insoluble.
Caractersticas desexables nunha fertilizacin verde
Unha fertilizacin verde ideal pose tres caractersticas importantes:
Un crecemento rpido.
Follaxe abundante e suculenta.
Habilidade de crecer ben en solos pobres.
A mis rpido crecemento, maior a posibilidade de aptitude para ser introducido nunha
rotacin e uso econmico como medios de melloramento do solo. Follaxe abundante e
races poderosas son, dende logo, algo necesario, e, como xa se mencionou antes, a
maior contido de humidade na fertilizacin verde, mis rpida a descomposicin e mis
axia se obteen beneficios. Como a necesidade de materia orgnica urxente, en
especial na terra pobre, un cultivo substancioso ter grandes vantaxes.
Cando as demais condicins son iguais, mellor facer uso das leguminosas na
fertilizacin verde, preferentemente os que non son legumes, debido ao nitrxeno gaado
polo solo e actividade orgnica que provocan. s veces de extraordinaria importancia
unha pequena adicin de nitrxeno.
Non obstante, s veces difcil obter un cultivo intercalado de legumes, pois poden ser
tan valiosos como alimento de gando que sera antieconmico usalos como fertilizante
verde. Ademais, as sementes dos legumes son caras, case prohibitivo o seu uso para as
fertilizacins verdes. Por outro lado, algns legumes non encaixan dentro das rotacins
42
comns, de tal forma que poidan ser logo enterradas convenientemente como fertilizante
verde.
Consideracins prcticas
Cada fertilizante verde, tanto se como cultivo principal como cultivo asociado, ten unhas
caractersticas especficas definidas pola sa masa vexetativa, a sa rapidez de
crecemento, a cantidade de residuos que achega, a incompatibilidade co cultivo anterior
ou seguinte na rotacin, os diferentes requirimentos nutricionais, de pH e texturais, a sa
rusticidade, a sa capacidade desherbante, etc.; todo isto haber que telo presente hora
de elixir un fertilizante verde.
Anda que o cultivo das plantas para fertilizante verde non presenta grandes diferenzas
con este para o seu aproveitamento para gran, si debemos ter presentes algns aspectos
como utilizar maior densidade de sementeira (do 20 ao 50% mis para fertilizante verde);
incorporalo ao solo nun estado avanzado de vexetacin, preferentemente na floracin ou
xusto ao inicio desta; incorporalo superficialmente pasados uns das do corte (de 3 a 4
segundo o clima e o residuo), sendo preferible utilizar unha picadora de restos de colleita
ou no seu defecto o arado de discos que pica a vexetacin e ao mesmo tempo produce
un pequeno volteo da terra, posteriormente os restos xa mis descompostos mestranse
no solo cun cultivador entre 10 e 15 cm.
s veces conveniente achegar sobre a fertilizacin verde os fertilizantes destinados

para o cultivo seguinte ou ben, se se vai estercar, realizar a achega ao mesmo tempo que
se vai incorporar o fertilizante en verde (unha vez seco e picado).
3.4. Humus de lombriga

tamn un preparado pola accin de lombrigas
sobre o esterco e a terra, e d un resultado de
boa riqueza para a nutricin do solo.
3.5. Foliares
Aplcanse pulverizados sobre o envs das
follas. Son de rpida absorcin. Algns
preparados con plantas (como o caso do zurro de ortigas), ademais de resultar til en
outros aspectos, como pode ser o combater pragas ou enfermidades, supoen unha
achega de nutrientes va foliar.
43
4
Sementeira. Entendemos por sementeira cando o que incorporamos
ao solo da horta ecolxica a semente como tal, sen xerminar. A
sementeira adoita ser recomendable en diversos cultivos en que a
semente nace ben no solo, non require coidados especiais, pdese
SEMENTEIRA E PLANTACIN
sementar cando xa hai unha temperatura aceptable no exterior, etc.

Plantacin. Falamos de plantacin cando levamos directamente ao
solo de cultivo a planta. Isto supn que a planta naceu noutro lugar,
normalmente protexido da intemperie, que chamamos viveiros.
Viveiro. o lugar onde facemos xerminar as sementes para
incorporalas despois ao terreo de cultivo. Poden estar mis ou menos
tecnificados, pero tamn poden ser de construcin propia nunha parte
do noso horto.
Se o horto ecolxico deberemos comprar sementes ecolxicas ou
producilas ns e gardalas nas mellores condicins para volver usalas.
Non doado encontrar semente ecolxica, por iso nalgns casos se
autoriza o uso de sementes de orixe comercial non ecolxica.
45
4.1. Creacin e coidado dun viveiro

O obxectivo facer xerminar sementes para que as plantas alcancen o tamao axeitado
para incorporalas ao terreo no momento ptimo, tanto dende o punto de vista das
condicins climticas como do desenvolvemento da mesma planta.
Este proceso ten tres partes:
A xerminacin nun lugar comn, xa sexa bandexa ou solo.
O repicado a unha cela individual para que alcance un tamao axeitado. En algns
casos pdese facer a xerminacin directa en cada cela.
Ir xa ao terreo de cultivo. Se non se fixese o repicado psase directamente do viveiro ao
solo.
Vantaxes de preparar un viveiro fronte sementeira directa:
Permite xerminar as sementes en condicins vixiadas, ademais son os primeiros
estados nos que necesitan mis coidados.
Evtanse os fallos xerminativos, ademais de permitir elixir as plantas mis vigorosas e sas.
O perodo en que estn as plantas no viveiro permtenos ter mis tempo para outros
cultivos ou ir preparando a terra.
Permite adiantar a producin no caso de ter as plantas en invernadoiro, xa que as temos
nun ambiente protexido; as cando se dean as condicins climticas axeitadas termolas
cun maior desenvolvemento.
Acurtan o perodo de implantacin no terreo.
Ao ter a planta certo desenvolvemento poder ofrecer maior resistencia a insectos ou
fungos.
conveniente deixar algunha planta no viveiro porque se se nos perde algunha teremos
material para substitur ese lugar.
Podemos ir transplantando a distintos tempos, por exemplo con leitugas, para evitar que
maduren todas vez.
O maior inconveniente que require tempo e espazo axeitado.
46
Viveiro en recipientes:
1. Preparacin da bandexa para un sementeiro masivo
Pdense reutilizar os recipientes, a nica esixencia que teen que estar limpos e
desinfectados. Isto consguese se cada vez que usemos un o limpamos e deixamos ao
sol unhas horas para as non transmitir enfermidades.
Os recipientes posibles son moi variados: testos, cuncas, xardineiras, bandexas de
polietileno expandido ou de plstico...
2. Introducin do substrato
No mercado vndense substratos xa preparados para os viveiros, ou ben podemos facer
ns mesmos unha mestura de area e turba, mesmo se pode mesturar perlita.
3. Sementeira do viveiro
En moitos casos as sementes son moi pequenas e veen en grandes cantidades, polo cal
intentaremos distribulas uniformemente polo recipiente.
Hai que ter coidado de que a semente quede profundidade axeitada, polo cal o mis
sinxelo reservar unha pequena parte de substrato e cubrir cunha fina de capa. Procurar
mantelo nun lugar clido, sen sol directo e sen correntes de aire.
4. A rega
Farmola con frecuencia e con pouca cantidade, xa que normalmente estn en sitios
clidos e non hai profundidade de solo para reter a humidade. Pdese facer cunha
regadeira ou un pulverizador, sen que a auga saia a chorros e desprace as sementes.
Viveiro no solo:
Os viveiros no solo ofrecen a vantaxe da disposicin doada de solo, pero teen tamn
algns inconvenientes:
A xerminacin de malas herbas molesta e hai que arrancalas con coidado para
non levar todo, a mala herba e a hortaliza. Ademais, nos primeiros estadios
pdense confundir.
O viveiro no solo pode requirir a proteccin do fro con plstico, xa que se realiza
a finais de inverno ou principios da primavera.
Cando estean listas as plantas, hai que arrancalas de raz pois sofren moito
mis que nunha bandexa de alvolos, onde sae o terrn intacto. Os primeiros das
tras plantar no horto d a sensacin de que estean mortas, non hai que alarmarse
porque en 2 ou 3 das deberan recuperar a sa turxencia.
47
Os pasos que cmpre seguir sern:

1. Delimitar unha parcela para facer o viveiro e preparar esa parte; fai falla un solo
moi bo, esponxoso e solto para que se produza unha boa xerminacin das sementes.
Conseguiremos bos resultados se pasamos a motocavadora co terreo algo seco.
2. Se se incorpora compost, esterco, humus de lombriga ou outro fertilizante
orgnico de calidade hai que mesturalo homoxeneamente coa terra, posto que as
acumulacins de fertilizante poderan queimar as raicias delicadas das plantas. Tamn
se pode incorporar terra especial para viveiros.
Repicado
Trtase de pasar pequenas plantas recentemente xerminadas dun lugar comn

(normalmente en bandexas) e moi poboado a unha cela individual, para as completar o
seu desenvolvemento antes de ir ao terreo de cultivo.
Este proceso faise cando a planta ten entre dous e catro follas verdadeiras. un proceso
delicado xa que se non o facemos correctamente a planta pode morrer ao ser moi tenras
e sensibles.
Polo tanto temos que procurar que:
Ao sacalas do viveiro comn non hai que arrancar a raz, intentarase
transplantar con unha cantidade de raz razoable. Se levase substrato non
importara.
As races queden estiradas e cara a abaixo no novo espazo.
Se regue o substrato no que foron transplantadas para as diminur o estrs.
Procurar non mollar as follas das plantas e/ou poelas sombra para as evitar que
o sol queime as sas follas.
A finalidade do repicado que cada planta medre tendo o seu espazo definido, as ao
realizar o transplante ser moito mis doado sacar cada planta sen danala nin a ela nin as
sas races. Ademais teremos un terrn definido para cada unha.
Dende este momento as plantas poderanse situar no invernadoiro ou mesmo no terreo
pero aqu, dependendo das condicins, poder estar ao aire libre ou teremos que
protexelas facendo un invernadoiro porttil.
48
4.2. Transplante
a accin de pasar a planta do viveiro terra definitiva. Isto esixe que:
A temperatura exterior sexa a adecuada para recibir a planta. Se o realizamos en das

calorosos conveniente facelo a ltima hora da tarde.
O terreo estea preparado especificamente e coa humidade abondo.
A planta tea o tamao e o desenvolvemento axeitado.
Se isto se cumpre estamos en condicins de asegurar un xito de supervivencia prximo
ao 100%.
O transplante pdese facer con terrn ou a raz na. Xeneralizouse facelo con terrn xa
que a planta sofre menos e teremos maior ndice de xito. Cando temos a planta en celas
individuais mis doado obter todo o terrn; se a temos directamente no terreo ou non
fixemos o repicado procurarmola transplantar co maior terrn posible.
4.3. Calendario de sementeira

Ao longo dos diferentes meses e estacins iremos sementado as diferentes especies que
comporn a nosa horta.
De seguido amsanse as pocas de sementeira orientativas para as principais especies
que se van empregar, as como outros datos de interese como a profundidade da
sementeira e o tempo de xerminacin.
Loxicamente as datas e tempos poden variar en funcin das diferentes condicins
climticas de cada ubicacin.
XANEIRO
Neste mes, a pesar dos fros, a choiva e as intensas xeadas, temos que ir plantando
numerosas hortalizas, ben en sementeiros de cama quente, ben ao aire libre, protexidos
ou sen proteccin.
Sementar directamente ao aire libre:
Allos, perexil, ravos pequenos, cenorias, patas de esprragos, chcharos.
49
FEBREIRO
Continan os fros, pero podemos seguir plantando numerosas hortalizas, ben en
sementeiros de cama quente, ben ao aire libre, protexidos ou sen proteccin.
Allos, patas de esprragos, allos tenros, ravos pequenos, remolacha vermella, cenorias,
amorodos, perexil.
Sementar sementeiros de cama quente:
Albaca, tomates, porros, coles.
MARZO
Xa estamos na primavera. As temperaturas empezan a subir, e poderemos ir facendo
sementeiros dalgunhas especies ao aire libre, sen proteccin.
A la nova e a la chea axdannos a previr o tempo vindeiro, observar as tendencias cara
humidade, seca, ou como ser o tempo.
Fabas, espinacas, charouvas, nabos, patacas, ravos pequenos, cenorias, patas de
esprragos, remolachas, cardos, brcoli, chicoria, leitugas de vern, lentellas.
Sementar sementeiros de cama quente:
Albaca, ans, cecimbre, ourego, tomate, pemento, xudas, cogombros, berenxena,
cabazas.
Sementar en sementeiros protexidos ao aire libre:
Berenxenas, cabazas, cogombros, pementos, tomates, segorella, ans, coandro, comio,
cecimbre, perexil.
Sementar en sementeiros ao aire libre sen proteccin:
Acelgas, apionabos, berros, batatas, coliflores, coles de Bruxelas, escarolas, leitugas,
lombardas, repolos de vern.
50
ABRIL
Xa preto da primavera soben as temperaturas e comeza a actividade mis intensa.
Avea, cabacias, cardos, charouva, espinacas, escarolas, xudas de enrame, millo,
nabos, esprragos, acelgas, patacas, ravos pequenos, remolachas, cenorias, segorella,
ans, cecimbre, fiollo, perexil, porros, espinacas, tomio, beldroega, cabazas.
Sementar en sementeiros protexidos ao aire libre:
Cabazas, cabacias, pementos, cogombros, tomates.
Acelgas, apios, coles, leitugas, ans, apio, cecimbre, macela, maiorana, ourego, romeu,
perexil, salvia, tomio.
MAIO
Acelgas, fabas, coles, escarolas, melns, cabacias, cabazas, endivias, fiollo, xudas,
lentellas, leitugas, nabos, cogombros, perexil, pementos, porros, ravos, remolacha
vermella, sandas, tomates, cenorias, cecimbre, chicoria, berros, apio.
Endivia amarela, brcoli, coles de Bruxelas, coliflores, lombarda, leitugas, repolo serodio,
cabacias, melns, cogombros, porros.
XUO
Florecen as patacas. Hai unha elevacin notable das temperaturas. Isto, unido humidade
anda persistente, especialmente se a primavera foi chuviosa, fai que a nosa horta precise
de continua atencin. Haber que plantar, transplantar, recoller, ou sexa, que haber que
facer o que mis nos gusta pero sen esquecer que estas condicins de humidade e
temperatura tamn son excelentes para o desenvolvemento de insectos, fungos, bacterias,
malas herbas, etc., aos que lles haber que prestar unha atencin especial.
51

Acelgas, chicoria, albaca , apio, cabacias, cabazas, endivias, escarolas, fiollo, xudas,
leitugas, nabos, cogombros, perexil, porros, ravos, remolacha vermella, cenorias.
Endivia amarela, brcoli, coles de Bruxelas, coliflores, escarolas, leitugas, repolos para
colleitar no outono-inverno, acelgas, brcoli, espinacas.
XULLO
Xullo unha das mellores pocas na nosa horta, xa que o momento de mxima
recolleita do froito do noso traballo; con todo, cmpre seguirlle prestando atencin calor,
que pode chegar a ser agobiante.
Cando transplantemos os nosos sementeiros convn que o fagamos tardia para
evitarlles s plantas un estrs excesivo. Ser anda mellor se as protexemos chantndolles
ramas arredor, para achegarlles unha pouca sombra durante os primeiros das.
Para aproveitar a auga ao mximo e minimizar riscos, imos manter unha gran densidade
de plantas, substitundo as que consumamos por outras novas que mantean o solo
tapado. Ademais, podemos utilizar unha cobertura de follas que van achegar novos
nutrientes, axudan a conservar a auga mantendo a terra mis fresca e van dificultar o
crecemento das herbas non desexadas.
Acelgas, albaca, apio, berros, cabacias, cabazas, endivias, escarolas, espinacas, fiollo,
xudas, leitugas, nabos, cogombros, perexil, porros, ravos, remolacha vermella, cenorias.

Endivia amarela, brcoli, espinacas.
Temos que ir transplantando as plantas dos sementeiros, mantendo a terra sempre produtiva.
AGOSTO
A diferenza fundamental co mes de xullo radica en que anda que continan as altas
temperaturas e aparecen as caractersticas tormentas da fin do vern, os das empezan a
facerse mis curtos e na horta os verdes intensos van dando paso a tonalidades mis
amareladas en numerosas hortalizas. Entramos nas datas de maior crecemento e xerminacin.
52

Acelgas, endivias, berros, borraxe, escarolas, espinacas, leitugas, nabos, ravos,
remolacha vermella, cenorias.
Coles, leitugas, brcoli, coliflor, berros, perexil.
SETEMBRO
Setembro a poca das grandes colleitas e tamn o momento no que debemos
aproveitar a abundante producin para envasar o exceso e conservalo para o inverno.
Acelgas, apios, coles, endivias, esprragos, espinacas, porros, ravos, nabos, fiollo,
amorodos (estolns), col de Miln, nabizas.
Sementar en sementeiro exterior:
Cebolas, endivias.
OUTUBRO
Xa estamos no outono. Con el remata o ciclo vexetativo de moitas plantas, mais o noso
labor contina. Debemos protexer a terra cunha boa cobertura para que mantea a sa
estrutura durante o prximo inverno. Poderemos utilizar as abundantes follas cadas coa
chegada do outono, pero tamn as poderemos substitur por palla, cartn, etc.
Hai plantas capaces de resistir os rigores da inverna, anda que a sa velocidade de
crecemento se vexa reducida; por iso as debemos ir plantando con vistas s primeiras
colleitas da primavera.
Espinacas, endivia vermella, lentellas, ravos, porros, amorodos (estolns), col de Miln,
repolos, brcoli.
Sementar en sementeiro exterior:
Leitugas.
53
NOVEMBRO
Remata a tempada de mxima producin e chegan a choiva e o fro. Se sempre
importante manter a terra protexida, na poca outoniza (e no inverno xa prximo) anda o
mis, para evitar que se desestruture por efecto dos axentes atmosfricos. Sobre todo
no caso de chuvias abundantes pdense orixinar graves erosins e perda de nutrientes
por lixiviacin. Asemade, o descenso das temperaturas minora a accin microbiana. Para
mitigar ao mximo o efecto da chuvia e o fro recubrimos os nosos bancais con follas
procedentes das carballeiras e soutos prximos.
Alcachofas, allos, centeo, escarolas, fabas, ravos pequenos, amorodos (plantas), borraxe.
Sementar en sementeiros de cama quente:
Cenorias, endivias.
Cebolas, coles.
DECEMBRO
Allos, alcachofas (en semente).
Sementar en sementeiros de cama quente:
Acelgas, chicoria, espinacas, alcachofas.
*Fonte: Pxina web da Fundacin Galicia Verde: www.fundaciongaliciaverde.org
54
DATOS BSICOS
ESPECIE
Tempo de
xerminacin (das)
Profundidade
sementeira (cm)
Marco de plantacin
(cm)
Allos
15
1,5
15x15
Acelgas
7-9
1,5
25x25
Cebolas
5-8
0,5-1,0
10x10
Perexil
20-25
0,5-1,0
20x20
Ravos
6-8
1,5
10x15
7-10
0,5
10x10
Chcharos
10-14
30x40
Porros
10-14
0,5
10x20
7-10
0,5
20x25
12-16
4-5
20x20
7-9
0,5
20x30
Alcachofas
13-15
0,8
70x70
Amorodos
--
--
30x30
Coles inverno
6-8
0,5-1,0
40x40
Col lombarda
6-8
0,6
20x20
Coles bruselas
6-8
0,5
50x50
Coliflor
6-8
40x40
Remolacha
7-9
1,5
10x10
Berenxenas
8-12
0,5-1,0
30x40
Espinacas
12-14
1,0-2,0
10x20
Nabos
10-14
1,0-2,0
10x15
Patacas
--
--
40x40
Xudas
8-10
2,5
25x25
Brcoli
6-9
0,6
40x40
Cogombros
4-7
40x90
Cabazas
4-7
2,0-3,0
100x200
Melns
5-8
1,5-2,0
75x200
10-12
0,5
30x40
Repolo
5-7
0,5
40x50
Cabacias
7-9
2,0-3,0
80x80
Tomates
6-8
0,5-1,5
40x50
Cenorias
Escarolas
Fabas
Leitugas
Pementos
55
5
ROTACIN DE CULTIVOS E ASOCIACIN DE CULTIVOS
En calquera tipo de producin agrcola importante un manexo

adecuado da situacin, rotacin e asociacin das diferentes especies
empregadas. Isto, se cabe, ten maior importancia cando falamos de
agricultura ecolxica, xa que as conseguiremos manter un horto san e
produtivo sen recorrer a tcnicas e produtos empregados habitualmente
na agricultura convencional.
A biodiversidade pois fundamental na producin de horta ecolxica.
5.1. Rotacin de cultivos

A rotacin de cultivos resulta interesante desde varios puntos de vista:
As diferentes especies teen requirimentos moi diferentes e poden
chegar a esgotar certos nutrientes do solo cando se cultiva unha
mesma hortaliza de forma continuada. Noutros casos, como pode ser o
caso das leguminosas, poden chegar a acumularse achegas de certos
elementos en exceso.
A capa de solo que explora cada especie diferente, co que a
combinacin de sistemas radiculares que traballen a distinta
profundidade axuda a un correcto aproveitamento dos nutrientes
presentes.
A reiteracin dun cultivo facilita o establecemento de pragas e
enfermidades e aumenta a sa resistencia.
57
Resumindo podemos dicir que non se deben cultivar sucesivamente nunha mesma parcela
cultivos que tean as mesmas necesidades e/ou inimigos, polo tanto non se deben poer
seguidos dous cultivos da mesma especie nin da mesma familia. E tampouco poer das
especies do mesmo modo vexetativo: raz, folla, flor e froito.
hora de desear a rotacin temos que ter en conta diferentes aspectos:
A condicins do medio: clima, solo, auga, terreo... para cultivar especies que se adapten
s condicins.
As necesidades dos cultivos. En xeral, os cultivos sern esixentes, pero hai os que
achegan certos nutrientes, como o caso das leguminosas que achegan nitrxeno ou
fertilizantes verdes que nos dan materia orgnica.
O horto dividirase en tantas partes como queiramos, planificarmolo en catro partes como
mnimo, dicir, haber unha rotacin cuatrienal.
Familias botnicas
1 Ano
SOLANCEAS
4 Ano
LEGUMINOSAS
CRUCFERAS
2 Ano
UMBELFERAS
LILICEAS
3 Ano
COMPOSTAS
QUENOPODICEAS
CUCURBITCEAS
SOLANCEAS (Solanaceae): Pataca, tomate, berenxena, pemento.

LEGUMINOSAS (Legumes): Chcharos, fabas, garavanzos, feixns, soia.
COMPOSTAS (Composite): Leituga, escarola, cardo, alcachofa.
UMBELFERAS (Umbeliferae): Cenoria, apio, fiollo, perexil.
LILICEAS (Liliaceae): Cebola, allo, porro, esprrago.
58
QUENOPODICEAS (Quenopodiaceae): Espinaca, remolacha, acelga.

CUCURBITCEAS (Cucurbitaceae): Cogombro, cabacia, cabaza, meln, sanda.
CRUCFERAS (Cruciferae): Coles, coliflor, nabo, brcoli, ravo.
5.2. A asociacin de cultivos

A asociacin de cultivos o cultivo de diferentes especies nun mesmo terreo. As relacins
entre os distintos cultivos poden ser favorables ou desfavorables, ns intentaremos
asociar os distintos cultivos para as beneficiarse uns doutros.
Diversas asociacins entre diferentes cultivos xa estn demostradas, pero ser cada
campesio co paso do tempo o que poida descubrir novas asociacins. Aqu, como en
moitas outras prcticas, os mtodos tradicionais son moi tiles.
Unha asociacin que non debe faltar son as flores no horto, xa que nos atraern insectos
e abellas que nos axudarn coa polinizacin.
Esta prctica da asociacin de cultivos ten unha serie de vantaxes:
En moitos casos unhas especies poden resultar estimulantes para as outras.
Algunhas plantas teen un efecto estimulante sobre outras especies.
Os distintos portes ou pautas de crecemento poden ser beneficiosos coa combinacin
correcta.
Algunhas especies poden dar abrigo, sombra ou servir de titores para outras.
59

PRINCIPAIS ASOCIACINS
PLANTA
Acelga
Allos
Alcachofas
Apio
Batatas
Berenxenas
Berza
Brcoli
Cabacias
Cabazas
Cannigos
ASOCIAR CON
Con case todas as hortalizas. Mellor con xudas de
mata baixa, cenorias, ravos e nabos
Amorodos, remolacha, patacas, fiollo, leitugas,
tomates
Leituga, coles, cebolas, fabas, chcharos
Espinacas, coles, xudas, cogombro, porro, tomate
NON ASOCIAR
xudas, chcharos, lentellas,

fabas
todas as umbelferas
Xudas, patacas, calndula
Xudas, millo, cabazas, coles, leitugas

Col, xudas, leitugas, millo, aneto, borraxe, chagas,
tanaceto
Con todas as plantas. Especialmente coles, porro,
nabos e cenorias. Moi ben coas cebolas
patacas
patacas
Cardos
Cebolas
Charouva
(pastinaca)
Col de Bruselas
Coliflor
Colinabos
Dente de len
Endivias
Escarolas
Espinacas
Amorodos
Xirasois
Chcharos
Fabas
Cenorias, cogombros, amorodos, remolachas, col,

leituga, tomate, aneto, macela
Ravos, leituga
Leitugas, xudas, chcharos, cebolas, nabos,
valeriana
Patacas, cebolas, leitugas, espinacas
Leitugas, cebolas, cogombros, chcharo, ravo,
remolacha
Alfalfa, esparcela, trevo roxo, mellor plantar s
Amorodos
Charouva
Fabas, xudas de enrame, chcharos, tirabeques,
amorodos, apios, leitugas, coles, escarolas
Borraxes, allos, xudas ananas, espinacas, leitugas,
endivias, chicoria, trevo, borraxe, menta
Ss ou con cogombros
Todas as plantas. Ravos, leitugas, millo, nabo,
patacas, cogombro, cenoria
Alcachofas, leitugas, patacas, millo, ouca, avea,
espinacas, romeu
Leituga
amorodos
xudas, tomates, amorodos,
fiollo
todas as coles
allos, cebolas, chalota, porro,
gladolo, perexil
allos, cebolas
tomates, coles, fabas, asente,
carvea, colinabo, xuda anana
Fiollo
Xudas de
enrame
leguminosas (xudas, fabas)
Millo, cabacias, cenorias, coliflor, cogombros,

perexil, patacas, tomates, apio-nabo, cabaza,
berenxena, esprrago, amorodo, remolacha, petunia
Allo, alcachofa, cabaza, cebola, col, coliflor, aneto,
espinaca, amorodo, cogombro, porro, ravo, cenoria
allos, cebolas, fiollo, porros,

chalota, tomate, gladolo
xirasol
Lombarda
Millo
60
Cabacias, cabaza, cogombros, xudas (leguminosas

en xeral), aneto, meln, sanda, veza, fabas
xirasol, meliloto

PLANTA
ASOCIAR CON
Melns
Con plantas de ciclo curto ou entre lias de millo
Nabos
Apio, xudas, tomates, cenorias, leitugas, chcharos,

col, cogombro
Patacas
Chcharos, fabas, coles, espinacas, berenxena,

fabas, xudas, millo, ravo, cnabo, cenoria,
calndula, chagas, esparcela, lio, milfollas, perexil,
ravo.
Cogombros
Apios, cebolas, coles, chcharos, xudas, leitugas,

ravos, borraxe, aneto, rutabaga, xirasol, millo, nabo,
ravo, ervellaca
Pementos
cogombros, cabazas
os ravos danlle sabor amargo,
cebada,
xirasois, tomates, remolacha,
cabaza, amorodo, cogombro,
bidueiro, cerdeira,
frambroeseira, nogueira,
maceira
tomates, patacas
Albaca, tomates, berenxenas
Porros
Cenorias, apios, amorodos, tomates, cebola, xuda

anana, leituga, remolacha, tomate
Ravos
Cenorias, coles, leitugas, cogombros, cabacias,

espinacas, amorodos, xudas, perexil, chcharos,
berro, rutabaga, tomate, chagas, menta, perifol
Remolacha roxa Leituga, coles, xudas, cebolas, porros, allo, colinabo

Repolos
NON ASOCIAR
xudas, chcharos, tirabeques,

coles, leitugas, remolachas,
ravos
xuda anana, nabo, hisopo
xuda de enrame, lentellas,
garavanzos
Remolacha, xudas, leitugas, chcharos, patacas,

apio, cebolas, cogombros, tomates
Sandas
Tirabeques
Tomates
Allos, cebolas, apios, cenorias, porros, perexil,

alfalfa, col, esprrago, albaca, borraxe, chagas,
grosella, calndula, ortiga
Cenorias
Porros, cebolas, leitugas, chcharos, tomates, ravos,

nabos, xudas, pataca, ervellaca, asente, aneto,
escorcioneira, romeu, salvia, perifol
Chicoria
Amorodos
Alfbega
Pemento, tomate
patacas, cogombros, colinabos,

col, coliflor, xuda de enrame,
fiollo, nogueira
umbelferas
ruda
Albaricoque
tomate
Carvea
fiollo
Amapola
trigo
Ans
Coandro
Avea
Fabas
Borraxe
albaricoques
Amorodos, cogombros, tomates
Botn de ouro
leguminosas
Cebada
nabos
Cerdeira
Ctricos
patacas, trigo
Hevea, carballo, goiabeira
61

PLANTA
Centeo
Coles
Coandro
ASOCIAR CON
Pensamentos
Chcharos, nabos, apio, cebolas, colinabo, xuda
anana, leituga, pataca temper, cogombro,
remolacha, tomate, asente, artemisa, aneto,
hisopillo, macela, menta piperita, romeu, salvia,
tomio
Ans
Chalota
Aneto
Esparcela
Esprragos
Xuda anana
Lio
amorodos, xudas de enrame
fiollo
chcharo, xudas, ravo rusticano
Cabaza, cebolas, leituga, millo, cogombro, cenorias

Cereais, coles, patacas
Chcharos, maceira, pereira, porro, tomate,
marabilla, perexil
Apio, cabaza, coliflor, col, espinaca, amorodo,
pataca, cogombro, porro, remolacha, cenoria
Patacas
Macela
Cebola, col, menta piperita, trigo
Ortiga
Tomates e aromticas en xeral
Pensamento
NON ASOCIAR
col
Centeo
allo, cebola, chalota, ravo,

gladolo, fiollo
camelinas
trigo
Perexil
Patacas, tomates
umbrelferas
Ravo rusticano
Cerdeira, pataca
allo, cebola, porro
Romeu
Salvia, cenoria
Ruda
albaca
Ssamo
sorgo
Sorgo
ssamo, trigo
Trigo
Millo, macela
Trigo sarraceno
Ervellaca
Vide
62
amapola, cardo, cerdeira,

correola, pieiro, sorgo,
trigo sarraceno, tulipn
trigo
Centeo, xudas, millo, nabo, cogombro, ravo,

cenoria
Umeiro, moreira, hisopo
allo, patacas, cebola, gladolos

Leitarega
6
Este un dos temas de mis difcil manexo na horticultura ecolxica. A
principal va de solucin dos problemas que se nos formulen podera
ser un adecuado manexo do solo, a planta, as rotacins de cultivos,
etc., xa que neste sistema de cultivo temos moi limitado o uso de
MANEXO DE PRAGAS E ENFERMIDADES
pesticidas.
Os principais problemas que encontramos nos cultivos hortcolas son:
Malas herbas: Compiten co noso cultivo impedindo un correcto
desenvolvemento, pois qutanlle auga e nutrientes. Contra elas
debemos loitar cun bo manexo do solo, correctas rotacins de cultivos
e con sachas manuais. Co tempo ir sendo un problema menor ao non
deixar apenas que as sas sementes habiten no noso horto.
Pragas: Son as invasins de calquera clase de insectos que ataquen
as nosas plantas cultivadas: pulgns, eirugas, moscas, escaravellos,
bolboretas, etc. Para evitar os seus danos usaremos trampas,
prevencins e tratamentos ecolxicos.
Enfermidades: Fundamentalmente falamos de ataques de fungos,
que se producen cando se dan unhas determinadas condicins de
humidade e temperatura, e con frecuencia manifstanse por cores
estraas nas follas e talos (cinzas, negras, esbrancuxadas, etc). O
mellor evitar que se produzan nas nosas parcelas, pero tamn
poderemos usar funxicidas ecolxicos.
63
Hai outros problemas como poden ser caracois ou paxaros, para o que normalmente
usamos medios mis comns e caseiros.
A principal tarefa do bo horticultor evitar que as pragas e as enfermidades danen as nosas
colleitas. s veces un bo manexo e prevencin poden atrasar a sa aparicin ata cando
practicamente non afecte a nosa colleita e poidamos evitar os tratamentos.
6.1. Tratamentos ecolxicos comerciais

No mercado son varios os produtos fitosanitarios ecolxicos que podemos encontrar,
tanto insecticidas como funxicidas. Son preventivos e/ou curativos.
Poderemos e deberemos ser informados por profesionais do produto mis conveniente
que se vai aplicar segundo o caso.
Cada vez son mis os produtos ofertados polo mercado e maior o espectro de pragas e
enfermidades que cobren. Ou mesmo algns produtos se poden preparar por un mesmo
xa que adoitan ser a base de extractos. Os pasos a seguir son:
1. Eleccin axeitada do caldo. Unha vez detectado o problema e identificado, se se
determinou que hai que facer un tratamento, elixiremos o axeitado e preparemos o caldo
en funcin da dose e o tamao da nosa parcela.
Convn facer unha proba con auga para saber que cantidade de superficie podemos
cubrir coa auga que contn unha mochila; logo engdese mochila o produto preciso
para esa superficie.
2. Para a aplicacin dos tratamentos convn ter a roupa e a proteccin axeitada.
3. Si se aplica con difusor a presin trataremos de facer unha distribucin o mis
uniforme posible, cubrindo toda a superficie e mantendo a presin. Cando sexa posible
aplicaranse no envs da folla xa que onde mis rpido o absorber a planta.
4. Unha vez aplicado, lvanse os utensilios utilizados, como por exemplo a mochila.
E lvanse e destrense os envases.
64
6.2. Tratamentos ecolxicos non comerciais

Son moitos os mtodos ou tratamentos que podemos facer ns mesmos para tratar a
maiora das pragas e enfermidades que poden danar os nosos hortos.
Moitas veces convivimos con elementos ou plantas dos que descoecemos as sas
propiedades beneficiosas para os nosos plantos.
Non obstante, hai que destacar que o feito de que un produto sexa de fabricacin caseira
ou mesmo natural, non quere dicir que sexa inocuo, anda que si certo que adoitan ser
menos danios para o medio que a maiora dos produtos comerciais. Por exemplo, a
rotenona (insecticida natural extrado dunha planta leguminosa) bastante mis txica
para os peixes que outros insecticidas de sntese, e a nicotina, substancia natural,
presenta unha alta toxicidade.
65
A continuacin detllanse algns dos mis empregados:

Tratamentos
Praga/enfermidade
caros
Antracnose
Botrite
Caracois e babosas
Cochinillas
Fungos en sementeiros
Formigas
Mildio
Mosca branca
Fumaxina
Odio
Eirugas
Pulgns
Caruncho
Trips
Cadelas de frade
Aceite de parafina
Auga
Allo
Asente
Bicarbonato sdico
Xabn de potasa
Cervexa
Cinza
Aceite de parafina
Aceite vexetal
Asente
Alcohol
Allo
Azucre
Asente
Bicarbonato sdico
Caldo bordels
Aceite de parafina
Asente
Rotenona
Xabn de potasa
Xofre
Bicarbonato sdico
Bacillus thuringiensis
Aceite de parafina
Asente
Allo
Cola de cabalo
Xabn de potasa
Bicarbonato sdico
Aceite de parafina
Asente
Trampas de cartn
Xofre
Xabn de potasa
Ortigas
Herba de Santa Mara
Laranxa
Cascas de ovo
Xabn de potasa
Nicotina
Ourego
Canela
Tanaceto
Xabn de potasa
Herba de Santa Mara
Trampas cromticas
Xabn de potasa
Nicotina
Herba de Santa Mara
Tomate
Trampas cromticas
Ortigas
Rotenona
Nicotina
Trampas cromticas
Evidentemente, non todos os tratamentos que se poden empregar para unha mesma
praga ou enfermidade son igual de efectivos, e na maiora dos casos, esta efectividade,
medida unicamente no que se refire ao control do problema, non se pode comparar cos
produtos comerciais empregados na agricultura convencional. Na agricultura ecolxica
perseguimos outros fins e faremos un manexo do cultivo dende a eleccin da semente
ata o almacenamento, que incle un manexo sanitario que non debera depender do uso
puntual dos produtos que por si ss controlen este tema.
En moitos casos os preparados caseiros actuarn sobre a sade xeral da planta,
fortalecndoa. Noutros actuarn como repelente, como atraente ou como trampa de
captura, e nalgns casos directamente sobre o patxeno en cuestin.
66
PREPARACIN E MANEXO
Aceite de parafina
Insecticida acaricida, sase como aceite de inverno, isto , aplcase en inverno para
rematar coas fases resistentes (hibernantes) de pragas de pulgns, cochinillas, caros,
etc., en plantas afectadas a tempada anterior ou propensas a eles. A sa eficacia dbese
a que forma unha capa sobre os insectos que lles impide respirar. O mellor momento para
a sa aplicacin a finais de inverno, xusto cando comecen a xermolar as xemas, pero
antes de que saian as follas.
Aplcase sobre a planta a razn de 5-7 cc en 10 l de auga. Mllase ben a planta ata que
comece a gotear, mellor cun atomizador (canto mis fina a gota, mis efectivo). Como
calquera aceite de inverno, non se debe usar en plantas perennifolias nin a temperaturas
superiores a 25C.
Aditase encontrar nos comercios especializados como coadxuvante (mollantes) para
mesturar con outros produtos (insecticidas, herbicidas), polo que sae moito mis barato
que se se compra como insecticida.
De bastante efectividade.
Panonychus ulmi-Araa vermella

Aceite vexetal
Contra cochinillas, cando estn en pequeno nmero.
Serve aceite de oliva, xirasol ou calquera outro vexetal. Basase en asfixiar estes insectos
na sa fase inmbil. Para iso "pntanse" cun pincelio ou pauo dos odos mollado no
aceite, unha por unha.
efectivo pero require paciencia e non resulta operativo nas plantacins comerciais.
67
Auga
Os caros odian a humidade ambiental, un remedio efectivo contra eles levar a planta
afectada a un lugar sombreado e pulverizala con auga a mido (varias veces ao da) cun
pulverizador ou mesmo coa mangueira (con gotas finas) ou a billa da ducha. Hai que
asegurarse de mollar ben toda a planta, especialmente o envs das follas. En 4 ou 5 das
desaparecern.
Efectividade asegurada se se constante.
Asente
A Artemisia absinthium produce un insecticida natural de amplo espectro contra pulgns,
caros, cochinillas, formigas, etc.
Macranse 300 g de planta fresca ou 30 g de planta seca en 1 l de auga durante unha
semana. Logo fltrase e pulverzase a planta afectada cada 15 das.
Allo
sase contra enfermidades criptogmicas, bacterianas, caros e pulgns.
Faise unha decoccin con 10 g de allos frescos en 1 l de auga e logo case.
Outra variante a infusin de allo e cebola: machcanse 1/2 kg entre allos e cebolas e
btanse en 10 l de auga fervendo, dixase repousar 10 minutos e case. Isto chmase
cendrada.
Dbense pulverizar con iso as plantas e/ou o solo, facendo tres tratamentos en dez das.
Aviso: deixa un forte e desagradable olor.
Outro sistema contra os pulgns consiste en poer entre a terra, arredor da planta, varios
dentes de allo.
Polo momento, non hai ningn dato que confirme a eficacia de ningn destes mtodos.
Alcohol
Para ataques de cochinilla pouco importantes, en plantas pequenas.
68
Pdese usar alcohol etlico ou mellor metlico (de queimar). Impregnar un trapo ou un
pauo dos odos e limpar as cochinillas con el. Outra forma efectiva mesturar l de
auga morna cunha cullerada de alcohol e outra de xabn de potasa (ou de lavalouza a
falta daquel).
Efectividade comprobada se se ten paciencia.
Azucre
As formigas son moi lambeteiras. Moitas aparecen como simbiontes de pulgns,
cochinillas e mosca branca: protexen, limpan e trasladan estes insectos a cambio da
melaza doce que excretan. Outras veces elas mesmas poden ser molestas nos fogares
ou danias nas sementeiras, pois rouban sementes.
Pdese reducir a sa poboacin instalando nas sas zonas de paso pequenos recipientes
cheos en parte con mel, leite condensado ou xarope, onde caern e quedarn pegadas.
efectivo para reducir a poboacin, pero non a elimina.
Xofre
Antiodio e acaricida preventivo e curativo.
Engdese xofre micronizado soluble na proporcin de 80 g en 10 l de auga e fumgase
ben a planta afectada. O xofre normal -amarelo- pode estar tamn micronizado ou
pulverizado e non se disolve na auga, pero pdese espolvorear sobre a planta. S se
debe usar con temperaturas entre 20 e 30 C. Dbese repetir o tratamento varias veces
en quince das.
Efectividade contrastada. Moi usado na agricultura ecolxica.
Bacillus thuringiensis
Esta bacteria produce unhas toxinas naturais (delta-toxinas), que atacan, tras ser
inxeridas, a parede intestinal dalgunhas larvas de insectos, o que lles impide absorber o
alimento e lles dana a parede intestinal por onde a bacteria penetra ao interior das larvas
e prodcelles a morte. Son inocuas para outros insectos e vertebrados.
Moi usada na agricultura ecolxica.
69
Hai algunhas variedades, cada unhas das cales produce danos a un grupo de insectos en
concreto:
kurstaki, que ataca s eirugas (larvas de lepidpteros -bolboretas-) tales como a
procesionaria, lagarta peluda, rosquilla, trotrix, etc, o mis usado en xardinera.
aizawai, tamn contra eirugas.
irraelensis, sase contra larvas de mosquitos (dpteros).
tenebrionis, contra colepteros (escaravellos)
moi importante elixir a variedade axeitada e aplicala no momento preciso, cando se
estima, por mostraxe de adultos, que eclosionarn as larvas.
Aditanse vender en forma de po que contn esporas e toxina xuntos (as bacterias
producen a toxina ao esporular). Dbese pulverizar con gota moi fina, mollando ben a
planta e no momento axeitado (primeiros estadios larvarios da praga). pouco
persistente (7-10 das) e a sa efectividade dimine coa calor (mis de 30C) e a
humidade alta.
Adulto de Carpocapsa pomonella
Larva de Carpocapsa pomonella
Bicarbonato sdico
Funxicida contra antracnose, carruncho, mildio, odio.
Mesturar en 4 l de auga unha cullerada de bicarbonato e 2,5 culleradas de aceite vexetal,
bater e engadir media culleria de xabn natural (de sosa ou potasa).
Aplicar cada 5-7 das ata a desaparicin dos sntomas.
Canela
Funxicida preventivo para viveiros.
Esparexer lixeiramente sobre o substrato.
70
Caldo bordels
Funxicida tradicional contra o mildio e a botrite e outros fungos. Moi usado no cultivo da vide.
Preprase con 100 g de sulfato de cobre, 17 g de cal vivo (xido de cal) e 10 l de auga en
dous recipientes de plstico (nunca aluminio). Primeiro dislvese o sulfato en 1 l de auga.
Como o sulfato diludo tende a irse ao fondo, aditase meter nunha bolsa de tea e clgase
case na superficie da auga. Logo apgase o cal vivo con 0,8 l de auga (coidado, queima!) e
dixase ata que arrefre. Despois engdense 8 l de auga e fltrase para que non atasque o
pulverizador. Por ltimo, cando se vaia usar, mestranse ambos os dous lquidos. E hai que
usalo inmediatamente, non se pode gardar. Pdense gardar os dous lquidos sen mesturar.
Pulverzase mollando ben toda a planta, cada 15 das.
Hoxe en da atpase preparado comercialmente en po para aplicar disolto con auga.
Efectividade contrastada. sase moito na agricultura, ecolxica ou non.
Venturia inaequalis Sarna
Ataque de mildio na via
Cascas de ovo
Para evitar os danos s plantas por caracois e babosas. Deixar secar as cascas baleiras.
Triturar facendo anaquios pequenos. Colcanse arredor da planta afectada. Aos
caracois, ao pasar, qudanselles pegadas, inmobililzndoos e morrendo despois.
Cinza
Se se esparexe o arredor das plantas afectadas impdese o paso dos caracois. En caso
de regas ou chuvias fortes hai que repetir o tratamento.
71
Cervexa (trampas de)

Contra os caracois e babosas pdense facer trampas. Entrrase un envase de boca
ancha xusto ata o bordo e nchese de cervexa ( importante enchelo ata arriba). Os
caracois son atrados polo olor e caen na cervexa afogndose.
bastante efectivo polo menos para reducir a poboacin.
Cola de cabalo (Equisetum arvense)
Contra o pulgn e para previr fungos.
Pense a remollo 100 g de plantas frescas en 1 l de auga durante 24 horas. Logo
frvese uns minutos, dixase arrefriar e fltrase. Dilese en auga en proporcin 1:5.
Dbese aplicar en tempo seco e soleado, de primavera a vern.
Xabn de potasa
Insecticida-acaricida-funxicida de contacto, efectivo contra pulgn, cochinilla e outros
insectos de cutcula branda, as como a araa vermella e os fungos como o odio, o
mildio, a botrite e a alternaria. Degrdase doadamente (por iso non se debe aplicar cando
d o sol) e de moi baixa toxicidade.
Tamn se pode usar mesturado con insecticidas, pois mollante e adherente. Pdese
mesturar con solucin de nicotina ou herba de Santa Mara en lugar de auga, co que se
mellora moito a efectividade do insecticida.
Contra as cochinillas, a pequena escala, vai moi ben o tratamento explicado mis arriba,
en alcohol.
eficaz, pero require constancia.
Laranxa (cascas de)
Atraen caracois e babosas. Pdense colocar en trampas para capturalos.
Colcanse, preferentemente ao anoitecer, un par de cascas de laranxa xunto s plantas
afectadas, sobre o solo hmido, e tpase cunha tella ou similar, para crear un refuxio
hmido e escuro para os caracois. Pola ma revsanse as trampas.
72
Nicotina
Potente insecticida natural obtido do tabaco (Nicotiana tabacum), til contra o pulgn, os
trips e outros insectos de cutcula branda. Acta por contacto e inxestin.
Pdese obter de forma caseira por maceracin de 3 cigarros louros sen o filtro en 1 l de
auga. Fltrase e grdase nun lugar fresco. Pulverzase directamente sobre os insectos,
matndoos en poucos minutos.
Unha variante mis efectiva mesturar este macerado con 30 g de xabn de potasa. As
destre mellor as cochinillas e os caros.
Para plantas pequenas ou en testo un mtodo mis rpido e sinxelo (sobre todo para
xardineiros fumadores) cubrir ben a planta cunha bolsa de plstico, suxeitndoa ao testo
cunha goma, faise un burato e introdcese por el unha pallia de refresco, por onde se
bota o fume dun cigarro (segundo o tamao da planta, en plantas pequenas cun par de
caladas vale). Dixase as unha hora.
Polo menos contra os pulgns, a sa efectividade est garantida.
Ourego
Anticochinillas.
Facer unha infusin con 1 cullerada sopeira de ourego seco en 1 l de auga fervendo,
deixar que arrefre e coar. Mollar ben toda a planta.
Ortigas (zurros de)
Estimulante da vexetacin (fertilizante) con propiedades fortalecedoras e curativas fronte
a enfermidades tales como o mildio ou carencias que producen clorose, prevn o ataque
de caros. Dbese usar Ortiga virens e Ortiga dioica, que son moi ricas en nitrxeno e
sales minerais.
Preprase coa planta enteira, excepto a raz. Farase nun recipiente que estar tapado,
pero deixando que lle entre o aire. Remvese cada da (durante 1015 das), ata que
pudra a ortiga. Utilzase en pulverizacins foliares, diludo 3 veces en auga, durante todo
o ano para estimular o crecemento e para combater pragas como o pulgn.
Diludo en 10 veces o seu volume, en regas, estimula o crecemento; e sen dilur favorece
a fermentacin do compost.
73
Ortiga fresca 1 kg, ou ben ortiga seca 200 gramos

Auga 10 litros
Non conveniente pasarse nas cantidades xa que se pode queimar as plantas.
Soamente estaremos en condicins de conservar, por un tempo limitado, os zurros maduros.
Consrvanse nun recipiente non metlico, nun lugar fresco e escuro. Tapamos o
recipiente para que non se contamine pero deixamos que entre o aire. Escribimos sobre
cada envase o contido deste.
Necestanse 2 kg de ortigas frescas ou 400 g de secas e 20 l de auga. Pense a macerar 5
das, removendo cada da de cando en vez, logo case e dilese noutros 40 l de auga.
Dbese usar ao principio da brotacin e con certa asiduidade (quincenal), regando e
pulverizando as follas.
Moi usado na agricultura ecolxica. Moi efectivo se se mantn certa constancia.
Colonia de pulgn verde
Ataque de pulgn cincento
Herba de Santa Mara

Insecticida natural extrado da planta Chrysantemum cinerariaefollium (piretro), tamn
chamado piretrina natural. Acta por contacto, producindo a parlise dos pulgns, da mosca
branca e dos caros. Ten baixa toxicidade e pouco persistente (mximo tres das).
Macranse 50 g de flores secas pulverizadas en 1 l de auga durante 24 horas, fltranse e
grdanse nun recipiente ben tapado nun lugar fresco escuro.
74
Pdese mellorar a sa eficacia se se mestura con 30 g de xabn de potasa.

Efectivo, moi usado na agricultura ecolxica.
Mosca branca
Rotenona
Vndese nalgns comercios. Eficaz contra o pulgn e outros insectos.
Insecticida natural extrado das leguminosas tropicais: Derris sp, Lonchocarpus sp. e
Terphrosia sp. Acta por contacto e inxestin e pouco persistente no medio (tres das
mximo).
Efectivo, moi usado na agricultura ecolxica.
Tanaceto
Repelente de formigas, piollos e trazas.
Fise unha infusin de 300 g de Tanacetum vulgare en 10 l de auga, dixase repousar 10
minutos e fltrase.
Tomate (Infusin de brotes de)
Insecticida contra os pulgns.
Facer unha infusin cun puado de brotes frescos en 2 l de auga fervendo, deixar
repousar 12 horas e filtrar. Pulverizar ben sobre os pulgns.
75
Trampas de cartn
Para controlar as cadelas de frade
(Forcipulas sp.) que causan danos sobre todo
s flores. Crvase un pau fino entre as
plantas afectadas, da mesma altura ca elas.
Na parte superior enrlase unha tira de
cartn corrugado e suxitase cunha goma. As
cadelas de frade refxianse nela e pdense
as eliminar periodicamente.
Bastante efectivo.
Trampa para Cydia pomonella
Trampas cromticas
Algns insectos vense atrados por certas cores. Os pulgns voadores e a mosca
branca polo amarelo vivo, os trips polo azul vivo.
Pdense adquirir estas trampas en comercios especializados (sanse comunmente en
invernadoiros) ou ben fabricalas na casa. Simplemente consisten nun papel ou cartn
cunha capa pegaenta onde quedan pegados os insectos que se pousan. Na casa
pdense facer con papel ou cartn (mellor plastificado) ou plstico impregnando a sa
superficie con aceite vexetal, melaza, mel, xarope denso, vaselina (ou calquera
substancia pegaenta que non seque).
Colcanse colgados preto das plantas afectadas.
Ten o inconveniente de non ser efectivo en zonas
con moito vento.
Non eliminan a praga, pero si
reducen o seu nmero. sase
moito nos invernadoiros e
outros tipos de cultivos.
Trips
Trampas cromticas para insectos
76
Neem
O extracto e aceites de neem un pesticida botnico obtido dun extracto da planta
Azadirachta ndica. Dado que non afecta significativamente a humanos, mamferos ou
insectos beneficiosos, os granxeiros usan o aceite de neem como un insecticida e
funxicida para manter afastadas pragas como os pulgns ou a mosca branca. O aceite de
neem mesmo protexe os cultivos de infeccins de fungos tales como a verde e o mildio. A
xente tamn usa insecticidas con aceite de neem como repelentes de mosquitos e piollos.
O aceite de neem repelente de insectos danios como a mosca branca, mosquitos,
pulgns, caros e gurgullos; as como tamn para reforzar as colleitas contra verde,
botrite, mildio e filoxera. Os cultivos comestibles de vexetais non se contaminan cando se
utiliza aceite de neem.
En lugar de usar cobre, sulfuro, ou mesmo tratamentos sistmicos, o tratamento ecolxico
baseado no aceite de neem sase en froiteiras, noces, vexetais, plantas de especias,
roseiras, plantas de interior, rbores ornamentais, todo tipo de flores e arbustos. E
especialmente indicado nos viedos contra o odio e mildio que atacan s cepas de uvas,
non soamente como preventivo, senn tamn como un eficaz tratamento curativo. Deste
xeito, cando unha planta se vexa afectada por algunha destas pragas, o mtodo mis
eficaz sera tanto o uso de aceite de neem como o tratamento de contacto baseado na
fumigacin, as como tamn a rega do mesmo produto que far o efecto de tratamento
sistmico, sendo absorbido dende as races cara a todas as partes da planta.
O aceite de neem , polo tanto, un funxicida efectivo para a prevencin e control de varias
enfermidades producidas polos fungos, inclundo odio, mildio, pintado negro, botrite ou
podremia gris, antracnose, filoxera e alternaria.
Ademais, o neem empregado dende hai sculos para combater numerosas
enfermidades en humanos, e na actualidade emprgase en ducias de enfermidades e
trastornos de todo tipo: pel, corazn, diabete, etc.
77
6.3. Control biolxico

O control biolxico unha forma de controlar pragas, enfermidades e malezas. Consiste
en utilizar organismos vivos co obxecto de controlar as poboacins doutro organismo. O
termo sase tamn para denotar mtodos de control que inclen rotacin de cultivos,
alteracins do pH do solo, uso de emendas orgnicas; pero para moitos a sa mellor
definicin que un mtodo agrcola de control de pragas (insectos, caros, malezas,
enfermidades das plantas, etc.) que usa depredadores, parasitos, herbvoros ou outros
medios naturais. Pode ser un compoente importante do control integrado de pragas e
de gran importancia econmica para a agricultura.
Vantaxes do control biolxico mis importantes para a proteccin fitosanitaria:
Pouco ou ningn efecto nocivo colateral dos inimigos naturais cara a outros organismos,
mesmo o home.
A resistencia das pragas ao control biolxico moi rara.
O control relativamente a longo termo, con frecuencia permanente.
O tratamento con insecticidas eliminado por completo ou de xeito substancial.
A relacin custo/beneficio moi favorable.
Evita pragas secundarias.
Non existen problemas de intoxicacins.
Pdese usar dentro do Manexo Integrado de Pragas (MIP).
Desvantaxes do control biolxico:
A sa aplicacin require unha formulacin e manexo mis complexo, maior seguimento
da aplicacin, e menos rpido e drstico que o control qumico.
O xito da sa aplicacin require maiores coecementos da bioloxa dos organismos
implicados (tanto do axente causante do dano como dos seus inimigos naturais).
A maiora dos inimigos naturais adoitan actuar sobre unha ou unhas poucas especies, dicir,
son altamente selectivos. Isto pode resultar unha vantaxe (como se comentar a continuacin),
78
pero en ocasins supn unha desvantaxe ao incrementar a complexidade e os custos

derivados da necesidade de utilizar distintos programas de control.
O control biolxico pode implementarse de xeito intencional, directa por parte do home, ou
ben a travs de accins indirectas mediante o manexo das interaccins existentes no
agroecosistema.
Existen tres tcnicas xerais de control biolxico:
1.- Importacin ou control biolxico clsico
2.- Incremento
3.- Conservacin
Cada unha destas tcnicas pdese usar ben sexa soa ou en combinacin nun programa
de control biolxico. No control biolxico clsico, os inimigos naturais son
deliberadamente importados dunha rexin a outra co propsito de suprimir unha praga de
orixe extica. No control biolxico aumentativo, a eficacia daqueles inimigos naturais que
se encontran no lugar realzada por liberacins de individuos criados no insectario.
A tcnica de incremento involucra a producin masiva e colonizacin peridica de
inimigos naturais, polo que este tipo de control biolxico se prestou para o
desenvolvemento comercial. Hai centos de produtos de control biolxico dispoibles
comercialmente para o control de pragas de invertebrados, malezas e fitopatxenos.
Sera desexable que o primeiro paso no control biolxico consistise en conservar
(preservar a actividade de sobrevivencia e reproducin) os inimigos naturais nativos (ou
xa presentes nun cultivo) co fin de incrementar o seu impacto sobre as pragas.
Lamentablemente, a conservacin a estratexia de control biolxico que menos atencin
recibe por parte dos agricultores. En termos econmicos, a maior contribucin do control
biolxico non est nos programas de introducin, producin masiva e liberacin de
inimigos naturais, senn na actividade natural destes.
Moitos dos principais inimigos naturais de moitas das pragas que afectan os nosos
cultivos de horta comercialzanse na actualidade de forma xeneralizada.
79
Algns exemplos caractersticos seran:

Adalia bipunctata (xoania de dous puntos). DEPREDADOR DE PULGNS
Bo depredador da maiora das especies de pulgns que se encontran nos cultivos

hortofrutcolas e ornamentais. As femias adultas depositan os ovos en pequenos grupos nas
proximidades das colonias de pulgns. O desenvolvemento de ovo a adulto pasa por catro
estadios larvarios durante aproximadamente tres semanas, con temperaturas que oscilan
entre os 20 e 25C. As larvas de 3 e 4 estadio, xunto cos adultos, son os estadios mis
voraces, capaces de depredar ata 100 pulgns ao da. A distribucin dbese facer con
coidado nas proximidades dos focos, xa que Adalia necesita un nmero elevado de presas.
Unha vez que eclosionan, as larvas comezan a nutrirse de presas, inicialmente buscando
aquelas mis prximas e de menor tamao. A medida que adquiren maior mobilidade
estenden a sa accin nunha zona de cultivo mis ampla.
Na maior parte dos casos, non se realizan soltas preventivas, utilzase en aplicacins
localizadas nos focos e en combinacin con outros auxiliares.
80
Coccinella septempunctata (xoania de sete puntos). DEPREDADOR DE PULGNS

A sa facilidade de multiplicacin e gran rusticidade
son condicins que concorren neste insecto para
cualificalo de moi til na loita biolxica como
depredador de pulgns. Pode chegar a devorar un
s adulto entre 90 e 240 pulgns por da.
A voracidade da larva moi superior do

adulto. Pode chegar a devorar 600 fidos
por da.
Aphidius colemani. PARASITO DE PULGNS
un importante parasito para o control de diversos tipos de pulgn. A distribucin do

insecto ten lugar en forma de momia ou de adultos apenas emerxidos. Realzanse 4-6
soltas, cunha dose de 0,5-1 individuos/m2 co fin de obter un bo equilibrio entre os pulgns
e o seu antagonista.
81
Crysoperla carnea. DEPREDADOR DE PULGNS

Chrysoperla carnea un depredador moi comn
de numerosas especies de pulgns. A sa
aplicacin mis frecuente est dirixida ao control
de pulgns como Macrosiphum sp. e Myzus sp.
en diversos cultivos, como o pemento, o
amorodo, a berenxena e as plantas ornamentais,
entre outros.
As larvas mesturadas cun material dispersante
son distribudas coidadosamente sobre a
vexetacin, mesmo durante varias veces,
insistindo especialmente nas zonas mis
infectadas. A cantidade de referencia de
10-20 larvas por m2, pero cantidades inferiores
son tamn eficaces para inocular este verstil
depredador nos cultivos.
Amblyseius cucumeris. DEPREDADOR DE TRIPS
Amblyseius cucumeris un fitoseido
depredador utilizado para o control de
diversos trips (Frankliniella occidentalis, Trips
tabaci e outros) presentes nos cultivos de
flores e plantas ornamentais, tanto en testo
como en bancais, e algns cultivos hortcolas
en ambientes protexidos.
Este depredador, de corpo piriforme e cor clara, ten dimensins moi pequenas anda que
moi mbil. capaz de utilizar outras fontes de alimento como o pole, que busca
explorando activamente a planta. O seu desenvolvemento moi rpido, o ciclo
compltase en 1-2 semanas como mximo. As condicins ptimas de desenvolvemento
son temperaturas que oscilan entre os 18-20 C e unha elevada humidade relativa.
Nas situacins mis difciles adecuado adoptar un programa de soltas repetidas, inicindoo
precozmente, mesmo antes de que se observan as primeiras poboacins de trips.
82
Amblyseius swirskii. DEPREDADOR DE ALEURODIDOS E TRIPS
Amblyseius swirskii un caro fitoseido orixinario do mediterrneo oriental, adaptado s

condicins climticas calorosas. Trtase dun depredador xenrico, ntrese de pole e de
pequenos organismos, en particular de ovos e formas xuvens de mosca branca, as como
de pequenas larvas de trips.
O ciclo de desenvolvemento bastante rpido e mostra un incremento nas sas
poboacins en presenza de maior dispoibilidade de pole ou presas vivas. A sa
utilizacin principal dse en programas de loita biolxica para o control de moscas
brancas e trips, anda que en condicins de risco se recomenda a combinacin con outros
insectos, en particular Orius laevigatus e Eretmocerus mundus.
As cantidades utilizadas varan xeralmente entre 30 e 80 individuos por m2 dependendo
das condicins.
Orius laevigatus. DEPREDADOR DE TRIPS
Orius laevigatus un antocrido depredador que utilizado polo control de trips, en

particular de Frankliniella occidentalis. A sa principal aplicacin atinxe os cultivos
hortcolas en invernadoiro e en pleno campo, con particular interese no pemento, o
amorodo, a berenxena e algns cultivos ornamentais. Todos os estadios do depredador
ntrense activamente de trips, anda que tamn poden utilizar como fonte de alimento
alternativo pole e outros fitfagos como caros, pulgns e outros pequenos insectos.
83
O adulto, de case 3 mm de longo e cor moura, moi mbil e voraz. As fases xuvens son
mis claras e carecen de s, pero de todos os xeitos son mbiles e activos depredadores.
Preto dos 25C o desenvolvemento dende ovo a adulto necesita un par de semanas. Ao
igual que a sa presa, tamn Orius laevigatus prefire deterse sobre as flores,
especialmente se estas son ricas en pole.
aconsellable efectuar soltas repetitivas, dunha ou poucas unidades por m2, dende o
momento en que se realice a primeira observacin de trips ou mesmo antes, en presenza das
flores co fin de anticipar o desenvolvemento das poboacins do depredador nos cultivos.
Phytoseiulus persimilis. PARASITO DE ARAA VERMELLA
Phytoseiulus persimilis un fitoseido depredador
utilizado en todo o mundo para o control biolxico da
araa vermella (Tetranychus urticae), sobre diversos
cultivos de hortalizas e ornamentais, xa sexan
protexidas ou en pleno campo, tales como pemento,
tomate, amorodo, berenxena e cucurbitceas, entre
outras.
As femias, co corpo piriforme de cor alaranxada
brillante, son moi mbiles e lixeiramente mis
grandes que a araa vermella. Phytoseiulus
persimilis caracterzase pola sa elevada
capacidade de busca, capaz de explorar amplas
superficies. O desenvolvemento en condicins
ptimas ademais mis rpido que o da sa
presa. Que a sa cepa utilizada provea de Europa
meridional fai que estea moi adaptado s difciles
condicins climticas da rea mediterrnea e que
sexa mis eficaz en reas diversas. moi
importante ser coidadoso na distribucin do
produto dentro da parcela. Aconsllase iniciar os
programas de solta precozmente, cando se
observan as primeiras araas vermellas
illadamente. A cantidade total de solta vara entre
un mnimo de 5-6 ata 20-25 individuos/m2.
84
Cryptolaemus montrouzieri. DEPREDADOR DA COCHINILLA ALGODONOSA

Cryptolaemus montrouzieri un coccinlido
depredador de numerosas especies de cochinillas
algodonosas que foi utilizado dende hai moito
tempo en todo o mundo nos programas de
defensa integrada dos ctricos e de plantas
ornamentais.
O adulto, que mide entre 5 e 6 mm, ten os litros de

cor moura mentres o resto do corpo se presenta mis
claro con coloracin marrn alaranxada. As larvas,
que tamn son activas depredadoras, son mis
grandes (ata 14-15 mm) e estn cubertas por unha
cera branca disposta en montoncios irregulares. O
adulto pode vivir mis de 2 meses e a femia, en
condicins ptimas (arredor de 25C), depn ata 120
ovos. Os ovos son colocados preto das presas para que as as larvas poidan encontrar
doadamente a comida en grandes cantidades. En pouco mis dun mes cmprese o ciclo
de ovo a adulto pasando a travs de 4 estadios larvarios. Os adultos deben ser
distribudos o mis preto posible dos puntos de infestacin das cochinillas, para que as
se produza un rpido contacto coas presas. A capacidade de depredacin moi elevada e
consegue unha completa eliminacin do fitfago. Por este motivo a aplicacin est
indicada tamn nos focos da infestacin.
Diglyphus isaea. PARASITO DE MINADORES
Diglyphus isaea un himenptero parasito
tpico dos ambientes mediterrneos, moi eficaz
para o control de minadores foliares do xnero
Liriomyza (dpteros agromcidos). Pola sa
rusticidade e a facilidade do seu uso utilizado
amplamente nos programas de defensa do
tomate, berenxena, outras hortalizas, plantas
ornamentais e outros cultivos, tamn en pleno campo.
85
O adulto, negro con reflexos metlicos verdosos, mide 1-2 mm e as sas antenas son
curtas. As femias exploran a superficie das follas buscando as larvas minadoras que, unha
vez paralizadas cun golpe do seu ovipositor, servirn de alimento para o desenvolvemento
das larvas de Diglyphus. Estas, unha vez maduras, constren unha cmara para pupar na
mina, e ao rematar a metamorfose, un novo adulto xorde da folla practicando un burato
circular na epiderme. Cada femia depn entre 60 e 100 ovos, pero o que fai que este
parasito sexa anda mis vlido a sa elevada capacidade de busca, o que permite o seu
uso preventivo, sendo a intensa actividade de depredacin por parte das femias ("host
feeding") a que causa unha maior mortalidade nas poboacins das larvas minadoras.
A introducin precoz sempre recomendable a pesar de que Digliphus isaea capaz de
controlar as infestacins xa desenvolvidas. Soltas repetitivas con pequenas cantidades de
auxiliares ata alcanzar un total de 0,1-0,5 individuos/m2 constiten o mellor modo para
que sexa introducido nos ambientes agrcolas.
Encarsia formosa. PARASITO DA MOSCA BRANCA

Encarsia formosa un parasito de mosca
branca utilizado dende hai dcadas para
o control de Trialeurodes vaporariorum
nos cultivos hortcolas e ornamentais.
Pero tamn outras moscas brancas
pertencentes ao xnero Bemisia sp. pl.
son atacadas con grande eficacia.
O adulto, de dimensins reducidas pois non alcanza 0,5 mm de longo, ten o trax escuro e o
abdome amarelo brillante. Depn un ovo no interior dunha nenida do fitfago. A larva que
nace desenvlvese dentro da mosca branca ata rematar o seu ciclo, sando entn un novo
adulto da pupa do hspede a travs dun burato que el mesmo realiza. As pupas parasitadas
adquiren, despois de 1-2 semanas, unha coloracin escura: completamente negra se se
trata de T. vaporariorum e marrn escura se pertence a unha especie do xnero Bemisia. E.
formosa extremadamente eficaz na busca dos seus hospedadores. Tamn a sa
actividade como depredador ("host feeding") faina importante no control biolxico, posto que
as femias matan moitas nenidas coa nica intencin de obter alimento.
O produto comercial incle pupas parasitadas das que xorden os adultos de Encarsia
formosa que se distribuirn polo cultivo. Con temperaturas inferiores aos 12-15C, as
como por enriba dos 30C, a sa actividade redcese s estacins intermedias e os
invernadoiros climatizados son os mellores medios para o seu emprego.
86
Macrolophus caliginosus. DEPREDADOR DA MOSCA BRANCA

Macrolophus caliginosus un mrido
depredador de moscas brancas moi
difundido na baca mediterrnea
onde vive todo o ano. Todos os
estadios son moi mbiles e poden
alimentarse de diversas especies de
moscas brancas como Trialeurodes
vaporariorum e Bemisia tabaci;
todas as formas de mosca branca
(ovo, nenida e adulto) constiten unha boa fonte de alimento. Os adultos teen unha
coloracin verde clara co escapo negro (artello basal do apndice), mentres as formas
xuvens son dunha cor verde mis homoxnea e cuns ollos vermellos caractersticos.
O ciclo de ovo a adulto, bastante longo en condicins climticas desfavorables, redcese a
uns 30 das a 25C, durante os cales se suceden 5 etapas xuvens, tan activas as
depredadoras como os adultos. Macrolophus caliginosus capaz de explotar tamn outras
fontes de alimento como pulgns, caros, larvas de agromcidos e ovos de lepidpteros,
todos de gran importancia para conseguir unha boa introducin do mrido no cultivo, mesmo
en ausencia da mosca branca.
Debe ser introducido anticipadamente anda que a presenza de mosca branca sexa mnima,
para as anticipar a introducin estable do mrido no cultivo. Por este motivo, o mis
indicado son mltiples soltas de pequenas cantidades dende o inicio do cultivo. As
cantidades totais utilizadas varan xeralmente entre 1 e 3 individuos/m2.
Eretmocerus mundus. DEPREDADOR DA MOSCA BRANCA

Eretmocerus mundus un himenptero
parasito especfico de varias especies de
Bemisia, utilizado nos cultivos hortcolas e
ornamentais. parecido a Encarsia
formosa e a Eretmocerus eremicus nas
sas dimensins, pero completamente
amarelo, con ollos verdosos e 3 pequenos
ocelos vermellos sobre a cabeza.
87
A 25-30C a femia adulta vive preto de 10 das e depn aproximadamente uns 50 ovos.
mesma temperatura, o ciclo de ovo a adulto dura pouco mis de 2 semanas, mentres que
en invernadoiros non climatizados durante o inverno pode necesitar mis dun mes. A
diferenza de Encarsia formosa, non depn o ovo no interior do corpo do hospedador,
senn externamente baixo a nenida.
A larvia recentemente nacida penetra inmediatamente dentro do corpo da mosca branca
nova. Unha nenida parasitada non adquiere coloracin ou modificacins aparentes, polo
que o recoecemento no campo non inmediato. No entanto, conforme avanza o seu
desenvolvemento, transfrmase, nchase e vlvese mis brillante, mentres a cor parece
lixeiramente mis marcada. En calquera caso, despois da emerxencia do adulto de
Eretmocerus mundus, observable o burato de sada tipicamente circular que indica que
tivo lugar a parasitacin.
88
BIBLIOGRAFA
Abarrataldea (2004). Manual de tcnicas de compostaje.
Bueno, M. (2002). El huerto familiar ecolgico.
BIBLIOGRAFA
Caballero de Segovia, G. (2002). Paredes en Crestall. El huerto

ecolgico fcil.
Daz Herrez, N. (2006). Prcticas de horticultura ecolgica. Junta de
Castilla y Len
Http:// www.abarrataldea.org
Http:// www.agroteibe.es
Http:// www.craega.es
Http:// www.efa-dip.org
Http://www.fundaciongaliciaverde.org
Http:// www.infoagro.com
Http:// www.infojardn.com
Http:// www.madrimasd.org

Libro Horta Ecoloxica

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Libro Horta Ecoloxica

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Manual

MANUAL DE HORTA ECOLXICA

Consellera do Medio Rural e do Mar

Edita: Xunta de Galicia. Consellera do Medio Rural e do Mar.

1.1. Fundamentos da agricultura ecolxica

1.2. A certificacin ecolxica

2. PREPARACIN DO SOLO PARA O CULTIVO DE HORTALIZAS ECOLXICAS

2.1. Labores de inverno

2.2. Preparacin inmediata do terreo

2.2.1. Formas de preparacin do terreo

2.3. Desinfeccin dos solos

2.4.1. Acolchado orgnico

2.4.2. Acolchado de plstico

2.4.3. Acolchado biodegradable

3.3. Fertilizantes verdes

3.4. Humus de lombriga

4.1. Creacin e coidado dun viveiro

4.3. Calendario de sementeira

5. ROTACIN DE CULTIVOS E ASOCIACIN DE CULTIVOS

5.1. Rotacin de cultivos

5.2. Asociacin de cultivos

6. MANEXO DE PRAGAS E ENFERMIDADES

6.1. Tratamentos ecolxicos comerciais

6.2. Tratamentos ecolxicos non comerciais

6.3. Control biolxico

Manual para o cultivo de horta ecolxica

1.1. Fundamentos da agricultura ecolxica

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Se temos en conta o punto de vista social, tamn obxectivo da

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Manter e incrementar a longo prazo a fertilidade dos solo.

1.2. A certificacin ecolxica

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Os produtos ecolxicos elaborados en Galicia, e

Manual para o cultivo de horta ecolxica

O Comit de Certificacin emitir un ditame e, no caso de ser favorable, formalizarase a

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Ademais para a producin vexetal en xeral:

Manual para o cultivo de horta ecolxica

PREPARACIN DO SOLO PARA

a sa estrutura, a actividade biolxica e a fertilidade.

Manual para o cultivo de horta ecolxica

O manexo do solo en producin ecolxica estar baseado

Manual para o cultivo de horta ecolxica

2.1. Labores de inverno

A finalidade destes labores :

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Manual para o cultivo de horta ecolxica

2.2. Preparacin inmediata do terreo

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Manual para o cultivo de horta ecolxica

2.3. Desinfeccin dos solos

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Arredor do terreo cavaremos gabias duns 20 cm de profundidade.

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Cando convn facela ?

Pdese facer con:

Manual para o cultivo de horta ecolxica

Recortes de cspedes secos

Palla ( o acolchado tradicional dos hortos)

Manual para o cultivo de horta ecolxica