T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

L TRANSFORMATRLER
522EE0134

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. AKIM L TRANSFORMATRLER .......................................................................... 3
1.1. Akm Transformatrleri ................................................................................................ 3
1.1.1. Tanm.................................................................................................................... 3
1.1.2. Yaps..................................................................................................................... 4
1.1.3. Akm Transformatr Prensip ekli ...................................................................... 4
1.1.4. Kullanma Amalar................................................................................................ 4
1.1.5. zellikleri .............................................................................................................. 5
1.1.6. Kullanld Gerilime Gre eitleri ..................................................................... 5
1.1.7. Soutma ekline Gre eitleri............................................................................. 6
1.1.8. Yapllarna Gre eitleri ................................................................................... 7
1.1.9. Kullanldklar Yere Gre eitleri ....................................................................... 7
1.1.10. Akm Transformatr Etiket Deerleri................................................................ 8
1.1.11. Akm Transformatr Sipariinde Dikkat Edilecek zellikler ........................... 9
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 10
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 12
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 13
2. AKIM L TRANSFORMATR MONTAJ VE BALANTILARI ........................... 13
2.1. Akm Transformatrlerinin Kullanm (Montaj) Yerleri ve Balant ekilleri............ 13
2.2. Akm Transformatr Sekonder Ucunun Ak Kalmamasnn nemi......................... 15
2.3. Akm Transformatr Gvde ve Sekonder Ucunun Topraklamasnn nemi ve
Balant ekli..................................................................................................................... 15
2.4. Akm Transformatrnn Montaj ve Balantlar ...................................................... 16
2.4.1. Akm Transformatr Montaj ve Balant lem Sras ........................................ 16
2.4.2. Akm Transformatr Montaj ve Balantsnda Dikkat Edilecek Hususlar .......... 16
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 20
3. GERLM L TRANSFORMATRLER .................................................................. 20
3.1. Gerilim Transformatrleri........................................................................................... 20
3.1.1. Tanm.................................................................................................................. 20
3.1.2. Yaps................................................................................................................... 21
3.1.3. Gerilim Transformatr Prensip ekli................................................................. 21
3.1.4. Kullanm Amalar .............................................................................................. 22
3.1.5. zellikleri ............................................................................................................ 22
3.1.6. Kullanldklar Yere Gre eitleri ..................................................................... 22
3.1.7. Gerilim Transformatr Etiket Deerleri ............................................................ 23
3.1.8. Gerilim Transformatr Sipariinde Dikkat Edilecek zellikler ........................ 24
3.1.9. Kombine (Akm ve Gerilim Transformatr Birlikte) l Transformatrnn
Tanm ve Yaps .......................................................................................................... 24
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 28
4. GERLM L TRANSFORMATR MONTAJ VE BALANTILARI ..................... 28
i

4.1. Gerilim Transformatrleri Kullanm (Montaj) Yerleri ve Balant ekilleri.............. 28

4.2. Gerilim Transformatrnn Giri ve Sekonder Tarafnn Bir Ucuna Sigorta
Taklmasnn nemi........................................................................................................... 30
4.3. Gerilim Transformatr ve Sekonder Ucunun Topraklamasnn nemi ve Balant
ekli ................................................................................................................................... 31
4.4. Gerilim Transformatrnn Montaj ve Balantlar ................................................... 31
4.4.1. Gerilim Transformatr Montaj ve Balant lem Sras ..................................... 31
4.4.2. Gerilim Transformatr Montaj ve Balantsnda Dikkat Edilecek Hususlar....... 31
4.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 31
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 37
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 38
KAYNAKA ......................................................................................................................... 40

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI

522EE0134
Elektrik Elektronik Teknolojisi
Yksek Gerilim Sistemleri
l Transformatrleri

MODLN TANIMI

l transformatrlerinin seimini, yapsn, eitlerini,

montaj ve balantlarn anlatld ve bununla ilgili temel
bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir.

SRE

40/24

N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

l transformatrlerinin montajn yapmak.

Genel Ama
Bu modl iin gerekli ortam salandnda, standartlara,
Kuvvetli Akm Topraklamalar Ynetmeliine uygun ve
hatasz olarak, l transformatrlerini seebilecek ve
balantlarn yapabileceksiniz.
Amalar
1. Akm
l
transfomatrlerini
hatasz
olarak
seebileceksiniz.
2. Akm l transfomatr montaj ve balantlarn hatasz
olarak yapabileceksiniz.
3. Gerilim l
transfomatrlerini
hatasz
olarak
seebileceksiniz.
4. Gerilim l transformatr montaj ve balantlarn
hatasz olarak yapabileceksiniz.
Ortam: Atlye

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Donanm: Akm transformatrleri, akm transformatr

kataloglar, gerilim transformatrleri, gerilim transformatr
kataloglar, akm ve gerilim transformatrleri tantm CDleri,
projeksiyon, tepegz, bilgisayar ve donanmlar, iletkenler,
montaj ara ve gereleri, elektriksel l cihazlar, eldiven
hazr olarak bulundurulmaldr.
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.retmen
modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doruyanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri
lerek sizi deerlendirecektir.
iii

iv

GR
GR
Sevgili renci,
Bu modl eer baarl bir ekilde bitirirseniz, elektriin retiminden, en son nokta
olan tketim panolarna kadar, her yerde kullanlan l transformatrlerini, hatasz olarak
seebilecek, bunlar doru bir biimde balayabileceksiniz.
Kazanm olduunuz becerilerinize, orta ve yksek gerilim ile ilgili modllerdeki
bilgileri de alarak katacanz bilgiler piyasada, orta ve yksek gerilim alt cihazlar
montajnda, enerji retim merkezlerinde, orta ve yksek gerilim pano montajlarnda i
bulmanz kolaylatracaktr.
Unutmayalm ki her gzel eser; planl, sabrl, titiz ve dzenli almalarn neticesinde
ortaya kmaktadr. Byle bir almayla sizlerin de baarl olmamanz iin hibir neden
yoktur.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Bu faaliyetle verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda akm l
transformatrlerini hatasz olarak seebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Transformatrler ka ksmdan oluur, nasl alr ksaca bir rapor hazrlaynz.

ok yksek akmlar nasl llr aratrnz.

Yaadnz yerde bulunan, transformatr istasyonlarndan birine giderek akm

transformatrlerinin etiket deerlerini inceleyiniz.

1. AKIM L TRANSFORMATRLER
1.1. Akm Transformatrleri
1.1.1. Tanm
Bal olduklar devreden geen akm, istenen oranda klterek bu akmla sekonder
terminallere bal aletleri besleyen ve onlar yksek gerilimden izole eden zel trafolara,
akm transformatrleri denilir. Akm Trafolar "primer" dediimiz esas devreden geen
akm, manyetik bir kuplaj ile klterek "sekonder" dediimiz ikincil devreye ve bu devreye
bal cihazlara aktarr. Bunun sonucunda;

Cihazlarn byk akmlar ile zorlanmas,

OG ve YG devrelerinde, cihazlarn byk gerilimler ile zorlanmas nlenmis
olur. Akm transformatr ekil 1.1 deki sembollerle gsterilir.

ekil 1.1: Akm transformatrlerinin sembolleri

1.1.2. Yaps
Akm transformatrleri u ksmlardan oluur;

Primer sarg ve terminalleri

Sekonder sarg ve terminalleri

Manyetik nve ve gvde

ekil 1.2: Akm transformatrnn yaps

1.1.3. Akm Transformatr Prensip ekli

Akm transformatrleri,alma ve paralar bakmndan trafolara ok benzemektedir.
Fakat akm transformatrleri, sekonderi ksa devre alan ve sekonder k akm belirli
oranda (lme ve koruma rleleri iin) snrlandrlm zel bir trafodur.

ekil 1.3: Akm transformatrnn prensip ekli

1.1.4. Kullanma Amalar

Akm transformatrlerinin kullanma amalarn u ekilde sralayabiliriz:

l aletlerini ve koruma rlelerini primer geriliminden izole eder, gvenli

almaya imkn salar.
Deiik primer deerlerine karlk, standart sekonder deerler elde edilir.
l transformatrlerinin kullanlmas, l aletlerinin ve rlelerin kk
boyutlu imal edilmesine imkn verir. Byk akmlar lmede daha ekonomik
bir zmdr.
4

1.1.5. zellikleri
Akm transformatrlerinin en nemli zellikleri unlardr:

Primer devresinden geen akm, dntrme oranna gre sekonder devreye

aktarr.
Akm transformatrleri sekonder devreleri, ksa devre durumunda alr.
Primer sarglar kaln ve az sarml veya sadece baradan oluur.
Sekonder sarglar ise ince telli ve ok sarmldr.
Akm transformatrlerinin primer ve sekonder sarglarnn giri ve k ular,
deiik harflerle ifade edilir.

Primer sarg
Alman
normu
Amerikan
normu
TSE

Giri ucu
K

k ucu
L

H1
P1

Sekonder sarg

Giri ucu
k

k ucu
l

H2

X1

X2

P2

S1

S2

Akm transformatrlerinin baz l aletleri ile balantsnda polaritesi

nemlidir.
Ayn akm transformatr ile birka l aleti kullanlabilir.
Akm transformatrlerinin, lme hassasiyetlerine gre snflar: 0,1 - 0,2 - 0,5 1 ve 3 olmak zere snflandrlr.
Koruma devrelerinde 3 snf, sayalarda 0,2 - 0,5 snf, l aletlerinde 1 snf
akm transformatrleri kullanlr.
Akm transformatrlerinin sekonder ucu mutlaka topraklanmaldr.
Akm transformatrleri nominal akmlarnn %20 fazlasna kadar yklenebilir.

1.1.6. Kullanld Gerilime Gre eitleri

1.1.6.1. AG Akm Transformatrleri
Alak gerilim ebekelerinde kullanlan akm trafolardr. Datm transformatr k
fazlar aras 400 V olan gerilimdir. Bu gerilim ile alan i yerleri ve fabrikalarda kullanlan
akm trafolardr. Alak gerilimde kuru tip akm transformatrleri kullanlr.

Resim 1.1: AG akm transformatrleri (barasz ve baral tip)

1.1.6.2. OG Akm Transformatrleri

Alak gerilim ebekeleriyle yksek gerilim ebekeleri arasnda kpr grevi yapan
orta gerilim ebekeleridir. Enerji iletiminde en ok kullanm alanna sahip ebekelerdir.
lkemizde 3-36 kV kadar olan ebekelerdir. Bu ebekelerde kullanlan akm
transformatrleri kuru tip akm trafolardr.

Resim 1. 2: OG akm transformatrleri

1.1.7. Soutma ekline Gre eitleri

1.1.7.1. Yal Tip
Bu tip akm transformatrlerinde yaltkanl genellikle izolasyon ya salar. Kuru tip
akm transformatrlerine gre, terleme veya ya sznts yapmak suretiyle kirlenme gibi
kt zellikleri vardr. Yksek gerilimde kullanlan akm transformatrleri yal tip
transformatrlerdir.
1.1.7.2. Kuru Tip
Akm transformatrlerinin iletken ksmlar birbirinden ve aseden kat yaltkan
malzemelerle yaltlmlardr. Bu tip trafolarda yaltm maddesi olarak zift, kt, reine ve
vb. malzemeler kullanlmaktadr. Genellikle alak gerilimde kullanlan akm
transformatrleri kuru tip olarak yaplrlar. Ekonomik bakmdan ucuz, ancak herhangi bir
arzada tamirleri zordur. Aada (resim 1.3) sarglar sarlm, izolasyon maddesi
dklmemi olan kuru tip bir gerilim transformatr grlmektedir. Akm ve gerilim
transformatrlerinin yaltmlar ayn prensip ile yaplr.

Resim 1. 3: Reine kalbna yerletirilmi bir gerilim transformatr

1.1.8. Yapllarna Gre eitleri

1.1.8.1. Sargl Tip
Bu tip akm transformatrlerinin primer sarglar tek bir iletkenden deil, sarmlardan
oluur. Primer ve sekonder sarglar ayn manyetik devre zerine sarlmtr. Baz yerlerde
ift primer veya ift sekonder sargl akm trafolar da kullanlmaktadr. Uygulamada, primer
akmn zaman iinde byk farkllklar gsterdii durumlarla karlalabilmektedir.
Gelimeden kaynaklanan yk artlar, sezonluk alsan yerlerde rastlanan farkl ykler,
yazlk konutlarn youn olduu yerlesim blgeleri ve benzeri yerler, rnek olarak
gsterilebilir. Bu durumlarda, ift primer sargl akm trafolarnn kullanm tercih
edilmektedir.

ekil 1. 4: Sargl tip akm transformatr

1.1.8.2. Bara Tipi

Bu tip akm transformatrlerinde primer sargy, ebekedeki faz iletkeni oluturur.
Bara tipi akm transformatrlerinin bazlarnda primer sarg, transformatrn orta ksmna
yerletirilmi bir iletkendir. Baz akm transformatrlerinde orta ksm botur. Bu orta
ksmn ierisinden bara veya iletken geirilir. Genellikle panolarda kullanlr.

Resim 1.4: Bara tipi akm transformatr

Resim 1.5: Buing akm transformatr

Bunun yan sra baz g transformatrlerinin buinglerine yerletirilen akm

transformatrlerine, buing tipi akm transformatr denir. Resim 3'te grlmektedir.

1.1.9. Kullanldklar Yere Gre eitleri

Akm transformatrleri kullanldklar yere gre ikiye ayrlr:
7

1.1.9.1. Tip ( Bina i, Dahili )

Genellikle d etkilere kar mukavemeti az olan transformatrlerdir. Daha ziyade
kapal yerlerde (transformatr merkezlerindeki kabinler, panolar vb.) kullanlrlar.
1.1.9.2. D Tip ( Bina D, Harici )
Yapllar bakmndan dahili tip akm transformatrlerine gre ortam artlarna kar
daha dayankldr. alt sahalarnda kullanlan akm transformatrleri harici
transformatrlerdir.

1.1.10. Akm Transformatr Etiket Deerleri

Bir akm transformatr etiketinde unlar bulunur:

alma snf, akm transformatrlerinin hassasiyetlerini belirler, lme iin

0,1-0,2-0,5-1-3-5, koruma iin 5P-10P gruplar kullanlr.
Sekonder anma akm Is (nominal sekonder akm) trafolarn sekonder
akmlar (zel olarak yaplanlar hari) 1-2-5 ve 10 A olarak yaplr. Sekonder
tarafna balanan l aletleri bu akmlara gre imal edilir. En ok kullanlan
sekonder akm 5 Adr. Transformatr ve cihazlar aras uzaklk bykse
sekonder akm 1 A olarak alnr.
Primer anma akm Ip (nominal primer akm), transformatrn alma
akmdr. Primer akmlar, 10-12-5-15-20-25-30-40-50-60-75-100 saylarnn 5
veya 10 katdr. Akm transformatrleri primer akmlarnn %20 fazlasna kadar
yklenebilirler. Bu durumda (sekonderi 5A olan trafoda) sekonderinden 6 A
geer.
Akm dntrme oran, primer akmnn, sekonder akmna oranna denir.
Transformatr etiketlerinde 75/5A, 100/5A, 1000/5A gibi belirtilir.
Sarg oran, ns primer ve sekonder sarglarn birbirine oranna denir. deal bir
akm transformatrnde sarg oran ile dntrme oran birbirine eittir.
Kullanma gerilimi kV,
Duyarllk yk ve gc VA, g kat says belirtmek koulu ile sekonder
devrenin ohm [anma sekonder akmnda voltamper (VA)] cinsinden ifade edilen
empedansdr.
Doyma kat says (ar akm faktr) n, l aletlerinde emniyet kat says
olarak tanmlanr. l transformatrlerinde n 5 olmaldr. Koruma
transformatrlerinde n 10-15-20 olabilir.
Anma frekans Hz, akm transformatrlerinin alma frekansdr.
Yaltkan tipi,
Termik anma akm Ith, bir akm transformatrnn, bir saniye sre ile hasar
grmeden dayanabilecei primer akmnn efektif deeridir. Bu deer etikette
kA veya primer akmnn katlar eklinde gsterilir.(10 kA veya 200 x In gibi)
Dinamik anma akm Idyn, primer ebekedeki bir ksa devre annda, ilk
periyotta geecek darbe akmnn yol aaca mekanik kuvvetler asndan,
akm transformatrnn dayanaca primer akmn maksimum deeridir. Akm
transformatrlerinin termik anma akmlarnn 2.5 kat kadardr. Akm
8

transformatrleri Idyn akmlarna gre izole edilirler. Idyn akmlar etikette

verilmeyebilir.

1.1.11. Akm Transformatr Sipariinde Dikkat Edilecek zellikler

Bir akm transformatr siparii verilirken unlara dikkat edilmelidir:

Faz-faz aras nominal (anma veya alma) gerilimi (24 kV gibi)

Dntrme oran (Amper) (200/5 gibi)
Sekonder kademe says (100/5-5 gibi)
Snf ve kullanma amac, (1-3 gibi)
Doyma kat says, n (n 5 lme, n 10 koruma )
Gc VA olarak veya ohm cinsinden (30 VA, 0.5 gibi)
Tipi: (Dahili, harici, geit, bar, yal, kuru gibi)

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada resimleri verilen akm trafosu eitlerini seiniz.

Resim 1. 6: Akm trafo eitleri

lem Basamaklar

neriler
Uygulamaya balamadan nce gerekli i
gvenlii tedbirlerini alnz.

Kullanacanz yere gre akm

transformatrlerini seiniz.

Akm transformatrlerini seerken etiket

deerlerine dikkat ediniz.

Yapllarna gre bara tipi akm

transformatrn seiniz.

Akm transformatrlerinin seiminde

tantm CDleri ve kataloglar
inceleyiniz.

Setiiniz akm transformatrnn

etiketi zerindeki deerlerin ne anlama
geldiini yaznz.
Akm transformatrlerini aranzda
deitirerek deiik etiketli akm
transformatrlerini okumaya alnz.

nternet zerinden aratrmalar yapnz.

lgili ynetmeliklerdeki maddeleri gz
nnde bulundurarak seiminizi yapnz.
Kullanacanz akm transformatrnn
soutma ekline dikkat ediniz.
Kullanld gerilime gre uygun olup
olmadna karar veriniz.

10

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.

Evet

Hayr

Kullanld gerilime gre akm trafo eitlerini seebildiniz mi?

Soutma ekillerine gre akm trafo eitlerini seebildiniz mi?
Yapl tiplerine gre akm trafo eitlerini seebildiniz mi ?
Akm trafo etiket deerlerini okuyabildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

11

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

( ) Akm transformatrleri, bal olduklar devredeki akm istenen oranda ykseltir.

2.

( ) Akm transformatrlerinin alma prensibi, dier transformatrlerle ayndr.

3.

( )Akm transformatrleri, sekonder sarg tarafnda bulunan l aletlerini yksek

gerilimden izole eder.

4.

( ) Byk akmlarn llmesinde akm transformatrleri ekonomik deildir.

5.

( ) Deiik primer akmlarna kar, standart sekonder deerleri elde edilir.

6.

( ) Akm transformatrlerinin sekonder taraflar ak devre eklinde alr.

7.

) Akm transformatrlerinin sekonder sarglar ince telli, az sarmldr.

8.

) Akm transformatrlerinin primer sarglar tek bir baradan oluabilir.

9.

) Akm transformatrleri soutma ekline gre yal ve kuru tiptedir.

10.

) Primer akm ile sekonder akm arasndaki orana dntrme oran denir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

12

RENME FAALYET2

AMA

RENME FAALYET2

Bu faaliyetle verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda akm l

transformatr montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Topraklama eitlerini aratrnz.

Okulunuzda ana datm panosu ierisindeki akm transformatrlerinin montaj

ve balant ekillerini retmeninizle inceleyiniz.

Yaadnz yerde bulunan transformatr istasyonlarndan birine giderek akm

transformatrlerinin montaj ve balantlarn inceleyiniz.

2. AKIM L TRANSFORMATR
MONTAJ VE BALANTILARI
2.1. Akm Transformatrlerinin Kullanm (Montaj) Yerleri ve
Balant ekilleri
Akm transformatrleri fazl sistemde her faza seri olarak balanr. Sekonderlerine
ise l aletleri ve rleler balanr. Akm transformatrlerinin balantlarnda sekonder
ularda elde edilen akm deeri ile primer ve sekonder akm deerleri arasndaki faz farknn
ortadan kaldrlmas nemlidir. Aksi halde sekonder sarglardan istenilen sekonder akm elde
edilmez. te bu nedenlerden dolay akm transformatrlerinin sekonder sarglar fazl bir
sistemde yldz veya gen balanr.

ekil 2.1: Alak Gerilim akm trafosuna yk ( Zc) balants

13

ekil 2.2 de grlen balant, g ve enerji lmek iin gerekletirilir. Akm

transformatrnn sekonderi, aron dediimiz wattmetre, varmetre, sayacn akm bobinlerini
besler.

ekil 2. 2: Aron balant

Yldz balama: fazl sistemlerde akm transformatrleri devrenin dengeli veya

dengesiz yk ekmesine gre her faza bir akm transformatr veya iki faza birer akm
transformatr eklinde balanr. Dengeli ykler iin iki faza akm transformatr
balanmas yeterlidir (ekil 2. 3).

ekil 2. 3: Dengeli ve dengesiz yklerde akm transformatrlerinin yldz balants

ki akm transformatrnn yldz balanmas: Dengeli yklerde kullanlr. Akm

transformatrleri birinci ve nc faza balanr. Bu balant ekli hem lme hem de
koruma amal yaplr.
akm transformatrnn yldz balanmas: Dengesiz yk eken devrelerde
veya dengeli yk ekilen fakat ebeke gerilimi yksek olan devrelerde kullanlr(154 kV, 380
kV gibi) adet akm transformatr her bir faza seri olarak balanr. Sekonderler ise kendi
arasnda yldz olarak balanr. Sekonder sarglarn dier ular ortak olarak topraklanr.

14

gen balant: G transformatrlerinin diferansiyel korumasn gerekletirmek

amacyla yaplr. Her faza birer tane akm transformatr balanr. Sekonderler ise kendi
aralarnda gen balanr. Sekonderlerin gen balanmas ise g transformatrnn
balant grubuna bal olarak iki ekilde yaplr. Aada bu balant ekli gsterilmektedir.

ekil 2.4: Akm transformatrlerinin gen balantlar

2.2. Akm Transformatr Sekonder Ucunun Ak Kalmamasnn

nemi
Akm transformatrnn sekonderine balanan elemanlarn i direnleri ok kk
olduundan, akm transformatrleri ksa devre durumunda alr.
Primeri devreye balanm bir akm transformatrnn sekonder ular, yksz veya
ak braklacak olursa sekonder sargnn primer sarg aksna zt ynde olan manyetik aks
ortadan kalkar. Primerden geen akma bal olarak, transformatrn nvesindeki manyetik
ak nemli lde artar. Manyetik akmn artmas sonucunda transformatr nvesi,
mknatslanma akmna doyar ve sekonder ularnda birka bin voltluk bir gerilim meydana
gelir. Ayrca manyetik aknn yksek olmas nedeniyle nvedeki demir kayplar artarak
nveyi ar derecede str ve transformatr zarar grr. Bu olay yal tip akm
transformatrlerinde patlama eklinde olacandan, kiiler ve dier tehizatlar iin tehlike
oluturur. Bu tehlikelerin nlenmesi iin akm transformatrnn sekonder ucu,kullanlmasa
bile ksa devre edilir.

2.3. Akm Transformatr Gvde ve Sekonder Ucunun

Topraklamasnn nemi ve Balant ekli
Akm transformatrlerinin sekonder sarglarnn bir ucunun topraklanmas gerekir.
Bunun nedeni, akm transformatrnn primer sargs ile sekonder sargs arasnda oluan bir
ksa devrede, primer devre gerilimi, topraklanan sekonder u yardmyla g
transformatrnn ntr noktasndan bir kapal devre oluturur.

15

Akm transformatrnn sekonder sarg ucunun topraklanmamas hlinde ise sz

konusu arzada primer devre, gerilimi, sekondere bal olan l ve koruma devrelerine
tatbik etmi olur. Dolaysyla bu devre zerindeki l ve koruma elemanlarnn izolasyonu
delinir. Ayn zamanda alan personel iin hayati tehlike dourur.

Resim 2.1: AG Akm transformatrnn sekonder sargsnn bir ucunun topraklanmas

Akm transformatrlerinin sekonder ucunun topraklanmas mstakil olarak yapld

gibi transformatrn gvdesi ile mterek de yaplr.

2.4. Akm Transformatrnn Montaj ve Balantlar

2.4.1. Akm Transformatr Montaj ve Balant lem Sras
Akm transformatrnn montaj ve balant sras:

Proje, ema veya deneyiniz iin gerekli olan akm transformatrn etiket
deerlerine gre belirleyiniz.
Akm transformatrnn tipini montaj edilecei yere gre seiniz.
Balant iin gerekli el aletlerini temin ediniz.
nce akm transformatrnn montaj yerlerinden balantsn yapnz.
Balantnn sallanmayacak ekilde olmasna dikkat ediniz.
Eer bara tipi bir akm transformatr kullanyorsanz baray sktracak
elemanlar takmay unutmaynz.
Primer balantlarn yapnz.
Kablolarn sarkmamasna dikkat ediniz.
Kablolar, kablo kanal veya kablo ba ile dzeltiniz.

2.4.2. Akm Transformatr Montaj ve Balantsnda Dikkat Edilecek Hususlar

Akm transformatrnn balantlarn kontrol ediniz. Sk bir ekilde olmasn

salaynz.
Elektriksel balantlar uygun kalnlkta iletken ile yaplmaldr.
Elektriksel balantlarn projeye uygunluunu kontrol ediniz.
Akm transformatrnn gvde ve sekonder ucunun topraklamasn l aleti
ile kontrol ediniz.
Emniyet iin transformatrn sekonder ular ksa devre edilmelidir.
16

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Akm trafo balantlarn yapnz.

Resim 2.2: AG-OG Akm trafolar balantlar

lem Basamaklar

neriler

Proje ve emalar elektrik mhendisleri

odasndan veya evrenizdeki elektrik
datm irketlerinden temin ediniz.
Proje ve emalardaki akm
transformatrlerinin tipini, devreye nasl
balandn kontrol ediniz.
Akm transformatrn kullanld yer,
Akm transformatrn tamadan nce
proje ve emalarndan temin ediniz.
gerekli gvenlik tedbirlerini alnz.
Temin ettiiniz proje ve emalardaki
Eer akm transformatr ar ise
akm transformatrlerinin zelliklerini
retmenizden yardm isteyiniz.
okuyarak not alnz.
Montaj ilemini kesinlikle enerji altnda
Akm transformatrlerini montaj yerine
yapmaynz.
gvenli bir ekilde getiriniz.
Akm transformatrnn montaj
Akm transformatrn yerine monte
yerlerini bulunuz.
ediniz.
Montaj uygun el aralarn kullanarak
Akm transformatrnn giri ve k
yapnz.
ularn, topraklamay kontrol etmek iin
Akm transformatrnn giri ve k
avometreyi alnz.
ularn l aleti ile kontrol ediniz.
Akm transformatrnn giri ve k
Eer akm transformatrnn polaritesi
balantlarn yapnz.
nemli ise buna dikkat ediniz.
Akm transformatr sekonder ucu ve
Akm transformatrnn sekonder ucu
gvdesinin topraklamasn yapnz.
ile gvdenin topraklamasnn yaplp
adet akm transformatrn yldz ve
yaplmadn l aleti ile kontrol
gen balaynz.
ediniz.
Devreye enerji vermeden nce akm
transformatrnn sekonder ularn bir
iletken ile ksa devre ediniz.
Devreye enerji verirken mutlaka
retmeninizin gzetiminde olunuz.

17

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.

Evet

Hayr

Uygun akm trafosunu seebildiniz mi?

AG ve OG akm trafo primer ve sekonder sarg balantlarn
yapabildiniz mi?
Akm trafo gvde ve sekonder ucunun topraklamasn yapabildiniz
mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

18

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

( ) Akm transformatrlerini devreye seri olarak balanr.

2.

( ) Akm transformatrleri ksa devre durumunda alan transformatrlerdir.

3.

( ) Akm transformatrlerinin gvde ve sekonder ucu topraklanmaz.

4.

( ) Akm transformatrlerinin sekonder taraflar ak devre eklinde alr.

5.

( ) Akm transformatrleri akmlarna gre snflara ayrlr.

6.

( ) Akm transformatrlerinin sekonder kna voltmetre, balayabiliriz.

7.

) Akm transformatrlerinin sekonder ular ak braklrsa transformatr zarar

grr.
8.

( ) fazl dengeli yklerde, iki akm transformatr yldz balanabilir.

9.

) Trafolarn diferansiyel korumalar iin akm transformatrleri gen veya yldz

balanr.
10.

( )Akm transformatrnn primer tarafna sigorta konur.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

19

RENME FAALYET3
AMA

RENME FAALYET3

Bu faaliyetle verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda gerilim

transformatrlerini hatasz olarak seebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr:

ok yksek gerilimler nasl llr aratrnz?

Yaadnz yerde bulunan, transformatr istasyonlarndan birine giderek

gerilim transformatrlerinin etiket deerlerini inceleyiniz.

3. GERLM L
TRANSFORMATRLER
3.1. Gerilim Transformatrleri
3.1.1. Tanm
Bal olduklar devredeki primer gerilimi istenen oranda klterek bu gerilimle
sekonder terminallerine bal aletleri besleyen ve onlar yksek gerilimden izole eden zel
trafolara, gerilim transformatrleri denir. Gerilim trafolar; "primer" dediimiz esas devre
gerilimini, manyetik bir kuplaj ile (genellikle) klterek "sekonder" dediimiz ikinci
devreye aktarr ve bu devreye bal cihazlarn gerilime duyarl elemanlarnn enerjilenmesini
salarlar. rnein, voltmetrelere, saya ve watmetrelerin gerilim devreleri vb. Bunun
sonucunda; cihazlarn byk gerilimler ile zorlanmas nlenir.

ekil 3.1: Gerilim transformatrlerinin ematik gsterimi

20

3.1.2. Yaps
Gerilim transformatrnn primer sarglar, akm transformatrnn primer
sarglarnn tersine, ok sarml ince tellerden olumutur. Sekonder sarg ise, nominal ykte
kaybn ok az olmasn temin edecek kalnlkta tel ile sarlmtr. Sarm says primer sargya
gre dntrme oran kadar azdr. Manyetik nve kesiti gerilim transformatrnn yk ile
orantldr. Gerilim transformatrleri faz-toprak, faz-faz aras yaplrlar. leride bu konu
aklanacaktr.

ekil 3.2: Gerilim transformatrnn yaps

3.1.3. Gerilim Transformatr Prensip ekli

Bir gerilim transformatr aadaki ksmlardan meydana gelir:

Primer sarg
Sekonder sarg
Manyetik nve
zolatr ve ya kab
zolatr ve ya kaplar, yksek gerilimde kullanlan gerilim transformatrlerinde

bulunur. Ayrca faz-faz aras gerilim transformatrlerinde ift izolatr bulunur. ekil 3.3' te
faz-toprak tipi gerilim transformatrnn ksmlar grlmektedir.

ekil 3.3: Gerilim transformatrnn blmleri

21

3.1.4. Kullanm Amalar

Gerilim transformatrlerinin kullanm amalarn u ekilde sralayabiliriz:

l aletlerini ve koruma rlelerini primer geriliminden izole ederek gvenli

almaya imkn salar.
Deiik primer deerlerine karlk standart sekonder deerler elde edilir.
l transformatrlerinin kullanlmas l aletlerinin ve rlelerin kk
boyutlu imal edilmesine imkn verir.
Byk gerilimleri lmede daha ekonomik bir zmdr.

3.1.5. zellikleri

Yksek gerilimi belli bir oranda dren, l trafolardr.

Sekonder klar, ak devre gibi alrlar.
Balants yaplrken polaritesine dikkat edilmelidir.
Primer devresinden geen gerilimi, dntrme oranna gre sekonder devreye
aktarr.
Primer sarglar ince ve ok sarmldr.
Sekonder sarglar ise kaln telli ve az sarmldr.
Gerilim transformatrlerinin primer ve sekonder sarglarnn giri ve k ular
deiik harflerle ifade edilir.

Primer sarg
Alman normu
Amerikan normu
TSE

Giri ucu
K
H1
P1

k ucu
L
H2
P2

Sekonder sarg

Giri ucu
k
X1
S1

k ucu
l
X2
S2

Gerilim transformatrlerinin baz l aletleri ile balantsnda polaritesi

nemlidir.
Ayn gerilim transformatr ile birka l aleti kullanlabilir.
Gerilim transformatrlerinin lme hassasiyetlerine gre snflar: 0,1 - 0,2 -0,5
- 1 ve 3 olmak zere snflandrlr.
Koruma devrelerinde 3 snf, sayalarda 0,2 - 0,5 snf, l aletlerinde 1 snf
gerilim transformatrleri kullanlr.
Gerilim transformatrlerinin sekonder ularndan birine, sekonderde meydana
gelecek bir ksa devreyi nlemek iin sigorta konmaldr.
Gerilim transformatrleri nominal akmlarnn %20 fazlasna kadar yklenebilir.

3.1.6. Kullanldklar Yere Gre eitleri

Kullanldklar yere gre akm transformatrleri ikiye ayrlr:
3.1.6.1. Faz-Toprak Gerilim Transformatr
Bu tip gerilim transformatrleri tek izolatrl (buing) gerilim trafolardr. Primer
sargnn k ucu (polarite olmayan ucu) dorudan topraa balanr. Primer sargnn giri
ucu (polarite u) ebekenin faz iletkenine balanr.
22

ekil 3.4: Faz-toprak gerilim transformatr

3.1.6.2. Faz-Faz Gerilim Transformatr

Faz-faz aras gerilim transformatrleri ebekede iki faz arasna balanan gerilim
trafolardr. ki faz arasna balanaca iin bu tip gerilim transformatrlerinde iki tane
izolatr bulunur. Primer sarg ular iki izolatr ile darya kartlmtr. Bu tip gerilim
transformatrleri genellikle dengeli yk eken orta gerilim ebekelerinde, adet faz-toprak
aras gerilim transformatr kullanmak yerine iki adet faz-faz aras gerilim transformatr
kullanarak gerilim belli bir oranda drlr. Bu transformatrler ekil olarak V harfine
benzediklerinden dolay V tipi gerilim transformatr de denir.

ekil 3.5: Faz-faz gerilim transformatr

Resim 3.6: Faz-faz aras gerilim transformatr

3.1.7. Gerilim Transformatr Etiket Deerleri

Gerilim transformatrnn etiketi zerinde aadaki deerler yer alr:
23

alma snf, gerilim transformatrlerinin hassasiyetlerini belirler, lme iin

0,1-0,2-0,5-1-3-5, koruma iin 5P-10P gruplar kullanlr.
Gerilim dntrme oran, primer geriliminin sekonder gerilimine oranna
denir. Transformatr etiketlerinde 1500/100V, 1000/120V gibi belirtilir.
Sarg oran, ns primer ve sekonder sarglarn birbirine oranna denir. deal bir
transformatrnda sarg oran ile dntrme oran birbirine eittir.
Anma yaltma seviyesi (deney gerilimi) kV, gerilim transformatrnn elektrik
zorlanmalarna kar hasara uramadan dayanabilecei gerilim.
alma frekans Hz
Primer anma gerilimi ( nominal primer gerilimi) Up, transformatrn alma
gerilimidir. Genellikle 0,3-6,3-10,5-15-30-34,5-60-66-154-380 kV deerleridir.
Sekonder anma gerilimi, ( nominal sekonder gerilimi) Us, primer tarafna
nominal gerilim uygulandnda sekonderden alnacak gerilimdir. Faz-faz aras
gerilim transformatrlerinde 100-110-115-120 Volt, faz-toprak gerilim
transformatrlerinde ise bu deerlerin 3e blmdr.(100/3 gibi)
Gc VA, (3,5 VA gibi )
Kullanm yeri ( dahili, harici ), firma ad

3.1.8. Gerilim Transformatr Sipariinde Dikkat Edilecek zellikler

Bir gerilim transformatr siparii verilirken gerekli olan bilgiler:

Nominal gerilimi
Dntrme oran
Gc
Tipi
Ar gerilim kat says
Adedi

3.1.9. Kombine (Akm ve Gerilim Transformatr Birlikte) l

Transformatrnn Tanm ve Yaps
Ayn yere monte edilmi akm ve gerilim transformatrlerine kombine l
transformatrleri denir. Ancak bunlarn yaltma sorunlar olduka zordur. Son zamanlarda
SF6 gaz ile yaltlm alt kazanlar ierisinde, daha kk yer igal ettii ve yaltm sorunu
SF6 gaz ile saland iin kullanlmaktadr.

Resim 3.2: Kombine l transformatr

24

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada verilen gerilim trafolarnn eitlerini seip etiket deerlerini okuyunuz.

Resim 3.3: Gerilim trafolar eitleri

lem Basamaklar

Kullanacanz yere gre gerilim

transformatrlerini seiniz.
Setiiniz gerilim transformatrnn
etiketi zerindeki deerlerin ne anlama
geldiini yaznz.
Gerilim transformatrlerini aranzda
deitirerek deiik etiketli gerilim
transformatrlerini okumaya alnz.

neriler
Uygulamaya balamadan nce gerekli i
gvenlii tedbirlerini alnz.
Gerilim transformatrlerini seerken
etiket deerlerine dikkat ediniz.
Gerilim transformatrlerinin seiminde
tantm CDleri ve kataloglar
inceleyiniz.
Internet zerinden aratrmalar yapnz.
lgili ynetmeliklerdeki maddeleri gz
nnde bulundurarak seiminizi yapnz.
Kullanacanz gerilim
transformatrnn soutma ekline
dikkat ediniz.
Kullanld gerilime gre uygun mudur
karar veriniz.

25

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. Gerilim trafo etiket deerlerini okuyabildiniz mi?

2. Gerilim trafo primer ve sekonder sarg ularn doru olarak
bulabildiniz mi?
3. Kullanld yerlere gre gerilim trafo eitlerini seebildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

26

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.

LME VE DEERLENDRME
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

( ) Gerilim transformatrleri, bal olduklar devredeki gerilimi dntrme orannda

drr.
( ) Gerilim transformatrleri koruma ve lme amal olarak yaplrlar.
( ) Gerilim transformatrleri sekonder sarg tarafnda bulunan l aletlerini yksek
gerilimden izole eder.
( ) Byk gerilimlerin llmesinde gerilim transformatrleri ekonomiktir.
( ) V tipi gerilim transformatrleri faz-toprak gerilim trafolardr.
( ) Gerilim transformatrlerinin sekonder taraflar ak devre eklinde alr.
( ) Gerilim transformatrlerinin sekonder sarglar ince telli az sarmldr.
( ) Gerilim transformatrlerinin primeri ince telli ok sarmldr.
( ) Gerilim transformatrlerinin primer taraflarna sigorta konur.
( ) Gerilim transformatrnn yk arttka nve kesiti de artar.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

27

RENME FAALYET4
RENME FAALYET4
AMA
Bu faaliyetle verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda gerilim l
transformatr montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Okulunuzda ana datm panosu ierisindeki akm transformatrlerinin montaj

ve balant ekillerini retmeninizle inceleyiniz.

Yaadnz yerde bulunan, transformatr istasyonlarndan birine giderek

gerilim transformatrlerinin montaj ve balantlarn inceleyiniz.

4. GERLM L TRANSFORMATR
MONTAJ VE BALANTILARI
4.1. Gerilim Transformatrleri Kullanm (Montaj) Yerleri ve
Balant ekilleri
Gerilim transformatrleri, ebekeye faz-toprak arasna veya faz-faz arasna balanacak
ekilde imal edilirler.
Faz-toprak arasna konan gerilim transformatrlerin primer sargsnn k ucu
(polarite olmayan u) dorudan topraa balanr. Primer sargnn dier ucu ebekeye
balanr. Primer devreye balanacak u tek bir izolatrle karlmtr ekil 4.1de bu
balant gsterilmitir.
Gerilim transformatrnn primer sargsna faz-ntr (toprak) geriliminin gelmesi,
gerilim transformatrnn izolasyonunu kolaylatrr.

28

ekil 4.1: adet faz-toprak gerilim transformatrnn balants

Faz-toprak aras gerilim transformatrlerinde primer sargya ebekenin faz-faz aras

geriliminin 3' te biri gelir. rnein 154 kV'luk ebekede kullanlan gerilim
transformatrnn primer sarg ularna 89 kV'luk gerilim gelir.
Faz-toprak aras gerilim transformatrleri tek ve ift sekonderli yaplabilir. Sekonder
sarglardan bir tanesi l aletlerini besler dieri ise faz-toprak aras arzaya kar korumay
gerekletirmek iin kullanlr. Bu korumay gerekletirmek iin, adet faz-toprak,
sekonderi ift kl gerilim transformatr kullanlr.
Faz-faz aras gerilim transformatrleri ebekede iki faz arasna balanan
transformatrlerdir. Faz-toprak aras gerilim transformatrlerinin fark primer sarg ular iki
ayr izolatr ile darya karlmtr.

ekil 4.2: ift sekonderli gerilim transformatr

Bu tip gerilim transformatrleri dengeli yk eken orta gerilim ebekelerinde, adet

faz-toprak gerilim transformatr kullanmak yerine iki adet faz-faz gerilim transformatr

29

kullanlr. ki gerilim transformatrnn balants V harfine benzediinde bu balant

ekline V balant ekli denir.

ekil 4.3: Faz-faz aras gerilim transformatrlerinin V balants

4.2. Gerilim Transformatrnn Giri ve Sekonder Tarafnn Bir

Ucuna Sigorta Taklmasnn nemi
Gerilim transformatrlerinin sekonderinde meydana gelebilecek bir ksa devreye kar
sekonder ularndan birisine mutlaka sigorta konur. Gerilim transformatrnn primer anma
gerilimi 35 kV ve daha dk deerde ise primere de sigorta konur. Baz gerilim
transformatrlerinin primerine 66 kVa kadar olan gerilimlerde sigorta konulabilir. Akm
trafolarnn tersine, gerilim trafolarnda kullanlmayan sarglar kesinlikle ksa devre
edilmemelidir (Bos braklmaldr.)

ekil 4.4: Gerilim transformatrnn sekonder tarafna sigorta balants

30

4.3. Gerilim Transformatr ve Sekonder Ucunun Topraklamasnn

nemi ve Balant ekli
Ayrca gerilim transformatrlerinin sekonderin bir ucu emniyet bakmndan
topraklanr. Faz-toprak aras gerilim transformatrlerinde primer polarite olmayan u yine
bilindii gibi topraa balanr. Bu topraklama genellikle transformatrn gvdesiyle birlikte
yaplr. ( ekil 4. 4e baknz)
Gerilim transformatrnn primerinden sekonderine bir ksa devre olduundan, hem
l aletleri zarar grr, hem de alan personel iin tehlike doar. Bu durumlar nlemek
amacyla sekonderde polarite olmayan u topraklanr.
Gerilim transformatrlerinin sekonder ular yk altnda ksa devre edilmez, bo
braklr. Aksi halde sekonderden geen akm artar. Bu akm ise sargnn snmasn salar,
dolaysyla belli bir sre sonra snmadan dolay izolasyon bozulur, primer ve sekonder
sarglar arasnda ksa devre meydana gelir. ekil 4.4te bu balant gsterilmitir.

4.4. Gerilim Transformatrnn Montaj ve Balantlar

4.4.1. Gerilim Transformatr Montaj ve Balant lem Sras

Gerilim transformatrn montaj alanna emniyetli bir ekilde getiriniz.

Balant iin gerekli el aletlerini temin ediniz.
nce gerilim transformatrnn montaj yerlerinden balantsn yapnz.
Balantnn sallanmayacak ekilde olmasna dikkat ediniz.
Primer balantlarn yapnz. Kablolarn sarkmamasna dikkat ediniz.
Kablolar, kablo kanal veya kablo ba ile dzeltiniz.

4.4.2. Gerilim Transformatr Montaj ve Balantsnda Dikkat Edilecek

Hususlar

D grn olarak l transformatr salam olmaldr. Krk atlak l

transformatrleri kullanlmamaldr.
Gerilim transformatrlerinin sekonder ularn asla ksa devre etmeyiniz. Aksi
halde gerilim transformatr yanabilir.
Sekonder ulardan birini ve gvdeyi emniyet bakmndan topraklaynz.
Primer ve sekonder terminallerde gevek balant olmamasna dikkat ediniz.
Transformatr iletmeye almadan nce kuru bir bezle siliniz.

4.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Kuvvetli akm tesisleri ynetmeliinde l transformatrleri ile ilgili maddeler;

Madde 19- Btn kuvvetli akm aygtlar, l transformatrleri, l aletleri ve

sigortalarla birlikte tm devre kesme aygtlar zerinde, bunlarn ilgili
standartlarda belirtilen iaretleme bilgilerini ak olarak gsteren silinmez ve
31

bozulmaz, kolayca grlebilen ve anlalabilen yazlar ya da iaretler

bulunmaldr.
Madde 40- b) 36 kV kademesine kadar transformatr merkezlerinde, gerilim
transformatrleri baraya sigortal ayrc zerinden balanmaldr.
l transformatrlerinin snflar, enerji lm iin akm transformatrlerinde
0,5, gerilim transformatrlerinde 1, koruma iin her ikisinde en az 3 snf
olacaktr. Enerji lm dndaki l aletleri iin l transformatrleri 1
snf olmaldr. Bu konuda ilgili elektrik irketlerinin kurallarna da
uyulmaldr.
24 kV'un stndeki gerilimlerde, 36 kV'luk sistemlerde gerilim l
transformatrlerinde balant faz-toprak aras olacaktr.

Ayrntl bilgi iin Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmeliini inceleyiniz.

4.6. Topraklama Ynetmelii

Elektrik tesislerinde aktif olmayan blmler ile sfr iletkenleri ve bunlara bal
blmlerin, bir elektrot yardm ile toprakla iletken bir ekilde birletirilmesine
TOPRAKLAMA denilmektedir.
Elektrik sistemlerinin devamlln salamak ve insan hayatn gvenceye almak iin
elektrik sistemlerinde, gerilim altndaki ksmlar yaltlrlar.
Topraa kar yaltmda, eitli sebeplerle, her zaman bozulma ve delinme eklinde
hata meydana gelmesi kanlmazdr.
Topraklama, meydana gelebilecek bu eit bir hata durumunda, insan hayatn
gvenceye almak maksadyla uygulanacak ilemlerden biridir. Dier taraftan ebekelerin
dzgn almasn salamak maksad ile topraklama ilemine gerek duyulur.
Topraklamada balca iki gaye gdlr.

Topraklanacak cihaz veya blm ile referans toprak (topraklanan

nesnenin elektrotundan olduka uzak, en az 20 m.bir toprak yzeyi )
arasndaki direncin (toprak elektrotu gei direnci, yaylma direnci)
olabildiince kk olmasn salamak; bu suretle doacak hata
akmlarn mmkn olduu kadar byltmek.
Cihazlarn, bina aksamnn ve benzeri elemanlarn aralarnda, iletme
esnasnda potansiyel fark meydana gelmemesini temin etmek.

Topraklama balca maksatla yaplmaktadr;

Koruma topraklamas: nsanlar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar

korumak iin iletme aralarnn aktif olmayan ksmlarnn
topraklanmas.
letme topraklamas: letme akm devresinin, tesisin normal iletilmesi
iin topraklanmas
32

Fonksiyon topraklamas: Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn

istenen fonksiyonu yerine getirmesi iin yaplan topraklama. Yldrm
etkilerine kar koruma, rayl sistem topraklamas, zayf akm cihazlarnn
topraklanmas.

Ayrntl bilgi iin Elektrik Tesislerinde Topraklama Ynetmeliine baknz.

33

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Uygulama faaliyeti sonunda gerilim trafosu balantlarn yapabileceksiniz.

ekil 4.5: Faz-Faz gerilim trafosu balants

lem Basamaklar

neriler

Proje ve semalar elektrik mhendisleri

odasndan veya evrenizdeki elektrik
datm irketlerinden temin ediniz.
Gerilim transformatrn kullanld
Proje ve emalardaki gerilim
yer, proje ve emalarndan temin ediniz.
transformatrlerinin tipini, devreye nasl
Temin ettiiniz proje ve emalardaki
balandn kontrol ediniz.
gerilim transformatrlerinin zelliklerini
Gerilim transformatrn tamadan
okuyarak not alnz.
nce gerekli gvenlik tedbirlerini alnz.
Gerilim transformatrlerini montaj
Eer gerilim transformatr ar ise
yerine gvenli bir ekilde getiriniz.
retmeninizden yardm isteyiniz.
Gerilim transformatrn yerine monte
Montaj ilemini kesinlikle enerji altnda
ediniz.
yapmaynz.
Gerilim transformatrnn giri ve k
Gerilim transformatrnn montaj
ularn, topraklamay kontrol etmek iin
yerlerini bulunuz.
avometreyi alnz.
Uygun el aralarn kullanarak monte
Gerilim transformatr giri ve k
ediniz.
balantlarn yapnz.
Gerilim transformatrnn giri ve k
Gerilim transformatr sekonder ucu ve
ularn l aleti ile kontrol ediniz.
gvdesinin topraklamasn yapnz.
Eer gerilim transformatrnn
adet gerilim transformatrn yldz
polaritesi nemli ise buna dikkat ediniz.
ve gen balaynz.
Gerilim transformatrnn sekonder ucu
ki adet faz-faz gerilim
ile gvdenin topraklamasnn yaplp
transformatrnn V balantsn
yaplmadn l aleti ile kontrol
yapnz.
ediniz.
Devreye enerji verirken mutlaka
retmeninizin gzetiminde olunuz.
34

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
Evet Hayr
1. Gerilim trafosunu projeden uygun olarak seebildiniz mi?
2. Gerilim trafo primer ve sekonder sarg ularn doru olarak
balayabildiniz mi?
3. Gerilim transformatrn sekonder ucunu ve gvdesini topraa
balayabildiniz mi?
4. Gerilim transformatrnn sekonder ucuna emniyet iin sigorta
balayabildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

35

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

( ) Gerilim transformatrlerinin devreye seri olarak balanr.

2.

( ) Gerilim transformatrleri ksa devre durumunda alan transformatrlerdir.

3.

( ) Gerilim transformatrlerinin gvde ve sekonder ucu topraklanr.

4.

( ) Gerilim transformatrlerinin sekonder taraflar ak devre eklinde alr.

5.

( ) Gerilim transformatrleri akmlarna gre snflara ayrlr.

6.

( ) Gerilim transformatrlerinin sekonder kna ampermetre, balayabiliriz.

7.

) Gerilim transformatrlerinin sekonder ular ak braklrsa transformatr zarar

grr.
8.

( ) Faz-toprak aras gerilim transformatrlerinde ift izolatr bulunur.

9.

( ) Gerilim transformatrnn sekonder tarafna sigorta konur.

10.

( ) Gerilim transformatrlerinin balantlarnda polarite nemlidir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap
verdiyseniz modl deerlendirmeye geiniz.

36

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
1.

Akm ve gerilim transformatrlerine transformatrleri denir.

2.

Akm ve gerilim transformatrlerinin primer ve sekonderleri arasnda .bir

balant yoktur.

3.

Akm ve gerilim transformatrlerinin yksek gerilimde kullanlan eitleri

..soutmal transformatrlerdir.

4.

Akm

ve

gerilim

transformatrlerinin

gvde

ve

sekonder

ular

mutlaka

.dr.
5.

Akm transformatrnn sekonder ular braklacak olursa akm

transformatr yanar.

6.

Gerilim transformatrnn sekonder ular yaplacak olursa transformatr

yanar.

7.

Gerilim transformatrnn sekonder ucuna mutlaka ..balanr.

8.

Akm ve gerilim transformatrnn bir arada, tek klf altnda bulunduu l

transformatrne .transformatr denir.

9.

Faz- faz aras gerilim trafolar ebekede.arasna balanan gerilim

trafolardr.

10.

Son zamanlarda .yaltlm l transformatrleri kullanlmaktadr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili faaliyetleri tekrar inceleyiniz. Cevaplarnz doru ise bir sonraki modle
gemek iin ilgili kiiler ile iletiim kurunuz.

37

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Doru

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Doru
Doru
Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Doru
Yanl

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Doru
Doru
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru

38

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI

Yanl
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Doru

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

l
Elektriki
Yal
Topraklanmaldr
Ak (Bo)
Ksa devre
Sigorta
Kombine l
ki faz
SF6 gaz ile

39

KAYNAKA
KAYNAKA

ALACALI Mahmut, Elektrik lme Teknii ve Laboratuvar, zkan

Matbaaclk, Ankara, 2000.
ERTEM Selahattin, l Transformatrleri, TEK Eitim Mdrl
Yaynlar, Ankara, 1985.
KILI Eyp, Endstriyel Elektrik, Color Ofset Tesisleri, Kahramanmara,
2001.
PENT Adnan, Abdullah rkmez, Elektrik Makineleri 2, MEB Yaynlar,
Ankara, 1991.
PENT Adnan, zdemir Badur, Necmettin Tirben, Elektrik Blm ve
lem Yapraklar Snf 3, MEB Yaynlar, Ankara, 1988.
Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, 30 Kasm 2000 Tarih ve
24246 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Ynetmelik.
Elektrik Tesislerinde Topraklama Ynetmelii, 21 Austos 2001 Tarih ve
24500 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Ynetmelik.

40