Chng 3

BI TON TI U VN TI
3.1. Bi ton vn ti tng qut
y l mt bi ton ti u tuyn tnh c bit.
ng dng: ti u vn ti hng ha, ti u truyn ti in nng, sp xp sn xut v.v
3.1.1. Lp bi ton
Xem li th d 7, chng 1.
Gi s m kho hng A1, A2, , Am vi khi lng tng ng l a1, a2, , am.
n ni nhn B1, B2, , Bn vi yu cu l b1, b2, , bn.
m

Gi s:

a b
i 1

j 1

(iu kin cn bng thu pht, hay cn bng giao - nhn)

Chi ph chuyn 1 n v hng ha t Aj n Bj l Cij ( i 1, m ; j 1, n )

Mt khc C = (cij)mxn Ma trn chi ph.
Yu cu: vn chuyn ht hng t cc Ai n cc Bj sao cho cc Ai th ht hng, Bj th nhn hng
v tng chi ph l nh nht.
Xy dng m hnh
t xij ch lng hng s vn chuyn t Ai n Bj ( i 1, m ; j 1, n ), xij 0
m

Vy tng chi ph: f ( x) cij xij min (hm mc tiu)

(1)

i 1 j 1

x
j 1

ij

ai ( i 1, m )

ij

b j ( j 1, n )

x
i 1

(2)

xij 0 ( i 1, m ; j 1, n )

Bi ton (1), (2) l bi ton ti u tuyn tnh dng chnh tc. Do c th gii bng phng php
n hnh. Tuy nhin, bi ton c c im s bin ln (m x n bin), s rng buc ln (m + n), v vy
vic gii bng phng php n hnh mt nhiu cng sc. Cn a ra phng php gii ring cho
bi ton vn ti.
gii bi ton ti u vn ti, ta xy dng bi ton dng c bit ca bi ton ny.
3.1.2. Bi ton vn ti dng bng
Bi ton vn ti (1), (2) c th vit di dng bng nh sau:

31

Thu

B1
b1

Pht
A1
a1
A2
a2

Am
am

B2
b2

c11

c12

x11
c21

x1n

x21

c2n

x22
cm2

x2n

xm1
m

c1n

x12
c22

cm1

Bn
bn

cmn

xm2

xmn

f ( x) cij xij min

(1)

i 1 j 1

x
j 1

ij

ai ( i 1, m )

ij

b j ( j 1, n )

x
i 1

(2)

xij 0 ( i 1, m ; j 1, n )

Cc khi nim:
-

Cc ng vi xij 0 gi l chn.

Tp hp lin tip cc ca bng m mi hng hay ct c khng qu 2 th c gi l mt

dy chuyn, nu dy chuyn khp kn gi l vng.

Th d 1:
ai bi
a1
a2
a3

b1

b2
*
*

b3
*
*

b4

b2

b3
*
*

b4

Cc nh du * to
thnh dy chuyn (vng)
1 vng c 4

Th d 2:
ai bi
a1
a2
a3

b1
*
*

*
*

Cc nh du Th d 2 l dy chuyn khp kn vng

3.1.3. Tnh cht chung ca bi ton vn ti

Tnh cht 1: Bi ton vn ti vn bng thu pht ( ai b j ) th lun c phng n ti u.
Tnh cht 2: Gi s bng vn ti c m hng, n ct, E l tp cc khng to thnh vng gm ng (m
+ n -1) . Khi nu thm 1 mi bt k th E to thnh vng duy nht.
32

Th d: Trong th d 1 c m + n -1 = 6. Thm mt mi bt k s c mt vng duy

nht ( *).
Tnh cht 3: Nu bng c m hng, n ct, gi s V l tp gm m + n th chc chn c 1 vng no
trong tp V. Nu V cha ng mt vng th loi mt bt k ca vng th m + n 1
s khng to thnh vng.
3.2 Tm phng n c bn xut pht ca bi ton vn ti
3.2.1. Phng n c bn ca bi ton vn ti
Mt phng n ng vi mt tp hp chn tho mn iu kin rng buc (2).
Phng n c bn l mt phng n c ng m + n 1 m khng to thnh vng. Nu phng n
c bn c m + n -1 to thnh vng th gi l phng n c bn suy bin.
Phng n c bn khng suy bin u tin a vo gii bi ton vn ti gi l phng n c bn
xut pht.
3.2.2. Tm phng n c bn xut pht ca bi ton vn ti
a) Phng php gc Ty Bc: Bt u phn phi hng cho u tin bn tri ca bng ( gc Ty
Bc) mt lng hng ti a c th c x11 = min(a1, b1). Khi mt hng hay mt ct b loi ra khi
ht hng hoc hng th ta tip tc phn phi cho gc Ty Bc ca bng cn li. C nh vy
cho n khi mi hng, ct u b loi. Nu khng m + n -1 chn, th b sung 1 chn sao cho
khng to thnh vng vi xij 0 .
Th d: Tm phng n xut pht bng phng php gc Ty Bc
Thu
Pht
A1

B1
20

B2
40

1
30

A2

3
20

2
25

35

A B

5
10

25
A3

B3
30

4
5

30

90

S chn 5 = m + n -1 phng n c bn.

Mt khc, cc chn khng to thnh vng
Phng n trn l phng n c bn khng suy bin.
y l phng n xut pht ca bi ton
b) Phng php min cc: phn phi hng vo c gi cc nh nht vi lng hng ti a.
Sau loi ra. Sau tip tc vi cc c gi cc nh nht trong cc cn li Cho n ht.
Khi thu c 1 phng n c m + n 1 chn (Nu khng th b sung xij 0 ).
33

3.3 Thut ton gii bi ton vn ti

C hai thut ton:Thut ton Th v v thut ton Qui khng gi cc chn, c xy dng
da trn tnh cht c bn sau ca bi ton vn ti.
3.3.1. Tnh cht c bn ca bi ton vn ti
nh l: Nu thm vo 1 hng (hay 1 ct) ca ma trn cc ph cng 1 gi tr ty th phng n
vn ti ti u ca bi ton khng thay i.
(ng nhin Tng chi ph c thay i, do cc gi cc thay i).
3.3.2. Thut ton qui khng gi cc chn
Bc 1: Tm phng n xut pht gm m + n -1 khng c vng bng cc phng php bit.
Bc 2: Qui khng cc ph chn
- Cng vo hng th i ca ma trn cc ph s ri.
- Cng vo ct th j ca ma trn cc ph s sj
- Sao cho cc ph mi ca cc chn u bng 0.
- Cc ph mi chn C ij' C ij ri s j 0
Bc 3: Kim tra iu kin ti u
-

Nu sau khi cc gi cc cc chn C ij' 0 m cc cn li ( loi khng phi chn)

u c C ij' 0 vi mi loi th phng n ang xt l phng n ti u. Khi tng chi
ph f ( x)

C x

chon

ij ij

Nu sau khi qui khng gi cc chn m tn ti l loi m Cij' 0 ( vi phm),

phng n cha ti u, cn kim tra xem no l vi phm nhiu nht ( Cij' 0 nh nht
gi l iu chnh).

Bc 4: Xy dng phng n mi tt hn
-

B sung iu chnh tm trn vo tp chn c, khi c tp chn mi m + n , phi

xut hin mt vng duy nht Vi gi l vng iu chnh.

nh du chn l cho cc trong vng iu chnh, iu chnh l l.

Tm loi ra khi vng iu chnh

Lng iu chnh q = min xij (cc chn ca Vi)
Thay i phng n Vi: chn: xij - q; l: xij + q. Khi mt chn tr thnh xij 0 (
loi).
34

 Phng n mi gm m + n -1 vi gi cc mi l phng n xut pht cho bc sau.

Lp li bc 2 cho n khi tha mn phng n ti u.
Th d 3: Gii bi ton vn ti sau:
Thu
Pht
A1

B1
80

B2
20

B3
60

11

50
A2
40
A3
70
Gii

A B
i

160

Bc 1: Tm phng n xut pht bng phng php min-cc

Thu
Pht
A1

B1
80

B2
20

5
50 8

B3
60

4
8

1
0

r1 = -1
50

A2

3
40 0

2
0
20
(C)

A3

7
70 0

6
-1
20

9
3

x23
(L)
11
0

60
(L)
s1 = 4

r2 = -7

r3 = -11
10
(C)

s2 = 5

s3 = 0

Phng n c 5 = m + n -1 chn v khng c vng

Phng n c bn khng suy bin
Phng n xut pht.
Bc 2: - Qui khng chn
- Tnh gi loi nh trong bng trn.
Bc 3: vi phm l (2,3) do C23 = -1 < 0 iu chnh
B sung iu chnh vo cc chn C vng V1 vng iu chnh.
Lng iu chnh: q = min ( chn) = 10
35

Phng n mi:

xijcu V1

x xijcu q; ij L V1
x q; ij C V
1
ijcu
'
ij

Bc 4: Phng n mi
Thu
Pht
A1

B1
80

B2
20

8
50 7

B3
60

8
7

r1 = -1
50

A2

-1
0

40
10
A3

20
3
3

70

r2 = 0
10

r3 = 0

70
s1 = 0

0
s2 = 0

s3 = 1

Phng n mi c m + n -1 , khng vng.

Tr li bc 2 (Qui khng chn. Tnh cc loi)
Ta c: Cc loi c Cij' 0
Phng n ti u

0 0 50

Phng n ti u x 10 20 10 f ( x* ) 670
70 0 0

3.4 Cc dng c bit ca bi ton vn ti

3.4.1. Bi ton vn ti khng cn bng thu pht
a)

a b
i

a b
i

Dng f ( x) cij xij min (1)

i 1 j 1

x
j 1

ij

x
i 1

ij

ai ( i 1, m )

(2)

b j ( j 1, n )

xij 0 ( i 1, m ; j 1, n )

Nhn xt: C nhng im pht cn li hng tha, cc im thu nhn hng.

36

Khc phc gii: Thm 1 ct nhn hng gi bn+1 vi nhu cu bn1 ai b j vi mi gi cc

cho ct l Ci,n+1 = 0. Khi bi ton tr thnh cn bng thu pht Gii nh bnh thng.
m

b)

ai b j Dng f ( x) cij xij min

(1)

i 1 j 1

x
j 1

ij

x
i 1

ij

ai ( i 1, m )

(2)

b j ( j 1, n )

xij 0 ( i 1, m ; j 1, n

Nhn xt: Cc im pht ht hng, c im thu khng nhn hng

Khc phc gii: Thm 1 hng pht hng gi am+1 vi lng hng am1 b j ai vi mi gi
cc l Cm+1,j = 0. Khi bi ton tr thnh cn bng thu pht Gii nh bnh thng.
Th d 4: Gii bi ton vn ti sau: (Pht > Thu)
Thu
Pht
A1

B1
20

B2
40

B3
60

80
A2
30
A3
50
Gii
Ta c:

= 160;

=120. ai b j = 40

Thm ct vi B4 = 40 v Ci4 = 0
Gii bi ton bnh thng dng phng php min-cc tm phng n xut pht
Thu
Pht
A1

B1
20

B2
40

3
80 2

B3
60

4
-1

1
0
X12
L

A2

4
30 6

B4
40

2
0

0
0
60

r1 = 0
20
C

3
5

0
3

r2 = 3

6
5

0
0

r3 = 0

30
A3

1
50 0

5
0
20

s1 = -1

10
C
s2 = -5

20
L
s3 = -1

s4 = 0
37

C phng n c bn (m + n -1 = 6), khng to thnh vng Phng n c bn khng suy bin.

Tin hnh ti u ha bng phuong php Qui khng gi cc chn
C vi phm (1, 2)
Thm vo tp chn lc c vng nh bng trn
Lng iu chnh q = 10
Phng n mi
Thu
Pht
A1

B1
20

B2
40

2
80 2

B3
60

-1
0

0
0

0
0

10
A2

6
30 5

B4
40

0
0

r1 =0

60

10

5
4

3
2

r2 = -1

5
5

0
0

r3 = 0

30
A3

0
50 0

0
1
20

s1 = 0

10
s2 = 1

s3 =0

s4 = 0

Phng n mi c m + n -1 , khng vng.

Tr li bc 2 (Qui khng chn. Tnh cc loi)
Ta c: Cc loi c Cij' 0 Phng n l ti u

0 10 60

Phng n ti u x * 0 30 0 f ( x * ) 180
20 0 0

Th d 5: Gii bi ton vn ti sau: (Pht < Thu)

Thu
Pht
A1

B1
80

B2
30

B3
60

11

50
A2
40
A3
70
Gii
C

= 160;

=170 b j ai = 10

Thm hng vi A4 = 10 v C4j = 0

38

Gii bi ton bnh thng dng phng php min-cc tm phng n xut pht (u tin cho
bng c trc).
Thu
Pht
A1

B1
80

B2
30

5
50 4

B3
60

4
3

1
0

r1 = -1
50

A2

3
40 0

2
0

6
3

r1 = -3

9
3

11
4

r1 = -7

0
1

r1 = 0

10
A3

7
70 0

30

70
A4

0
10

0
s1 = 0

s1 = 1

10
s1 = 0

Phng n c 5 , do thm 1 (chn (4,2) sao cho khng to thnh vng)

C phng n c bn (m + n -1 = 6), khng to thnh vng Phng n c bn khng suy bin.
Qui khng chn.
Ta c: Cc loi c Cij' 0
Phng n ti u

0 0 50

Phng n ti u x 10 30 0 f ( x * ) 630
70 0 0

3.4.2. Bi ton vn ti c cm
Thc t c mt s tuyn ng Ai n Bj c th c s c (gy cu, cm ng) v khng th vn
chuyn theo tuyn ny c.
Gi (i, j) ng vi cm
Do gn cc cm bng 1 s M (s dng cc ln) Cij = M
Sau gii bnh thng
Tm phng n ban u theo phng php min-cc.
3.4.3. Bi ton vn ti tm max f (x)
m

Tng t bi ton c ch c hm mc tiu f ( x) cij xij max (1) vi h rng buc nh c.

i 1 j 1

Cch gii:
39

Cch 1: t g ( x) cij xij min

i 1 j 1

Gii bnh thng x *g ( x ) cng l phng n ti u ca f (x)

Nhng f max g min
m

Cch 2: vn nguyn bi ton f ( x) cij xij max thay i tm phng n xut pht bng
i 1 j 1

phng php max-cc (u tin phn phi cho c chi ph ln)

Dng phng php qui khng gi cc chn ri, sj v iu kin ti u l Cij < 0 vi mi loi.
Cc qui trnh lm tng t.
Th d 6: Mt phn xng c 5 cng nhn trong c 2 n, 3 nam, c 5 my thi bng n vi 3
loi: loi I 1 ci, loi II 2 ci, loi III 2 ci. Mi cng nhn iu khin mt my vi nng sut
nh trong bng. B tr lao ng hp l nng sut lao ng l max
My
Cng nhn
N

I
1

II
2

III
2

10

11

2
Nam
3
Gii. y l bi ton vn ti tm max, cn bng thu pht

A B
i

160

Cch 1: Max-cc
My
Cng nhn
N

I
1

II
2

10
2 0

8
0
1

Nam

8
3 -2

III
2
r1 = 0

11
0

r2 = -1

1
9
0
1

s1 = -10

7
-3

s2 = -8

2
s3 = -10

Phng n c 4 = m + n -1, khng to thnh vng Phng n c bn khng suy bin.

Qui khng chn. Ta c: Cc loi c C ij' 0 Phng n ang xt l ti u.

1 1 0

Nng sut cao nht f max = 49, x *

0 1 2

40