Professional Documents
Culture Documents
BAB II
BAHASAN
A. Carita Pantun
Carita pantun mangrupa hiji seni pintonan carita pitutur / lisan Sastra
Sunda bari ditembangkeun sarta dipirig ku kacapi. Pantun dipidangkeun ku
saurang juru pantun nu oge maenkeun kacapi.
Ajip Rosidi (1966:1) netelakeun, yen nu dimaksud carita pantun nya eta
sarupanin sarita rekaan panjang anu dilalakonkeunana umumna alam Pajajaran
jeung alam behditueunana. Ilaharna pgelaran mantra lumangsung sapeuting
jeput ti mimiti bada Isa nepi ka wanci subuh. Carita pantun enya-enyana mah
media sastra snda buhun nu mangrupa manifestasi jiwa sunda baheula,
fungsina
nembongkeun
jiwa
jeung
kepercayaan
pakumbuhan
nu
dipirig mak kacapi. Jalma anu magelarkeun carita pantun disebutna Tukang
Pantung atawa Juru Pantun. Umumna umurna geus kolot sarta loba diantarana
anu lolong
Ayeuna mah kasenian pantun th geus mh tilem. Juru Pantun loba nu
geus pangsiun tina profsina. Pangna kitu lantaran ayeuna mah geus langka
anu nanggap. Sanajan kitu aya knh Juru Pantun anu ngeureuyeuh. Gentnggentng ulah potong cenah, sataun sakali mah aya knh anu sok manggung,
utamana dina acara ngaruat imah, ngaruat lembur, atawa dina rngs pann.
Ti taun 50-an ka ditu mah kasenian pantun th karasa tur katmbong
majuna. Mangsa harita mah kacida dipikaresepna ku masarakat patani
padsaan. Harita pantun raket patalina jeung tata kahirupan urang lembur.
Juru pantun boga kalungguhan minangka juru panerang di masarakat, mh
sarua jeung kalungguhan dalang wayang golk dina jaman ayeuna. Nu matak
juru pantun mah kudu jalma anu ngawasa kaparigelan jeung miboga
pangaweruh anu jembar.
Pantun th hiji wangun kasenian titinggal karuhun urang. Bda jeung
kasenian lianna, anu jadi lulugu dina pantun nyata karya sastrana anu
mangrupa leunjeuran lalakon atawa carita. Lalakon anu turun tumurun nepi
ka kiwari dina wujud lisan. Hanjakal ku generasi kiwari mah kurang
dipikaresep lantaran meureun karasana geus tinggaleun jaman, henteu
nyaritakeun kaayaan jaman kiwari. Padahal carita pantun th pituin milik
urang Sunda.
Magelarkeun carita pantun kudu dirojong ku sarana upacara, upamana
nyadiakeun parukuyan jeung parawanten.
Parukuyan
th
tempat
keur
salamt.
Rngs
ngarajah,
kakara
juru
pantun
Lamun
lalakon
geus
tamat,
ku
rajah,
anu
kawentar
diantaran: Lutung
Kasarung, Ciung
Rajah th salilana aya di bagian awal carita pantun. Aya nu panjang, aya
nu pondok deuih. Panjang-pondokna rajah jeung bda-bdana rajah henteu
gumantung kana carita nu dilalakonkeunana, tapi leuwih gumantung ka juru
pantunna. Sanajan caritana bda, upama dilalakonkeun ku juru pantun anu
sarua, bisa jadi rajahna og henteu bda.
Conto rajah pamuka dina carita pantun Lutung Kasarung:
Bul kukus mendung ka manggung,
ka manggung neda papayung,
ka dwata neda suka,
ka pohaci neda suci,
kuring rk diajar ngidung,
nya ngidung carita pantun,
ngahudang carita wayang,
nyilokakeun nyukcruk laku,
nyukcruk laku nu bahayu,
mapay lampah nu baheula,
lulurung tujuh ngabandung,
kadalapan keur disorang,
bisina nerus narutus,
bisina narajang alas,
da puguh galuring tutur,
ngembat papatan carita,
ti mendi papisinieun,
ti mana pacaritaeun,
10
teuteureuh ti kahiyangan,
ditandan cupu manik,
cupu manik astagina,
dituruban ku mandepun,
diteundeun di jalan ged,
ditunda ku nu ngaliwat,
ku nu weruh di semuna,
ku nu terang bujaksana,
ku nu rancag di angen,
dibuka patinghaleuang,
nu mnta dilalakonkeun,
cag!
teundeun di handeuleum sieum,
tunda di hanjuang siang,
paranti nyokot ninggalkeun.
(Dicutat tina Panca Warna IIA)
2. Narasi
Bagian narasi atawa nyaritakeun, ditepikeun dina mangsa juru pantun
nyambungkeun hiji kajadian kana kajadian saterusna. Bda jeung rajah katut
Caturkeun ratu di manggung, carita di kahyangan. Guru Minda
kajadian dskripsi (papantunan), lebah bagian narasi mah henteu
kahyangan, anak dwata cikalna, titisan Guru Hyang Tunggal, seuweu batara
ditembangkeun. Tapi sanajan kitu angger ba dipirig ku kacapi najan ukur
di langit, ngabujangga di paradwata, kasp taya papadana, keur
digalantangkeun ba og.
meujeuhkeun
teguh
cangcut.
Conto
narasi dina
carita
pantun Lutung Kasarung :
Tuluy ngimpi kagungan bbn, sarupa jeung Sunan Ambu; ngalingling
ngadeuleu maling. Enggeus nganggo raksukan, salin jenengan kana Lutung
Kasarung; kasarung ku sadulur, kasimpang ku barayana.
Cedok nyembah, indit ngusap birit, angkat ngusap sinjang, bisi
kawiwirangan keur ngawula
11
3. Dskripsi
Bagian dskripsi nyata bagian anu ngagambarkeun tingkah paripolah
tokoh carita dina hiji kajadian, saperti putri dangdan, lngsr lumpat, satria
perang, satria ngapung, hayam diadu jeung sajabana. Salian ti ta, bagian
dskripsi th ngagambarkeun og pangrasa hate saperti sedih, ngangres,
ngenes, ambek, hareneg, jeung sajabana; sarta ngagambarkeun kaayaan.
Bagian dskripsi sok dihaleuangkeun ku juru pantun, nu matak sok disebut
og papantunan. Kaasup bagian nu pikaresepeun, lantaran umumna juru
pantun ngagunakeun gaya basa babandingan anu lucu tur karikatural pikeun
ngagambarkeun kajadian atawa kaayaanana.
Conto dskripsi dina pantun Lutung Kasarung, ngagambarkeun
kaayaan Purbasari sanggeus diborhan kler nahun ku Purbararang:
Ludak-ldok diborhan,
lain teu wuni boborh,
dipulasan kler nahun,
nu geulis ngadadak gorng,
hideung batan wadah teuleum,
bangbang awak batan gagak,
ngan sorotna henteu leungit,
sasemu knh jeung Ambu,
pakan jiga kiramay,
karmbong saburubutan,
12
13
14
Lalakon dilalakonkeun
Puun Sapuuuun Hyang Suwargi
Sang Lumahing Nusa Larang
Sing langgeng di kasucian
Lumanggeng di Kahyangan
Ngahiji jeung Maha Suci
Nya Hyang Sda Niskala
Puuuun Sapuuuuuuuuuuuuun.
15
16
17
18
19
kajambak
tuang
paparas,
kacokot
tuang
jojompong,
20
21
Seja kula rek diajar, nyukcruk seuweu ratu nu bahayu, rek mapaykeun
seuweu raja nu baheula, anu tuhu urang caturkeun,anu gelar urang caritakeun,
pan luput kula ba-yuan, mun salah kula pagahan, mun bener kula asuhan,
pindingan, neda agung nya paralun, neda panjang pangampura, ka sadaya
nubakal dicarioskeun.
Salian ti ratu kulon, lamun kulon kadi katon.
Tanjak barat ka pajajaran, nu ngujur dina pangambung, nu salat dina
pangucap, nu ngancik dina panitih, seler patih ranggalawe, nu calik dina
panitih, nu seler ti ranggalawe, nu tirih ti siliwangi, pencaring ti
mundingwangi, pencaring ti mundingwangi, diseuweuan da ratu agung, nu
agung di gunung bubut, nu muter di karantenan, nu calik di gajah depa,
pangcalikanana ku kuningan, kuningan direka munding, tambaga direka kuda,
emas direkakeun gajah, panjangna sadeupa mider, direkakeun gajah depa,
eukeurna kumpul mungpulung, sacekan sareanana.
Ngariung para nu jangkung, ngajajar
Ujaring cinarios, lampah ratu kembang panyarikan, "mas ratu!, nam buruburu urang bisi kalepasan, cundukkeun ka ratu, sebakeun ka nu jadi raja".
"Kakang bakal sim kuringmah, ti tadi ge moal daek cunduk ka ratu, moal
daek seba ka raja, sebab lengoh ka-lempohan, kadar mawa puyuh sahiji,
ngerakeun ku deu-ngeun-deungeun, wirang temen ku deungeun-deungeun,
tinimbang ka ratu, terus ka raja, urang cuang pulang deui bae, ka nagara
urang."
"Beu..ana kitu, temen maneh hayang mawa, naon nu dibawa?"
"Kakang bakal sim kuring mah, daek-daek dicunduk-keun ka ratu,
disebakeun ka menak, ulah peuting, ulah beu-rang peuting ge mangga, lamun
mawa anjung-anjung wesi jimat, eusinamunding bulu hiris, kuda bulu landak,
embe bulu songket, kalicangket jangjang mayang, papatong jang-jang salaka,
22
jeung bokor salongo, eta kaula daek, lamun mawa barang eta, cunduk ka ratu
seba ka menak..mangga."
"Beu..payung agung gelang gading, ari ngucap sok sembarangan, di mendi
atuh nu kitu ayana?, si kakang sapanjang namgtung bumi, nunjang
lemah..kakara ngadenge, anjung wesi bagbagan wesi jimat."
"Inggih duka ayana mah dimana..kakang bakal, da kaula ge teu terang,
ngan bae numutkeun ari aya ngaranna mah, kudu aya banda barangna."
"Bener ceuk pangucap mah gampang, biwir handap jeung nu luhur, tapi nu
enya di endi ayana eta?, perkara jimat anjung wesi bagbagan wesi."
"Teu langkung sakumaha pangersa sampean, kakang bakal, lamun bae
keresa maha, mangga ilari,teu kersa mah sawios, mangga urang cuang pulang
deui bae, ka nagara urang."
Ditinimbang ku raden, "tinimbang kami teu tepung deui jeung ratu, teu
tepang deui jeung raja, kajeun teuing te-lat di jalanan.
Peklamun maneh tetela, hayang dibelakeun ku si ka-kang, mangka daek
ngantian di dieu, di mega malang!"
"Inggih..mangga kakang bakal, kula ngantosan, ulah samarganing
taun..bulan, najan windu kula moal welwh ngantos, di dieu di mega malang."
"Pek ulah undur kalayuan, ulah leumpang kalayatan, yen kakana teu acan
datang, cirining teu acan hasil pamak-sadan."
"Inggih mangga kang bakal, kula sanggem ngantosan", "tutug timus perele
panteg, kakang ayeuna widian..bayi, sar-ta dungakeun."
"Mangga..rek angkat, muga-muga salamet sampean nu angkat, nu
dikantun kula, muga-muga diparinan salamet, sarta muga-muga sing laksana
paneda, sing hasil nya pa-maksadan."
Kacarios ratukembang panyarikan, gadang ngantun-keun saderek, payung
agung gelang gading, di mega malang.
23
24
"Inggih kula teu ngagaduhan, bilih sampean teu percanteun mah, mangga
ilari di patempatan kula, goletrak teu aya naon-naon."
"Maneh diperih pati, dipalar modar ku dewek, ayeuna luput teu bisa
nyerenkeun buktina, anjung wesi bagbagan wesi, menta beja di mana nu aya,
bejakeun ka awak sok!"
"Ieung..kaula nu matak ge teu ngadenge-denge, bejana nu bogaeun."
"Sok bejakeun ka dewek!, ulah bohong ulah bobad, ramenantek!, lamun
teu mere barangna, teu mere bejana, ancur leburna, bebas nagarana disambut,
diwuluku digagacek, diurus ku dewek!"
"Ieung..inggih kula mah, da teu ngadenge-denge beja-na."
"Piraku adi?, sok bejakeun ka dewek..sok!"
Kuda ramenantak gajah ramenantak, bakating ku sieun, dumeh aya
ponggawa kitu petana, kapaksa.
"Ieung..raka!, tapi sampean poma-poma, lamun sampe bisa laksana, ulah
bebeja meunang kabar ti awak."
"Moal adi!, sok bejakeun!, sok! sok!"
"Kula ari terang mah henteu, ngan ngadenge beja wungkul, eta nubogaeun
anjung wesi, bagbagan wesi jimat saeusina, kajaba di nagara buananyungcung,
kasebat nu bo-gana, kasebat tumenggung rangga walian..raka."
"La-la-la..ari buana nyungcung, lebah mendi adi?", "ieu handapeun buana
kula, salapis deui", "beu..naha handapeun negara maneh, aya deui buana?"
"Inggih ceuk beja mah aya, hiji nagara galendor, anu gaduhna enjang
buana, kaduana buana nyuncung, nu gaduh-na tumenggung rangga walian."
"Ceuk beja di dieu nu boga?", "enggih leres..raka, ngan sampean upami
datang ka sampe bisa, eta nyandak jimat, peupeujeuh ulah bebeja, yen
meunang beja ti awak".
25
26
kan
maksa-maksa,
maksa-maksa
temene
sabodo..ponggawa!"
Kacarios raden, launa mudun terus, kolear..., kolear..., gemblung.
Datang kanagara, kasebat nagara buana nyngcung, handapeun nagara,
nagara buana pancatengah.
27
Raden rut-ret ningali, kulon wetan, kaler kidul, barang ningali ka karaton,
nyata wadya bala ponggawa, saputer karaton nyiger, matana lir mata simeut
bae, pada batoton, nyangking keris, nyandak pedang reujeung tumbak, jeung
gadana.
"Beu..tetela nyata, teu salah cek beja..yeuh!", teu ana paran solonong, oray
sagede catang kalapa!", "o-o-lakada-lah", "kok! kok!", "teu salah ceuk beja,
oray sagede catang kalapa!"
Raden sanggeus patepang jeung oray, ditonjok oray, jebot!, goletak modar,
"wah teu sapira kadigjayaanana oray!"
Aya welis sagede tampir, riab cekot, riab, riab, riab..., ditampiling welis,
jeblag!, goletak mati, "wah teu sapira kadigjayaan!"
Aya tiwuan sagede-gede hayam bibit, ngong!, ngong!, diteunggeul ku
peureup, jebot!, goletak modar, "tiwuan teu sapira mati!"