Truyn ng thu lc thu ng

Trnh B Trung

Chng 4
Khi nim v truyn ng thy ng
4.1 Khi nim chung v truyn ng thu lc th tch
Truyn ng thy lc thy ng l mt th loi (phng thc) truyn ng m trong
cc thit b ch yu tham gia trong h truyn ng ny l cc my thy lc cnh dn v
mt s phn t thy lc ph tr khc. Cc my thy lc cnh dn thng thng c mt
thc hin nhim v truyn ng (truyn ti, bin i nng lng) trong h truyn ng thy
lc cnh dn l bm cnh dn (thng l bm ly tm), ng c thy lc cnh dn (tua bin
thy lc). Ngoi ra, trong h thng truyn ng thy lc cnh dn cn c cc phn t thy lc
ph khc lm nhim v iu khin, iu chnh, bo v...
Trong thc t, h thng truyn ng thy lc cnh dn c gi tt l truyn ng
thy ng. Nh vy, n gin trong cch gi v nh ngha, chng ta c th hiu rng:
Truyn ng thy ng l mt t hp thit b gm c hai my thy lc cnh dn, l bm ly
tm v tua bin thy lc.
Loi truyn ng ny ra i t u th k 20, xut pht t vic tm phng php
truyn cng sut ln vi s vng quay kh ln t cc ng c diezel ti chn vt tu thy.
Ngy nay, h truyn ng ny c nghin cu m rng v p dng nhiu trong cc ngnh
ch to my, -t, xe tng, tu ha...

4.1.1. S kt cu v nguyn l lm vic ca truyn ng thy ng

ng
dn
Tua bin
BmL
T
Kt du

Chn
vt

ng c

Hnh 4.1: S nguyn l truyn ng thy ng tu thy

Hnh 4.1 biu din s nguyn l truyn ng thy ng trn tu thy truyn
mmen quay t ng c n chn vt. y, ng c diesel lai bm ly tm quay; bm ht
cht lng cng tc t kt cha ln, truyn qua ng ng dn, cp vo tua bin thy lc, lm
cho chn vt quay v sau cht lng tr v kt cha.
Trong thc t cho thy rng h thng truyn ng nh vy s cng knh v tn tht
thy lc rt ln. Do vy, cc nh thit k ni trc tip ca ht ca bm vi ca thot ca
tua bin thy lc vi nhau v ng thi t c bm ly tm cng tua bin nm trong mt v.
Chnh v th m h truyn ng khng cn n kt cha cht lng, b bt c ng dn, chi
ph tn tht thy lc nh m vn m bo nguyn l truyn ng.
Trong thc t, mi loi truyn ng u c u, nhc im ring. Phng thc truyn
ng thu ng cng vy, n c nhng u nhc im sau:

01/6/2007

Truyn ng thu lc thu ng

Trnh B Trung

4.1.2. u im:
1. D thc hin vic iu chnh v cp v t ng iu chnh vn tc chuyn ng ca b
phn lm vic trong cc my, ngay c khi my ang lm vic;
2. Truyn c cng sut lm vic ln;
3. Cho php o chiu chuyn ng b phn lm vic ca my d dng;
4. C th m bo cho thit b lm vic n nh, khng ph thuc vo s thay i ca ti
trng ngoi;
5. Kt cu gn, c qun tnh nh do trng lng trn mt n v cng sut truyn ng ln.
iu ny rt c ngha trong h thng t ng;
6. Do cht lng cng tc trong h thng truyn ng l du khong nn iu kin bi trn
v t bo v khi b r rt tt;
7. Truyn ng m, gy ting n thp;
8. C th phng s c khi my qu ti.

4.1.3. Nhc im:

1. Vn tc truyn ng b hn ch v phi phng hin tng va p thu lc, tn tht thu
lc v xm thc;
2. Kh lm kn cc b phn lm vic do vy kt cu thit b cn phc tp;
3. Yu cu cht lng l du khong lm vic tng i kht khe nh nht phi nh, t
thay i khi nhit , p sut thay i. Du khong phi n nh v bn vng v mt tnh
cht ho hc; kh b xy ho, kh chy, t ho tan nc v khng kh, khng n mn kim
loi, khng c.
Trn c s ca truyn ng thu lc thu ng, ngi ta chia ra hai kt cu truyn ng
thu ng r rt: khp ni thu lc v bin tc thu lc. Khp ni thu lc ch lm nhim v
truyn chuyn ng, truyn mmen m vn gi nguyn gi tr mmen . Bin tc thu lc
lm nhim v truyn chuyn ng nhng li ng thi thay i tr s mmen v ko theo
thay i gi tr vn tc truyn ng.
4.2. Khp ni thu lc
Khp ni thu lc l kt cu n gin nht ca truyn ng thu ng. Cng nh cc
loi khp ni khc, n dng truyn mmen t trc dn n trc b dn m khng thay i
tr s mmen .
1

Hnh 4.2: S nguyn l khp ni thu lc

1-Bm ly tm; 3-Trc dn;
2-Tua bin;
4-Trc b dn.

01/6/2007

Truyn ng thu lc thu ng

Trnh B Trung

4.2.1. Nguyn l hot ng ca khp ni thu lc :

Khi ng c lm vic, bnh bm quay v truyn c nng cho cht lng. Di tc
dng ca lc ly tm, cht lng chuyn ng dc theo cnh dn t tm ra ngoi bnh bm vi
vn tc tng dn. Sau cht lng chuyn sang bnh tua bin, khi qua cc cnh tua bin th
cht lng truyn c nng cho bnh tua bin , lm cho n quay cng chiu vi bnh bm. Do
, mmen quay c truyn t trc dn sang trc b dn. Cht lng sau khi ra khi bnh tua
bin li tr v bnh bm v lp li qu trnh chuyn ng nh trn mt cch tun hon gia
hai bnh cng tc.
Nh vy, mi phn t cht lng trong khp ni thu lc thc hin ng thi hai
chuyn ng: va quay vng tun hon theo phng t bnh bm 1 n bnh tua bin 2, va
quay quanh trc ca khp ni. Chuyn ng tng hp ca phn t cht lng trong khp ni l
hnh vng xon c.

4.2.2. c im qu trnh lm vic ca khp ni thu lc

Khp ni thu lc ch truyn mmen quay ca ng c m khng bin i tr s
mmen . i vi khp ni thu lc, ta c:
MB + M T = 0
(4.1)
Tc l MB = - MT. iu ny hon ton ph hp vi nguyn l cn bng tc dng v phn lc
tc dng theo nh lut th ba ca Niutn.
V vy, khi c s thay i ca ti trng (mmen cn trn trc b dn) th s vng quay
ca bnh tua bin s thay i theo. Do , lm thay i vn tc chuyn ng ca cht lng
trong bung lm vic v dn n s thay i mmen quay ca bnh tua bin sao cho cn bng
vi tr s mmen cn ca ph ti. V th, khp ni thu lc l loi truyn ng t ng.
Vic truyn c nng t trc dn ti trc b dn bng mi trng cht lng trong cc
bnh cng tc ca khp ni thu lc khng th khng b tn tht. V vy t s truyn:

nT
1,0
nB

(4.2)

Tc l nT < nB. Do , khi truyn cng sut qua khp ni thu lc, s vng quay ca
trc b dn lun lun nh hn s vng quay ca trc dn.
Hiu s gia s vng quay cc bnh bm v tua bin ca khp ni thu lc chia cho s
vng quay ca bnh bm c gi l h s trt ca khp ni thu lc, k hiu l s.

nB nT
n
1 T 1 i
nB
nB

(4.3)

Hiu sut ca khp ni thu lc s l:

NT M T nT
n
T suy ra: T i

.
N B M B nB
nB

(4.4)

Khi s = 0 th = i = 1, tc l nT = nB. Trong khp ni thu lc, khi nT = nB th p sut

do tc dng ca lc ly tm li ra ca bnh bm v li vo ca bnh tua bin l nh nhau. Khi
, cht lng khng c chuyn ng tng i t bnh bm sang bnh tua bin m n ch
quay cng vi v khp ni thu lc nh l mt vt rn. By gi, lu lng cht lng Q = 0 v
do mmen ca khp ni thu lc M = 0.
Bi vy, khp ni thu lc ch c th truyn cng sut v mmen khi n T < nB hoc khi
s > 0 nh ni trn.

01/6/2007

Truyn ng thu lc thu ng

Trnh B Trung

ch lm vic bnh thng, khp ni thu lc c s = 2 3 %, cho nn = 1 - s

= 0,97 0,98.
H s trt cng ln (tc nT cng nh so vi nB) th chnh p sut li ra khi bnh bm
v li vo bnh tua bin cng ln.
Trong phn ln cc trng hp, lu lng Q t tr s cc i khi n T = 0, tc ng vi s
= 100 %.
Qua s nghin cu c im qu trnh ca khp ni thu lc trn, c th tm tt cc
tnh cht ch yu ca n nh sau:
1- Trc dn v trc b dn quay c lp vi nhau. Khi trc dn quay th trc b dn c
th ng yn hoc quay vi vn tc no y. Nhng vn tc quay ln nht ca trc b dn ch
t ti khong 97 hoc 98 % so vi vn tc trc dn;
2- Khi ng v tng tc (ly ) m;
3- Cc chi tit ch yu (bnh cng tc) khng b mi mn v cc b mt lm vic ca
chng khng tip xc vi nhau;
4- Hn ch dao ng xon;
5- Truyn ng khng n;
6- C hiu sut cao (0,97 0,98) ch lm vic tnh ton;
7- S dng vn hnh chc chn;
8- Cho php lch tm t 1 3 mm gia khp ni vi h ng trc di;
9- Thc hin c vic iu khin t xa v t ng ho iu khin mt cch n gin.
Do , khp ni thu lc thng dng :
1- iu chnh s vng quay ca trc b dn khi s vng quay ca ng c khng i
(dng trong bm cp nc ln cho ni hi cc nh my nhit in, nh my ho hc, chy
qut thng gi hm m, l luyn kim...);
2- Ly cc my c mmen khi ng ln (nh tua bin hi, my ct kim loi ln,
bng ti ln, ng c tu thy...);
3- Hp tc cng sut nhiu ng c (v d: hai ng c diezel lai mt chn vt tu
thu); v
4- c bit u im dng cho khp ni - LY HP - ng c lai chn vt tu thu.
Trong mt s trng hp, khp ni thu lc s dng nh mt c cu an ton (v d:
ng c diezel lai chn vt tu thu khi chn vt b kt hon ton)

4.2.3. Cc thng s c bn ca khp ni thu lc.

Cng sut lm vic trn trc dn (trc bm):
NB

QH B
B P

(4.5)

Trong : Q - Lu lng cht lng trong khp ni;

HB - Ct p do bnh bm to ra;
B - Hiu sut ca bnh bm;
P - Hiu sut ca bnh phn ng;
- Trng lng ring ca cht lng lm vic.
Cng sut lm vic trn trc b dn (trc tua bin):
NT QH BT
Trong : T - Hiu sut bnh tua bin.
Thay tr s ca HB v tnh ton, ta c: NT = B.P.T.NB
Nu gi = B. P. T l hiu sut ton phn ca truyn ng th ta c

01/6/2007

(4.6)
(4.7)

Truyn ng thu lc thu ng

Trnh B Trung

NT
(4.8)
NB
Phng trnh mmen ca khp ni:
Trong trng hp tn tht thu lc trong khp ni bng 0 th mmen ca bnh bm
chnh l mmen ng lng ca khi lng cht lng qua bm hay qua tua bin:
Mmen i vi bnh bm:
1
(4.9)
M B Q (c2u D2 c1u D1 )
2
V mmen ca bnh tua bin l:
1
(4.10)
M T Q (c1u D1 c2u D2 )
2
Trong :
- t khi ca cng cht
C1u - tc phn t cht lng ti ca vo chiu trn phng tip tuyn
(phng u) vi ng trn ti ca vo ca bnh cng tc;
C2u - tc phn t cht lng ti ca ra chiu trn phng tip tuyn
(phng u) vi ng trn ti ca ra ca bnh cng tc;
D1 - ng knh bnh cng tc ca vo;
D2 - ng knh bnh cng tc ca ra;
Q - Lu lng cng cht qua khp ni.
mi ch lm vic n nh, phng trnh cn bng nng lng trong khp ni
c biu din nh sau:
NB = NT + NW
(4.11)
Trong
NB = QHB
NT = QHT
NW - Cng sut tn tht qua khp ni;
Q - Lu lng cng cht ca khp ni;
HB - Ct p ca bnh bm;
HT - Ct p ca bnh tua bin.

4.2.4. ng c tnh ca khp ni thu lc

Cng nh cc my thu lc khc, ngi ta xy dng ng c tnh thc nghim
cho khp ni thu lc. ng c tnh thc nghim ny ng vai tr quan trng trong vic
hon thin kt qu tnh ton, nh gi tnh nng lm vic v tin li trong s dng, khai thc.
ng c tnh ngoi: Hnh 4.3 Biu din mi quan h gia mmen quay M,
cng sut NB, NT v hiu sut ca khp ni thu lc vi s vng quay nT ca bnh tua bin
khi s vng quay ca bnh bm khng i (n B = const).
N

100%

NB
M

NT

nT(v/ph)
01/6/2007

Truyn ng thu lc thu ng

Trnh B Trung

Hnh 4.3: ng c tnh ngoi ca khp ni thu lc

ng c tnh thc nghim cho ta thy:
- Mi quan h NB = ( nT) v M = ( nT).
- Khi nT tng t s 0 n nT = nB th M gim: do NB gim (v NB = M.B; B =
const).
- Khi nT = 0 v nT = nB th NT = 0. Trong khong hai tr s gii hn ca nT th NT c
mt tr s cc i.
- ng hiu sut l ng thng, v
n
(4.12)
T i.
nB
Khi nT tin gn ti nB, v l thuyt th = 1. Nhng v lc y N 0 v mmen quay
M gim n mc ch cn thng mmen cn do tn tht (tn tht do ma st c trc
khp ni, ma st ca cht lng vi b mt ca cc bnh cng tc...), cho nn hiu sut khng
th bng 1. Lc , ng s li i theo ng dc v n 0.
ng c tnh ngoi trn ch cho ta bit tnh nng lm vic ca khp ni mt ch
ng vi nB = const. Nhng trong thc t, khp ni c th lm vic vi nhng ng c c s
vng quay thay i (nB = var) nn ngi ta cn dng c tnh tng hp tin s dng trong
trng hp .
ng c tnh tng hp: Biu din mi quan h gia mmen quay ca khp ni
thu lc vi s vng quay ca bnh tua bin n T khi s vng quay ca bnh bm thay i (nB =
var). Trn ng c tnh , cn v nhng ng cong biu din s thay i ca M vi cc
gi tr hiu sut nh nhau (ng ng hiu sut). Mun xy dng ng c tnh tng
hp, cn lp nhiu ng c ngoi ca khp ni vi nhiu tr s n B khc nhau.
M

0.1

=const
nB=100%

0.9

nT(vg/ph)
Hnh 4.4: c tnh tng hp khp ni thu lc

4.2.4. Khai thc khp ni thu lc

Trong lnh vc tu thu, khp ni thu lc ng vai tr ly- hp dng truyn
ng (truyn cng sut) t mt hay nhiu ng c Diezel n lai chn vt. Khi khai thc khp
ni thu lc cn ch mt s im sau:

01/6/2007

Truyn ng thu lc thu ng

Trnh B Trung

- Cng cht dng cho khp ni c nht cng thp cng tt, song khng v th m
ngi ta dng nc. Bi v nc tuy c nht thp, nhng bi trn km v d gy r cc chi
tit ca khp ni. Chnh v th m du khong l cng cht c u tin s dng cho khp
ni thu lc.
- Cng cht lng trong khp ni chnh l nhn t truyn nng lng t trc dn sang
trc b dn. Cng cht cng in y trong khp ni th hiu sut truyn ng cng cao. Khi
cng cht c tho ht ra khi khp ni th vic truyn cng sut hon ton khng cn tc
dng. Nh vo tnh cht ny m mun ct truyn ng khp ni (tc l LY) bng cch tho
ton b cng cht ra khi khp ni v mun ni truyn ng (tc l hp) bng cch np
cng cht y tr li cho n. Trong thc t, ngi ta thit k ch to van thot cht lng sao
cho c th iu khin c (c th bng tay hoc iu khin t xa), nh vy l vic ly hay
hp ca khp ni s c thc hin.
- Trong qu trnh lm vic ca khp ni, mt phn cng sut truyn t trc dn sang
trc b dn b mt i do tn tht ma st, tn tht thu lc. Chnh nhng tn tht ny bin sang
dng nhit v lm cho du thu lc (cng cht) nng ln. Nh vy, ngi ta phi lm mt du
thu lc . Vic lm mt c thc hin bng cch a mt phn cng cht ra khi khp
ni ngay trong khi khp ni lm vic lm mt sau li a quay tr li. Nu khp ni
khng c lm mt tt th s lm vic ca n khng n nh v c th gy hng mt s chi
tit nh b lm kn bng cao su do v qu nng. Li dng lc ly tm dn cng cht ra mt
cch thun tin, cc nh ch to thit k ng ra pha ngoi xa tm quay ca khp ni
v np cng cht vo bng ng dn gn tm quay ca khp ni.
4.3 Bin tc thu lc
4

6
5

Hnh 4.5: S nguyn l bin tc thu lc

1- Trc dn; 2 - Trc b dn; 3 - Bnh bm; 4 - Bnh phn ng
5 - Bnh tua bin; 6 - V khp ni.
Bin tc thu lc c nhim v truyn c nng gia cc trc dn cho trc b dn v c
km theo s bin i mmen quay. Thng thng, bin tc thu lc n gin nht c kt cu
gm ba b phn chnh, l: bnh bm, bnh tua bin v bnh phn ng. Bnh phn ng c
th t sau bnh bm v trc bnh tua bin hoc t sau bnh tua bin v trc bnh bm theo
chiu i ca cht lng trong bin tc. Bnh phn ng ng yn m khng quay cng bnh tua
bin v bnh bm, n ch c nhim v lm mng dn v lm im ta cho vic truyn nng
lng t bnh bm sang bnh tua bin m nh bin i c tr s mmen khi truyn ng.

01/6/2007

Truyn ng thu lc thu ng

Trnh B Trung

Khi bnh bm quay bi ng c lai, cht lng di tc dng ca lc ly tm i ra

ngoi theo bin dng ca bnh bm vi vn tc tng dn. Dng cht lng c mt vn tc nht
nh i vo bnh phn ng. Do bnh ny c gi c nh nn cht lng khng trao i nng
lng cho n m ch bin i t ng nng thnh p nng v v th m gi tr mmen trn
trc tua bin c tng ln. C trng hp, ngi ta cho bnh phn ng quay t do cng
bnh bm v bnh tua bin, khi bnh phn ng khng c tc dng lm im ta na. Kt
qu l bin tc tr thnh khp ni thu lc thng thng. Trong khi lm vic ca bin tc,
ngi ta c th iu khin bnh phn ng thay i gc i ca cht lng thay i t s
truyn cho bin tc.
Bin tc thu lc c tnh cht t ng iu chnh mmen v s vng quay ca bnh
tua bin theo s thay i ca mmen cn trn trc b dn. Khi bin tc lm vic n nh,
mmen tc dng ln bnh tua bin lun lun bng mmen cn tc dng ln trc bnh . Nu
mmen cn tng, ln hn mmen tc dng ln bnh tua bin th bnh quay chm li. Khi
mmen quay ca bnh tua bin s t ng tng ln cho n khi cn bng vi mmen cn
nh trong khp ni thu lc.

4.3.1.Thng s cng tc ca bin tc thu lc

Mmen bin tc thu lc: Cng thc thc nghim tnh mmen cho bin tc nh
sau:

MB = MBD5n2B
MT = MTD5n2B

(4.13)
(4.14)

Trong : MB, MT - l h s mmen ca bnh bm v bnh tua bin; chng ph thuc vo t

s truyn i;
D - l ng knh ln nht ca bin tc thu lc.
H s bin tc K: c trng cho kh nng bin i mmen quay ca bin tc thu
lc
M

(4.15)
K T MT
M B MB
T s truyn i: c trng cho kh nng bin i vn tc quay ca trc b dn so vi
trc dn ca bin tc thu lc
n
(4.16)
i T
nB

Hiu sut ca bin tc thu lc

NT
M n
(4.17)
T T K .i
N B M B nB
Phng trnh tnh hiu sut trn cho ta thy hiu sut ch ph thuc vo h s bin
tc v t s truyn ca bin tc thu lc. ngha ca n l th hin kh nng truyn lc v
bin i vn tc ca bin tc thu lc, ng thi cng th hin tn tht cng sut trong qu
trnh bin tc lm vic.
Nh vy, bin tc thu lc c nhng c trng c bn sau:
MB < MT; nB > nT v NB > NT.
i vi loi bin tc thng dng, nh thng k th max = (0,85 0,90); vi i = (0,5
0,8).

4.3.2. ng c tnh ca bin tc thu lc

01/6/2007

Truyn ng thu lc thu ng

Trnh B Trung

Khc vi khp ni thu lc, bin tc thu lc cht lng lun lun c cha y
trong bung lm vic. Hn na cht lng np vo cn c p sut d v bin tc ch c th lm
vic n nh khi hon ton khng c hin tng xm thc. Hin tng ny d xy ra do vn
tc quay ca bnh cng tc ln v nhit cht lng lm vic cao, nht l li vo cc mng
dn ca bnh bm.
M

MT

400

0,8
0,6

200

0,4

MB

0,2
0

600

1200

nT

Hnh 4.6: ng c tnh ngoi ca bin tc thu lc

Nhn trn th (hnh 4.6), ta thy bin tc thu lc ch c mt tr s max mt tr s
nT thch hp nht, ng vi ch lm vic ti u ca bin tc. Cn cc ch lm vic khc
th hiu sut gim, ch yu do hiu sut thu lc H gim. Cn Q th thay i khng ng
k. Ta cng thy l khi nT thay i th MB hu nh khng thay i v khu vc c hiu sut
cao th MT cng khng ln hn nhiu so vi MB.

01/6/2007