1. Naela teorije valentnosti.

Teorija valentnosti je nastala iz strukturalne gramatike relativno skoro. Jedan od njenih teoretiara je Lisjen
Tenijer koji tvrdi da samo glagol moe biti regens u reenici, dok drugi lanovi mogu da budu regensi nekim
drugim rijeima, to znai da je ovo verbocentrina teorija, za razliku od generativne gramatike gdje je osnova
svega imenska fraza. Osnovna razlika izmeu teorije valentnosti i, npr. kognitivne lingvistike ili generativne
gramatike je to se ovdje odvaja semantiki aspekt od sintaksikog. Drugim rijeima, teorija valentnosti nalae
da znaenje i reprezentacija rijei nisu nuno povezani. Upravo iz ovog razloga se razdvojeno prouavaju i
istrauju semantika, sintaksika i pragmatika valentnost.
2. ta se podrazumijeva pod pojmom valentnosti rijei?
Valentnost je sposobnost rijei da oko sebe okupi i vee druge rijei. Kao to i samo ime kae, ovdje se rijei
posmatraju kao atomi koji mogu da budu jednovalentni, dvovalentni, trovalentni... U teoriji valentnosti, ovaj
termin se najee vee uz glagol koji se smatra centralnim, glavnim elementom, mada nisu iskljueni ni drugi
tipovi rijei, kao to su imenice i pridjevi. Ako posmatramo glagol, moemo zakljuiti da on ima lijevu i desnu
valenciju, od kojih lijevu obino zauzima subjekat, a desnu objekat. Dalje, mora se razlikovati valentni potencijal
i valentna realizacija. Potencijal obuhvata sve mogue modele valentnosti jedne rijei, dok realizacija samo onu
koja je i predstavljena u odreenoj reenici. S tim u vezi, postoje i termini mikrovalentnost i makrovalentnost
mikrovalentnost je valentnost rijei na nivou reenice, a makrovalentnost uoptena valentnost jedne rijei.
3. Objasnite odnos izmeu konstituencije i dependencije.
Ovaj odnos se najlake i najbolje moe objasniti uz koritenje generativnog i dependencijalnog stabla. U prvom,
glavni elementi reenice su ravnopravni i svi spadaju pod strukturu reenice oznaene slovom S, tj. ona je zbir
svih konstituenata. U drugom, svi reenini kostituenti su podreeni finitnom glagolu, odatle i naziv
dependencija(zavisnost). Konstituencija time nalae da su konstituenti relativno nezavisni jedan od drugog, to je
stanovite generativne gramatike, dok dependencija sriktno podvlai koji konstituenti su zavisni od koga, a svi
zajedno su zavisni od glavnog glagola. Dakle, ukratko osnovno vorite u konstituencijskoj analizi je reenica S,
dok je u dependencijalnoj glagol V.
4. Kako se definie rekcija?
Rekcija se definie kao sposobnost regensa, najese glagola, da utie na formu i funkciju dependensa. Rekcija
se moe podijeliti na vie naina. Moe biti slaba ili jaka: slaba ako odreuje samo funkciju dependensa, a jaka
ako odreuje i formu i funkciju. S druge strane, dijeli se na kategorijalnu i leksiku: kategorijalna je kad
zahtijeva tano odreenu formu dependensa (glagoli zahtijevaju agens u nominativu), dok je leksika kad
dopune mogu biti u vie razliitih formi, npr. dativ, akuzativ...
5. ta podrazumijeva sintaksika valentnost?
Sintaksika valentnost, u sutini, obuhvata odreivanje funkcionalnih i formalnih obiljeja komplemenata, to
znai odreivanje njihovog broja, forme, sintaksikog i valencijskog statusa. To znai da valentnost obuhvata sve
mogue ili realizovane dopune glagola. Po Tenijeru, ak i subjekat se smatra obinom dopunom glagola. Prema
tome, pod pojmom sintaksike valentnosti posmatraju se 3 mogua dependensa bilo kog glagola: subjekat,
objekat i adverbijal.
Subjekat je u jezicima bez fleksije uvijek na istom mjestu jer kod njih ne postoje padeni oblici kojima
bi se pokazala neka druga funkcija odreene imenice. U jezicima kao to je na, to nije sluaj jer je kod nas
subjekat iskljuivo u nominativu. S ovim u vezi, nekad je subjekat ak i ispustiv zbog svoje predvidivosti, to je
est sluaj u jezicima poput srpskog jer se u njemu flektivni nastavak za lice nalazi na glagolu. Meutim,
generalno je njegova pozicija anteverbalna i samim tim on zauzima lijevu glagolsku valenciju. to se tie
ispustivosti subjekta, u jezicima kao to su engleski i njemaki, subjekat uvijek mora da postoji, iako bi u
srpskom i slinim jezicima tad moda bio upotrijebljen logiki subjekat. Forma subjekta nije rezultat leksike
rekcije, ve kategorijalne, i to jake.

Objekat, s druge strane, zauzima desnu valenciju glagola. Ovo je prava ili tipina glagolska dopuna.
Objekat je uvijek markiran, bilo padeom, bilo prijedlogom, bilo postverbalnom pozicijom. Meutim, ak i
meu objektima postoji razlika, te se tako samo direktni objekat smatra obaveznom dopunom, dok je indirektni
fakultativna dopuna. Diferencijacija izmeu ova dva tipa objekta se najlake vri pasivizacijom. Pa ipak, ovo
ponekad nije previe bitno jer je kljuno da se odredi broj i forma dopune, a tek potom stepen obaveznosti.
Adverbijali se mogu svrstati i meu dopune i meu dodatke. U dopune spadaju jer su formalno
predvidivi, a u dodatke jer su neki od njih potpuno formalno nespecifikovani. Zbog ovih odlika, najprikladniji
termin za adverbijale bi bio obavezni dodaci ili adjunkti.
6. ta podrazumijevaju semantika i pragmatika valentnost?
Nijedna reenica se ne moe rei, a da ne nosi sa sobom i semantiki aspekt. Kako postoji disproporcija izmeu
raspoloivih jezikih jedinica i potencijalnih znaenja, neka znaenja ne dobiju svoju gramatiku formu.
Meutim, veza izmeu semantike strukture reenice i glagolskog znaenja je ono to je bitno po pitanju
semantike valentnosti. Koliko potencijalnih znaenja moe jedan glagol da iskae? Kao i atomi, po kojima je
teorija valentnosti dobila ime, i glagoli mogu da budu jednovalentni, dvovalentni i trovalentni. Tako imamo
strukture sa razliitim brojem aktanata, kao to su sa jednim agensom ili eksperijensom, sa agensom i
pacijensom, sa agensom i adresatom, i sa agensom, pacijensom i instrumentom. Prema tome, semantika
valentnost predstavlja semantiku kompatibilnost glagola i ostalih reeninih lanova. Ovo je samo jedan aspekt
semantike valentnosti, a mora se uzeti u obzir da se valentnost odnosi i na ostale mogue regense, kao to su
imenice i pridjevi.
Pragmatika valentnost, s druge strane, predstavlja komunikativnu vrijednost svega to se opisuje
semantiko-sintaksikom valentnou. Kad s ove take gledita posmatramo reenicu, ak i neki obavezni
argumenti se mogu izostaviti, kao to je, na primjer, direktni objekat. S ovim u vezi, spominju se i konverzivi, a
to su sluajevi kad se mijenja taka gledita u nekoj reenici, tj. kad se ista situacija posmatra sa stanovita
agensa i sa stanovita pacijensa. Najbolji primjeri su 'Kupujem auto od tebe' i 'Ti mi prodaje auto', zatim
'Unajmila sam stan' i 'Neko mi je iznajmio stan', itd.
7.Kako se valencijski opisuju dopune i dodaci?
Tenijer je prilino zanemario ovu podjelu jer se on bazirao na podjeli na aktante i odredbe cirkumstancijalnog
tipa. Meutim, Helbig je objasnio vrste dopuna sa stanovita teorije valencije. Po njemu, dopune se dijele na
obavezne i fakultativne. Fakultativne su one koje se mogu ispustit. On kae da postoje dva uslova za
izostavljanje dopuna, a to su: 1) ako je uesnicima komunikacije poznat neposredni nejeziki kontekst i 2)
uesnicima je poznat iri, iskustveni kontekst. Npr. 'Ne mogu da naem svoj telefon, pa traim dalje (svoj
telefon)' za prvi uslov ili 'Sjedim(na nekoj povrini) i puim(cigaretu)' za drugi uslov. Iz ovog moemo zakljuiti
da to je manji izbor eventualnih dopuna, to je njihova ispustivost vea. Takoe, ukoliko je sam glagol kao centar
reenice apstraktan, manja je mogunost da e se ispustiti dopuna jer upravo ona slui za iskazivanje njegovog
konkretnijeg znaenja. to se tie razlike izmeu dopuna i dodataka, kao to im i ime nalae, dopune su
smisaono nephodne, dok su dodaci ostali reenini lanovi koji mogu, a ne moraju da se uvedu. Samim tim to
su dodaci fakultativni, oni su i mobilni u reenici. Njihovim izostankom, dobijamo i dalje gramatinu reenicu
koja je usko vezana za odreeni kontekst.
8. Naela i ciljevi generativne gramatike.
Generativna gramatika, ijim se zaetnikom smatra Noam omski, ima za cilj ne sam opis jezikih formi, nego
opis naina kako ih ovjek generie. Ona se zalae za istraivanje ljudskih jezikih ili kognitivnih sposobnosti,
dok je upotreba sekundarna stvar. omski najprije formulie pravila i zakonitosti, pa onda trai njihovu potvrdu
u jezikom materijalu i po potrebi koriguje ta pravila. Takoe, on tvrdi da postoji univerzalna ili uroena
gramatika, koja se bazira na sposobnosti svakog ovjeka/djeteta da pravi reenice koje nikad nije ulo. Tu
sposobnost on definie kao kompetenciju, a samu upotrebu jezika kao performansu.

9. ta podrazumijeva teorija fraznih struktura?

Pravila fraznih struktura su u sutini uputstva za konstituisanje sintaksikih struktura, od kojih jedno glasi
'napravi reenicu tako to e povezati NP i VP'. To bi ematski izgledalo ovako: S = NP + VP, gdje je NP = Det
+ N i VP = V + NP + NP. Meutim , kako su neki od lanova fakultativni, ema se moe i pojednostaviti: NP =
N, VP = V. Ova stabla nisu dependencijalna kao u teoriji valentnosti, nego generativna ili konstituentska. To
znai da su svi konstituenti ravnopravni dijelovi jedne superstrukture reenice. Ovdje se pojavljuju dubinske i
povrinske strukture reenica. Povrinske su one vidljive, ostvarene, a dubinske one za koje se podrazumijeva da
su u osnovi onih koje su ostvarene. Jedan od primjera gdje se vidi ova transformacija je i pasivizacija, gdje
moramo na osnovu dubinske strukture naznaiti trag (trace) koji objekat ostavlja kad pree na mjesto subjekta.
10. Navedite i objasnite osnovna pravila X'-teorije.
X-bar teorija se zasniva na stajalitu da se reenica ne sastoji iz glave i maksimalne projekcije, ve da se izmeu
nalazi jo jedan nivo X'. Ako uzmemo u obzir da se generativna gramatika, a samim tim i X'-teorija, izraava
pomou generativnog stabla, onda bismo to mogli da predstavimo ovako:

Dakle, ovaj X' nam uvodi, osim glave fraze, i specifikator (determinativ) i komplement (dopuna ili dodatak).
Ako su ove pozicije popunjene, onda imamo maksimalnu projekciju. Mora se napomenuti i da na ovim mjestima
mogu biti i fraze, u zavisnosti od veze s glavom fraze. Sad se postavlja pitanje, ta je to to vezuje ove elemente s
glavom? Kakvim pravilima se oni vezuju?
Veza izmeu komplementa i glave se ostvaruje pomou pravila c-command koje glasi: konstituent upravlja na
osnovu pravila c-command konstituentom ako vorite koje dominira istovremeno dominira i . Meutim,
kako se ovo pravilo ne moe primijeniti u odnosu specifikator-glava, uvedeno je pravilo m-command koje glasi:
konstituent upravlja konstituentom ako maksimalna projekcija (vorite) koje dominira istovremeno
dominira i .
11. Na kojim naelima se zasniva minimalistiki program?
Minimalistiki program se tako naziva jer je on zapravo modifikacija teorijskih naela Noama omskog, a ne
teorija za sebe. Zasniva se na tenji da se to jednostavnije predstavi samo ono to je neophodno za jeziko
stvaralatvo, a to su leksikon skup elemenata za obradu i ugradnju, i sistem obrade koji te elemente slae u
odreene iskaze. Ovdje se zanemaruje i dubinska struktura i derivacija samih izraza, dok se prednost daje samo
reprezentaciji, tj. ostvarenom obliku odreene reenice ili njenog dijela.
to se tie konstituisanja fraza, to se obavlja operacijom merge spajanjem, a pomjeranje konstituenata
operacijom move. Meutim, poto ove operacije same za sebe ne mogu da postave gramatinu strukturu,
potrebno im je feature-checking, tj. provjeravanje. Intepretacija strukture je potpuna kad se zavri kontrola
obiljeja. Dakle, glavna razlika izmedju minimalistikog programa i generativne gramatike je 1) nain na koji se
gradi struktura (X' vs MERGE) i 2) nain provjeravanja dobijene strukture (u minimalizmu postoji samo uslov
interpretacije(da se slau NP i VP), a u GB teoriji cijeli teorijski aparat)
.12. Koje padee poznaje generativna gramatika?
Generativna gramatika poznaje tri padea: leksiki, strukturni i apstraktni. Leksiki podrazumijeva one rijei
koje nezavisno od svog poloaja u reenici ne mijenjaju pade, npr. 'Dala sam mu knjigu' i 'Njemu sam dala
knjigu'. Strukturni, s druge strane, se mijenja sa pomjeranjem mjesta, npr. direktni objekat koji je u akuzativu u

aktivnoj konstrukciji, u pasivnoj konstrukciji prelazi u nominativ. Za razliku od ova dva, apstraktni pade
podrazumijeva upravo onaj pade koji se u reenici uopte ne vidi, kao to je u sluaju subjekta i objekta u
engleskom jeziku. Apstraktni pade dobija oblik tek kad se iskoriste zamjenice (him, her...). Ono to je bitno
napomenuti je da je svaki morfoloki pade zapravo samo odraz tog apstraktnog padea.
13. U emu je razlika izmeu dependencijalnog i generativnog stabla?
Glavna razlika izmeu dependencijalnog i generativnog stabla je nain na koji se predstavlja struktura reenice.
Dependencijalni model koriste pristalice teorije valentnosti. Imajui u vidu ta sama teorija valentnosti
podrazumijeva, moemo da zakljuimo da je u dependencijalnom stablu sve prikazano u odnosu zavisnosti.
Poto takoe znamo da je finitni glagol centralni element, dependencijalno stablo e imati ovakav oblik:

Kao to vidimo, valentne rijei su predstavljene kao vorita, tj. regensi u ovoj vrsti stabla. S druge strane,
generativno stablo se koristi u generativnoj gramatici. U njoj znamo da je imenska fraza najbitnija, ali ne
prikazuju se odnosi zavisnosti kao u dependencijalnom stablu. Ovdje imamo apstraktnu strukturu kojoj su svi
elementi podreeni, ukljuujui i glagole i imenice, a samim tim i njihove dopune. Ta struktura je reenica koja
se najee predstavlja slovom S. Svi elementi su ispod nje prikazani na relativno jednakom nivou, za razliku od
dependencijalnog stabla gdje su svi elementi podreeni glavnom regensu glagolu. Generativno stablo izgleda
ovako:

14. Naela kognitivne lingvistike.

Kognitivna lingvistika posmatra jezik kao sredstvo izraavanja misli, kategorizacije svega to nas okruuje i kao
dio ovjekovog svijeta. Nausuprot strukturalizmu, pristalice kognitivne lingvistike smatraju da je bitnije kako se,
po kojim pravilima, formulie odreena jezika jedinica, nego sama njena formulacija, tj. oblik. Ovaj pravac se
takoe bavi prikupljanjem korpusa i analizom istog kao i ostale lingvistike teorije, ali je kognitivna analiza
puno blia psiholingvistici i neurolingvistici nego to su to druge. Kognitivnu lingvistiku, dakle, zanima kako
mozak funkcionie tokom komunikacija i preko kojih to tano mehanizama. Kako generativna gramatika
pokuava da izdvoji sve mogue modele reenica, tako kognitivna gramatika nalae da je to nemogue jer su svi
ti modeli semantiki potkovani i samim tim, neautonomni.
Tri glavne hipoteze kognitivne lingvistike su sljedee:
1) Jezik nije autonoman kognitivni sklop
2) Gramatika je konceptualizacija
3) Znanje jezika potie od njegove upotrebe.
15. ta ini stubove Lejkofove kognitivne semantike?
Stubove Lejkofove kognitivne semantike ine teorije prototipa, retorike firuge i konceptualne sheme.
1) Teorije prototipa podrazumijevaju da:
a) Neke semantike kategorije su stepenovane: crven, velik...

b) Nete kategorije imaju otre granice: ptica, ovjek...

c) Bazine kategorije se najlake i najbre ue: ena-djevica...
d) Ljudske kategorije su tjelesno i kulturno uslovljene: neenja, mladoenja...
2) Retorike figure su:
a) Metafora - prelaz od konkretnog ka apstraktnom domenu: ruiti neiji ugled...
b) Metonimija predstavlja vezu cijelog i dijelova i obrnuto: dati rije...
3) Konceptualne sheme su:
a) Shema sadravanja: skakati po ivcima, vui za nos...
b) Shema deo-celina: glava kue...
c) Shema izvor-put-cilj: doi do cilja...
d) Prirodna logika: specifini, pojedinani sluajevi.
16. Naela teorije kognitivnih metafora Lejkofa i Donsona.
Osnovna naela teorije kognitivnih metafora su:
1) Apstraktne relacije se mogu svesti na slikovne i tjelesne sheme;
2) Ustaljeni izrazi, frazeologizmi, slogani, poetske metafore mogu se svesti na mape, u ijoj su osnovi
slikovni i tjelesni aspekti.
Ono to povezuje 1) i 2) su metafore, koje povezuju mniljenje i jezik, a slue i da jedan pojam razumijemo i
izrazimo uz pomo drugog.
17. Koje funkcije metafore razlikuju Lejkof i Donson?
Funkcije metafore su:
1)
2)
3)
4)
5)

Isticanje i prikrivanje (argumentacija je rat)

Orjentacija (ko bi gori, sad je doli)
Supstancijalizacija (malo sam zarao)
Personifikacija (ova situacija me pojede) i
Metonimija (Klinton je bombardovao Srbiju. Bijela Kua je tako odluila).

18. Kako Talmi analizira kretanje?

Talmi kretanje analizira kao konfiguracije sa standardnim komponentama, a one su: figure (F), kretanje (M),
putanja (P) i pozadina (G). On uvodi i bazine predikate koji predstavljaju ekstreme: BITI i KRETATI SE (BE i
MOVE). Po njemu, sve reenice se mogu objasniti kroz ove komponente, tj. njihovom kombinacijom.
19. Koja etiri sistema predstava razlikuje Talmi u prirodnim jezicima?
Talmi razlikuje sljedee sisteme predstava:
1) Geometrijska karakterizacija prostornih odnosa: ovo podrazumijeva poziciju ili kretanje objekata u
reenici i esto se oslikava kroz veznike u, na, kroz, do, pored...
2) Perspektiva: ovdje se radi o taki posmatranja i postoji:
a) Globalna perspektiva
b) Pratea perspektiva i
c) Diskretna perspektiva.
3) Fokusiranje panje: ovim sistemom se rjeava broj objekata, tj. figura koje su ukljuene u situaciju.
Razlikuju se 3 fokusa:
a) Fino fokusiranje
b) Srednje fokusiranje i
c) Okvirno fokusiranje.
4) Dinamika: zasniva se na meudjelovanju objekata, tj. na njihov uticaj jednih na druge. Postoji itava
skala uzronog djelovanja:
a) Bazina kauzacija: vaza je pukla od lopte
b) Dogaajna kauzacija: vaza je pukla jer je lopta na nju naletjela
c) Instrumentna kauzacija: lopta je razbila vazu

d) Autorska kauzacija: ja sam razbio vazu jer mi je lopta udarila u nju

e) Agentivna kauzacija: ja sam razbio vazu jer sam je loptom udario.
20. ta ini semantiku matricu rijei po Lengejkeru?
Po Lengejkeru, semantiku matricu rijei ine domeni kroz koje se ta rije posmatra. Postoje dva bazina
domena prostorni i vremenski. Njima se moe pridruiti i senzorno-emocionalni domen koji podrazumijeva 1)
vid, 2) sluh, 3) miris i okus, 4) osjeaj (emocije) i 5) sinestetiki domen. Pored toga, ovdje se mogu dodati i
apstraktni domeni koji podrazumijeva predstavu o neemu to se kasnije manifestuje kroz bazine i senzornoemocionalne domene.
21. Koje dimenzije slikovnosti razlikuje Lengejker?
Lengejker navodi est nivoa slikovnosti:
1)
2)
3)
4)
5)
6)

Nivoi specifikacije: ivotinja>reptil>zmija

Pozadina ili oekivanja: dopola puno, dopola prazno
Sekundarna aktivacija kod metafora: neko je svinja
Skalarnost predikacije: ostrvo ili kontinent
Relativni odnos meu dijelovima: baza i profil
Perspektiva: orjentacija u prostoru, gledite, pravac...

22. Naela konstrukcione gramatike.

Konstrukciona gramatika nije potpuno autonomna jer je zasnovana na drugim teorijama, a prije svega na
kognitivnoj lingvistici. Po ovoj teoriji, konstrukcija je osnovna jezika jedinica, a gramatika jednog jezika je
mrea konstrukcija koje se meusobno vezuju. Forma i znaenje su neodvojivi, a same konstrukcije nisu nastale
jedna iz druge nego su sve zasebne jedinice. Reenica se posmatra kao manifestacija velikog broja konstrukcija
koje su u nju ukljuene. Konstrukciona gramatika ne podrava teoriju Noama omskog da po stoji univerzalna
gramatika nego da se ona mora posebno uiti, niti se slae sa naelima teorije valentnosti koja nalau da je
glagol najbitniji, centralni element.
23. Odlike i tipovi konstrukcija.
Konstrukcije se mogu klasifikovati na osnovu veliine i sloenosti od morfeme preko rijei do reenice kao
najsloenije. Takoe mogu biti apstraktne i specificirane, gdje su morfeme apstraktne, a rijei specificirane. Broj
konstrukcija je neogranien dok god je odnos meu njima bez konflikta. ak i negramatine strukture su, po
ovoj teoriji, prihvatljive. Po Goldbergu, postoje ovi tipovi konstrukcija: ditranzitivne (poklonio je majci cvijece),
rezultativne (ona ga je poljubila), konativne (on je udario Marka), kauzirano kretanje (uveo je psa u kuu) i
intranzitivno kretanje (muva je uletjela u sobu).
24. Zato glagol u konstrukcionoj gramatici nije centar konstrukcije?
Glagol nije centar konstrukcije jer se smatra da ne zavise argumenti od njega, nego upravo suprotno. Ako imamo
jedan glagol uz koji se vezuje vie razliitih elemenata, smatra se da to znai da zapravo ti elementi odreuju
njega, a ne on njih. Takoe ta jedna te ista struktura moe da bude kombinovana sa razliitim glagolima, to dalje
potvruje ovu hipotezu.
25. Kako se odreuje znaenje konstrukcije?
Osnovno znaenje veine konstrukcija je 'agens uzrokuje da recipijent dobije pacijens'. Meutim, sam proces
esto nije dobijanje neega, nego upravo suprotno odbijanje. To znai da su uloge agensa i pacijensa obavezne,
dok se recipijent moe izostaviti. On je nezavisan od valentnosti glagola i tipa konstrukcije. to se samog
znaenja tie, moe se smatrati da se znaenje konstrukcije izvodi iz znaenja svih njenih pojedinanih
elemenata.
26. Navedite etiri principa motivacije nastanka konstrukcije.

etiri principa motivacije ili nasljeivanja su:

1) Polisemine relacije: meu konstrukcijama koje se minimalno razlikuju (dobiti-pozajmiti)
2) Deone relacije: meu konstrukcijama od kojih je jedna nezavisan dio druge, npr. intranzitivno i
tranzitivno kretanje: ui u kuu i uvesti u kuu
3) Linijske relacije: ako jedna konstrukcija predstavlja specifian sluaj one druge: vidio sam ga vidio
sam ga prljavog
4) Metaforine relacije: ako je znaenje jedne konstrukcije metaforiki izraz za drugu: ugurati u glavu.

27. ta su argumentne i participantske uloge

u konstrukcionoj gramatici?

28. ta je fuzija uloga po Goldbergu?

Po Goldbergu, fuzija uloga nastaje kad su argumentne i participantske uloge meusobno kompatibilne. Ona se
sprovodi na osnovu dva principa principa semantike koherencije i principa korespondencije. Semantika
koherencija kae da do fuzije moe doi samo ako su participantske uloge glagola i argumentne uloge
konstrukcije kompatibilne. Tad moe da nastane konstrukcija. Ako, meutim, izostane ta koherencija, tada dolazi
do izraaja princip korespondencije. Ovo se vidi u sluaju kad se glagol 'gurnuti' povezuje sa konstrukcijom koja
oznaava kauzirano kretanje, poto se 'gura' dovodi u vezu sa kauzatorom, mjesto guranja sa ciljem kretanja, a
pacijens sa objektom guranja.
29. Navedite Goldbergove uslove izostanka korespondencije uloga.
Uslovi izostanka su sljedei:
1) Sjenenje: tipine participantske uloge su neizraene, iako se mogu uvesti, npr. On je voljen.
2) Odsijecanje: kad se participantska uloga ne moe izraziti, npr. kod se-pasiva u srpskom.
3) Povezivanje: na istoj sintaksikoj poziciji se objedinjuju razliite participantske uloge: 'natjerao ju je da
promijeni miljenje', gdje je ona i pacijens i agens.
4) Nulti argument: izostanak profilisanih participantskih uloga jer su optepoznate ili nepoznate: Ore cijeli
dan. Ovo zavisi od leksikog znaenja glagola.
30. Naela funkcionalne gramatike.
U centru panje funkcionalne gramatike je praktina primjena jezikih izraza, a ne njihov opis. Po Diku, postoje
dva pravila pod kojima se komunikacija odvija, a to su gramatika i pragrmatika. Gramatika se tiu fonoloke,
morfosintaksike, sintaksike i semantike forme, dok se pragmatika tiu komunikativnog okvira u kojima se ti
izrazi pojavljuju. Upravo ova pragmatika pravila su najbitnija u funkcionalnoj gramatici. Prema Hagenvaldu,
reenice se posmatraju kroz dva nivoa, reprezentacioni i interpersonalni. Reprezentacioni nam pokazuje ta se
deava u nekoj reenici, a interpersonalni ta je zapravo govornik htio da kae ili kakav svoj stav je htio da
prenese.
31. ta se smatra predikatom u funkcionalnoj gramatici?
Predikatom u funkcionalnoj gramatici se smatra ono to izraava vezu izmeu argumenata ili se njime pripisuje
argumentu neka osobina. Dakle, po Diku, predikatom se smatraju glagol, imenica i pridjev, pri emu je glagol

primarno u predikativnoj funkciji, imenica u funkciji glave argumenta (terme) i pridjev primarno u funkciji
atributa. U predikatski okvir nisu ukljueni sateliti (prilozi).
32. ta je predikacija u smislu funkcionalne lingvistike?
Kad je rije o predikaciju, najprije se izdvaja bazina predikacija koja se sastoji od glagola (procesa), agensa,
cilja i recipijenta. Meutim, ovdje se moraju dodati predikatski operatori koji su u sutini oznake za vrijeme,
nain i aspekt. Ovo su, dakle, gramatike jedinice koje je mogu stajati samostalno, dok su, s druge strane, sateliti
samostalne leksike jedinice. Operatori i sateliti se dijele na one prvog reda i one drugog reda. Operatori i sateliti
prvog reda slue za graenje jezgrene predikacije (aspektualni operatori i modalni i instrumentalni adverbijali), a
oni drugog za graenje proirene predikacije (lokalizuju stanje stvari u prostornim, vremenskim i kognitivnim
okvirima).
33. ta ini propoziciju u pristupu funkcionalne lingvistike?
Propozicija predstavlja mogue injenice kojih se mi sjeamo ili mislimo da se sjeamo, nasuprot predikaciji
koja je zapravo iskazana propozicija. I propozicije imaju svoje operatore i satelite, s tim to su propozicioni
operatori izraz naeg miljenja (sigurno, navodno, definitivno), a propozicioni sateliti adverbijalni izrazi kao to
je 'po mom miljenju'.
34. Koje se sintaksike funkcije istiu u funkcionalnoj lingvistici?
Kljune sintaksike funkcije su subjekat i objekat. Iako su ovo tradicionalne gramatike kategorije, tumaenje im
je sasvim drugaije u funkcionalnoj lingvistici. Subjekat ili agens, po naelima funkcionalne lingvistike, ne
zavisi od njegove pozicije u reenici. Agens ostaje agens ak i u pasiviziranim konstrukcijama. Isto vai i za
objekat, koji je vidljiv i jednako nazvan gdje god on bio u reenici, na kojoj god poziciji. Na poziciji subjekta se
mogu pojaviti agens, recipijent, beneficijent, instrument, lokator i temporal, dok na poziciji objekta sve osim
agensa. Dakle, u kratkim crtama, funkcionalna lingvistika nam omoguava da bez obzira na vrstu konstrukcije
moemo zakljuiti ta je ta u reenici, tj. ta je govornik htio da kae.
35. Koje se pragmatike funkcije istiu u funkcionalnoj lingvistici?
Pragmatike funkcije se tiu komunikativne vrijednosti odreenog izraza. To znai da se ovdje razlikuju teme o
kojima se govori i fokusi ili centri panje izraza u kojima se govori o odreenoj temi. Topik ili tema se najee
nalaze na samom poetku reenice ili su uvedeni kakvim prezentativnim markerima, kao to su 'eno', 'eto' i
slini. Tema i subjekat se esto mogu poistovijetiti, ali mora se uzeti u obzir da je subjekat samo gramatiki
izraz, dok je tema ono o emu se govori u reenici, tj. njeno informativno teite. S druge strane imamo fokus,
koji oznaava ega se zapravo tie cijela reenica. Taj fokus zapravo uvodi novu ili posebno bitnu informaciju i
najee stoji na kraju reenice. Treba uzeti u obzir i da se svaki dio predikacije moe fokalizovati intonacijom,
npr, ali njegovo primarno mjesto je na kraju reenice.
36. Naela Halidejeve sistemsko-funkcionalne gramatike.
Halidej je svoj sistem zasnovao na miljenju da je jezik sistem, to jest mrea meusobno povezanih jedinica koje
omoguavaju svom korisniku izraavanje, odnosno komunikaciju. Osnovna naela su: prvo da znaenje
predstavlja vrlo iroku kateogoriju, a moe biti ideaciono, interpersonalno i tekstualno, i drugo da je jezik sistem
sa svojim podsistemima koji zajedno slue kao sredstvo komunikacije. Kljuna rije je, dakle, izbor koji svaki
korisnik pravi, a samim tim je i osnovno pitanje zato je izabrana jedna mogunost, a ne neka druga.
37. Naela teorije gramatikalizacije.
Teorija gramatikalizacije se najvie bavi evolucijom gramatikih izraza. Za razliku od ostalih pravaca, ova
teorija posmatra gramatiki izraz kroz njegove stalne promjene i nastoji da ih opie. Tako imamo praenje
hronologije gramatkih promjena i njihovu skalarnost ili postepenost. Kljuno pitanje u teoriji gramatikalizacije
je kako nastaje gramatika. Osnovni stav od kog se polazi je da gramatiki izraz nastaje iz leksikog izraza, to jest
da leksike jedinice prethode gramatikalizaciji, odnosno stvaranju gramatike.

38. Objasnite pojam leksikih i gramatikih jedinica.

Leksikim jedinicama se smatraju sve one koje nose nazive stvari, procesa, svojstava, itd. One samim tim imaju
denotativnu ulogu. S druge strane imamo relacione uloge izraene gramatikim jedinicama: lanovima,
veznicima, pomonim glagolima i slino, a samo ime im govori da one slue da bi povezale denotativne uloge,
tj. leksike jedinice. Leksike jedinice se tiu konkretnih pojmova, dok se gramatike jedinice tiu apstraktnih
pojmova kao to su modalnost, temporalnost i tako dalje. Npr. u glagolu 'pomislio', afiski po- i o su odrednice
svrenosti radnje, lica i vremena i samim tim su ti afiksi gramatike jedinice, a glagolska osnova 'misli' je
leksika jedinica jer nosi znaenje procesa koji se odvija. Vano je napomenuti da je klasa gramatikih jedinica
zatvorena, a leksikih otvorena.
39. Objasnite parametre gramatikalizacije.
Parametri gramatikalizacije se dijele na paradigmatske i sintagmatske. Paradigmatski parametri su:
1) Paradigmatinost: odnos izmeu otvorenih i zatvorenih klasa
2) Izbornost: odgovara slobodnoj ili obavezoj upotrebi elemenata
3) Integritet: podrazumijeva smanjenje semantikog i fonolokog
gramatikalizacije.

sadraja

rijee

prilikom

Sintagmatski parametri su:

1) Sjedinjenost: u vezi sa slobodnim i vezanim morfemama
2) Ispustivost: u vezi sa slobodnom ili vezanom pozicijom elemenata u reenici
3) Skopus: gramatiki elementi mogu praviti samo odreene vrste veza, dok leksike mogu razne.
40. Navedite gramatikalizacione skale.
Poto se teorija gramatikalizacije temelji na kontinuiranosti i promjenjivosti gramatikih struktura, potrebno je
izdvojiti odreene gramatikalizacione skale. Po Givonu, postoji 5 faza prelaska jedinica iz leksikona u
gramatiku, od kojih ne mora svaka jedinica da proe svaku od faza:
1)
2)
3)
4)
5)

Prva faza je diskursna faza u kojoj postoji slobodna veza leksikih elemenata
Druga faza je sintaktizacija u kojoj iz diskursnih nastaju sintaksike strukture najee sintagme
Trea faza je morfologizacija gdje leksika jedinica se vezuje za slobodne morfeme
etvrta faza je demorfologizacija u kojoj afiks postaje fonoloko obiljeje rijei
Peta faza je gubitak forme koji je esto povezan s gubitkom gramatike funkcije.

41. Navedite gramatikalizacione kanale.

Za razliku od skala gdje se prikazuje nastanak gramatikih jedinica, kanalima se definie razvoj odreenih
gramatikih kategorija. Tako je utvreno:
1)
2)
3)
4)

Odreeni lan nastaje od pokazne zamjenice

Adpozicije nastaju od adverbijala
Futurski markeri potiu od aspektualnih glagola, glagola kretanja...
Pretee pasiva su glagoli trpiti, pasti...

Ono to je vano napomenuti je poligramatikalizacija koja podrazumijeva mogunost leksike jedinice da

konstituie vie gramatikih jedinica, tj. da putem razliitih kanala izrazi razliita gramatika znaenja.
42. Koji su osnovni mehanizmi gramatikih promjena?
Osnovni mehanizmi gramatikih promjena su metafora i metonimija. Metafora slui da se apstraktni odnosi
izraze preko konkretnih odnosa. Ovo se najlake moe objasniti kroz primjere kao to je 'Ovo je vrh!', to znai
da je neto odlino, na samom vrhu svoje kategorije, to je metaforino izraeno u odnosu na materijalni vrh
neega, npr. brda, planine.. Imenice mogu da preu i u prijedloge, kao to je na primjer 'podno', jer se tako esto
izraava poloaj neeg u prostoru u odnosu na imenicu od koje je prijedlog nastao.