2.

TERMODINAMIKE VELIINE STANJA

3.1 Temperatura

Intenzivna veliina stanja

Izraava (meri) se u stepenima Celzijusa [ C ] ili Kelvinima T [ K ]

Izraena u kelvinima naziva se i termodinamika temperatura

Mera zagrejanosti ili ohlaenosti neke supstancije

Kolokvijalno koristimo termine: topao, vreo, vru, hladan, leden,

ulo dodira vrlo nepouzdano i subjektivno,

Temperatura neke supstancije ustavari predstavlja meru intenzivnosti mikroskopskog

kretanja, tj. aktivnosti mikroskopskih esica (molekula, atoma, slobodnih elektrona, ...).

Mikroskopska kretanja direktno povezana sa unutranjom energijom

Unutranja energija neke supstancije obuhvata sve oblike mikroskopskih energija te

supstance i povezana je sa molekularnom strukturom i stepenom aktivnosti svih
mikroskopskih estica (molekula, atoma, elekrtona, ...) te supstancije

molekuli

slobodni elektroni

U k ,tran
U k ,rot
U k ,osc

 


U el

U osetna

U latentna

 

U (T )

14

Temperatura se lako meri II postulat termodinamike

Promenom temperature menjaju se neke termo-fizike karakteristike supstancije, kao i

druge veliine stanja, npr. gustina supstancije, elektrina otpornost, ili se ak javljaju
razliiti fiziki fenomeni, npr. pojava termo-elekto-motorne sile.

Slika 3.1 ema elektrinog kola termoelementa (termopara) sa toplim i hladnim krajem

U nekom intervalu temperatura, kod tenosti, promena temperature tenosti izaziva

upravo proporionalno poveanje zapremine tenosti termometri sa ivom alkoholom.

T V

Kod razreenih gasova postoji ista proporcionalnost, odnosno prporcionalnost izmeu

promene temperature i promene pritiska, pri konstantnoj zapremini

T p pri V = idem

Temperaturske skale

Slika 3.2 Meusobni odnosi raznih temperaturskih skala

15

3.2 Pritisak fluida

Intenzivna veliina stanja

Izraava (meri) se u Paskalima

p=

F
1N
1 Pa =

A
1 m 2

Razmatra se samo kada su radne supstancije fluidi

Opisuje mehaniki deo termodinamike ravnotee

Drugi Newton-ov zakon

Fn,i =

d(mi wn,i )
dt

Gasovi ravnomerna raspodela pritiska

p=

Tenost neravnomerna raspodela pritiska

p = lim

Fn ,i

Fn ,i

Lako se meri
-

instrument barometar meri

ambijentalni
okolni
atmosferski pritisak
barometarski

16

Torricelli (1608-1647) iva

barometar

F m g x A g
=
=
A
A
A
p = g x
p=

Manometar meri manometarsku razliku pritisaka

pe > 0 excess

( pm )
Apsolutni pritisak ili pritisak
p = pamb + pe
Npr. manometar sa membranom

17

Manometar vakuumetar vakumetarsku razliku pritisaka - pe < 0 ( pv > 0)

apsolutni pritisak
p pamb + pe < pamb
( p = pb p )

Jedinice za merenje pritiska

1 Pa - vrlo mala jedinica pa obino

103 Pa=1 kPa

106 Pa=1 MPa
istorijski su se zadrale,

1 atm - fizika (standardna) atmosfera

(760 mm Hg)
1 atm = 103,325 kPa
1 at - tehnika atmosfera
1 at = 98066,5 Pa
1 bar - bar

1 bar = 105 Pa
1000 mbar = 1 bar

(750 mm Hg)

1 Torr - Torieli (Torricelli)

1 torr = 1 mm Hg (na 0C ) = 133,3224 kPa

18

3.3. Unutranja energija termiki potencijal

Energetska, ekstenzivna veliina stanja

U [ J ], u [ J/kg ], U m [ J/mol ],

Unutranja energija neke supstance obuhvata sve oblike mikroskopskih energija

supstance i povezana je sa molekularnom strukturom i stepenom aktivnosti
mikroskopskih estica (molekula, atoma, elektrona...) koje ine tu supstanciju.

Ukupna energija termo-mehanikog sistema tela predstavlja zbir makroskopskih

mehanikih i mikroskopskih energija tog tela.
Euk = Ek,tran + Ek,rot + Epot + U + ...(U mg + ...)
 

Makroskopske
mehanike energije

Ek,tran = m w2 / 2 - makroskopska kinetika

Ek,rot = J 2 / 2

energija translatornog kretanja

tela [ J ]
- makroskopska kinetika

Epot = gmzc

energija rotacionog kretanja

tela [ J ]
-makroskopska potencijalna

z
zC

energija tela (energija poloaja

tela u polju spoljanjih
potencijalnih sila) [ J ]

U
- unutranja termodinamika energija
( U mg - unutranja magnetna energija ...)

Mikroskopske
energije

I makroskopske energije predstavljaju veliine stanja i zato poseduju tzv. osobinu

totalnog diferencijala:
2

d Ek,tran = Ek,tran 2 Ek,tran1

1
2

d Ek,rot = Ek,rot 2 Ek,rot1

1
2

d Epot = Epot 2 Epot1

19

Unutranja energija supstancije se satoji iz dela koji se menja sa promenom temperature

supstancije U (T ) i tzv. nulte unutranje energije U 0 , dela koji se ne menja sa
promenom temperature.
U = U (T ) + U 0

molekuli

slobodni elektroni

U el

U k,tran
U k,rot
U k,osc

 


Energija stanja
elektrona u
atomima i drugih
kretanja elektrona

U osetna

U latentna =
U meumolekarnih sila

U (T )

U hem.veza
U nuk

 

U0

Nulta unutranja energija U 0 obuhvata energiju svih oblika kretanja svih estica koje
ine supstancijju na koja postoje i temperaturi apsolutne nule (prema kvantnomehanikoj teoriji postoje postoje ovakva kretanja) (ne tako vano za klasinu
termodinamiku)

Obino se u termodinamikim analizama koristi samo onaj deo unutranje energije koji
se manja sa promenom temperature supstancije U (T ) . Zbog toga se

Pri analizi ponaanja termodinamikih sistema, uvek je od interesa da se odredi samo

promena unutranje energije odgovarajue supstancije nastala tokom nekog
termodinamikog procesa ( U 2 U1 = ? ).

20

Q 1-2

Stanje 1

W1-2

Stanje 2

U1

U2

U 2 U1 = [U 0 + U (T2 )] [U 0 + U (T1 ) ] = U (T2 ) U (T1 )

Kao i sve druge veliine stanja i unutranja energija poseduje tzv. osobinu totalnog
diferencijala
2

dU = U 2 U1

Mikroskopska kinetika energija

molekula (ne obre lopatice)

Na makroskopskom nivou ne vidi

se da voda ne ima neku energiju
Mikroskopska
kinetika energija
molekula je deo
unutranje

Meumolekularne
sile povezane su
sa unutranjom
energijom

Slika 3.5 Da li voda u ai koja stoji na stolu poseduje

energiju?

Voda

Brana

Makroskopska kinetika
energija (obre lopatice)

Slika 3.6 Makroskopska kinetika energija

je organizovaniji oblik energije i mogo vie
je ubotrebljiva nego neorganizovana
mikroskopska kinetika energija molekula

Unutranja energija se naziva i termiki potencijal (potencijal - sposobnost vrenja rada)

U termodinamici se najee koristi da opie energetsko stanje supstance koja miruje

(stanje mikroskopskih energija makroskopski nepokretnog sistema) zatvoren i
nepokretan termo-mehaniki sistem.

Prema Prvom principu termodinamike (Zakonu odranja energije), svako

termomehaniko energetsko dejstvo termomehanikog sistema i njegove okoline mora
se manifestovati sa promenom njegove untranje energije ( U ).

Predaja energije zatvorenom termodinamikom sistemu od strane okoline, mora se

direktno odraziti u poveanju unutranje energije sistema U 2 U1 > 0 .

21

Q
Q

Gas

Tenost

vtsto telo

U1 U 2 ; U 2 > U1

U1 U 2 ; U 2 > U1

U1 U 2 ; U 2 > U1

Predaja energije okolini od strane zatvorenog termodinamikog sistema, mora se

odraziti u smanjenju unutranje energije sistema U 2 U1 < 0 .

Gas

Tenost

vtsto telo

U1 U 2 ; U 2 < U1

U1 U 2 ; U 2 < U1

U1 U 2 ; U 2 < U1

Slika 3.7 Specifina unutranja energija (termiki potencijal) kljuale vode vea je nego specifina
energija nezagrejane vode

22

3.4. Entalpija

Energetska, ekstenzivna veliina stanja

H [ J ], h [ J/kg ], H m [ J/mol ],

Najee se koristi da opie energetsko stanje supstance pri njenom strujanju, dakle kod
protonih termodinamikih sistema

Ponekad ju je zgodno koristiti i kod zatvorenih termodinamikih sistema

Po definiciji

H = U + pV

[J ]

h = u + pv

[ J/kg ]

H m = U m + p Vm

[ J/mol ]

Pri tome je
H = 

U +
pV

 

Termiki
potencijal

Spoljanji mehaniki potencijal

(sveden na veliine stanja)

Termomehaniki potencijal

Potencijal sposobnost vrenja rada

Tamb
pamb

T1 = Tamb
p1 = pamb

Tamb
pamb

T2 > Tamb
p2 > pamb

Tamb
pamb

Vazduh

Vazduh
E1 = U 1

Vazduh

Vazduh
E2 = U 2

Vazduh

T3 = T2 > Tamb
p3 = p2 > pamb
Vazduh
E3 = U3

u1 = u amb

u2 > u amb

u3 = u amb
h3 = u 3

Sistem nema sposobnos da izvri

rad nad okolinom

Sistem ima sposobnos da izvri rad

nad okolinom

Sistem ima jo veu sposobnos da

izvri rad nad okolinom

Proireni sistem ima veu sposobnost (potencijal) za vrenje rada (e3 > e2 )
E3 = U 3 + F x = U 3 + p3 A x = U 3 + p3V3 = H 3
23

Kod protonih sistema

1

ulaz

cv - control volume

u 1, p 1, v 1, ek1, ep1

izlaz

u 2, p 2, v 2, ek2 , ep2
2

p1v1 - pritisna energija ili potencijal transporta fluida na ulazu u sistem

p2 v2 - pritisna energija ili potencijal transporta fluida na izlau iz sistema

Entalpija predstavlja ukupnu (termo-mehaniku) energiju fluida pri njegovom strujanju (

mikroskopsku).
h1 = u1 + p1v1 - entalpija ili termomehaniki (energetski) potencijal fluida na
ulazu u sistem
h2 = u2 + p2 v2 - entalpija ili termomehaniki (energetski) potencijal fluida na
izlazu iz sistema

U mehanici fluida
Navier-Stokes Berrnoulli (energetska jednaina)
p1

 1

pritisna
energija

w12
p
w2
+ gz1 = 2 + 2 + gz2 +
Ygub,12

2
2
2
N 

kinetika
energija

poloajna
energija

Izotermska, izentropska strujanja

pv +

gubitak mehanike
energije

w2
+ gz = const
2

Osobina totalnog diferencijala (kao i sve veliine stanja)

2

d H = H 2 H1

24