BAB 1

SEKTOR AWAM DAN KEPENTINGANNYA

OBJEKTIF BAB
Setelah mengikuti bab ini, anda seharusnya boleh:
1. Membezakan di antara pasaran swasta dan pasaran awam.
2. Menjelaskan kepentingan sektor awam dalam ekonomi.
3. Mengenal pasti skop sektor awam di Malaysia.
1.1

PENGENALAN

Cuba anda bayangkan bagaimanakah keadaannya jika sektor awam dan

kerajaan tidak wujud? Sudah tentu tidak terdapat sistem kehakiman
untuk menegakkan keadilan dan menyelesaikan pertikaian. Pertahanan
negara tentu amat longgar atau mungkin timbul keadaan anarki.
Bagaimana pula jika perkhidmatan polis dan bomba tidak dapat
diadakan?
Sebenarnya amat sedikit kehidupan kita yang tidak dipengaruhi oleh
sektor awam. Semua polisi kerajaan memberi faedah atau mengenakan
kos ke atas ahli-ahli masyarakat. Polisi-polisi awam menentukan kuantiti
dan kualiti beberapa perkhidmatan seperti pendidikan, kesihatan awam,
perpustakaan, taman permainan, jambatan, jalan raya dan lain-lain. Selain
itu, kita dapati sektor awam juga mengawal banyak tindakan individu dan
sektor swasta. Dapatkah anda nyatakan beberapa contoh kawalan
kerajaan ke atas kehidupan anda? Antara contoh kawalan kerajaan
termasuk menentukan had laju kenderaan, mengharamkan
penyalahgunaan dadah dan senjata api, di samping mengawal perjalanan
bank, syarikat penerbangan, industri dan lain-lain. Sebagai
kesimpulannya, kita dapati bahawa sektor awam banyak mempengaruhi
kehidupan harian kita.
Untuk menilai bagaimana kerajaan mempengaruhi kehidupan
masyarakat, perlu bagi anda mengetahui mengenai satu cabang ilmu yang
dinamakan ekonomi sektor awam, atau kewangan awam. Kita akan
cuba mengupas beberapa persoalan untuk memahami, mengubah dan
memperbaiki cara-cara bagaimana sektor awam mempengaruhi hidup
kita. Dengan perkataan lain, pembelajaran mengenai kewangan awam
1

menyediakan asas bagi kita memahami penggunaan polisi-polisi

pencukaian dan perbelanjaan kerajaan yang akan memberi kesan kepada
kehidupan ekonomi kita. Kewangan awam cuba menjawab persoalanpersoalan seperti
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
1.2

Adakah terdapat keadaan bila mana sektor swasta tidak

dapat memperuntukkan sumber dengan baik?;
Apakah fungsi yang perlu dilaksanakan oleh sektor awam
dan apakah pula aspek kehidupan kita yang patut
ditentukan oleh sektor swasta?;
Bagaimanakah kita hendak menilai faedah-faedah dan
kos-kos yang terhasil daripada polisi-polisi awam?;
Siapakah yang patut menerima faedah dan siapakah yang
patut membayar?; dan
Bagaimanakah sektor awam memperuntukkan sumbersumber terhad?

PASARAN SWASTA DAN PASARAN AWAM

Kita sedia maklum bahawa kita hidup dalam dunia yang mempunyai
sumber-sumber yang terhad, sedangkan kehendak kita tidak terhad.
Amat perlu untuk kita mempelajari bagaimanakah sektor awam
memperuntukkan sumber-sumber terhad bagi memenuhi kehendakkehendak masyarakat yang pelbagai. Pilihan adalah penting kerana
sumber adalah terhad. Kos melepas (opportunity cost) ialah satu konsep
yang menerangkan bahawa apabila satu pilihan dibuat, kita terpaksa
melepaskan pilihan-pilihan yang lain kerana sumber yang telah digunakan
untuk satu pilihan tidak lagi dapat digunakan untuk memenuhi pilihan
yang lain pada masa yang sama. Contohnya, apabila anda berada di dalam
kelas pada masa ini, anda tidak dapat berada di rumah atau di kantin pada
masa yang sama. Anda juga tidak dapat mengikuti kuliah yang sedang
disampaikan oleh pensyarah lain pada masa yang sama.
Secara keseluruhan, bolehlah dikatakan bahawa dunia ini penuh dengan
kekangan-kekangan ekonomi. Oleh itu, semua ekonomi, sama ada yang
ditentukan oleh pasaran swasta atau yang dikawal oleh pasaran awam
perlu membuat tiga pilihan asas, iaitu
(i)
(ii)
(iii)

Apakah barang dan perkhidmatan yang hendak

disediakan atau diadakan dalam ekonomi berkenaan?;
Bagaimanakah sumber-sumber terhad akan digunakan
dalam pengeluaran?; dan
Siapakah yang akan menerima barang dan perkhidmatan
tersebut?

Anda telah melihat di dalam kursus Prinsip Ekonomi bagaimana sistem

harga bertindak untuk memperuntukkan sumber-sumber dalam pasaran
swasta. Anda telah pun faham bagaimana pengguna dan pengeluar
bertindak bagi menentukan harga dan pengeluaran. Keuntungan
pengeluar pula dikaitkan dengan keupayaan mereka untuk memenuhi
kehendak pengguna. Dalam sistem berpersaingan, pengguna akan
memilih pengeluar yang menawarkan barangan yang mereka inginkan
pada harga terendah. Pengeluar yang menggunakan sumber dengan
cekap akan dapat menyediakan barangan pada harga yang rendah dan
kualiti tinggi, serta akan mendapat keuntungan dalam jangka panjang.
Tidak dapat dinafikan bahawa perubahan-perubahan harga merupakan
petunjuk yang penting bagi menentukan peruntukan sumber dalam
pasaran swasta. Sebagai contoh, dalam pasaran kereta, peningkatan
permintaan untuk sejenis kereta akan meningkatkan harganya. Akibat
daripada permintaan yang bertambah, lebih banyak sumber akan
diperuntukkan bagi mengeluarkan kereta jenis itu. Pada masa yang sama,
sumber yang berkurangan akan diperuntukkan untuk pengeluaran lainlain jenis kereta.
Seterusnya kita dapati bahawa pengeluaran barangan bukan hanya
ditentukan oleh pasaran swasta semata-mata. Pasaran awam juga didapati
menyediakan barang dan perkhidmatan tertentu dalam sesebuah
ekonomi. Kenapakah hal ini berlaku? Alasan yang selalu diberikan ialah
kerana pasaran swasta tidak menyediakan atau tidak menyediakan dengan
mencukupi sesuatu barang atau perkhidmatan berdasarkan kriteriakriteria tertentu. Di antara contoh-contoh yang dapat diberikan ialah
(i)
(ii)

(iii)

Pasaran swasta mengeluarkan terlalu banyak motosikal

berkuasa tinggi dan terlalu sedikit motosikal berkuasa
rendah atau sederhana;
Pasaran swasta menawarkan terlalu banyak makanan
segera yang menggemukkan berbanding dengan program
makanan berkhasiat untuk kanak-kanak dan warga tua;
dan
Pasaran swasta menawarkan imbuhan yang jauh lebih
tinggi kepada kumpulan penghibur berbanding kepada
pendidik.

Kita menggunakan konsep kegagalan pasaran untuk menyatakan

bahawa pasaran swasta tidak selalunya memperuntukkan sumber
mengikut apa yang masyarakat rasakan sebagai patut atau betul. Melalui
kursus ini anda akan melihat bagaimana sektor awam (pasaran awam)
memperuntukkan sumber-sumber sebagai tindak balas kepada kegagalan
3

pasaran dan juga bagi memenuhi fungsi-fungsi sektor awam itu sendiri.
Dua kriteria yang paling diutamakan dalam konteks ini ialah ekuiti dan
kecekapan.
Dalam sistem demokrasi, kita dapati bahawa pengundi membuat
keputusan melalui proses pilihan raya dan pembuat polisi membuat
keputusan melalui proses pembuatan polisi bagi membolehkan sektor
awam memperuntukkan sumber-sumber dalam sesebuah ekonomi.
Polisi-polisi awam selalunya dibentuk untuk mengubah gelagat satu atau
lebih individu (pengguna atau pengeluar) dengan mengenakan peraturan
atau sekatan ke atas tindakan mereka. Contohnya, apabila kerajaan
mengadakan kawalan harga ke atas beberapa barangan utama pengguna
seperti beras dan tepung, ia merupakan satu cara untuk kerajaan
mempengaruhi tindakan pengguna dan pengeluar. Pengguna diharapkan
mendapat bekalan barangan keperluan ini pada harga yang berpatutan
tanpa perlu risau mengenai kenaikan harga yang berterusan. Pengeluar
pula dipaksa menjual pada harga yang ditetapkan untuk mengelakkan
kegiatan mengambil untung secara berlebihan atau mengehadkan jualan
kerana mengharapkan untung yang lebih tinggi akibat daripada kenaikan
harga pada masa depan.
Walaupun tujuan polisi-polisi awam adalah untuk meningkatkan
kesejahteraan orang ramai, kita tidak dapat nafikan bahawa ia selalu juga
dikritik kerana gagal mencapai matlamat yang diharapkan. Keadaan
seperti ini dikatakan sebagai kegagalan sektor awam atau pasaran awam.
Pencapaian matlamat sesuatu polisi awam bergantung kepada tindak
balas peserta pasaran dan keupayaan pihak kerajaan menguatkuasakan
polisi berkenaan.
Dapatkah anda fikirkan, kenapakah ada kalanya pihak
pengguna dan pengeluar membantah sesuatu kawalan
harga?

SOALAN DALAM TEKS 1.1

1.
2.

Beban membiayai sektor awam diagihkan secara

sama rata di kalangan ahli masyarakat.
Benar/Salah?
Perbezaan antara pasaran awam dan swasta ialah
A. Kos melepas dalam pasaran awam ialah sifar.
B. Hanya pasaran awam memerlukan pilihan
dibuat.
4

C. Pasaran awam mesti ditutup pada hari cuti

umum.
D. Pasaran swasta bergantung kepada harga-harga
untuk memperuntukkan sumber-sumber.
3. Terangkan mengenai konsep kos melepas dan beri
satu contoh.
4. Bezakan antara kegagalan pasaran dan kegagalan
kerajaan.

Semak jawapan anda di akhir bab ini.

Selain mendapat faedah daripada polisi-polisi awam, kita juga perlu

membayar kos mengadakan polisi-polisi berkenaan. Kita dapati apabila
perbelanjaan kerajaan meningkat, maka kutipan cukai juga meningkat.
Cukai boleh dikenakan ke atas pendapatan individu dan firma, jualan
barang dan perkhidmatan, serta harta. Bagaimanapun, anda perlu ketahui
bahawa mencukai bukanlah satu-satunya cara untuk kerajaan
mendapatkan hasil bagi membiayai aktiviti-aktiviti kerajaan. Cara-cara
lain untuk membiayai polisi awam akan dibincangkan dalam Bab Tiga.
Faedah daripada polisi-polisi awam tidak dinikmati secara sama rata di
kalangan rakyat, begitu juga, rakyat tidak menanggung kos yang sama rata
akibat daripada polisi-polisi berkenaan. Dalam sesetengah keadaan, pihak
yang mendapat faedah daripada polisi awam merupakan mereka yang
akan membayar kosnya. Ada kala pula, anda akan dapati rakyat
membayar kos bagi faedah yang dinikmati oleh orang lain. Ia juga
digunakan untuk mempengaruhi gelagat individu agar tidak
menggunakan sesuatu barangan yang dianggap sebagai membazir atau
memudaratkan. Seterusnya anda akan melihat bagaimana ekonomi sektor
awam mengkaji jenis-jenis perbelanjaan yang dibuat oleh kerajaan, berapa
banyakkah perbelanjaan yang dilakukan dan siapa yang akan menanggung
beban cukai untuk membiayai perbelanjaan tersebut.
1.3

SEKTOR AWAM DI MALAYSIA

Di bahagian yang lepas, kita telah membincangkan bagaimanakah kita

semua mendapat faedah daripada polisi-polisi awam. Semenjak merdeka,
rakyat Malaysia mendapat semakin banyak faedah akibat peningkatan
dalam perbelanjaan yang dilakukan oleh kerajaan. Peningkatan dalam
perbelanjaan kerajaan mencerminkan semakin banyak pengaruh sektor
awam ke atas kehidupan kita.
5

Sektor awam di Malaysia terdiri daripada Kerajaan Persekutuan (Pusat),

Kerajaan-kerajaan Negeri dan Kerajaan-kerajaan Tempatan. Bagi
menjalankan tugas-tugas pemerintahan negara, agensi-agensi kerajaan
telah dibentuk untuk merancang, mengawal, membantu dan
melaksanakan segala aktiviti yang dikehendaki oleh kerajaan untuk
mencapai segala matlamat negara. Perbelanjaan tahunan agensi-agensi ini
ditentukan oleh keputusan badan perundangan dan dibiayai dengan
menggunakan dana terkumpul kerajaan. Dalam jentera pentadbiran
sekarang, agensi-agensi kerajaan boleh dibahagikan kepada tiga
komponen penting iaitu kementerian, jabatan dan badan-badan
berkanun.
Agensi di peringkat kementerian merupakan agensi utama yang berfungsi
menggubal dasar, merancang, mengawal dan menyelaraskan pelaksanaan
perkara-perkara yang berkaitan dengan tanggungjawab kementerian
berkenaan. Biasanya sebuah kementerian dipertanggungjawabkan kepada
seorang Menteri yang memegang sesuatu portfolio (ahli Jemaah Menteri)
dengan dibantu oleh Timbalan Menteri dan Setiausaha-setiausaha
Parlimen. Pegawai tadbir utama kementerian ialah Ketua Setiausaha
(KSU) kementerian tersebut. Beliau bertanggungjawab kepada Ketua
Setiausaha Negara (KSN). KSN ialah ketua setiausaha di Jabatan Perdana
Menteri iaitu kementerian yang paling utama.
Adakah anda tahu berapakah jumlah kementerian yang
ditubuhkan untuk melicinkan pentadbiran negara pada
masa ini?
Kita lihat pula kepentingan agensi yang berikut iaitu Jabatan. Ia
merupakan agensi yang melaksanakan sesuatu dasar. Aktiviti harian
jabatan melibatkan pemberian khidmat kepada masyarakat secara
langsung. Perkhidmatan yang diperlukan oleh masyarakat meliputi
bidang sosial, keselamatan, pembangunan, dan lain-lain lagi. Ia diletakkan
di bawah pengawasan kementerian yang tertentu. Sebuah jabatan diketuai
oleh seorang pegawai tadbir utama iaitu Ketua Pengarah Jabatan
(mengikut nama jabatan).
Seterusnya, agensi-agensi di peringkat badan-badan berkanun ialah
agensi-agensi separa kerajaan yang bertanggungjawab memajukan sesuatu
bidang selaras dengan aspirasi kerajaan. Badan-badan berkanun
ditubuhkan mengikut akta-akta tertentu bagi melaksanakan tugas khusus
dan penting. Penubuhan badan-badan berkanun dikaitkan dengan
matlamat mengambil faedah-faedah daripada perjalanan agensi kerajaan
dan faedah-faedah daripada amalan syarikat-syarikat swasta. Ia
mempunyai autonomi penuh atau separa, dimiliki atau dikawal oleh
6

kerajaan, sama ada di peringkat Persekutuan atau Negeri. Ia terlibat

dalam aktiviti-aktiviti ekonomi dan sosial melalui pengeluaran badan
tersebut yang dipasarkan kepada masyarakat. Apabila terlibat dalam
aktiviti-aktiviti ekonomi secara langsung, badan berkanun juga dikenali
sebagai perusahaan awam. Di samping memperoleh keuntungan, ia juga
dikehendaki menyediakan kemudahan dan perkhidmatan kepada rakyat.

SOALAN DALAM TEKS 1.2

1.
2.

Bezakan antara Kementerian dan Jabatan.

Berikan satu contoh badan berkanun.

Semak jawapan anda di akhir bab ini.

1.4

KEPENTINGAN SEKTOR AWAM DALAM EKONOMI

Kewujudan sektor awam sebenarnya menggambarkan ideologi politik

dan sosial yang berbeza daripada kuasa dan kebebasan pengguna
membuat keputusan. Selain daripada itu, mekanisme pasaran sematamata juga tidak dapat melaksanakan kesemua fungsi ekonomi.
Mengapakah hal ini berlaku? Ia berlaku disebabkan kegagalan pasaran
swasta untuk berfungsi bagi membawa kepada hasil yang cekap dan
saksama. Oleh itu, polisi-polisi awam didapati perlu untuk mengarah,
membetul dan menambah keputusan yang dibuat melalui mekanisme
pasaran. Bagaimanapun, anda diingatkan sekali lagi bahawa ada kalanya
keputusan yang dibuat oleh sektor awam semakin menjejaskan
kedudukan dan keupayaan ekonomi.
Di bawah, disenaraikan beberapa sebab mengapa sektor awam terlibat
secara langsung mahupun tidak langsung dalam kegiatan-kegiatan
ekonomi sesebuah negara.
1.4.1

Menjamin Penguatkuasaan Kontrak

Kontrak yang perlu ada untuk melancarkan operasi pasaran tidak boleh
wujud tanpa perlindungan dan penguatkuasaan oleh sistem dan struktur
perundangan. Antara tanggungjawab kerajaan ialah menyediakan undangundang yang adil dan saksama kepada semua pihak dalam negara,
7

menegakkan keadilan dan menjamin keselamatan penduduk daripada

ancaman. Undang-undang yang digubal dan dikuatkuasakan oleh sektor
awam melibatkan juga sektor ekonomi dan kegiatan-kegiatan dalam
sektor berkenaan.
1.4.2

Mengurangkan Masalah Ketidakstabilan Ekonomi

Sistem pasaran, terutama yang telah berkembang pesat, selalu mengalami

masalah pengangguran, ketidakstabilan harga dan mengalami kadar
pertumbuhan ekonomi yang rendah. Masalah-masalah yang disebutkan
ini ialah fenomena yang biasa dialami oleh sistem ekonomi.
Bagaimanapun, keadaan-keadaan tersebut menyebabkan masyarakat
mengalami pengurangan kebajikan dan ada kalanya amat menyulitkan
kehidupan mereka. Oleh yang demikian, kerajaan diharapkan dapat
menggubal polisi-polisi untuk mengurangkan kesan-kesan turun naik
ekonomi melalui cara pengurangan pengangguran dan mengawal
kenaikan harga yang keterlaluan. Polisi-polisi awam juga diharap dapat
membantu mencapai kadar pertumbuhan ekonomi yang memuaskan.
Antara polisi yang sering digunakan oleh kerajaan untuk tujuan-tujuan
tersebut ialah polisi fiskal dan polisi kewangan.
Dapatkah anda bezakan di antara polisi fiskal dan polisi
kewangan?
1.4.3

Mengurangkan Masalah Disebabkan

Pendapatan dan Kekayaan

Jurang

Agihan

Beberapa nilai sosial yang ingin dicapai dalam sesebuah masyarakat

mungkin memerlukan beberapa penyelarasan dalam agihan pendapatan
dan kekayaan yang timbul akibat daripada sistem pasaran atau warisan.
Pasaran swasta menawarkan ganjaran yang tinggi berdasarkan kedudukan
kewangan, kebolehan, pendidikan, bakat dan usaha seseorang. Sebagai
contoh, seseorang yang mendapat peluang memperolehi ijazah biasanya
ditawarkan gaji yang lebih tinggi berbanding dengan seseorang yang
hanya berpendidikan sekolah rendah. Jika anda mempunyai bakat
menyanyi seperti Siti Nurhaliza, anda tentu dapat menjana pendapatan
yang lumayan. Seseorang yang rajin selalunya mendapat ganjaran yang
setimpal dengan usahanya berbanding seseorang yang malas berusaha.
Jika anda mempunyai modal, tentu anda dapat menceburkan diri dalam
dunia perniagaan dan mendapat keuntungan yang tinggi. Hasilnya, kita
dapati bahawa pasaran swasta akan menyebabkan agihan pendapatan
dan kekayaan dalam negara menjadi tidak saksama dan tidak seimbang.

Persoalan yang dapat dikemukakan di sini ialah, adakah agihan

sedemikian wajar? Jika jawapan anda ya, bagaimanakah keadaannya bagi
mereka yang miskin, kurang upaya atau kurang bernasib baik?
Sesetengah pihak tidak mendapat peluang melanjutkan bab ke peringkat
tinggi disebabkan ketidakcukupan wang, kurang pendedahan atau
masalah lain. Ada pula yang mengalami masalah kesihatan dan kecacatan.
Mereka tidak minta berkeadaan demikian tetapi disebabkan takdir,
mereka tidak dapat bekerja pada kapasiti yang tinggi. Apabila jurang
agihan pendapatan di antara penduduk adalah tinggi, berkemungkinan
wujud perasaan tidak puas hati di antara mereka. Masyarakat
berpendapatan rendah tentu mengalami tekanan yang menyebabkan
mereka kurang selesa berdampingan dengan golongan yang
berpendapatan tinggi. Bagi mewujudkan dan mengekalkan keharmonian,
persefahaman dan toleransi di antara ahli masyarakat, campur tangan
daripada kerajaan perlu untuk mengurangkan jurang agihan pendapatan
dan kekayaan.
1.4.4

Mengurangkan Halangan Bagi Pertandingan Sempurna

Andaian bahawa mekanisme pasaran dapat menghasilkan penggunaan

sumber yang cekap adalah berdasarkan wujudnya pertandingan atau
persaingan sempurna dalam pasaran barangan. Adakah anda masih ingat
beberapa keadaan yang perlu ada bagi membolehkan pasaran
pertandingan sempurna wujud? Antaranya ialah
(i)
(ii)
(iii)
(iv)

Barangan bersifat seragam;

Harga ditentukan melalui pasaran;
Tiada halangan untuk keluar atau masuk dalam pasaran;
dan
Pihak pengguna dan pengeluar mempunyai pengetahuan
sempurna mengenai barangan dan pasaran.

Sekiranya anda dapat menghasilkan satu barangan yang seragam seperti

sabun mandi, adakah mudah bagi anda memasuki pasaran bagi
memasarkan barangan tersebut? Dalam pasaran telah ada banyak jenama
sabun mandi yang terkenal dan diminati. Sabun mandi anda masih belum
dikenali. Anda tentu memerlukan modal yang tinggi untuk mengeluarkan,
memperkenalkan dan memasarkan sabun mandi tersebut. Adakah anda
boleh bersaing di pasaran antarabangsa? Nampaknya sukar untuk anda
memasuki pasaran kecuali melalui kemudahan kredit yang diberikan
kepada usahawan baru seperti anda. Polisi pemberian kredit seperti ini
diwujudkan oleh kerajaan untuk mengurangkan halangan memasuki
pasaran.
Perhatikan pula contoh berikut mengenai masalah pengetahuan
sempurna. Apabila anda menonton televisyen, anda dihidangkan dengan
9

pelbagai iklan rokok. Ada jenama rokok yang menunjukkan aksi seorang
hero dengan kereta mewah bersama wanita pujaan, ada juga yang
menggambarkan suasana ketenangan dan kenikmatan yang tidak
terhingga. Kita terpengaruh dan ingin merasakan keadaan yang sama.
Caranya tentulah dengan menghisap rokok berkenaan. Malangnya,
maklumat mengenai kesan-kesan menghisap rokok ke atas kesihatan
tubuh badan kita tidak mungkin diiklankan secara langsung. Melalui
polisi kerajaan ke atas etika periklanan, pengguna didedahkan kepada
pengetahuan yang lebih sempurna mengenai sesuatu barangan. Maka,
semua iklan rokok perlu menyatakan bahaya merokok kepada pengguna.
Dua contoh di atas merupakan antara tindakan yang dilakukan oleh
kerajaan untuk mengelakkan atau meminimumkan halangan-halangan
untuk mewujudkan pasaran pertandingan sempurna. Sebenarnya,
walaupun semua halangan terhadap persaingan sempurna dapat
dielakkan, ciri-ciri pengeluaran dan penggunaan beberapa jenis barangan
adalah sebegitu rupa sehingga mengakibatkan barangan tersebut tidak
dapat diadakan atau dikeluarkan melalui mekanisme pasaran terbuka
secara cekap. Antara masalah yang dimaksudkan ialah kuasa monopoli,
barangan awam, eksternaliti dan ketiadaan penawaran.
1.4.5

Mengurangkan Masalah Disebabkan Kuasa Monopoli

Monopoli mempunyai kemampuan untuk mengenakan harga yang tinggi

daripada kos marginal menyebabkan peruntukan sumber menjadi tidak
cekap. Hal ini dapat dilakukan kerana sebagai satu-satunya pengeluar atau
pihak yang menawarkan barangan, ia dapat mengehadkan kuantiti
barangan yang ditawarkan atau menentukan pihak pembeli yang akan
dapat menggunakan barangan itu. Akibat daripada keadaan ini, wujud
ketidakcekapan peruntukan sumber yang dipanggil sebagai kehilangan
kebajikan akibat daripada kuasa monopoli.
Kehilangan kebajikan ini berlaku disebabkan lebihan pengguna bagi
barangan yang ditawarkan oleh pasaran monopoli adalah lebih rendah
berbanding dengan lebihan pengguna yang didapati jika barangan
berkenaan ditawarkan melalui pasaran pertandingan sempurna. Apakah
yang anda faham mengenai lebihan pengguna? Lebihan pengguna ialah
jumlah faedah yang diperolehi daripada penggunaan sesuatu barangan
ditolak harga sebenar yang dibayar untuk mendapatkan barangan itu.
Rajah 1.1 menunjukkan kepada anda kesan terhadap kebajikan pengguna
jika barangan ditawarkan oleh pasaran monopoli dan bukan monopoli.
DD ialah keluk permintaan normal bagi barangan tertentu. Keluk SM
ialah keluk penawaran oleh monopoli dan keluk SB ialah keluk
penawaran oleh bukan monopoli. Bagi barangan yang ditawarkan oleh
10

bukan monopoli, persilangan antara keluk DD dan SB akan membawa

kepada harga keseimbangan sebanyak P dan kuantiti keseimbangan
sebanyak QB. Ini bermakna lebihan pengguna adalah sebanyak DPE.
Rajah 1.1
Lebihan Pengguna dalam Pasaran Monopoli dan Bukan Monopoli
Harga
SM
D

SB

B
P*

E
P

A
D

QM

QB

Kuantiti

Sebaliknya, kita dapat perhatikan bahawa keluk penawaran monopoli, SM

adalah lebih tinggi berbanding dengan penawaran oleh bukan monopoli.
Keadaan ini berlaku kerana monopoli mempunyai keupayaan
mengehadkan kuantiti barangan yang ditawarkan untuk menaikkan harga.
Apabila keluk SM bersilang dengan keluk permintaan DD, anda akan
dapati harga keseimbangan berada pada P* dan kuantiti adalah QM. Ini
bermakna lebihan pengguna yang akan diperoleh oleh pengguna ialah
sebanyak DP*B. Maka, kita dapati bahawa pengguna telah kerugian
sebanyak PP*BE apabila barangan ini ditawarkan oleh monopoli.
Kerugian ini merupakan kerugian kebajikan yang ditanggung oleh
pengguna akibat penawaran barangan oleh monopoli.
Kebanyakan kerajaan mengadakan undang-undang untuk mengawal
kewujudan kuasa monopoli. Ini tidak bermaksud bahawa pengeluaran
oleh monopoli akan sentiasa membawa kepada ketidakcekapan.
Sesetengah pengeluaran barangan akan menjadi tidak cekap jika
ditawarkan oleh banyak firma. Misalnya, penyediaan air paip ke rumahrumah tidak sepatutnya dilakukan oleh lebih daripada satu firma. Begitu
juga dengan bekalan elektrik. Cuba anda bayangkan jika terdapat
beberapa buah firma menyediakan bekalan elektrik ke kawasan kediaman
anda. Tentu terdapat banyak tiang elektrik yang meningkatkan risiko di
samping kos yang tinggi terpaksa ditanggung oleh semua firma
berkenaan. Kos yang tinggi akan ditanggung kemudian oleh pengguna
melalui bayaran yang mahal. Disebabkan keperluan untuk mengekalkan
11

pengeluaran melalui monopoli dalam sesetengah keadaan, kerajaan

bertindak dengan mengawal perjalanan firma berkenaan agar dapat
meminimumkan kesan negatif kepada pengguna.
1.4.6

Memastikan Penawaran Barangan Awam

Terdapat beberapa barangan yang dipanggil sebagai barangan awam atau

barangan sosial tidak sesuai dikeluarkan secara langsung melalui
mekanisme pasaran atau transaksi biasa di antara pengguna dan
pengeluar. Terdapat kes yang menunjukkan pasaran gagal sepenuhnya
manakala dalam kes yang lain, ia hanya gagal berfungsi secara cekap.
Sebelum dapat dibincangkan kenapakah barangan ini tidak dapat
ditawarkan secara cekap melalui mekanisme pasaran, eloklah kita lihat
dahulu ciri-ciri barangan untuk menentukan jenis barangan.
Terdapat tiga jenis barangan dalam ekonomi. Pertama yang
diklasifikasikan sebagai barangan privet atau swasta. Ia mempunyai ciriciri pengasingan dan persaingan. Kedua, barangan awam yang
mempunyai ciri-ciri tiada pengasingan dan tiada persaingan. Ketiga,
barangan yang mempunyai salah satu ciri pengasingan atau persaingan
dan ia dikenali sebagai barangan tol.
1.

Ciri Pengasingan

Ciri pengasingan bermaksud sesuatu barangan itu dapat dibezakan di

antara pemilik dan bukan pemilik. Apabila anda membeli barangan
tertentu anda mendapat hak milik eksklusif ke atas barangan berkenaan.
Contohnya anda membeli sebungkus nasi lemak. Nasi lemak berkenaan
telah menjadi milik anda dan tidak dapat dibeli oleh orang lain. Jika anda
membeli sepasang kasut baru, ia akan menjadi milik anda.
2.

Ciri Persaingan

Ciri persaingan bermaksud penggunaan barangan itu menimbulkan

faedah kepada pemilik atau pembeli sahaja. Faedah barangan tersebut
tidak dapat dirasai oleh semua orang. Apabila nasi lemak yang anda beli
tadi dimakan oleh anda, maka tentulah anda merasa puas dan kenyang.
Orang lain yang tidak dapat makan nasi lemak berkenaan tentu tidak
merasa faedah daripada kesedapan nasi lemak tadi. Dengan perkataan
lain, penggunaan oleh seorang individu akan menyebabkan faedah
kepada orang lain berkurangan atau terjejas.
3.

Ciri Tiada Pengasingan

Ciri tiada pengasingan bermaksud penggunaan barangan tertentu tidak

terhad kepada seorang pengguna sahaja. Sebaliknya, ia dapat digunakan
12

oleh ramai orang pada masa yang sama. Contohnya, cahaya lampu jalan
dapat dinikmati oleh ramai orang pada masa yang sama. Ini bermaksud
tidak ada seorang individu yang mendapat hak penggunaan secara
eksklusif bagi barangan itu. Ciri ini juga dikatakan sebagai penggunaan
bersama.
4.

Ciri Tiada Persaingan

Ciri tiada persaingan membawa implikasi bahawa faedah yang dinikmati

oleh seseorang pengguna tidak mengurangkan faedah yang didapati oleh
orang lain. Cahaya lampu jalan tadi tidak akan berkurangan apabila
terdapat lebih daripada seorang pengguna pada satu masa. Semua orang
mendapat cahaya yang sama banyak dan masing-masing mendapat
faedah daripada cahaya lampu jalan tersebut.
Dapatkah anda berikan beberapa contoh barangan
swasta dan awam?
Berdasarkan ciri-ciri tersebut, kita dapati mekanisme pasaran swasta
sesuai untuk menyediakan barangan swasta. Ini kerana ia berasaskan
pertukaran (exchange) dan pertukaran hanya boleh berlaku apabila
terdapat hak milik eksklusif ke atas barangan tersebut. Oleh itu,
pengguna boleh dihalang daripada menggunakannya jika tidak membayar
harganya. Ciri pengasingan sesuai untuk barangan swasta kerana apabila
pengguna membayar harganya, dia akan mendapat hak penggunaan.
Sebaliknya, bagi barangan awam, adalah tidak cekap untuk menghalang
mana-mana individu pengguna daripada menggunakan atau
mendapatkan faedah daripada barangan itu terutamanya apabila ia tidak
menjejaskan penggunaan orang lain.
Pengguna juga mengehendaki barangan awam sebagai sebahagian
daripada barangan keperluan mereka. Oleh itu, pengguna perlu
menyatakan nilai terhadap barangan awam seperti dia menyatakan nilai
terhadap barangan swasta. Bagi menentukan penawaran barangan awam,
nilai yang dinyatakan oleh pengguna tidak dicampurkan secara mendatar
seperti barangan swasta. Ia perlu dicampurkan secara menegak untuk
menentukan harga. Bagaimanapun, pengguna yang rasional tentu tidak
mahu menyatakan nilai barangan awam terhadap dirinya kerana
merasakan sumbangan nilainya terlalu kecil disebabkan terdapat ramai
pengguna lain.
Bagi melihat dengan lebih jelas nilai yang diberikan oleh individu untuk
sesuatu barangan awam, kita gunakan contoh pertunjukan bunga api
yang diadakan semasa menyambut Hari Kemerdekaan. Andaikan
13

pertunjukan tersebut dapat disaksikan dengan jelas oleh 100,000 orang

dan kos yang diperlukan bagi menjayakan pertunjukan ialah RM10,000.
Oleh itu, jika 100,000 orang memberikan nilai yang sama terhadap
keseronokan menikmati pertunjukan itu, maka kos atau harga yang perlu
dibayar oleh setiap orang hanyalah 10 sen. Ini menunjukkan bahawa
sumbangan setiap individu adalah kecil kerana terdapat ramai pengguna
yang lain.
Semua orang yang dapat menyaksikan pertunjukan bunga api itu tahu
bahawa mereka tidak dapat dihalang daripada menyaksikan pertunjukan
walaupun mereka tidak membayar harga barangan itu. Maka, pengguna
akan bertindak sebagai penunggang bebas (free rider) kerana tidak mahu
membuat sebarang sumbangan dari segi bayaran tetapi mahu terus
menikmati barangan tersebut selagi ia disediakan untuk semua orang.
Apabila ramai orang bertindak begitu, maka terputuslah hubungan di
antara pengeluar dan pengguna. Walaupun pengeluar menanggung kos
menyediakan barangan awam tetapi pihak pengguna tidak mahu
membayar harganya.
Disebabkan oleh ciri-ciri tiada pengasingan dan tiada persaingan, sukar
untuk menghalang mereka yang tidak membayar daripada menikmati
faedah yang diperolehi daripada barangan awam. Pasaran swasta
dikatakan cenderung untuk tidak menyediakan barangan awam dengan
mencukupi (under produce) kerana pengeluar swasta tidak mempunyai
keinginan untuk menyediakan sesuatu barangan di mana pengguna
mendapat faedah tetapi tidak mempunyai insentif untuk membayar
harganya. Oleh itu, pasaran swasta gagal menyediakan barangan awam
dengan mencukupi dan campur tangan kerajaan diperlukan bagi
memastikan barangan ini disediakan dengan secukupnya kepada orang
ramai.
Adakah telefon awam sejenis barangan awam? Nyatakan
ciri-cirinya.
1.4.7

Mengurangkan Masalah Eksternaliti

Eksternaliti merupakan kesan sampingan atau kesan limpahan kepada

pihak ketiga yang timbul akibat daripada pengeluaran atau penggunaan
sesetengah barangan. Ia juga dikatakan sebagai kesan luaran. Ia akan
menyebabkan berlakunya kegagalan pasaran apabila penawaran dan
permintaan tidak menunjukkan semua faedah dan semua kos untuk
mengeluarkan dan menggunakan sesuatu barangan. Oleh itu, harga yang
terhasil daripada interaksi penawaran dan permintaan bukan merupakan
harga yang betul.
14

Eksternaliti dapat dibahagikan kepada dua jenis iaitu eksternaliti positif

dan negatif. Eksternaliti positif ialah kesan baik kepada pihak ketiga
akibat pengeluaran atau penggunaan barangan tertentu. Kita ambil
suntikan Rubela sebagai contoh. Suntikan ini diberikan kepada golongan
wanita ketika umur remaja atau pada awal dua puluhan. Ia bertujuan
memberikan ketahanan kepada wanita berkenaan daripada jangkitan
penyakit campak. Penyakit ini tidaklah berbahaya kepada wanita dewasa.
Bagaimanapun, ia mungkin menyebabkan komplikasi seperti kecacatan
atau kematian bayi dalam kandungan jika ibu menghidapi penyakit ini.
Pihak pertama ialah pengguna barangan iaitu wanita yang disuntik
dengan vaksin berkenaan sementara pihak kedua ialah pengeluar iaitu
pembekal atau penjual vaksin itu. Bayi dalam kandungan merupakan
pihak ketiga yang menikmati faedah daripada penggunaan barangan ini.
Dapatkah anda berikan contoh barangan lain yang
mempunyai kesan eksternaliti positif?

Eksternaliti negatif pula merupakan kesan buruk kepada pihak ketiga

disebabkan oleh pengeluaran atau penggunaan sesuatu barangan. Semua
jenis pencemaran merupakan contoh eksternaliti negatif. Anda dapat
lihat bagaimana masyarakat menanggung kos akibat daripada bunyi yang
amat bising, air yang tercemar atau udara yang tercemar. Rokok
merupakan satu barangan yang mempunyai eksternaliti negatif. Cuba
perhatikan apa yang berlaku apabila anda menghisap rokok. Asap yang
keluar daripada rokok tersebut akan mencemarkan udara yang disedut
oleh orang lain di sekeliling anda. Mereka mungkin bukan penggemar
rokok tetapi mengalami sesak nafas atau batuk-batuk akibat keracunan
asap rokok anda. Siapakah yang akan membayar ganti rugi kepada
mereka akibat daripada kos yang mereka tanggung itu?
Bagi barangan yang mempunyai ciri eksternaliti positif, ia mendatangkan
faedah sosial kepada orang lain dan sepatutnya ditingkatkan pengeluaran
atau penggunaannya. Tanpa campur tangan kerajaan, harga akan
ditentukan oleh interaksi antara permintaan dan penawaran dalam
pasaran swasta. Ia tidak mengambil kira faedah sosial kepada pihak
ketiga. Oleh itu, barangan ini selalunya lebih mahal daripada sepatutnya.
Bagi menggalakkan penawaran atau penggunaannya, kerajaan boleh
mengambil tindakan seperti berikut:
(i)
(ii)

Menawarkan sendiri secara percuma atau pada kos yang

rendah kepada masyarakat; atau
Memberikan subsidi kepada pengguna atau pengeluar
untuk meningkatkan penggunaan atau pengeluaran
barangan berkenaan.
15

Sebaliknya, bagi barangan yang mempunyai ciri eksternaliti negatif, kos

sosial yang timbul tidak diambil kira dalam penentuan harga
menyebabkan harga barangan berkenaan murah daripada sepatutnya. Ini
bermakna bahawa pasaran swasta telah terlebih memperuntukkan
sumber bagi barangan ini. Disebabkan kesan yang tidak baik kepada
masyarakat, barangan ini perlu dihadkan penggunaan atau
pengeluarannya. Antara tindakan yang dapat dilakukan oleh kerajaan
untuk mengurangkan kesan negatif ini adalah melalui
(i)
(ii)
(iii)

Pengenaan cukai;
Denda atau penalti; atau
Mengadakan peraturan atau sekatan.

Tindakan-tindakan tersebut akan menyebabkan harga barangan ini

menjadi lebih mahal kepada pengguna atau pengeluar. Diharapkan
melalui kenaikan harga atau kos kepada pengguna atau pengeluar,
kuantiti diminta atau ditawarkan dalam pasaran akan dapat dikurangkan.
1.4.8

Penyediaan Barangan yang Tidak Ditawarkan Swasta

Ada beberapa barangan yang mempunyai permintaan tetapi tidak

terdapat penawaran. Contoh yang dapat diberikan di sini ialah insurans
kemiskinan. Kita dapati tidak ada syarikat insurans yang sanggup
mengadakan insurans ini. Seseorang boleh membeli polisi insurans
kemiskinan semasa kaya, membayar premium dan kemudian memungut
pampasan apabila jatuh miskin atau bankrap. Anda tentu dapat
bayangkan jika ada syarikat yang menyediakan insurans dalam bentuk ini,
ia tentu akan menjadi tumpuan ramai pihak yang menjangkakan akan
menjadi miskin atau yang tidak sanggup berusaha tetapi ingin mendapat
keuntungan dengan mudah.
Insurans kemiskinan walaupun diperlukan tidak dapat disediakan dengan
mencukupi oleh pasaran swasta. Ini bermakna, pihak yang kurang
bernasib baik dan memerlukan bantuan akibat terperangkap dalam
putaran ganas kemiskinan akan sentiasa miskin. Oleh itu, kerajaan perlu
campur tangan untuk menawarkan insurans kemiskinan melalui
pemberian dan subsidi kepada pihak yang memerlukan bantuan. Subsidi
boleh diberikan dalam pelbagai bentuk. Antaranya ialah wang tunai,
barang keperluan, input pertanian atau kemudahan kredit.
1.4.9

Penyediaan Barangan untuk Keadilan Sosial

Anda dapat melihat bahawa kerajaan juga menyediakan beberapa jenis

barangan untuk membantu pihak yang kurang bernasib baik
mendapatkan barangan berkenaan pada harga yang murah atau percuma.
16

Barangan ini merupakan barangan swasta atau barangan yang

mempunyai eksternaliti positif. Antaranya termasuk pendidikan percuma
kepada kanak-kanak, bantuan buku teks, perkhidmatan kesihatan yang
murah, sistem pembetungan yang memuaskan, jaringan jalan raya yang
baik dan penyelidikan pertanian. Diharapkan apabila golongan kurang
berkemampuan mendapat kemudahan-kemudahan berkenaan, taraf
hidup mereka dapat diperbaiki dan mereka dapat menjalani kehidupan
yang lebih sempurna.

SOALAN DALAM TEKS 1.3

1. Kenapakah keluaran monopoli menimbulkan masalah

kepada pengguna?
2. Apakah yang dimaksudkan dengan barangan awam?
3. Terangkan mengenai gelagat penunggang bebas.

Semak jawapan anda di akhir bab ini.

1.5

RUMUSAN

Setelah mengikuti bab ini anda tentu faham bahawa terdapat dua bentuk
pasaran dalam sesebuah negara iaitu pasaran swasta dan pasaran awam.
Kedua-duanya bertindak dengan cara yang berlainan untuk memenuhi
kehendak masyarakat. Harga adalah petunjuk yang penting dalam
pasaran swasta sementara pasaran awam pula mengutamakan hasrat
pengundi dan pembuat-pembuat polisi.
Apabila kita mengatakan bahawa terdapat batasan kepada kecekapan
mekanisme pasaran swasta dan memerlukan polisi-polisi awam atau
campur tangan kerajaan untuk memperbaiki atau mengganti, ini tidak
bermakna polisi atau campur tangan kerajaan akan sentiasa dapat
memperbaiki prestasi sistem ekonomi. Kadang-kadang keputusan atau
tindakan kerajaan mungkin tersilap, terlewat, tidak cekap atau tidak
saksama seperti juga keputusan dalam pasaran swasta. Keadaan seperti
ini dikatakan sebagai kegagalan kerajaan.

17

SOALAN PENILAIAN KENDIRI

1.

Mempelajari kewangan awam membolehkan anda

A.
B.
C.
D.

2.

Mengkaji cara-cara kerajaan membiayai aktiviti-aktivitinya.

Mempunyai asas untuk memahami peranan ekonomi
kerajaan.
Melihat kesan-kesan tindakan kerajaan ke atas kebajikan
masyarakat.
Semua di atas.

Penyediaan barang dan perkhidmatan oleh kerajaan memerlukan

sumber
A.
B.
C.
D.
E.

Buruh.
Peralatan.
Bangunan.
Tanah.
Semua yang dinyatakan.

3.

Cukai-cukai yang dibayar mempunyai hubungan langsung dengan

faedah yang diterima daripada penyediaan barang dan
perkhidmatan oleh kerajaan.
Betul/Salah

4.

Masalah penunggang bebas ialah satu contoh kegagalan kerajaan.

Betul/Salah

5.

Tidak seperti pengguna, pembuat polisi membuat keputusan

berdasarkan pengetahuan sempurna.
Betul/Salah

6.

Di Malaysia, kerajaan telah menyediakan kemudahan kesihatan

awam kepada rakyat. Bincangkan tujuan kerajaan mengamalkan
dasar berkenaan daripada perspektif ekonomi sektor awam.

7.

Penyiaran awam merupakan barangan awam. Adakah anda

bersetuju dengan kenyataan tersebut? Jawapan anda perlu
merujuk kepada ciri-ciri barangan dan kepentingan penyiaran
kepada masyarakat.
Semak jawapan anda di akhir modul kursus ini.
18

JAWAPAN SOALAN DALAM TEKS

SDT 1.1
1.

Salah

2.

3.

Kegagalan pasaran berlaku apabila pasaran swasta tidak dapat

memperuntukkan sumber berdasarkan kehendak masyarakat.
Ada kalanya pasaran swasta menyediakan terlalu banyak kuantiti
sesuatu barangan yang membawa kesan negatif atau terlalu
sedikit barangan yang membawa kebaikan. Sebagai contoh,
pasaran swasta menyediakan pusat-pusat hiburan yang
menguntungkan pengusaha tetapi membawa implikasi negatif
kepada sebahagian ahli masyarakat.
Sebaliknya, kegagalan kerajaan berlaku apabila campur tangan
kerajaan dalam ekonomi tidak memberikan kesan yang lebih baik
daripada operasi pasaran swasta yang ada. Ini berlaku kerana
tindakan kerajaan mungkin menyebabkan kebebasan pengguna
dan pengeluar membuat keputusan telah tersekat dan semakin
banyak pihak menanggung kerugian akibat daripada campur
tangan kerajaan berbanding apabila pasaran swasta dibenarkan
beroperasi secara automatik.

4.

Kos melepas ialah kos atau kerugian yang ditanggung apabila

membuat sesuatu pilihan. Disebabkan kekangan sumber seperti
modal dan tenaga, kita tidak dapat mencapai semua kehendak
kita pada masa yang sama. Contohnya jika anda mempunyai
lebihan pendapatan sebanyak RM100, maka anda dapat membeli
satu barangan pada harga tersebut atau menyimpan wang
berkenaan di bank atau meminjamkannya kepada rakan baik
anda. Bagaimanapun, anda hanya dapat memilih salah satu
daripada tindakan tersebut dan bukan semuanya. Jika anda
memilih untuk membeli barangan, maka anda terpaksa
mengorbankan peluang menyimpan wang tersebut dan peluang
berbakti kepada rakan anda.
SDT 1.2

1.

Kementerian ialah agensi utama sektor awam. Ia berfungsi

sebagai penggubal dasar, di samping merancang, mengawal dan
menyelaraskan pelaksanaan perkara-perkara yang berkaitan
dengan tanggungjawab sesuatu kementerian. Sebaliknya jabatan
19

ialah agensi yang melaksanakan dasar. Aktiviti harian jabatan

ialah memberi khidmat secara langsung kepada masyarakat.
Kementerian diketuai oleh seorang Menteri yang dibantu oleh
Timbalan Menteri dan Setiausaha Parlimen. Ketua Setiausaha
ialah pegawai tadbir tertinggi bagi kementerian. Bagi jabatan pula,
pegawai tadbir utama ialah Ketua Pengarah jabatan berkenaan.
2.

Universiti Utara Malaysia.

SDT 1.3

1.

Pengeluaran monopoli menimbulkan masalah kepada pengguna

kerana ia berkeupayaan untuk mengenakan harga yang tinggi
daripada kos marginal (dengan mengehadkan kuantiti). Akibatnya
peruntukan sumber menjadi tidak cekap kerana pengguna
mengalami kehilangan kebajikan akibat pengenaan harga yang
lebih tinggi oleh monopoli berbanding jika barangan itu
ditawarkan oleh bukan monopoli. Kehilangan kebajikan berlaku
kerana lebihan pengguna telah berkurangan apabila harga
barangan lebih tinggi daripada sepatutnya.

2.

Barangan awam ialah barangan yang mempunyai ciri tiada

pengasingan dan tiada persaingan. Ciri tiada pengasingan
bermaksud barangan ini boleh digunakan oleh ramai orang pada
satu masa. Tidak ada mana-mana pihak yang boleh dihalang
daripada menggunakan barangan tersebut. Ciri tiada persaingan
membawa maksud faedah yang dinikmati oleh seorang individu
yang menggunakan barangan itu tidak berkurangan apabila
terdapat lebih daripada satu orang menggunakan barangan
berkenaan. Pertahanan negara merupakan satu barangan awam
tulen. Semua penduduk berhak mendapatkan perlindungan
daripada ancaman dalam dan luar negara. Pertambahan bilangan
penduduk tidak akan menyebabkan faedah kepada mana-mana
penduduk sebelum itu berkurangan apabila sistem pertahanan
yang baik diwujudkan.

3.

Gelagat penunggang bebas ialah satu tindakan yang diambil oleh

individu untuk menikmati faedah daripada penyediaan sesuatu
barangan tanpa menyumbangkan bayaran. Gelagat ini cenderung
dilakukan apabila sekatan penggunaan tidak dapat dikenakan ke
atas individu melalui pengenaan harga. Bagi barangan yang tidak
dapat ditentukan hak milik secara eksklusif, ramai orang akan
bertindak untuk menikmati faedah walaupun mereka tidak
membayar untuk mendapatkan hak menggunakan barangan
berkenaan.
20