000005a3 PDF

t
MAKINA MHENDSL
E L KTABI
Ciltl
RETM VE TASARIM
Baskya Hazrlayan
A. Mnir CERT
( Makina Yk. Mhendisi)
2. Bask
TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI
Ekim 1994
Yayn no: 169
tmmob
makina mhendisleri odas
Smer Sokak 36/1-A 06440 Dcmirlepc / ANKARA

Tel : (0-312) 231 31 59 - 231 80 23 Fax : (0-312) 231 31 65
Yayn no : 169
ISBN : 975-395-124-8 (Tk. No)

ISBN : 975-395-125-6 (1. Cilt)
Bu Yaptn yayn hakk Makina Mhendisleri Odas'na aittir. Kitabn

hibir blm deitirilemez. MMO'nn izni olmadan kitabn hibir
blm elektronik, mekanik vb. yollarla kopya edilip kullanlamaz.
Kaynak gsterilmek kayd ile alnl yaplabilir.
Ekim 1994 - Ankara
Dizgi: Ali Rza Falcolu (Makina Mhendisleri Odas)

Bask: MF Ltd. ti. Tel: (0-312) 425 37 68
BLM 5
SIZDIRMAZLIK ELEMANLARI
Hazrlayanlar
Halil AKGL, Mak. Yk. Mhendisi, B. PLAST - Bursa
Ali Mnir CERT, Mak. Yk. Mhendisi, Danman
Sayfa
Sayfa
1. Genel Bilgiler ve Tanmlar
02
6.
Krkler
59
2. Dner Miller iin Szdrmazlk

Elemanlar
7. Mekanik Keeler
60
05.
8. elik Keeler
72
3. Hidrolik ve Haval (Phmatik)

Sistemlerde Szdrmazlk Elemanlar
17
9. Labirent Keeler ve Kesin

Szdrmazlk Elemanlar
74
4. Statik Szdrmazlk Elemanlar

(Contalar)
42
5. Salmastralar
54
10. Szdrmazlk Elemanlarnda

Kullanlan Gereler ve Elastomerler
76
KAYNAKA
94
I.CL TSE STANDARTLARI
94
5-01
SIZDIRMAZLIK
ELEMANLARI
1. GENEL BLGLER VE TANIMLAR

Szdrmadk elemanlar, nemiyle ters orantl bir dzeyde eitimi verilen bir konudur. Makina tasarm
(makina elemanlar) derslerinde ya hi sz edilmez ya da yle bir dokunulup geilir.
Oysa gelien teknoloji, makina ve aralarn daha zor koullarda (daha hah, daha gl, daha scak, vb.) almasn gerektirmekte ve buna paralel olarak btn elemanlar gibi szdrmazlk elemanlarnn da tasanm ve
seimi nem kazanmaktadr.
Snflandrma
Szdrmazlk elemanlarnn ana gruplar aada gsterilmitir :
1. Contalar: Rijit balantlarda kullanlan szdrmazlk elemanlardr. eitli trleri ekil.1 de gsterilmitir:
Tm alndan temas eden contalar
Alndan izgisele yakn te

eden contalar
V,
/
\
\
-M.
Flan contalar
Kaynakl flan contalar
. kil 1-Conta trleri

2. Salmastralar : Hareketli balantlarda (zellikle muylu-yatak balants) szdrmazl salayan, ancak
bir sv srtnmesi ortamn da nlemeyen elemanlardr. Bunlara ilikin rnekler ekil.2 de verilmitir.
3. Keeler: Salmastrann deiik bir tr olan bu szdrmazlk elemanlar da salmastrayla ayn grevi grrler. Ancak, daha yksek verim, duyarllk ve hz isteyen snrl yere sahip uygulamalarda bu elemanlar kullanlr (ekil.3).
5-02
SIZDTRMAZLIK ELEMANLARI
Eksenel kuvvetle apsal szdrmazlk
Metal+YumuaK salmastra
Yumuak salmastralar
Yumuak metal salmastra
Dolgulu salmastra
ekil.2- Salmastra trleri
'////////z.
ekil J- Kee trleri
5-03
SIZDIRMAZLIK
ELEMANLARI
Temassz Szdrmadk Elemanlan

Yalnzca muyluya ya da yataa (ya da ikisine birden) zel profil vererek szdrmazhn salanmas durumudur (ekil.4).
Y//////A
Kaymal yatak
Kaymal labirent keeler
Labirent kee
ekil.4- Temassz szdrmazlk elemanlar

Krk ve diyaframlar: Bir dzenei toz ve d etkilerden korumak ya da hir hareket salamak iin kullanlan esnek (elastik) elemanlardr (ekil.S).
Diyafram
Krk
ekil.5- Krk ve diyafram
5-04
2. DNEN MLLER N SIZDIRMAZLIK ELEMANLARI
Ya Keeleri (Oil Seals)
Bir ya keesinin belli bal blmleri ekil.6 da gsterilmitir.
Kee di yzeyi
n pah
Tepe yzeyi
Yay yj\
Yay tutucu dudak
Yay dzlemi
Kesne yzeyi
Kee duda t
S zdrmaz
kenar
Szdrmaz kenar
dz!em!
ekil.6- Ya keesinin blmleri

Olaan koullarda keede i basn en fazla 0,5 bar olmaldr. Basn ne denli fazla olursa, keenin hizmet
mr de o oranda azalr. st ve yan yzlerde salam bir yap salamak iin metal bilezik kullanlr. Kesit ekli
ile ilgili belli bir Standard yoktur. Temas izgisinin, kee dudann keskin kenarl ve kesilin ak kalan blmnde olduka geni yzey as (a) ile szdrmaz kenarn yay basks altnda olmas istenir. br yanda ise daha
kk a (P) ile ya filmi olumas iin yeterli aklk salanr (ekil.7).
Doal olarak ak taraf ya da yayn olduu taraf basncn fazla olduu blme bakacak biimde monte edilir.
Kee dudann mil zerinde gerekli olan basnc srekli salamas, uygun yay basksna baldr. Yaysz
durumda szdrmazlk yalnzca n ykleme ile salanr, mil zerinde sk geme miktarna baldr. Garter yay
kullanldnda apsal yk (radyal yk) nedeniyle kee dudan aan basn artar ve szdrmazlk koulu sk
geme miktaryla daha az etkilenir.
Mil ap, dnme hz, kee malzemesi, ortan gibi eitli etmenlere bal olarak apsal yk her kee iin belli
snrlar iinde olmaldr.
Ya keesinin almas srasnda doan kuvvetler ekil.7 de ematik olarak gsterilmitir.
ekil.7- Ya keesinin almas

5-05
ilk montaj srasnda, sk geme nedeniyle, kee dudann ilk biimi bozulacaktr. Milin dnmesiyle kee
duda belli genilikte erit biiminde temas edinceye dek anr. Ayn zamanda dudak altnda zerine dudan
bindii ya filmi oluur.
Kee dudann zerine bindii hidrodinamik ya filminin kalnl 0,0025 mm kadardr. Bu ya filminin
pozitif szdrmazlk salad kesin olmasa da, yzey gerilimi ile keeye tutunan ya filmi, darya ak nlemektedir. Ya filminin varl kee dudan srekli yaladndan srtnme ssn ve anmay azaltr. Szdrmazln srmesi iin ya filminin kalnlnn sabit kalp krlmamas gerekir (ekil.7).
Ya filminin krlmamasn salamak iin mil yzey kalitesi istenen deerlerde olmaldr. izikler ya da
yzey hatalar yerel olarak ya filminin kalnlamasna ve sonuta kularak ya szmasna yol aar. Yzey przll ise mil yzeyindeki tepe noktalarnn ya filmini yrtaak kee duda ile kuru temas yapmasna ve sonuta snma ve anmaya yol aar. Ra = 0,2 |im yzey przllnde nitril keede ortalama anma
25xl0"6m3 saat/mm dolaynda srer.
Kee mr, yksek anma oluturan koullar dnda, byk lde kee dudann alma scaklna
baldr. Kee malzemesi ncelikle alt ya ortamnn scaklna bal olarak seilmelidir. Kee dudann srtnmesiyle oluan s mekanik bir etmendir ve milin evresel hzna baldr. evresel hza gre uygun
gere seimi iin ekil.8 e baknz.
V ir / d a k ik a
150 OC> 1ocXX
0 30 0
35
n
3C
1-
20
/ 1 j/ i
77
j 1 h1i H/
\ \1
b
V
'7?
_
J
7
6
S
4
3
2
1
1
\
10
20
30
00
a30o :
i t t7
i
FK
X
vr
3000
^(
7500
<
22000
"?
ACM
--*
s'
,
. 1000
NBR-
7_
r
40
7*
3500
<7
'
enOf >
sn0
on
>
s0
X)
7
7
7
7
\d
4. / 7
7 7 7 t. 7 7
=1ti- I i 1 i

1/1
I
15
t
y/
7
VI
II\I\M\
40
--*
s K
nr
nr
:^
^-
500
_J
50
60 70
60
90 W0 1K> 120 130 KO 150 160 170 130 190 200
M ' a p mm
ekil.8- DN 3760 a gre atmosfer basnc, uygun yalama ve s dalm koullarnda,

eitli kee gereleri iin mil dnme snrlar
evresel Hz:
Alt sradaki nil ap deeri ile st ve sa tarafta bulunan iil dev/dak deerlerinin kesitii nokta n/s
biriminden evresel hz verir.
rnek : Mil ap 50 mm, mil devri 1500 d/dak olan mil iin evresel luz 4 m/s dir. Szdrmazlk ortam
ve alna scakl uygun ise nitril (NBR) kee dudak malzemesi olarak seilmelidir.
5-06
Is etkisinden elastomerler sertleir ve krlganladr. Is etkisinde kald sre ne denli uzar ise yalanma o
denli fazlalar. En son noktada, titreim nedeniyle malzeme atlar ve esneklini yitirerek szdrmazlk grevini
yerine getiremez. Kee sabit durumda iken atlama olmayabilir, ancak titreim gibi mekanik ok etkisi ile ya da
yerinden oynatlrsa atlar. Yalanmadan kukulanlrsa gzle denetim gvenilir sonu vermez.
Temel kural olarak, btn elastomer malzemelerde alma scakl ne denli dk olursa kee dudann
mr o denli uzar. Dk scaklkta alan kee dudanda snma ok fazlaysa bu, genellikle apsal ykn
fazla olmasndandr. Bu da kt kee tasarm, yanl Gater yay ya da yanl boyutta kee seimi sonucu n
yklemenin fazla olmasna baldr. Szdumazlk salayan en kk apsal yk ideal uygulamadr. ok fazla
yk daha iyi szdrmazlk salamaz, fazla srtnme ssna ve sonuta keenin bozulmasna yol aar.
M
N.m
Kee
= 30x42x7 NBR
Ortam
= Hidrolik ya
Mil dn= 3000devir/dak.
60
0,5
50
0,4
40
0,3
30
0,2
20
0,1
10
1 Saat
ekil.9- Zamana gre srtnme momenti ortam scakl ve kee duda scaklndaki deiine
Gere, alma scaklnn stnde scakla dayankl olmaldr. nk kee duda scakl, ortamdan
daha fazladr. Daha yksek scaklklarda elastomer gerecin dnda yay gereci seimi de nem kazanr (ekil.9).
Kee duda hibir zaman kuru almamaldu\ Milin ilk dnnde yalamay salamak iin kee ve mile
montajdan nce gres ya da ya srlnelidir. Szdrmazlk salanan blge yalnzca yalama grevi yapmaz ayn
zamanda kee dudann soutulmasna da yardm eder. Toz dudakl keelerde toz duda ile kee duda arasndaki boluk, yalama eksiklii srasnda ilk yalamay salayan depo grevi de yapar. Bu boluu gres ile
doldurmak nerilen nlemlerdendir. Kee dudandan ok az sznt, kuru almasndan daha iyidir. nk
kuru alrsa srtnme ss nedeniyle kee duda sertleir ve tmden bozulur. Sulu ortamda alan keelerde, su kauuk iin ok iyi yalama grevi yapan bir maddedir.
Kirli ve tozlu ortamda alan keelerde kee dudan korumak ve temas blgesinde anmay nlemek iin
toz dudakl kee kullanmak gereklidir. Ancak toz duda keeyi tozlu ortamdan tam olarak koruyamamaktadr.
Tozlu oltamda btn gerelerin mr, toz dudana karn ksalr, en az etkilenen malzeme fluorelastomer, en
fazla etkilenen ise poliakrilik dir. Arazide ya da madende ok ar koullarda alan makinalarda mekanik kee
kullanlmaldr. Mekanik keeler, radyal ya keelerine gre btn koullarda 10 m/s evresel hza dek daha iyi
sonular salarlar.
Ortamn etkisi: alma scakl arttka ortamdaki maddenin kimyasal etkisi de artar. Kee duda ortama
bal olarak sertleir ya da yumuar. Sertleme, yksek scaklkta yalanma sonucu oluur. Yumuamann nedeni ise kimyasal etkidir.
Hipoid ya : Hipoid yalarda, yadaki katk meddeleri kee dudanda birikebilir. Bu gibi durumlarda birikimleri datmak iin helis tipte trtll kee kullanmak gerekir. Katk maddeleri itil kauukta sertleme oluturduundan zel karml kauuk kullanmak gerekir. Scaklk X()C nin zerine kmamaldr. Daha yksek scaklkard;. helis trtll poliakrilik ve fluoro - kauuk nerilir.
5-07
Gres : Gresli ortamda, srtnmeden oluan snn ortam tarafndan datlmas daha zordur. Nitril kauuk,
grese kar en direnli kee malzemesidir. Ancak, mil yzey hz gres kullanlabilirlik blgesini (ekil.8) ayorsa yalama gerekir. Bu snrlama, toz dudakl keelerde toz duda ile kee duda arasndaki bolua gres konulduu durumlarda geerli deildir
Scaklk : Szdrmazlk ortam iin izin verilen scaklk deerleri iin izelgeler hazrlanmtr. Ortam scakl, kee mrn dorudan etkiler ve kee duda temas blgesinde snn dalabilirle zelliine baldr. Mil
hz arttka kee dudann snmas da fazlalar.
Ya
Perde
Perde
k a l d n mi
Gider kana I t
ekil.10- Ya birikiminin giderilmesi
Ya dzeyi: Milin iinde dnd ya dzeyi snn dalabilme koulunu belirler. Mil en st noktasna dek
ya iindeyse snn dalabilmesi gtr ve ortam scakl ykselir. Isnn en iyi ekilde dald ve belirli
mil hznda en dk scaklk, milin %25 ksm ya iinde iken gzlenmitir.
Ya Keelerinde Eksenden Kakln Etkisi : Mil ya da yuva kakl kee szdrmazlna etki eden etmenlerdir. Milin salgl dnmesi dinamik yk oluturur ve bunun giderilmesi kee malzemesi ve kesitinin esnekliine baldr. Kabul edilebilir salg miktar kee tasaiun, kee malzemesi ve mil dn hz ile ilgilidir. deal
durumda milde salg olmamaldr.
Mil ekseni ile yuva ekseni arasndaki uzaklk milin yuvaya gre kakln gsterir. Mil zerine bir komparatr balanp, mil dndrlerek yuva ekseninden kakl llr. Kaklk kee dudann dzgn anmamasna ve mrnn ksalmasna yol aar.
Yuva yerleiminde yaplacak yanllk, yatak ile mil arasndaki tolerans yanll ve milin tam yuvarlak olmamas eksen kaklna yol aar.
Milde esneme, titreim ve dier yapun yanllklar nedeniyle milin doru ekseninde dnmemesi dinamik
kaklk olarak adlandrlr. Komparatr ucunu mile dedirir ve mili yavaa dndrerek mildeki salgy leriz. Dinamik kaklk mil ekseninin yuvadan kaklndan daha nemlidir. nk ikincisinde apsal ynde statik yk sz konusudur ve daha sk kee duda ile bu aksaklk giderilebilir. Dinamik kaklk kee dudann
btn evresini andrr, zellikle yksek devilerde atalet nedeniyle nem kazanr. Dinamik kaklk kabul edilir snr geerse, keenin szdrd miktar ok fazlalar. Titreim ve esnemeyi, dolaysyla dinamik kakl
en aza indirmek iin kee sutn yataa dayamal ve yatak oynamamahdr. Eksenden kaklk deerleri belirtilen
snrlar iinde kalmsa yay yk ve uygun esneklikteki gere ile baarl sonu alnr (ekil.ll).
5-08
Vua
ffurfctzi
mm
cnm
3 0.*-
O.Ur
0J5
a 0.3-
1 0.3*
0J5
02-
| as
\ o.-
lo..-
r "
i <)
2O
40
1D
*
1ir
uo
80 120 loO 203
Mil
ap
nm.
o
2<0
005
280
leSOO
>,
%>,
M *.
=1
.F (M
.
1000 2000 3000 4000 5000 6000 1000

Mil donu laa
dfr /dfaU
ekil. 11- Milde kabul edilir eksenden kaklk deerleri

Ya Keesinin Basnca Kar Kullanlmas : Normal olarak bir ya keesi basnca kar kullanlan szdrmazlk eleman deildir. Buna karn 0,5 bar basn farkna dek kullanlrlar. DN 3760 normuna uygun olarak
alma koullarna gre kabul edilebilir basn farklar izelge. 1 de gsterilmitir.
Daha yksek basnlarda kee dudann bklme olasl vardr, bunu nlemek iin daha az esnek kee ya
da destek bilezii kullanmak gerekir (ekil. 12).
Destek bilezii kullanldnda en iyi destei salamak iin destek bilezii profili kee dudann i tarafna
uygun, keenin mil aklndan fkrmamas iin destek bilezii - mil aras boluk, olabilecek en kk deerde olmaldr. Destek bilezii, kee ve mil arasnda emerkezlii salayacak ekilde yerletirilir ise kee 7 bar
basnca dek kullanlabilir. Ancak, srtnme kuvvetlerinde artma gzlenir ve kesin szdrmazlk salanmas gleir. Kee mr de bir miktar azalacaktr. Mil yzey kalitesi olaan uygulamalara gre daha fazla nem kazanr.
Destek bilezii elik, alminyum, pirin, teflon gibi herhangi uygun bir malzemeden yaplabilir.
izelge. 1- alma Koullarna Gre Kabul Edilir Basn Farklar
Mil Dn Hz
Devir/dakika
Yzey Hz
m/s
0,5
1000 e kadar
2,8
0,35
2000 e kadar
3,15
0,2
3000 e kadar
5,6
Max. Basn Fark

Bar
5-09
ekil.12- Basnca kar ya keesi uygulamas

Kee Kullanmnda Mil Tasarm
Mil gereci: Makina yapmnda kullanlan elikler (SAE 1035,1045) mil iin uygundur. Isl ilem ve nitrrleme yaplmaldr. ok iyi grafit dalml gzeneksiz dkme demir de baarl sonu verir. Kee temas blgesinde gzenek genilii 0,05 mm den kk olmaldr.
Sulu ortamda dk hzlar iin pirin alam gibi demirsiz metaller kullanlr. Fakat paslanmaz elik en
uygun malzemedir. Ancak, paslanmaz elikte nikel bulunmas s iletimini azalttndan, yksek hzlarda dudak
scakl fazlalar. Plastik malzemelerin s iletkenlii ok azdr. Bu yzden uygun deildirler. Isnn yetersiz
iletilmesi nedeniyle kee temas blgesinde yksek scaklk oluur ve mile zarar verir. Seramik burlar anmaya
ok dayankldr ve zel uygulamalarda ok iyi sonu verirler. Yumuak metaller (bakr, kurun, bronz, alminyum) szdrmazlk asndan balangta olumlu sonu verebilir, fakat kee dudann andrmas sonucu ok
abuk karmalara yol aarlar. zel durumlarda, dk yzey hznda (1-2 m/s) ve kee dudandaki sklk
azaltlarak kullanlabilirler. Yksek hzlarda kesinlikle sert malzeme kullanmak gerekir.
Mil yzey sertlii: Kee dudann temas ettii blgede mil yzey sertlii, anma direnci gznne alnrsa, Rockwell C30 yeterlidir. Ancak tama ve montaj srasnda, zayf yalama ve andrc ortamda yzeyin zedelenmemesi iin Rocwell C45 nerilen deerdir.
Tozlu ve kirli ortamda ya da mil yzey hznn 4 m/s yi getii durumlarda mil sertlii enaz Rockwell C55
olmaldr ve 0,3 mm ieri ilemelidir. Mil yzeyini setletirirken ok ani soutma yaplmamaldr. Ani soutma
yzeyde kristal tabaka oluturacandan, srtnme nedeniyle oluacak yksek frekanstaki titreimler kristallerin
ayrmasna ve andrc parack durumuna gelmesine yol aar.
Mil yzey kalitesi: Kee dudann temas ettii blgede torna kalemi, talama izi kesinlikle olmamaldr.
Talama ilerinde yzeyden tamamen tala kaldrmak gerekir. Nitrrlemeden sonra da polisaj gereklidir. Eer
mil zerinde helis izikler varsa yn, ya ieri pompalayacak biimde olmaldr.
ekil. 13 de belirtilen temas alanlarnda salanmas gereken mil yzeyi przllk deerleri aadaki gibi
olmaldr.
Ra = 0,2 ile 0,8 |im
Rt = 0,8 ile 3,15 um
Yzey hz arttka istenen yzey kalitesi de artar.

Mil yzeyinde przllk hi yok ya da ya filminin tutunmasn zorlatracak ekilde ise olumsuz etkisi
olur. Mil ucu keleri iin entik ve przden arnm koniklik ya da yuvarlatma nerilir. DN 3760 normuna
gre pah lleri izelge.2 de belirtilmitir.
5-10
izelge.2- Mil Ucuna Krlmas Gereken Pah lleri d3 (DN 3760)
Mil ap
di h l l
6
7
8
9
10
11
12
14
15
16
17
18
20
22
24
25
26
28
30
32
d,
Mil ap
di h l l
d3
Mil ap
di h l l
d3
Mil ap
di h l l
35
36
38
40
42
45
32
33
34.9
36.8
38.7
41.6
44.5
46.4
48.3
51.3
52.3
54.2
56.1
58.1
59.1
61
63.9
65.8
67.7
70.7
78
73.6
75.5
80.4
85.3
90.1
95
99.9
104.7
109.6
114.5
119.4
124.3
129.2
200
210
220
230
240
250
4.8
5.7
6.6
7.5
8.4
9.3
10.2
12.1
13.1
14
14.9
15.8
17.7
19.6
21.5
22.5
23.4
25.3
27.3
29.2
48
50
52
55
56
58
60
62
63
65
68
70
72
75
80
85
90
95
100
105
110
115
120
125
130
135
140
260
280
300
320
340
260
380
400
133
138
145
150
160
170
180
190
420
440
143
153
163
173
183
460
480
500
Temas yzt
blgesi
dj
193
203
213
223
233
243
249
269
289
309
329
349
369
389
409
429
449
469
489
Temas yUzeyi
blgesi
Temas yUzeyi blgeleri

12
(b- as) Norma 1 kee T.Dudakl k.
t1
(065 b)
mm
< 2 mln
(3
5.95
7.3
3.5
6,1
1.5
S.8
6,3
3,5
6.6
1,5
10
85
10,3
45
8,5
'0,5
10. 3
'.3
10
12
15
19.5
mtv
c1
15
17,75
15.3
1?
20
17
20.3
16.5
e min
7.6
ekil. 13- Kee duda temas blgeleri

5-11
SIZDIRMAZLIK
ELEMANLARI
Kee Yuvas Tasarm

Keenin yuvaya montaj pres geine olmaldr. Kee d apma gre uygun yuva lleri DN 3760 normuna gre izelge.3 de belirtilmitir. Bu deerler demirli metaller iindir.
Yuva malzemesi seiminde malzemenin sl genleme miktar nemli etmendir. Hafif metaller, plastik ve
benzeri malzemeler kullanlrsa, yuva sudmda yuva ap ile kee d ap arasndaki sklk azalacandan,
kee yuvasndan ya szmasna yol aar. D kauuk kapl keeler, d metal keelerden daha fazla gven salar. nk d kauuk kapl keelerde geme tolerans daha skdr ve kauuk malzemenin genleme katsays
daha fazla olduundan, yuvann genlemesini kolayca dengeler. Yuva ls iin H8 tolerans uygulanr. Yuvann et kalnl azsa keeyi akarken atlama ya da krlma olabilir. Bu gibi durumlarda d kauuk kapl kee
kullanmak ya da H8 tolerans yerine F8 tolerans kullanmak gerekir. Yuva sertlii iin istenen belli bir deer olmayp, yeterli dirente olmaldr.
Yuva yzeyinde uzunlamasna izgiler szma kayna olabilir. Bu nedenle yuvann temiz ilenmi olmas
gerekir.
ezilge J- Ya Keesi D ap Pres Geme Sklk Toleranslar (DN 3760)
Kee Dap
c2 HUM
D Kauuk
kapl
D Metal
D Trtll
Kauuk Kapl
Ovallik tolerans
D Kauuk
D Metal
16-15
+0.30
+0.15
+0.20
+0.10
+0.40
-0.20
0.25
0.18
50-80
+0.35
+0.20
+0.23
+0.13
+0.45
+0.25
0.35
0.25
80-120
+0.35
+0.20
+0.25
+0.15
+0.50
+0.30
0.50
0.30
120-180
+0.45
+0.25
+0.28
+0.20
+0.65
+0.40
0.65
0.65
0.40
0.40
180 - 300
+0.45
+0.25
+0.30
+0.20
+0.65
+0.40
0.80
300-500
+0.55
+0.30
+0.35
+0.23
+0.75
+0.45
1.00
0,0025 x d2
Kee Kontrol
Kee duda: Kee dudanda kopukluk, yrtlma, hava kabarc ve yabanc madde gibi zrler olmamaldr.
D ksm : D ksmda szmaya yol amayacak biimde malzeme eksikliine izin verilir. Metal yzeylerd
pas, 0.13 mm den geni izikler olmamaldr.
Yay yuvas: Yay yuvasnda kopukluk, yrtlma olmamaldr. Yay yuvssnn tepe ksmnda ok az malzeme
eksikliine izin verilir-.
Kauuun yapmas : Kee i ap yayl olarak yapmc firmann belirttii toleranslar iinde olmaldr.
Geer-gemez mastar ile ya da konik malafa ile llr.
TS 868 de ya keesi i ap toleranslar:
d < 100 ; 0.50 mm
10Od<15O;0.65mm
1 5 0 d < 2 5 0 ; 0 . 7 5 mm
Kee d ap : Kee boyutuna ve tipine bal olarak belirtilen sklk tolerans iinde olmaldr. Elastomer
malzeme yk altnda esnediinden d kauuk kapl keelerde, d ap lerken sabit bask uygulanmaldr.
(Genelde 1 N luk bask kuvveti kullanlr). Kee her defasnda 45 dndrlerek alnan 4 lnn ortalamas
kee d apn verir.
Belirtilmi bir deer yoksa onaylanan en fazla ovallik (llen en byk d ap ile en kk ap arasndaki
fark) 0,004 d2 olmaldr.
5-12
Kee kalnl: DN 3760 normuna gre kee kalnl b iin kabul edilir toleranslar :
b <, 10 mm 0,2 mm
b > 10 mm 0,3 mm
Yay : Yay gereci ortam koullarna uygun olmaldr. Tel ap. sarm ap ve serbest uzunluu szdrmazlk
ve kee mr iin gerekli apsal yk deerlerini salamaldr. Yay ular kauuu yrtacak sekide birletirilmi
olmamaldr.
izelge.4 de ya keelerindeki hatalarn nem sras gsterilmitir.
izeige.4- Ya Keesindeki Hatalarn DrfVm Sras
Orta
derecede
nemli
nemsiz
Gres Szdrmazl

Orta
derecede
nemli
Toz kirden koruma
nemsiz
ok
nemli
HATALAR
..ok
nemli
Ya Szdrmazl
Orta
derecede
nemli
nemsiz
Tava kabarc
BCDE
FG
BCD
EFG
AB
CDEFG
Prz
BC
DEFG
BC
DEFG
AB
CDEFG
Malzeme dol mamas
BCDE
FG
BCDE
FC
ABCD
KF<;
Kalplama hatas
BD
CEFG
CDEFG
AB
CDFG
Erken pime hatas
ABCDE
FG
ABCD
EFG
ABC
D I :!*<;
Yabanc mailde
BCD
EFG
BCD
EFG
AB
CDFG
Yzey kirlenmesi
BCDEF
BCDEF
ABCEF
DG
Yrtk
BCDE
FG
BCDE
FG
ABCDE
FG
Boluk
BCDE
FG
BCDE
FG
AB
CDEFG
ABD
CEFG
AB
CDEFG
izik
ABD
CEFG
ekil bozukluu
ABC'DE
FG
ABCDE
FG
ABCD
EFGG
Kesik ya ila al lak
BCDE
FG
BCDE
FG
ABC
DEFG
apak
ABCDE
FG
ABCDE
FG
BCDEFG
Yapmam apak
ABCDEF'
ABCDEF
ABCDEF
Kt yapma
DE
FG
DE
FG
DE
FG
Bkey kesme
AB
AB
AB
Eksik kesme
AB
AB
Spiral kesme
AB
AB
AB
Kaba kesme
AB
AB
AB
Kesmede knt
AB
AB
Ya Keesi Trleri
1. D kauuk kapl DN 3760 A tipi: Yzeyi przl, gzenekli ya da sl genlemesi yksek gereten yuvalar iin genel amal kee tipidir. Bilezik paslanmaya kar korunmutur.
2. D melal DN 3760 B tipi : D aptan szdrmamas iin daha iyi yuva yzey kalitesi gerektirir. Isl
genlemesi yksek metaJ yuvalar iin uygun deildir. Pahal kauvk malzemeler iin yelenen kee tipidir.
3. itf bilezikli kee DN 3760 C tipi: Byk aplarda akma kolayl iin yelenir. Dudak taraftan mile taklrken ve ya arpmalarna kar avantaj salar. Montaj hatalarna daha az duyarldr.
5-13
4. Toz dudakl keeler : DN 3760 ASrBS-CS tipi. D etkenlere ak uygulamalarda ve toza kar toz dudakl kee kullanlmaldr.
5. ift dudakl keeler: ki ayr ortam birbirinden ayrmak amacyla kullanlrlar
6. Yaysz keeler: Gres szdrmazl gibi daha az nemli uygulamalar iin ucuz tip keedir. Mil sync olarak ta kullanlr.
7. D trtll kee : D apta szdrmazlk nem kazand durumlarda, scak ortamda yelenen kee tipidir.
8. Basnl ortam keesi: 5 bara dek basnlarda kullanlan duda kaln etli ve destekli kee tipidir.
9. Byk aplarda ve yksek devirlerde dk moment istenildii zaman kullanlan basnl ortam keesi.
10. Deri kee : Yzey kalitesi iyi olmayan millerde gres szdrmazl iin kullanlan anmaya direnli kee
tipidir.
11. Toz koruyucu deri keeler: Tozlu ortama kar deri dudan korumak amacyla deri ya da yn keeden
koruyucu dudak eklenmitir.
12. Ar tozlu ve kirli ortamda ya szdrmazl ii kauuk esasl szdrmazlk duda yn kee ya da deri
ile korunmutur.
Ya Keeleri le lgili Deneyler
Ya keelerinin alma koullarnda mrn belirlemek, kalite kontroln yapmak ve daha uzun mrl
kee tasarm iin aratrma yapmak amacyla gelitirilmi pek ok deney vardr.
Bunlar iki ana blmde toplayabiliriz;
1. Yeni ve daha zor koullar iin kee deneyleri,
2. Kalitede srekliliin kontrol iin kee deneyleri.
Yeni ve daha zor koullar iin kee deneyleri yaplrken karlalan en byk glk, gerek alma koullarnn tam olarak bilinememesi ve laboratuvar aletlerine uygulanamamasdr. Bir keenin performansn llmesi iin en ideal deney aracn zerine taklarak izlenmesidir. Ancak, bu deney zaman alc ya da pahal olabilir.
Kalitenin kontrol iin yaplan deneylerde ama kullancnn hizmet mr asndan gvenli olmasdr. Boyutsal ve gz kontrol bu ama iin yeterli olmayabilir. Parti teslimatlarnda, rnek alnan keelerde apsal yk,
mr, malzeme direnci gibi deneyler yaplabilir.
mr deneyi: Kee mrn belirlemek iin yaplan deneyler mr deneyi ya da fonksiyon deneyi diye adlandrlr. alma koullarna yakn ortamda kee altrlarak szma, kee ve mil yzeyinde anma, malzeme zelliinde deimeler gibi zellikler incelenir. alma koullarna ne denli yakn bir ortamda altrlrsa
deney o denli anlaml olur. Bu nedenle ok eitli deney makinalan gelitirilmitir. En gelimi makinalarda istenilen zellikler unlardr : Hzn deiken olmas, alma sreci iinde hz deitirme, bekleme, ters dnme
gibi koullar bir programa bal olarak yerine getirebilme, milin eksenel ve asal olarak hareket edebilmesi,
milde ve yuvadaki kakln ayarlanabilmesi, scaklk kontrol. ekil.14-15 de deiik tipte mr deney makinalan gsterilmitir.
Mi I s a l g a y o i
ekil.14- Ya keesi mr deney aleti
ekil. 15- TS 868 ya keesi mr deneyi
5-14
rra
SIZDIRMAZLK ELEMANLARI
Kullanc iin nemli olan szdrmazl salamak ve grev sresinin uzun olmasdr. S17.d1rma7.hk etkisini
belirlemek kolaydr, nk 100 saatte izin verilen szma miktar belirlenir. 22 saatlik bir deney bunun iin yeterlidir. Ancak, grev sresini belirlemek iin daha uzun sreli deneyler gerekir. Deney scakl, mil devir hz
kee malzemesine gre seilmelidir. rnek : Nitril kauuk iin en fazla 90C scaklk ve mil devir hi7. ekil.8 e
gre seilmelidir.
Montaj nerileri
Ya szntsnda, keenin ve mil yzeyinin bozulmasna yol aan arzalarn byk blm dikkatsiz montajdan doar. yi sonu alabilmek iin aadaki kurallara tam olarak uymak gerekir.
Keeyi kontrol ediniz : Montajdan nce keede bir bozukluk olup olmadna baknz. Dnk, kesil ya da
baka ekilde berelenmi kee duda szmaya yol aar. Yuvasndan karlan kee kesinlikle bir daha kullanlmaldr.
Kee elemann nceden yalaynz : Keeyi takmadan nce szdrmazl salayacak ya ile yalaynz.
Toz keeleri gresle birlikte yerletirilmelidir. ift dudakl keelerin dudak aralar iyi gresle doldurulmaldr.
lleri kontrol ediniz ' Mil ve yuva apnn kee llerine gre uygunluuna baknz. Deilse uygun keeyi seiniz.
Mil ucunda kemiklik ya da yuvarlatma olmadnda ekil. 16 da gsterilen zel bir yksk kullanlmaldr.
Mil ucunda kanal ya da kama yuvas olursa kee dudann berelenmemesi iin yardmc konik yksk ve kovan
kullanlmaldr.
Yukarda saylan yardmc aparatlar bulunmadnda kanal ve kama yuvalarn koyu lifli ya ile doldurunuz.
Kee ynn kontrol ediniz : Yeni keelerin eski keeler ile ayn ynde taklp taklmadni kontrol ediniz.
Genel olarak dudak (yayl keelerde yay) szdrmazl salanacak yaa dnk olmaldr.
Doru aparat kullannz. : Yuva ekline, kee trne, keenin alma ynne gre uygun aparat seiniz.
ekil.17-19 tiplerinde aparat apnn yuva apna gre 0,25 mm kk olmas nerilir. Kee yalnzca ekillerde
gsterildii gibi alnlarndan evrede homojen kuvvet uygulanarak yerine aklmaldr. akma srasnda ekil
bozulmasna yol amamak iin, aparatlarn merkezleri serbest olmaldr.
Sistemin tipine gre ya nceden kee yuvaya yerletirilir, mil sonradan taklr ya da kee mil takl iken
milin zerinden geirilerek yuvaya yerletirilir. Keenin nce mile geirilerek dudaklarnn gzden geirilmesi
nerilir. Kee m zerinden geiriliken hafife evresel hareket, ilemi kolaylatrr.
Kee yerine takldktan sonra srtnmeye, anmaya ve bu nedenle keenin bozulmasna yol aabilecek
dier makina paralarna dokunmamasna zen gsterilmelidir.
ekil. 16- Kee montajnda

konik yksk kullanlmas
ekil.17- Kee montajnda

akma kovan kullanlmas
5-15
SIZD1RMA7.LIK ELEMANLARI
ekil. 18- Fatural yuvaya uygun aparut ile montaj
ekil.19- Faturasz yuvaya gre uygun

aparat ile montaj (ilenmi yuva yzeyinden diplcnni)
ekil.20- Dayama flal ya da segmanl

yuva tipine uygun aparat ile montaj
alma koullarna en uygun kee malzemesi stokta bulunmaz ve acil gereksinim kee mrnden daha
nemliyse yerine ayn lde fakat deiik malzemeden kee kullanmak mmkndr. rnek olarak nitril kauuk, poliakrilik yerine kullanldnda 110C den sonra sertleeceinden mr az olur. Silikon ise sya daha dayankl olmasna karn baz yalara direnli deildir. Fluooelastomer uygun geretir fakat pahaldr.
izelge.5 de acil durumda orijinal kee malzemesinin yerine kullanlabilecek en uygun kee malzemesi sras
gsterilmitir.
izelge.5- Orijinal Kee Malzemesi Yerine Kullanlabilecek en yakn malzeme karlklar
Orijinal ya keesi
gereci
YN
1-Nitril
2- Deri
3- Poliakrilik
DER
1-Poliakrilik
2- Nitril
NTRIL
5-16
Acil durumda yerine kullanlabilecek

gere sras
1- Deiik formlde nitril

2- Poliakrilik
3- Silikon
POLAKRLK
1 - Fluooelastomer
2- Nitril
3- Silikon
SLKON
1 - Fluooelastomer
2- Poliakrilik
3- Nitril
W I*
V-Keeler (V-Seals)
V keeler mil ve yataklarda kullanlmak amacyla tasarlanmlardr. apsal tip ya keelerinden farkl olarak eksenel ynde bask yaparak toz, kir, gres, ya sramas gibi etkenlere kar koruyucudur. Aparat ile sk
geirilerek, mil zerinde kaymadan mil ile birlikte dnmesi salanr. Dudak dik bir yzeye srtnerek dinamik
szdrmazlk salar. zel durumlarda sabit para zerine geirilerek dnen bir yzeye karda alr. Yzey
hz ok fazla ise bu uygulma zellikle nerilir, dudak basnc ok az olduundan srtnme kuvveti ve g kayb
ok azdr. Malzemenin elastik olmas nedeniyle montaj ok kolaydr. Gerdirilerek mile geirilir, srtnme yzeyi
zerine belli bir bask yapaak kadar yaklatrlr. Yzey hz 8 m/s yi geiyorsa eksenel ve apsal olarak sabilletirilmelidir.
Malzeme olarak anmaya ok direnli nitril kauuktan yaplrlar. 100C nin zerinde scaklklarda fluoroelastomer kauuk kullanlmaldr.
V keeler metal para olmadndan basit, montaj kolay, ucuz tip keelerdir. Milde anma yaratmazlar, altklar yzeyin ok dzgn olmas koulu yoktur. Milde salg ve eksen kaklna, eksenel harekete duyarl
deillerdir. zellikle byk aplarda pahal keelerin yerine yelenirler. Byk aplardaki uygulamalarda, mil
dn hz fazla ise apsal ya keelerinde an srtnme ss oluur, V keeler ise 40 m/s yzey hzna dek
baarl sonu vermitir.
leme kolayl ve V keelerde daha iyi alma koulu salamak iin zel kar yzey contalar kullanlr.
!jekil.21- V kee tipleri ve llendirilmcsi

3. HDROLK YE HAVALI (PNOMATIK) SSTEMLERDE
SI/DIKMA/LIK ELEMANLARI
Hidrolik ve hav.l MsU-mlorde baarl sonu byk lde s/drmu/lk elemannn kalitesine ve uygun
trn seimine baldr. zellikle dinamik aldan elemanlar, sistemin duyarll, verimlilii, gvenilirlii asndan byk nem t:ii "li. koullan saklamak iin ok eitli sztlrmazlk eleman tipleri gelitirilmitir.
ekil.22 de tipik bi pisimi silindir tasarmnda sizdrmazlk eleman kullanma yerleri gsterilmitir. Sistemin pnmatik ya da hidrolik basn ile alma biimi, basn ve hz gznnc alnarak uygun eleman seimi yaplr.
Yeni tasarmlarda piston ve silindiri llendiken standard aplarn seilmesi szdrmazlk elemannn seimini de kolaylatrr. Avrupa Hidrolik ve Pnmatik letim Komitesi (CETOP) tarafndan standard kabul edilen
silindir ve piston (piston kolu) aplan izelge.5 de gsterilmitir.
5-17
izelge.5- CETOP Standard Silindir ve Piston aplar
Standard silindir
aplar (mm)
12
16
20
25
32
40
50
63
80
100
125
140
160
180
220
250
280
320
360
400
Standard piston (piston kolu)

aplar (mm)
6
8
10
12
14
16
18
20
22
25
28
32
36
40
45
50
56
63
70
80
90
100
110
125
140
160
180
200
220
250
280
320
360
Ku11anaa
Szdnuzl k
yeri
Elman
U-rlng
V-rlng
Takm halka
Flan halkas
Destek bilezii
U-rlng
V-rlng
0-rlng
Takm halka
Piston ba
lastii
Komple piston
ba lastii
Anma blezl
Destek bilezii
0-rlng
Destek bilezii
Sal hidrolik
halka
Mil syrc
ekil.22- Hidrolik sistemlerde sizdrmazlk eleman kullanma yerleri

5-18
.mi,-.
O-Halkasr(O-Ring)
tik O-halkas kullanm 19. yzyl ortalarnda buhar pistonlarnda szdrmazlk malzemesi olarak dkm
demir seilmesi ile balar. Bu denli kat ve sert bir malzeme ile szdrmazlk salamada byk sorunlarla karlald aktr. Bu sorunu zmek ve piston ile silindirin hareketine uyum salamas iin uzun yuva iine
kayan dkm O-halkas uygulanmtr. Btn almalar szdrmazlk sorununu zmek iin esnek hir malzemenin gerektiini ortaya karmtr. Zamanla kauuk mhendislikte kullanlm ve O-halkas gelimesine
temel olmutur. Hidrolik szdrmazlk eleman olarak en geni biimde uak endstrisinde yaygnlam ve
dier endstri kollarnda da montaj kolayl, basit ekli nedeniyle O-halkas kullanm benimsenmitir. Baarl sonu elde etmek iin yuva ls, malzeme zellii ve O-halkasnn ekil ve l olarak tolerans iinde olmas nemlidir.
O-Halkas Kullanma stnlkleri
- Ucuzdur.
- Yerden tasarruf salar. Ayn etkinlikteki btn szdrmazlk elemanlarndan daha az hacim gerektirir.
- Her iki ynde de szdrmazlk salar.
- Montaj srasnda ters ynde monte edilme tehlikesi yoktur. Deniyimsiz kii de montajn yapabilir.
- O-halkas yuvas ilenmesi kolaydr.
- Statik uygulamada contalara gre daha kaba yzeyde kullanmak olana vardr.
d x b
d = i ap
b = Kesit ap
ekil.23- O-Halkas llendirilmesi

O-Halkasnn almas : O-halkas ile statik durumda szdrmazlk ilk sktrma ile salanr. Sktrma
oran yuva derinliine baldr. Basn arttka o-halkas ekli bozulur, basnc szdrmazlk istenen yzeye iletir. Temas yzeyine yapt basn, ortam basncndan, ilk sktrma basnc kadar fazladr. O-halkas alma
boluu arasndan akmayacak denli akmazl yksek bir akkan gibi davranr. Bu nedenle alma boluu
arasndan akmaya alacaktr (ekil.23). O-Halkasnn statik durumda yzeye yapt basn ya filmini krar
ve kuru temas oluur. Dinamik uygulamada hareket baladnda O-halkas hafife yuvarlanr ve o-halkas ile
metal yeyler arasnda yeniden ya filmi oluur. Bundan sonra kayma hareketi balar. Eer o-halkas ilk andaki
yuvarlanmaya izin vermeyecek ekilde ar sktrldysa balang srtnmesi ok fazlalar ve o-halkas
mr ksalr. Deiken basnta alan o-halkas statik durumda da olsa anmaya urar. Anmay azaltmak
iin o-halkas yalanmal ve yuva yzey kalitesi arttrlmaldr.
O-Halkasnn basnta akmas ve destek bilezii : Basn altndaki elastomer malzeme, metal paralar arasndaki boluktan akma eilimi gsterir. Dk basnta bu eilim azdr, fakat basn yksekse akmaya kar
nlem almak gerekir. O-halkasnn alabilecei maksimum basn, alma boluu ve o-halkasnn sertliine
baldr. Her durumda alma boluunun varolabilen en kk deerde olmas istenir. Statik koullarda akma
iin aklk olmadndan basn snn yoktur. Balant elemanlarnn yeterli kuvvette olmasna zen gstermeli, uzayp aklk oluturmamaldr.
Dinamik uygulamalarda basn snr alrsa destek bilezii kullanmak gereklidir. Destek bilezii PTFR ya
da sert baka bir malzemeden yaplabilir. Destek bilezii d ap o-halkas yuvasna tatl girmeli ve o-halkas
yuva genilii hem o-halkas hem de destek bileziini iine alacak genilikte olmaldr. Dk basnta alma
boluu fazla ve snr scaklkta alyorsa yine destek bilezii kullanmak gerekir. Destek bilezii srekli ohalkasmn dk basnl tarafna konulmaldr. Eer basn her iki yndeyse, o-halkasnn her iki yanna destek bilezii koymak gerekir.
alma boluu gerekenden fazla ise statik basnta da akma olabilir (ekil.24).
5-19
SIZDIRMAZLIK ET'HM ANLARI
Basn yok
Basn ve alma boluu- kabul

e d i l i r snrlar
ierisinde
Basn ya da
alma boluu kabul edilir snrlar
dnda(akma
Basn ya da alma
boluu kabul ediI r
snrI ar dnda i se
akmay nlemek iin
destek" bl I ez ii k u l I an mas
ekil.24- Basnta O-halkasnn almas

Dinamik uygulamada ise akma eilimi o-halkasnn blgesel olarak anmasna ve zelliini erken yitirmesine yol aar.
PTFE malzemeden yaplan destek bilezii zellikje kk boyutlarda ve srtnme katsays ok dk olduundan dinamik uygulamalarda uygundur. Genellikle destek bilezikleri dz ekillidir, bir yan o-halkas ekline
uygun profilde olanlar da vardr. Destek bileziinde dikkat edilecek nokta yanlamasna kesitler ya da yerel zayflamaya yol aacak yapm zr olmamasdr. Eer yzey kalitesi dzgn deilse o-halkas przlere yaptnda berelenir, zamanla zayflar. Yksek basnlarda profilli destek bilezikleri daha gvenlidir (ekil.25).
Destek bileziine gelecek yk ok fazla ise dolgulu PTFF ya da poliklorotrifluoro etilen (PCTFE) yelenir.
Destek bilezii malzemesi olarak basma direnci fazla olan btn plastikler (POM poliasetal, PA poliamid,
HDPE) ve sert elastomerler (NBR 90 orA, Polyester elastomer) kullanlr.
b.
ekil.25- Destek bilezii tipleri ve uygulama rnei

a- Rondela
b- Kesik halka
c- Spiral halka
5-20
ekil.26- alma basnc -kesit ap balants

O-Hatka Kesit ap Seimi
rnek 1
Yant
rnek 2
Yant
alma basnc 30 bar olan hidrolik silindirde 70 or sertliinde 4 mm kesit apnda o-halkas
kullanlyor. Mak simum alma boluu ne olmaldr ?
0,135 mm (ekil.26).
: alma basnc 30 bar olan bir hidrolik silindirde alma boluu 0,135 mm, seilecek ohalkasnn kesit ap ve setlii ne olmaldr ?
: 70 or sertlikteki 4 mm kesit apl ya da 80 or sertlikte 3,1 mm kesit apl ya da 90 or sertlikte 2,9 mm kesit apl o-halkas seilmelidir (ekil.26)
O halkasnn kesit ap varolan en yakn Standard lde seilmelidir. Basn ve alma boluunun fazla
olduu koullarda destek bilezii gerekir.
O-Halkas Yuvas
O halkas yuvasnn llendirilmesi kolaydr. Ana ller o-halkas lsne ve uygulama tipine baldr.
Drtgen ekil yelenir, ileme kolayl iin 5 ye dek koniklik verilebilir, bundan daha fazlasna kesinlikle izin
verilmez. Yuva dibinin yuvarlatlmas (R 0,5-0,8 mm) ya da 45 pah krlmas nerilir. Yuva kenan keskin olmamaldr. Yuvarlatma ls 0,25 mm den fazla ise akma tehlikesi yaratr. Szdrmazl o-halkas basma oran
belirler, bu nedenle yuva derinlii en nemli ldr (ekil.27). Statik ve dinamik uygulamalarda yuva ap deiiktir. Dinamik alan bir o-halkas iin statik alan o-halkasna gre daha byk yuva derinlii gerekir,
nk islenen skma oran daha azdr.
Yuva dzeyinin temiz olmas o-halkasn anmaya kar korur. ok iyi polileme gerekli deildir, fakat izikler, kalem izleri olmamaldr.
> 3
< 3
0,25
0.5
ekil.27- O-halkas yuvas

-Yuvann T derinlii ve B genilii uygulama yerine gre izelge.6 da gsterilmitir.
5-21
Basn bar
Dik kenar yuva +

*<eri destek halkas
D i k kenar yuva
V - Yuva
:,??';'' r'&}&
iPi HIM
iHHI
100
ekil.28- O-Halkasnn akma eilimi gsterdii basnlarda destek halkas gerekir

Dinamik O-Halkas Yuvas (Hidrolik) : b.elge.6 daki deerler o-halkas kesit apnn %10 ile %15 arasnda
sktrld varsaymna gre belirlenmitir. leme ve o-halkas ap toleransn gznne aldmzda sktrma orannn %6 dan kk olmas gerekir.
Z deeri pah iin minimum deerdir.
izelge-6 Dinamik O-Halkas Yuvas (Hidrolik)
r
//
w
b
1,5
1.3
1 7S
l.S
2
1.7
2.4
2.1
2.5
2.2
2.62
23
3
2.6
3.5 3 05
3.53
3.1
4
3.5
4.5
4
5
4.45
5.33
4,7
'
1.9
?.3
24
2,1
3
3,1
36
42
4,2
4.8
5.4
6
6.4
1
1,1
1,2
1.4
1.4
1.5
1.6
1.8
1.8
2
?3
2.5
2.7
5.5
5.7
6
6,5
6.99
7
7.5
8
8.5
9
9.5
10
4,95
5.1
5.4
5.8
6.3
6.3
6,7
7.2
7.7
8,2
8.6
9.1
6.6
6,9
7,2
7.8
8.4
8,4
9
9.6
10,2
10,8
11.4
12
2.8
3
3.1
3.3
3.6
3.6
3,8
4
4^
4,3
4.4
4.5
5-22
II P1B
Dinamik o-halkas yuvas (Pnmaik): Zayf yalama ve srtnme nedeniyle kayplar azaltmak iin pnmatik uygulamalarda o-halkas sktrma oran %2 ile %6 arasnda olmaldr. Eer srtnme ve anmann enaz
dzeyde olmas isteniyor ve az miktarda hava kaana izin veriliyorsa o-halkas yuvas izelge.7 de kk izelgedeki deerlerde olmaldr.
izelge.7- Dinamik O-Halikas Yuvas (Pnmatik)
(-
< S t *
y////A\
(_
i;5
1J8
2
1.35
1.55
1.8
2.15
2.25
2.35
2.75
3.25
3.25
3.7
4.2
4.65
4.95
1.9
2.3
2.4
2.9
3
3.1
3.6
4.2
4.2
4.8
5.4
6
6.4
,1
.2
.4
.4
.5
.6
8
.8
2
2,3
.5
2.4
2.5
2,62
3
3.5
3.53
4
4.5
5
5.33
Y/%
Sfl i-Lii t'
f"L -Y/w
b
5.5
5,7
6
6,5
6.99
7
7.5
8
8.5
9
9.5
10
5.15
5.35
5.65
6.1
88
6,8
7.1
7.6
8
8.5
9
9,5
66
6.9
7.2
7.8
8.4
8.4
9
9,8
10.2
10.8
11.4
12
2.8
3
3.1
3.3
3
36
3B
4,2
4 3
4.4
45
b
1.78
24
262
3 53
1.
255
2 75
3.15
5J3
3.7
5.5
57
6.93
7.2
50 ,
a
3
2.7
29
34
4
G
r
, 4
7.9
005
0 05
0 05
0 05
0 1
0.1
0,1
0.1
gen yuva (ke o-halkas yuvas) : gen ekilde yuva statik flan ve kapak szdrmazlnda kullanlr.
Pahn tolerans iinde ilenmesi g olduundan dikdrtgen kesitli yuva yelenir (ekil.29).
ekil.29- Ke O-halkas yuvas (gen yuva)

Trapez yuva : O-halkasnn yuvasnda sabitletirilmesi iin trapez yuva kullanlr. Eksenel sktrma iin
uygundur, ileme zorluu nedeniyle 3 mm nin altnda o-halkas aplar iin toleranslar daha geni tutulmaldr.
O-halkasnn i ap, yuvanm ortalama apn, o-halkas kesit apndan kartlarak bulunur.
5-23
L' ' '
M 0,05
-.
h- n\O,OS
ekil 30- Trapez o-halkas yuvas

Yzey Kalitesi
O-halkas ile temas eden yzeylerin kalitesi, alma ekline gre seilir. Dinamik alan yzeylerin kalitesi statik duruma gre ok daha iyi olmaldr. Deiken basnta alldnda statik o-halkas da anr, bu nedenle yuva yzey kalitesi arttrlmaldr. Olaan statik koullarda ise kaba yzey kalitesi bile yeterli olmaktadr.
Bu zellik o-halkasn contalara gre stn klmaktadr.
izelge.8- O-Halkasnn Temas Ettii Yzey Kaliteleri
UYGULAMA
DNAMK
Hidrolik ve
Pnmatik
YZEY
Silindir
<4nm
Piston kolu
<2|im
Yuva taban
<6-12 um
<25nm
Yuva yan yzeyi
STATK
5-24
YZEY KALTES
Temas yzeyi ve taban
< 10 (im
Yuva yan yzeyi
<26 |im
O-halkas sertlii: Yumuak malzemeler (60 or A) dk basnta daha iyi szdrmazlk salar, sert malzemeler ise (90 or A) yksek basn iin uygundur. O-halkas mal/eme sertlii 60 ile 90 or A arasnda deiir.
Genel amal o-halkas 70 or A sertliindedir. Bu sertlik anmaya kar direnci salar. Kullanma snrndaki
scaklk sertlii etkiler.
O-halkas sertliinin belirlenmesinde en nemli etken basn ve alma boluudur. alma boluu ve
basn fazlalatka daha sert o-halkas malzemesi seilmelidir. alma ekline gre de dnme hareketleri ve
deiken basnta statik uygulamalar iin en az 80 or A sertlik nerilir.
Sert malzemelerde kalc ekil deitirme (srekli kalclk) deeri daha fazla olduundan dk basnta
szdrmazlk salama zelliini yitirebilir. Malzeme sertliini seerken dk basnta da szdrmazln salandna gven duyulmaldr.
alma Scakl
Elastomer paralarn s genlemeleri metallerden ok fazla olduu iin scaklk farklar skma orann etkiler. Dk scaklktaki ortamda yuva derinliini daraltarak sl ekme miktarn karlamak, yksek scaklkta
ise genlemeye kar o-halkas yuva derinliini olaandan fazla yaparak skma orann sabit tutmak gerekir.
Dk alma scakl zellikle eksenel hareketlerde sorun yaratabilir, nk o-halkas ekmesi fazla ise
metal temas edebilir.
Bu nedenle ok dk alma scakl olan ortamda o-halka^ malzemesinin ekme oran az olmal ya da
sktrma orann fazlalatrmaldr. Yay ykl o-halkas kullanmak ta uygun zmdr.
Yksek scaklkta o-halkas seimi malzeme zellii ile ilgilidir. Scaklk alma mrn etkileyen en
nemli etkendir. Elastomer malzemelerin alma snrnn dnda scakljHarda ve ortamda metal o-halkas
kullanma olana vardr, ancak statik uygulamalarda baarl sonu elde edilir.
Spiral bozulma genellikle yukarda belirtilen hatalardan birden fazlasnn ayn anda bulunmasndan kaynaklanr. 35 bar dan fazla basn o-halkas burulmasn engeller.
O-halkas anmasn alma hz ve kursu etkiler. Genel olarak 60 dev/dak. ya da 0,2 m/s hz snr almamaldr. ok yava hzda alan eksenel hareketlerde de, srtnme fazlalaacandan o-halkas kullanm
uygun olmayabilir.
ekil.31 basn farkna gre o-halkas alma hz snn hakknda bilgi verir, i ap 10 mm den kk ohalkas iin geerli deildir.
O-Ring
serti i
.90 orA
03
Max.
0i
p i ston
hz
ekil J l - Basn ve hza gre o-halkas seimi

5-25
O-balkas uygulamasnda ksa kurslar istenir, nk ksa kursta eksen kakl, yan ykler ve eilme en az
dzeydedir.
ekil.32 de grlen uygulama eksen kakln karlamak iin olduka basit ve ucuz bir zmdr. Metalin, metale temas ve yksek tama ykleri nlenir.
'i! i
&i
..m
legman
E/2 akmay
Bnleyeek ekilde
se 11 mel
x boluu= 0,08-0,15 mm
D e s t e k p u l u mil
z e r i n d e sk o l m a l d r
ekil J2- Eksenden kakl nleme yntemi

Ar koullarda yksek basnta PTFE malzemeden tayc kullanmak nerilir (ekil.33).
Destek b i l e z i i
Metal yadaPTFE
tayclar
ekil.33- Yksek basn ve ar koullarda piston yataklanmas
Dinamik o-halkalarnda az miktarda ya szmasnn o-halkas yal ortamda altn kantladndan srJfc j
tnme ve anmay en aza indirmek iin gerekli olduu unutulmamaldr. Yksek basnta akmaya kar al ||j
ma boluunun nerilen biimde seilmesi, o-halkas malzeme ve setliinin alma koullarna uygun olmas
(ov'*-' ''
gerekir. Anma direnci zayf malzemeler (rnek : silikon) dinamik uygulamalar iin uygun deildir.
' <
5-26
K<
izelge.9- O-Halkalarnda Etkinlik nlemleri
O-HALKASI
SRTNMKSN
AZALTMAK
N
Strma orann
O-Halkas sertliini
O-Halkas kesit apn
alma basncn
Piston kolu apn
Yalamay
alma hzn
Metal yzey kalitesini
O-halkas yzey kalitesini
Scakln
O-Halkas yuva geniliini
AZALT
FAZLALATIR
Statik o-halkas : O-halkalan en iyi szdrmazlk grevini statik konumda salarlar. Uygun malzeme seimi
ve montaj tipine bal olarak 1000 bar a dein basnta szdrmazlk salayabilirler. Statik durumda ok iyi yuva
yzey kalitesi gerektirmediinden, contalara gre daha stndrler. Ancak deiken basnta yzey kalitesinin
arttrlmas ve 80 or A ya da daha sert malzeme seilmesi gerekir. Deiken basnta o-halkas anma etkisinde olduundan yalama gerekir.
Statik uygulamada byk apta o-halkas gerekiyor ve standart kalp llerinde bulunamyorsa miktar olarak kalp yaplmas ekonomik deilse ya da ap pres tablasn ayorsa, o-halkas kesit apnda fitil ya da hortum kullanlr. Ular vulkanizasyon ya da yaptrc ile birletirilir. Daha fazla yapma alan iin ularn al
kesilip st ste bindirilmesi gerekir. Fitil o-halkas, byk apta kapaklarda, flanlarda ve yalnz statik uygulamalarda 100 mm den daha byk aplarda kullanlr ve daha geni tolerranslarda kullanm olana vardr.
Dnme hareketlerinde o-halkas : Dnen miller iin apsal etkili dudakl szdrmazlk elemanlar daha uygundur. Ancak, yer darl ya da kritik olmayan koullarda ucuz zm olarak o-halkas kullanlmaldr. Baarl sonu alnmas iin yuva tasarm ve o-halkas seimi nemlidir. O-halkas yuvasna yaklak %5 sktrlm ekilde monte edilmelidir. Serbest durumda o-halkas i ap, mil apndan daha byk olabilir. Ohalkasmn yuva iinde dnmesini nlemek iin yuva genilii o-halkas kesit apndan ok az byk olmaldr.
Dnen hareketlerde o-halkas kullanm iin yuva tasarm ekil.34 de gsterilmitir. Dier dikkat edilmesi gereken konular unlardr :
- O-halkas sertlii 80 or A ya da daha fazla seilmelidir.
- Mil yzeyi 60 Rockwell C sertliinde olmal, yzey kalitesi Rt < 2 \m olacak ekilde dalma talama ile
talanmaldr.
- Mil yzey hz 4 m/s yi amamal ve yksek hzlarda ok iyi yalama salanmaldr.
- Yuva dnen mil zerinde almamaldr, eer mil zerine yuva alrsa merkezka etkisiyle o-halkas geniler ve yuva iinde kayarak ok fazla srtme oluturur. O-halkas yuvas sabit para zerine almaldr
(eki.34).
- Yuva ya da o-halkas tutma yntemi, o-halkas zerinde gerilim yaratmamaldr. Tama yk ayr yzeylere aktarlmaldr. Bu o-halkasnn gerekli en ufak skma snn iinde almasn salar. Milin eksenden kakl almay byk lde etkiler. O-halkalan kesit ap mil apna gre en kk deerde seilmelidir.
- Tayc yzeylerde biriken snn o-halkas etkilememesi iin s dalnnn salanmasna zen gsterilmeli, tayc yzeyler o-halkasna uzak yerletirilmelidir.
Salnml hareketlerde hareketli eleman nce bir yne, sonra ters yne yay izer. Ortalama yzey hz 1 m/s
nin altnda ise yuva tasarm eksenel hareketlerdeki gibi seilir. Daha yksek hzlarda ve salnm srekliyse
dnen hareket gibi dnmek gerekir.
5-27
ii|
al s
b
1,78
2.4
2,62
3
3.53
5 33
5.7
6.99
T
1.7
225
2,5
2,85
3,4
5
54
6.7
Pi
B
2,6
2,8
3.2
3.7
58
6.1
7.5
, t c
R
0,5
0,5
0,5
0.5
1
1
1
1,5
t>
1.78
24 veya 2.62
18 - 40
3.53
37- 13C
5.33
- 5.7
110- 150
6 99
Dnme hareketlerinde
o-ring kesit ap seimi'
Syrc yn kee kullanldnda
srekli yalama gerekir.
Amn=Bmax+2Lmn
L= Yuva derini ii
ra kanal
Basn
0-ringi olanaklar lsnde

ya haznesine yakn yerletirin
\W
8 - 19
Dnme hareketleri iin

yuva lleri
Ra max=0,4
Syrc o-ring
alternatif olarak
kul lan I ab i I ir.
Basn b i r i k i m i n i
O-Ring
-Dmin=Bmax+Lmin
B=0-ring apt+0,05mm
nlemek
iin
ikiye kesilmelidir.
ekil J4- Dnme hareketinde O-Halkas Uygulamalar

O-halkasnn gerdirilerek kullanlmas : Statik uygulamada istenilen apta o-halkas bulunamaz ise ona
yakn apta bir o-halkasn gerdirerek ya da bzdrerek kullanm olasdr. Bu durumda yuva llerini belirlerken o-halkas kesit apnn deitiini gznne almak gerekir. stenen aptan %6 kk ya da %3 daha byk
kullanlmas nerilmez.
Guldin kuralna gre i ap d nin %1 genilemesi karlnda kesit ap b %0,5 klr.
Guldin kural: O-halkas kesit apndaki deime ortalama apn genleme ya da bzlme oranna baldr.
Ortalama ap dm = b+d
5-28
rnek : 50 x 5 lsnde bir o-halkas %10 gerdirilerek kullanlmak isteniyor. Kesit ap b. ne olur ?
Ortalama ap dm = 50+5 = 55 mm
Gelitirilmi ortalama ap d m g
= dmx (gerdirme oran)

= 55x1. 1 =60,5
= bxk
= 5x0.957 = 4,785
= 60.5 - 4.785
= 55.715
= 55,72 mm olacaktr
Gerdirilmi durumda kesit ap: bg

Tablodan k = 0,95783 => bg
Gerdirildikten sonra d ap
izelge.10- GULDN Kural Tablosu
% D m olarak
dmg
125
120
115
E
L.
o
it
114
113
112
111
110
109
108
107
106
105
104
a
E
:3
N
SS
103
102
101
100
99
98
97
96
95
90
85
80
% b olarak
89,443
91,287
93,251
93,659
94,072
94,491
94,916
95,346
95,783
96,225
96,674
97,129
97.590
98,058
98,533
99,015
99,504
100
100,503
101,015
101,535
102,062
102,598
105,409
108,465
111,803
O-hckasnm montaj: Kullanlmadan nce o-halkas dikkatli ekilde temizlenmelidir. Keskin kelerden
geirilirken berelenmemeleri iin montaj aygt kullanlmal ve kelere pah knlmaldr. Pah boyunun uzun olmas, o-halkasn yava yava sktraca iin nerilir. Eer montaj aygt kullanlmyorsa ok dikkatli gerdirme yaplmaldr. Genel kural olarak gerdirme oran %10 u gememelidir. Eer o-halkas ap 10 mm den azsa
gerdirme oran kritik olabileceinden kesinlikle zel nlem almak gerekir (ekil.35).
5-29
SIZDIRMAZLIK
ELEMANLARI
izelge.ll-DIN 377 O-Halkas Toleranslar
J
I.
sp
( mm )
Tolerans
3 Dahil
6
10 "
18 "
50
0,1
0,16
0,2
0,25
i- 0,4
50
80
100
120
180
80
100
120
180
250
"
"
"
"
"
0,63
0,8
1
1,25
1,6
250
315
400
500
630
315
400
500
630
800
"
"
"
"
"
2
2,5
3,15
4
6,3
3
6
10
18
L t
I
b
Kesit ap ( mm )
1,6
2
2,5
3
4
5
7
8
10
Tolerans
1,6 Dahil
2
2,5 "
3
4
0,07
0,06
0,09
0,1
0,11
5
7
8
10
15
0,12
0,14
0,16
0,18
0,22
"
* Yukardaki izelge 70 or A sertliinde nilril kauuk o-halkular iin geerlidir. Deiik

sertlikte ya da kalitedeki malzemelerde kalp eknelerindek farkllklar nedeniyle tolerans deerlerinde kk deimeler olabilir Ancak szdrna/lk asndan nemi yoktur.
izel S e.l2-AS 568 O-Halkas Toleranslar
d
ap
Tolerans *
2.90 - 18.77
0.13
2C.35 - 34.65
0.15
9.13 - 18.72
0.13
20.24 - 37.77
39.34 - 64.77
b Kesit
ap Tolerans
1.78
2.62
0.08
0.08
0.25
0.38
71.12 18.64 - 37.69
0.15
39.69 - 65.09
0.25
66.68 - 126.59
0.38
132.94 - 177.39
0.58
183.74 - 253.59
0.76
3.53
0.10
d
ap
Tolerans
37.47 - 66.04
0.25
69.22 - 123.80
0.38
127.00 - 149.20
0.58
113.7 - 126.4
0.38
129.5 - 177.2
0.58
181.0 - 393.1
0.76
b Kesit
ap Tolerans
5.34
0.13
6.99
0.15
i ap toleranslar NBR kauuk iin geerlidir. Floroelastomer, silikon poliakrilik gibi

postkr gerektiren ve ekme oran normalden fazla malzemelerde farkl tolerans snf
kullanlr.
5-30
*> d
4
b
1.5
O-Ring m o n t a j
iin silindir
ve m i l azna pah k r mas
1.78
2
2.4
2.5
2.S2
3
3.5
3.53
U
4.5
Z mn.
1]
1.2
1.4
14
1,5
1.6
1,8
1.8
2
2,3
2.5
'I t
4i
b
5.33
5.5
5,7
6
6.5
6.99
7
7,5
8
8,5
9
9.5
10
Z min.
2.7
2.8
3
3.1
3.3
3.6
36
3.8
4
4.2
43
LU
4.5
O-Ring montaj a y g t
Doru
Yani i
ekil.35- ()-halkasnn montaj

Dier Halkalar
X-halkas: Kesiti X e benzeyen ve baz uygulamalarda o-halkalannn yerine kullanlan szdrmazlk halkas
tipidir. Eksenel hareketlerde o-halkasnn yuva iinde hareket etme eilimi vardr. Bu hareket sipiral burulma yaratabilir ve sonuta i gerilmeler nedeniyle o-halkas mr ksalr. O-halkasnn dier sakncas apak yerinin
szdrmazlk yzeyinde bulunmasdr. retim srasnda apak temizlenmesine karn szdrmazl etkileyen yzeyde hata olina olasl f;zladr. X-halkalannda apak yeri szdrmazlk yzeyinden uzaktr.
Diktrtgen kesitli halkalarda sipiral burulma ve apak olmasna karn temas yzeyinin fazlala ar srlnme direnci yaratr. Oluan s, halkann bozulmasna yol aar. Baz hidrolik sistemlerde geri dnte dk
basn uygulanyorsa yksek srtnme kuvvetleri istenmez.
X-halkalarda spiral burulma olmad gibi. temas alannn az olmas, yksek srtnme kuvvetlerinin olumasn engeller.
5-31
SIZDIRMAZLIK El TM ANLARI
yy//7
Hidrolik piston ve silindir
V i t e s kolu
szdrmaz l
Yakt vanas piston

szdrmaz I
ekil J 6 - X-halka uygulama rnekleri

V-halkas: Basit szdrmazlk elemanlarnn (o-halkas) yarar salamad eksenel hareketli hidrolik ve pnmatik uygulamalarda basnca kar U-halkas (U-cup), V-halkas (V-cup) ya da takm halkalar kullanlr. Dk
hzda dnen millerde kullanlrsa da yksek basntaki eksenel hareketler iin uygundurlar.
Bu tr szdrmazlk elemanlar ilk kez deri malzemeden yaplmtr. Deri malzemenin zor ekillendirilmesi,
yksek basnta iyi sonu vermemesi ve baz kimyasal maddelere dayanksz olmas kauuk ve bezli kauuktan
eitli kesitte halkalarn gelitirilmesine yol amtr. Deri malzemelerde byk glk, taban ksm keskin keli olduunda yksek basnta kopma olmaktadr. U-halkas ve V-halkalannda en kiriik blge taban blmdr, nk en fazla gerilme burada oluur. Tabanda srtnen ksm, anmann da en fa/la olduu yerdir. Malzemeler gerilim altndaysa kesilmeye ve anmaya kar ok daha fazla duyarldrlar. Yuvasndan karlan bir Uhalkasnda bu blgenin ar anm olduu grlr. Gerilim birikimini gidermek iin parann kesit eklini
deitirmek ya da salam yapda malzeme kullanmak gerekir (rnek; bezli kauuk). Daha baarl szdrmazlk
salamak iin firmalar eitli kesitte halka gelitirmilerdir. Bunlarn en nemli ve yaygn olan U-halkas ve Vhalkasdr. Temel alma ilkeleri ayndr ve O-halkasna benzer. Btn szdrmazlk malzemeleri ok yksek
akmazlkl sv gibi davranrlar ve basnc kendi zerlerinden temas ettikleri silindir ya da pistona iletirler. Bu
nedenle temas basnc her zaman alma basncndan ilk andaki sklk lsnde fa/.ladr. ve V-halkalannn
dudaklar sk geme olarak tasarlanr. n ykleme ile dk basnlarda da szdrmazlk salanr. Szdrmaz
dudan ok sk olmas istenmez, nk basn deitike serbest hareket edebilmelidir, tik sklk ok fazla ise
anma ve ekil bozulmas kendini erken gsterecektir. Basn arttka sklk ve srtnme kuvveti de artar. Kabaca 70 bardan dk basnlarda srtnme kuvveti basnla dorudan orantldr, bu noktadan sonra srtnme
kuvvetinde art hz azalr ve sabitleir. Basncn fazla olduu ve darbeli almalarda dudak boyunun ksa 'tutulmas nerilir. Srtnme kuvveti eksenel hza da baldr. Hz arttka srtnme kuvveti azalr. Yzey hz
normal olarak 0,35 m/s ya da dakikada 60 deviri asmamaldr. ok yksek hzlarda (1 m/s) birden fazla halka
kullanlmamaldr, nk snma fazlalar.
5-32
Mil
I"
ti
<*l.nd capm
4P
kk)
_L
ipay
F>lon cap p
Silindir
BOA
D dudakl U-Ring
i dudakl U-Ring
okil.37- ten ve dtan dudakl U-halkas montaj

U-halkalar zellikle dk ve orta basnta szdrmazhk iin uygundurlar. O-halkalar daha ok statik szdrmazlk eleman olarak kullanlrlar. Dinamik altklarnda kesit alanlarnn kk olmas, lsel deimelere
uyum gstermelerini gletirir ve o-halkas daha g alma koullarnda bile daha geni tolaranslar iinde
szdrmaya, anmaya kar daha direnlidirler. Takat daha byk ve ilenmesi daha masrafl yuva, merkezleme
bilezii gerekir. U-halkas kesitlerinde belli bal ayrlklar tabanlar yuvarlatlm ya da dz, dudaklar uzun ya
da ksa ift dudakl ve alma ekline gre ilen ya da dtan olabilir. alma boluunda akmay nlemek
iin uygun kenarna akmaya direnli malzemeden (rnek : naylon, P'IT'E) destek paras eklenir.
alan ksmdaki dudak statik taraftakinden daha ksa tasarlanrsa i taraftaki bolua ve statik dudaa ya
gelmesi kolaylar ve daha iyi yalama salanr. Statik taraftaki dudak geni olursa yuva iinde dnme engellenir ve merkezleme bilezii gerekmeyebilir. Bu tip U-halkalarnda sklk daha fazladu'. Dtan alanlar taklrken gerdirme uasnda berelenmemeleri iin daha yumuak malzemeden yaplmaldrlar (75 or A).
ten alanlar ise 90 or A sertliine dein olabilirler. Tek dudakl U-halkalar, yuvalarna o-halkas gibi
takldklarndan montaj kolayl nedeniyle ekonomiktirler. Bezli kauuktan retilenler 100 bar basnta kolayca
alrlar (ekil.37). Poliretan 400 bara dek kullanlr.
5-33
Meidi o . , e z i k d e s t e k halkas
ekilli
lastik
d e s t e k halkas
O-Ring destek
halkas
d+D
2
S
4
5
6
7.5
8
10
12
12.5
15
17.4
20
H
4
5
6
7.5
8
10
12
12.5
15
17.5
20
b
1.8
2.2
2.7
3.4
3.6
4.5
5,4
5.6
6,8
7,9
9
I
0.3
0.3
0.3
0.5
0,5
0.5
0.5
0.5
1
1
1
L
6.6
7,5
9
10,4
12.1
17
17,9
18.1
23,3
26.4
29,5
.* '
4,5 0,5
5
0.6
6
0.8
6.5
.05
8
.2
12
1 .4
12
1 .6
12
1 ,75
15.5 S
17.5 2,45
19.5 2.8
t
2
2.5
3
3,5
3.5
6
6
6
8
10
12
w
1.5
1.5
2
2
3
4
4
4
5
5
5
Metal b i l e z i k d e s t e k h a l k a s l l e n d i r i l m e s i
ekil JK- U-halkalarda destek halkas tipleri ve llendirilmesi
Hidrodinamik basn : Y;l;k teknolojisinde ortam scakl, hz ve akkan viskozitesi etkisiyle, dnme hareketlerinde ve keskin kenarl yalama boluklannda hidrodinamik basn birikimi szkonusudur. Bu basn yalnz dnme hareketlerinde olunmaz, eksenel hareketlerde de alma boluunda basn birikimi oluur. Basn
birikimi aadaki formlle belirtilir.
5-34
SIZDIRMAZLIK
ELEMANLARI
AP=
k = Sabit katsay
n = Akkan viskozitesi
v = Eksenel hz
1 = alma uzunluu
$ = alma boluu
Basn birikimini azaltmak iin alma uzunluu, hz, viskozite azaltlmal ya da alma boluu H/e den
daha dar olmamaldr. Aksi halde szdrmazlk blgesindeki basn, sistem basncn aar ve tehlike yaratr.
ekil.39 da grld gibi boydan boya gider kanal ya da helis oyuklar ile basn birikimi nlenir.
Basn
-:1.'>.
Heli:
'-r--j1
_,-:.: ^ .-i
g i de"-m3
kana I ;
ekil.39- Hidrodinamik basn giderme yntemleri

alma boluu : Silindir ile piston arasndaki boluk malzemenin buradan akmasna neden olabilir. zellikle yksek basnlarda bu holuu daraltmak ya da sert malzemeden destek bilezii kullanmak gerekir.
Homojen kauuk ringlerde hu boluk 0.12 mm yi amamaldr. Bezli kauukta ise 0,30 mm ye dek boluk
braklabilir.
Baz uygulamalarda metal ksmn izilme sakncasn azaltmak iin olaandan daha geni alma boluu
tasarlanr. Bu durumda dii destek bileziine bal naylon ya da baka uygun malzemeden anma bilezii kullanlmaldr.
Yzey kalitesi : U-halkas ve V-halkas kayarak altklarndan yzey kalitesi lsel duyarla gre ok
daha nemlidir. Silindirler honlanarak, pistonlar ise polilenerek istenen yzey kalitesi elde edilmelidir.
rnek : Dikisiz elik ekme borularn yzey przll Ra = 1 um dolaylarndadr. Bu ekilde kullanldklarnda ya szmasna ve abuk anmaya yol aarlar, honlamak gerekir. Sert krom kaplamalarda da ok iyi
yzey polilenmesi gereklidir.
Yzey kalitesi ile lsel duyarlk arasndaki iliki ok nemlidir. Yzey kalitesi ne denli iyi olursa lsel
toleranslar da o denli iyi salanr.
izelge. 13- U-Halkas ve V-Halkas Kullanmnda stenen Yzey Kalitesi ve lsel Toleranslar
alma ekli
Rt
Ra
Tolerans
Statik Yzeyler
6,3 um
1,6 Hm
hll ya da Hll
Piston
1,6 (im
0,4 (im
e9
Hidrolik
silindir
1,6 (im
0,4 (im
Hll
Pnmatik
silindir
4 (im
1 |im
Dinamik
Yzeyler
5-35
Takm Halkalar
U ve V-halkalar tek balarna kullanld gibi takm olarak ta kullanlrlar. Tek bana kullanldklarnda
merkezleme bilezii gerekir. Bu bilezik tabana basmamaldr, yoksa kesit eklinin bozulmasna, nemli srtnme ve anmaya yol aar. Bilezik her iki yana ya geirebilecek ekilde delikli olmaldr. Takm halinde kullanldklarnda ayn amala balk ya da erkek destek bilezii kullanlr. Halka saysn arttrdka alma basnc snr artar ve dk basnta szdrma nlenir. Fakat srtnme kuvveti de artacaktr. Homojen kauuktan
halkalar daha iyi szdrmazlk salar. Fakat maksimum alma basnc dktr ve takm halinde kullanmak
iin uygun deillerdir. Takm halinde en uygunu bezli kauuk malzemeden yaplanlardr. Pamuklu, terilen, asbest bez zerine bask yaplan kauuk, birlikte kalplandnda hem kauuun esneklik zellii, hem de bezin
salad-ve deride bulunan mekanik salamlk bir arada olur. Bir ok uygulamada bezli kauuktan halkalar bir
ya da birka homojen kauuktan halka ile birlikte kullanlr. Bylece her iki tipin stnlklerinden yararlanlr.
Bezli kauuk basnta akmaya direnli, homojen kauuk ise basn deimelerine daha iyi uyum gsterir. Takm
halkalarda erkek ve dii destek bilezikleri daha sert malzemeden yaplmal, alma boluu arasndan akmaya
kar direnli olmaldr. Bu bilezikler metal olarakta yaplr. lenileri takmdaki halka profiline uyum gsterecek biimde duyarl olmaldr. 250 bardan fazla basnlarda metal dii bilezik nerilmez, nk bu tr bileziklerin keskin kenarlarnn eilmesi ve krlmas durumunda makinann dier paralan da zarar grr. Takm halkalara, yerlerine takldnda kesinlikle kapak tarafndan basn uyglunmamaldr, nk kapan tek grevi
basnta destek salamaktr.
Takm halka yuvas derinlii istenen llerde olmal ya da ayarlanabilmelidir. Ayarl olursa deitirme ilemi kolaydr (ekil.40).
Erkek ve a l t bileztl
lk nce monte adiniz
Dudak stirekl i basn)
tarafta olmaldr
ekiUO- Takm V-halka montaj ekli

ixelgel4- alma Basncna (Bar) Gre Takm V-Halka Seimi
V-Halka
says
5-36
Homojen
kauuk
Bezli
kauuk
Deri
PTFR
35
35
35
35
100
2000
150
70
200
350
400
200
350
700
1400
350
uf
ift etkili pistonlarda ters ynlerde iki ayr takm halka kullanlr. Eer geri dn basnc dkse ve geri
dnte dk verime izin verilirse tek takm halka kullanmak mmkndr.
PTFE V-Halkalar
PTFF. ok iyi kimyasal ve sl direnci, ok dk srtnme katsays ve kayma zellii nedeniyle eksenel hareketlerde ve dk devirli millerde szdrmazlk eleman malzemesi olarak kullanlr. zellikle asitli ve zc
ortamlarda kullanlmas yelenir. Srtnmenin ok dk olmas, halka mrn uzun sreli klar. Takm halka
eklinde kullanldnda erkek ve dii balklar metal ya da PTFE den olabilir. 315 bar basnca, -260C'den
+260O scakla dein uygulama koullarnda baarldr.
Eksenel ve srekli hareketlerde 0,5 m/s. kesintili hareketlerde 1,5 m/s yzey hzna dek kullanlr.
Dnen ve srekli harketlerde 0,5 m/s, kesintili hareketlerde 0,4 m/s yzey hzna dek kullanlr.
Deiken scaklklarda ya da dnme hareketlerinde szdrmazlk salanmas iin takm halkaya enaz 75 N
deerinde yay basks uygulamak gerekir. Yay yk deeri ortalama evre uzunluuna gre cm'de 20 N seilmelidir. Ykleme yn basnl ortam ile ayn ynde olmaldr (ekil.41A). Eer yay kar tarafa yerletirilmek istenirse (ekil.41B) n ykleme, maksimum basnca uygun seilmelidir.
30 ^
100 <
P
P
P
< 30 bar : 3 takm halka

^ 100 bar : 4 takm halka
^ 350 bar : 5 takm halka
Yalnz V HalkalarPTFE
ekil.41- PTFE takm halka montaj

Piston Keeleri
Eksenel hareketlerde szdrmazlk salayan btn elemanlar piston szdrmazl iin uygun olabilir. Yalnz
pistonlarda kullanlan piston ba lastii bu i iin amalanm zel bir kee trdr, tik kez hidrolik endstrisinde deri malzemeden yaplmtr. Deri bug' de kaba yzeyler iin kullanlmaktadr. Piston ba lastii dier
bezli szdrmazlk elemanlarna gre ucuzdur Yatay almada, piston -silindir boluunun fazla olduu ya da
geni toleransl silindirlerde baarl sonu verir.
Piston ba lastii basnta szdrma/.lk iin tasarlanmtr, ince kesitine karn dudaktaki esneklik silindirle srekli sk temasta bulunmasn ve bylece ok dk basnlarda szdrmazl salar. Tek ynl szdirmaz5-37
lk elemandr. Ancak iki tanesinin taban tabana monte edilmesi ile ortadaki blgenin havalandrlmasna gerek
kalmadan her iki ynde de szdrmazlk salar. Uygulamadaki basan montajdaki dikkat, piston tasarm, kee
malzemesi ve profili ile yakndan ilgilidir. 0,05 m/s hza dek 40 bar, 0,3 m/s hza dek 10 bar basnlarda kullanlr.
Yuvarlak taban I
Dik kenar 1ubanl
Garter yay I
ek.42- Piston keesi tipleri

ki tane piston plakasnn arasna sktrlarak monte edilir. Byk aplarda vida ile balant glendirilir.
Plakalarn tam bir dayanak salamas sktrma basncnn kontrol asndan ok nemlidir. An sktrma
kee tabann bozar. Yetersiz sktrma ise yana doru harekete izin vereceinden sakncaldr. Plaka zerine
alan kanallar piston ba lastiinin plaka zerinde kaymasna engel olur.
Keenin pistonu tayarak yan yklerin etkisi altnda kalmas nlenmeli, tama mekanik yoldan salanmaldr.
Piston ba lastii ile szdrmazl salanan pistonlarda tasarm srasnda dikkat edilecek noktalar unlardr
(ekil.43):
A- Tama plakas : Silindir ile arasndaki boluk olanaklar lsnde dar olmaldr. zellikle basnl hidrolik sistemlerde bu ok nemlidir.
B- Taban boluu : Piston ba lastiinin basnta uyum gsterebilmesi iin yeterli boluk salanmaldr.
C- Balant seldi : Piston ba lastii sk ekilde monte edilmeli, ancak tabann sktrma oran %10 u
gememelidir. Balant ekli yeterli salaml salamal ve alma srasnda gevemeyi nlemek iin
kontra somun ile kilitlenmelidir. Yksek basnta piston palakalan metal metale dayanacak ekilde sktnlmal, basn altnda lastik taban anmamaldr.
D- Oyuklar: Plaka zerine lastik ile temas edecek ekilde alacak oyuklar, piston ba lastiinin yerinden
kaymasn engeller.
E- Silindir ucunun lastie zarar vermemesi iin 15pah krlmaldr. Pah ap serbest durumda dudak d apndan byk olmaldr.
Baarl montaij ve szdrmazlk iin piston ba llendirilmesinde piston ba lastii yapmcsnn nerilerine uyulmaldr.
ekil.43- Piston keesi tasarm

5-38
SIZDIRMAZI.IK ELEMANLARI
Mil Syrclar ve Kazyclar
Mil synclan, sync ya da kazyc etkileri nedeniyle eksenel hareketli millerde kullanlrlar. Mil zerindeki toz, kir ve benzeri maddeleri sprerek makinann i ksmlarn korurlar. En fa/la bilinen uygulama haval
ve hidrolik silindirlerde pistonla birlikte ieriye yabanc maddelerin girmesini nlemek amacyla kullanlmasdr.
Bu uygulamada mil sync tmyle koruyucu elemandr. Szdrmazl salamak iin aynca szdrn azlk eleman kullanmak gerekir.
Mil sync (wiper) ve mil kazyc (scraper) sk sk ayn anlamda kullanlmasna karn arada nemli ayrlk vardr, syrma olay nazik hareket anlamndadr, sync ince ve esnek dudak gerektirir. Kazma olay ise
daha sert bir harekettir. Daha sert ve kat dudak gerektirir. Bir baka aynlk ise sync szdrmazlk eleman
gibi davranabilir. Oysa kazycnn szdrmazlk etkisi yoktur. Yalnz yzey kirlenmesinin nne geerek yardmc olur. Her iki eleman da ekil olarak dudak altna yabanc maddelerin birikmesine yol amamaldr ve szdrmazlk iin kesinlikle ayr kee kullanlmaldr.
or
ekil.44- Mil sync trleri

Mil Sync Trleri
- Dikdrtgen kesitli synclar
- Al kesitli synclar
- zel kesitli synclar
5-39
SI/DIRMAZLIK ELEMANLARI
fj-kil.45- zel kesitli syrclar (esnek dudak)

Metal Kazyclar (Metal-Scrapers)
Elastomer syuclar ya da kazyclar andrc ortamdan kolayca etkilendiklerinden daha ar koullarda
metal
al kazyc kullanlmas nerilir. ekil.46 daki metal kazyc piiu ve nitil kauuk malzemeden iki ayr elemandan
dan olumutur. Bunlar metal bilezik iine kapatlarak yerletirilir.
Pirin elemann eksenel kaklklara uyum salamas iin d apnn bilezik apndan 0,5 mm kk olmas ve mile dik ynde hareket etmesi gerekir. alma uasnda nce pirin kazyc yabanc ve andrc paracklar mil yzeyinden kazr. Arla kalan daha kk paracklar ise toz, su damlas gibi kauuk eleman syrr.
1 m/s mil hzna dek kullanlr. Kazyc btnnn montaj yuvaya sk aklarak yaplr.
R. S 0.5 pm
ekil.-16- Metal ka/.yc montaj

PFTE Yataklar
zellikle yksek hzda alan pmatik pistonlarda kendi kendine yalama ve srtnmenin ok az olmas
istendiinde PTFE yataklar gelimi tasarm biimidir. Dolgulu FTE yan yklere kar da direnli olduundan
eksen kaklklarnda silindir izilmesine kar koruyucudur. Yap-kay zelliinin PETE de olmamas balang almalarnda da kolay hacket zellii salar. PTE yatak kullanldnda piston malzemesinin zel dkm
ya da bronzdan retilmesi gerekmez.
PFTE malzemeden kesik halkalar dnen ve eksenel hareketlerde yataklama grevi yannda kauuk malzemenin kullanma snrnn zerinde szdrma/.lk eleman olarak ta kullanlrlar. Halkann birleme yerinde szmann en az dzeyde olmas iin kesme biimi nem kazanr (ekil.47).
PTFE halkalar ile statik durumda da szdumazlk iin kauuk o-halkas ile temas yzeyine srekli bask yapmas salanr.
5-40
A I kesim a Im
Kademeli kesim
DUz kesim
Al kesim
( zel
( Dneri h a r e k e t H E k r e n e l h a r e k e t )
Uygu I arca I a<~da )
ekil.47- PTFE yataklarda kesim biimleri

alma Koullar
- Standart elemanlar ile 400 bara dein, zel tasarm ile 1000 bar basnca dein ve 5 m/s hza dein kullanlrlar.
- Kar yzeyin en az 45 HRC sertliinde ve 0,2 ile 0,4 jm yzey przllnde olmas istenir.
- Kullanma scakl o-halkas malzemesine baldr. Kauuk o-halkas kullanlmaz ise PFTE yataklar
260C scakla dek uygundurlar.
- Srtnme katsays Ra = 0,4 |im elik yzeyde ve orta ykte yasz 0.10 ile 0,15 arasndadr, yalandnda bu deer 0,04 ile 0,07 arasndadr.
PFTE yataklarda anmann sabit ve kontroll olmas isteniyorsa PV deerini (PV = basn x hz) scakla
gre smrlamak gerekir. ekil.48 de PV snn belirlenmitir.
5-41
90
0
70
R-
l_
s Ss s
s
.JL
s
\
daN cm
i[r
s
W
hk
yk
Pffi
=--il
H . -ul
1 ama 3 8 mm s
* y .!,,.
s H.
\ K.
r
-4- -i
Ozg Ul
^1
=1
41
sV
w;i5ie
M;
i:
^b
\
120
90
60
t"
-----
0 -60 l
H z V : m . mi n
-1
ekil.48- PTFE yataklarda maksimum PV snr

4. STATK SIZDIRMAZLIK ELEMANLARI (CONTALAR)
Flan yzeyleri kapatldklarnda alnlan yzde yz temas edebilse yzeyler arasnda szdrmazlk salamak
iin conta kullanmaya gerek yoktur. Nitekim leplenen yzeylerde bu durum bir lde salanabilmektedir.
An..:ak pahal yntem olmasna karn gvenilir deildir. Pratikte flan yzeylerindeki przllklerin, atklkla neden olduu szmay nlemek iin esneme ve skabilme zellii olan malzemeler kullanlr. Basn ok az
bile olsa belli bir minimum deerde sktrmaldrlar.
Statik szdrmazlk elemanlarn alma ekline gre iki gnba ayrabiliriz :
1- Basn karsnda otomatik olarak davranan elemanlar. Bunlar basn arttka yzeye daha fazla bask
yaparlar. U-halkas, o-halkas gibi.
2- Szdrmazlk etkisi sktrma oranna bal olan elemanlar ya da contalar.
Conta zerine etki eden kuvvetler unlardr (ekil.49):
1- Sktrma kuvveti
2- Hidrolik kuvvet
3- Akkan kuvveti
: Montaj srasnda contay sktrmak iin uygulanan kuvvet.

: alma srasnda sktrma kuvvetine ters ynde etki eden ve kapa amaya alan kuvvet.
: basn nedeniyle kapak aralndan contay akmaya zorlayan kuvvet.
5-42
JV
ekil.49- Conta zerine etki eden kuvvetler

Conta malzemesinin akmasn nlemek ve alma srasnda conta konumunu korumak iin net sktrma
kuvveti (sktrma kuvveti - hidrostatik kuvvet) basncn yarataca yan kuvvetten daha fazla olmal ve gvenlik katsays olarak en az 2 seilmelidir. Malzemenin skma kuvveti zamanla azalaca iin srekli kalclk deeri yksek malzeme kullanldnda gvenlik katsays daha da arttrlmaldr.
Contalarda statik srtnme katsaysn azaltmamak iin montajdan nce yzeylerine gres, ya srlmemelidir. Conta alma scaklna ulatktan 1 saat sonra flan civatalar montaj momenti ile yeniden sklmaldr.
ekil.50- Flan civatalar sktrma sras
5-43
Flan yzeylerinin kalitesi conta kalnln, skabilirliini ve malzeme tipini belirtmek asndan nemlidir. Dk sertlikteki malzemeler, kaba yzeylere daha iyi uyum gsterirler. Akma direnleri azdr ya da ortama
direnli olmayabilirler. Sert malzeme seildiinde flan yzey kalitesini de arttrmak gerekir. ok iyi yzey kalitesinin getirecei maliyet gereksiz olabilir. nk conta malzemesinin zellii ile yzey kalitesi arasndaki iliki
deerlendirildiinde daha iyi zm bulunabilir. ok iyi yzey kalitesi sert malzemenin tutunmasna engel olacandan akmay kolaylatrc etkisi olur. Flan yzeyinde ak ynne dik kalem izlerinin olmas, contann tutunmasna yardmc olduundan zellikle istenir.
rnek : BS1560 numaral ingiliz standardnda.
1- 304.8 mm'den kk nominal apta flanlarda 0,12 mm apta vvarlak ulu kalemle 0,03 mm spiral izler
2- 304.8 mm'den byk nominal apta flanlarda 0,25 mm apta yuvarlak ulu kalemle 0.0> mm spiral
izler nerilir.
nr.
Ancak, spiral izler zellikle gazl ortamda szma jolu olabileceinden emerkez i/ler ile daha iyi sonu al-
Flan yzeylerinin, basnta ekil bozukluuna uramamas iin civatalarn yerleri ve says belirlenirken tama direncinin yannda, flan yzeyinde dzgn gerilim dalm saladna dikkat edilmelidir. Standart flan
tasarmlarnda hu etkenler dikkate alnmtr.
Conta kalnl flan yzeyinin kalitesi (przllk ve arpklk) ve conta malzemesi zellii (esneklik ve
maksimum yzey gerilmesi) ile ilgilidir. Genellikle conta malzemesinin kalnl arttka esneklik direnci azalmaktadr. Ayn zamanda kaln contalarda kapak aral fazla olacandan ortamn etkiledii alan ve alma basncnn conta yan yzeyinde oluturaca kuvvet fazlalar. Akma ve paralanma olasl artr. Bu nedenle
eer flanlarn yzey kalitesi uygun ise, olduka ince conta malzemesi kullanlmaldr.
....
, i, i 2 x Maksimum yzey przll (R,) x 100
Minimum conta kalnl =
'- 1-*2% 100 sktrma oran
Conta genilii conta kalnlnn iki katndan daha az olmamaldr. Eer contada yzey gerilimi ok fazla
ise szma nedeni olabilir. nk conta esnekliini yitirir ve flan yzeyine bask yapamaz. Bu nedenle sktrma kuvveti malzeme tipine gre snrlandrlmaldr. Belli bir malzeme iin izin verilen maksimum yzey gerilimi ortam scakl ve kalnla baldr. Ayn ekilde souk koullarda scak ortama gre daha fazla yzey gerilimine izin verilir.
Contann kaplad alan fazla ise orta basnlarda da hidrostatik kuvvet ok fazla olabilir. Bu durumda cvatalarn oluturduu sktrma kuvveti, conta kalnl iin belirtilen maksimum yzey gerilimini aabilir.
Minimum montaj geriliminin (toplam cvata kuvveti / conta alan) contann tayaca maksimum yzey gerilimini at durumlarda aadaki yollara bavurulur :
1- Daha geni conta kullanmak gerekir. Bu ancak conta boyutlarnn daha nceden belirlenmedii durumlarda yaplr.
2- Daha ince conta kullanmak gerekir. Bu durumda flan yzey kalitesi de arttrlmaldr.
3- Daha fazla yzey gerilimini tayabilen malzeme seilmelidir. Tel destekli ya da sipiral sarml conta
malzemeleri daha fazla yzey gerilimine direnlidir.
Isl genleme sonucu ortaya kan kuvvetler ar yzey gerilimi yaratarak contay atlatabilir. Souma nedeniyle olaan bzlme ise szdrmazlk iin gerekli minimum yzey gerilimini azaltabilir. Her iki durumda da
en uygun zm, boyutsal ayrlklar karlayacak krk ya da benzeri eleman kullanmdr.
Contalar ekil lleri asndan iki gruba ayrlabilir.
1- Tam flan yzeyine yerletirilen contalar : D ap flan d apna eittir, i ap da flan i apma
yakndr. Balant cvatalar conta zerine alan deliklerden geer. Cvatalar contay yan yklere kar
sahitletirdiinden contann yerinde oynama ve sktrma srasnda flann deforme olma olasl
azdr. Ancak geni yzey olduu iin sakncas olabilir.
2- Contalar ile flan i ap arasna yerletirilen contalar : Daha kk yzey kapladklarndan daha az sktrma kuvveti ile daha fazla i basnca direnlidirler.
ok eitli conta ekilleri olduu iin montaj ekli ile ilgili genel kurallar sakncal olabilir. Ancak, contalar
yerlerine taklmadan nce flan ve conta yzeyleri temizlenmeli, atlak ve pasl yzeylere bakm yaplmal, eski
conta artklar temizlenmelidir.
5-44
li
li
Genelde contalar kuru olarak yerletirilir. Ancak, montaj tasarm szdrmazlk iin yeterli sktrma kuvvetine izin vermiyorsa, zellikle gaz szdrmazlnda, araya tampon sv konulmas nerilir. Yksek basnlarda
zel dikkat gsterilmeli, conta reticisinin nerilerine uyulmaldr.
Contalk Levha Gereleri ile lgili Tanmlar Ve Deneyler
Contalk levha : Birbiriyle karlkl balanan ve sktrlan iki parann yzeyleri arasnda szdrmazlk
salayan contalarn yapmnda kullanlan asl madde ve balayc kalmdan yaplm levha halinde malzemedir.
Skabilme oran (skabililik) : Contalk levhalarn n yklemeden sonraki kalnl ile deney yk yklenmesinden sonra oluan kalnl arasndaki farkn n yklemeden sonraki kalnlna orandr (% olarak belirtilir).
zgl esneklik oram (elastik dnm) : Deney yk kaldrldktan sonraki kalnlk ile n yk ve deney
yk altndaki kalnlk arasndaki farkn, n yk altndaki kalnlk ile n yk ve deney yk altndaki kalnla
orandr.
Deney yntemi : artnamede belirtilen ekilde hazulanan deney paralarna nce 15 saniye sreyle n yk
uygulanr ve kalnlk So llr, hemen sonra deney yk uygulanr ve 1 dakika sre ile sabit tutulur. Bu durumda kalnlk yeniden llr S. Deney yk n ykleme deerine drldkten 1 dakika sonra kalnlk S2 yeniden llr. Bu deerlerden skabilme oran ve zgl esneklik aadaki formllerle hesaplanr.
Skabilme oran (%) = S" * S . 100
So
zgl esneklik (%) =
S,, - S,
. 100
Basn
gstergesi
Termokup
yuvas1
Ayak
ekil.51- Conta szdrmazlk deneyi

5-45
En az kez malzemenin deiik noktalarnda uygulanaak elde edilen deerlerin ortalamas alnr.
Contalk levhalarla ilgili zellikler ve deney yntemleri TS 2241 (Asbest esasl), TS 2355 (Kauuk esasl),
TS 2647 (Mantar esasl), TS 2648 (Organik lif esasl) no.lu Trk Standartlarnda geni ekilde belirtilmitir.
ekil.52- Flanlurda szdrma/lk eleman kullanma biimleri

Amyantt contalar : lk kez 1895 ylnda Richar Klinger tarafndan amyant liflerinin az miktarda kauuk ile
balanmasndan elde edilmitir. Klinger kelimesinin sonuna Almanca kauuk "Gummi" kelimesinin son harfi ve
amyant "Asbest" kelimesinin son harfi eklenerek "Kligerit" ticari ismi ile tantlmtr. Gnmzde Amyantl
conta, Asbestli conta ya da Klingerit ayn anlamda kullanlmaktadr. Deiik uygulamalar iin gelitirilmi tipleri vardr.
Genel zellikleri
- Esnek olduu iin tama ve montaj kolayl vardr.
- Yksek bask kuvvetlerine direnlidir.
>C A
11
Yksek scaklklarda balayc kauuun sertlemesine ve esnekliini kaybetmesine karn, amyant esnekliini korur.
5-46
'"ite
jJHfjt
m:
SIZDIRM AZLIK ET.FMANLARI

izelge.15- Conta Tasarm Hatalar ve zmleri
HATA
Kenara yakn cvata
delikleri
N F. P E N t
Montaj srasnda delikler kopabilir.
COZM
Delik yerine yark ya da
kulak
2- ok kk delikler ya
da dairesel olmayan
delikler.
Montaj gf yaratr
2,5 mm'den kk delikten

kann. ok gerekirse yark kullann.
3- Kopartma yeri iin

dikdrtgen delikler
Dikdrtgen biim pahal kalp gerektirir.
Basit yarklar.
Toplam boyuta oranla

ok ince kcn.rlar
Depolama ve montajda
Tasarm srasnda conta
fire oran fazla olur, eklini de dnn
kopma direnci fazla
malzeme gerektirir.
5- Conta llerine metal -Kullanlabilecek paratoleranslarnn verilmesi lar red edilir.

-Gerek toleranslarn
kabul istei iin grmeler ve zaman gerektirit.
-Teslimatlar geciktirir.
-Kalp ve para maliyetlerini arttrr.
Genelde conta malzemeleri

skabilir tiptedir. Bir ou
nemden etkilenir.Standard
ve ticari toleranslar uygu-*
lamaya aln.
6- Kelerde radys
Paralar kalplanmyorsa Genelde contalar yerine

radysler ek ilem ve uyum gsterirler. Fonksiyoyksek maliyet demektir nel olmadka metal paralardan kopya biimler
kullanmayn
7- Kesik zerine bindirilmi' conta eklemeleri
Kesme ve yaptrma iin Kalpta kesilmi krlang

ek masraf. Dzgn ek- kuyruu eklemeler.
lem -. alanamaz.
t_t
Amyant anorganik doal madenin paralanmas ile elde edildiinden ine eklindedir. Lif uzunluu malzemenin mekanik direncini, balayc malzeme tipi ise kimyasal direncini etkiler. Ortama uygun olmayan balayc
malzeme contann toplam mekanik direncini de azaltr.
Sktrlm amyant conta retiminde balayc polimer, zc ile inceltilerek amyant lifleri ile iyice kartrlr. Her lif polimer ile kaplanacak ve homojen karm elde edilecek ekilde kartrma yaplmaldr.
Daha sonra karm scak merdaneden geirilerek istenilen kalnla getirilir. /iicden hibir iz kalmamaldr.
5-47
Amyant en fazla 540C scakla direnlidir, ancak scaklk arttka kopma direnci azalr. 130 bar basnca
dek kullanlr.
Amyant liflerinin dokunmasyla elde edilen amyant bezi, kauuk ile duyurulduunda esnek ve ok bozuk yzeylerde kullanlan bir conta malzemesi elde edilir. 230C buhar scaklna dek kazan kapaklarnda kullanlr.
Baca gaz, dizel motor egzostu gibi dk basnl sistemlerde 500C scakla dek kullanlr. An basnta esnekliini yitirir. En fazla 20 bar basnca uygundur. Amyantn kanserojen madde saylmas salk asndan kullanma alanlarn kstlamaktadr.
izelgc.16- Amyantt Contalarda Yzey Gerilimi ve Flan Yzey Kalitesine Gre
Kullanlacak En Az Conta Kalnl (T)
F L A N
Yzey Gerilimi
daN / cm 2
Y Z E Y
Torna, Vreze
V
K A L T E S
Taslama
Torna, Taslama
W
t mm
vvv
t mm
t mm
100
5(2)
1,5(1)
0,5
200
4(2)
1 (0,75)
0,5
500
3(1,5)
0,75 (0,75)
0,3
(1.5)
0,75 (0,5)
0,3
(D
0,5 (0,5)
0,3
750
1000
izelge. 17- Amyant Conta Kalnlna Gre zin Verilen Maksimum Yzey Gerilimleri
Conta kalnl
t mm
300C
P daN /cm 2
Souk
0,5
1400
2000
0,75
1100
1600
960
1400
1,5
750
1100
600
900
400
600
i*.--
'
Mantarl contalar : Mantar bir cins mee aacndan elde edilen esnek ve organik bir madde olup, en basit
conta malzemelerinden biridir. ie kapaklarnda szdrmazhk eleman olaak kullanlmas ok eskilere dayanr.
Doal mantarn mekanik direncinin az olmas, kolayca paralanmas, mantarn deiik malzemelerle karm
halinde kullanlmasna yol amtr.
Mantar kullanlmasn avantajl klan etkenler :
1 - Mantar hafif malzemedir ve birok svya, iklim koullarna direnlidir.
2- ok yksek srtnme katsays vardr, yzeyi kaygan deildir.
3- Skrld zaman yan yzeylerde tama yapmaz. Elastomer malzemeler sktrld zaman hacimleri sabit kalr. Bu nedenle dier boyutlarda byme oluur. Mantar ise hacimsel olarak klebilir.
4- Scaklk ve nem gibi atmosfer koullarndaki deimelerde, lsel kararlln korur.
5- Is iletkenlii ok azdr. ok iyi izolasyon zellii vardr.
5-48
fcw-"
Mantarn mekanik zelliklerini gelitirmek iin kauuk ile birlikte karm yaplmas en yaygn yntemdir.
Kauuk mekanik diren ve sktnlabilme zelliini arttrr, mantar ise boyutsal kararllk salar.
Mantar-kauuk karmlarnda fiziksel zellikleri belirleyen en nemli etken kauuk-mantar oranlardr.
Mantar oran arttka contay sktrmak iin daha az g gerekir, kauuk oran arttka karmn srekli kalclk direnci artar. Uygulamada baar salamak iin uygun karm orannn belirlenmesi nemlidir. Uygun
yuva ve yzeylerde %30 sktrma oran ile statik szdrmazlk nerilir.
Kauuun mantarla kartrlmasyla elde edilen dier stn zellikleri :
Daha az sktrma basnc ile szdrmazlk salanr. nk elastomer dolgu szdrmazlk yzeyinde
daha iyi uyum salar, yzey przlerini doldurur.
Maksimum scaklk snr, kullanlan kauuk tipine bal olarak, saf mantara gre daha fazladr. Kauukmantar kam malzemeden yaplan eitli ekildeki contalar zellikle otomotiv sanayiinde motor kapaklarnda statik szdrmazlk eleman olarak kullanlrlar. Nitril en ok kullanlan katk kauuudur.
120C nin zerinde scaklklarda poliakrilik kauuk kullanlr. Saf mantar 150C scakla kadar kullanlr, ancak 70C nin zerinde kalclk deeri ok ktdr.
Mantar ya ve zclere kar direnlidir, ancak asit ve alkali ortamda, suyla devaml temasta direnli
deildir. Sentetik kauuk ile kartrldnda kimyasal dilenci artar.
Kauuklu mantar kesme kalplarnda karmak biimlerde ve hassas llerde biimlendirilir.
Kauuklu mantar dnda, protein ve reine katkl mantar da conta malzemesi olarak kullanlr.
Protein (kasein) katkl contalar antifrizlere dayankldr ancak suya dayankszdr. Reine (fenolformaldehit) katkl contalar bakterilere ve antifrizlere dayankl, suya dayankszdr. Bunlar tekstil, kat, alminyum
takviyeli olabilirler.
Mantarl contalk malzemeler genellikle levha ekillide retilip zunba ile istenen biimde kesilirler. Genel
grnleri : Yzeyleri przsz, beresiz ve atlaksz, yaps homojen olmal, destekler ayrlmamaldr. Kesilerek biimlendirilen contalarn kenarlar dzgn ve teiniz kesilmi olmaldr. Kalnlk toleranslar 0,1 x nominal kalnlk iinde olmaldr (ou kez eksi ynde toleransa izin verilmez).
Kat contalar : Kat malzemeden yaplan contalar kesilerek elde edilir. Olduu gibi ya da uygun bir ortamda doyurulmu ekilde kullanlrlar. Sv szdrmazlnda pek kullanlmazlar, daha ok toza kar uygundurlar.
Nem karsnda lsel kararllklarn koruyamamalarna ramen, benzin, petrol ve organik zclere kar
direnci arttrlm tipleri zellikle otomotiv karbralr kapaklarnda ya da ilenmi dkm paralar arasnda statik szdrmazlk salarlar. Scaklk direnleri 120C ye kadardr. En ok kullanlan tr Maline kenevirinden yaplandr.
Kauuk contalar : Kauuk conta denildiinde ilk akla gelen dik kenar kesitli halkalardr. Borudan kesilerek
yapldklarndan apak temizleme ilemi yoktur. En ucuz szdrmazlk elemanlarndan saylrlar. Conta malzemesi olarak kullanldnda dikkat edilmesi gereken en nemli nokta sktrldnda hacimsel olarak klmemesi, yan yzeylere doru bymesidir. Bu elastomerlerin sktrlamaz olma zelliinden kaynaklanr. Kuvvet
uygulandka yan yzeylere tama eilimini azaltmak iin kauuk karunndaki dolgu maddelerinin seimine
dikkat edilir ya da bezli kauuk, tel rg kauuk gibi birleik malzemelerden conta yaplr.
Dik kenar kesitli contalar o-halkalarnm yerine ucuz zm olmas iin dnlmtr. Standart tipleri ohalkas yuvalarna uygun llendirilmitir. Kalptan ya da borudan kesilerek elde edildikleri gibi, tabakadan
preste kesilerek te ok duyarl lde, az miktardaki sipariler iin elde edilirler. Dinamik szdrmazlk eleman
olarak kullanldklarnda srtnme alanlar ok fazla olduundan uygun deillerdir. Baz uygulamalarda ohalkalarna kar tek avantajlar yuva iini daha fazla doldurduklarndan basn deimelerinde hareketleri daha
azdr.
Conta olarak kullanldklarnda tasarm ilkeleri (ckil.53) :
Maksimum conta kesit alan, miminum yuva kesit alannn %95 inden fazla olmamaldr.
Montajda burulmay nlemek iin D ls E nin en az iki kat olmaldr.
Sktrma oran malzeminin tipine ve sertliine bal olarak %10 ile %30 arasnda deiir.
30 bar basnca dein dinamik szdrmazlk eleman olarak ta kullanlrlar. Dinamik szdrmazlk eleman
olarak kullanldklarnda tasarm ilkeleri :
Halka kesit alam, piston yuvas kesit alanndan yaklak %20 kk olmaldr.
5-49
ekil.53- Kare kesitli kauuk contalarn statik szdrmazlk eleman olarak kullanlmas
apsal kalnlk (D), yuva derinliinden (D') yaklak %10 fazla olmaldr. Srtnmenin azaltlmak istendii
durumlarda bu oran azaltlabilir.
-
Halka kalnl E piston ile silindir arasndaki boluun en az 4 kat olmaldr.

D en az 2E denli olmaldr.
Halka piston yuvasna yerletirildiinde yaklak %4 orannda gerdirilmelidir.
Sal hidrolik contalar: Kaplin, flan ve civata balantlarnda szdrmazln salanmas iin dz meta] bilezie dayiresel ya da trapez kesitli elastomer bal conta kullanm kolay ve uzun mrl zmdr. Bu tip contalar iten ya da dtan elastomer kapl olup, alma ortamna gre sac ve elastomer malzeme seimi nemlidir.
Szdrmazlk elastomer ksmn sktnlmasyla salanr. Metal bilezik sktrma miktarn denetler ve basn
altnda elastomer malzemenin akmasn nler. Sktrmadan sonra elastomerin sl genlemesine ya da imesine izin verecek boluk salanmaldr. Sal hidrolik conta seerken i ap monte edildii delik apndan daha
byk olmaldr. Montajda dikkat edilecek noktalar :
-
Conta bir kilitleme pulu olmayp sktrma ve merkezleme zenle yaplmaldr.

ten dudakl contalar dudan delik iine girmesini nlemek iin conta d aptan merkezlenmelidir
(ekil.54).
Yuva iine yerletirildiinde : p 1000 bar

Yuva yok ise
: d S 40 mm p S 400 bar
d > 40 p 250 bar
Sktrma basnc balama eleman iin belirtilen maksimum sktrma kuvvetine, ortam ve alma scakl ise elastomer malzemeye baldr. Kimyasal etkiye kar sac ksmnn pirin ya da inko kapl olmas gerekir.
5-50
II
Tll
C H13
Doru
S ki t in madan 3nce
Sktrldktan sonra
SslI hi drolk conta kullanmnda

ap d"nln vida deliinden belli
miktarda byllk olmas gerekir.
rnek : 10 H14 delk iin uygun
conta i ap
10 H14 = 10,36 mm
d min. = 10,36+0,5 = 10,86 mm
Vida
delii(b) d n
<
6 -- 10
10 - 2 0
+0 ,4
tO ,5
20 -- 40
0 ,7
0 ,9
40 '
*1 ,1
ekil.54- Sadi hidrolik conta montaj

Metal halkalar : Metal halkalar masif, ii bo ve ii bo evresi yark olmak zere tiptirler. Uygulama
alanlar kstldr. Elastomer o-halkalarna kar avantajlar, daha yksek ve daha dk scaklklarda kullanlabilmeleridir. Kaplama yaplarak ortama direnleri arttrlr. Bakr, kadmium. nikel, gm, altn, PTFF. kaplama
malzemesi olarak kullanlr. zellikle gaz szdrmazlnda kaplama kesinlikle gereklidir.
Szdrmadk macunlar ve sv contalar : Daha kolay bakm ve onanm iin kendiliinden sertleip contalaabilen sv macunlar, ka, fiber mantar contalarn yerine kullanlmaktadr. Bu tip contahk macunlar aadaki
uygulamalarda yaygn kullanlr. Dinamik szdrmazlkta kullanlmaz.
1. Dili boru balantlarnda szdrmazbk.
2. Flanlarda szdrmazlk.
3. Gzenekli dkm ve toz metal paralarda szdrmazlk.
Boru balantlarnda szdrmazlk : Boru balantlarndaki szdrmazlk nedenleri unlardr :
- Metal ile metalin %100 temas salanamaz.
- Diler zrl olabilir.
- Zayf sktrma momenti.
- Scaklk deiimleri.
- Yetersiz szdrmazlk nlemi.
- Titreim, darbe.
- Yanl montaj.
- Ar basn.
- Zayf boru tamalar.
- Uygun olmayan malzeme.
5-51
Boru balantlarnda uygun malzeme ve montaj koullan salandnda szdrmazlk salanmas iin drt
zm vardr:
1. Vernik : Kuruyan ya da kurumayan vernikler en eski szdumazlk arelerinden biridir. Zayf ba yaptklarndan ve uucu maddeler kaybolduunda ekme olacandan emin zm deildir.
2. Malzemenin akmas : Szdumazlk blgesi snrl bir alandr, kuvvet ise snu'szdr. Temas blgesinde
metalin akmasn salayacak kuvvette skldnda szma yollan kapanr, %98 etkilidir.
3. Elastomer contalar: O-halkalar ve sal hidrolik contalar ok etkili zmdrler. Ancak montaj ek iilii gerektirir. Yksek basnl sistemlerde boru balantlar iin en iyi zm saylr.
- PTFE bant dk srtnme ve yalayc zellii nedeniyle boru dilerine sanlarak kullanlan bir elemandr. Nemlenince ien keten, kenevir pamuk iplii de ayn amala kullanlr. Ancak PTFE nin stnl daha ok di sklmasna engel yaratmaz. Kopan paracklar akkana karableceindcn sakncal yan vardr.
- Akrilik lateks esasl maddeler boru balantlarnn erkek diine uygulanr. Hava, su ve orta basnta
hidrolik sistemlerde kullanlr. Skabildi zellikleri olmadndan yaylma iin belli bir hacim gerektirirler ve tam kilitleme yaplamaz.
4. Anaerobik akrilik reineler: Anaerobik havasz ortamda pien, sertleen anlamndadr. Teknolojide yeni
saylan bu tip macunlarn zellikleri unlardr :
- Havasz ortamda sertletiklerinden, montajdan nce sertlemez, mr azalmaz.
- PTFE dolgulu olanlarn yalama zellii vardr, montaj kolaylarr.
- Yksek stma zelliinden dolay di aralarn, atlaklar, izikleri doldurarak szma yollarn tkar.
- Monte edilen sistemde, dilerdeki szdrmazlk elkisi bozulmadan tekrar ayar yaplabilir.
- Balantlarn titreim ile gevemesini nler.
- Balantlar sklp tekrar taklabilir.
- Hat ve vanalarda kirletme yapmaz.
- Dayankl bir film tabakas halinde .Netletiklerinden, balantlarn yapsal direnlerini de arttrr. Oluum bu film tabakas kendiliinden paralanmaz, kuruyup dklemez, bzlmez.
- ieride ve darda kalan artklar bulamaya, tkanmaya meydan vermeden silinebilir ya da ierden darya akan svyla atlr.
Flanslarda szdrmazlk : Flan szdrmazlnda klasik conta elemanlarna seenek olarak anaerobik reineler ya da sv contalar kullanlmaktadr Oda scaklnda vulkanize olan sv silikon sertletiinde elastik ve svya dayankl contadr. Katalizre gereksinme duymadan atmosfer ile temasta sertletiinden montajdan nce
bir sre bekletmek gerekir. Vulkanize olan ksm, yerinde ekil alan conta olarak adlandrlr (Formed in place
gasket FPG). Havada vulkanize olan ksm daha kalndr ve dans hareketlerine daha uyumludur. lk szdumazlk iin daha fazla civala basnc gerekir ve contann bir taraf dansa yapmaz. Montajdan nce tamamen vulkanizasyon elde edilirse danslar contay bozmadan defalarca sklp taklabilir. Genellikle sv silikon contalar
toz keesi ya da dk basn keesi olarak kullanlr, nk bir yzeyinde yapma olmadndan, dansta
ime szmaya yol aar. Sv silikon uygulanan danslarda yzey yalardan temizlenmi olmaldr.
Anaerobik szdrmazlk macunlar, dimetakrilat eslerin zel maddeler ile karmndan elde edilir. Hava ile
temasta sv durumdadrlar, oksijen ile temaslar kesilince otomatik olarak polimerize olurlar ve montajdan sonra
sertleirler. Sertletikten sonra esnektirler, ancak silikondan daha az esnektirler. Metal ile metalin temasn salarlar. Bu nedenle makia yaptrcs olarak adlandrlrlar.
Sv silikon ve anaerobik contalk macunlar arasnda seim yaplmak istendiinde,
Sertleme : Sv silikon 6.5 mm kalnla kadar anaerobik 0,75 mm kalnla kadar sertleir.
Scaklk : Sv silikon 250C scakla kadar anaerobik 150C scakla kadar kullanlr.
retim : Sv silikon serigrafi bask yaplmaz, anaerobik yaplabilir.
Flan : Sv silikon sac danslarda da uygulanabilir, anaerobik daha salam yapda dans gerektirir.
Esneklik : Sv silikonun kopma uzamas %50 anaeobiklerin %20-30 dolayndadr.
Flanslarda yerinde ekil alan sv conta malzemeleri kullanlmasnn stnlkleri :
- Daha fazla sktrma kuvveti uygulanabilir.
- Melal ile metal temas ettiinden conta gevemesi sorunu yoktur.
- Baz contalara gre daha ucuzdur.
- Karmak ekillere kolayca uygulanr, pahal kalplar gerektirmez.
- Akma meydana gelmez.
- Kimyasal maddelere direnlidir.
- Robot kullanmak srlebilirle olana vardr.
- Conta stoklama sorunu yoktur.
5-52
u I m
Anm rulman ve bur

yataklarnn sk geme
ve kenetlenmesinde
H i dro I i-k-pnmat i k
sistemlerdeki
szdrmalar iin
0,5 mm'ye dek contalarn

yerine
Genel Doru ve balant

sistemlerindeki szdrmazlk
salanmas iin
ekil.55- Sv szdrmazlk malzemelerinin uygulama rnekleri

Gzenekli dkm ve toz metal paralarda szdrmadk : Dkm ve toz metalrjisi ile elde edilen paralarda
da gzenekler arasnda szma nemli sorunlar yaratabilir. Gzenek dkm teknolojisinde fiziksel bir olayn
doal sonucudur. Karmak ekillerde kristal oluumu ve bzlme birbirine uygun olmadndan gzenek kanlmazdr. Makro gzeneklerin, paray tekrar dkmekten baka aresi yoktur. Mikro gzeneklerin ise baz durumlarda stnlkleri olduundan paa tasarmlarnda istenen zellik olabilir. Toz metalujisi ya da sinter metal
teknii ile elde edilen paralar doal olaak gzeneklidirler. Bu paralarn basnl sv sistemlerinde kullanlmas sv szdrmazlk maddelerinin gzeneklere emdirilmesi ile mmkndr. Bu amala kulanlan baz emdirme
malzemeleri unlardr :
Sodyum silikat : 240C ile 550C arasnda yksek scaklklarda kullanlan paralarda szmaya kar
ugundur. Akma direnci zayftr, iindeki su baharlatka bzlr.
Polyester reine : 0.2 mm ye kadar delikleri tkayabilir, kimyasal direnci iyidir, 240C ye kadar kullanlr. 135C de 1 ile 2 saat pime sresi vardr. Zehirli ortam yaratabileceinden uygulama srasnda havalandrma gerekir. Akmazl yksektir.
Dk akmazhkta s ile pien reineler : 240C nin altnda scaklklarda kullanlr. Buharlama nedeni ile szdrmazlk etkisini zamanla kaybeder.
Anaerobik reineler : 200C scakla kadar kullanlan, deiken akmazlklada, bzlme yapmayan,
anaerobik zellikte emdirme malzemesidir.
Emdirme dkm paralarda ilendikten sonra, fakat kaplama, boyama gibi yzey ilemlerinden nce yaplmaldr. leme ile gzenekler aa kavuur, kaplama szdrmazlk etkisini daha da arttrr. Toz metalrjisinde
ise emdirme ilemeden nce yaplmaldr, nk reine ileme kolayln ve takm mrn arttrr.
Emdirme aadaki tekniklerle yaplr :
Islak vakum : Paralar vakum tank iine konur. 10 dakikalk vakum sresi uasnda tank iindeki ve gzeneklerdeki hava boaltlr. Daha sonra reine gzeneklere pskrtlr. kinci tankta ykama ile artk reine temizlenir. Gzenek yzeyindeki reineleri piirmek iin nc tankta hzlandrc iine daldrlr.
Bylece d yzeyde de sertleme olur. Drdnc lankta son temizleme yaplr.
5-53
Basnl slak vakum : Islak vakum tekniine benzer, ancak vakum sonunda tank iine basn uygulanarak reinenin gzenekleri daha iyi doldurmas salanr.
Kuru vakum : Bilinci tankta kuru vakum oluturulur. 10 dakika sonrada ikinci tanktaki reine vanadan
geerek birinci tanka dolar. Tanka basn uygulanr. Reine gzeneklere dolar, artk ksm ikinci tanka
geri dner. nc tankta merkezka kuvvet etkisiyle para yzeylerindeki reineler temizlenir. Daha
sonra hzlandrc ve temizleme ilemi uygulanr.
Basnl enjeksiyon : Tam otomatik ya da el ile yaplan emprenye tekniklerindendir. Para aparata balanr, boluk reine ile doldurulur, reineye basn uygulanr, artk reine geriye toplanr ve para temizlenir. Hzlandrc ve temizleme ilemi uygulanl'.
Pskrtme : Gzenek yeri belli olan paralara pskrtme (spray) teknii uygulanr.
Pskrtme ileminden nce paralar temizlenir, pskrtme ilemi yaplr, pime tamamlanmas iin bekletilir. Kaynaktaki klcal atlaklar ve kaynak terleme noktalan da bu tekinik ile onanlr. Tahta, seramik, fiberglas ve
dier doal gzenekli malzemelerde szdrmazlk etkisini arttrmak. Neme kar korumak amac ile reine emdirme teknikleri uygulanr.
5. SALMASTRALAR
Salmastarlar szdrmazlk elemanlarnn en eski biimlerinden bilidir. Kee gibi genel analamda szdrmazlk eleman yerine kullanlan bir szck olmasna karn, zellikleri bakmndan dier elemanlardan ok ayrdr.
En ilkel tipi salmastra kutusu ya da yuva iine dilinmi yal bez malzemeyi sktrarak szdrmazlk salamaktr. Daha gelimi ekilleri, dayiresel ya da dikdrtgen kesitli salmastra malzemesini spiral eklide sararak ya da
kalplanm kesitleri kullanarak elde edilen szdrmazlk elemanlardr.
Ortak ynleri; dardan sktrma kuvveti uygulanmak salmastrann szdrmazlk yzeyine bask yapmas
salanr. Bu bask ya da apsal ykn, alma basncndan daha fazla basn oluturmas gerekir. Baz salmastralar scaklk nedeniyle genleerek sklk meydana getirdiklerinden ilk sktrmann ok az yaplmas yeterli
olabilir. Anma ve gevemeyi karlamak iin dzenli malklarla sktrma oran arttrlmaldr.
h '
Salmastralar ile szdrmazlk salanmas iin kapak tarafndan sktrma yapmak gereklidir. Ancak salmastralarn etkisi tamamen buna bal deildir. alma basnc sonucunda bir miktar yaylma gsterererek apsal
ykn arttrr.
deal bir salmastra :
Basn, hz, scaklk, akkan gibi kullanlaca ortam koullarna uygun olmaldr. Deiik koullarda
kulalnlabilmeli, bylece stok eitlerini en aza indirebilmelidir.
Mil salgsn hareket durumunda karlayacak denli elastik olmaldr.
Fazla srtnme ve s oluturmamaldr.
Mili andrmamak, korozif etkisi olmamaldr.
Istanilecek apta bklebilecek denli esnek olmal, bkldnde kesitinde ekil bozukluu olmamaldr.
Salmastra Malzemeleri
Bitkisel malzemeler : Pamuk, jt, keten, kenevir gibi lifler sktrlarak ya da bklerek kullanlr. Scaklk
snrlar 95C yi amaz. Su hidroliinde, geni kullanma alan vardr. Srtnmesi dk metaller kuvvetlendirici katk olarak kullanlabilir.
Hayvansal malzemeler : Deri, yn, kl (kee) gibi malzemelerdir. Deri malzeme, anma, ve yzeyi bozulmu millerde yelenen bir malzemedir.
Mineral malzemeler (amyant) : Beyaz amyant, iplik rgl salmastralar dk ve yksek scaklklara zayf
alkali ve asit zeltilerine dayanklda'. Mavi amyant (kosidolit) asit direnci gerektiren yerlerde daha uygundur.
Ancak, dnya amyant retiminin %95 i beyaz amyanttr (krisolit). Saf amyant 500C ye dek, metal ile desteklendiinde 800C ye dek direnlidir.
Sktrlm amyant yksek hz ve yksek scaklk koullarnda alan santrifj pompalarn temel szdrmazlk eleman malzemelerindendir. 20 m/s yzey hza dek ve 315C normal alma scaklnda kullanlr.
rgl amyant vana salmastras olarak, bkml amyant ise kk apta vana salmastras olarak yksek scaklkta kullanlr.
Sentetik malzemeler (Rayon, naylon, PTFE) : PTFE, kusursuz kimyasal dayanm, dk srtnme katsays
ve yapmazlk zellii ile salmastra malzemesi olarak geni kullanm alanna sahiptir. Bilinen btn asitler, al5-54
kaliler, solventler ve dier kimyasal maddelere tam dayankldr. Malzeme ile ilgili blmde PTFE nin zellikleri
geni ekilde anlatlmtr.
Salmastra yapsn kuvvetlendirmek iin metal destek kullanlr. Metal ayn zamanda salmastrann kimyasal
ve scaklk direncini de arttrr. Kurun ve alminyum en fazla kullanlan metallerdir.
Metalden yaplan salmastralar ayr bir tr olutururlar. Bunlar prensip olarak yaprak metalden yaplrlar ve
u ekilde snflandrlrlar :
1. Amyant esasl ekirdee sarl metal yaprak.
2. Kendi zerine sanl ve katl metal yaprak.
3. Emerkez sarl kvrml metal yaprak.
Metal salmastralarn ok uzun mrleri olmalarna karn esneklikleri azdr. Bu nedenle uygun ekilde sktrma ve yeterli mekanik koullarn salanmas nemlidir. Andrc yalar, kt yzey kalitesi miller ve
yumuak metalden miller iin metal salmastra kullanlmaz.
rgl salmastralar istenilen uzunlukta elde edilir, mil evresi uzunluunda kesilerek yerletirilir, istenen
apta preslenmi halkalar eklinde retilenleri de vardr. Standard halkalarn avantajlar abuk ve kolay montaj
olana salarlar, stoklar azaltrlar ve malzeme artklarn en aza indirirler.
ekil.56- Salmastra yaplar

Salmastra Yaplar
Kafes rg (ekil.56a): Daha uzun mr ve dayankllk iin apraz rg kullanlr. Her rg kolu salmastrann gvdesinden 45C a ile geer ve btn salmastrann dayankllna katkda bulunur. Sk rg yapsna
ve dzgn bir yzeye sahiptir. Dz rglerin aksine yzeydeki iplikler andnda ya da kesildiinde dalma
olumayp btn kesitte rg sreklidir. Kafes rg salmastrann esnekliini de arttrdndan en kk kullanma apna rahatlkla bklebilir.
Dz rg (ekil.56b) : Kesiti karedir. zellikle yksek hzda dnen miller ve dk basnta uygundur.
Yuvarlak rg (ekil.56c): Homojen ya da rgl malzemeden ekirdek zerine rlr ya da homojen malzeme ile kaplanr. Dk hzda ve yksek basntaki uygulamalarda, valf ve genleme elemanlarnda nerilir.
Kare kesitin istenmedii valfler iin zellikle uygundur.
Bkml rg (ekil.56d): Elyaf ya da metal teller birbiri zerine bklerek istenilen boyut elde edilir. Bir
salmastray deiik llerdeki yuvalarda kullanmak olasdr. nk ipler kolayca zlp, gerekli sayda kullanarak istenilen ap elde edilir. Salmasa hacmi kkse nerilen tiptir.
5-55
jtr-
Haddelenmi yap (ekil.56e) : Keten ve kauuk ya da amyant ve kauuk birlikte haddelenerek elde edilen
tabakadan retilir.
Sarl yap (ekil.56f) : Bezli kauuk kendi evresinde ya da zel kauuk ekirdek zerine sarlarak elde
edilir. Yan hareketlerin fazla olduu uygulamalarda kauuk ekirdekli salmastialar gerekli esneklii verdii iin
nerilir.
Yalayclar
Salmastra temas yzeyinde birim basn ok fazla olduundan dinamik uygulamalada hareket kolayl ve
anmay azaltmak iin dk srtnme istenir. Eer dardan yzeyi yalama olana yok ise salmastrann
kendi iine ya eklenir.
Grafit kendi kendini ok iyi yaladndan kuru almalarda, yalama zellii olmayan svlarda en fazla
kullanlan yalaycdr. Buhar, su, tuzlu su gibi ortamlarda zellikle uygundur. Ancak bu uygulamalarda ortama
grafit karmas istenmeyebilir. Paslanmaz elik mil zerinde alt zaman, elektrolitik etki nedeniyle mil
zerinde kanncalama oluturabilir. Bu durumda alternatif yalayc malzeme mikadr.
Yalayc oran hizmet ekline gre deiir. Yksek hzlarda alldnda esneklii uzun sre korumak
iin fazla miktarda yamuatc yalayc gerekir. Yalnz statik olarak alan salmastralarda yalayc gerekmez.
ileri geri hareket eden millerde ise srtnmeye kar metal tel yalayc yerine kullanlabilir.
Yalayc kullanldnda sistem ne olursa olsun, ama yalaycnn maksimum derecede tutulmasdr. Yalayc kayb, hacim klmesi demektir ve ilk ayar zelliklerini kaybettirir.
Kullanlan dier yalayclar :
Islak : Don ya, hint ya, mineral yalar, parafin mumu, sabun, silikon, PTFE paracklar.
Kuru : Grafit, mika, talk, molibdcnyum dislfit.
Yalayclara kartrlan baka maddelerle korozyon gibi etkilere kar diren salanr.
Salmastra Yuvas
Salmastralar bask oran ayarlanabilen yuva iinde kullanlrlar. Gerekli bask kuvveti civatal kapak ya da
vidal kapak ile salanr. Yay ile n yk yaratmak basit bir yntemdir. Ancak el ile ayarlamann yaplamad
yerlerde uygulanr.
Birden fazla salmastra halkas kullanld iin skma oran her halka iin deiiktir. rnein, be tane
halkadan oluan bir salmastia takmnda kapaktan en uzak halkann skma oran birincisinin %25 ine denktir.
Bu eilimi gidermek iin eitli salmastialar gelitirilmitir. Ama eksenel skma yerine apsal skma salamaktr.
Yuva tasanmda dikkat edilecek noktalar takm halkalardaki gibidir. Montaj kolayl iin yuva azna pah
krlmal, yuva yzey przll Ra 1,6 |im olabilir. Ancak dinamik alan millerde Ra 0,4 |im yzey przllk snrdr. Kapak ile yuva arasnda ve mil ile silindir arasndaki boluklar akma yaratacak ekilde olmamaldr (ekil 57).
t.
Sv
minimum
\l3xL
ukil.57- Salmastra yuvasnn llcndirilnesi

5-56
Salmastra montaj ve uygulamalar
Montaj uygun yaplmam bir salmastra ne denli sktulrsa sktrlsn szmay nleyemez. Fazla skldka an snr, ezilir ve akar, mil anmasna neden olur. Bu nedenle aadaki noktalara dikkat edilmelidir :
1. Eski salmastralar karldktan sonra, salmastra kutusu iyice temizlenmelidir. Salmastra karmak iin
salmastra karc kullanlmas nerilir (ekil.58).
2. Mil ok anm ya da karncalanm ise temizlenmeli ya da deitirilmeli, yatak boluklar alnmaldr. Mil yzey przllnn en az Ra 0,4 \xm olmas nerilir. Bu da talama ile elde edilir. Mil yzey
sertlii 50 HRC den fazla ise anma daha az olur.
3. Mil-salmastra yuvas arasndaki boluk en fazla 0,3 mm, mil ile kapak arasndaki boluk en fazla 0,4
mm, kapak ile salmastra arasndaki boluk en fazla 0,25 mm olmasna dikkat edilmelidir. Daha byk
boluklarda, salmastra basn altnda ezilerek akabilir. Yumuak malzemelerde bu boluk deerleri daha
da kltlmelidir.
4. Salmastra spiral ekilde yerle tirilmemel i, kesinlikle mil apna uygun halkalar eklinde olmaldr.
Bunun iin salmastra ortalama mil evresi lsnde uzunluklarda kesilip kullanlmaldr. Bir malafa
zerine gerekli halka saysnda spiral eklinde sarlarak 45-90 lik a ile kesilir, halkalar kapatldnda
ular birbirine paralel olmaldr. Kesilen ularn dalmamas gerekir. Kaliteli rglerde iplikler ok sk
olduundan dalmaz, gerekirse dalmann en azda tutulmas iin kesilen ulara bant sarlabilir.
5. Salmastralar fazla kuvvet uygulamadan tek tek salmastra yuvasna itilmeli, stste gelen halka azlarn,
bir alttaki halkadan 90 farkl olmasna dikkat edilmelidir. Yerletirme uasnda ucu sivri aletler kullanlmamaldr.
6. nceden ekillendirilmi salmastra halkalar kullanlyorsa mile geirmek iin halka ularnn ters ynlerde hafife bklerek almas gerekir. Bu yaplmazsa halkalar deforme olabilir.
7. Vanalarda genellikle kesin szdrmazlk istenir. Bunu salamak iin sistem basnc etkisi altnda kalmadan nce kapak ortam basncna gre yava yava sklr. Eer iletme basncnda kaaklar oluyorsa
biraz daha sklarak kaaklarn tm nlenir.
8. Pompalarda ise genellikle salmastrann kaaklar snrlandrmas fakat tmden nleinemesi istenir. Bu
miktar akkan sznts mil anmasn minimumda tutacak ve srtnme nedeniyle oluan sy datmaya yardmc olup yalayc devi grecektir. Bu nedenle pompa altrlmadan nce kapak, elle hafife sklmal, alt zaman bir miktar szmaya izin verilmelidir. Akkann akmazlna bal olarak 50 ~ 200 damla/dak szma normaldir. Yaklak 15 dakikalk bir iletmeden sonra, kapak vidalar her
defasnda 1/6 devir yapacak ekilde kademeli olarak ve eit sklmaldr. Bu arada salmastra yuvasnn
ok fazla snmamasna dikkat edilmelidir. Eer scaklkta birden art ya da szmada ok fazla azalma
varsa kapak hemen gevetilmeli ve ilem yeniden balatlmaldr. Gerekli dikkat gsterilmezse yksek
hzlarda salmsa bozulabilir. lk altrma dnemi bitiminde izin verilecek minimum kaak miktar,
akkan, ortam basnc, scaklk ve hza bal olarak 10-120 damla/dak arasnda deiir.
Ar skma, kaaklar tamamen nler. Fakat bu durumda salmastra kuru mil zerinde dnerek srtnme ssnn artmasna, bu s ise salmastra iindeki yalaycnn bozulmasna ve akmasna neden olabilir. Giderek salmastra hacmi klr, sonunda salmastra tamamen kuruyurak yanar ve mil anr. Bu nedenle zellikle yksek
hz ve scaklklarda salmastrann bir miktar kaak yapmasna izin verilmesi nerilir.
5-57
.*!*
OORU
Salmastra karcs:
adet
kullanlrsa
karlkl
daha
iyi
iki
sonu
alnr.
Kesik salmastralar kapatldnda

ular
birbirlerine
paralel
o l m a I 1 d 1r.
ne kelimi5 ular tilir
Salmastralar fazla
dan
tek
tek
kuvvet uygulanma-
yuvalarna
ilk n c e k e s i k u l a r
da
aplarn
itilmelidir.
itilir. M o n t a j -
yalanmas
uygundur.
K e s i k u l a r st s t e g e l m e l i d i r .
YANLI
nceden
tra
nce
halkalarn
ularnn
mile
ters
salmas-
geirmeden
ynlerde
fife bklerek almas
ekil.58- Salmastra montaj

5-58
DORU
ekillendirilmi
ha-
gerekir.
SIZDIRMAZLIK ELEM ANT. ARI

6. KOK I'K.KR
Krkler eksenel hareketli milleri ya da vites kolu gibi eksene paralel ve dik hareket eden milleri toz, kir, su
gibi d etkenlerden korumak amacyla kullanlrlar. Esnek krk ve balant iin gerekli u ksmlardan oluurlar. Krk ksm silindirik, konik ya da daha deiik biimde, u ksmlar ise segman ile balant ya da sk
geme iin uygun biimlerde olabilirler. Krkler genellikle zel uygulamalar iin tasarlandklarndan biimlerinde belli bir standardlama yoktur.
Boyutlar belirlenirken mimumum boy (sktrlm boy) ve maksimum boy (uzatlm boy) belirtilmelidir.
alma srasnda bu snrlar alrsa krkte ekil bozukluu ya da yrtlma olabilir.
Krkler atmosfer basncnn zerinde ya da altndaki basnlarda uyum gsteremeyip an ekil bozukluklar olutururlar. Bunu nlemek iin et kalnl arttrlrsa, krn direnci artar. Ancak hareket zellii azalr.
evreyi kuvvetlendirmek iin metal halka ile evreden sarmak her zaman iyi sonu vermeyip, krn kesilip
yrtlmasna neden olabilir.
Eksenel hareket nedeniyle krk iinde basn birikimini nlemek iin dil ekillide yark ya da uygun yerinde delik alarak havalandrma salanr.
Krklerin Montaj
Krklerin koruyucu olarak takldklar makina paralarna balantlar salam olmaldr. Balama ekli
parann biimine baldr. Silindirik bir paraya taklacakla krk i ap para apndan 1-2 mm kk olmaldr. Mmknse u ksmlar uygun bir yuva iine yerletirilmelidir. Krk uzadka oluan ekme kuvvetlerini
karlamak iin hortum kelepesi gibi de k kullanlr.
Krn esnek ksm keskin kenara dememelidir. alma srasnda krn ters dnmesi, hareketli paralar arasnda skmas ya da hareketli para zerinde kalma olaslklar dnlerek krk ve al.n paralar
tasarlanmaldr. zellikle uzun ve yatay kurslu krkler ortadan esneyerek makina paralarna demeneleri iin
askya alnmaldrlar.
PTFe Krkler
Politetrafluoroetilen (PFTE) malzemeden retilen krkler kimya sanayiinde yaygndrlar. ok etken koullarda bile kimyasal ve sl direnleri nedeniyle baarl sonu verirler. zellikle kimyasal boru hatlarnda genleme, darbe, titreim gibi olaylarda karlayc olarak kullanlrlar. n ekillendirilmi malzemeden ilenerek
elde edilirler. Krk evresi biimine gre PFTK krkleri ikiye ayrabiliriz :
1. Keskin kenarl krkler (ekil.59a): Vakum uygulamalar iin ve boyutlarna ve scakla bal olarak
150C de en fazla 5 bar basnca dek uygundurlar.
2. Yuvarlak kenarl krkler (ekil.59b) : Boyutlarna ve et kalnlna bal olank 1 ^0C de en fazla 5 bar
basnca dek uygundurlar. Keskin kenarl krkler ile karltrldklannda esneklikleri daha azdr ve
daha ksa kurs olana verirler.
b)
HL
ekil.59- Krk biimleri
5-59
ckil.60- Krklerde u ekilleri

PFTE Krklerin Montaj
PTFE krkler kullanldnda elik flanlar ile balantlar salanr. Balama civatalarnn flan standardnda belirtilenlerden daha kk apta (zayf) olmas, alma srasnda krn gvenlii iin nerilir.
Kk apta PTFE krkler iin iki paral flan kullanlmas montaj kolayl salar. Byk aplarda esneme pay da fazla olduu iin paral flan gerekmeyebilir. Flanta daha gvenilir szdrmazlk salamak iin
elastomer conta ortam ile temas etmeyecek tarafta kullanlr.
zel krk siparii verirken; balant yerleri, alma scakl, basnc, frekans, kurs boyu, eksenden kaklk belirtilmelidir.
y//
Kresel r
3I da t o z s z d r m a z I
LJIJM
Eksenel h a r e k e t l i m i l krk
MTyETJSSCHP-Tat
Boru balantsnda krk
Arka aks b a l a n t kr
ekil.61- Krklerle ilgili uygulamalar

7. MEKANK KEELER (ALIN KEELER)
Mekanik keeler dnen mil ile milin iinden getii yuva arasnda szdumazl salayan makina elemandr. Dudakl szdrmazlk elemanlarnn dk basn ya da dk devirlerde snrl kullanm alan vardr. Mekanik kee kullanm stnlkleri unlardr :
1. Ar alma koullarnda gvenilir szdrmazlk salar.
2. Montaj kolaydr ve daha az bakm ister.
3. Maksimum tasarun hzna dek uzun mrldr.
4. Eksenel boyu ksadr.
5. Srtnme kayb azdr.
6. Milde anma yaratmaz.
7. Sv ve gaz szdrmazl, ok deiik alma koullar iin tasarlanabilir.
8. Kee almas mil yzey kalitesine bal deildir.
9. Milde eksen kakl, eksenel hareket, titreim ve anma koullarna uyum salar.
5-60
SIZDIRMAZL1K ELEMANLAR
Mekanik keede baarl szdrmazlk scaklk, yalama, kat parack miktar, ortamn kimyasal yaps, soutma, hidrolik yk, titreim, basn deiimi, alma aral, kar yzey kalitesi, eksen kakl, malzeme
gibi etkenlere baldr. Ancak kee mrn etkileyen en nemli etmen an mekanik zorlama deil, sl zorlamadr. Bu nedenle szdrmazlk halkasnn ve statik szdrmazlk salayan elemanlarn s direnci, tasarlanan alma scaklnn zerinde olmal, kuru almadan etkilememelidir.
Mekanik Keenin almas
Mekanik keelerde szdrmazlk dzlemi, dn eksenine dik. biri sabit, dieri hareketli iki szdrmazlk elemannn temasndan oluur. Bu elemanlardan, szdrmuzlk halkas diye adlandrlan eksenel hareket edebilirv e
kar yzeye yay kuvveti ile basar. Bir mekanik kee genel olarak aadaki elemanlardan ya da bunlarn bir
blmnden oluur.
1. Szdrmazlk halkas
2. Szdrmazlk halkasna bask uygulayan yay.
3. Szdrmazlk halkas taban ve mil arasnda statik szdrmazlk salayan kauuk, metal ya da plastikten
krk ya da baka uygun ekilde para,
4. Yaya yataklk salayan ve dier kee elamanlarn ieren metal ya da uygun malzemeden bilezik,
5. Yuva ve kee arasnda statik szdrmazlk salayan kauuk ya da plastik halka,
6. Kar yzey.
alma koullarna bal olarak mekanik keeler ok deiik ekillerde tasarlanabilir. Uygulama alanlarna
gre iki ekilde inceleyebiliriz :
Hafif koullar iin : Otomotiv sanayiinde su soutma pompas, amar makinas, bulak makinas gibi.
Ar koullar iin : Ar vasta, kirli su pompas, kimyasal sre ve rafinerilerde sanayi pompas.
Mekanik szdrmazlk yzeyi dudakl keelere gre daha geni olduundan tozlu ve kirli ortamdan daha az
etkilenir.
Yay basks nedeniyle, anmay otomatik olarak karlar. Anma yzeye gelen bask ve malzemeye baldr. Uygun malzeme seerek ve yay basksn gerekli en kk deerde tutarak en az anma salanr. Srekli
srtnme etkisiyle yzeylerdeki lepleine kalitesi korunur. alan yzeyler arasnda eksen kakln karlamak iin, halkalardan biri esnek manetle balanr, her iki yzey o-halkala gibi esnek para zerine oturtutulur
ya da iki halkadan birinin yzeyi konik tasarlanr.
Mekanik Kee Tasarmnda Temel lkeler
Aln yzeylerinden szdrmazlk salayan btn mekanik keelerin tasarmnda uygulanan ilkeler benzerdir :
a- inde dnen mil geen kapal bir haznedeki akkan malzemenin (sv ya da gaz) darya szmas engellenmek istenmitir. alma koulunu anlamak iin en basit uygulama rnei olarak mildeki faturann aln, sabit yuvaya temas ederek dinamik szdrmazlk salanmak isteniyor, fakat uygulamada baarl
olunamayacaktr.
b- Malzeme deitirmede kolaylk ve alma stnlkleri salamak iin, mildeki fatura yerine ayr bir
para, alan kar yzey iinde sabit yuvaya ayr bir para yerletirilmitir. Bu iki para szdrmazlk
halkas ve kar yzey halkas, mekanik keenin kalbidir. Szdrmazlk halkasnn dnmesi nlenmeli,
anmaya ve koozyona direnli, srtnme katsays dk malzeme seilmelidir.
c- Halkalar arasndaki szma yollan o-halkas, kauuk tampon ya da kauuk manet ile tkanmaldr.
d- Hassas ekilde leplenmi alan yzeyler yay basks ile temas eder. Bir ya da birok yay kullanlr.
5-61
bzma yo I u
b)
a)
SzdrmazIk
Atmosfer
halkas
Szma yolu
kar vzey halkas
SzdrmazIk yzeyi
Kauuk
c)
Tampon
Kauuk manet
' O-ring
d)
n
ekil.62- Mekanik kee tasarm
Sabit be Im
Donen blm
Kars vzey h a l k a s
I
0-Rng
SzdrmazIk ha i kas
Rondela
0-Rng
Bask ayar dii

Szd t rmazIk yzey i
ek.63- Mekanik keenin tm

5-62
Mekanik kee dengesi: Mekanik keelerde szdrmaz halkann kar yzeye yapt basn statik durumda
yay yk ile salanr. Bu basn ve buna bal olarak srtnme ve anma akkan basncna b;l olarak artr.
Bylece temas basnc szdrmazl salanan ortam basncndan daha fazladr. Ancak temas basncn belli deerler arasnda tutmak gerekir. Tersi durumda an mekanik kuvvetler szdrmazl etkiler ya da alan yzeyler arasnda ya filmi olumasn engeller. Dengeli keede ama, temas yzeyinde ortam basncndan daha az
basn yaratarak keenin szdrmazlk iin yeterli mimimum basnta almasn salamaktr, tstenen basn
dengesi, szdrmazlk halkasnn apn deitirerek ve mili kademeli yaparak elde edilir.
Dk basnta szdrmazlk iin, temas yzeyinde daha fazla basn yaratmak amacyla dengesizlik durumu
istenebilir. Szdrmazlk halkasnn basnl ortama ak yzeyini azaltarak dengesiz durum yaratlr..
ekil. 64 ve 65 de eitli mekanik kee tasarmlarnda dengesiz ve dengeli durumlar gsterilmitir.
a)
P -
Y6W/.
'
ekil.64- Dengesiz mekanik keeler

a) Dengesiz kee : Temas basnc ortam basncna eittir (ekil.64a).
Dengesizlik oran = k = 1
b) Dengesiz kee : Hidrolik piston alan A, B alanndan daha byktr (ekil.64b).
k =A->l
B
a)
1/
b)
M
/ r' S
PTtE
S / / /
/ /
ekil.65- Dengeli mekanik keeler

c) Dengeli kee : Szdrmazlk yzeyi B nin bir ksm Bl ortam basnc etkisinde bu nedenle yay basncna
ek olarak ortam basncndan daha az temas basnc olumaktadr (ekil.65a).
Dengesizlik oran 1 den kktr. :
k=A= B|
<1
B
B+B2
5-63
rnek : P = 10 bar, fakat temas basncnn 4 bar olmas isteniyor.
k=
= 0,4 olacak ekilde kee tasarlanr

B,+B2
d) Dengeli kee : ekil.65 de temas basncnn ortam basncna bal olmad durum gsterilmektedir.
Temas basnc tmden yay ykne baldr. Uygulamada bu tip tasarm uygun deildir, nk ortamda akkan
basncnda byk deimeler olur ve zaman zaman eksenel kuvvetler szdrmazlk halkasn kar yzeylerden
ayrabilir.
Mekanik keelerde istenen denge art ve eksi ynde etki eden kuvvetlerin toplanmas ve buna gre gerekli
szdrmazlk halkas llerinin belirlenmesi ile salanr. Szdrmazlk halkasnn temas eden yzey genilii 12
mm den fazla olmamaldr. Yoksa temas yzeyinin srekli yalanmas zorlar.
Genelde dengesiz keelerde k faktr 1 ile 1,2 arasnda, dengeli keelerde ise 0,7 ile 0,9 arasnda tasarlanr.
Dengeli ya da dengesiz kee seimi ortam akkanna, scakha, basnca, evre hzna, kee malzemesine baldr.
rnek : Hidrokarbonlar ya da sv gaz gibi kaynama derecesi dk svlarda mekanik keenin alan yzeyleri arasnda yalama filmi oluturmak ok zordur. Dk basnta bile dengeli kee tipi seilmelidir.
Mekanik Kee Kullanma Snr
Mekanik keelerde kullanma snrn belirleyen en nemli etmen PV deeridir. (PV = basn x hz) P enok
alma basnc, V ise szdrmaz halkann merkezi ile d kenar arasndaki orta noktann en ok yzey hzdr.
PV snr szdrmaz halka ve kar yzey malzemesine bal olarak deiir. ekil.66 daki diyagram dengesiz ve
szdrmaz halkann dnd mekanik keeler iin geerlidir.
30
2E
26
24
22
20
a
16
!4
\2
10
8
u - 44; 4
~rt"
iI
ii
1 t
"
-f-
4?
vr , el
Krm
! -
-t-
aror/
arbr
-1
j L'I,
L_L L_
ermop 1 sst
w en t j ~
I-
2 4
i 1
h
i
-
k/
-I
i
p i11
ii
1
1
i-
ii i 1
T f
L
(i 8 W 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30
ekil.66- Mekanik keede kullanma snrlar

Srtnme momenti: Mekanik keede oluan srtnme momenti T, basn fark, yay basks, temas alan ve
srtnme katsaysna baldr (ekil.67).
u biimde tanmlanr :
T = ^SL
u (FH + FY + FO)
5-64
i \nwm
dm = Ortalama szdrmaz yzey ap (cm)
|i = Srtnme katsays (yan yal srtnme)
FH = Hidrolik kuvvet (N)
FY = Ya basks (N)
FO = Statik kee basks (N)
ekil.67- Mekanik keede kuvvet dalmlar

Malzeme bileimi
Yar-yal srtnme katsays
MReine esasl malzeme / Dkme demir

Reine esasl malzeme / elik
Reine esasl malzeme / Seramik
Preslenmi karbon / elik
Sert karbon / Krom elii
0.03
0.06
0.05
0.04
0.05
Szdrmazlk Halkas Malzemeleri

Szdrmazlk blgesinde birka mikron kalnlnda ya filmi olumas, mekanik keede iyi sonu elde
etm-k iin gereklidir. Bu nedenle szdrmazlk halkas ve kar yzey malzemesi seilirken malzemelerin ya
filmi olumasna olanak verecek ve film tabakas knldnda fiziksel temasa dayanabilecek trde olmas nemlidir. Malzeme seiminde dier etmenler yk, yzey hz, akkan cinsi, soutma dzeni, maliyet ve mrdr.
Karbon esasl malzemeler : Ham madde olarak kullanlan sentetik karbon birok kaynaktan elde edilir. Bunlar kok. kok katran, grafit, is, antrasit gibi maddelerdir. Bu maddeler tlerek boyutlanna gre derecelendirilir
ve kullanma hazr edilirler. Kalplam parann mekanik. sl ve elektriksel /ellikleri malzeme seimine,
elde edeli ekline ve parack boyutlanna gre deiir.
Kok ve is esasl olanlar sert, grafit yumuak ve kendi kendine yalayc zelliktedir. Karbon cinslerini kartrarak deiik zellikte malzemeler elde etmek olana vardr.
Cenel olarak karbon alma koullar ar olmayan genel amal keelerde kullanlr ve aadaki zellikleri tar :
-
Srtnme katsays dktr ve kendi kendini yalama zellii vardr.

Arlna oranla mekanik direnci yksektir.
Esneklik modl dktr.
Isl iletimi yksektir. Ani scaklk deimelerine direnlidir.
- 4 00C ye dek oksitlenme ve kimyasal direnci iyidir.
lsel kararll vardr.
- Kalplanabilir.
Fenolik reine esasl termoset malzemeler: Kee teknolojisinde kalplanabilir termoset fenolik reineler duromer diye de adlandnlrlar. Fenol formaldehit balayc eleman ile organik ya da inorganik dolgu maddelerinin
homojen karm szdrmazlk halkas malzemesi olarak kullanlr. Toz, granl ya da fiber grnmndedirler,
scaklk ve basn altnda ekillendirilirler.
5-65
Organik dolgular : Aa tala, tekstil fiber, cam fiber, sellloz.
norganik dolgular : Toz, ta,, grafit, mika, toz ya da fiber asbest, PTFE
Balmumu, ya, metal stearat
gibi katk maddeleri yalayc zellikleri nedeniyle kalplanm para ile kalp arasnda ya filmi olumasn salar.
Fenol formaldehit reineden yaplan szdrmazlk halkalar, sulu asit, sulu alkalin, alkol, ester, keton, eter,
klorine hidrokarbon, benzin, petrol, mineral, hayvansal ve bitkisel yalara direnlidir. Kullanma scakl 110C
dolayndadr.
Cam katkl FTFE : ok kuvvetli asit ve kimyasal madde etkisinde alan keeler iin ugundur. Ancak, scaklk snn 200C dolaynda ve pahal malzemedir. zel kar yzey gerektirirler.
Reine bal asbest: Fenolik tipte reine ile bal asbest fiberlerinden oluur. Aa tala, pamuk katk maddesi olarak etkilenir. Keenin fiziksel boyutu, dier tipte keelerden fazla olduu durumlarda, orta PV deerinde
kullanlr. Srtnme katsays yksektir. Szdrmazl salayan sv ile ya da ek yalama sistemi ile yalanmaldr. ok byk apl keelerde ve keeyi dndrmek iin yeterli gte sistemlerde (rnek : gemi aft) kullanlr.
Fosfor bronzu : Soutma sistemleri, ya pompalan gibi uygulamalarda szdrmazlk halkas malzemesi olarak kullanlr. Szdrmazlkta baar iin yzeyin yalanmas gerekir. Bir ok kimyasal maddeye uygun deildir.
Sinterlcnmi Malzemeler
Sert metaller : Genellikle karbr tanelerinin, metal matiks ile toz metalrjisi teknii ile sinterlenmesinden
elde edilirler. Karbr sertlik ve anma direnci, metal matiks ise izlenebilirlik zellii salar. Tungsten, titan,
tantal, krom karbr kullanlr. Szdrmazlk halkas ve kar yzey iin en ok kullanlan tungsten karbr ve balayc metal olarak kobalttr. Andrc tayan svlarn szdrmadnda sert metal yzey kullanlr. Pres
geme ya da lehimle monte edilir.
deal anma direnci, korozyon dienci ve sl geirgenlik iin karbUr-karbr bileimi gerekir. Metal-metal
bileimlerinde ek yalama gerekmesine karn, karbrde yalama gerekli deildir. Ortamn yalayc zellii,
temas yzeylerinin izilmemesi iin yeterlidir.
Seramik oksit: Mekanik anma ve yksek korozyon direnci nedeniyle seramik oksitler kar yzey halkas
olarak nemli malzemelerdir.
Seramik oksitler %100 oksitten oluurlar. Sinterleme scaklnda svlaabilen katk maddelerini az oranda
ierebilir. Sinterleme srasnda ekillendirme, sv durum almadan kat durumda olur. ok sert ve kimyasal direnlerinin fazla olmas nedeniyle metallerin baar salamad yerlerde kullanlrlar. En iyi srtnme ve anma zellii alminyum oksit-sentetik karbon birleiminde elde edilir. Eer yk fazla deilse alminyum oksitfenolik reine de ok iyi sonu verir.
Leplenmi yzey ve sinterlenmi malzemelere zg yzey ya haznesi oluturacandan, alan yzeylerde ya filminin tutulmas iin ok iyi ortam yaratr.
Kar Yzey
Szdrmazln salanmasnda mekanik keenin kendisi kadar kar yzeyin de etkisi vardr. Kar yzey tasarmnda aadaki zellikler dikkate alnmaldr :
1- Kar yzey i ap, szdrmazlk halkas i apndan kk, d ap szdrmazlk halkas d apndan
byk olmaldr.
2- Yzey dzgnl, szdrmazlk halkas yzeyi ile ayn dzgnlkte olmaldr.
3- Yzey kalitesi uygun przllkte olmaldr. ok az przllkte ilk alma srasnda yzeylerin uyum
salamas uzun srecek, przl yzeyde ise kee mr ksalacaktr. Ra = 1,6 - 2 fim olaan uygulama
iin gereklidir. Seramik yzeylerde Ra = 0,8 - 1,25 (im yzey kalitesi gerekil'.
4- Kar yzey malzemesi seerken sl iletkenlik zellii nemlidir. Srtnme ssnn kolay geii, kee
mrn uzatr.
Organik eker ve zc ortamda ek soutma gerekil', ekerin yzeyde karbonlama olasl vardr. zclerde ise buharlama kuru alma ortam yaratr.
Kar yzey montaj :
Gvdeye pres geme ya da epoksi reine yaptrc ya da baka szdrmaz elemanlarla monte edilir.
Kauuk gmlek iinde sk geme monte edilir.
- Statik kar yzey ise dtan o-halkas ile, mil ile birlikte dnyorsa iten o-halkas ile monte edilir.
5-66
SIZDIRMAZL1K ELEMANLARI
Kee almas : Szdrmazlk asndan kar yzeyin ya da szdnnazlk halkasnn hangisinin dnd
nemli deildir. Ancak dnen elemann pozitif olarak inilden hareket almas gerekir. Eer kayma oluursa statik
parann bozulmasna yol aar.
Kar yzey malzemesi ve szdrmazlk halkas seilirken ortama uygun olmalarna zen gsterilmelidir.
Orta elektrolit olarak snflandrlan solsyonlarda kar yzey ve szdrmazlk halkas elektrolitik ikili oluturmamaldr.
Kar Yzey Gereleri
1- Dkme demir : En az 220 Brinel sertliinde ve ortamda srekli almaya uygun olmaldr. Motor ya da
otomotiv su pompalarnda kullanlr.
2- Nikel alaml dkm : Sulu ortamlarda, paslanmaya direnlidir.
3- Paslanmaz elik : Besin maddeleri retimi, amar makinas gibi uygulamalarda, en az 420 Brinel sertliinde ve martensitik yapda paslanmaz elik nerilir.
4- Karbon, karbon-seramik : Karbon kar yzey malzemesi olarak kullanldnda, szdrmazlk halkasndan daha sert olmaldr. nk deimesi kolay olan szdrmaz halkann anmas daha uygundur.
5- Kurun-bakr alaml bronz : Isl geirgenlii yksektir.
6- Plazma pskrtlm krom oksit : Yksek PV deeri ve kimyasal diren gerektiren uygulamalarda kullanlr.
7- %96 ~ 97 alina esasl srl seramik : Anma ve kimyasal direnci yksektir.
DN 24960 a Gre Mekanik Keelerde Kullanlan Malzeme Kodlar
ELASTOMER OLMAYANLAR
1. Ahi malzemeleri
KMRLER (Karbon)
T. Politetrafluoroetilen (PTFE)
G. CrNiMo elii
H. CrN
K. CrNiMo
M. NiMo 28 elii (2.4617)
M. Ni Mo 16 Cr 16 Ti elii (2.4610)
N. Bronz
P. Dkm demiri
R. Ni
S. Cf dkm elik
T. Dier malzemeler
A. Karbon-metal (antimon)
B. Karbon-reine
C. Dier karbonlu malzemeler
C. Elektrografit-reine
PLASTKLER
Y. Dolgulu PTFE
Z. Dier plastik malzemeler
METALLER
D. Karbon elii
E. Cr elii
F. Cr Ni elii
METAL KARBRLER
U. Tungsten karbr (Co-balayc)
METAL OKSTLER
V. Al-oksit (seramik) %99,7
V. Al-oksit (seramik) %96
W. Cr 2 O 3 /1.4401 (A1S1316)
2. Manet malzemeleri
ELASTOMERLER
P.
E.
V.
S.
N.
B.
K.
M.
X.
Nitril kauuk (NBR)

Etilen propilen kauuk (EPDM)
Fluorokarbon kauuk (FKM)
Silikon kauuk (VMQ)
Kloropren kauuk (CR)
Butil kauuk (IIR)
Perfluoroelastomer (Kalrez)
PFTE ya da FEP kapl elastomerler
zel elastomerler
4. Silikon karbr
Yi. Poliviniliden fluorid
Y>. Saf grafit
3.
Yay ve gvde malzemeleri

D. Karbon elii (S+)
E. Krom elii (1.4122)
F. Krom-nikel elii (1.4501, 1.413)
G. CrNiMo elii (1.4401, 1.4460)
M. NiMo 28 elii (2.4617)
M. Ni Mo 16 Cr 16 T elii (2.4610)
N. Bronz
T. Dier malzemeler
Ti. Prin
5-67
SIZDIRMAZLIK ELEMANI.ARI
,*?
,".
3.
*
ekil.68- Yukarda gsterilen biimdeki mekanik keeleri yerine takmadan nce
mil dn'; yn dikkate alnmaldr, nk yayn sarlma yn nemlidir. Mil
dn ynndeki ksa sreli derimelerde 3 no.lu yay tipi tercih edilmelidir.
5-68
ur
Otomotiv Su Soutma Pompas Keeleri
Otto ve di/el motorlarnda su soutma pompas iin bakm gerektirmeyen mekanik kee ya da aln keesi
(krkl kee) kullanm en uygun zmdr- Bu tip keelerin ou basit yapda olup, alna koullan 2 bar
basn, 0,5 m/saniye yzey hz ile snrlanmtr. Szdrmaz halka sabittir. Is ve yaa dayankl sentetik kauua tutturulmutur. Kauuk manet yay evreler ayn zamanda szdrmaz halka ile pompa gvdesi arasmla statik szdrma7k salar. Kar yzey mil ile birlikte dner ve pervenin taban kar yzey grevi grohili\ Daha
gelimi tiplerde korozyona ve anmaya dayankl malzemeden zel kar yzey halkas monte edilir. K r
yzey halkas evresinde szdrmazl salamak ve mile gre greceli dnmesini nlemek iin o-halkas kullanlr. Kar yzeyin tabannn pervanenin metal tabanna dayal olmas s taransaferini kolaylatrr. Kauuk
manet pirin yuva iine yerletirilirse szdrmaz halka evresinde kanallar ve pirin yuva iindeki entikler araclyla halkann dnmek iin maneti zorlamas nlenmi olur.
Otomobil su soutma pompalanndaki mekanik keelerde alma zorluu srekli devir ve scaklk deimelerinden kaynaklanr. Deiken vknoioji ile daha kk soutma sistemleri, daha yksek devir, scaklk ve basn gerekmekte, grafit, amyant ile katklandrlm reine esasl malzemelerin szdrmazlk halkas olarak kullanlmasn uygun klmamaktadr. nk bu malzemeler anma ve sya kar yeterli dirente deildir.
Gnmzde daha gelimi mekanik keeler, preslenmi karbondan yaplmaktadr. Elastomer malzeme ise antifriz ve arttipas katk maddelerine direnli olmaldr.
Otomotiv koullanna uygun deney koullan unlardr :
Devir
Basn
Scaklk
Ortam
Test sresi
800 devir /dakika

2 bar
115C- 120C
Su/Antifriz = 1 : 1
500 saat
Bu koullardaki deney sonunda szdrmazlk halka yzyindeki anma 0,3 (im/saat ten fazla olmamaldr.
ekil.69- Otomotiv su pompas keesi eitleri

Ev Aletlerinde Kullanlan Mekanik Keeler
Otomatik amar makinas. bulak makinas gibi gittike teknolojik gelime iinde olan aletlerde, daha gvenilir szdrmazlk elemanlanna gereksinme duyulmaktadr. zellikle bulak makinalannn dolam pompalannda daha fazla problem ortaya kmaktadr. nk kee yzeyinin yalanmas yalnzca szdrmazl salanan
sv ile olmaktadr. Oysa amar makinasnda kee amar suyuna dayankl olmaldr (Etilen-nropilen amar suyuna nitrilden ok daha fazla dayankldr). Szdrmazlk halkas reine esasl malzeme, kar yzey metal
5-6>
oksit (rnek : AI2O3) ise alkalin esasl deterjanlar ile asitli kirlerden oluan ortamda daha iyi sonu alnr. Malzemeler tuza kar da dayankl olmaldr. nk bulak makinalannda su yumuatclarn rejenere etmek iin
sk sk kaynatlm tuzlu su kullanlr. Malzemeler uzun sre szdrmazhklarn yitirmeden kuru alabilmelidirler. Szdrmazlk halkasnn yzeyi leplenmi ve ortama ka tmden kapal olmal, temizlik tozu ve yemek
artklar keenin eksenel hareketine engel olmamaldr. Keenin d yzeyinde gzenek ve prz olmamaldr,
nk bunlar bakterilerin birikmesine (zellikle iki sanayiinde) uygun ortam salar. ekerli madde retiminde
kullanlan makinalarda ise, ekerin kee yzeyinde birikerek kristalszdrmazlk halkas ve kar yzeyin her
ikisi de sinterli malzemeden (Tungsten - Karbit) olmaldr.
Sre Pompalan iin Keeler
Bu tip uygulamalarda mekanik keeler genellikle komple bir birim eklinde szdrmazl salanan ortam
iine monte edilirler ve mil ile birlikte dnerler.
ekil.70 deki kee su, ya ve yakt pompalarnda kullanlr. Para says azdr. O-halkas mil ile kee arasndaki szdrmazl salar. Kar yzeyde szdrmazl salamak iin ikinci bir o-halkas kullanlmtr. Bu ohalkas ayn /.amanda kar yzey halkasnn yuvaya gre dnmesini engeller. Normal uygulamalarda szdrmazlk halkas fenolik reine, grafit karml malzemeden yaplr. Konik yay eksenel basky ve az sayda dolaan mil ile szdrmazlk halka arasnda tork iletimini salar. Bu tip keelerde yaydaki helis yn, mil dn ynne baldr. Szdrmazlk halkasnn yzeyine bakldnda, saat ynnde dnen millerde sol helis yay
kullanmak gerekir. Kar yzey halkas malzemesi ise ortam koullarna gre, seramik, sertletirilmi krom
elik, krom elik dkm ve baka uygun malzeme olabilir. Balangta kuru almaya izin verilir. Ancak bu
sre uzun olmamaldr.
alma snrlar PV diyagramna gre belirlenebilir. Ancak hidrostatik basn bu keelerde tmden szdrmazlk halkasn etkilediinden 10 bar basnca dek kullanlr.
Basncn fazla olduu ortamlarda (maksimum 50 bar) ekil.71 deki dengeli kee tipi uygundur. Bu tasarmda
mile yksk (baa) geirmek ya da fatura ilemek gerekir.
1. Kar yzey halkas

2. Szdrmazlk halkas
3. Yay
4. Pul
5. O-halkas
6. O-halkas
ekil.70- Su, ya, yakt pompalar

iin genel amal mekanik kee
1. Kar yzey halkas

2. Szdrmazlk halkas
3. Yay
4. Pul
5. O-halkas
6. Bask halkas
7. O-halkas
8. Yksk (haga)
ekil.71- Dengeli mekanik kee
5-70
'! *
Gaz, buhar, yanc ve zehirli svlar, kat madde ieren svlarn szdrmazlnda ift kee kullanlmas nerilir. ift kee yz yze kullanldnda ayrma snrn soutmak ve yzeyleri yal tutmak gerekir. Bunun iin
srekli devir yapan yalayc svnn ortam basncndan 1-2 bar daha fazla basnta olmas gerekir. Eer alma
basnc 10 bardan fazla ise keenin ortam taraf her iki basn nedeniyle fazla ykleneceinden zel nlem almak
gerekir (ekil.72).
Para no
Malzeme
Para ismi
Kar yzey halkas
Krom elik, sert krom elik sert metal,

seramik
Szdrmazlk halkas
karbon, sert metal
Mahfaza
Krom nikel elik, bronz, elik
Tutucu halka
Krom-nikel elik, bronz, elik
O-halkas
Nitril, fluoroelastomer. silikon
Tutucu pim
Krom-nikel elik
Tutucu vida
Krom-nikel elik
Yay
Krom-nikel elik
O-halkas
Nitril, fluoroelastomer, silikon
10
Pul
Krom-nikel elik, bronz, elik
11
O-halkas
Nitril, fluoroelastomer. silikon
12
Ayrc pim
elik
ekil.72- 50 bar basncna dek, mil dn ynne bal olmadan kullanlabilen mekanik kee tipi
5-71
SIZDIRM AZLIK ELEM AN .AR

8. KLK KEELER
Kaz makinalan ve paletli tayclarn altrma mekanizmalar, srekli olarak toz.kum, ta. toprak, amur
gibi ok andrc koullarda almaktadrlar. Bu tr aralarda yalnzca hareket rulmanlar deil, dnen btn
rulmanlar, tekerlek gbei bu konullann etkisindedir. Bu paralarn korunmas ok zen gerektirrir. F.n kk
arza bile ok pahal makinalarn gerekli olduu anda kullanlmamasna yol aar. Bu tr uygulamalar iin gelitirilmi mekanik keeler en ar koullarda bile bakm gerektirmeden uzun mrl olmal, hareket rulmanlarn
kesin korumal, ayn zamanda yataklarn yalanmas ve soutulmas iin gerekli ya ya da gresi szdrmamaldr. ekil.73 de gsterilen elik kee tipi eit lde iki szdrmazlk halkas ve bunlar saran geni kesitli iki ohalkadan olumutur. Szdrmazlk halkalarndan biri sabit, dieri ise yerletirildii yuva ile birlikte dnmektedir. Bu o-halkalarnn ilevi vardr. Bunlar :
1 - Szdrmazlk halkalar kenarndan szdrmazl salamak,
2- Dnen yuvadaki momenti szdrmazlk halkasna iletmek,
3- F.ksenel basnc salamak.
O-halkas boyutlar ve malzemesi alma srasnda yay karakteristiini sabit tutacak ekilde seilmelidir.
O-halkas tolerans seilirken yuva tolerans da gznne alnmaldr. Yuva ve szdrmazlk halkas, montaj kolaylatracak ekilde tasarlanmtr.
Szdrmazlk yzeyleri birbirinden ayla ayrlrlar. Bu a yalamann d yzeylere ulamasn salar.
Anmayla birlikte temas noktas ieriye doru ilerler. Tasanmn zellii nedeniyle temas alan deimemektedir. O-halkalarnn esneklii, dnen szdrmazhk halkasnn szdrmazl etkilemeden merkezine gre 4C oynamasn salar. Szdrmazlk halkalarnda 1 mm'ye dek eksen kaklna izin verilir. Yukarda belirtilen zor
koullarda szdrmazlk halka]an iin anma direnci yksek, srtnme zellii ok iyi, korozyona direnli ve
57 ~ 64 HRC sertliinde nikel oran yksek alaml dkm malzeme kullanlr. Yzey przll deeri Rz <
1 um (Rt < 1,25 fim) olmaldr.
Onanm nedeniyle keeler aldnda, anma snnna ulalmasa bile yeni elik kee takm taklmaldr.
Ksa bir alma sresinden sonra, temas yzeyleri birbirine alacandan, yeniden monte edildiklerimle ayn
durumlarn korumak iin gvence verilemez ve rodaj sresi ierisinde szdrmazlk salanamaz.
Kee mrn elik yzeylerin anmas dnda etkileyen en nemli etmen elastomer malzemelerin eksenel
basksn koruma sresidir. Elastomer malzemenin srekli kalclk deeri dk olmaldr. Dk srekli kalclk (Compression set) alma mr boyunca sabit saylabilecek bir eksenel bask elde edilmesinde ok nemlidir.
-50C ile 100C arasnda alma scaklnda nitril kauuk, -40C ile 180C alma scaklnda fluorokarbon kauuk o-halkas kullanlr.
Yzey hznn srekli olarak 5 ile lOm/s arasnda olduu durumlarda yzey basksnn azaltlmasnda yarar
vardr. Yksek hz ve basn yan an snmasna yol aar. Yzey basksn azaltmak iin montaj ls A'y
fazl al atrmak gerekir. Yzey hzna ve o-halkas kesit apna bal olarak A ls ekil.74 de belirtilmitir.
10Montaj lUaU
b 0-ri
Jjtkil.73- elik kee

5-72
ap
i
o
00
1 0
ekil.74- Montaj ls A nn belirlenmesi
w-
Kee temas yzeyi yaklak 2,5 mm geniliinde leplennilir. Srtnen yzeylerin kee i apndan uzakl orannda keenin mr artar. Keenin sorunsuz almas iin yalama gereklidir. alma koullarna bal
olarak ince ya ya da gres ile yalama yaplr. Szdrmazlk yzeyi hz gresli yalamada 3 m/s, ince ya ile yalamada ise lOm/s yi gememelidir.
ince ya her zaman yelenir. SAE 80 ve SAC 90 tipte yalar uygundur, gerektiinde 20W20 motor ya gibi
daha ince yalar da kullanlr. Ya dzeyi kee ekseni ile d apn te ikisi alasnda olmaldr. Ya olaan dzeyde dolduruldu ise bundan sonra ya deiimi ya da ya eklenmesi ya da kee blgesi bakm gerekmez.
Gres ile yalamadan olanaklar lsnde kanlmaldr. nk gres ile hidrodinamik yalama koulu salanamaz ve anma ok fazla olur. Gres kullanldnda da bakm gerekmez, hele gresrlkle ek gres doldurmak
ok tehlikelidir. Gres basnc o-halkasn yerinden oynatarak eklinin bozulmasna neden olur. Gresin srtnme
yzeylerine ulamas olana da yoktur. nk ite oluan basn elik keeleri kapanma ynnde zorlar ve
temas basnc daha da artar, ince ya ile yalamada ise ya kapiler etki ve merkezka etkisiyle temas blgesine
szlr. Bu yeterli yalamay, soutmay salar ve keelerin souk kaynamasn engeller. Olaan koullarda ya
filmi d yzeyden grlmelidir. Bu olay szma olarak nitelendirilmemeli, en uygun tasarm ve alma koulunu belirttii anlalmaldr.
Kee mrn arttrmak iin ince ya her zaman yelennelidir. alma snr l'V diyagramndan bulunur.
alma basnc, olaan elik kee uygulamalarnda 3 bar ile snrlandrlmtr. Daha yksek basnlarda
yapmcya danmal ve zel kee isteminde bulunulmaldr. Yuva ilemesinde zorlukla karlalrsa silindirik
yuvaya aklan, NBR kauuk kapl adaptr kullanlr. Adaptrn nce keeyle birlikte monte edilmesi kullancya kalmtr. Statik szdrmazlk ve moment iletimini salamak iin adaptr d apnn trtll olmas gerekir.
Montaj yerine gre A ya da B tipi kullanlr (ekil .75).
elik Kee Uygulama Alanlar
- Dkmhanelerde kum kartrma ve hazrlama makinalur,
- Beton ve imento kartrclar,
- Ykleyiciler,
- inaatlarda kreyn ve vinler,
- Seramik sanayiinde kartrc ve tcler,
- Yeralt makinalar,
- Tarm makinalar. bierder, harmanlama, gbreleme makinalar,
- Pis su pompalan.
fe
v////
-20
/ S / s y
O
a
ekil.75- A ve B tipi elik kee adaptrleri

elik Kee Montaj
ekil.76 daki elik kee sert dkm demirden duyarl olarak yapldnda tanmas ve montaj srasnda
ok iyi korunmal, darbe grmemelidir. Srtnme yzeyi (a) ok iyi leplendiinde temiz tutulmaldr. Keenin
yuvas (b) ilem artklarndan ve tozdan temizlenmeli, keler yuvaiatlmaldr. Kee montaj aparat (c) ile yerine taklmaldr. Bu aparat, kee evresini saran iki yarm emberden oluur. Szdrmazlk halkas yuvadaki yerine itilerek yerletirilir. Kuvvet dorudan o-halkasn bastrd iin montajda kolaylk ve gvenlik salanm
olur. Yerletirmeden nce srtnme yzeyinin ince ya ya da gres srlm deri ile silinmesi gerekil'. Kee yuvas ve (b) paras arasndaki eksenel akln korunmasna zen gsterilmelidir. Yuva yzeyi A ile kee yzeyi
B'nin paralel olmasna dikkat edilmeli, o-halkas yuvasna dzgn yerletirilmelidir.
5-73
TTffftf)
ekil.76- elik kee nuntuj biimleri

9. LABRENT KEELER VE KESN
Labirent Keeler
Statik szdrmazlk elemanlar, uygun kullanld zaman kesin szdrmazlk salarlar. Eer malzeme ortam
svsn ya da gazn geirgense kesin szdrmazlk salanamaz. Dinamik szdrmazlk elemanlarnn byk ounluu szdrmazlk yzeyinde ince bir ya filmi tabakas ile temasta olduklarndan, alma biimleri kontroll szdrma esasna dayanr. Va filminin olmay kee mrn azaltr. zel kee biimleri, yzde yz szdrmazlk salamas ya da szma miktarm en az dzeyde tutmas iin gelitirilmitir.'
Mil ile getii delik arasndaki boluk dar yapldnda basn dmesi yaratacandan szdrmazlk grevi
grr. ekil.77 de bur ile mil arasnda P basnc P2 ye dmektedir. Dar geit zerinde srtnme nedeniyle R2
basnc P3 e der. Akkan birden geni bir alana aldnda P3 basnc P4 e der. P basncnn P4 e dmesi
ilkesi pompa szdrmazlk dzenlerinde kullanllr. Szdrmazlk etkisi boluk miktarna ve ak yolunun uzunluuna baldr. Ak yolu zerinde engelleri attrrsak dirsek, genleme alan gibi daha fazla basn dmesi
v/
ekil.77- Mil ile yuva arasndaki basn dmesi

yaratrz. ekil.78 de bununla ilgili rnekler gsterilmitir. ki para arasnda srtnme ve anmay ortadan kaldraca iin boluk olmas istenir, ancak boluk szma yolu olup boluu ne denli attrrsak szdrmazhk etkisini o denli arttrnrz. Labirent keeler mekanik keelerin yaratt srtnmenin istenmedii durumlarda uygulanr. Kesin szdrmazlk salamaz, ancak kontroll szma ile srtnmeyi ortadan kaldrr.
5-74
S1ZDIRMA7.1.IK ELEMANLARI
ekil.78- Szma yolu boyunca engeller basn dmesini salar

Labient keelerin iice geen ya da tek tarafta engel yaratan biimleri vardr (ekil.79). Gerekte tek tarafl
olanlara labirent dememek gerekir. Daha ucuz zm olduu iin kullanlr. Kesitler halkalar, yuvalar ya da ince
diler ile oluturulur. Diler al ya da dz olur. Al olanlarnda szdrmazlk etkisi daha fazla olup zellikle
gaz szdrmazhnda yelenir.
ekil.79- ki tarafl labirent kee

Kmr Labirentler
Metal yerine kmr labient kee malzemesi olarak kullanldnda ok daha kk apsal bolukta, yksek
basnta ve ksa eksenel boyda szdumazlk salanr. Uak gaz trbinlerinde, buhar trbinlerinde, kompresrlerde kullanlan szdrmazhk clcmanlarndandr. Metal labirentlerden farkl olarak, kanatlar mile sk geen bir bilezie ilenmitir. Montaj kolaylaUnnak iin kmr halkalara yuvada yay ile bask yaplr ve dnmeyi nlemek iin pim kullanlr. Gerekirse sznt hatt eklenerek szan akkan kontrol altna alnr. Labirent kanatlar
ile kmr halkalar arasndaki en kk temas kmr zerinde ince oyuklar oluturur. Kanatlarn yan tarafndaki
boluk ok az olacandan, oyuklar szma miktarn nemli biimde etkilemez. 7 bar basnca dek gaz szdumazl 25 mm eksenel uzaklktaki bir kmr labient ile salanr.
100 mm ye dek olan kk aplardaki millerde ekil.80 deki kmr labirent uygulanr. Mil ile yuva ayn
malzemeden yapldysa genlemeleri de ayn olacandan kmr yzk yksek scakla da uyum salar.
Kmr halkalar
(a)
S::nt!
hatt
(b)
ekil.S- Kmr labirent s/.drma/.lk dzenleri

5-75
k*
Bu tipteki elemanlar hava basnc yardmyla kesin ya szdrmazlnda kullanlr. Hava basnc bir tarafa
ya szmasn nler. Dier tarafta ise labirent gerekli hava miktarn kstlar.
Kmr malzemesi seilirken 500C scaklktaki havada oksitlenmeye ve yksek basnca direnli olmasna
dikkat edilmelidir. Kmrn gevrek olmas ve iinde yabanc madde bulundumamas, stnne srasnda kanatlara zarar vermemesi asndan nemlidir.
10. SIZDIRMAZLIK ELEMANLARINDA KULLANILAN GERELER
VE ELASTOMERLER
Szdnnazlk Eleman Gereleri
Szdnnazlk eleman olarak en fazla kullanlan gere elastomerlerdir. Elastomerler zayf bir yk uygulandktan sonra hemen ilk biim ve lsne dnen makromolekler yapl malzemelerin genel addr. Elastomeier
kopmadan nce %100 uzayabilen malzemeler olarak ta tannrlar. Tabii ve sentetik kauuklar elastomer malzemelerdendir. ou kez elaslomerlerle ayn anlamda kullanlr.
Sentetik malzemelerin endstride kullanlmasyla her geen gn deiik gere gelitirilmektedir. Bunlarn
uygulama alanna girmesi ok hzlanmtr. Bu gerelerin genel zelliklerini, ortama direnlerini, bunlarla ilgili
deneylerin tanmn, amac, retim yntemlerini bilmek szdrmazlkta karlalan sorunlarn zm ya da
uygun gere seimi iin gereklidir. Uygulama alanlar ve genel zellikleri zetlenen aklamalardan sonra izelgedeki deerler daha detayl bilgi vermekte, seim kolayl getirmektedir. Szdrmazlk eleman ya da baka
amal gere seimi yaparken karar vermeden nce uzman retici firmalara danlmas son derece yaraldr.
Doal Kauuk (NR): Szdnnazlk eleman malzemesi olarak yalnz kastor esasl hidrolik akkanlarda (otomotiv hidrolik fren sistemi, baz uak hidrolik sistemleri) ve dk scklk direnci gerektiren yerlerde kullanlr.
Dnya tketimi %70 tekerlek lastii, %15 teknik kauuk para, %5 ayakkab endstrisi, %10 dier eklindedir.
Avantajlar : Flastiklik, anma, izolasyon zelliklen iyidir. Dk scaklkta ancak pahal ve kopmas zayf
malzeme olan silikon ayn zellii gsterir. Kastor esasl hidrolik svlarda direnlidir. Fiyat sentetiklerden
(SBR ve BR hari) ucuzdur. i halde ok yapkan olmas ve dolgu maddesi zurunluu olmams baz uygulamalarda avantajdr.
Dezavantajlar: Scaklk.ya ve ozona direnci yoktur.
Butadien Kauuk (BR): Doal kauuk yerine kullanlr. Ancak zellikleri daha ktdr. Szdrmazlk eleman olarak kullanlamaz.
Sitiren Butadien Kauuk (SBR) : kinci Dnya Sava srasnda doal kauuk yerine kullanlmas iin retildi. Szdrmazlk gereci olarak yalnz kastor esasl hidrolik akkanlarda kullanlr. Sren oran arttka sertlii,
butadien oran arttka esneklii artar.
Avantajlar : Elastiktik zellii ve anma direnci iyidir. Geni vulkanizasyon platosuna sahip olmas retim
kolayl salar.
Dezavantajlar : Dinamik yorulma direnci azdr, pnmatik uygulamalarda snma oluur.
Nitril Butadien Kauuk (NBR) : Genel amal, yaa direnli en fazla kullanlan szdrmazlk malzemesidir.
Nitril oran ve viskozitesi zelliklerini nemli oranda etkiler.
Nitril oran %18 den 45 e dek arttka :
- Ya, zc ve scaklk direnci artar,
- Sertlik,modl, srekli kalclk artar,
- Souk dienci azalr.
Avantajlar : Yaa direnci ok iyidir. zelliklerine gre ucuzdur. Katk maddeleri ile ozon ve akhava direnci arttrlr.
Dezavantajlar : Baz kimyasallara direnli deildir. Yksek scaklkta sertleme gsterir, soukta direnli
deildir.
Klorobutadien Kauuk (Kloropren) CR : Alev almadndan gruzi kablolarnda, buji balarnda, anma direnci iyi olduundan gtrc bantlarda, V kaylarda, ayrca krk, takoz, dalg elbisesi malzemesi olarak kullanlr. Soutucu gazlaryla temasta,fren sistemlerinde ve orta asitlerde szdrmazlk eleman olarak kullanlr.
5-76
ITOTBI
SIZDIRMAZLK
ELEMANLARI
Avantajlar: Ozon ve akhavaya. asitlere, suya kar direnlidir. Esneme, anma, alev alma, gaz geirgenlii direnci ok iyidir.
Dezavantajlar: Yaa, dk scakla direnci azdr. Elektrik izolasyonu ktdr. Greceli olarak pahaldr.
Butil Kauuk (IIR) : Gaz geirgenliinin ok az olmas nedeniyle vakum sistemlerinde szdrmazlk eleman
olarak kullandr. EPDM gerecin kullanlmasndan nce fosfat, ester tipte hidrolik akkanlarda yelenen ilk malzemeydi.
Avantajlar: Bitkisel yalara, fosfat-estere ve suya direnci ok iyidir. Gaz geirgenlii ok azdr.
Dezavantajlar: Mineral esasl ya ve aromatik zclere direnli deildir.
Etilen Propilen Kauuk (EPDM): Fosfat-ester esasl alev almaz hidrolik svlarda, silikonlu svlarda, scak
su ve buhar ortamnda szdrmazlk malzemesi olarak, yksek voltaj kablolarnda yaltkan malzemesi olarak kullanlr.
Avantajlar: Ozon ve akhava direnci, srekli kalclk ve sda yalanma direnci, organik zclere direnci, yaltkanlk zellii, dk scaklkta esneklik zellii iyidir. Yksek katk orannda fiziksel zelliklerinin iyi
olmas, zgl arlnn az olmas ve hzl karma, ekstrzyon ve vulkanizasyon zellii retim avantajlanndandr.
Dezavantajlar : Kesinlikle dolgu gerektirir, dier kauuklarla uyumaz, aromatiklere, mineral ve petrol
iirnlerine uygun deildir.
PolisUlfid Kauuk (T) : Boya endstrisinde kullanlan zclere direnli tek malzeme olarak bilinir. Baka
alternatifi olmad durumda szdrmazlk eleman olarak kullanlr.
Avantajlar: zclere, yaktlara, ozon ve havaya direnlidir.
Dezavantajlar: retim ve mekanik zellikleri, kokusu ktdr. Srekli kalclk direnci, s direnci, kopma
direnci iyi deildir.
Poliakrilik Kauuk : Nitril ile fluoroelastomer aras zellikere sahiptir. Szdrmazlk eleman olarak mineral
ya, hipoid ya ve greslerde kullanlr. atlama ve yalanma direnci ok iyi olduu iin ya keesi malzemelerindendir. Supap keelerinde fluorokarhon kauua alternatiftir.
Avantajlar : Mineral ya, hipoid ya, EP katklara ve greslere kar ok direnlidir. Yalanma ve yada
ime zellii iyidir.
Dezavantajlar: Kuru alma zellii ktdr, dk scaklk ve suda uygun deildir.
Silikon Kauuk (VMQ) : Souk ve scak direncinin ve izolasyon zelliinin ok iyi olmas ve dier stn
zellikleri nedeni ile geni kullanma alan vardr. Szdrmazlk eleman olarak krank keeleri, soba ve frn contalar, buzluk ve buzdolab szdrmazl, ozon niteleri szdrmazlnda kullanlr.
Avantajlar: -80C ile 300C arasnda alma olana yaratr. Ozon, hava ve neme kar direnci ok iyidir.
Zehirli olmamas nedeniyle tpta kullanlr. ok iyi yaltkandr. Yandktan sonra kl de yaltkan zellii gsterir. Yalanma direnci ok iyidir. Toprak altnda bile yalanmaz. effaf olabilir.
Dezavantajlar : Mekanik zellikleri ktdr.kolay yrtlabilir, anmaya direncli deildir. EP katklarna
ve yalara direnci azdr. Pahal malzemedir.
Flurokarbon (FKM) : Yksek scaklk ve kimyasal direnci ok iyidir. Asit, petrol yalan, hidrokarbonlar,
aromatikler gibi ok eitli kimyasal ortamdan etkilenmez. Ya keesi malzemesi olarak otomotiv sanayiinde
gittike fazla kullanlmaktadr. Srekli olarak 205C ye dek dayankldr.
Avantajlar: Yksek scaklk ve kimyasal direnci, dk ime zellii, gaz geirgenlii direnci azdr.
Dezavantajlar : Pahal malzemedir. Dk scaklk zellii iyi deildir. Besin maddeleri ile temas uygun
deildir.
Polinorbomen Kauuk (PNR): ok yumuak malzeme gerektiren yerlerde ve kpk yerine titreim nleyici, szdrmazlk profili olarak kullanlr.
Avantajlar: 15 ile 80 or arasnda sertlikte karm yaplabilir.
Dezavantajlar: Petrol, ya ve yksek scakla direnli deildir.
5-77
Fosfonitril Fluoroelastomer (PNF) : Fluorosilikona benzer fakat mekanik zellikleri daha iyi olduu iin dinamik uygulamalarda da kullanlr. Havaclk ve petrol sanayiinde uygulama alan vardr.
Avantajlar: -65C ile 180C arasnda petrol akkanlarna kar direnci ok iyidir.
Dezavantajlar: Fren ya, fosfat ester, keton ve buhara uygun deildir.
Fluorosilikon (FVMQ) : Fluorokarbon ve silikonun zelliklerini tayan, havaclk ve uzay almalarnda
ya keesi ve dier szdnnazlk elemanlarnda kullanlan gelimi bir malzemedir.
Avantajlar: ok iyi scaklk ve srekli kalclk direnci vardr.
Dezavantajlar: Baz kimyasallara direnli deildir. Pahal bir malzemedir.
Perfluore Elastomer (FFKM) : Kalrez ticari ismi ile tannan ve retici firma DUPONT un zel sipari zerine para rettii, scaklk ve kimyasaldirenci en fazla olan elastomerdir.
'Avantajlar: Fluorokarbonun elastik zelliine, PTFB nin kimyasal ve s direncine sahiptir.
Dezavantajlar: ok pahaldr.
Poliretan (AU, EU) : Yksek anma ve kopma direnci nedeniyle mil sync ve yksek basnlarda szdrmazhk eleman gereci olarak kullanlr.
Avantajlar: Kopma, anma, dk scaklkta elastikliini koruma zellikleri iyidir. Petrol rnlerine, hidrokarbonlara, ozon ve havaya direnci ok iyidir.
Dezavantajlar : Scaklk arttka srekli kalclk deeri artar. Asit ve bazlara, hidrokarbon klorinelere, ketonlara, scak su ve buhara uygun deildir.
Etilen Akrilik (AEM) : Dk srekli kalclk, scaklk, ya ve hava direnci gerektiren yerlerde kullanlr.
Szdrmazlk eleman malzemesi olarak dili sistemlerde poliakriliin yerine kullanlmaktadr. Dk scaklk
ve anma direnci poliakrilikten daha iyidir. Dier uygulama alanlar : Yaltm ve anti-titreim elemanlar,
vakum ve basnl hortumlar.
Avantajlar: Ozon ve ak hava, su, yrtlma ve kopma direnci iyidir. -30C ye kadar esnektir, yksek scaklklarda direnci iyidir. Srekli kalclk ve snmleme zellikleri iyidir.
Dezavantajlar: Ester, keton, yksek aromatik akkanlarda ve yksek basnl buharda uygun deildir.
Epikloridrin Kauuk (ECO) : Nitril, poliakrilik, polislfid ve kloropren zelliklerini tar.
Avantajlar: Gaz geirgenlii butikten kez daha azdr. Dinamik zellii doal kauua benzer. Dk scaklk direnci ok iyidir, geni scaklk aralnda uygundur. Ozon ve yaktlara direnlidir.
Dezavantajlar: Yaltm zellii ktdr.
Deri: Szdrmazlk eleman malzemelerinin en eskisidir. Profil olarak ekillendirilmesi g olmasna karn
halen bu amala kullanlr. Deri malzemenin iki ana avantaj unlardr :
1- Yzeyi dzgn olmayan dzeylerde anma direnci ok iydir.
2- Ya emme ve tutma zellii ok iyidir.
Anan millerde ve yzeylerde ok bozulmu yzeylerde mili yeniden ilemek yerine deri kee kullanlr.
Eer yalama koullan kt ise derinin ya tutma zellii bu malzemeyi kullanmay avantajl klabilir, tik yalama ile srekli kullanm salanr.
Deriye uygulanan ilem kullanma ortamn belirler :
- Trigliserit ve stearin : Su direncini arttrr, esneklik salar.
- Parafin mum : Daha kat ve ok iyi su direnci salar.
- Akrilik emlsiyonu : Esneklik ve ya direnci salar, fakat su geirir.
- Poliretan : Besin maddesine, ya ve suya diren ve esneklik salar.
Derinin asit, baz, gaz ve organik kimyasallarla kullanlmas uygun deildir. Genelde 95C ye dek scaklk direnci olmasna karn, zel ilemlerle 150 - 160C ye dek kullanlr.
Politetrafluoroetilen (PFTE): PFTE, btn endstriyel plastikler iinde en geni alma scakl aralna
(-260C 270C) sahip oluu, kimyasal maddelere dayanm, btn katlar iinde en dk statik ve dinamik srtnme katsaysna sahip oluu, yap-kay zellii ve mekanik zelliklerinin yeterli oluu nedeniyle szdrmazlk
eleman lan dahil ok geni kullanm alan vardr. En byk dezavantaj andrc ortam iinde anma direncinin az olmasdr. Anma PV (Basn x hz) snn, zaman ve yzey temizliine baldr. Anma direncinin
yksek olmas gereken yerlerde alaml PFTE yelenmelidir. Bronz, grafit, M 5 2 , cam elyaf katkl PTFE nin
5-78
\\\nm
mekanik zellikleri daha iyidir. Szdrmazuk eleman olarak yalamasz alan ve yap-kay istenmeyen ortamlarda, aktif kimyasal ortamda, O-halkas, U-cup, takm halka olarak ve zellikle piston yata olarak uygun
malzemedir.
Saf PFTE paralar kullanldnda aadaki noktalara dikkat edilmelidir :
-
Belli bir ykten sonra malzemede souk akma oluur,

Anma direnci iyi deildir,
Isl genleme katsays, birok plastikte olduu gibi metallerden 10 kat daha fazladr.
Kauuklarda bulunan elastiklikten yoksundur, polietilene benzer ekilde yar sert bir malzemedir. Bu nedenle elastomer keeler iin geerli tasarm yntemleri PFTE iin uygun olmayabilir. PFTE keelerde
dudak basks srekli garter yaylar ya da benzeri yntemlerle salanmaldr.
Yksek scaklklarda mekanik direnci azalr.
Bronz, grafit, karbon PFTE nin sl genlemesini azaltp, aarma ve souk akma direncini arttrr. Bronz
katksyla kimyasal direncinde azalma olabilir. PFTE nin fluor esasl elastomerlerle karm srtnme katsaysnn azalmas, kimyasal direncinin artmas ve daha pahal malzemelerde kaliteyi koruyarak maliyet azalmas konusunda avantaj salamtr.
Polyester Elastomer (YBPO) : Sertlik ve gllk ynnden plastik, esneklik ynnden elastomer zellii
gsteren bir termoplastiktir. Yalara, zclere, asit ve bazlara , eitli svlara dayanm bir ok elastomerden
stndr. -70C ile 110C arasnda srekli kullanlabinir. Pnmatik ve hidrolik hortumlar, V kaylar, krkler,
diyaframlar, esnek kaplinler, destek halkalar ve eitli szdrmazlk elemanlar polyester elastomerin tercih edildii rnlerdir.
t
Gerecin Esneklik zellii

Metaller yk altnda Hook kanununa gre davranrlar. Yani esneklik snrna dek yk kalknca eski eklini
alrlar (ekil.81).
ekil..81a) Metallerin Hook Kanununa gre davranm
b) Kauuk malzemenin
esnek ve plastik davran
c) Sabit uzatmada /amana

gre gerilimin azalmas
Kauuk malzemeler ise hem esnek hem plastik davranrlar. Yk kalknca eski durumlarna dnmeden kalc
uzama oluur ve geri dn zaman daha uzundur.
Esnek ekil deitirmeden sonra bu ekli korumak iin gerekli yk zamanla azalr ve bu zellie malzemenin geveme zellii denir. Geveme zamana ve scakla bldr. Fazla zaman ve scaklk malzeme iindeki
balara yeni durum almas iin yeterli sre tanyacandan esnek uzama yerini kalc uzamaya brakr. Malzemenin bu zelliinden dolay ya keelerinin ilk andaki apsal ykleri zamanla azalr. Yksek scaklkta bu zaman
daha ksadr ve keenin mrn belirler. deal bir keede bask yk kalktnda kee duda eski halini almaldr. Yk birden uygulandnda malzemedeki balar yeni duruma uyum salama sresi bulamadndan malzeme diren gsterir. Ayn yk yava yava uygulandnda malzeme ekil deitirmeye uyum gstereceinden
balarda kopma olmaz ve daha az diren gsterir.
Genel kural olarak elastomer malzemeler %5 ten daha fazla kalc uzama etkisinde kalmamaldr, nk ucrlim birikimi malzemenin zelliinin erken yok olmasna yol aar.
ekil.81 h de ykleme ve yk kaldrma erisi arasnda kalan alan kaybolan mekanik enerjiyi belirler. (Bu
eri histerezis dnm diye adlandrlr). Bu enerji sya dnr. Ya keesi uygulamasnda mil dnndeki salg kee dudanda belli aralklarla yk deiimi oluturacak ve kee duda her dnmede bir miktar kalc
uzamaya urayacaktr. Sonuta bu enerji sya dneceinden, kee dudanda olaand scaklk oluur. MU
dn hz arttka ykleme aralktan ksalacandan snma daha fazla olur. Yksek scaklk daha abuk kimyasal deiime ve daha fazla gevemeye yol aar. Btn bu etkiler kee mrnn ksalmas demektir. Malzemenin esneklik zelliine gre kabul edilir, dinamik kaklk miktar da deiir. Dinamik kakla en iyi uyum
gsteren malzeme silikondur. Bu zellii nedeniyle yksek devirde alan millerde de uygun malzemedir. Poliakrilik ve nitril kauuun esneklik zellii stn deildir.
Gere Sertliinin Etkisi
Elastomer malzemelerin zelliinin belirtilmesinde sertlik nemli bir deerdir. Karm srasnda katk maddeleri ile her elastomer malzemenin sertlii j>eni aralklarda deitirilebilir. Standart sertlik birimi olarak IRIID
ya da or A (ShA) durometre sertlii kullanlr Sertlik deeri 5 birim tolerans iinde kabul edilir. Bu nedenle
sertlik deerindeki bir ka birimlik deimelerin nemi yoktur. Szdrmazlk elemanlrnn sertlikleri yumuak
malezemeler iin 40-45 den balayp sert malzemelerde 90-95 ShA arasnda deiir. En fazla kullanlan 70
ShA sertlik dolaylarndadr.
Yumuak malzemeler anmaya ve basnca daha az diren gsterirlerse de przl yzeylerde daha iyi alrlar. Genel olarak dinamik keelerde sertlik arttka sklk ve apsal yk deeri azaltlr. Bylece. srtnme
kuvvetleri de azalm olur. Sklk miktarn sabit tutarsak sertlik arttka alma srasndaki srtnme kuvvetleri de artacaktr.
Sertlik, malzemenin ya iinde imesiyle azalr ve sklk miktar artar. Belli oran iinde ime kabul edilir, dinamik keelerde bu deer en fazla %15 ile %20 arasnda olmaldr. Ya uucu trden deilse bu ime
sabit kalr. Fakat ya uucu ise ve kee bir sre kuru almsa bu kez tersi olur. Kee kurur ve lsel olarak
eker. Dinamik keelerde ekme oran %3 ile %4 ten fazla ise ya kaa oluabilir. Malzeme deney plakalaryla yaplan deneyler, keenin gerek alma koullarnda imesi ile ilgili kesin bilgi vermez. nk kesit alan
ime hzn belirler ve kee dudann yalnz bir taraf ya ile temastadr. Eer ime ok fazla ise yan kee
malzemesini kimyasal olarak etkilemesi ve uygun malzemenin seilmedii anlalr.
Gerecin Kimyasal ve Fiziksel zellikleri
Herhangi bir uygulama iin elastomer malzeme seiminde ortam, scaklk ve alma koullan nem kaza
nr. Malzeme iine katlan katklarda, bitmi parann zelliklerini nemli derecede etkileyip gerelerin zelliklerini belirtir. izelgelerin amac yalnzca seimde yardmc olmak, zellikleri greceli olarak karlatrmaktr.
Bu izelgeler kesin doru kabul edilmemelidir. Son seim kararn vermeden nce, alma koullan tam olarak
bilinmeli ve malzeme reticilerine danlmaldr. zellikle aktif ortamlarda daha fazla zen gsterilmelidir. izelge. 18 ve 19 da kullanlan ticari markalar ve tabii kauuk esas al in rak greceli fiyat karlatrlmas gsterilmitir. Bilgi salanamayan zellikler ise bo braklmtr.
5-80
BR
AA
AA-BA
Sertlik snr orA

zgl arlk g / c m '
Maksimum scaklk
Minimum scaklk
<
AA
BF-BGBK-CH
CA
AK-6K
so-ao
30-<
45-85
40-90
40-95
40-90
20-80
40-80
0,93
0,93
0,94
1,0
1,23
0,92
0,86
HM,
FK
55-95
40-90
0,98
1,85-2
1,35-1,65
12C
95
120
145
85
160
200
205
20C
-50
-60
-40
-40
-40
-40
-40
-50
-20
-60
-30,
21
10
< 7
< 10
> 12
< 6
> 14
> 10
< 14
> 6
100
185
150
0,6-1,1
0,5
21
20
14
14
21
14
21
130
130
130
115
135
95
165
1,7
0,7-1,2
0,9
Dinamik srtnme katsays

C-B
C-B
C-B
C-B
1,25-1,34 1,05-1,15
0,9
0,8
D-E
B-A
B-A
D-C
Elastik zellii
Dk sda elastik zellii
c
c
izolasyon zellii
B-A
Alev direnci
40-90
10-9(i
^KM
Ll.
90
21
Srekli kalclk
m
FC-FE FK-flE
120
Dolgulu malzeme MPa

10*mm/mmC
W!
DF-DH
85
Kopma direnci saf malzeme MPa

sl genleme:
Fluoroelastomer
{Fluorokarbon)
EKM
Silikon
1IR
AA-BA
Polislfid
CR
BC-BE
Poliakrilik
Nitril Butadien
Kauuk
SBR
Etilen Propilen
Kauuk
ASTM D 2O00-SAEJ2O0
Butil Kauuk
ASTM D 1418-72 A
Sitren Butadien 1
Kauuk
1
D : Orta
E : Zayf
Butadien
Kauuk
A : Mkemmel
B : ok iyi
C : yi
Tabii Kauuk
izelge. 18- Gerelerin Fiziksel zellikleri
'
-60
0,5-0,8
C-B
B-A
3"
'
D-C
Ozon ve ak hava direnci
E-D
E-D
E-D
Caz geirgenlii direnci
D-C
D-C
D-C
D-C
D-C
D-C
E-D
D-'.
D-:
Yrtlma
direnci
C-B
D-C
D-C
CB
Metallere yapma
B-A
B-A
B-A
B-A
B-A
D-C
'D-C
Tekstile yapma
B-A
B-A
C-B
B-A
D-C
B-A
D-C
0,85
1,5
1.7
1,5
4,7
8,4
30
BuaS
H>car
Neopren
Bucar
ftonfel
Pertifan
Baypra
"Pblysar
Butyl
Eldprim S
M C
Anma direnci
Fiyat indeksi
Ticar
t
M
..
..
isimler
SMR
Buta CS
Solpra
Carin
ER
lnura
Eurocrene
Solp
Bire Hjls
Cjrifl S
Mprene
Euraprae
BuUcler
Kr/nac
EnjayB
Butyl
Butyl
VJten
H*r
Silastic
VstalOT
Cjanacry
SLlcpren
Outral
Elaprm
m
Blere I
Flunrel
HMacrl
S lastarer
voltalef
toyals*
Etreyn
Thidcol
Krynac
TOTrflm
Oa-El
7
s
Sertlik snr orA
65-95
60-flOD
zgl arlk ;/cm"
2,01
1,06
40-95
40-90
Polyester
Elastomer
Politetrafluoro
Etilen
PECCPE
Polinorbornen
Kauuk
ECO
CH
Etilen Vinil
Asetat
AB
EE-EF-EG
. olietilen
Klorosulfine
EU-AU
Polietilen
Klore
FTKM
ASTM D 2OOO-SAEJ2OO
Epikloridrin
ASTM D 1418-72 A
Etilenakrilik
Orta
Zayf
Poliretan
A : Mkemmel
B : "ok iyi
C : !yi
Perfluore
elastomer
izelge.18- (Devam)
Ol
EVAC
PTO
YBPO
PTFE
BC-BE-CE
CE
60-90
40-95
60-86
1,18
1.2
1,08-1,12 1,27-1,36 1,16-1,32
10-80
4C0-9D
55D
1,17-1,25
2,20
Maksimum scaklk C
290
85
165
135
120
135
120
80
110
270
Minimum scaklk C
-35
-20
-40
-40
-40
-50
-40
-45
-70
- 270
< 7
10
17
23
40
17
10
21
Kopma direnci saf malzeme MPa

Dolgulu malzeme MPaa
Isl genleme: 10"mm/mmC
>28
>14
> 17
230
Dinamik srtnme katsays
130
150
190
18
125
190
0,05
0,5
SreklT kalclk
D-C
Elastik zellii
c-e
Dk sda elastik zellii
D-C
C-B
zolasyon zellii
D-C
D-C
BA
D-C
Alev direnci
D-C
D-C
Ozon ve ack hava direnci
Gaz geirgenlii direnci
0-C
Yrtlma direnci
D-C
B-A
Anma direnci
B-A
A
D-C
Metallere yapma
D-C
B-A
B-A
Tekstile yapma
B-A
2.5
Fiyat indeksi
Ticari isimler
400
Kalrez
Mproe
4
ac
3
Hftrn
tUMn
Hrler
Tutkal lan
Epkftlaraer
Vibratthene
Estant
2,8
Of
>*JI(J1
Levapren
ftrsare*
15
Tefim
El*
\n
Ultrathene
f!<n
Vynatnene
:lo
Yakl
Hidrolik yalar
Gazlar
zcler
di
lorganik svlar
CD
D : Orta
E : Zayf
Su (80 u C'nin altnda)
Mkemmel
ok iyi
yi
Su (80C'nin zerinde)
Hidroklorik asit
Seyreltik asitler
Slfirik asit
N i t r i k asit
A l k a l i kanmlar (baz)
Asetik asit
Amonyak
Aromatik snf
Ketonlar
K l o r l u zcler
Alkol
Ester
V k s e k o k t a n l benzin
Benzn/Kerozin
Mazot/Fucl oil
M i n e r a l esasl
Ester esasl (Alev almaz)
Silikon esasl
Klorlu
Su esasl
Fren yalar
Freon 12
Hava/Oksijen
Btan gaz
>
Vatn Kauuk
N'R
00
Butadien
Kauuk
BK
(X-
Sitren Butadien
Kauuk
SBR
1
m
OT
r-,
CD
en
ro
OD
>
<n
CD
u:
3>
~ ^
OT
\ i t r i l Butadien
Kauuk
NBR
Ki .t..cn
la
: -,
T,
c~>
CD
J>
en
c~>
CD
Pnli^lf- 1 .
CD
Mikrilik
. y
\'M
Silikon
'~~n
OJ
v\o
U-'l-r-k.rK>n)
i*
->
.:,
. -
_i
-i
Klv>vc--iilikon
m
t-
Ftitnn Propen
Ka k
FPPM
P.til Kauuk
R
03
u,
<^
n,
3>
CD
T,
CD
IVfluore
clstomer
!!<
S -83
-^ 1^*^*4
iu (80C'nin altnda)
Su (80C'nin zerinde)
Seyreltik asitler
Hdroklorik asit
Jd
Slfirik asit
Nitrik asit
E
E
Asetik asit
nor
C/3
ce
Amonyak
Mifatik snf
\romatik snf
B
C
Ketonlar
Klorlu zcler
1
1
3J
il
Deri
Polyester
elastomer
a; c
B
C
D
r
D-C
Alkol
Ester
Benzin/Kerozin
Yksek oktanh benzin
Mazot/Fuel oil
Mineral esasl
Ester esasl (Alev almaz)

Silikon esasl
D
D
Fren yalar
Freon 12
Btan gaz
B
B
Hava/Oksijen
Su esasl
Klorlu
dro lik
Alkali karmlar (baz)
Polinorbornen
kauuk
Etilen Vinil
Asetat
Polictilen
Klorosulfine
a
c
Fpikloridrin
ECO
D : Orta
E : Zayf
SIVI
\ : Mkemmel
B : ok iyi
C : yi
Poliretan
1
1
izelge. 19- Gerelerin Kimyasal Direnleri
B
D
C
A
E
A
E
C
"
A
A
Kauuk Malzeme Seimi rnei
Malzeme zelliklerini gsteren izelgeler yardmyla szdrmazlk eleman dahil herhangi bir para iin
uygun malzeme seimi yaplabilir. Szdumazlk elamanlar ile ilgili blmlerde malzeme seimi hakknda daha
ayrntl bilgi verildii iin daha deiik amal bir kauuk para iin rnek seilmitir.
Otombil yedek tekerlei motorun olduu blme yerletirilmek isteniyor ve yerine sabitletirilmesi kauuk
bantlar ile yaplacak kauuk bantlar iin en uygun malzeme hangsidir ?
Motor blmende hava akm devaml olduundan ve elektrik sisteminden dolay ozon ortaya kacandan
malzemede ozon ve hava direnci gerekir.
Motor snmasndan dolay bu blmde hava scakl en fazla 130C olabilir. Scaklk direnci gereklidir.
Otomobil darda park edilebilecei iin para soukta atlayp, krlnamahdr. -40C ye kadar souk direnci gereklidir.
Para srekli gerili olacandan elastik ve srekli kalclk zellii iyi olmaldr.
Motordan ya damlayabilir ancak ya damlackltklu malzeme iin iyi ya direnci gerektirmez. Ya direnci
ikinci derecede nemli zelliktir.
stenen zellikler saptandktan sonra malzeme seimi yaplr.
Birinci derecede nemli ozon ve hava dilencine gre :
Kloropren, Butil, EPDM, polislifid. Silikon, Fluorokarbon, Flurosilikon, Perfluore Elastomer, Poliretan,
Etilen Akrilik, Epikloridrin uygundur.
-40C ile 130C arasnda alma scakl iin El'DM, silikon, Fluorosilikon, Etilen Akrilik, Epikloridrin
arasnda seim yaplmaldr.
Fiyatlarn karlatrdmzda en uygun EPDM dir. EPDM in elastik ve srekli kalclk zellikleri de uygundur. Eer ikinci derecede nemli gereksinmeler birinci derecede nemli saptansayd daha pahal malzeme, ya
da kt sonular douracak baka bir malzeme seilebilirdi.
Elastomer Malzemelerle lgili Deneyler
Elastomer malzemeler zerinde yaplan deneyler bu malzemeleri hazulayan ve kalite kontroln yapanlarn
almalarnn nemli bir ksmn kapsar. Deneyler malzeme kalitesinin ve kalitede srekliliin gstergesidir.
Deney amalar; kontrol, zellik belirlenmesi, aratrma ve gelitirme gibi eitlidir. Kontrol deneyleri retimin
birok aamasnda ve parann onaynda yaplr. zellikle kauuk karmlarnn kontrol iin yaplan deneyler
ok nemlidir. nk hazrlanan her karmn uygunluu deneylerle dorulanr, karm hazulanrken hata
yapma olasl ok fazladr. Szdumazlk eleman gibi kritik paralarda malzeme kontrol lan lsel kontrol
baz durumlarda daha da nemlidir.
PE ,EP
ZAM.,, ,,,
{B2)
\
SKOR 7 AMAN
WLKANI7A<,YON
PME
7AMANI
1 i
AMANI
ekil.82- Kopma direnci - piim1 /umancj>risi

5-85
Elastomer Malzemelerle lgili Deneyler
Elastomer malzemelerle ilgili deneyleri amalarna gre ana grupta toplayabiliriz :
A- Gerecin temel fiziksel zelliklerinin kontrol iin yaplan deneyler. Genellikle deney paralar hazrlanarak yaplr.
1. Sertlik lm
2. ekme, kopma, uzama deneyi
3. Yrtlma deneyi
4. Bask altnda srekli kalclk
5. ekme altnda srekli kalclk
6. Yalandrma deneyleri
7. Ozon deneyi
B- rnek paralarda ya da teslimatlarda malzeme bileimlerinin ve retim koullarnn ayn olup olmadn
belirlemek iin yaplan deneyler. Genellikle para zerinden alnan rneklerle yaplr.
1. Younluk lm
2. Kl miktar belirlenmesi
3. Mikro sertlik lm
4. Gravimetrik analiz
5. R spektrofotometrik analiz
C- Aratrma - gelitirme deneyleri. Malzeme zelliklerinin kullanma amacna gre gelitirilmesini ya da en
uygun malzemenin belirlenmesini amalar.
1. Elastiklik deneyi
2. Esneklik deneyi
3. Leke direnci
4. Gaz geirgenlii
5. Yanma direnci
6. Yapma direnci
Btn deneylerde sonularn karlatrlmas ve gvenilirlii iin belirlenen deney koullarna uyulmas
esastr. Aada zetlenen deney biimlerinde genel bir yaklam yaplmtr. Deney ayrntlar iin ilgili standardlara bavurulmaldr.
ISO S 471 ve ASTM D 1349 zel deneylerde deney scakl belirlenirken aadaki deerlerden seim yaplmasn ister.
-75, -55, -40, -25, -10, 0, 23, 40, 55, 70, 85, 100, 150, 175, 200, 225, 250 (2C)
Baka trl belirtilmediyse Standard atmosfer scakl 23 2C ve %50 5 nemde olmaldr.
Gerecin Fiziksel zelliklerini Kontrol in Yaplan Deneyler
Sertlik lm
Tamm : Belirli ekildeki bir parann, belirli bir yk altnda batmasna kar gsterdii diren sertlik olarak
tanmlanr. Elastomer paralarda en fazla kullanlan sertlik bilimleri Shore A, Shore D ve IRDH (International
Rubber Hardness Degree - Uluslararas Lastik Sertlik Derecesi) dir. Shore A ve IRDH birbirine ok yakndr. 90
Shore A dan sert paralara Shore D ile lm yapmak uygun olur. Uluslararas Lastik Sertlik Derecesinde Young
modl sfr olan maddelerin sertlii 100 olarak alnmtr.
Amac : Sertlik elastomer malzemelerin zelliklerini belirtmekte en nemli faktrlerdendir. Kk bask altnda Young modl dorudan sertlik deeri ile belirlenir. yi vulkanize edilmi doal kauuk gibi her ynde
eit esneklik gsteren (elastik izotropik) maddeler iin Uluslararas Lastik derecesi cinsinden bulunan sertlik ve
Young modl arasnda bir balant vardr. Bu balant olduka plastik ya da deiik dorultuda farkl esneklik
gsteren lastikler iin daha az duyarldr.
Deney biimi: Sertlik deneyi iin hazrlanan deney paralar en az 30 mm apnda 6 mm kalnlnda, yzeyleri dz ve przsz olmaldr. 6 mm den ince paralar, 2 mm den ince ve taneden fazla olmamak kouluyla st ste konulup lm yaplr. Deneyden nce paralar en az bir saat oda scaklnda (23 2C) bekletilmelidir Eer nem oranndan etkilenen rneklerde lm yaplacaksa %50 nemli ortamda para kalnlna gre
daha uzun sre bekletmek gerekir. Deney, paralarn vulkanizasyonundan en erken 16 saat sonra yaplmaldr.
Her rnekte en az 3 deiik noktadan lme yaplmaldr. lm noktalar kenarlardan en az 13 mm, birbirlerinden 6 mm uzaklkta olmaldr. lm srasnda sertlik lme aletinin yzeyi, arpmadan alet yzeyine tam olarak yaslanncaya dek bastrlmaldr. Bask kuvveti Shore A da 12.5N, Shore D de ise 50N dur. Sertlik deerinin
okunmas, baskdan 3 saniye soma yaplmaldr.
5-86
Gelimi sertlik lme aletlerinde bask kuvveti ve okuma zaman otomatik olarak belirlenir. Sertlik lme
amacyla hazrlanan standart deney paralannda en fazla kullanlan boyutlar 29,5 mm ap ve 6,5 mm kalnlktr.
Deney sonulan karlatrlmak istenirse ayn kalnlkta deney paralar kullanlmaldr.
Deney standardlart: TS 1324 Lastiklerde Sertlik Tayini, ASTM D 1415, DN 53505, ISO; S 48.
ekme Kopma Uzama Deneyi
Tanm : ekme deneyinde malzemenin ekme direnci ve kopma uzamas belirlenir. ekme direnci, ekme
deneyi srasnda llen en yksek kuvvetin deney parasnn balangtaki kesit alanna blnmesiyle bulunur.
Kopma uzamas, ekme annda llen uzunluk deiiminin, deney parasnn ilk l uzunluuna blnmesiyle bulunur.
Amac : ekme deneyi malzemenin mekanik direncini lmek iin yaplr. Dolayl olarak malzemenin gerilim altnda dayanklln gsterir. Yrtlma direnci, anma direnci gibi mekanik zelliklerinin ekme direnci
ile dorudan ilikisi yoktur. Ancak yksek ekme ve yrtlma direnci ounlukla yksek anma direncinin gstergesidir. Elastomer malzemelerin genelde ekme direnci dk olup scakla bal olarak deiiklik gsterir.
Szdrmazlk elamanlarnda ok yksek basn ve dinamik ortamda 70 daN/cm2 den dk ekme direnci uygun
deildir. Kopma uzamas malzemenin elastikliini belirler. Elastomer malzemenin tanmlanmas iin de uzama
deeri esas alnmtr (Elastomer = en az % 100 uzayabilen malzeme). Kopma uzamas ile birlikte modls malzeme zelliini belirtmek iin kullanlan bir terimdir. Baka trl belirtilmediyse %300 uzama iin gerekli kuvvet anlalr. Kalite kontrol llerinde modiilUs deerlerinden yararlanlr.
Deney biimi : Elastomer paralarn ekme deneyinde kullanlan alet %2 duyarllkta kuvvet uygulayabilmeli ve eneler birbirinden 500 5 mm/dakika hzla uzaklaabilmelidir. Deney paras olarak ekme deney plakas ya da halka kullanlr. Halka eklindeki deney paralan plakalara gre daha dk ekme direnci deerleri
verirler. Bunun nedeni, halka eklindeki deney paralarndan kesit alann etkileyen gerilimlerin dzgn bir dalmda olmamasdr. Plakalardan kesilen deney paralar ile elde edilen deerler malzemenin gerek gerilmesine ok daha yakndr. Plakalarda yaplan lmlerde kesme ynne gre deiik sonular elde edilebilir.
Deney vulkanizasyondan en az 16 saat sonra oda scaklnda (23 2C) en az saat braklan paralar zerinde yaplmaldr. Gerilimin btn kesitte ayn olmas iin deney aletinin eneleri arasna simetrik yerletirilmeli ve enelerin ayn dzlemde olmas salanmaldr. Kopma uzamasnn llmesine yarayan izgiler eksene
dik olarak izilmeli ve ekme kuvveti uygulamasna balandktan sonra rnek zerindeki iaret izgilerinin paralellii srekli olarak kontrol edilmelidir.
ekme direnci ve kopma uzamas aadakidenklemlerle hesaplanr :
ekme direnci = "*"
hxe
Burada : Fm = Kopma anndaki kuvvet (N)
h
= Deney parasnn deneyden nceki ort. kalnl (mm)
e
= Deney parasnn deneyden nceki genilii (mm)
Yrtlma Direnci Deneyi :
Tanm: nce yerinde entik olan deney paras gerdirilerek yrtlmann srmesi iin gerekli yk, para kopana dek not edilir. En yksek kuvvet yrtlma direncini belirler.
Amac : ekme direnci, kopma uzamas, modl yrtlma direncini etkiler. Yksek ekme direnci, dk
modl ve yksek kopma uzamas, yrtlma direncini arttrr. Anma direncinin yrtlma direnci ile yakn ilikisi
olduu sanlyordu. Ancak SBR nin dk yrtlma direncine karn, yksek yrtlma direnci olan taban kauuk
gibi anma direnci olmas bu iliki zerindeki savlan zayflatmtr.
Yrtlma direnci dk malzemelerin montaj ve ambalaj srasnda beneklenme olasl fazla olduu iin
zel dikkat gerektirir.
Deney biimi: Standardlarda belirtilen ekil ve lde hazrlanan deney paralan, ekme deney aletine balanarak, kopana dek ekme ilemi yaplr. 1 mm para kalnl bana den en yksek kuvvet yrtlma direnci
olarak belirlenir.
entik derinlii ve ekme ynne diklii ekme direncini etkilediinden, kalptan dik kenar al kartlan
ve entik gerektirmeyen deney paras ekli, deneylerde daha gvenilir sonu verdiinden yelenir.
ekme aleti olmad durumlarda elle yaplan yrtlma deneylerinden deneyimli kiiler sonu kartabilirler.
Yrtlma doru izgi boyunca ya da yn deitirerek olabilir. Yn deitirmesi yrtlma direnci asndan avantajldr.
5-87
Deney satandardlar: ASTM D 624, DN 53507, DN 53515
Bunlarn Dnda, Bask Altnda Srekli Kalclk (Compression Set); ekme Altnda Srekli Kalclk (Tension Set); Yalandnna ve Ozon Direnci deneyleri vardr.
retim Kontrol Deneyleri
Szdrmazlk elemannn retiminin uygun biimde gerekletirilip gerekletirilmediini kontrol iin de bir
dizi deney yaplr. Bunlarn balcalan Younluk lm; Kl Miktar Belirlenmesi (Ash Content); Mikro Sertlik lm; Gravimetrik (Arlka) Analiz; R Spektrofotometrik Analiz deneyleridir.
Aratrma - Gelitirme Deneyleri
Elastomer gerecin zelliklerinin gelitirilmesi amacyla aratrma - gelitirme birimlerinde birok deney yaplr, bunlardan balcalan aada gsterilmitir :
Elastiktik Deneyi (Resilience) : Malzemenin elastiklii, uygulanan yk kalktnda yeniden eski eklini alma
zellii olarak tanmlanr. Elastiklii lmek iin en kolay yntem srama deneyidir.
Esneme zellii (Flexibility): Srekli esneyerek alan paralar yorularak atlar. Malzemenin dinamik yorulma direnci esneme zelliini belirtil'.
Lekeleme Derecesi: Vulkanize kauuklar organik madde ile bitirilmi yzeylerde s, basn ve gne etkisiyle leke yaratr. Leke kauuk parann temas ettii yzeyde temas lekesi, civarnda ise akma lekesi olarak adlandrlr.
Gaz Geirgenlii: Elastomerlerin gaz geirgenlii, gzeneksiz malzemeden bir kenar birim uzunlukta olan
bir kp alndnda, belirli ortam, basn ve scaklkta, bu kbn karlkl iki yzeyinden birim basn farknda
difzyon yoluyla geen gaz ak hzdr.
Yanma Direnci: Malzemenin yanma hz, ya da alev alma scaklnn belirlenmesi yoluyla yanma zellii
gsterilir.
Yapma Deneyi: Kauuk malzemenin metale ya da tekstile yapma direncinin standart koullar altnda llmesi yapma deneyleri ile yaplu\ En basit yapna deneyi, bir taraftan metal ya da tekstil, dier taraftan kauuk tutturulmak syrma yaplmaya allr. Eer kauuk yzeylerde yapm malzeme brakarak koparsa yapma uygun olur.
Anma Deneyi: Malzemenin belli basn, hz, kar yzey cinsi ve przll gibi satanart koullar altnda anma miktarnn boyutsal ya da hacimsel olarak belirlenmesi iin anma deneyleri yaplr.
Elastomer Malzemelerin Snflandrlmas (ASTM D 2000 SAE J.200 Sistemine Gre)
Elastomer malzemeler ile alan ve bunlar kullananlar ok eitli kalitedeki malzemeler arasnda seim yapabilmek ve kalitedeki sreklilii salayabilmek iin zelliklerinin belirlenmesinde standardlama gereksinimi
duymulardr. zellikle otomotiv endstrisinde ayn ara zerinde eitli grevleri yerine getiren ve farkl yerlerde kullanlan ok eitli eleastomer esasl malzemeler vardr. Standardlama almalar sonucunda Amerikan Otomotiv Dernei SAE tarafndan gelitirilen snflandrma sistemi en ok kulanlandr. Malzemenin kimyasal yapsyla uramayanlarn bile en azndan malzemenin cinsi, sertlii, kopma dienci gibi tasarm
deerlerini abuk okumalar asndan pratik bir sistemdir.
1- Elastomer malzemelerin tip (s dienci) ve snflar (ya dienci) harfler ile belirtilir. lk harf tipini, ikincisi snfn belliler.
Tip belirlenmesi malzeminin belli bir scaklkta 70 saat bekletilmesinden sonra ekme direnci + %3() dan
fazla, uzama -%50 ve sertlik 15C deime gstermemesine dayanr. Tip belirlenmesinde uygulanan deney scakl izelge.20 de gsterilmitir.
Snf belirlenmesi malzemenin ASTM ya No.3 iinde izelge 21 de belirtilmitir.
2- Harflerden sonra srekli 3 say gelir.
lk say malzeminin duromeire sertliini gsteril' (orA sertlii). Sonraki iki say minimum ekme direncini
gsterir. Banda M harfi varsa birimi MPa, yoksa l'St dir.
rnek: BC615
6 : 60+5 durometre serlili iin,
15 : 1500 psi nn. ekme direnci.
3- Derece numaras, alt harf ve numaralar.
5-88
Il Kil
S1ZD1RMAZLIK ELEMANLARI
Balca zelliklerin dnda ek zellikler istenirse derece numaras, alt harf ve numaralar ile belirtilir.
Derece numaras ilk belitilen saydr. Eer 1 ise malzemenin ana zellekleri yeterlidir. 1 den farkl ise ana
zelliklerinden sapmalar istenmektedir.
Alt harfler izelge.22 deki anlamlar ile kullanlr.
Harf alt harfi iki say izler.
ilk say deney biimini belirtir, deney zaman deney biiminin bir parasdr ve izelge. 23 den bulunur.
Eer 3 say kullanlrsa bir izgi ile ayrlrlar.
rnek: A l - 1 0
SI
TP
SINIFI
ALT REHBER
\T7"
X \/
M2
BC
515
A14
Derece Sertlik Mi. ekme

direnci
Derece no
: 2
Tip
E034
Ek zellikler
B (izelge.20 s dilencine gre tipi 100cC)
Snf
C (izelge.21 hacim ime %120 ya direncine gre snf)
Sertlik
5(505)orA
ekme direnci
15 15 MPa (ilk bata M yok ise 15000 psi anlamnda)
Alt harf
A (izelge.22 A : s direnci)
Alt say
1 (izelge.23 Deney D 573, 70 saat)
Alt say
4 (izelge.24 deney scakl 100C)
Alt harf
EO (izelge.22 EO. ya direnci)
Alt say
3 (izelge.23 deney D 471, ASTM ya no. 3 70 saat)
Alt say
4 (izelge.24 deney scakl 100C)
izelge.20 Tip belirlemek iin s

direnleri
TP
A
B
C
D
E
F
G
H
J
Test scakl C
70
100
125
150
175
200
225
250
275
izelge.21 Snf belirlemek iin

hacim imeleri
Snf
A
B
C
D
E
F
G
H
J
K
Max. hacim
ime %
Belirtilmiyor
140
120
100
80
60
40
30
20
10
5-89
izelge.22- Alt Harflerin Anlamlar
Alt harf
A
B
C
D
EA
EF
EO
F
G
H
J
K
L(EA)
M
N
P
R
Z
stenen deney
Is direnci
Srekli kalclk
Ozon ve hava direnci
Basma ve esneme direnci
Akkan direnci (su)
Akkan direnci (yakt)
Akkan direnci (ya)
Dk scaklk direnci
Yrtlma direnci
Esneklik direnci
Anma direnci
Yapma
Su direnci
Yanma direnci
Darbe direnci
Leke direnci
Elastiktik
Dier belirtilen
(Heat Resistance)
(Compression Set)
(Ozone or Weather Resistance)
(Compression Deflection Resistance) _
Fluid Resistance (Aquueous)
Fluid Resistance (Fuels)
Fluid Resistance (Oils and lubncants)
Low Temperature Resistance
Tear Resistance
Flex Resistance
Abrasion Resistance
Adhesion
Water Resistance
Flamabilityl Resistance
Impact Resistance
Staining Resistance
Resilience
izclge.24- Deney Scakln Belirlemek in Alt Saylar

Uygulanan zellikler
A, B, C, EA, EF, EO, G, K
a : Deney scaklklar
ASTM D 349
uygulamasna gredir
b : Ak hava deneyinde
evre scakl
5-90
2. Alt say
Deney scakl C
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
275
250
225
200
175
150
125
100
70
38
23
b
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
23
0
-10
-18
-25
-35
-40
-50
-55
-65
-75
-80
izelge.23- Deney Zaman ve Deney Biiminin Belirlenmesi
Alt
harf
A
'
tik alt say

i__^^'
Deney
Is direnci
D 573 70 h
D865 70h
0 865 70 h
SreMi kalclk
0 395 22 h
B Katl
D395 70h
B Kat
D395 22h
B Kar
Ozon ve hava direnci
D 1171.A
Ozon
D 1171
Hava
D 1171_B
Ozon
Basma ve esneme direnci
D 575.A
D575.B
D 471 70 h
Ya no.1
D 471 70 h
Ya no. 2
D 471 70 h
Ya no. 3
D 471 70 h
Yakt C
EO
Ya
EF
Yakt direnci
D 471 70 h
Yakt A
D 47.1 70 h
Yakt B
EA
Su direnci
D 471 70 h
Ar Su
D 471 70 h
Su-Etilen-Glikol
D^k scaklk direnci
D 2137.A
3 dak.
D 1053
5 dak.
Yrtlma
D 624.B
D.624.C
fcsreme direnci
D430.A
D430.B
A^nrna direnci
zel
Yapma
Su direnci Bak.EA
Yanrna direnci
zel
Darbe direnci
zel
Leke direnci
Esneklik
zel deneyler
direnci
direnci
direnci
D 429.A
D 925.A
D945
D429.B
D 925.B
D 2137.A
22 h
D430.C
0 471 168 h
Ya' no. 1
D 471 168 h
Ya no. 2
D-471 168 h
Ya no. 3
D 1329
10 ekme
D 1329
0 ekme
D 395 70 h
B Katl
D 471 70 h
Setvis ya 101
D 471 70 h
zel
rip
30fi
275
250
KALRF.Z
VI TON
s d i renc
G 225
Si I i kon
200
175
NORDEL
150
EVA
125
B, 100
Si I i k o n (HS
70
.VAMAC
PoliakriIik
Po
ON
HYPAL.ON
O l e f i n i k TPE
Neoprene
EPDM
ALCRYN
Nitri I
SBR ve NR
1
Polislf id
I
140 120
A
B
C
Ya direnci
I
100
D
80
E
60
F
I
I
40 30 ?0 10
G H J
K
ASTM No3 ydda % tle 'ji'j
ckil.83- Elastomerlerin snflandrlmas : Karlatrma amacyla

Hytrel ve Alcryn gibi ternoplastiklcr eklenmitir.
Kaynak : Dupot Elastoners Notcbook No. 144
5-92
,HYTRFL
EKO1
Mitr i I
Butji
I
Snf
FIuoros i I i kon
Kauuk Paralarn Depolanmas
Buradaki bilgiler doal ve sentetik kauuktan vulkanizasyon ile retilen btn paralarn depolanmas iin
geerlidir. Kauuk paralarn bekleme mr, oksijen, ozon, s, nem, zc gibi etkenlerden ksalr. Uygun koullarda korunurlarsa ok uzun sre zelliklerini srdrrler.
1. Depo serin, kuu, tozsuz ve iyi havalandrlm olmaldr.
2. Scaklk +20C nin zerinde ve -10C nin altnda olmamaldr. Yaptrc ve kauuk solsyonlar 0C
nin altnda, neopeen +12C nin altnda bekletilmemelidir. Ani scaklk deimeleri kauuk para zerinde olumsuz etki yapr. Donmu paralar hemen kullanlmamaldr. Radyatrler kafes iine alnmal ve
stoklardan en az 1 metre uzakta olmaldr.
3. Eer paraar uygun koullarda korunmadysa ve kauuk sertletiyse kullanmadan nce lk ya banyosu
(50C ile 100C), genellikle ortam yanda nerilir. Sabunlu su poliretan ve bezli malzeme dnda keeler iin kullanlabilir. Benzin kesinlikle kullanlmamaldr.
4. Havadaki nem miktar yaklak %65 olmaldr. ok kuu ve ok nemli ortam zararldr.
5. Iklandrma azaltlmaldr. Pencereler krmz, sar ya da kavunii renkle boyanmaldr (kesinlikle mavi
renkte boyanmamaldr). Ultra viole n ve ozon kauuu etkiler. Ozon kayna olan elektrik motorlar
ve yksek voltajl aletler, cival lambalar depo iinde bulunmamaldr.
6. zc, yakt, ya, kimyasal maddeler, asit, dezenfektan ve benzen malzemeler depoda bulundurulmamaldr. Kauuk solsyonlar ayr yerde saklanmaldr.
7. Kee, kauuklu metal para, takoz gibi paralar kullanma sklna gre ve lsel srayla ekilleri bozulmayacak ekilde depolanmaldr. Hava geirmez ambalajlarda saklanmal, ya keeleri tel ya da iplere
kesinlikle geirilmemelidir. Ambalaj malzemesi olarak polietilen, karton, mumlu kat ve selofan kullanalmal, PVC kullanlmamaldr.
8. Uygun depo koullarnda elastomelerin rafta yalanma mrleri ok uzun olmasna karn ML IIDBK695 eitli elastomerler iin yalanma dilencini aadaki gibi belirlemitir.
2 ile 5 yl aras: NBR, SBR, Urctan (Au)
5 ile 10 yl aras: Butil, Kloopte, EPDM, Epikloridrin Uetan (Eu)
20 yla dek : Silikon, Pluorosilikon, Fluorokabon. l'oliakrilik Polislfit
5-93
KAYNAKA
(1)
U)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
"(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
AKGL Halil, Szdrnazlk Elemanlar, MMO Yayn, 1988.

WARRING, R. H., Seals and Packing, Trade and Technical Press Ltd. Morden, 1967.
MORSE, W., Seals Handbook., Morgen - Grampion Ltd. Morden, 1967.
MAYER, E., Mechanical Seals, Buttervvorth Scientifie, London, 1982.
DN 3760 Radial Shaft Seals, 1972.
Application Guide to Radial Lip Seals. SAE J 946 d, 1979.
RMA Handbook. Rubber Manufacturers Association. Pennsylvania, 1980.
Dicht - Elemente Fr Hydraulik und Pneumatik SIMRIT Katalog Nr.500, 1981.
HOOP, Helmut. Dichtungc Fr Die Hydraulik Merkel, Hamburg, 1967.
Standard Metlods of Testing Rubber O-Rings. ASTM Standards Section 9, 1983.
SKT Ya Keeleri Katalogu, 1984.
Klinger Jointing Materials Handbook. Gumpoldskirchen, 1972.
Fluid Sealing Handbook. Radial Lip Seals HS 31417.
Seals, Recent Devclopcnts. SAE Publication, Warrendale, 1984.
Handbook Seals - VVarrendale, 1984.
Handbook Seals-VVear Rings. Bsak Luiyken, Stuttgart, 1985.
Prazisions-dichtungen Fr Die Hydraulik, Pradifa-Bessingen, 1984.
O-Ring Handbook, Preeision Rubber Products Corporation. Tennessee, 1984.
O-Ring Design Manual-Angus, Wallsend, 1976.
Hydraulic and Preunatic Scals-Designcrs Reference Guide. Martin Merkel KG. Hamburg, 1980.
OTTO V., The Radial Force of Rotary Shaft Seals. Goetzeweke-Burscheid, 1981.
Elastomers Notcbook. Dupont de Nemours International, 1985.
IIORVE., L., The Effcct of Operating Parameters Upon Radial Lip Seals Performanse, CR Industries
Elgin. L. 1984.
Seals and Sealing Handbook, The Trade And Technical Press Surrey, 1985.
Warring R.H., Seals and Sealing. Brookfield Pub. Co. 1981.
Austik, R. N. et al.. Seals Users Handbook. Bhre Engineering UK. 1979.
VIVILERIB. F., Makina ve Konstrksiyon Elemanlar Mhendisleri iin. Ar Kitabevi, istanbul,
1971.
HAVILAND G.S and BARNESS D. Stopping Leaks. Loctite Corporation, 1984.
LGL TSE STANDARTLARI

TS 868 Ya Keeleri Sentetik Kauuk Manetli
TS 2241 Asbest Esasl Contalk Levhalar
TS 2355 Kauuk Esasl Contalk Levhalar
TS 2647 Mantar Esasl Contalk Levhalar
TS 2648 Organik Lif Esasl Contalk Levhalar
TS 1947 Vulkanize Kauuklar - ekme, Gerilme, Uzama zelliklerinin Tayini
TS 1749 Vulkanize Kauuk Depolama Kurallar
TS 2859 Vulkanize Kauuk Esneklik Modlnn Tayini
TS 1324 Vulkanize Kauuk Sertlik Tayini
TS 2641 Vulkanize Kauuk Ezilme Miktarnn Tayini
TS 3872 Vulkanize Kauuk Lekeleme Derecesinin Tayini
TS 1968 Vulkanize Kauuk Metale Yapma Niteliinin Tayini
TS 2680 Vulkanize Kauuk Ozon ile atlamaya Kar Dayanm Tayini
TS 1773 Vulkanize Kauuk Ozon ile Hzlandrlm, atlama Deneyi
TS 3563 Vulkanize Kauuk Svlara Kar Dayanm
TS 1969 Vulkanize Kauuk Yalanma ve Scakla Dayanm Tayini
TS 3151 Vulkanize Kauuk Yrtlma Dayanmnn Tayini
TS 2827 Vulkanize Kauuk Younluk Deneyi
TS 1053 Vulkanize Kauuk Gaz Geirgenlikleri Tayini
TS3377 O-halkalar
TS 268 Pompalar ve Donanmlar
5-94
II!'II! M!1"

000005a3 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

000005a3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

t

TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI

Yayn no: 169

Smer Sokak 36/1-A 06440 Dcmirlepc / ANKARA

ISBN : 975-395-124-8 (Tk. No)

Bu Yaptn yayn hakk Makina Mhendisleri Odas'na aittir. Kitabn

Dizgi: Ali Rza Falcolu (Makina Mhendisleri Odas)

1. Genel Bilgiler ve Tanmlar

2. Dner Miller iin Szdrmazlk

3. Hidrolik ve Haval (Phmatik)

9. Labirent Keeler ve Kesin

4. Statik Szdrmazlk Elemanlar

10. Szdrmazlk Elemanlarnda

I.CL TSE STANDARTLARI

1. GENEL BLGLER VE TANIMLAR

Tm alndan temas eden contalar

Alndan izgisele yakn te

Kaynakl flan contalar

. kil 1-Conta trleri

Eksenel kuvvetle apsal szdrmazlk

Yumuak metal salmastra

ekil.2- Salmastra trleri

ekil J- Kee trleri

Temassz Szdrmadk Elemanlan

Kaymal labirent keeler

ekil.4- Temassz szdrmazlk elemanlar

ekil.5- Krk ve diyafram

ekil.6- Ya keesinin blmleri

ekil.7- Ya keesinin almas

90 W0 1K> 120 130 KO 150 160 170 130 190 200

ekil.8- DN 3760 a gre atmosfer basnc, uygun yalama ve s dalm koullarnda,

Mil dn= 3000devir/dak.

1000 2000 3000 4000 5000 6000 1000

ekil. 11- Milde kabul edilir eksenden kaklk deerleri

Max. Basn Fark

ekil.12- Basnca kar ya keesi uygulamas

Rt = 0,8 ile 3,15 um

Yzey hz arttka istenen yzey kalitesi de artar.

Temas yUzeyi blgeleri

ekil. 13- Kee duda temas blgeleri

Kee Yuvas Tasarm

Toz kirden koruma

Malzeme dol mamas

Erken pime hatas

Kesik ya ila al lak

ekil.14- Ya keesi mr deney aleti

ekil. 15- TS 868 ya keesi mr deneyi

ekil. 16- Kee montajnda

ekil.17- Kee montajnda

ekil. 18- Fatural yuvaya uygun aparut ile montaj

ekil.19- Faturasz yuvaya gre uygun

ekil.20- Dayama flal ya da segmanl

Acil durumda yerine kullanlabilecek

1- Deiik formlde nitril

!jekil.21- V kee tipleri ve llendirilmcsi

Standard piston (piston kolu)

ekil.22- Hidrolik sistemlerde sizdrmazlk eleman kullanma yerleri

ekil.23- O-Halkas llendirilmesi

SIZDIRMAZLIK ET'HM ANLARI

Basn ve alma boluu- kabul

ekil.24- Basnta O-halkasnn almas

ekil.25- Destek bilezii tipleri ve uygulama rnei

ekil.26- alma basnc -kesit ap balants